Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / སམྨོཧཝིནོདནཱི-ཨཊྛཀཐཱ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    (༣.) ཏིཀནིདྡེསཝཎྞནཱ

    (3.) Tikaniddesavaṇṇanā

    ༩༠༩. ཏིཀནིདྡེསེ ཏཱིཧི ཨཀུསལམཱུལེཧི ཝཊྚམཱུལསམུདཱཙཱརོ ཀཐིཏོ། ཨཀུསལཝིཏཀྐཱདཱིསུ ཝིཏཀྐནཝསེན ཝིཏཀྐོ, སཉྫཱནནཝསེན སཉྙཱ, སབྷཱཝཊྛེན དྷཱཏཱུཏི ཝེདིཏབྦཱ། དུཙྩརིཏནིདྡེསེ པཋམནཡོ ཀམྨཔཐཝསེན ཝིབྷཏྟོ, དུཏིཡོ སབྦསངྒཱཧིཀཀམྨཝསེན, ཏཏིཡོ ནིབྦཏྟིཏཙེཏནཱཝསེནེཝ།

    909. Tikaniddese tīhi akusalamūlehi vaṭṭamūlasamudācāro kathito. Akusalavitakkādīsu vitakkanavasena vitakko, sañjānanavasena saññā, sabhāvaṭṭhena dhātūti veditabbā. Duccaritaniddese paṭhamanayo kammapathavasena vibhatto, dutiyo sabbasaṅgāhikakammavasena, tatiyo nibbattitacetanāvaseneva.

    ༩༡༤. ཨཱསཝནིདྡེསེ སུཏྟནྟཔརིཡཱཡེན ཏཡོཝ ཨཱསཝཱ ཀཐིཏཱ།

    914. Āsavaniddese suttantapariyāyena tayova āsavā kathitā.

    ༩༡༩. ཨེསནཱནིདྡེསེ སངྑེཔཏོ ཏཏྠ ཀཏམཱ ཀཱམེསནཱཏི ཨཱདིནཱ ནཡེན ཝུཏྟོ ཀཱམགཝེསནརཱགོ ཀཱམེསནཱ། ཡོ བྷཝེསུ བྷཝཙྪནྡོཏིཨཱདིནཱ ནཡེན ཝུཏྟོ བྷཝགཝེསནརཱགོ བྷཝེསནཱ། སསྶཏོ ལོཀོཏིཨཱདིནཱ ནཡེན ཝུཏྟཱ དིཊྛིགཏིཀསམྨཏསྶ བྲཧྨཙརིཡསྶ གཝེསནཱ དིཊྛི བྲཧྨཙརིཡེསནཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཡསྨཱ ཙ ན ཀེཝལཾ རཱགདིཊྛིཡོ ཨེཝ ཨེསནཱ, ཏདེཀཊྛཾ པན ཀམྨམྤི ཨེསནཱ ཨེཝ, ཏསྨཱ ཏཾ དསྶེཏུཾ དུཏིཡནཡོ ཝིབྷཏྟོ། ཏཏྠ ཏདེཀཊྛནྟི སམྤཡུཏྟེཀཊྛཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཏཏྠ ཀཱམརཱགེཀཊྛཾ ཀཱམཱཝཙརསཏྟཱནམེཝ པཝཏྟཏི; བྷཝརཱགེཀཊྛཾ པན མཧཱབྲཧྨཱནཾ། སམཱཔཏྟིཏོ ཝུཊྛཱཡ ཙངྐམནྟཱནཾ ཛྷཱནངྒཱནཾ ཨསྶཱདནཀཱལེ ཨཀུསལཀཱཡཀམྨཾ ཧོཏི, ‘ཨཧོ སུཁཾ ཨཧོ སུཁ’ནྟི ཝཱཙཾ བྷིནྡིཏྭཱ ཨསྶཱདནཀཱལེ ཝཙཱིཀམྨཾ, ཀཱཡངྒཝཱཙངྒཱནི ཨཙོཔེཏྭཱ མནསཱཝ ཨསྶཱདནཀཱལེ མནོཀམྨཾ། ཨནྟགྒཱཧིཀདིཊྛིཝསེན སབྦེསམྤི དིཊྛིགཏིཀཱནཾ ཙངྐམནཱདིཝསེན ཏཱནི ཧོནྟིཡེཝ།

    919. Esanāniddese saṅkhepato tattha katamā kāmesanāti ādinā nayena vutto kāmagavesanarāgo kāmesanā. Yo bhavesu bhavacchandotiādinā nayena vutto bhavagavesanarāgo bhavesanā. Sassato lokotiādinā nayena vuttā diṭṭhigatikasammatassa brahmacariyassa gavesanā diṭṭhi brahmacariyesanāti veditabbā. Yasmā ca na kevalaṃ rāgadiṭṭhiyo eva esanā, tadekaṭṭhaṃ pana kammampi esanā eva, tasmā taṃ dassetuṃ dutiyanayo vibhatto. Tattha tadekaṭṭhanti sampayuttekaṭṭhaṃ veditabbaṃ. Tattha kāmarāgekaṭṭhaṃ kāmāvacarasattānameva pavattati; bhavarāgekaṭṭhaṃ pana mahābrahmānaṃ. Samāpattito vuṭṭhāya caṅkamantānaṃ jhānaṅgānaṃ assādanakāle akusalakāyakammaṃ hoti, ‘aho sukhaṃ aho sukha’nti vācaṃ bhinditvā assādanakāle vacīkammaṃ, kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā manasāva assādanakāle manokammaṃ. Antaggāhikadiṭṭhivasena sabbesampi diṭṭhigatikānaṃ caṅkamanādivasena tāni hontiyeva.

    ༩༢༠. ཝིདྷཱནིདྡེསེ ‘‘ཀཐཾཝིདྷཾ སཱིལཝནྟཾ ཝདནྟི, ཀཐཾཝིདྷཾ པཉྙཝནྟཾ ཝདནྟཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༡.༩༥) ཨཱཀཱརསཎྛཱནཾ ཝིདྷཱ ནཱམ། ‘‘ཨེཀཝིདྷེན ཉཱཎཝཏྠཱུ’’ཏིཨཱདཱིསུ (ཝིབྷ॰ ༧༥༡) ཀོཊྛཱསོ། ‘‘ཝིདྷཱསུ ན ཝིཀམྤཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (ཐེརགཱ॰ ༡༠༧༩) མཱནོ། ཨིདྷཱཔི མཱནོཝ ཝིདྷཱ ནཱམ། སོ ཧི སེཡྻཱདིཝསེན ཝིདཧནཏོ ཝིདྷཱཏི ཝུཙྩཏི། ཋཔནཊྛེན ཝཱ ཝིདྷཱ། ཏསྨཱ ‘སེཡྻོཧམསྨཱི’ཏི ཨེཝཾ ཨུཔྤནྣཱ མཱནཝིདྷཱ མཱནཋཔནཱ སེཡྻོཧམསྨཱིཏི ཝིདྷཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། སེསཔདདྭཡེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ།

    920. Vidhāniddese ‘‘kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadantī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.95) ākārasaṇṭhānaṃ vidhā nāma. ‘‘Ekavidhena ñāṇavatthū’’tiādīsu (vibha. 751) koṭṭhāso. ‘‘Vidhāsu na vikampatī’’tiādīsu (theragā. 1079) māno. Idhāpi mānova vidhā nāma. So hi seyyādivasena vidahanato vidhāti vuccati. Ṭhapanaṭṭhena vā vidhā. Tasmā ‘seyyohamasmī’ti evaṃ uppannā mānavidhā mānaṭhapanā seyyohamasmīti vidhāti veditabbā. Sesapadadvayesupi eseva nayo.

    ༩༢༡. བྷཡནིདྡེསེ ཛཱཏིཾ པཊིཙྩ བྷཡནྟི ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཨུཔྤནྣབྷཡཾ། བྷཡཱནཀནྟི ཨཱཀཱརནིདྡེསོ། ཚམྦྷིཏཏྟནྟི བྷཡཝསེན གཏྟཙལནཾ། ལོམཧཾསོཏི ལོམཱནཾ ཧཾསནཾ, ཨུདྡྷགྒབྷཱཝོ། ཨིམིནཱ པདདྭཡེན ཀིཙྩཏོ བྷཡཾ དསྶེཏྭཱ པུན ཙེཏསོ ཨུཏྲཱསོཏི སབྷཱཝཏོ དསྶིཏཾ།

    921. Bhayaniddese jātiṃ paṭicca bhayanti jātipaccayā uppannabhayaṃ. Bhayānakanti ākāraniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalanaṃ. Lomahaṃsoti lomānaṃ haṃsanaṃ, uddhaggabhāvo. Iminā padadvayena kiccato bhayaṃ dassetvā puna cetaso utrāsoti sabhāvato dassitaṃ.

    ༩༢༢. ཏམནིདྡེསེ ཝིཙིཀིཙྪཱསཱིསེན ཨཝིཛྫཱ ཀཐིཏཱ། ‘‘ཏམནྡྷཀཱརོ སམྨོཧོ, ཨཝིཛྫོགྷོ མཧབྦྷཡོ’’ཏི ཝཙནཏོ ཧི ཨཝིཛྫཱ ཏམོ ནཱམ། ཏིཎྞཾ པན ཨདྡྷཱནཾ ཝསེན དེསནཱསུཁཏཱཡ ཝིཙིཀིཙྪཱསཱིསེན དེསནཱ ཀཏཱ། ཏཏྠ ‘ཀིཾ ནུ ཁོ ཨཧཾ ཨཏཱིཏེ ཁཏྟིཡོ ཨཧོསིཾ ཨུདཱཧུ བྲཱཧྨཎོ ཝེསྶོ སུདྡོ ཀཱལོ༹ ཨོདཱཏོ རསྶོ དཱིགྷོ’ཏི ཀངྑནྟོ ཨཏཱིཏཾ ཨདྡྷཱནཾ ཨཱརབྦྷ ཀངྑཏི ནཱམ། ‘ཀིཾ ནུ ཁོ ཨཧཾ ཨནཱགཏེ ཁཏྟིཡོ བྷཝིསྶཱམི ཨུདཱཧུ བྲཱཧྨཎོ ཝེསྶོ…པེ॰… དཱིགྷོ’ཏི ཀངྑནྟོ ཨནཱགཏཾ ཨདྡྷཱནཾ ཨཱརབྦྷ ཀངྑཏི ནཱམ། ‘ཀིཾ ནུ ཁོ ཨཧཾ ཨེཏརཧི ཁཏྟིཡོ ཨུདཱཧུ བྲཱཧྨཎོ ཝེསྶོ སུདྡོ; ཀིཾ ཝཱ ཨཧཾ རཱུཔཾ ཨུདཱཧུ ཝེདནཱ སཉྙཱ སངྑཱརཱ ཝིཉྙཱཎ’ནྟི ཀངྑནྟོ པཙྩུཔྤནྣཾ ཨདྡྷཱནཾ ཨཱརབྦྷ ཀངྑཏི ནཱམ།

    922. Tamaniddese vicikicchāsīsena avijjā kathitā. ‘‘Tamandhakāro sammoho, avijjogho mahabbhayo’’ti vacanato hi avijjā tamo nāma. Tiṇṇaṃ pana addhānaṃ vasena desanāsukhatāya vicikicchāsīsena desanā katā. Tattha ‘kiṃ nu kho ahaṃ atīte khattiyo ahosiṃ udāhu brāhmaṇo vesso suddo kāḷo odāto rasso dīgho’ti kaṅkhanto atītaṃ addhānaṃ ārabbha kaṅkhati nāma. ‘Kiṃ nu kho ahaṃ anāgate khattiyo bhavissāmi udāhu brāhmaṇo vesso…pe… dīgho’ti kaṅkhanto anāgataṃ addhānaṃ ārabbha kaṅkhati nāma. ‘Kiṃ nu kho ahaṃ etarahi khattiyo udāhu brāhmaṇo vesso suddo; kiṃ vā ahaṃ rūpaṃ udāhu vedanā saññā saṅkhārā viññāṇa’nti kaṅkhanto paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha kaṅkhati nāma.

    ཏཏྠ ཀིཉྩཱཔི ཁཏྟིཡོ ཝཱ ཨཏྟནོ ཁཏྟིཡབྷཱཝཾ, བྲཱཧྨཎོ ཝཱ བྲཱཧྨཎབྷཱཝཾ, ཝེསྶོ ཝཱ ཝེསྶབྷཱཝཾ, སུདྡོ ཝཱ སུདྡབྷཱཝཾ ཨཛཱནནཀོ ནཱམ ནཏྠི, ཛཱིཝལདྡྷིཀོ པན སཏྟོ ཁཏྟིཡཛཱིཝཱདཱིནཾ ཝཎྞཱདིབྷེདཾ སུཏྭཱ ‘ཀཱིདིསོ ནུ ཁོ ཨམྷཱཀཾ ཨབྦྷནྟརེ ཛཱིཝོ – ཀིཾ ནུ ཁོ ནཱིལཀོ ཨུདཱཧུ པཱིཏཀོ ལོཧིཏཀོ ཨོདཱཏོ ཙཏུརཾསོ ཚལ༹ཾསོ ཨཊྛཾསོ’ཏི ཀངྑནྟོ ཨེཝཾ ཀངྑཏི ནཱམ།

    Tattha kiñcāpi khattiyo vā attano khattiyabhāvaṃ, brāhmaṇo vā brāhmaṇabhāvaṃ, vesso vā vessabhāvaṃ, suddo vā suddabhāvaṃ ajānanako nāma natthi, jīvaladdhiko pana satto khattiyajīvādīnaṃ vaṇṇādibhedaṃ sutvā ‘kīdiso nu kho amhākaṃ abbhantare jīvo – kiṃ nu kho nīlako udāhu pītako lohitako odāto caturaṃso chaḷaṃso aṭṭhaṃso’ti kaṅkhanto evaṃ kaṅkhati nāma.

    ༩༢༣. ཏིཏྠཱཡཏནཱནཱིཏི ཏིཏྠབྷཱུཏཱནི ཨཱཡཏནཱནི, ཏིཏྠིཡཱནཾ ཝཱ ཨཱཡཏནཱནི། ཏཏྠ ཏིཏྠཾ ནཱམ དྭཱསཊྛི དིཊྛིཡོ། ཏིཏྠིཡཱ ནཱམ ཡེསཾ ཏཱ དིཊྛིཡོ རུཙྩནྟི ཁམནྟི། ཨཱཡཏནཊྛོ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟོཡེཝ། ཏཏྠ ཡསྨཱ སབྦེཔི དིཊྛིགཏིཀཱ སཉྫཱཡམཱནཱ ཨིམེསུཡེཝ ཏཱིསུ ཋཱནེསུ སཉྫཱཡནྟི, སམོསརམཱནཱཔི ཨེཏེསུཡེཝ སམོསརནྟི སནྣིཔཏནྟི, དིཊྛིགཏིཀབྷཱཝེ ཙ ནེསཾ ཨེཏཱནིཡེཝ ཀཱརཎཱནི, ཏསྨཱ ཏིཏྠཱནི ཙ ཏཱནི སཉྫཱཏཱནཱིཏིཨཱདིནཱ ཨཏྠེན ཨཱཡཏནཱནི ཙཱཏི ཏིཏྠཱཡཏནཱནི; ཏེནེཝཏྠེན ཏིཏྠིཡཱནཾ ཨཱཡཏནཱནཱིཏིཔི ཏིཏྠཱཡཏནཱནི། པུརིསཔུགྒལོཏི སཏྟོ། ཀཱམཉྩ པུརིསོཏིཔི པུགྒལོཏིཔི ཝུཏྟེ སཏྟོཡེཝ ཝུཏྟོ, ཨཡཾ པན སམྨུཏིཀཐཱ ནཱམ ཡོ ཡཐཱ ཛཱནཱཏི ཏསྶ ཏཐཱ ཝུཙྩཏི། པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི ཨཏྟནོ སནྟཱནེ ཨུཔྤནྣཾ ཛཱནཱཏི, པཊིསཾཝིདིཏཾ ཀརོཏི ཨནུབྷཝཏི ཝཱ། པུབྦེཀཏཧེཏཱུཏི པུབྦེ ཀཏཀཱརཎཱ, པུབྦེ ཀཏཀམྨཔཙྩཡེནེཝ པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཡཾ ནིགཎྛསམཡོ། ཨེཝཾཝཱདིནོ པན ཏེ ཀམྨཝེདནཉྩ ཀིརིཡཝེདནཉྩ པཊིཀྑིཔིཏྭཱ ཨེཀཾ ཝིཔཱཀཝེདནམེཝ སམྤཊིཙྪནྟི། པིཏྟསམུཊྛཱནཱདཱིསུ (མཧཱནི॰ ༥) ཙ ཨཊྛསུ ཨཱབཱདྷེསུ སཏྟ པཊིཀྑིཔིཏྭཱ ཨཊྛམཾཡེཝ སམྤཊིཙྪནྟི, དིཊྛདྷམྨཝེདནཱིཡཱདཱིསུ ཙ ཏཱིསུ ཀམྨེསུ དྭེ པཊིཀྑིཔིཏྭཱ ཨེཀཾ ཨཔརཱཔརིཡཝེདནཱིཡམེཝ སམྤཊིཙྪནྟི, ཀུསལཱཀུསལཝིཔཱཀཀིརིཡསངྑཱཏཱསུ ཙ ཙཏཱུསུ ཙེཏནཱསུ ཝིཔཱཀཙེཏནཾཡེཝ སམྤཊིཙྪནྟི།

    923. Titthāyatanānīti titthabhūtāni āyatanāni, titthiyānaṃ vā āyatanāni. Tattha titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo. Titthiyā nāma yesaṃ tā diṭṭhiyo ruccanti khamanti. Āyatanaṭṭho heṭṭhā vuttoyeva. Tattha yasmā sabbepi diṭṭhigatikā sañjāyamānā imesuyeva tīsu ṭhānesu sañjāyanti, samosaramānāpi etesuyeva samosaranti sannipatanti, diṭṭhigatikabhāve ca nesaṃ etāniyeva kāraṇāni, tasmā titthāni ca tāni sañjātānītiādinā atthena āyatanāni cāti titthāyatanāni; tenevatthena titthiyānaṃ āyatanānītipi titthāyatanāni. Purisapuggaloti satto. Kāmañca purisotipi puggalotipi vutte sattoyeva vutto, ayaṃ pana sammutikathā nāma yo yathā jānāti tassa tathā vuccati. Paṭisaṃvedetīti attano santāne uppannaṃ jānāti, paṭisaṃviditaṃ karoti anubhavati vā. Pubbekatahetūti pubbe katakāraṇā, pubbe katakammapaccayeneva paṭisaṃvedetīti attho. Ayaṃ nigaṇṭhasamayo. Evaṃvādino pana te kammavedanañca kiriyavedanañca paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanameva sampaṭicchanti. Pittasamuṭṭhānādīsu (mahāni. 5) ca aṭṭhasu ābādhesu satta paṭikkhipitvā aṭṭhamaṃyeva sampaṭicchanti, diṭṭhadhammavedanīyādīsu ca tīsu kammesu dve paṭikkhipitvā ekaṃ aparāpariyavedanīyameva sampaṭicchanti, kusalākusalavipākakiriyasaṅkhātāsu ca catūsu cetanāsu vipākacetanaṃyeva sampaṭicchanti.

    ཨིསྶརནིམྨཱནཧེཏཱུཏི ཨིསྶརནིམྨཱནཀཱརཎཱ; བྲཧྨུནཱ ཝཱ པཛཱཔཏིནཱ ཝཱ ཨིསྶརེན ནིམྨིཏཏྟཱ པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཡཾ བྲཱཧྨཎསམཡོ། ཨཡཉྷི ནེསཾ ཨདྷིཔྤཱཡོ – ཨིམཱ ཏིསྶོ ཝེདནཱ པཙྩུཔྤནྣེ ཨཏྟནཱ ཀཏམཱུལཀེན ཝཱ ཨཱཎཏྟིམཱུལཀེན ཝཱ པུབྦེ ཀཏེན ཝཱ ཨཧེཏུཨཔྤཙྩཡཱ ཝཱ པཊིསཾཝེདེཏུཾ ནཱམ ན སཀྐཱ; ཨིསྶརནིམྨཱནཀཱརཎཱ ཨེཝ པན ཨིམཱ པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི། ཨེཝཾཝཱདིནོ པནེཏེ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟེསུ ཨཊྛསུ ཨཱབཱདྷེསུ ཨེཀམྤི ཨསམྤཊིཙྪིཏྭཱ སབྦཾ པཊིབཱཧནྟི། ཏཐཱ དིཊྛདྷམྨཝེདནཱིཡཱདཱིསུཔི སབྦཀོཊྛཱསེསུ ཨེཀམྤི ཨསམྤཊིཙྪིཏྭཱ སབྦཾ པཊིབཱཧནྟི།

    Issaranimmānahetūti issaranimmānakāraṇā; brahmunā vā pajāpatinā vā issarena nimmitattā paṭisaṃvedetīti attho. Ayaṃ brāhmaṇasamayo. Ayañhi nesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbe katena vā ahetuappaccayā vā paṭisaṃvedetuṃ nāma na sakkā; issaranimmānakāraṇā eva pana imā paṭisaṃvedetīti. Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu aṭṭhasu ābādhesu ekampi asampaṭicchitvā sabbaṃ paṭibāhanti. Tathā diṭṭhadhammavedanīyādīsupi sabbakoṭṭhāsesu ekampi asampaṭicchitvā sabbaṃ paṭibāhanti.

    ཨཧེཏུ ཨཔྤཙྩཡཱཏི ཧེཏུཉྩ པཙྩཡཉྩ ཝིནཱ ཨཀཱརཎེནེཝ པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཡཾ ཨཱཛཱིཝཀསམཡོ། ཨེཝཾ ཝཱདིནོ ཨེཏེཔི ཧེཊྛཱ ཝུཏྟེསུ ཀཱརཎེསུ ཙ བྱཱདྷཱིསུ ཙ ཨེཀམྤི ཨསམྤཊིཙྪིཏྭཱ སབྦཾ པཊིཀྑིཔནྟི།

    Ahetu appaccayāti hetuñca paccayañca vinā akāraṇeneva paṭisaṃvedetīti attho. Ayaṃ ājīvakasamayo. Evaṃ vādino etepi heṭṭhā vuttesu kāraṇesu ca byādhīsu ca ekampi asampaṭicchitvā sabbaṃ paṭikkhipanti.

    ༩༢༤. ཀིཉྩནཱཏི པལིབོདྷཱ། རཱགོ ཀིཉྩནནྟི རཱགོ ཨུཔྤཛྫམཱནོ སཏྟེ བནྡྷཏི པལིབུནྡྷེཏི, ཏསྨཱ ཀིཉྩནནྟི ཝུཙྩཏི། དོསམོཧེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཨངྒཎཱནཱིཏི ‘‘ཨུདངྒཎེ ཏཏྠ པཔཾ ཨཝིནྡུ’’ནྟི (ཛཱ॰ ༡.༡.༢) ཨཱགཏཊྛཱནེ བྷཱུམིཔྤདེསོ ཨངྒཎཾ། ‘‘ཏསྶེཝ རཛསྶ ཝཱ ཨངྒཎསྶ ཝཱ པཧཱནཱཡ ཝཱཡམཏཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༡༨༤; ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༥༡) ཨཱགཏཊྛཱནེ ཡཾ ཀིཉྩི མལཾ ཝཱ པངྐོ ཝཱ། ‘‘སཱངྒཎོཝ སམཱནོ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༥༧) ཨཱགཏཊྛཱནེ ནཱནཔྤཀཱརོ ཏིབྦཀིལེསོ། ཨིདྷཱཔི ཏདེཝ ཀིལེསངྒཎཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ། ཏེནེཝ རཱགོ ཨངྒཎནྟིཨཱདིམཱཧ།

    924. Kiñcanāti palibodhā. Rāgo kiñcananti rāgo uppajjamāno satte bandhati palibundheti, tasmā kiñcananti vuccati. Dosamohesupi eseva nayo. Aṅgaṇānīti ‘‘udaṅgaṇe tattha papaṃ avindu’’nti (jā. 1.1.2) āgataṭṭhāne bhūmippadeso aṅgaṇaṃ. ‘‘Tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’ti (ma. ni. 1.184; a. ni. 10.51) āgataṭṭhāne yaṃ kiñci malaṃ vā paṅko vā. ‘‘Sāṅgaṇova samāno’’ti (ma. ni. 1.57) āgataṭṭhāne nānappakāro tibbakileso. Idhāpi tadeva kilesaṅgaṇaṃ adhippetaṃ. Teneva rāgo aṅgaṇantiādimāha.

    མལཱནཱིཏི མལིནབྷཱཝཀརཎཱནི། རཱགོ མལནྟི རཱགོ ཨུཔྤཛྫམཱནོ ཙིཏྟཾ མལིནཾ ཀརོཏི, མལཾ གཱཧཱཔེཏི, ཏསྨཱ མལནྟི ཝུཙྩཏི། ཨིཏརེསུཔི དྭཱིསུ ཨེསེཝ ནཡོ།

    Malānīti malinabhāvakaraṇāni. Rāgo malanti rāgo uppajjamāno cittaṃ malinaṃ karoti, malaṃ gāhāpeti, tasmā malanti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo.

    ཝིསམནིདྡེསེ ཡསྨཱ རཱགཱདཱིསུ ཙེཝ ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདཱིསུ ཙ སཏྟཱ པཀྑལནྟི, པཀྑལིཏཱ ཙ པན སཱསནཏོཔི སུགཏིཏོཔི པཏནྟི, ཏསྨཱ པཀྑལནཔཱཏཧེཏུཏོ རཱགོ ཝིསམནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

    Visamaniddese yasmā rāgādīsu ceva kāyaduccaritādīsu ca sattā pakkhalanti, pakkhalitā ca pana sāsanatopi sugatitopi patanti, tasmā pakkhalanapātahetuto rāgo visamantiādi vuttaṃ.

    ཨགྒཱིཏི ཨནུདཧནཊྛེན ཨགྒི། རཱགགྒཱིཏི རཱགོ ཨུཔྤཛྫམཱནོ སཏྟེ ཨནུདཧཏི ཛྷཱཔེཏི, ཏསྨཱ ཨགྒཱིཏི ཝུཙྩཏི། དོསམོཧེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཏཏྠ ཝཏྠཱུནི – ཨེཀཱ ཀིར དཧརབྷིཀྑུནཱི ཙིཏྟལཔབྦཏཝིཧཱརེ ཨུཔོསཐཱགཱརཾ གནྟྭཱ དྭཱརཔཱལཀརཱུཔཾ ཨོལོཀཡམཱནཱ ཋིཏཱ། ཨཐསྶཱ ཨནྟོ རཱགོ ཨུཔྤནྣོ། སཱ ཏེནེཝ ཛྷཱཡིཏྭཱ ཀཱལམཀཱསི། བྷིཀྑུནིཡོ གཙྪམཱནཱ ‘ཨཡཾ དཧརཱ ཋིཏཱ, པཀྐོསཐ ན’ནྟི ཨཱཧཾསུ། ཨེཀཱ གནྟྭཱ ‘ཀསྨཱ ཋིཏཱསཱི’ཏི ཧཏྠེ གཎྷི། གཧིཏམཏྟཱ པརིཝཏྟིཏྭཱ པཏིཏཱ། ཨིདཾ ཏཱཝ རཱགསྶ ཨནུདཧནཏཱཡ ཝཏྠུ། དོསསྶ པན ཨནུདཧནཏཱཡ མནོཔདོསིཀཱ དེཝཱ དཊྛབྦཱ། མོཧསྶ ཨནུདཧནཏཱཡ ཁིཌྜཱཔདོསིཀཱ དེཝཱ དཊྛབྦཱ། མོཧནཝསེན ཧི ཏེསཾ སཏིསམྨོསོ ཧོཏི། ཏསྨཱ ཁིཌྜཱཝསེན ཨཱཧཱརཀཱལཾ ཨཏིཝཏྟིཏྭཱ ཀཱལཾ ཀརོནྟི། ཀསཱཝཱཏི ཀསཊཱ ནིརོཛཱ། རཱགཱདཱིསུ ཙ ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདཱིསུ ཙ ཨེཀམྤི པཎཱིཏཾ ཨོཛཝནྟཾ ནཏྠི, ཏསྨཱ རཱགོ ཀསཱཝོཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

    Aggīti anudahanaṭṭhena aggi. Rāgaggīti rāgo uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā aggīti vuccati. Dosamohesupi eseva nayo. Tattha vatthūni – ekā kira daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālakarūpaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo uppanno. Sā teneva jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’nti āhaṃsu. Ekā gantvā ‘kasmā ṭhitāsī’ti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā patitā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu. Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā. Mohassa anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohanavasena hi tesaṃ satisammoso hoti. Tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattitvā kālaṃ karonti. Kasāvāti kasaṭā nirojā. Rāgādīsu ca kāyaduccaritādīsu ca ekampi paṇītaṃ ojavantaṃ natthi, tasmā rāgo kasāvotiādi vuttaṃ.

    ༩༢༥. ཨསྶཱདདིཊྛཱིཏི ཨསྶཱདསམྤཡུཏྟཱ དིཊྛི། ནཏྠི ཀཱམེསུ དོསོཏི ཀིལེསཀཱམེན ཝཏྠུཀཱམཔཊིསེཝནདོསོ ནཏྠཱིཏི ཝདཏི། པཱཏབྱཏནྟི པཱཏབྦབྷཱཝཾ པརིབྷུཉྫནཾ ཨཛ྄ཛྷོཧརཎཾ། ཨེཝཾཝཱདཱི ཧི སོ ཝཏྠུཀཱམེསུ ཀིལེསཀཱམཾ པིཝནྟོ ཝིཡ ཨཛ྄ཛྷོཧརནྟོ ཝིཡ པརིབྷུཉྫཏི། ཨཏྟཱནུདིཊྛཱིཏི ཨཏྟཱནཾ ཨནུགཏཱ དིཊྛི། མིཙྪཱདིཊྛཱིཏི ལཱམཀཱ དིཊྛི། ཨིདཱནི ཡསྨཱ ཨེཏྠ པཋམཱ སསྶཏདིཊྛི ཧོཏི, དུཏིཡཱ སཀྐཱཡདིཊྛི, ཏཏིཡཱ ཨུཙྪེདདིཊྛི, ཏསྨཱ ཏམཏྠཾ དསྶེཏུཾ སསྶཏདིཊྛི ཨསྶཱདདིཊྛཱིཏིཨཱདིམཱཧ།

    925. Assādadiṭṭhīti assādasampayuttā diṭṭhi. Natthi kāmesu dosoti kilesakāmena vatthukāmapaṭisevanadoso natthīti vadati. Pātabyatanti pātabbabhāvaṃ paribhuñjanaṃ ajjhoharaṇaṃ. Evaṃvādī hi so vatthukāmesu kilesakāmaṃ pivanto viya ajjhoharanto viya paribhuñjati. Attānudiṭṭhīti attānaṃ anugatā diṭṭhi. Micchādiṭṭhīti lāmakā diṭṭhi. Idāni yasmā ettha paṭhamā sassatadiṭṭhi hoti, dutiyā sakkāyadiṭṭhi, tatiyā ucchedadiṭṭhi, tasmā tamatthaṃ dassetuṃ sassatadiṭṭhi assādadiṭṭhītiādimāha.

    ༩༢༦. ཨརཏིནིདྡེསོ ཙ ཝིཧེསཱནིདྡེསོ ཙ ཝུཏྟཏྠོཡེཝ། ཨདྷམྨསྶ ཙརིཡཱ ཨདྷམྨཙརིཡཱ, ཨདྷམྨཀརཎནྟི ཨཏྠོ། ཝིསམཱ ཙརིཡཱ, ཝིསམསྶ ཝཱ ཀམྨསྶ ཙརིཡཱཏི ཝིསམཙརིཡཱ། དོཝཙསྶཏཱཔཱཔམིཏྟཏཱ ནིདྡེསཱ ཝུཏྟཏྠཱ ཨེཝ། པུཐུནིམིཏྟཱརམྨཎེསུ པཝཏྟིཏོ ནཱནཏྟེསུ སཉྙཱ ནཱནཏྟསཉྙཱ། ཡསྨཱ ཝཱ ཨཉྙཱཝ ཀཱམསཉྙཱ, ཨཉྙཱ བྱཱཔཱདཱདིསཉྙཱ, ཏསྨཱ ནཱནཏྟཱ སཉྙཱཏིཔི ནཱནཏྟསཉྙཱ། ཀོསཛྫཔམཱདནིདྡེསེསུ པཉྩསུ ཀཱམགུཎེསུ ཝིསྶཊྛཙིཏྟསྶ ཀུསལདྷམྨབྷཱཝནཱཡ ཨནནུཡོགཝསེན ལཱིནཝུཏྟིཏཱ ཀོསཛྫཾ, པམཛྫནཝསེན པམཏྟབྷཱཝོ པམཱདོཏི ཝེདིཏབྦོ། ཨསནྟུཊྛིཏཱདིནིདྡེསཱ ཝུཏྟཏྠཱ ཨེཝ།

    926. Aratiniddeso ca vihesāniddeso ca vuttatthoyeva. Adhammassa cariyā adhammacariyā, adhammakaraṇanti attho. Visamā cariyā, visamassa vā kammassa cariyāti visamacariyā. Dovacassatāpāpamittatā niddesā vuttatthā eva. Puthunimittārammaṇesu pavattito nānattesu saññā nānattasaññā. Yasmā vā aññāva kāmasaññā, aññā byāpādādisaññā, tasmā nānattā saññātipi nānattasaññā. Kosajjapamādaniddesesu pañcasu kāmaguṇesu vissaṭṭhacittassa kusaladhammabhāvanāya ananuyogavasena līnavuttitā kosajjaṃ, pamajjanavasena pamattabhāvo pamādoti veditabbo. Asantuṭṭhitādiniddesā vuttatthā eva.

    ༩༣༡. ཨནཱདརིཡནིདྡེསེ ཨོཝཱདསྶ ཨནཱདིཡནཝསེན ཨནཱདརབྷཱཝོ ཨནཱདརིཡཾ། ཨནཱདརིཡནཱཀཱརོ ཨནཱདརཏཱ། སགརུཝཱསཾ ཨཝསནཊྛེན ཨགཱརཝབྷཱཝོ ཨགཱརཝཏཱ། སཛེཊྛཀཝཱསཾ ཨཝསནཊྛེན ཨཔྤཏིསྶཝཏཱཨནདྡཱཏི ཨནཱདིཡནཱ། ཨནདྡཱཡནཱཏི ཨནཱདིཡནཱཀཱརོ། ཨནདྡཱཡ ཨཡིཏསྶ བྷཱཝོ ཨནདྡཱཡིཏཏྟཾ། ཨསཱིལསྶ བྷཱཝོ ཨསཱིལྱཾ། ཨཙིཏྟཱིཀཱརོཏི གརུཙིཏྟཱིཀཱརསྶ ཨཀརཎཾ།

    931. Anādariyaniddese ovādassa anādiyanavasena anādarabhāvo anādariyaṃ. Anādariyanākāro anādaratā. Sagaruvāsaṃ avasanaṭṭhena agāravabhāvo agāravatā. Sajeṭṭhakavāsaṃ avasanaṭṭhena appatissavatā. Anaddāti anādiyanā. Anaddāyanāti anādiyanākāro. Anaddāya ayitassa bhāvo anaddāyitattaṃ. Asīlassa bhāvo asīlyaṃ. Acittīkāroti garucittīkārassa akaraṇaṃ.

    ༩༣༢. ཨསྶདྡྷབྷཱཝོ ཨསྶདྡྷིཡཾ། ཨསདྡཧནཱཀཱརོ ཨསདྡཧནཱ། ཨོཀཔྤེཏྭཱ ཨནུཔཝིསིཏྭཱ ཨགྒཧཎཾ ཨནོཀཔྤནཱ། ཨཔྤསཱིདནཊྛེན ཨནབྷིཔྤསཱདོ

    932. Assaddhabhāvo assaddhiyaṃ. Asaddahanākāro asaddahanā. Okappetvā anupavisitvā aggahaṇaṃ anokappanā. Appasīdanaṭṭhena anabhippasādo.

    ཨཝདཉྙུཏཱཏི ཐདྡྷམཙྪརིཡཝསེན ‘དེཧི, ཀརོཧཱི’ཏི ཝཙནསྶ ཨཛཱནཏཱ།

    Avadaññutāti thaddhamacchariyavasena ‘dehi, karohī’ti vacanassa ajānatā.

    ༩༣༤. བུདྡྷཱ ཙ བུདྡྷསཱཝཀཱ ཙཱཏི ཨེཏྠ བུདྡྷགྒཧཎེན པཙྩེཀབུདྡྷཱཔི གཧིཏཱཝ། ཨསམེཏུཀམྱཏཱཏི ཏེསཾ སམཱིཔཾ ཨགནྟུཀཱམཏཱ། སདྡྷམྨཾ ཨསོཏུཀམྱཏཱཏི སཏྟཏིཾས བོདྷིཔཀྑིཡདྷམྨཱ སདྡྷམྨོ ནཱམ, ཏཾ ཨསུཎིཏུཀཱམཏཱ། ཨནུགྒཧེཏུཀམྱཏཱཏི ན ཨུགྒཧེཏུཀཱམཏཱ།

    934. Buddhāca buddhasāvakā cāti ettha buddhaggahaṇena paccekabuddhāpi gahitāva. Asametukamyatāti tesaṃ samīpaṃ agantukāmatā. Saddhammaṃ asotukamyatāti sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā saddhammo nāma, taṃ asuṇitukāmatā. Anuggahetukamyatāti na uggahetukāmatā.

    ཨུཔཱརམྦྷཙིཏྟཏཱཏི ཨུཔཱརམྦྷཙིཏྟབྷཱཝོ། ཡསྨཱ པན སོ ཨཏྠཏོ ཨུཔཱརམྦྷོཝ ཧོཏི, ཏསྨཱ ཏཾ དསྶེཏུཾ ཏཏྠ ཀཏམོ ཨུཔཱརམྦྷོཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨུཔཱརམྦྷནཝསེན ཨུཔཱརམྦྷོ། པུནཔྤུནཾ ཨུཔཱརམྦྷོ ཨནུཔཱརམྦྷོ ཨུཔཱརམྦྷནཱཀཱརོ ཨུཔཱརམྦྷནཱ། པུནཔྤུནཾ ཨུཔཱརམྦྷནཱ ཨནུཔཱརམྦྷནཱ། ཨནུཔཱརམྦྷིཏསྶ བྷཱཝོ ཨནུཔཱརམྦྷིཏཏྟཾ། ཨུཉྙཱཏི ཧེཊྛཱ ཀཏྭཱ ཛཱནནཱ། ཨཝཉྙཱཏི ཨཝཛཱནནཱ། པརིབྷཝནཾ པརིབྷཝོ། རནྡྷསྶ གཝེསིཏཱ རནྡྷགཝེསིཏཱ། རནྡྷཾ ཝཱ གཝེསཏཱིཏི རནྡྷགཝེསཱི, ཏསྶ བྷཱཝོ རནྡྷགཝེསིཏཱ། ཨཡཾ ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཡཾ པརཝཛྫཱནུཔསྶནལཀྑཎོ ཨུཔཱརམྦྷོ ནཱམ ཝུཙྩཏི, ཡེན སམནྣཱགཏོ པུགྒལོ, ཡཐཱ ནཱམ ཏུནྣཀཱརོ སཱཊཀཾ པསཱརེཏྭཱ ཚིདྡམེཝ ཨོལོཀེཏི, ཨེཝམེཝ པརསྶ སབྦེཔི གུཎེ མཀྑེཏྭཱ ཨགུཎེསུཡེཝ པཏིཊྛཱཏི།

    Upārambhacittatāti upārambhacittabhāvo. Yasmā pana so atthato upārambhova hoti, tasmā taṃ dassetuṃ tattha katamo upārambhotiādi vuttaṃ. Tattha upārambhanavasena upārambho. Punappunaṃ upārambho anupārambho upārambhanākāro upārambhanā. Punappunaṃ upārambhanā anupārambhanā. Anupārambhitassa bhāvo anupārambhitattaṃ. Uññāti heṭṭhā katvā jānanā. Avaññāti avajānanā. Paribhavanaṃ paribhavo. Randhassa gavesitā randhagavesitā. Randhaṃ vā gavesatīti randhagavesī, tassa bhāvo randhagavesitā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ paravajjānupassanalakkhaṇo upārambho nāma vuccati, yena samannāgato puggalo, yathā nāma tunnakāro sāṭakaṃ pasāretvā chiddameva oloketi, evameva parassa sabbepi guṇe makkhetvā aguṇesuyeva patiṭṭhāti.

    ༩༣༦. ཨཡོནིསོ མནསིཀཱརོཏི ཨནུཔཱཡམནསིཀཱརོ། ཨནིཙྩེ ནིཙྩནྟི ཨནིཙྩེཡེཝ ཝཏྠུསྨིཾ ‘ཨིདཾ ནིཙྩ’ནྟི ཨེཝཾ པཝཏྟོ། དུཀྑེ སུཁནྟིཨཱདཱིསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། སཙྩཝིཔྤཊིཀུལེན ཙཱཏི ཙཏུནྣཾ སཙྩཱནཾ ཨནནུལོམཝསེན། ཙིཏྟསྶ ཨཱཝཊྚནཱཏིཨཱདཱིནི སབྦཱནིཔི ཨཱཝཛྫནསྶེཝ ཝེཝཙནཱནེཝ། ཨཱཝཛྫནཉྷི བྷཝངྒཙིཏྟཾ ཨཱཝཊྚེཏཱིཏི ཙིཏྟསྶ ཨཱཝཊྚནཱ། ཨནུཨནུ ཨཱཝཊྚེཏཱིཏི ཨནཱཝཊྚནཱ། ཨཱབྷུཛཏཱིཏི ཨཱབྷོགོ། བྷཝངྒཱརམྨཎཏོ ཨཉྙཾ ཨཱརམྨཎཾ སམནྣཱཧརཏཱིཏི སམནྣཱཧཱརོ། ཏདེཝཱརམྨཎཾ ཨཏྟཱནཾ ཨནུབནྡྷིཏྭཱ ཨུཔྤཛྫམཱནེ མནསིཀརོཏཱིཏི མནསིཀཱརོཀརོཏཱིཏི ཋཔེཏི། ཨཡཾ ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཡཾ ཨནུཔཱཡམནསིཀཱརོ ཨུཔྤཐམནསིཀཱརལཀྑཎོ ཨཡོནིསོམནསིཀཱརོ ནཱམ ཝུཙྩཏི། ཏསྶ ཝསེན པུགྒལོ དུཀྑཱདཱིནི སཙྩཱནི ཡཱཐཱཝཏོ ཨཱཝཛྫིཏུཾ ན སཀྐོཏི།

    936. Ayoniso manasikāroti anupāyamanasikāro. Anicce niccanti anicceyeva vatthusmiṃ ‘idaṃ nicca’nti evaṃ pavatto. Dukkhe sukhantiādīsupi eseva nayo. Saccavippaṭikulena cāti catunnaṃ saccānaṃ ananulomavasena. Cittassa āvaṭṭanātiādīni sabbānipi āvajjanasseva vevacanāneva. Āvajjanañhi bhavaṅgacittaṃ āvaṭṭetīti cittassa āvaṭṭanā. Anuanu āvaṭṭetīti anāvaṭṭanā. Ābhujatīti ābhogo. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ārammaṇaṃ samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā uppajjamāne manasikarotīti manasikāro. Karotīti ṭhapeti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ anupāyamanasikāro uppathamanasikāralakkhaṇo ayonisomanasikāro nāma vuccati. Tassa vasena puggalo dukkhādīni saccāni yāthāvato āvajjituṃ na sakkoti.

    ཀུམྨགྒསེཝནཱནིདྡེསེ ཡཾ ཀུམྨགྒཾ སེཝཏོ སེཝནཱ ཀུམྨགྒསེཝནཱཏི ཝུཙྩཏི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ཏཏྠ ཀཏམོ ཀུམྨགྒོཏི དུཏིཡཔུཙྪཱ ཀཏཱ། སེསཾ སབྦཏྠ ཨུཏྟཱནམེཝཱཏི།

    Kummaggasevanāniddese yaṃ kummaggaṃ sevato sevanā kummaggasevanāti vuccati, taṃ dassetuṃ tattha katamo kummaggoti dutiyapucchā katā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    ཏིཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / ཝིབྷངྒཔཱལི༹ • Vibhaṅgapāḷi / ༡༧. ཁུདྡཀཝཏྠུཝིབྷངྒོ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-མཱུལཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ༡༧. ཁུདྡཀཝཏྠུཝིབྷངྒོ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-ཨནུཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ༡༧. ཁུདྡཀཝཏྠུཝིབྷངྒོ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact