Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૮. તિકણ્ણસુત્તવણ્ણના
8. Tikaṇṇasuttavaṇṇanā
૫૯. અટ્ઠમે દુરાસદાતિ દુરુપસઙ્કમના. ગરહા મુચ્ચિસ્સતીતિ મયિ એવં કથેન્તે સમણો ગોતમો કિઞ્ચિ કથેસ્સતિ, એવં મે વચનમત્તમ્પિ ન લદ્ધન્તિ અયં ગરહા મુચ્ચિસ્સતીતિ. પણ્ડિતાતિ પણ્ડિચ્ચેન સમન્નાગતા. ધીરાતિ ધિતિસમ્પન્ના. બ્યત્તાતિ પરવાદમદ્દનસમત્થેન વેય્યત્તિયેન સમન્નાગતા. બહુસ્સુતાતિ બાહુસચ્ચવન્તો. વાદિનોતિ વાદિમગ્ગકુસલા. સમ્મતાતિ બહુનો જનસ્સ સાધુસમ્મતા. પણ્ડિતાદિઆકારપરિચ્છેદન્તિ તેસં તેવિજ્જાનં પણ્ડિતાકારાદિઆકારપરિચ્છેદં. આકારસદ્દો કારણપરિયાયો, પરિચ્છેદસદ્દો પરિમાણત્થોતિ આહ ‘‘એત્તકેન કારણેના’’તિ.
59. Aṭṭhame durāsadāti durupasaṅkamanā. Garahā muccissatīti mayi evaṃ kathente samaṇo gotamo kiñci kathessati, evaṃ me vacanamattampi na laddhanti ayaṃ garahā muccissatīti. Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Dhīrāti dhitisampannā. Byattāti paravādamaddanasamatthena veyyattiyena samannāgatā. Bahussutāti bāhusaccavanto. Vādinoti vādimaggakusalā. Sammatāti bahuno janassa sādhusammatā. Paṇḍitādiākāraparicchedanti tesaṃ tevijjānaṃ paṇḍitākārādiākāraparicchedaṃ. Ākārasaddo kāraṇapariyāyo, paricchedasaddo parimāṇatthoti āha ‘‘ettakena kāraṇenā’’ti.
યથાતિ યેનાકારેન, યેન કારણેનાતિ અત્થો. તેનાહ ‘‘યથાતિ કારણવચન’’ન્તિ. ‘‘દ્વીહિપિ પક્ખેહી’’તિ વત્વા તે પક્ખે સરૂપતો દસ્સેન્તો ‘‘માતિતો ચ પિતિતો ચા’’તિ આહ. તેસં પક્ખાનં વસેનસ્સ સુજાતતં દસ્સેતું ‘‘યસ્સ માતા’’તિઆદિ વુત્તં. જનકજનિકાભાવેન વિનાપિ લોકે માતાપિતુસમઞ્ઞા દિસ્સતિ, ઇધ પન સા ઓરસપુત્તવસેનેવ ઇચ્છિતાતિ દસ્સેતું ‘‘સંસુદ્ધગહણિકો’’તિ વુત્તં. ગબ્ભં ગણ્હાતિ ધારેતીતિ ગહણી, ગબ્ભાસયસઞ્ઞિતો માતુકુચ્છિપ્પદેસો. યથાભુત્તસ્સ આહારસ્સ વિપાચનવસેન ગણ્હનતો અછડ્ડનતો ગહણી, કમ્મજતેજોધાતુ.
Yathāti yenākārena, yena kāraṇenāti attho. Tenāha ‘‘yathāti kāraṇavacana’’nti. ‘‘Dvīhipi pakkhehī’’ti vatvā te pakkhe sarūpato dassento ‘‘mātito ca pitito cā’’ti āha. Tesaṃ pakkhānaṃ vasenassa sujātataṃ dassetuṃ ‘‘yassa mātā’’tiādi vuttaṃ. Janakajanikābhāvena vināpi loke mātāpitusamaññā dissati, idha pana sā orasaputtavaseneva icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti vuttaṃ. Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso. Yathābhuttassa āhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī, kammajatejodhātu.
પિતા ચ માતા ચ પિતરો, પિતૂનં પિતરો પિતામહા, તેસં યુગો પિતામહયુગો, તસ્મા ‘‘યાવ સત્તમા પિતામહયુગા પિતામહદ્વન્દા’’તિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અટ્ઠકથાયં પન દ્વન્દં અગ્ગહેત્વા ‘‘યુગન્તિ આયુપ્પમાણં વુચ્ચતી’’તિ વુત્તં. યુગ-સદ્દસ્સ ચ અત્થકથા દસ્સિતા ‘‘પિતામહોયેવ પિતામહયુગ’’ન્તિ. પુબ્બપુરિસાતિ પુરિસગ્ગહણઞ્ચેત્થ ઉક્કટ્ઠનિદ્દેસવસેન કતન્તિ દટ્ઠબ્બં. એવઞ્હિ ‘‘માતિતો’’તિ પાળિવચનં સમત્થિતં હોતિ. અક્ખિત્તોતિ અક્ખેપો. અનવક્ખિત્તોતિ સદ્ધથાલિપાકાદીસુ અનવક્ખિત્તો ન છડ્ડિતો. જાતિવાદેનાતિ હેતુમ્હિ કરણવચનન્તિ દસ્સેતું ‘‘કેન કારણેના’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ ચ ‘‘ઉભતો…પે॰… પિતામહયુગા’’તિ એતેન બ્રાહ્મણસ્સ યોનિદોસાભાવો દસ્સિતો સંસુદ્ધગહણિકતાકિત્તનતો. ‘‘અક્ખિત્તો’’તિ ઇમિના કિરિયાપરાધાભાવો. સંસુદ્ધજાતિકાપિ હિ સત્તા કિરિયાપરાધેન ખેપં પાપુણન્તિ. ‘‘અનુપક્કુટ્ઠો’’તિ ઇમિના અયુત્તસંસગ્ગાભાવો. અયુત્તસંસગ્ગઞ્હિ પટિચ્ચ સત્તા સુદ્ધજાતિકા કિરિયાપરાધરહિતાપિ અક્કોસં લભન્તિ.
Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā ‘‘yāva sattamā pitāmahayugā pitāmahadvandā’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dvandaṃ aggahetvā ‘‘yuganti āyuppamāṇaṃ vuccatī’’ti vuttaṃ. Yuga-saddassa ca atthakathā dassitā ‘‘pitāmahoyevapitāmahayuga’’nti. Pubbapurisāti purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti akkhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu anavakkhitto na chaḍḍito. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ubhato…pe… pitāmahayugā’’ti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikatākittanato. ‘‘Akkhitto’’ti iminā kiriyāparādhābhāvo. Saṃsuddhajātikāpi hi sattā kiriyāparādhena khepaṃ pāpuṇanti. ‘‘Anupakkuṭṭho’’ti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggañhi paṭicca sattā suddhajātikā kiriyāparādharahitāpi akkosaṃ labhanti.
તન્તિ ગરહાવચનં. મન્તે પરિવત્તેતીતિ વેદે સજ્ઝાયતિ, પરિયાપુણાતીતિ અત્થો. મન્તે ધારેતીતિ યથાઅધીતે મન્તે અસમ્મુટ્ઠે કત્વા હદયે ઠપેતિ.
Tanti garahāvacanaṃ. Mante parivattetīti vede sajjhāyati, pariyāpuṇātīti attho. Mante dhāretīti yathāadhīte mante asammuṭṭhe katvā hadaye ṭhapeti.
ઓટ્ઠપહતકરણવસેનાતિ અત્થાવધારણવસેન. સનિઘણ્ડુકેટુભાનન્તિ એત્થ વચનીયવાચકભાવેન અત્થં સદ્દઞ્ચ ખણ્ડતિ ભિન્દતિ વિભજ્જ દસ્સેતીતિ નિખણ્ડુ, સો એવ ઇધ ખ-કારસ્સ ઘ-કારં કત્વા ‘‘નિઘણ્ડૂ’’તિ વુત્તો. કિટતિ ગમેતિ કિરિયાદિવિભાગં, તં વા અનવસેસપરિયાદાનતો ગમેન્તો પૂરેતીતિ કેટુભં. વેવચનપ્પકાસકન્તિ પરિયાયસદ્દદીપકં, એકેકસ્સ અત્થસ્સ અનેકપરિયાયવચનવિભાવકન્તિ અત્થો. નિદસ્સનમત્તઞ્ચેતં અનેકેસમ્પિ અત્થાનં એકસદ્દવચનીયતાવિભાવનવસેનપિ તસ્સ ગન્થસ્સ પવત્તત્તા. વચીભેદાદિલક્ખણા કિરિયા કપ્પીયતિ વિકપ્પીયતિ એતેનાતિ કિરિયાકપ્પો, સો પન વણ્ણપદસમ્બન્ધપદત્થાદિવિભાગતો બહુકપ્પોતિ આહ ‘‘કિરિયાકપ્પવિકપ્પો’’તિ. ઇદઞ્ચ મૂલકિરિયાકપ્પગન્થં સન્ધાય વુત્તં. સો હિ મહાવિસયો સતસહસ્સપરિમાણો નમાચરિયાદિપ્પકરણં. ઠાનકરણાદિવિભાગતો નિબ્બચનવિભાગતો ચ અક્ખરા પભેદીયન્તિ એતેહીતિ અક્ખરપ્પભેદા, સિક્ખાનિરુત્તિયો. એતેસન્તિ ચતુન્નં વેદાનં.
Oṭṭhapahatakaraṇavasenāti atthāvadhāraṇavasena. Sanighaṇḍukeṭubhānanti ettha vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca khaṇḍati bhindati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu, so eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā ‘‘nighaṇḍū’’ti vutto. Kiṭati gameti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhaṃ. Vevacanappakāsakanti pariyāyasaddadīpakaṃ, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti attho. Nidassanamattañcetaṃ anekesampi atthānaṃ ekasaddavacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati vikappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadasambandhapadatthādivibhāgato bahukappoti āha ‘‘kiriyākappavikappo’’ti. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi mahāvisayo satasahassaparimāṇo namācariyādippakaraṇaṃ. Ṭhānakaraṇādivibhāgato nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etehīti akkharappabhedā, sikkhāniruttiyo. Etesanti catunnaṃ vedānaṃ.
પદન્તિ ચતુબ્બિધં, પઞ્ચવિધં વા પદં, તં પદં કાયતીતિ પદકો, તેયેવ વા વેદે પદસો કાયતીતિ પદકો. તદવસેસન્તિ વુત્તાવસેસં વાક્યં. એત્તાવતા સદ્દબ્યાકરણં વત્વા પુન ‘‘બ્યાકરણ’’ન્તિ અત્થબ્યાકરણમાહ. તં તં સદ્દં તદત્થઞ્ચ બ્યાકરોતિ બ્યાચિક્ખતિ એતેનાતિ બ્યાકરણં, સદ્દસત્થં. આયતિં હિતં તેન લોકો ન યતતિ ન ઈહતીતિ લોકાયતં. તઞ્હિ ગન્થં નિસ્સાય સત્તા પુઞ્ઞકિરિયાય ચિત્તમ્પિ ન ઉપ્પાદેન્તિ.
Padanti catubbidhaṃ, pañcavidhaṃ vā padaṃ, taṃ padaṃ kāyatīti padako, teyeva vā vede padaso kāyatīti padako. Tadavasesanti vuttāvasesaṃ vākyaṃ. Ettāvatā saddabyākaraṇaṃ vatvā puna ‘‘byākaraṇa’’nti atthabyākaraṇamāha. Taṃ taṃ saddaṃ tadatthañca byākaroti byācikkhati etenāti byākaraṇaṃ, saddasatthaṃ. Āyatiṃ hitaṃ tena loko na yatati na īhatīti lokāyataṃ. Tañhi ganthaṃ nissāya sattā puññakiriyāya cittampi na uppādenti.
અસીતિ મહાસાવકાતિ અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞો, વપ્પો, ભદ્દિયો, મહાનામો, અસ્સજિ, નાળકો, યસો, વિમલો, સુબાહુ, પુણ્ણજિ, ગવમ્પતિ, ઉરુવેલકસ્સપો, નદીકસ્સપો, ગયાકસ્સપો, સારિપુત્તો, મહામોગ્ગલ્લાનો, મહાકસ્સપો, મહાકચ્ચાનો, મહાકોટ્ઠિકો, મહાકપ્પિનો, મહાચુન્દો, અનુરુદ્ધો, કઙ્ખારેવતો, આનન્દો, નન્દકો, ભગુ, નન્દિયો, કિમિલો, ભદ્દિયો, રાહુલો, સીવલિ, ઉપાલિ, દબ્બો, ઉપસેનો, ખદિરવનિયરેવતો, પુણ્ણો મન્તાનિપુત્તો, પુણ્ણો સુનાપરન્તકો, સોણો કુટિકણ્ણો, સોણો કોળિવિસો, રાધો, સુભૂતિ, અઙ્ગુલિમાલો, વક્કલિ, કાળુદાયી, મહાઉદાયી, પિલિન્દવચ્છો, સોભિતો, કુમારકસ્સપો, રટ્ઠપાલો, વઙ્ગીસો, સભિયો, સેલો, ઉપવાણો, મેઘિયો, સાગતો, નાગિતો, લકુણ્ડકભદ્દિયો, પિણ્ડોલો ભારદ્વાજો, મહાપન્થકો, ચૂળપન્થકો, બાકુલો, કુણ્ડધાનો, દારુચીરિયો, યસોજો, અજિતો , તિસ્સમેત્તેય્યો, પુણ્ણકો, મેત્તગુ, ધોતકો, ઉપસીવો, નન્દો, હેમકો, તોદેય્યો, કપ્પો, જતુકણ્ણી, ભદ્રાવુધો, ઉદયો, પોસલો, મોઘરાજા, પિઙ્ગિયોતિ એતે અસીતિ મહાસાવકા નામ.
Asīti mahāsāvakāti aññāsikoṇḍañño, vappo, bhaddiyo, mahānāmo, assaji, nāḷako, yaso, vimalo, subāhu, puṇṇaji, gavampati, uruvelakassapo, nadīkassapo, gayākassapo, sāriputto, mahāmoggallāno, mahākassapo, mahākaccāno, mahākoṭṭhiko, mahākappino, mahācundo, anuruddho, kaṅkhārevato, ānando, nandako, bhagu, nandiyo, kimilo, bhaddiyo, rāhulo, sīvali, upāli, dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puṇṇo mantāniputto, puṇṇo sunāparantako, soṇo kuṭikaṇṇo, soṇo koḷiviso, rādho, subhūti, aṅgulimālo, vakkali, kāḷudāyī, mahāudāyī, pilindavaccho, sobhito, kumārakassapo, raṭṭhapālo, vaṅgīso, sabhiyo, selo, upavāṇo, meghiyo, sāgato, nāgito, lakuṇḍakabhaddiyo, piṇḍolo bhāradvājo, mahāpanthako, cūḷapanthako, bākulo, kuṇḍadhāno, dārucīriyo, yasojo, ajito , tissametteyyo, puṇṇako, mettagu, dhotako, upasīvo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaṇṇī, bhadrāvudho, udayo, posalo, mogharājā, piṅgiyoti ete asīti mahāsāvakā nāma.
કસ્મા પનેતે એવ થેરા ‘‘મહાસાવકા’’તિ વુચ્ચન્તીતિ? અભિનીહારસ્સ મહન્તભાવતો. તથા હિ દ્વે અગ્ગસાવકાપિ મહાસાવકેસુ અન્તોગધા. તે હિ સાવકપારમિઞાણસ્સ મત્થકપ્પત્તિયા સાવકેસુ અગ્ગધમ્માધિગમેન અગ્ગટ્ઠાને ઠિતાપિ અભિનીહારમહન્તતાસામઞ્ઞેન ‘‘મહાસાવકા’’તિપિ વુચ્ચન્તિ, ઇતરે પન પકતિસાવકેહિ સાતિસયં મહાભિનીહારા. તથા હિ તે પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે કતપણિધાના, તતો એવ સાતિસયં અભિઞ્ઞાસમાપત્તીસુ વસિનો પભિન્નપ્પટિસમ્ભિદા ચ. કામં સબ્બેપિ અરહન્તો સીલવિસુદ્ધિઆદિકે સમ્પાદેત્વા ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતચિત્તા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેત્વા મગ્ગપ્પટિપાટિયા અનવસેસતો કિલેસે ખેપેત્વા અગ્ગફલે પતિટ્ઠહન્તિ, તથાપિ યથા સદ્ધાવિમુત્તતો દિટ્ઠિપ્પત્તસ્સ, પઞ્ઞાવિમુત્તતો ચ ઉભતોભાગવિમુત્તસ્સ પુબ્બભાગભાવનાવિસેસસિદ્ધો મગ્ગભાવનાવિસેસો, એવં અભિનીહારમહન્તત્તપુબ્બયોગમહન્તત્તા હિ સસન્તાને સાતિસયસ્સ ગુણવિસેસસ્સ નિપ્ફાદિતત્તા સીલાદીહિ ગુણેહિ મહન્તા સાવકાતિ મહાસાવકા. તેસુયેવ પન યે બોધિપક્ખિયધમ્મેસુ પામોક્ખભાવેન ધુરભૂતાનં સમ્માદિટ્ઠિસઙ્કપ્પાદીનં સાતિસયં કિચ્ચાનુભાવનિપ્ફત્તિયા કારણભૂતાય તજ્જાભિનીહારાભિનીહટાય સક્કચ્ચં નિરન્તરં ચિરકાલસમ્ભાવિતાય સમ્માપટિપત્તિયા યથાક્કમં પઞ્ઞાય સમાધિસ્મિઞ્ચ ઉક્કટ્ઠપારમિપ્પત્તિયા સવિસેસં સબ્બગુણેહિ અગ્ગભાવે ઠિતા, તે સારિપુત્તમોગ્ગલ્લાના. ઇતરે અટ્ઠસત્તતિ થેરા સાવકપારમિયા મત્થકે સબ્બસાવકાનં અગ્ગભાવેન અટ્ઠિતત્તા ‘‘મહાસાવકા’’ઇચ્ચેવ વુચ્ચન્તિ. પકતિસાવકા પન અભિનીહારમહન્તત્તાભાવતો પુબ્બયોગમહન્તત્તાભાવતો ચ ‘‘સત્થુસાવકા’’ઇચ્ચેવ વુચ્ચન્તિ. તે પન અગ્ગસાવકા વિય મહાસાવકા વિય ચ ન પરિમિતા, અથ ખો અનેકસતા અનેકસહસ્સા.
Kasmā panete eva therā ‘‘mahāsāvakā’’ti vuccantīti? Abhinīhārassa mahantabhāvato. Tathā hi dve aggasāvakāpi mahāsāvakesu antogadhā. Te hi sāvakapāramiñāṇassa matthakappattiyā sāvakesu aggadhammādhigamena aggaṭṭhāne ṭhitāpi abhinīhāramahantatāsāmaññena ‘‘mahāsāvakā’’tipi vuccanti, itare pana pakatisāvakehi sātisayaṃ mahābhinīhārā. Tathā hi te padumuttarassa bhagavato kāle katapaṇidhānā, tato eva sātisayaṃ abhiññāsamāpattīsu vasino pabhinnappaṭisambhidā ca. Kāmaṃ sabbepi arahanto sīlavisuddhiādike sampādetvā catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggappaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti, tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāvisesasiddho maggabhāvanāviseso, evaṃ abhinīhāramahantattapubbayogamahantattā hi sasantāne sātisayassa guṇavisesassa nipphāditattā sīlādīhi guṇehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā. Tesuyeva pana ye bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisaṅkappādīnaṃ sātisayaṃ kiccānubhāvanipphattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhārābhinīhaṭāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālasambhāvitāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhismiñca ukkaṭṭhapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitā, te sāriputtamoggallānā. Itare aṭṭhasattati therā sāvakapāramiyā matthake sabbasāvakānaṃ aggabhāvena aṭṭhitattā ‘‘mahāsāvakā’’icceva vuccanti. Pakatisāvakā pana abhinīhāramahantattābhāvato pubbayogamahantattābhāvato ca ‘‘satthusāvakā’’icceva vuccanti. Te pana aggasāvakā viya mahāsāvakā viya ca na parimitā, atha kho anekasatā anekasahassā.
વયતીતિ વયો, આદિમજ્ઝપરિયોસાનેસુ કત્થચિ અપરિકિલમન્તો અવિત્થાયન્તો તે ગન્થે સન્તાનેતિ પણેતીતિ અત્થો. દ્વે પટિસેધા પકતિં ગમેન્તીતિ દસ્સેતું ‘‘અવયો ન હોતી’’તિ વત્વા તત્થ અવયં દસ્સેતું ‘‘અવયો નામ…પે॰… ન સક્કોતી’’તિ વુત્તં.
Vayatīti vayo, ādimajjhapariyosānesu katthaci aparikilamanto avitthāyanto te ganthe santāneti paṇetīti attho. Dve paṭisedhā pakatiṃ gamentīti dassetuṃ ‘‘avayo na hotī’’ti vatvā tattha avayaṃ dassetuṃ ‘‘avayo nāma…pe… na sakkotī’’ti vuttaṃ.
ઇધાતિ ઇમસ્મિં સુત્તે. એતન્તિ ‘‘વિવિચ્ચેવ કામેહી’’તિઆદિવચનં. તતિયવિજ્જાધિગમાય પટિપત્તિક્કમો વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૭૦) સાતિસયં વિત્થારિતો, તથા ઇધ અવત્તુકામતાય ભયભેરવસુત્તાદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૪ આદયો) વિય સઙ્ખેપતો ચ વત્તુકામતાય ‘‘દ્વિન્નં વિજ્જાન’’મિચ્ચેવ વુત્તં.
Idhāti imasmiṃ sutte. Etanti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādivacanaṃ. Tatiyavijjādhigamāya paṭipattikkamo visuddhimagge (visuddhi. 1.70) sātisayaṃ vitthārito, tathā idha avattukāmatāya bhayabheravasuttādīsu (ma. ni. 1.34 ādayo) viya saṅkhepato ca vattukāmatāya ‘‘dvinnaṃ vijjāna’’micceva vuttaṃ.
વિજ્જાતિ પુબ્બેનિવાસપ્પટિચ્છાદકસ્સ મોહક્ખન્ધસ્સ વિજ્જનટ્ઠેનપિ વિજ્જા. મોહો પટિચ્છાદકટ્ઠેન તમોતિ વુચ્ચતિ તમો વિયાતિ કત્વા. કાતબ્બતો કરણં, ઓભાસોવ કરણં ઓભાસકરણં, અત્તનો પચ્ચયેહિ ઓભાસભાવેન નિબ્બત્તેતબ્બટ્ઠેનાતિ અત્થો. અયં અત્થોતિ અયમેવ અધિપ્પેતત્થો. પસંસાવચનન્તિ તસ્સેવ અત્થસ્સ થોમનાવચનં પટિપક્ખવિધમનપવત્તિવિસેસાનં બોધનતો. યોજનાતિ પસંસાવસેન વુત્તપદાનં અત્થદસ્સનવસેન વુત્તપદસ્સ ચ યોજના. અવિજ્જા વિહતાતિ એતેન વિજ્જનટ્ઠેન વિજ્જાતિ અયમ્પિ અત્થો દીપિતોતિ દટ્ઠબ્બં. યસ્મા વિજ્જા ઉપ્પન્નાતિ એતેન વિજ્જાપટિપક્ખા અવિજ્જા, પટિપક્ખતા ચસ્સા પહાતબ્બભાવેન વિજ્જાય ચ પહાયકભાવેનાતિ દસ્સેતિ. ઇતરસ્મિમ્પિ પદદ્વયેતિ ‘‘તમો વિહતો, આલોકો ઉપ્પન્નો’’તિ પદદ્વયેપિ. એસેવ નયોતિ યથાવુત્તયોજનં અતિદિસતિ. તત્થાયં યોજના – એવં અધિગતવિજ્જસ્સ તમો વિહતો વિદ્ધસ્તો. કસ્મા? યસ્મા આલોકો ઉપ્પન્નો ઞાણાલોકો પાતુભૂતોતિ. પેસિતત્તસ્સાતિ યથાધિપ્પેતત્થસિદ્ધિપ્પત્તિં વિસ્સટ્ઠચિત્તસ્સ, પઠમવિજ્જાધિગમાય પેસિતચિત્તસ્સાતિ વુત્તં હોતિ.
Vijjāti pubbenivāsappaṭicchādakassa mohakkhandhassa vijjanaṭṭhenapi vijjā. Moho paṭicchādakaṭṭhena tamoti vuccati tamo viyāti katvā. Kātabbato karaṇaṃ, obhāsova karaṇaṃ obhāsakaraṇaṃ, attano paccayehi obhāsabhāvena nibbattetabbaṭṭhenāti attho. Ayaṃ atthoti ayameva adhippetattho. Pasaṃsāvacananti tasseva atthassa thomanāvacanaṃ paṭipakkhavidhamanapavattivisesānaṃ bodhanato. Yojanāti pasaṃsāvasena vuttapadānaṃ atthadassanavasena vuttapadassa ca yojanā. Avijjā vihatāti etena vijjanaṭṭhena vijjāti ayampi attho dīpitoti daṭṭhabbaṃ. Yasmā vijjā uppannāti etena vijjāpaṭipakkhā avijjā, paṭipakkhatā cassā pahātabbabhāvena vijjāya ca pahāyakabhāvenāti dasseti. Itarasmimpi padadvayeti ‘‘tamo vihato, āloko uppanno’’ti padadvayepi. Eseva nayoti yathāvuttayojanaṃ atidisati. Tatthāyaṃ yojanā – evaṃ adhigatavijjassa tamo vihato viddhasto. Kasmā? Yasmā āloko uppanno ñāṇāloko pātubhūtoti. Pesitattassāti yathādhippetatthasiddhippattiṃ vissaṭṭhacittassa, paṭhamavijjādhigamāya pesitacittassāti vuttaṃ hoti.
વિપસ્સનાપાદકન્તિ ઇમિના તસ્સ ઝાનચિત્તસ્સ નિબ્બેધભાગિયતમાહ. વિપસ્સના તિવિધા વિપસ્સકપુગ્ગલભેદેન. મહાબોધિસત્તાનઞ્હિ પચ્ચેકબોધિસત્તાનઞ્ચ વિપસ્સના ચિન્તામયઞાણસંવડ્ઢિતત્તા સયમ્ભુઞાણભૂતા, ઇતરેસં સુતમયઞાણસંવડ્ઢિતત્તા પરોપદેસસમ્ભૂતા. સા ‘‘ઠપેત્વા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં અવસેસરૂપારૂપજ્ઝાનાનં અઞ્ઞતરતો વુટ્ઠાયા’’તિઆદિના અનેકધા અરૂપમુખવસેન ચતુધાતુવવત્થાને વુત્તાનં તેસં તેસં ધાતુપરિગ્ગહમુખાનં અઞ્ઞતરમુખવસેન ચ અનેકધાવ વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૩૦૬) નાનાનયતો વિભાવિતા. મહાબોધિસત્તાનં પન ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સમુખેન પભેદગમનતો નાનાનયં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસન્નિસ્સયસ્સ અરિયમગ્ગઞાણસ્સ અધિટ્ઠાનભૂતં પુબ્બભાગઞાણગબ્ભં ગણ્હાપેન્તં પરિપાકં ગચ્છન્તં પરમગમ્ભીરં સણ્હસુખુમતરં અનઞ્ઞસાધારણં વિપસ્સનાઞાણં હોતિ, યં અટ્ઠકથાસુ ‘‘મહાવજિરઞાણ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. યસ્સ ચ પવત્તિવિભાગેન ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સપ્પભેદસ્સ પાદકભાવેન સમાપજ્જિયમાના ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સસઙ્ખા દેવસિકં સત્થુ વળઞ્જનકસમાપત્તિયો વુચ્ચન્તિ, સ્વાયં બુદ્ધાનં વિપસ્સનાચારો પરમત્થમઞ્જૂસાયં વિસુદ્ધિમગ્ગસંવણ્ણનાયં (વિસુદ્ધિ॰ મહાટી॰ ૧.૧૪૪) દસ્સિતો, અત્થિકેહિ તતો ગહેતબ્બોતિ. ઇધ પન સાવકાનં વિપસ્સનાચારં સન્ધાય ‘‘વિપસ્સનાપાદક’’ન્તિ વુત્તં.
Vipassanāpādakanti iminā tassa jhānacittassa nibbedhabhāgiyatamāha. Vipassanā tividhā vipassakapuggalabhedena. Mahābodhisattānañhi paccekabodhisattānañca vipassanā cintāmayañāṇasaṃvaḍḍhitattā sayambhuñāṇabhūtā, itaresaṃ sutamayañāṇasaṃvaḍḍhitattā paropadesasambhūtā. Sā ‘‘ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ avasesarūpārūpajjhānānaṃ aññatarato vuṭṭhāyā’’tiādinā anekadhā arūpamukhavasena catudhātuvavatthāne vuttānaṃ tesaṃ tesaṃ dhātupariggahamukhānaṃ aññataramukhavasena ca anekadhāva visuddhimagge (visuddhi. 1.306) nānānayato vibhāvitā. Mahābodhisattānaṃ pana catuvīsatikoṭisatasahassamukhena pabhedagamanato nānānayaṃ sabbaññutaññāṇasannissayassa ariyamaggañāṇassa adhiṭṭhānabhūtaṃ pubbabhāgañāṇagabbhaṃ gaṇhāpentaṃ paripākaṃ gacchantaṃ paramagambhīraṃ saṇhasukhumataraṃ anaññasādhāraṇaṃ vipassanāñāṇaṃ hoti, yaṃ aṭṭhakathāsu ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Yassa ca pavattivibhāgena catuvīsatikoṭisatasahassappabhedassa pādakabhāvena samāpajjiyamānā catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ satthu vaḷañjanakasamāpattiyo vuccanti, svāyaṃ buddhānaṃ vipassanācāro paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.144) dassito, atthikehi tato gahetabboti. Idha pana sāvakānaṃ vipassanācāraṃ sandhāya ‘‘vipassanāpādaka’’nti vuttaṃ.
કામં હેટ્ઠિમમગ્ગઞાણાનિપિ આસવાનં ખેપનઞાણાનિ એવ, અનવસેસતો પન તેસં ખેપનં અગ્ગમગ્ગઞાણેનેવાતિ આહ ‘‘અરહત્તમગ્ગઞાણત્થાયા’’તિ. આસવવિનાસનતોતિ આસવાનં નિસ્સેસં સમુચ્છિન્દનતો. આસવાનં ખયે ઞાણં આસવક્ખયઞાણન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘તત્ર ચેતં ઞાણ’’ન્તિ વત્વા ‘‘ખયે’’તિ આધારે ભુમ્મં, ન વિસયેતિ દસ્સેન્તો ‘‘તત્થ પરિયાપન્નત્તા’’તિ આહ. અભિનીહરતીતિ અભિમુખં નીહરતિ, યથા મગ્ગાભિસમયો હોતિ, સવનં તદભિમુખં પવત્તેતિ. ઇદં દુક્ખન્તિ દુક્ખસ્સ અરિયસચ્ચસ્સ તદા ભિક્ખુના પચ્ચક્ખતો ગહિતભાવદસ્સનં. એત્તકં દુક્ખન્તિ તસ્સ પરિચ્છિજ્જ ગહિતભાવદસ્સનં. ન ઇતો ભિય્યોતિ તસ્સ અનવસેસતો ગહિતભાવદસ્સનં. તેનાહ ‘‘સબ્બમ્પિ દુક્ખસચ્ચ’’ન્તિઆદિ. સરસલક્ખણપટિવેધેનાતિ સભાવસઙ્ખાતસ્સ લક્ખણસ્સ અસમ્મોહતો પટિવિજ્ઝનેન. અસમ્મોહપટિવેધોતિ ચ યથા તસ્મિં ઞાણે પવત્તે પચ્છા દુક્ખસચ્ચસ્સ સરૂપાદિપરિચ્છેદે સમ્મોહો ન હોતિ, તથા પવત્તિ. તેનેવાહ ‘‘યથાભૂતં પજાનાતી’’તિ. દુક્ખં સમુદેતિ એતસ્માતિ દુક્ખસમુદયો. યં ઠાનં પત્વાતિ યં નિબ્બાનં મગ્ગસ્સ આરમ્મણપચ્ચયટ્ઠેન કારણભૂતં આગમ્મ. પત્વાતિ ચ તદુભયવતો પુગ્ગલસ્સ પવત્તિયાતિ કત્વા વુત્તં. પત્વાતિ વા પાપુણનહેતુ. અપ્પવત્તિન્તિ અપ્પવત્તિનિમિત્તં. તે વા ન પવત્તન્તિ એત્થાતિ અપ્પવત્તિ, નિબ્બાનં. તસ્સાતિ દુક્ખનિરોધસ્સ. સમ્પાપકન્તિ સચ્છિકિરિયાવસેન સમ્મદેવ પાપકં.
Kāmaṃ heṭṭhimamaggañāṇānipi āsavānaṃ khepanañāṇāni eva, anavasesato pana tesaṃ khepanaṃ aggamaggañāṇenevāti āha ‘‘arahattamaggañāṇatthāyā’’ti. Āsavavināsanatoti āsavānaṃ nissesaṃ samucchindanato. Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti dassento ‘‘tatra cetaṃ ñāṇa’’nti vatvā ‘‘khaye’’ti ādhāre bhummaṃ, na visayeti dassento ‘‘tattha pariyāpannattā’’ti āha. Abhinīharatīti abhimukhaṃ nīharati, yathā maggābhisamayo hoti, savanaṃ tadabhimukhaṃ pavatteti. Idaṃ dukkhanti dukkhassa ariyasaccassa tadā bhikkhunā paccakkhato gahitabhāvadassanaṃ. Ettakaṃ dukkhanti tassa paricchijja gahitabhāvadassanaṃ. Na ito bhiyyoti tassa anavasesato gahitabhāvadassanaṃ. Tenāha ‘‘sabbampi dukkhasacca’’ntiādi. Sarasalakkhaṇapaṭivedhenāti sabhāvasaṅkhātassa lakkhaṇassa asammohato paṭivijjhanena. Asammohapaṭivedhoti ca yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte pacchā dukkhasaccassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavatti. Tenevāha ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti. Dukkhaṃ samudeti etasmāti dukkhasamudayo. Yaṃ ṭhānaṃ patvāti yaṃ nibbānaṃ maggassa ārammaṇapaccayaṭṭhena kāraṇabhūtaṃ āgamma. Patvāti ca tadubhayavato puggalassa pavattiyāti katvā vuttaṃ. Patvāti vā pāpuṇanahetu. Appavattinti appavattinimittaṃ. Te vā na pavattanti etthāti appavatti, nibbānaṃ. Tassāti dukkhanirodhassa. Sampāpakanti sacchikiriyāvasena sammadeva pāpakaṃ.
કિલેસવસેનાતિ આસવસઙ્ખાતકિલેસવસેન. યસ્મા આસવાનં દુક્ખસચ્ચપરિયાયો તપ્પરિયાપન્નત્તા સેસસચ્ચાનઞ્ચ તંસમુદયાદિપરિયાયો અત્થિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘પરિયાયતો’’તિ. દસ્સેન્તો સચ્ચાનીતિ યોજના. આસવાનઞ્ચેત્થ ગહણં ‘‘આસવાનં ખયઞાણાયા’’તિ આરદ્ધત્તા. તથા હિ ‘‘કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતી’’તિઆદિના આસવવિમુત્તિસીસેનેવ સબ્બકિલેસવિમુત્તિ વુત્તા. ‘‘ઇદં દુક્ખન્તિ યથાભૂતં પજાનાતી’’તિઆદિના મિસ્સકમગ્ગો ઇધ કથિતોતિ ‘‘સહ વિપસ્સનાય કોટિપ્પત્તં મગ્ગં કથેસી’’તિ વુત્તં. જાનતો પસ્સતોતિ ઇમિના પરિઞ્ઞાસચ્છિકિરિયાભાવનાભિસમયા વુત્તા. વિમુચ્ચતીતિ ઇમિના પહાનાભિસમયો વુત્તોતિ આહ ‘‘ઇમિના મગ્ગક્ખણં દસ્સેતી’’તિ. જાનતો પસ્સતોતિ વા હેતુનિદ્દેસો. યં જાનનહેતુ કામાસવાપિ ચિત્તં વિમુચ્ચતીતિ યોજના. ધમ્માનઞ્હિ સમાનકાલિકાનમ્પિ પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નતા સહજાતકોટિયા લબ્ભતિ. ભવાસવગ્ગહણેનેવ એત્થ ભવરાગસ્સ વિય ભવદિટ્ઠિયાપિ સમવરોધોતિ દિટ્ઠાસવસ્સપિ સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો.
Kilesavasenāti āsavasaṅkhātakilesavasena. Yasmā āsavānaṃ dukkhasaccapariyāyo tappariyāpannattā sesasaccānañca taṃsamudayādipariyāyo atthi, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyāyato’’ti. Dassento saccānīti yojanā. Āsavānañcettha gahaṇaṃ ‘‘āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti āraddhattā. Tathā hi ‘‘kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatī’’tiādinā āsavavimuttisīseneva sabbakilesavimutti vuttā. ‘‘Idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādinā missakamaggo idha kathitoti ‘‘saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. Jānato passatoti iminā pariññāsacchikiriyābhāvanābhisamayā vuttā. Vimuccatīti iminā pahānābhisamayo vuttoti āha ‘‘iminā maggakkhaṇaṃ dassetī’’ti. Jānatopassatoti vā hetuniddeso. Yaṃ jānanahetu kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatīti yojanā. Dhammānañhi samānakālikānampi paccayapaccayuppannatā sahajātakoṭiyā labbhati. Bhavāsavaggahaṇeneva ettha bhavarāgassa viya bhavadiṭṭhiyāpi samavarodhoti diṭṭhāsavassapi saṅgaho daṭṭhabbo.
ખીણા જાતીતિઆદીહિ પદેહિ. તસ્સાતિ પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ. ભૂમિન્તિ પવત્તિટ્ઠાનં. યેનાધિપ્પાયેન ‘‘કતમા પનસ્સા’’તિઆદિના ચોદના કતા, તં વિવરન્તો ‘‘ન તાવસ્સા’’તિઆદિમાહ . તત્થ ન તાવસ્સ અતીતા જાતિ ખીણા મગ્ગભાવનાયાતિ અધિપ્પાયો. તત્થ કારણમાહ ‘‘પુબ્બેવ ખીણત્તા’’તિ. ન અનાગતા અસ્સ જાતિ ખીણાતિ યોજના. ન અનાગતાતિ ચ અનાગતભાવસામઞ્ઞં ગહેત્વા લેસેન ચોદેતિ. તેનાહ ‘‘અનાગતે વાયામાભાવતો’’તિ. અનાગતવિસેસો પનેત્થ અધિપ્પેતો, તસ્સ ખેપને વાયામો લબ્ભતેવ. તેનાહ ‘‘યા પન મગ્ગસ્સા’’તિઆદિ. એકચતુપઞ્ચવોકારભવેસૂતિ ભવત્તયગ્ગહણં વુત્તનયેન અનવસેસતો જાતિયા ખીણભાવદસ્સનત્થં. તન્તિ યથાવુત્તં જાતિં. સોતિ ખીણાસવો ભિક્ખુ.
Khīṇā jātītiādīhi padehi. Tassāti paccavekkhaṇañāṇassa. Bhūminti pavattiṭṭhānaṃ. Yenādhippāyena ‘‘katamā panassā’’tiādinā codanā katā, taṃ vivaranto ‘‘na tāvassā’’tiādimāha . Tattha na tāvassa atītā jāti khīṇā maggabhāvanāyāti adhippāyo. Tattha kāraṇamāha ‘‘pubbeva khīṇattā’’ti. Na anāgatā assa jāti khīṇāti yojanā. Na anāgatāti ca anāgatabhāvasāmaññaṃ gahetvā lesena codeti. Tenāha ‘‘anāgate vāyāmābhāvato’’ti. Anāgataviseso panettha adhippeto, tassa khepane vāyāmo labbhateva. Tenāha ‘‘yā pana maggassā’’tiādi. Ekacatupañcavokārabhavesūti bhavattayaggahaṇaṃ vuttanayena anavasesato jātiyā khīṇabhāvadassanatthaṃ. Tanti yathāvuttaṃ jātiṃ. Soti khīṇāsavo bhikkhu.
બ્રહ્મચરિયવાસો નામ ઇધ મગ્ગબ્રહ્મચરિયસ્સ નિબ્બત્તનમેવાતિ આહ ‘‘પરિવુત્થ’’ન્તિ. સમ્માદિટ્ઠિયા ચતૂસુ સચ્ચેસુ પરિઞ્ઞાદિકિચ્ચસાધનવસેન પવત્તમાનાય સમ્માસઙ્કપ્પાદીનમ્પિ દુક્ખસચ્ચે પરિઞ્ઞાભિસમયાનુગુણા પવત્તિ, ઇતરેસુ ચ સચ્ચેસુ નેસં પહાનાભિસમયાદિવસેન પવત્તિ પાકટા એવ. તેન વુત્તં ‘‘ચતૂસુ સચ્ચેસુ ચતૂહિ મગ્ગેહિ પરિઞ્ઞાપહાનસચ્છિકિરિયાભાવનાભિસમયવસેના’’તિ. પુથુજ્જનકલ્યાણકાદયોતિ આદિ-સદ્દેન સત્તસેખં સઙ્ગણ્હાતિ.
Brahmacariyavāso nāma idha maggabrahmacariyassa nibbattanamevāti āha ‘‘parivuttha’’nti. Sammādiṭṭhiyā catūsu saccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattamānāya sammāsaṅkappādīnampi dukkhasacce pariññābhisamayānuguṇā pavatti, itaresu ca saccesu nesaṃ pahānābhisamayādivasena pavatti pākaṭā eva. Tena vuttaṃ ‘‘catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasenā’’ti. Puthujjanakalyāṇakādayoti ādi-saddena sattasekhaṃ saṅgaṇhāti.
ઇત્થત્તાયાતિ ઇમે પકારા ઇત્થં, તબ્ભાવો ઇત્થત્તં, તદત્થન્તિ વુત્તં હોતિ. તે પન પકારા અરિયમગ્ગબ્યાપારભૂતા પરિઞ્ઞાદયો ઇધાધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘એવંસોળસવિધકિચ્ચભાવાયા’’તિ. તે હિ મગ્ગં પચ્ચવેક્ખતો મગ્ગાનુભાવેન પાકટા હુત્વા ઉપટ્ઠહન્તિ, પરિઞ્ઞાદીસુ ચ પહાનમેવ પધાનં તદત્થત્તા ઇતરેસન્તિ આહ ‘‘કિલેસક્ખયાય વા’’તિ. પહીનકિલેસપચ્ચવેક્ખણવસેન વા એતં વુત્તં. દુતિયવિકપ્પે ઇત્થત્તાયાતિ નિસ્સક્કે સમ્પદાનવચનન્તિ આહ ‘‘ઇત્થભાવતો’’તિ . અપરન્તિ અનાગતં. ઇમે પન ચરિમકત્તભાવસઙ્ખાતા પઞ્ચક્ખન્ધા. પરિઞ્ઞાતા તિટ્ઠન્તીતિ એતેન તેસં અપ્પતિટ્ઠતં દસ્સેતિ. અપરિઞ્ઞામૂલકા હિ પતિટ્ઠા. યથાહ ‘‘કબળીકારે ચે, ભિક્ખવે, આહારે અત્થિ રાગો, અત્થિ નન્દી, અત્થિ તણ્હા, પતિટ્ઠિતં તત્થ વિઞ્ઞાણં વિરુળ્હ’’ન્તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૨.૬૪; કથા॰ ૨૯૬; મહાનિ॰ ૭). તેનેવાહ – ‘‘છિન્નમૂલકા રુક્ખા વિયા’’તિઆદિ.
Itthattāyāti ime pakārā itthaṃ, tabbhāvo itthattaṃ, tadatthanti vuttaṃ hoti. Te pana pakārā ariyamaggabyāpārabhūtā pariññādayo idhādhippetāti āha ‘‘evaṃsoḷasavidhakiccabhāvāyā’’ti. Te hi maggaṃ paccavekkhato maggānubhāvena pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti, pariññādīsu ca pahānameva padhānaṃ tadatthattā itaresanti āha ‘‘kilesakkhayāya vā’’ti. Pahīnakilesapaccavekkhaṇavasena vā etaṃ vuttaṃ. Dutiyavikappe itthattāyāti nissakke sampadānavacananti āha ‘‘itthabhāvato’’ti . Aparanti anāgataṃ. Ime pana carimakattabhāvasaṅkhātā pañcakkhandhā. Pariññātā tiṭṭhantīti etena tesaṃ appatiṭṭhataṃ dasseti. Apariññāmūlakā hi patiṭṭhā. Yathāha ‘‘kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo, atthi nandī, atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ viruḷha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.64; kathā. 296; mahāni. 7). Tenevāha – ‘‘chinnamūlakā rukkhā viyā’’tiādi.
યસ્સાતિ પુથુજ્જનસ્સ. તસ્સ હિ સીલં કદાચિ વડ્ઢતિ, કદાચિ હાયતિ. સેક્ખાપિ પન સીલેસુ પરિપૂરકારિનોવ, અસેક્ખેસુ વત્તબ્બમેવ નત્થિ. તેનાહ ‘‘ખીણાસવસ્સા’’તિઆદિ. વસિપ્પત્તન્તિ વસીભાવપ્પત્તં. સુટ્ઠુ સમાહિતન્તિ અગ્ગફલસમાધિના સમ્મદેવ સમાહિતં. ધિતિસમ્પન્નન્તિ અગ્ગફલધિતિયા સમન્નાગતં. મચ્ચું જહિત્વા ઠિતન્તિ આયતિં પુનબ્ભવાભાવતો વુત્તં. કથં પુનબ્ભવાભાવોતિ આહ ‘‘સબ્બે પાપધમ્મે પજહિત્વા ઠિત’’ન્તિ. સબ્બસ્સપિ ઞેય્યધમ્મસ્સ ચતુસચ્ચન્તોગધત્તા વુત્તં ‘‘બુદ્ધન્તિ ચતુસચ્ચબુદ્ધ’’ન્તિ. બુદ્ધસાવકાતિ સાવકબુદ્ધા નમસ્સન્તિ, પગેવ ઇતરા પજા. ઇતરા હિ પજા સાવકેપિ નમસ્સન્તિ. ઇતિ એત્તકેન ઠાનેન સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ વસેન ગાથાનં અત્થં વત્વા ઇદાનિ સાવકસ્સપિ વસેન અત્થં યોજેત્વા દસ્સેતું ‘‘અથ વા’’તિઆદિ વુત્તં. સાવકોપિ ગોતમો મુખનિબ્બત્તેન સમ્પત્તેન સમ્બન્ધેન, યતો સબ્બેપિ અરિયસાવકા ભગવતો ઓરસપુત્તાતિ વુચ્ચન્તીતિ.
Yassāti puthujjanassa. Tassa hi sīlaṃ kadāci vaḍḍhati, kadāci hāyati. Sekkhāpi pana sīlesu paripūrakārinova, asekkhesu vattabbameva natthi. Tenāha ‘‘khīṇāsavassā’’tiādi. Vasippattanti vasībhāvappattaṃ. Suṭṭhu samāhitanti aggaphalasamādhinā sammadeva samāhitaṃ. Dhitisampannanti aggaphaladhitiyā samannāgataṃ. Maccuṃ jahitvā ṭhitanti āyatiṃ punabbhavābhāvato vuttaṃ. Kathaṃ punabbhavābhāvoti āha ‘‘sabbe pāpadhamme pajahitvā ṭhita’’nti. Sabbassapi ñeyyadhammassa catusaccantogadhattā vuttaṃ ‘‘buddhanti catusaccabuddha’’nti. Buddhasāvakāti sāvakabuddhā namassanti, pageva itarā pajā. Itarā hi pajā sāvakepi namassanti. Iti ettakena ṭhānena sammāsambuddhassa vasena gāthānaṃ atthaṃ vatvā idāni sāvakassapi vasena atthaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Sāvakopi gotamo mukhanibbattena sampattena sambandhena, yato sabbepi ariyasāvakā bhagavato orasaputtāti vuccantīti.
નિવુસ્સતીતિ નિવાસો, નિવુત્થો ખન્ધસન્તાનોતિ આહ ‘‘નિવુત્થક્ખન્ધપરમ્પર’’ન્તિ. અવેતિ, અવેદીતિ પાઠદ્વયેનપિ પુબ્બેનિવાસઞાણસ્સ કિચ્ચસિદ્ધિંયેવ દસ્સેતિ. એકત્તકાયએકત્તસઞ્ઞિભાવસામઞ્ઞતો વેહપ્ફલાપિ એત્થેવ સઙ્ગહં ગચ્છન્તીતિ ‘‘છ કામાવચરે, નવ બ્રહ્મલોકે’’ઇચ્ચેવ વુત્તં. ઇતરે પન અપચુરભાવતો ન વુત્તા. એકચ્ચાનં અવિસયભાવતો ચ અવચનં દટ્ઠબ્બં. જાતિ ખીયતિ એતેનાતિ જાતિક્ખયો, અરહત્તન્તિ આહ ‘‘અરહત્તં પત્તો’’તિ. ‘‘અભિઞ્ઞાયા’’તિ વત્તબ્બે યકારલોપેન ‘‘અભિઞ્ઞા’’તિ નિદ્દેસો કતોતિ આહ ‘‘જાનિત્વા’’તિ. કિચ્ચવોસાનેનાતિ ચતૂહિ મગ્ગેહિ કત્તબ્બસ્સ સોળસવિધસ્સ કિચ્ચસ્સ પરિયોસાનેન. વોસિતોતિ પરિયોસિતો, નિટ્ઠિતોતિ અત્થો. મોનેય્યેન સમન્નાગતોતિ કાયમોનેય્યાદીહિ સમન્નાગતો. લપિતં લપતીતિ લપિતલાપનો. અત્તપચ્ચક્ખતો ઞત્વાતિ ઇમિના તેસં વિજ્જાનં પટિલદ્ધભાવં દીપેતિ.
Nivussatīti nivāso, nivuttho khandhasantānoti āha ‘‘nivutthakkhandhaparampara’’nti. Aveti, avedīti pāṭhadvayenapi pubbenivāsañāṇassa kiccasiddhiṃyeva dasseti. Ekattakāyaekattasaññibhāvasāmaññato vehapphalāpi ettheva saṅgahaṃ gacchantīti ‘‘cha kāmāvacare, nava brahmaloke’’icceva vuttaṃ. Itare pana apacurabhāvato na vuttā. Ekaccānaṃ avisayabhāvato ca avacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Jāti khīyati etenāti jātikkhayo, arahattanti āha ‘‘arahattaṃ patto’’ti. ‘‘Abhiññāyā’’ti vattabbe yakāralopena ‘‘abhiññā’’ti niddeso katoti āha ‘‘jānitvā’’ti. Kiccavosānenāti catūhi maggehi kattabbassa soḷasavidhassa kiccassa pariyosānena. Vositoti pariyosito, niṭṭhitoti attho. Moneyyena samannāgatoti kāyamoneyyādīhi samannāgato. Lapitaṃ lapatīti lapitalāpano. Attapaccakkhato ñatvāti iminā tesaṃ vijjānaṃ paṭiladdhabhāvaṃ dīpeti.
તિકણ્ણસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tikaṇṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૮. તિકણ્ણસુત્તં • 8. Tikaṇṇasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૮. તિકણ્ણસુત્તવણ્ણના • 8. Tikaṇṇasuttavaṇṇanā