| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
೩. ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೋ
3. Nikkhepakaṇḍo
ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾ
Tikanikkhepakathā
೯೮೫. ಏತ್ತಾವತಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪದಭಾಜನನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯ್ವಾಯಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕಸ್ಸ ವಿಭಜನನಯೋ ವುತ್ತೋ, ಸೇಸತಿಕದುಕಾನಮ್ಪಿ ಏಸೇವ ವಿಭಜನನಯೋ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಹಿ ಏತ್ಥ, ಏವಂ ‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ…ಪೇ॰… ಯೇ ವಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ಠಪೇತ್ವಾ ವೇದನಾಖನ್ಧಂ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬತಿಕದುಕೇಸು ಸಕ್ಕಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವಿಭಾಜನನಯಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ – ತಸ್ಮಾ ತಂ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ, ಅಞ್ಞೇನ ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪನಾತಿವಿತ್ಥಾರನಯೇನ ಸಬ್ಬತಿಕದುಕಧಮ್ಮವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಂ ಆರದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡಞ್ಹಿ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡಂ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ। ಇದಂ ಪನ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡಂ ಉಪಾದಾಯ ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ಸಙ್ಖಿತ್ತವಿತ್ಥಾರಧಾತುಕಂ ಹೋತಿ। ತಯಿದಂ, ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾಪಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಕಾರಣವಸೇನಾಪಿ, ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
985. Ettāvatā kusalattiko sabbesaṃ kusalādidhammānaṃ padabhājananayena vitthārito hoti. Yasmā pana yvāyaṃ kusalattikassa vibhajananayo vutto, sesatikadukānampi eseva vibhajananayo hoti – yathā hi ettha, evaṃ ‘katame dhammā sukhāya vedanāya sampayuttā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… ye vā pana tasmiṃ samaye aññepi atthi paṭiccasamuppannā arūpino dhammā ṭhapetvā vedanākhandhaṃ, ime dhammā sukhāya vedanāya sampayuttā’tiādinā anukkamena sabbatikadukesu sakkā paṇḍitehi vibhājananayaṃ sallakkhetuṃ – tasmā taṃ vitthāradesanaṃ nikkhipitvā, aññena nātisaṅkhepanātivitthāranayena sabbatikadukadhammavibhāgaṃ dassetuṃ katame dhammā kusalāti nikkhepakaṇḍaṃ āraddhaṃ. Cittuppādakaṇḍañhi vitthāradesanā, aṭṭhakathākaṇḍaṃ saṅkhepadesanā. Idaṃ pana nikkhepakaṇḍaṃ cittuppādakaṇḍaṃ upādāya saṅkhepo, aṭṭhakathākaṇḍaṃ upādāya vitthāroti saṅkhittavitthāradhātukaṃ hoti. Tayidaṃ, vitthāradesanaṃ nikkhipitvā desitattāpi, heṭṭhā vuttakāraṇavasenāpi, nikkhepakaṇḍaṃ nāmāti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ –
ಮೂಲತೋ ಖನ್ಧತೋ ಚಾಪಿ, ದ್ವಾರತೋ ಚಾಪಿ ಭೂಮಿತೋ।
Mūlato khandhato cāpi, dvārato cāpi bhūmito;
ಅತ್ಥತೋ ಧಮ್ಮತೋ ಚಾಪಿ, ನಾಮತೋ ಚಾಪಿ ಲಿಙ್ಗತೋ।
Atthato dhammato cāpi, nāmato cāpi liṅgato;
ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇಸಿತತ್ತಾ, ನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ॥
Nikkhipitvā desitattā, nikkhepoti pavuccatīti.
ಇದಞ್ಹಿ ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮೂಲತೋ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಖನ್ಧತೋ। ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ದ್ವಾರತೋ। ಕಾಯದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸುಖಭೂಮಿಯಂ, ಕಾಮಾವಚರೇತಿ ಭೂಮಿತೋ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಾಮಲಿಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ ಅತ್ಥಾದೀಹಿ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದೇಸಿತಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Idañhi tīṇi kusalamūlānītiādinā nayena mūlato nikkhipitvā desitaṃ. Taṃsampayutto vedanākkhandhoti khandhato. Taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammanti dvārato. Kāyadvārappavattañhi kammaṃ kāyakammanti vuccati. Sukhabhūmiyaṃ, kāmāvacareti bhūmito nikkhipitvā desitaṃ. Tattha tattha atthadhammanāmaliṅgānaṃ vasena desitattā atthādīhi nikkhipitvā desitaṃ nāmāti veditabbaṃ.
ತತ್ಥ ಕುಸಲಪದನಿದ್ದೇಸೇ ತಾವ ತೀಣೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಕುಸಲಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಮೂಲಾನಿ ಚ, ಕುಸಲಾನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಭವಜನಕಸಮುಟ್ಠಾನನಿಬ್ಬತ್ತಕಟ್ಠೇನ ಮೂಲಾನೀತಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ। ಏವಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಾಮವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಲೋಭೋ ಅದೋಸೋ ಅಮೋಹೋತಿ ಆಹ। ಏತ್ತಾವತಾ ಯಸ್ಮಾ ಮೂಲೇನ ಮುತ್ತಂ ಕುಸಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಂ ತೀಹಿ ಮೂಲೇಹಿ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ತೇಹಿ ಅಲೋಭಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಅಲೋಭೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ, ಅದೋಸಾಮೋಹಾಪಿ ಅಲೋಭೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಗಣನಂಯೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಸೇಸದ್ವಯವಸೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಂ ಪುನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಚತುಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ। ತಂಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ಅಲೋಭಾದೀಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ। ಇಮಿನಾಪಿ ನಯೇನ ತದೇವ ಚತುಭೂಮಿಕಕುಸಲಂ ತಿಣ್ಣಂ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ। ಏವಂ ತಾವ ಕುಸಲಂ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ।
Tattha kusalapadaniddese tāva tīṇīti gaṇanaparicchedo. Kusalāni ca tāni mūlāni ca, kusalānaṃ vā dhammānaṃ hetupaccayapabhavajanakasamuṭṭhānanibbattakaṭṭhena mūlānīti kusalamūlāni. Evaṃ atthavasena dassetvā idāni nāmavasena dassetuṃ alobho adoso amohoti āha. Ettāvatā yasmā mūlena muttaṃ kusalaṃ nāma natthi, tasmā catubhūmakakusalaṃ tīhi mūlehi pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsampayuttoti tehi alobhādīhi sampayutto. Tattha alobhena sampayutte saṅkhārakkhandhe, adosāmohāpi alobhena sampayuttasaṅkhārakkhandhagaṇanaṃyeva gacchanti. Sesadvayavasena sampayogepi eseva nayo. Iti catubhūmakakusalaṃ puna taṃsampayuttakacatukkhandhavasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsamuṭṭhānanti tehi alobhādīhi samuṭṭhitaṃ. Imināpi nayena tadeva catubhūmikakusalaṃ tiṇṇaṃ kammadvārānaṃ vasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Evaṃ tāva kusalaṃ tīsu ṭhānesu pariyādiyitvā dassitaṃ.
೯೮೬. ಅಕುಸಲೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದ್ವಾದಸನ್ನಞ್ಹಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಮೂಲೇನ ಮುತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಮೂಲೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಚತುಕ್ಖನ್ಧತೋ ಚ ಉದ್ಧಂ ಅಕುಸಲಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ತಾನೇವ ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಚತುಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಪನ ನೇಸಂ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ಕಮ್ಮದ್ವಾರವಸೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ ಧಮ್ಮರಾಜಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ‘ಏಕಟ್ಠಂ’। ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಠಿತಂ ಸಹಜೇಕಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಠಿತಂ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ ನಾಮ। ತೇನ ಲೋಭಾದಿನಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇನ ಸಹ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಿತನ್ತಿ ತದೇಕಟ್ಠಂ। ತತ್ಥ ‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ – ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’ತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಿಕೇ; ‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೀನಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ – ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’ತಿ ಹೀನತ್ತಿಕೇ ‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ – ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ; ‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ – ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’ತಿ ಕಿಲೇಸಗೋಚ್ಛಕೇ ‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸರಣಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ – ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಸರಣದುಕೇ’ತಿ – ಇಮೇಸು ಏತ್ತಕೇಸು ಠಾನೇಸು ‘ಸಹಜೇಕಟ್ಠಂ’ ಆಗತಂ।
986. Akusalepi eseva nayo. Dvādasannañhi akusalacittānaṃ ekampi mūlena muttaṃ nāma natthīti mūlena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Taṃsampayuttacatukkhandhato ca uddhaṃ akusalaṃ nāma natthīti tāneva dvādasa akusalacittāni catukkhandhavasena pariyādiyitvā dassesi. Dhammarājā kāyakammādivasena pana nesaṃ pavattisabbhāvato kammadvāravasena pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Yaṃ panettha tadekaṭṭhā ca kilesātiādi vuttaṃ, tattha ekasmiṃ citte puggale vā ṭhitanti ‘ekaṭṭhaṃ’. Tattha ekasmiṃ citte ṭhitaṃ sahajekaṭṭhaṃ nāma hoti. Ekasmiṃ puggale ṭhitaṃ pahānekaṭṭhaṃ nāma. Tena lobhādinā aññena vā tattha tattha niddiṭṭhena saha ekasmiṃ ṭhitanti tadekaṭṭhaṃ. Tattha ‘katame dhammā saṃkiliṭṭhasaṃkilesikā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti saṃkiliṭṭhattike; ‘katame dhammā hīnā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti hīnattike ‘katame dhammā akusalā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti imasmiṃ kusalattike; ‘katame dhammā saṃkiliṭṭhā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti kilesagocchake ‘katame dhammā saraṇā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesāti saraṇaduke’ti – imesu ettakesu ṭhānesu ‘sahajekaṭṭhaṃ’ āgataṃ.
ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಿಕೇ ಪನ ‘ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’ತಿ, ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕತ್ತಿಕೇಪಿ ‘ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’ತಿ, ಪುನ ತತ್ಥೇವ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ – ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಾ; ತದೇಕಟ್ಠೋ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತೂ; ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ವೇದನಾಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾತಿ; ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ? ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ – ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ, ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೩೯೧) – ಇಮೇಸು ಪನ ಏತ್ತಕೇಸು ಠಾನೇಸು ‘ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ’ ಆಗತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Dassanenapahātabbattike pana ‘imāni tīṇi saṃyojanāni, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti, dassanenapahātabbahetukattikepi ‘imāni tīṇi saṃyojanāni, tadekaṭṭhā ca kilesā’ti, puna tattheva tīṇi saṃyojanāni – sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso, ime dhammā dassanenapahātabbā; tadekaṭṭho lobho doso moho, ime dhammā dassanenapahātabbahetū; tadekaṭṭhā ca kilesā taṃsampayutto vedanākhandho…pe… viññāṇakkhandho, taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ime dhammā dassanenapahātabbahetukāti; sammappadhānavibhaṅge ‘‘tattha katame pāpakā akusalā dhammā? Tīṇi akusalamūlāni – lobho doso moho, tadekaṭṭhā ca kilesā’’ti (vibha. 391) – imesu pana ettakesu ṭhānesu ‘pahānekaṭṭhaṃ’ āgatanti veditabbaṃ.
೯೮೭. ಅಬ್ಯಾಕತಪದನಿದ್ದೇಸೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವಾತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ತಿಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಂ ಅಜಟಾಕಾಸಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ।
987. Abyākatapadaniddeso uttānatthoyevāti. Imasmiṃ tike tīṇi lakkhaṇāni tisso paññattiyo kasiṇugghāṭimākāsaṃ ajaṭākāsaṃ ākiñcaññāyatanassa ārammaṇaṃ nirodhasamāpatti ca na labbhatīti vuttaṃ.
೯೮೮. ವೇದನಾತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ ಸುಖಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ತಮ್ಬಭೂಮಿ ಕಣ್ಹಭೂಮೀತಿ ತಮ್ಬಕಣ್ಹಭೂಮಿಯೋವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಸುಖಮ್ಪಿ ಸುಖಭೂಮಿ ನಾಮ। ಯಥಾ ಉಚ್ಛುಭೂಮಿ ಸಾಲಿಭೂಮೀತಿ ಉಚ್ಛುಸಾಲೀನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಸುಖಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸುಖಭೂಮಿ ನಾಮ। ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾ ಕಾಮಾವಚರೇ ವಾ ಹೋತಿ, ರೂಪಾವಚರಾದೀಸು ವಾ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸಾ ತಂ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಾಮಾವಚರೇತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಖವೇದನಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಯಾ ಸಾ ಸುಖಭೂಮಿಯಂ ಸುಖವೇದನಾ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ತಾಯ ಠಪಿತಾಯ ಸುಖವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
988. Vedanāttikaniddese sukhabhūmiyanti ettha yathā tambabhūmi kaṇhabhūmīti tambakaṇhabhūmiyova vuccanti, evaṃ sukhampi sukhabhūmi nāma. Yathā ucchubhūmi sālibhūmīti ucchusālīnaṃ uppajjanaṭṭhānāni vuccanti, evaṃ sukhassa uppajjanaṭṭhānaṃ cittampi sukhabhūmi nāma. Taṃ idha adhippetaṃ. Yasmā pana sā kāmāvacare vā hoti, rūpāvacarādīsu vā, tasmāssā taṃ pabhedaṃ dassetuṃ kāmāvacaretiādi vuttaṃ. Sukhavedanaṃ ṭhapetvāti yā sā sukhabhūmiyaṃ sukhavedanā, taṃ ṭhapetvā. Taṃsampayuttoti tāya ṭhapitāya sukhavedanāya sampayutto. Sesapadadvayepi imināva nayena attho veditabboti.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ, ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ತಿಕೋ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಚ ಅಲಬ್ಭಮಾನೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚ ತೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಮುತ್ತಕೋ ನಾಮ। ಇತೋ ಪರೇಸು ಪನ ತಿಕದುಕೇಸು ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪದಾನುಕ್ಕಮೇನ ಮಾತಿಕಾಕಥಾಯಞ್ಚೇವ ಕುಸಲಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ವುತ್ತಮೇವ। ಯಂ ಪನ ಯತ್ಥ ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ ತದೇವ ವಕ್ಖಾಮ।
Imasmiṃ tike tisso vedanā, sabbaṃ rūpaṃ, nibbānanti idampi na labbhati. Ayañhi tiko kusalattike ca alabbhamānehi imehi ca tīhi koṭṭhāsehi muttako nāma. Ito paresu pana tikadukesu pāḷito ca atthato ca yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ padānukkamena mātikākathāyañceva kusalādīnaṃ niddese ca vuttameva. Yaṃ pana yattha visesamattaṃ tadeva vakkhāma.
೯೯೧. ತತ್ಥ ವಿಪಾಕತ್ತಿಕೇ ತಾವ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ವಿಯ ರೂಪಧಮ್ಮಾಪಿ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಅತ್ಥಿ, ಅನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಪನ ತೇ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಾರಮ್ಮಣಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾವ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕತ್ತಾ ವಿಪಾಕಾತಿ ವುತ್ತಾ, ಬೀಜಸರಿಕ್ಖಕಂ ಫಲಂ ವಿಯ। ಸಾಲಿಬೀಜಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಪಿತೇ ಅಙ್ಕುರಪತ್ತಾದೀಸು ನಿಕ್ಖನ್ತೇಸುಪಿ ಸಾಲಿಫಲನ್ತಿ ನ ವುಚ್ಚತಿ। ಯದಾ ಪನ ಸಾಲಿಸೀಸಂ ಪಕ್ಕಂ ಹೋತಿ ಪರಿಣತಂ, ತದಾ ಬೀಜಸರಿಕ್ಖಕೋ ಸಾಲಿ ಏವ ಸಾಲಿಫಲನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಙ್ಕುರಪತ್ತಾದೀನಿ ಪನ ಬೀಜಜಾತಾನಿ ಬೀಜತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ರೂಪಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಜನ್ತಿ ವಾ ಉಪಾದಿಣ್ಣನ್ತಿ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
991. Tattha vipākattike tāva kiñcāpi arūpadhammā viya rūpadhammāpi kammasamuṭṭhānā atthi, anārammaṇattā pana te kammasarikkhakā na hontīti sārammaṇā arūpadhammāva kammasarikkhakattā vipākāti vuttā, bījasarikkhakaṃ phalaṃ viya. Sālibījasmiñhi vapite aṅkurapattādīsu nikkhantesupi sāliphalanti na vuccati. Yadā pana sālisīsaṃ pakkaṃ hoti pariṇataṃ, tadā bījasarikkhako sāli eva sāliphalanti vuccati. Aṅkurapattādīni pana bījajātāni bījato nibbattānīti vuccanti, evameva rūpampi kammajanti vā upādiṇṇanti vā vattuṃ vaṭṭati.
೯೯೪. ಉಪಾದಿಣ್ಣತ್ತಿಕೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಖನ್ಧಾ ‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಾತುಲತ್ಥೇರೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚೂಳಪಿತುತ್ಥೇರೋ’ತಿ ವದನ್ತಾನಂ ಪರೇಸಂ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪನ ಅಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾನೇವ। ತಾನಿ ಹಿ, ಯಥಾ ದಿವಸಂ ಸನ್ತತ್ತೋ ಅಯೋಗುಳೋ ಮಕ್ಖಿಕಾನಂ ಅಭಿನಿಸೀದನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಗಹಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಅನುಪಾದಾನಿಯಾತಿ।
994. Upādiṇṇattike kiñcāpi khīṇāsavassa khandhā ‘amhākaṃ mātulatthero amhākaṃ cūḷapitutthero’ti vadantānaṃ paresaṃ upādānassa paccayā honti, maggaphalanibbānāni pana aggahitāni aparāmaṭṭhāni anupādiṇṇāneva. Tāni hi, yathā divasaṃ santatto ayoguḷo makkhikānaṃ abhinisīdanassa paccayo na hoti, evameva tejussadattā taṇhāmānadiṭṭhivasena gahaṇassa paccayā na honti. Tena vuttaṃ – ime dhammā anupādiṇṇaanupādāniyāti.
೯೯೮. ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
998. Asaṃkiliṭṭhaasaṃkilesikesupi eseva nayo.
೧೦೦೦. ವಿತಕ್ಕತ್ತಿಕೇ ವಿತಕ್ಕಸಹಜಾತೇನ ವಿಚಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಅಲಬ್ಭಮಾನಾವ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ।
1000. Vitakkattike vitakkasahajātena vicārena saddhiṃ kusalattike alabbhamānāva na labbhanti.
೧೦೦೩. ಪೀತಿಸಹಗತತ್ತಿಕೇ ಪೀತಿಆದಯೋ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಪೀತಿಸಹಗತಾದಿಭಾವಂ ದತ್ವಾ ಸಯಂ ಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಾ ಜಾತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ತಿಕೇ ದ್ವೇ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ದುಕ್ಖಸಹಗತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ರೂಪಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ – ಇದಮ್ಪಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ತಿಕೋ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಚ ಅಲಬ್ಭಮಾನೇಹಿ ಇಮೇಹಿ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಮುತ್ತಕೋ ನಾಮ।
1003. Pītisahagatattike pītiādayo attanā sahajātadhammānaṃ pītisahagatādibhāvaṃ datvā sayaṃ piṭṭhivaṭṭakā jātā. Imasmiñhi tike dve domanassasahagatacittuppādā dukkhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ upekkhāvedanā rūpaṃ nibbānanti – idampi na labbhati. Ayañhi tiko kusalattike ca alabbhamānehi imehi ca pañcahi koṭṭhāsehi muttako nāma.
೧೦೦೬. ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಿಕೇ ಸಞ್ಞೋಜನಾನೀತಿ ಬನ್ಧನಾನಿ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಟ್ಠೇನ ಸತಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯೇ; ಸಯಂ ವಾ ಸತೀ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠೀತಿ ‘ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ’। ಸೀಲೇನ ಸುಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ವತೇನ ಸುಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಸೀಲವತೇಹಿ ಸುಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಗಹಿತಸಮಾದಾನಂ ಪನ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ನಾಮ।
1006. Dassanenapahātabbattike saññojanānīti bandhanāni. Sakkāyadiṭṭhīti vijjamānaṭṭhena sati khandhapañcakasaṅkhāte kāye; sayaṃ vā satī tasmiṃ kāye diṭṭhīti ‘sakkāyadiṭṭhi’. Sīlena sujjhituṃ sakkā, vatena sujjhituṃ sakkā, sīlavatehi sujjhituṃ sakkāti gahitasamādānaṃ pana sīlabbataparāmāso nāma.
೧೦೦೭. ಇಧಾತಿ ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೯)। ಕತ್ಥಚಿ ಸಾಸನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧)। ಕತ್ಥಚಿ ಓಕಾಸಂ। ಯಥಾಹ –
1007. Idhāti desāpadese nipāto. Svāyaṃ katthaci lokaṃ upādāya vuccati. Yathāha – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti (dī. ni. 1.189). Katthaci sāsanaṃ. Yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241). Katthaci okāsaṃ. Yathāha –
‘‘ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ, ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇ ಸತೋ।
‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;
ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೬೯)।
Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisā’’ti. (dī. ni. 2.369);
ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಇಧಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭುತ್ತಾವೀ ಅಸ್ಸಂ ಪವಾರಿತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦)। ಇಧ ಪನ ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Katthaci padapūraṇamattameva. Yathāha – ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’ti (ma. ni. 1.30). Idha pana lokaṃ upādāya vuttoti veditabbo.
ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ’। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಉಗ್ಗಹಪರಿಪುಚ್ಛಾವಿನಿಚ್ಛಯರಹಿತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಪಟಿಸೇಧಕೋ ನೇವ ‘ಆಗಮೋ’, ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನೇವ ‘ಅಧಿಗಮೋ’ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ‘ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಞೇಯ್ಯೋ ಅಸ್ಸುತವಾ ಇತಿ’। ಸ್ವಾಯಂ –
Assutavā puthujjanoti ettha pana ‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti’. Yassa hi khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsu uggahaparipucchāvinicchayarahitattā diṭṭhipaṭisedhako neva ‘āgamo’, paṭipattiyā adhigantabbassa anadhigatattā neva ‘adhigamo’ atthi, so ‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā iti’. Svāyaṃ –
ಪುಥೂನಂ ಜನನಾದೀಹಿ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ।
Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;
ಪುಥುಜ್ಜನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ಪುಥುವಾಯಂ ಜನೋ ಇತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೫೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦; ಚೂಳನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೮; ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೬)।
Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; cūḷani. aṭṭha. 88; netti. aṭṭha. 56);
ಸೋ ಹಿ ಪುಥೂನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಪುಥು ಕಿಲೇಸೇ ಜನೇನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ಅವಿಹತಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ಸತ್ಥಾರಾನಂ ಮುಖುಲ್ಲೋಕಿಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ಸಬ್ಬಗತೀಹಿ ಅವುಟ್ಠಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ನಾನಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ನಾನಾಓಘೇಹಿ ವುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ನಾನಾಸನ್ತಾಪೇಹಿ ಸನ್ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ನಾನಾಪರಿಳಾಹೇಹಿ ಪರಿಡಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ರತ್ತಾ ಗಿದ್ಧಾ ಗಧಿತಾ ಮುಚ್ಛಿತಾ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ ಲಗ್ಗಾ ಲಗ್ಗಿತಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಆವುತಾ ನಿವುತಾ ಓವುತಾ ಪಿಹಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾ ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೯೪)। ಪುಥೂನಂ ವಾ ಗಣನಪಥಮತೀತಾನಂ ಅರಿಯಧಮ್ಮಪರಮ್ಮುಖಾನಂ ನೀಚಧಮ್ಮಸಮಾಚಾರಾನಂ ಜನಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ। ಪುಥು ವಾ ಅಯಂ – ವಿಸುಂಯೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋ, ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ಸೀಲಸುತಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇಹಿ ಅರಿಯೇಹಿ – ಜನೋತಿಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಏವಮೇತೇಹಿ ‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಯೇ ತೇ –
So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – ‘‘puthu kilese janentīti puthujjanā. Puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā. Puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā. Puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā. Puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā. Puthu nānāsantāpehi santappantīti puthujjanā. Puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā. Puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā. Puthu pañcahi nīvaraṇehi āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā’’ti (mahāni. 94). Puthūnaṃ vā gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā. Puthu vā ayaṃ – visuṃyeva saṅkhyaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi – janotipi puthujjano. Evametehi ‘assutavā puthujjano’ti dvīhi padehi ye te –
‘‘ದುವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ।
‘‘Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;
ಅನ್ಧೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಏಕೋ, ಕಲ್ಯಾಣೇಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೫೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦; ಚೂಳನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೮)।
Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjano’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130; cūḷani. aṭṭha. 88);
ದ್ವೇ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Dve puthujjanā vuttā, tesu andhaputhujjano vutto hotīti veditabbo.
ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿಆದೀಸು ಅರಿಯಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ, ಅನಯೇ ನ ಇರಿಯನತೋ, ಅಯೇ ಇರಿಯನತೋ, ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಚ ಅರಣೀಯತೋ ಬುದ್ಧಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಬುದ್ಧಾ ಏವ ವಾ ಇಧ ಅರಿಯಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಸದೇವಕೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೮)।
Ariyānaṃ adassāvītiādīsu ariyāti ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena lokena ca araṇīyato buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca vuccanti. Buddhā eva vā idha ariyā. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… tathāgato ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1098).
ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಗುಣಯೋಗೇನ ಸೋಭನಾ ಪುರಿಸಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ। ಸಬ್ಬೇವ ವಾ ಏತೇ ದ್ವೇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾಪಿ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾಪಿ। ಯಥಾಹ –
Sappurisāti ettha pana paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca sappurisāti veditabbā. Te hi lokuttaraguṇayogena sobhanā purisāti sappurisā. Sabbeva vā ete dvedhāpi vuttā. Buddhāpi hi ariyā ca sappurisā ca paccekabuddhā buddhasāvakāpi. Yathāha –
‘‘ಯೋ ವೇ ಕತಞ್ಞೂ ಕತವೇದಿ ಧೀರೋ,
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro,
ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ।
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hoti;
ದುಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕರೋತಿ ಕಿಚ್ಚಂ,
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaṃ,
ತಥಾವಿಧಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಂ ವದನ್ತೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೭೮)।
Tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadantī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀ’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ। ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಬುದ್ಧಾತಿ। ಇದಾನಿ ಯೋ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರೀ, ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ದುವಿಧೋ। ತೇಸು ಞಾಣೇನ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಅರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾಪಿ ಅದಿಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚಕ್ಖೂನಂ ವಣ್ಣಮತ್ತಗ್ಗಹಣತೋ, ನ ಅರಿಯಭಾವಗೋಚರತೋ। ಸೋಣಸಿಙ್ಗಾಲಾದಯೋಪಿ ಚಕ್ಖುನಾ ಅರಿಯೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಚ ತೇ ಅರಿಯಾನಂ ದಸ್ಸಾವಿನೋ।
‘Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’ti ettāvatā hi buddhasāvako vutto. Kataññutādīhi paccekabuddhā buddhāti. Idāni yo tesaṃ ariyānaṃ adassanasīlo, na ca dassane sādhukārī, so ariyānaṃ adassāvīti veditabbo. So cakkhunā adassāvī ñāṇena adassāvīti duvidho. Tesu ñāṇena adassāvī idha adhippeto. Maṃsacakkhunā hi dibbacakkhunā vā ariyā diṭṭhāpi adiṭṭhāva honti, tesaṃ cakkhūnaṃ vaṇṇamattaggahaṇato, na ariyabhāvagocarato. Soṇasiṅgālādayopi cakkhunā ariye passanti, na ca te ariyānaṃ dassāvino.
ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಚಿತ್ತಲಪಬ್ಬತವಾಸಿನೋ ಕಿರ ಖೀಣಾಸವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ವುಡ್ಢಪಬ್ಬಜಿತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಥೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘ಅರಿಯಾ ನಾಮ ಭನ್ತೇ ಕೀದಿಸಾ’ತಿ? ಥೇರೋ ಆಹ – ‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಮಹಲ್ಲಕೋ ಅರಿಯಾನಂ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಹ ಚರನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಅರಿಯೇ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂದುಜ್ಜಾನಾವುಸೋ, ಅರಿಯಾ’ತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋ ನೇವ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ತಸ್ಮಾ ನ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಂ ‘ದಸ್ಸನಂ’, ಞಾಣದಸ್ಸನಮೇವ ‘ದಸ್ಸನಂ’। ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಿಂ ತೇ ವಕ್ಕಲಿ ಇಮಿನಾ ಪೂತಿಕಾಯೇನ ದಿಟ್ಠೇನ? ಯೋ ಖೋ, ವಕ್ಕಲಿ, ಧಮ್ಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೭)। ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ, ಞಾಣೇನ ಅರಿಯೇಹಿ ದಿಟ್ಠಂ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ, ಅರಿಯಾಧಿಗತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಅನಧಿಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ‘ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tatridaṃ vatthu – cittalapabbatavāsino kira khīṇāsavattherassa upaṭṭhāko vuḍḍhapabbajito ekadivasaṃ therena saddhiṃ piṇḍāya caritvā therassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito āgacchanto theraṃ pucchi – ‘ariyā nāma bhante kīdisā’ti? Thero āha – ‘idhekacco mahallako ariyānaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ katvā saha carantopi neva ariye jānāti, evaṃdujjānāvuso, ariyā’ti. Evaṃ vuttepi so neva aññāsi. Tasmā na cakkhunā dassanaṃ ‘dassanaṃ’, ñāṇadassanameva ‘dassanaṃ’. Yathāha – ‘‘kiṃ te vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena? Yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’ti (saṃ. ni. 3.87). Tasmā cakkhunā passantopi, ñāṇena ariyehi diṭṭhaṃ aniccādilakkhaṇaṃ apassanto, ariyādhigatañca dhammaṃ anadhigacchanto, ariyakaradhammānaṃ ariyabhāvassa ca adiṭṭhattā, ‘ariyānaṃ adassāvī’ti veditabbo.
ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದೇ ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅಕುಸಲೋ। ಅರಿಯಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ, ಏತ್ಥ ಪನ
Ariyadhammassaakovidoti satipaṭṭhānādibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinītoti, ettha pana
ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮ, ಏಕಮೇಕೇತ್ಥ ಪಞ್ಚಧಾ।
Duvidho vinayo nāma, ekamekettha pañcadhā;
ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ ಅಯಂ, ಅವಿನೀತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥
Abhāvato tassa ayaṃ, avinītoti vuccati.
ಅಯಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯೋ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ದುವಿಧೇಪಿ ವಿನಯೇ ಏಕಮೇಕೋ ವಿನಯೋ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಸಂವರವಿನಯೋಪಿ ಹಿ ಸೀಲಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ತದಙ್ಗಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಪಹಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ।
Ayañhi saṃvaravinayo pahānavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pañcadhā bhijjati. Saṃvaravinayopi hi sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidho. Pahānavinayopi tadaṅgapahānaṃ vikkhambhanapahānaṃ samucchedapahānaṃ paṭippassaddhipahānaṃ nissaraṇapahānanti pañcavidho.
ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ಹೋತಿ ಸಮುಪೇತೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಅಯಂ ಸೀಲಸಂವರೋ। ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬) ಅಯಂ ಸತಿಸಂವರೋ।
Tattha ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto’’ti (vibha. 511) ayaṃ sīlasaṃvaro. ‘‘Rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (dī. ni. 1.213; ma. ni. 1.295; saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16) ayaṃ satisaṃvaro.
‘‘ಯಾನಿ ಸೋತಾನಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, (ಅಜಿತಾತಿ ಭಗವಾ)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā)
ಸತಿ ತೇಸಂ ನಿವಾರಣಂ।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ,
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi,
ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧) –
Paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041) –
ಅಯಂ ಞಾಣಸಂವರೋ ನಾಮ। ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪; ೬.೫೮) ಅಯಂ ವೀರಿಯಸಂವರೋ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಚಾಯಂ ಸಂವರೋ ಯಥಾಸಕಂ ಸಂವರಿತಬ್ಬಾನಂ ವಿನೇತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಂವರಣತೋ ಸಂವರೋ, ವಿನಯನತೋ ವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ತಾವ ‘ಸಂವರವಿನಯೋ’ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ayaṃ ñāṇasaṃvaro nāma. ‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti (ma. ni. 1.24; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ khantisaṃvaro. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.114; 6.58) ayaṃ vīriyasaṃvaro. Sabbopi cāyaṃ saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato saṃvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Evaṃ tāva ‘saṃvaravinayo’ pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ತಥಾ ಯಂ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸು ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ, ದೀಪಾಲೋಕೇನೇವ ತಮಸ್ಸ, ತೇನ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನೇನ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಅಹೇತುವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠೀನಂ, ತಸ್ಸೇವ ಅಪರಭಾಗೇನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನ ಕಥಂಕಥಿಭಾವಸ್ಸ, ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನ ‘ಅಹಂ ಮಮಾ’ತಿ ಗಾಹಸ್ಸ, ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನ ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯ, ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ, ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಭಯದಸ್ಸನೇನ ಸಭಯೇ ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯ, ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾಯ, ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾಯ, ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಞಾಣೇನ ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮತಾಯ, ಉಪೇಕ್ಖಾಞಾಣೇನ ಅನುಪೇಕ್ಖಾಯ, ಅನುಲೋಮೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವಸ್ಸ, ಗೋತ್ರಭುನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ‘ತದಙ್ಗಪಹಾನಂ’ ನಾಮ।
Tathā yaṃ nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesu paṭipakkhabhāvato, dīpālokeneva tamassa, tena tena vipassanāñāṇena tassa tassa anatthassa pahānaṃ, seyyathidaṃ – nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathibhāvassa, kalāpasammasanena ‘ahaṃ mamā’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhaye abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanāya abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukāmatāya, upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyaṃ nibbāne ca paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ ‘tadaṅgapahānaṃ’ nāma.
ಯಂ ಪನ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪವತ್ತಿಭಾವನಿವಾರಣತೋ, ಘಟಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಉದಕಪಿಟ್ಠೇ ಸೇವಾಲಸ್ಸ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಏತಂ ‘ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಂ’ ನಾಮ। ‘‘ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ತಂತಂಮಗ್ಗವತೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭) ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ‘ಸಮುಚ್ಛೇದಪಹಾನಂ’ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ, ಏತಂ ‘ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪಹಾನಂ’ ನಾಮ। ಯಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಏತಂ ‘ನಿಸ್ಸರಣಪಹಾನಂ’ ನಾಮ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪಹಾನಂ ಯಸ್ಮಾ ಚಾಗಟ್ಠೇನ ಪಹಾನಂ, ವಿನಯನಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘ಪಹಾನವಿನಯೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂತಂಪಹಾನವತೋ ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿನಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋಪೇತಂ ಪಹಾನವಿನಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಪಹಾನವಿನಯೋಪಿ ಪಞ್ಚಧಾ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato, ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa, tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ ‘vikkhambhanapahānaṃ’ nāma. ‘‘Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano attano santāne diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277) nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena pahānaṃ, idaṃ ‘samucchedapahānaṃ’ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ ‘paṭippassaddhipahānaṃ’ nāma. Yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ ‘nissaraṇapahānaṃ’ nāma. Sabbampi cetaṃ pahānaṃ yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘pahānavinayo’ti vuccati. Taṃtaṃpahānavato vā tassa tassa vinayassa sambhavatopetaṃ pahānavinayoti vuccati. Evaṃ pahānavinayopi pañcadhā bhijjatīti veditabbo.
ಏವಮಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದುವಿಧೋ, ಭೇದತೋ ಚ ದಸವಿಧೋ ವಿನಯೋ, ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾ, ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಸ ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಾವತೋ ತಸ್ಸ, ಅಯಂ ‘ಅವಿನೀತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅದಸ್ಸಾವೀ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಕೋವಿದೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇ ಅವಿನೀತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಞ್ಹೇತಂ ಅತ್ಥತೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ, ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ತೇವ ತೇ ಅರಿಯಾ। ಯೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ, ಯೋ ಏವ ಸೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಧಮ್ಮೋ ಸೋ ಏವ ಸೋ ಅರಿಯಾನಂ ಧಮ್ಮೋ। ಯೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ ತೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ, ಯೇವ ತೇ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯಾ ತೇವ ತೇ ಅರಿಯವಿನಯಾ। ಅರಿಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮೇತಿ ವಾ, ಅರಿಯವಿನಯೇತಿ ವಾ ಸಪ್ಪುರಿಸವಿನಯೇತಿ ವಾ, ಏಸೇಸೇ ಏಕೇ ಏಕಟ್ಠೇ ಸಮೇ ಸಮಭಾಗೇ ತಜ್ಜಾತೇ ತಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ।
Evamayaṃ saṅkhepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo, bhinnasaṃvarattā, pahātabbassa ca appahīnattā, yasmā etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmā abhāvato tassa, ayaṃ ‘avinīto’ti vuccatīti. Esa nayo sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinītoti etthāpi. Ninnānākaraṇañhetaṃ atthato. Yathāha – ‘‘yeva te ariyā teva te sappurisā, yeva te sappurisā teva te ariyā. Yo eva so ariyānaṃ dhammo so eva so sappurisānaṃ dhammo, yo eva so sappurisānaṃ dhammo so eva so ariyānaṃ dhammo. Yeva te ariyavinayā teva te sappurisavinayā, yeva te sappurisavinayā teva te ariyavinayā. Ariyeti vā sappuriseti vā, ariyadhammeti vā sappurisadhammeti vā, ariyavinayeti vā sappurisavinayeti vā, esese eke ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ – ‘ಯಂ ರೂಪಂ ಸೋ ಅಹಂ, ಯೋ ಅಹಂ ತಂ ರೂಪ’ನ್ತಿ ರೂಪಞ್ಚ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ತೇಲಪ್ಪದೀಪಸ್ಸ ಝಾಯತೋ ಯಾ ಅಚ್ಚಿ ಸೋ ವಣ್ಣೋ, ಯೋ ವಣ್ಣೋ ಸಾ ಅಚ್ಚೀತಿ ಅಚ್ಚಿಞ್ಚ ವಣ್ಣಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ,’’ ಏವಮೇವ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತಿ। ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ‘ಅರೂಪಂ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಛಾಯಾವನ್ತಂ ರುಕ್ಖಂ ವಿಯ, ತಂ ರೂಪವನ್ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ‘ಅರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಪುಪ್ಫಮ್ಹಿ ಗನ್ಧಂ ವಿಯ, ಅತ್ತನಿ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ‘ಅರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಕರಣ್ಡಕೇ ಮಣಿಂ ವಿಯ, ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Rūpaṃ attato samanupassatīti idhekacco rūpaṃ attato samanupassati – ‘yaṃ rūpaṃ so ahaṃ, yo ahaṃ taṃ rūpa’nti rūpañca attānañca advayaṃ samanupassati. ‘‘Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati,’’ evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassatīti evaṃ rūpaṃ attāti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti ‘arūpaṃ attā’ti gahetvā, chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya, taṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti ‘arūpameva attā’ti gahetvā, pupphamhi gandhaṃ viya, attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃvā attānanti ‘arūpameva attā’ti gahetvā, karaṇḍake maṇiṃ viya, attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Vedanādīsupi eseva nayo.
ತತ್ಥ ‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’ತಿ ಸುದ್ಧರೂಪಮೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಂ। ‘ರೂಪವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪಂ, ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ; ವೇದನಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’ತಿ ಇಮೇಸು ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ‘ಅರೂಪಂ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಕಥಿತಂ। ವೇದನಾವನ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತಾನಂ, ಅತ್ತನಿ ವಾ ವೇದನಂ, ವೇದನಾಯ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸಸು ಠಾನೇಸು ‘ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತಾ’ ಕಥಿತೋ। ತತ್ಥ ‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’ತಿ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ। ಅವಸೇಸೇಸು ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಪನ್ನರಸ ಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಞ್ಚ ವಿಭವದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಗ್ಗಾವರಣಾ, ನ ಸಗ್ಗಾವರಣಾ, ಪಠಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha ‘rūpaṃ attato samanupassatī’ti suddharūpameva attāti kathitaṃ. ‘Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ; vedanaṃ attato samanupassati… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’ti imesu sattasu ṭhānesu ‘arūpaṃ attā’ti kathitaṃ. Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attānanti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu ‘rūpārūpamissako attā’ kathito. Tattha ‘rūpaṃ attato samanupassati vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’ti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā. Avasesesu sassatadiṭṭhi. Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo pañca vibhavadiṭṭhiyo honti. Tā sabbāpi maggāvaraṇā, na saggāvaraṇā, paṭhamamaggavajjhāti veditabbā.
೧೦೦೮. ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತೀತಿ ಸತ್ಥು ಸರೀರೇ ವಾ ಗುಣೇ ವಾ ಉಭಯತ್ಥ ವಾ ಕಙ್ಖತಿ। ಸರೀರೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ‘ದ್ವತ್ತಿಂಸವರಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನಾಮ ಸರೀರಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖತಿ। ಗುಣೇ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ‘ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಜಾನನಸಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖತಿ। ಉಭಯತ್ಥ ಕಙ್ಖಮಾನೋ ‘ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾನುರಞ್ಜಿತಾಯ ಸರೀರನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಜಾನನಸಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಲೋಕತಾರಕೋ ಬುದ್ಧೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖತಿ। ಅಯಞ್ಹಿಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೇ ಗುಣೇ ವಾ ಕಙ್ಖನತೋ ಉಭಯತ್ಥ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಕಿಚ್ಛತಿ ಕಿಲಮತಿ। ನಾಧಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ತತ್ಥೇವ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಂ ನ ಲಭತಿ। ನ ಸಮ್ಪಸೀದತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಅನಾವಿಲಂ ಕತ್ವಾ ಪಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಗುಣೇಸು ನಪ್ಪಸೀದತಿ।
1008. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā ubhayattha vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘dvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Ubhayattha kaṅkhamāno ‘asītianubyañjanabyāmappabhānurañjitāya sarīranipphattiyā samannāgato sabbañeyyajānanasamatthaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā ṭhito lokatārako buddho nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Ayañhissa attabhāve guṇe vā kaṅkhanato ubhayattha kaṅkhati nāma. Vicikicchatīti ārammaṇaṃ nicchetuṃ asakkonto kicchati kilamati. Nādhimuccatīti tattheva adhimokkhaṃ na labhati. Na sampasīdatīti cittaṃ anāvilaṃ katvā pasīdituṃ na sakkoti, guṇesu nappasīdati.
ಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖತೀತಿಆದೀಸು ಪನ ‘ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಕಿಲೇಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಅಮತಂ ಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ ‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ ನು ಖೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕೋ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮೇ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ‘ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಟ್ಠಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಫಲಟ್ಠಕಾತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಘರತನಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ, ‘ಅಯಂ ಸಙ್ಘೋ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ನು ಖೋ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ, ‘ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘರತನೇ ದಿನ್ನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಫಲಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ ಸಙ್ಘೇ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ‘ತಿಸ್ಸೋ ಪನ ಸಿಕ್ಖಾ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ, ‘ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಿತಪಚ್ಚಯೇನ ಆನಿಸಂಸೋ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ।
Dhamme kaṅkhatītiādīsu pana ‘kilese pajahantā cattāro ariyamaggā, paṭippassaddhakilesāni cattāri sāmaññaphalāni, maggaphalānaṃ ārammaṇapaccayabhūtaṃ amataṃ mahānibbānaṃ nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi ‘ayaṃ dhammo niyyāniko nu kho aniyyāniko’ti kaṅkhantopi dhamme kaṅkhati nāma. ‘Cattāro maggaṭṭhakā cattāro phalaṭṭhakāti idaṃ saṅgharatanaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi, ‘ayaṃ saṅgho suppaṭipanno nu kho duppaṭipanno’ti kaṅkhantopi, ‘etasmiṃ saṅgharatane dinnassa vipākaphalaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi saṅghe kaṅkhati nāma. ‘Tisso pana sikkhā atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi, ‘tisso sikkhā sikkhitapaccayena ānisaṃso atthi nu kho natthī’ti kaṅkhantopi sikkhāya kaṅkhati nāma.
ಪುಬ್ಬನ್ತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅತೀತಾನಿ ಖನ್ಧಧಾತಾಯತನಾನಿ। ಅಪರನ್ತೋ ಅನಾಗತಾನಿ। ತತ್ಥ ಅತೀತೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ‘ಅತೀತಾನಿ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ಅನಾಗತೇಸು ‘ಅನಾಗತಾನಿ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಅಪರನ್ತೇ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ಉಭಯತ್ಥ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ‘ದ್ವಾದಸಪದಿಕಂ ಪಚ್ಚಯವಟ್ಟಂ ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖತಿ ನಾಮ। ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಇಮೇಸಂ ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ‘ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ’। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಭಾವೋ ‘ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ’। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ವಾ ‘ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ’; ಜಾತಿಆದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಜಾತಿಆದೀಸು ತಂ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಗಮ್ಮ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ’। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ಕಙ್ಖತೀತಿ।
Pubbanto vuccati atītāni khandhadhātāyatanāni. Aparanto anāgatāni. Tattha atītesu khandhādīsu ‘atītāni nu kho, na nu kho’ti kaṅkhanto pubbante kaṅkhati nāma. Anāgatesu ‘anāgatāni nu kho, na nu kho’ti kaṅkhanto aparante kaṅkhati nāma. Ubhayattha kaṅkhanto pubbantāparante kaṅkhati nāma. ‘Dvādasapadikaṃ paccayavaṭṭaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhanto idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhati nāma. Tatrāyaṃ vacanattho – imesaṃ jarāmaraṇādīnaṃ paccayā ‘idappaccayā’. Idappaccayānaṃ bhāvo ‘idappaccayatā’. Idappaccayā eva vā ‘idappaccayatā’; jātiādīnametaṃ adhivacanaṃ. Jātiādīsu taṃ taṃ paṭicca āgamma samuppannāti ‘paṭiccasamuppannā’. Idaṃ vuttaṃ hoti – idappaccayatāya ca paṭiccasamuppannesu ca dhammesu kaṅkhatīti.
೧೦೦೯. ಸೀಲೇನಾತಿ ಗೋಸೀಲಾದಿನಾ। ವತೇನಾತಿ ಗೋವತಾದಿನಾವ। ಸೀಲಬ್ಬತೇನಾತಿ ತದುಭಯೇನ। ಸುದ್ಧೀತಿ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧಿ; ಪರಮತ್ಥಸುದ್ಧಿಭೂತಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ತದೇಕಟ್ಠಾತಿ ಇಧ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ ಧುರಂ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಪಾಳಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಕಿಲೇಸೋತಿ ದ್ವೇಯೇವ ಆಗತಾ। ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ಪನ ಅಟ್ಠ ಅನಾಗತಾ। ಆಹರಿತ್ವಾ ಪನ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ಏತ್ಥ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸು ಪಹೀಯಮಾನಾಸು ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಸಹಜೇಕಟ್ಠಂ ಪನ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಾನಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಸು ಅಸಙ್ಖಾರಿಕದಿಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ಪಹೀಯನ್ತೇಸು ತೇಹಿ ಸಹಜಾತೋ ಲೋಭೋ ಮೋಹೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಸೇಸದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸೋ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಕಿಲೇಸೋ ಚ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಗತಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇಸುಪಿ ಪಹೀಯನ್ತೇಸು ತೇಹಿ ಸಹಜಾತೋ ಲೋಭೋ ಮೋಹೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಸೇಸದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸೋ ಚ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಕಿಲೇಸೋ ಚ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಏವಂ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಹಜೇಕಟ್ಠಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಇದಂ ಸಹಜೇಕಟ್ಠಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪಯಿಂಸು।
1009. Sīlenāti gosīlādinā. Vatenāti govatādināva. Sīlabbatenāti tadubhayena. Suddhīti kilesasuddhi; paramatthasuddhibhūtaṃ vā nibbānameva. Tadekaṭṭhāti idha pahānekaṭṭhaṃ dhuraṃ. Imissā ca pāḷiyā diṭṭhikileso vicikicchākilesoti dveyeva āgatā. Lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime pana aṭṭha anāgatā. Āharitvā pana dīpetabbā. Ettha hi diṭṭhivicikicchāsu pahīyamānāsu apāyagamanīyo lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti sabbepime pahānekaṭṭhā hutvā pahīyanti. Sahajekaṭṭhaṃ pana āharitvā dīpetabbaṃ. Sotāpattimaggena hi cattāri diṭṭhisahagatāni vicikicchāsahagatañcāti pañca cittāni pahīyanti. Tattha dvīsu asaṅkhārikadiṭṭhicittesu pahīyantesu tehi sahajāto lobho moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Sesadiṭṭhikileso ca vicikicchākileso ca pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Diṭṭhigatasampayuttasasaṅkhārikacittesupi pahīyantesu tehi sahajāto lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Sesadiṭṭhikileso ca vicikicchākileso ca pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Evaṃ pahānekaṭṭhasmiṃyeva sahajekaṭṭhaṃ labbhatīti idaṃ sahajekaṭṭhaṃ āharitvā dīpayiṃsu.
ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ತೇಹಿ ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ತೇನ ಲೋಭೇನ ತೇನ ದೋಸೇನಾತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಲೋಭೇ ಗಹಿತೇ, ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ ಕಿಲೇಸಗಣೋ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ನಾಮ। ದೋಸೇ ಗಹಿತೇ, ಮೋಹೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿಲೇಸಗಣೋ ದೋಸಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ನಾಮ। ಮೋಹೇ ಗಹಿತೇ, ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮಾನೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿಲೇಸಗಣೋ ಮೋಹಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ನಾಮ। ಮಾನೇ ಗಹಿತೇ, ತೇನ ಸಹುಪ್ಪನ್ನೋ ಲೋಭೋ ಮೋಹೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅಯಂ ಕಿಲೇಸಗಣೋ ಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ನಾಮ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ತೇನ ಥಿನೇನ ತೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ತೇನ ಅಹಿರಿಕೇನ ತೇನ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ತಂಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ತೇನ ಲೋಭೇನ…ಪೇ॰… ತೇನ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೇನ ಸಮುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Taṃsampayuttoti tehi tadekaṭṭhehi aṭṭhahi kilesehi sampayutto. Vinibbhogaṃ vā katvā tena lobhena tena dosenāti evaṃ ekekena sampayuttatā dīpetabbā. Tattha lobhe gahite, moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ saṅkhārakkhandhe kilesagaṇo lobhasampayutto nāma. Dose gahite, moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo dosasampayutto nāma. Mohe gahite, lobho doso māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo mohasampayutto nāma. Māne gahite, tena sahuppanno lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ayaṃ kilesagaṇo mānasampayutto nāma. Iminā upāyena tena thinena tena uddhaccena tena ahirikena tena anottappena sampayutto taṃsampayuttoti yojanā kātabbā. Taṃsamuṭṭhānanti tena lobhena…pe… tena anottappena samuṭṭhitanti attho.
ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ; ತೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೋ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಜಾತೋ’ತಿ? ‘ಪಠಮಂ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನತೋ’। ‘ನನು ಗೋತ್ರಭು ಪಠಮತರಂ ಪಸ್ಸತೀ’ತಿ ? ‘ನೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ; ದಿಸ್ವಾಪಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ನ ಕರೋತಿ, ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಅಪ್ಪಹಾನತೋ। ತಸ್ಮಾ ಪಸ್ಸತೀ’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಅದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘ಅಜ್ಜಾಪಿ ರಾಜಾನಂ ನ ಪಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ವದನ್ತೋ ಚೇತ್ಥ ಜಾನಪದಪುರಿಸೋ ನಿದಸ್ಸನಂ।
Ime dhammā dassanena pahātabbāti ettha dassanaṃ nāma sotāpattimaggo; tena pahātabbāti attho. ‘Kasmā pana sotāpattimaggo dassanaṃ nāma jāto’ti? ‘Paṭhamaṃ nibbānadassanato’. ‘Nanu gotrabhu paṭhamataraṃ passatī’ti ? ‘No na passati; disvāpi kattabbakiccaṃ pana na karoti, saṃyojanānaṃ appahānato. Tasmā passatī’ti na vattabbo. Yattha katthaci rājānaṃ disvāpi paṇṇākāraṃ datvā kiccanipphattiyā adiṭṭhattā ‘ajjāpi rājānaṃ na passāmī’ti vadanto cettha jānapadapuriso nidassanaṃ.
೧೦೧೧. ಅವಸೇಸೋ ಲೋಭೋತಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹೀನಾವಸೇಸೋ। ಲೋಭೋ ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದಸ್ಸನೇನ ಹಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾವ ಪಹೀನಾ। ತೇಹಿ ಪನ ಅಞ್ಞೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ‘ತದೇಕಟ್ಠಾ’ತಿ ತೇಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೇಹಿ ತೀಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಯೋಗತೋಪಿ ಪಹಾನತೋಪಿ ಏಕಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ ಕಿಲೇಸಾ। ನೇವ ದಸ್ಸನೇನ ನ ಭಾವನಾಯಾತಿ ಇದಂ ಸಂಯೋಜನಾದೀನಂ ವಿಯ ತೇಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಸತ್ತ ಭವೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ಏತ್ಥೇತೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಹಾನಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತಂ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅಭಾವಿತತ್ತಾ ಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ತೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ ಪಹೀನಾತಿ ಇಮಂ ಪರಿಯಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
1011. Avaseso lobhoti dassanena pahīnāvaseso. Lobho dosamohesupi eseva nayo. Dassanena hi apāyagamanīyāva pahīnā. Tehi pana aññe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. ‘Tadekaṭṭhā’ti tehi pāḷiyaṃ āgatehi tīhi kilesehi sampayogatopi pahānatopi ekaṭṭhā pañca kilesā. Neva dassanena na bhāvanāyāti idaṃ saṃyojanādīnaṃ viya tehi maggehi appahātabbataṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāravaṭṭe ye uppajjeyyuṃ, nāmañca rūpañca etthete nirujjhantī’’tiādinā nayena kusalādīnampi pahānaṃ anuññātaṃ, taṃ tesaṃ maggānaṃ abhāvitattā ye uppajjeyyuṃ, te upanissayapaccayānaṃ kilesānaṃ pahīnattā pahīnāti imaṃ pariyāyaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
೧೦೧೩. ದಸ್ಸನೇನಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕತ್ತಿಕೇ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾತಿ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ, ಪುನ ‘ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನೀ’ತಿಆದಿ ಪಹಾತಬ್ಬೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ತದೇಕಟ್ಠಭಾವೇನ ಹೇತೂ ಚೇವ ಸಹೇತುಕೇ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಹೇತೂಸು ಲೋಭಸಹಗತೋ ಮೋಹೋ ಲೋಭೇನ ಸಹೇತುಕೋ ಹೋತಿ, ದೋಸಸಹಗತೋ ಮೋಹೋ ದೋಸೇನ, ಲೋಭದೋಸಾ ಚ ಮೋಹೇನಾತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಪದೇಪೇತೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೋ ಪನ ಮೋಹೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುನೋ ಅಭಾವೇನ ಹೇತುಯೇವ, ನ ಸಹೇತುಕೋತಿ ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತೂ’ತಿ ವುತ್ತಂ।
1013. Dassanenapahātabbahetukattike ime dhammā dassanena pahātabbahetukāti niṭṭhapetvā, puna ‘tīṇi saṃyojanānī’tiādi pahātabbe dassetvā, tadekaṭṭhabhāvena hetū ceva sahetuke ca dassetuṃ vuttaṃ. Tattha ‘kiñcāpi dassanena pahātabbesu hetūsu lobhasahagato moho lobhena sahetuko hoti, dosasahagato moho dosena, lobhadosā ca mohenāti pahātabbahetukapadepete saṅgahaṃ gacchanti, vicikicchāsahagato pana moho aññassa sampayuttahetuno abhāvena hetuyeva, na sahetukoti tassa pahānaṃ dassetuṃ ime dhammā dassanena pahātabbahetū’ti vuttaṃ.
೧೦೧೮. ದುತಿಯಪದೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತೂತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಸಹೇತುಕೇ ಕತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕೋ ಜಾತೋ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುನೋ ಅಭಾವಾ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಪದಂ ನ ಭಜತಿ। ತತಿಯಪದೇ ಅವಸೇಸಾ ಅಕುಸಲಾತಿ ಪುನ ಅಕುಸಲಗ್ಗಹಣಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಾನಂ ಮೋಹಾನಂ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ಕತಂ। ತೇ ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುನೋ ಅಭಾವಾ ಪಹಾತಬ್ಬಹೇತುಕಾ ನಾಮ ನ ಹೋನ್ತಿ।
1018. Dutiyapade uddhaccasahagatassa mohassa pahānaṃ dassetuṃ ime dhammā bhāvanāya pahātabbahetūti vuttaṃ. So hi attanā sampayuttadhamme sahetuke katvā piṭṭhivaṭṭako jāto, vicikicchāsahagato viya aññassa sampayuttahetuno abhāvā pahātabbahetukapadaṃ na bhajati. Tatiyapade avasesā akusalāti puna akusalaggahaṇaṃ vicikicchuddhaccasahagatānaṃ mohānaṃ saṅgahatthaṃ kataṃ. Te hi sampayuttahetuno abhāvā pahātabbahetukā nāma na honti.
೧೦೨೯. ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ। ಸಯಞ್ಹಿ ಪರಿತ್ತಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಮಹಗ್ಗತಾ ವಾ, ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ, ಮಹಗ್ಗತೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಾ। ತೇ ಪನ ಪರಿತ್ತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಾಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ।
1029. Parittārammaṇattike ārabbhāti ārammaṇaṃ katvā. Sayañhi parittā vā hontu mahaggatā vā, parittadhamme ārammaṇaṃ katvā uppannā parittārammaṇā, mahaggate ārammaṇaṃ katvā uppannā mahaggatārammaṇā, appamāṇe ārammaṇaṃ katvā uppannā appamāṇārammaṇā. Te pana parittāpi honti mahaggatāpi appamāṇāpi.
೧೦೩೫. ಮಿಚ್ಛತ್ತತ್ತಿಕೇ ಆನನ್ತರಿಕಾನೀತಿ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಫಲದಾಯಕಾನಿ; ಮಾತುಘಾತಕಕಮ್ಮಾದೀನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತೇಸು ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮೇ ಕತೇ ತಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಓಕಾಸಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಸಿನೇರುಪ್ಪಮಾಣೇಪಿ ಹಿ ಸುವಣ್ಣಥೂಪೇ ಕತ್ವಾ ಚಕ್ಕವಾಳಮತ್ತಂ ವಾ ರತನಮಯಪಾಕಾರಂ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಯಾವಜೀವಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದದತೋಪಿ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಏವ। ಯಾ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಿಯತಾತಿ ಅಹೇತುಕವಾದಅಕಿರಿಯವಾದನತ್ಥಿಕವಾದೇಸು ಅಞ್ಞತರಾ। ತಞ್ಹಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಬುದ್ಧಸತಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಬೋಧೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ।
1035. Micchattattike ānantarikānīti anantarāyena phaladāyakāni; mātughātakakammādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tesu hi ekasmimpi kamme kate taṃ paṭibāhitvā aññaṃ kammaṃ attano vipākassa okāsaṃ kātuṃ na sakkoti. Sineruppamāṇepi hi suvaṇṇathūpe katvā cakkavāḷamattaṃ vā ratanamayapākāraṃ vihāraṃ kāretvā taṃ pūretvā nisinnassa buddhappamukhassa saṅghassa yāvajīvaṃ cattāro paccaye dadatopi taṃ kammaṃ etesaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭibāhetuṃ na sakkoti eva. Yā ca micchādiṭṭhi niyatāti ahetukavādaakiriyavādanatthikavādesu aññatarā. Tañhi gahetvā ṭhitaṃ puggalaṃ buddhasatampi buddhasahassampi bodhetuṃ na sakkoti.
೧೦೩೮. ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ। ತೇ ಪನ ಪರಿತ್ತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಾಪಿ।
1038. Maggārammaṇattike ariyamaggaṃ ārabbhāti lokuttaramaggaṃ ārammaṇaṃ katvā. Te pana parittāpi honti mahaggatāpi.
೧೦೩೯. ಮಗ್ಗಹೇತುಕನಿದ್ದೇಸೇ ಪಠಮನಯೇನ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಹೇತುನಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಹೇತುಕಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ದುತಿಯನಯೇನ ಮಗ್ಗಭೂತೇನ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಹೇತುನಾ ಸೇಸಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಂ ಸಹೇತುಕಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ತತಿಯನಯೇನ ಮಗ್ಗೇ ಉಪ್ಪನ್ನಹೇತೂಹಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹೇತುಕಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
1039. Maggahetukaniddese paṭhamanayena paccayaṭṭhena hetunā maggasampayuttānaṃ khandhānaṃ sahetukabhāvo dassito. Dutiyanayena maggabhūtena sammādiṭṭhisaṅkhātena hetunā sesamaggaṅgānaṃ sahetukabhāvo dassito. Tatiyanayena magge uppannahetūhi sammādiṭṭhiyā sahetukabhāvo dassitoti veditabbo.
೧೦೪೦. ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಂ ಕತ್ವಾ। ತೇ ಚ ಖೋ ಪರಿತ್ತಧಮ್ಮಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಅರಿಯಸಾವಕಾನಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕಾಲೇ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಲಬ್ಭತಿ। ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನೋ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗಂ ವಿಯ ಗರುಂ ನ ಕರೋತಿ। ‘ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಂ ತಥಾಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಂ ಗರುಂ ಕರೋತಿ ನ ಕರೋತೀ’ತಿ? ಕರೋತಿ, ನ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಂ ವಿಯ। ಅರಹಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಗರುಂ ಕರೋತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ। ವೀಮಂಸಾಧಿಪತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇದಂ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಛನ್ದಞ್ಹಿ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಛನ್ದೋ ಅಧಿಪತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ಮಗ್ಗೋ। ಸೇಸಧಮ್ಮಾಪಿ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿನೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ। ಚಿತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವೀಮಂಸಂ ಪನ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿ ಚೇವ ಹೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಚಾತಿ। ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ವೀರಿಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
1040. Adhipatiṃ karitvāti ārammaṇādhipatiṃ katvā. Te ca kho parittadhammāva honti. Ariyasāvakānañhi attano maggaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇakāle ārammaṇādhipati labbhati. Cetopariyañāṇena pana ariyasāvako parassa maggaṃ paccavekkhamāno garuṃ karontopi attanā paṭividdhamaggaṃ viya garuṃ na karoti. ‘Yamakapāṭihāriyaṃ karontaṃ tathāgataṃ disvā tassa maggaṃ garuṃ karoti na karotī’ti? Karoti, na pana attano maggaṃ viya. Arahā na kiñci dhammaṃ garuṃ karoti ṭhapetvā maggaṃ phalaṃ nibbānanti. Etthāpi ayamevattho. Vīmaṃsādhipateyyanti idaṃ sahajātādhipatiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Chandañhi jeṭṭhakaṃ katvā maggaṃ bhāventassa chando adhipati nāma hoti, na maggo. Sesadhammāpi chandādhipatino nāma honti, na maggādhipatino. Cittepi eseva nayo. Vīmaṃsaṃ pana jeṭṭhakaṃ katvā maggaṃ bhāventassa vīmaṃsādhipati ceva hoti maggo cāti. Sesadhammā maggādhipatino nāma honti. Vīriyepi eseva nayo.
೧೦೪೧. ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ ಜಾತಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಭಾವಾ। ಭೂತಾತಿಆದೀನಿ ತೇಸಂಯೇವ ವೇವಚನಾನಿ। ಜಾತಾ ಏವ ಹಿ ಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಭೂತಾ। ಪಚ್ಚಯಸಂಯೋಗೇ ಜಾತತ್ತಾ ಸಞ್ಜಾತಾ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಪಾಕಟೀಭೂತಾತಿ ಪಾತುಭೂತಾ। ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಪನ್ನಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ವುತ್ತಾ। ನಿಬ್ಬತ್ತಟ್ಠೇನೇವ ಉದ್ಧಂ ಠಿತಾತಿ ಉಟ್ಠಿತಾ। ಪಚ್ಚಯಸಂಯೋಗೇ ಉಟ್ಠಿತಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ। ಪುನ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿವಚನೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಂಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಗಣನಂ ಗತಾ। ರೂಪಂ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇದಂ ನೇಸಂ ಸಭಾವದಸ್ಸನಂ। ದುತಿಯಪದನಿದ್ದೇಸೋ ವುತ್ತಪಟಿಸೇಧನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತಿಯಪದನಿದ್ದೇಸೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ।
1041. Uppannattikaniddese jātāti nibbattā, paṭiladdhattabhāvā. Bhūtātiādīni tesaṃyeva vevacanāni. Jātā eva hi bhāvappattiyā bhūtā. Paccayasaṃyoge jātattā sañjātā. Nibbattilakkhaṇappattattā nibbattā. Upasaggena pana padaṃ vaḍḍhetvā abhinibbattāti vuttā. Pākaṭībhūtāti pātubhūtā. Pubbantato uddhaṃ pannāti uppannā. Upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā samuppannāti vuttā. Nibbattaṭṭheneva uddhaṃ ṭhitāti uṭṭhitā. Paccayasaṃyoge uṭṭhitāti samuṭṭhitā. Puna uppannātivacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Uppannaṃsena saṅgahitāti uppannakoṭṭhāsena gaṇanaṃ gatā. Rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇanti idaṃ nesaṃ sabhāvadassanaṃ. Dutiyapadaniddeso vuttapaṭisedhanayena veditabbo. Tatiyapadaniddeso uttānatthoyeva.
ಅಯಂ ಪನ ತಿಕೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅದ್ಧಾನಂ ವಸೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೋ। ಲದ್ಧೋಕಾಸಸ್ಸ ಹಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ದುವಿಧೋ – ಖಣಪ್ಪತ್ತೋ, ಚ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಚ। ತತ್ಥ ‘ಖಣಪ್ಪತ್ತೋ’ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ। ‘ಅಪ್ಪತ್ತೋ’ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರೇ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತು, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇ ವಾ। ಧುವಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ನತ್ಥಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಜಾತೋ। ಯಥಾ ಹಿ – ‘‘ತಿಟ್ಠತೇವ ಸಾಯಂ, ಪೋಟ್ಠಪಾದ, ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಮಯೋ । ಅಥ ಇಮಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾ ಚ ಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾ ಚ ಸಞ್ಞಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೧೯)। ಏತ್ಥ ಆರುಪ್ಪೇ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮೂಲಭವಙ್ಗಸಞ್ಞಾ ನಿರುದ್ಧಾ ಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾಯ ಪನ ನಿರುದ್ಧಕಾಲೇ ಅವಸ್ಸಂ ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ‘ತಿಟ್ಠತೇವ’ ನಾಮಾತಿ ಜಾತೋ। ಏವಮೇವ ಲದ್ಧೋಕಾಸಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ದುವಿಧೋ…ಪೇ॰… ಧುವಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ನತ್ಥಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಜಾತೋ।
Ayaṃ pana tiko dvinnaṃ addhānaṃ vasena pūretvā dassito. Laddhokāsassa hi kammassa vipāko duvidho – khaṇappatto, ca appatto ca. Tattha ‘khaṇappatto’ uppanno nāma. ‘Appatto’ cittānantare vā uppajjatu, kappasatasahassātikkame vā. Dhuvapaccayaṭṭhena natthi nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jāto. Yathā hi – ‘‘tiṭṭhateva sāyaṃ, poṭṭhapāda, arūpī attā saññāmayo . Atha imassa purisassa aññā ca saññā uppajjanti aññā ca saññā nirujjhantī’’ti (dī. ni. 1.419). Ettha āruppe kāmāvacarasaññāpavattikāle kiñcāpi mūlabhavaṅgasaññā niruddhā kāmāvacarasaññāya pana niruddhakāle avassaṃ sā uppajjissatīti arūpasaṅkhāto attā natthīti saṅkhyaṃ agantvā ‘tiṭṭhateva’ nāmāti jāto. Evameva laddhokāsassa kammassa vipāko duvidho…pe… dhuvapaccayaṭṭhena natthi nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jāto.
ಯದಿ ಪನ ಆಯೂಹಿತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಪಾಕಂ ದದೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ತಂ ಪನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ಧುವವಿಪಾಕಂ, ಅಧುವವಿಪಾಕಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ, ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾತಿ ಏತಂ ‘ಧುವವಿಪಾಕಂ’ ನಾಮ। ತಂ ಪನ ಖಣಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ। ತತ್ಥ ‘ಖಣಪ್ಪತ್ತಂ’ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ‘ಅಪ್ಪತ್ತಂ’ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರೇ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತು ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾತಿಕ್ಕಮೇ ವಾ। ಧುವಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಜಾತಂ। ಮೇತ್ತೇಯ್ಯಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ, ಫಲಂ ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಧಮ್ಮಾಯೇವ ನಾಮ ಜಾತಂ।
Yadi pana āyūhitaṃ kusalākusalakammaṃ sabbaṃ vipākaṃ dadeyya, aññassa okāso na bhaveyya. Taṃ pana duvidhaṃ hoti – dhuvavipākaṃ, adhuvavipākañca. Tattha pañca ānantariyakammāni, aṭṭha samāpattiyo, cattāro ariyamaggāti etaṃ ‘dhuvavipākaṃ’ nāma. Taṃ pana khaṇappattampi atthi, appattampi. Tattha ‘khaṇappattaṃ’ uppannaṃ nāma. ‘Appattaṃ’ anuppannaṃ nāma. Tassa vipāko cittānantare vā uppajjatu kappasatasahassātikkame vā. Dhuvapaccayaṭṭhena anuppannaṃ nāma na hoti, uppādino dhammā nāma jātaṃ. Metteyyabodhisattassa maggo anuppanno nāma, phalaṃ uppādino dhammāyeva nāma jātaṃ.
೧೦೪೪. ಅತೀತತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ ಅತೀತಾತಿ ಖಣತ್ತಯಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ। ನಿರುದ್ಧಾತಿ ನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಾ। ವಿಗತಾತಿ ವಿಭವಂ ಗತಾ, ವಿಗಚ್ಛಿತಾ ವಾ। ವಿಪರಿಣತಾತಿ ಪಕತಿವಿಜಹನೇನ ವಿಪರಿಣಾಮಂ ಗತಾ। ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ। ಅಬ್ಭತ್ಥಙ್ಗತಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಗತಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಗಚ್ಛಿತಾ। ಪುನ ಅತೀತವಚನೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಪರತೋ ಅನಾಗತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅತೀತಂಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ಅತೀತಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಗಣನಂ ಗತಾ। ಕತಮೇ ತೇತಿ? ರೂಪಂ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಪರತೋ ಅನಾಗತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
1044. Atītattikaniddese atītāti khaṇattayaṃ atikkantā. Niruddhāti nirodhappattā. Vigatāti vibhavaṃ gatā, vigacchitā vā. Vipariṇatāti pakativijahanena vipariṇāmaṃ gatā. Nirodhasaṅkhātaṃ atthaṃ gatāti atthaṅgatā. Abbhatthaṅgatāti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Uppajjitvā vigatāti nibbattitvā vigacchitā. Puna atītavacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Parato anāgatādīsupi eseva nayo. Atītaṃsena saṅgahitāti atītakoṭṭhāsena gaṇanaṃ gatā. Katame teti? Rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ. Parato anāgatādīsupi eseva nayo.
೧೦೪೭. ಅತೀತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ ಅತೀತೇ ಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭಾತಿಆದೀಸು ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಾವ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಹಿ ಅತೀತಾದೀನಿ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।
1047. Atītārammaṇattikaniddese atīte dhamme ārabbhātiādīsu parittamahaggatāva dhammā veditabbā. Te hi atītādīni ārabbha uppajjanti.
೧೦೫೦. ಅಜ್ಝತ್ತತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೇ ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ಉಭಯಂ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಾಧಿವಚನಂ। ನಿಯತಾತಿ ಅತ್ತನಿ ಜಾತಾ। ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಾತಿ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಸ್ಸ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ತಕಾ। ಉಪಾದಿಣ್ಣಾತಿ ಸರೀರಟ್ಠಕಾ। ತೇ ಹಿ ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಮಾ ವಾ, ಆದಿನ್ನಗಹಿತಪರಾಮಟ್ಠವಸೇನ ಪನ ಇಧ ಉಪಾದಿಣ್ಣಾತಿ ವುತ್ತಾ।
1050. Ajjhattattikaniddese tesaṃ tesanti padadvayena sabbasatte pariyādiyati. Ajjhattaṃ paccattanti ubhayaṃ niyakajjhattādhivacanaṃ. Niyatāti attani jātā. Pāṭipuggalikāti pāṭiyekkassa pāṭiyekkassa puggalassa santakā. Upādiṇṇāti sarīraṭṭhakā. Te hi kammanibbattā vā hontu mā vā, ādinnagahitaparāmaṭṭhavasena pana idha upādiṇṇāti vuttā.
೧೦೫೧. ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಸತ್ತಾನಂ। ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ। ತದುಭಯನ್ತಿ ತಂ ಉಭಯಂ।
1051. Parasattānanti attānaṃ ṭhapetvā avasesasattānaṃ. Parapuggalānanti tasseva vevacanaṃ. Sesaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Tadubhayanti taṃ ubhayaṃ.
೧೦೫೩. ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕಸ್ಸ ಪಠಮಪದೇ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದುತಿಯೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ। ತತಿಯೇ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಾವ। ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಪನ ಕಾಲೇನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಾಲೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಿಕನಿದ್ದೇಸೋ ಉತ್ತಾನೋಯೇವಾತಿ।
1053. Ajjhattārammaṇattikassa paṭhamapade parittamahaggatā dhammā veditabbā. Dutiye appamāṇāpi. Tatiye parittamahaggatāva. Appamāṇā pana kālena bahiddhā kālena ajjhattaṃ ārammaṇaṃ na karonti. Sanidassanattikaniddeso uttānoyevāti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಂ • Tikanikkhepaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ತಿಕನಿಕ್ಖೇಪಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Tikanikkhepakathāvaṇṇanā
