| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੮. ਤਿਕਣ੍ਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
8. Tikaṇṇasuttavaṇṇanā
੫੯. ਅਟ੍ਠਮੇ ਦੁਰਾਸਦਾਤਿ ਦੁਰੁਪਸਙ੍ਕਮਨਾ। ਗਰਹਾ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਯਿ ਏવਂ ਕਥੇਨ੍ਤੇ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਥੇਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਮੇ વਚਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਗਰਹਾ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤੀਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਧੀਰਾਤਿ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਬ੍ਯਤ੍ਤਾਤਿ ਪਰવਾਦਮਦ੍ਦਨਸਮਤ੍ਥੇਨ વੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਤਿ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚવਨ੍ਤੋ। વਾਦਿਨੋਤਿ વਾਦਿਮਗ੍ਗਕੁਸਲਾ। ਸਮ੍ਮਤਾਤਿ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ ਸਾਧੁਸਮ੍ਮਤਾ। ਪਣ੍ਡਿਤਾਦਿਆਕਾਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇવਿਜ੍ਜਾਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਕਾਰਾਦਿਆਕਾਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ। ਆਕਾਰਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਪਰਿਯਾਯੋ, ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਮਾਣਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ।
59. Aṭṭhame durāsadāti durupasaṅkamanā. Garahā muccissatīti mayi evaṃ kathente samaṇo gotamo kiñci kathessati, evaṃ me vacanamattampi na laddhanti ayaṃ garahā muccissatīti. Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Dhīrāti dhitisampannā. Byattāti paravādamaddanasamatthena veyyattiyena samannāgatā. Bahussutāti bāhusaccavanto. Vādinoti vādimaggakusalā. Sammatāti bahuno janassa sādhusammatā. Paṇḍitādiākāraparicchedanti tesaṃ tevijjānaṃ paṇḍitākārādiākāraparicchedaṃ. Ākārasaddo kāraṇapariyāyo, paricchedasaddo parimāṇatthoti āha ‘‘ettakena kāraṇenā’’ti.
ਯਥਾਤਿ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾਤਿ ਕਾਰਣવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਦ੍વੀਹਿਪਿ ਪਕ੍ਖੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇ ਪਕ੍ਖੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਾਤਿਤੋ ਚ ਪਿਤਿਤੋ ਚਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇਸਂ ਪਕ੍ਖਾਨਂ વਸੇਨਸ੍ਸ ਸੁਜਾਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਮਾਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਨਕਜਨਿਕਾਭਾવੇਨ વਿਨਾਪਿ ਲੋਕੇ ਮਾਤਾਪਿਤੁਸਮਞ੍ਞਾ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਸਾ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤવਸੇਨੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਂਸੁਦ੍ਧਗਹਣਿਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਗਹਣੀ, ਗਬ੍ਭਾਸਯਸਞ੍ਞਿਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਪ੍ਪਦੇਸੋ। ਯਥਾਭੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ વਿਪਾਚਨવਸੇਨ ਗਣ੍ਹਨਤੋ ਅਛਡ੍ਡਨਤੋ ਗਹਣੀ, ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋਧਾਤੁ।
Yathāti yenākārena, yena kāraṇenāti attho. Tenāha ‘‘yathāti kāraṇavacana’’nti. ‘‘Dvīhipi pakkhehī’’ti vatvā te pakkhe sarūpato dassento ‘‘mātito ca pitito cā’’ti āha. Tesaṃ pakkhānaṃ vasenassa sujātataṃ dassetuṃ ‘‘yassa mātā’’tiādi vuttaṃ. Janakajanikābhāvena vināpi loke mātāpitusamaññā dissati, idha pana sā orasaputtavaseneva icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti vuttaṃ. Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso. Yathābhuttassa āhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī, kammajatejodhātu.
ਪਿਤਾ ਚ ਮਾਤਾ ਚ ਪਿਤਰੋ, ਪਿਤੂਨਂ ਪਿਤਰੋ ਪਿਤਾਮਹਾ, ਤੇਸਂ ਯੁਗੋ ਪਿਤਾਮਹਯੁਗੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਾવ ਸਤ੍ਤਮਾ ਪਿਤਾਮਹਯੁਗਾ ਪਿਤਾਮਹਦ੍વਨ੍ਦਾ’’ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਦ੍વਨ੍ਦਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਯੁਗਨ੍ਤਿ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੁਗ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਥਕਥਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ‘‘ਪਿਤਾਮਹੋਯੇવ ਪਿਤਾਮਹਯੁਗ’’ਨ੍ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਪੁਰਿਸਾਤਿ ਪੁਰਿਸਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਮਾਤਿਤੋ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿવਚਨਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਕ੍ਖੇਪੋ। ਅਨવਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਥਾਲਿਪਾਕਾਦੀਸੁ ਅਨવਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਨ ਛਡ੍ਡਿਤੋ। ਜਾਤਿવਾਦੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਉਭਤੋ…ਪੇ॰… ਪਿਤਾਮਹਯੁਗਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਯੋਨਿਦੋਸਾਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਸਂਸੁਦ੍ਧਗਹਣਿਕਤਾਕਿਤ੍ਤਨਤੋ। ‘‘ਅਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਧਾਭਾવੋ। ਸਂਸੁਦ੍ਧਜਾਤਿਕਾਪਿ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਧੇਨ ਖੇਪਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ। ‘‘ਅਨੁਪਕ੍ਕੁਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਯੁਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਾਭਾવੋ। ਅਯੁਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਞ੍ਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਸੁਦ੍ਧਜਾਤਿਕਾ ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਧਰਹਿਤਾਪਿ ਅਕ੍ਕੋਸਂ ਲਭਨ੍ਤਿ।
Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo pitāmahayugo, tasmā ‘‘yāva sattamā pitāmahayugā pitāmahadvandā’’ti evamettha attho daṭṭhabbo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dvandaṃ aggahetvā ‘‘yuganti āyuppamāṇaṃ vuccatī’’ti vuttaṃ. Yuga-saddassa ca atthakathā dassitā ‘‘pitāmahoyevapitāmahayuga’’nti. Pubbapurisāti purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti akkhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu anavakkhitto na chaḍḍito. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ubhato…pe… pitāmahayugā’’ti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikatākittanato. ‘‘Akkhitto’’ti iminā kiriyāparādhābhāvo. Saṃsuddhajātikāpi hi sattā kiriyāparādhena khepaṃ pāpuṇanti. ‘‘Anupakkuṭṭho’’ti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggañhi paṭicca sattā suddhajātikā kiriyāparādharahitāpi akkosaṃ labhanti.
ਤਨ੍ਤਿ ਗਰਹਾવਚਨਂ। ਮਨ੍ਤੇ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ વੇਦੇ ਸਜ੍ਝਾਯਤਿ, ਪਰਿਯਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਨ੍ਤੇ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਯਥਾਅਧੀਤੇ ਮਨ੍ਤੇ ਅਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠੇ ਕਤ੍વਾ ਹਦਯੇ ਠਪੇਤਿ।
Tanti garahāvacanaṃ. Mante parivattetīti vede sajjhāyati, pariyāpuṇātīti attho. Mante dhāretīti yathāadhīte mante asammuṭṭhe katvā hadaye ṭhapeti.
ਓਟ੍ਠਪਹਤਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥਾવਧਾਰਣવਸੇਨ। ਸਨਿਘਣ੍ਡੁਕੇਟੁਭਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਚਨੀਯવਾਚਕਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਸਦ੍ਦਞ੍ਚ ਖਣ੍ਡਤਿ ਭਿਨ੍ਦਤਿ વਿਭਜ੍ਜ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਨਿਖਣ੍ਡੁ, ਸੋ ਏવ ਇਧ ਖ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਘ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਿਘਣ੍ਡੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਟਤਿ ਗਮੇਤਿ ਕਿਰਿਯਾਦਿવਿਭਾਗਂ, ਤਂ વਾ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਤੋ ਗਮੇਨ੍ਤੋ ਪੂਰੇਤੀਤਿ ਕੇਟੁਭਂ। વੇવਚਨਪ੍ਪਕਾਸਕਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯਸਦ੍ਦਦੀਪਕਂ, ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯવਚਨવਿਭਾવਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ ਅਨੇਕੇਸਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਤਾવਿਭਾવਨવਸੇਨਪਿ ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વਚੀਭੇਦਾਦਿਲਕ੍ਖਣਾ ਕਿਰਿਯਾ ਕਪ੍ਪੀਯਤਿ વਿਕਪ੍ਪੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਿਰਿਯਾਕਪ੍ਪੋ, ਸੋ ਪਨ વਣ੍ਣਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧਪਦਤ੍ਥਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਬਹੁਕਪ੍ਪੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਰਿਯਾਕਪ੍ਪવਿਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਮੂਲਕਿਰਿਯਾਕਪ੍ਪਗਨ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਮਹਾવਿਸਯੋ ਸਤਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣੋ ਨਮਾਚਰਿਯਾਦਿਪ੍ਪਕਰਣਂ। ਠਾਨਕਰਣਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਚਨવਿਭਾਗਤੋ ਚ ਅਕ੍ਖਰਾ ਪਭੇਦੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਅਕ੍ਖਰਪ੍ਪਭੇਦਾ, ਸਿਕ੍ਖਾਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વੇਦਾਨਂ।
Oṭṭhapahatakaraṇavasenāti atthāvadhāraṇavasena. Sanighaṇḍukeṭubhānanti ettha vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca khaṇḍati bhindati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu, so eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā ‘‘nighaṇḍū’’ti vutto. Kiṭati gameti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhaṃ. Vevacanappakāsakanti pariyāyasaddadīpakaṃ, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti attho. Nidassanamattañcetaṃ anekesampi atthānaṃ ekasaddavacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati vikappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadasambandhapadatthādivibhāgato bahukappoti āha ‘‘kiriyākappavikappo’’ti. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi mahāvisayo satasahassaparimāṇo namācariyādippakaraṇaṃ. Ṭhānakaraṇādivibhāgato nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etehīti akkharappabhedā, sikkhāniruttiyo. Etesanti catunnaṃ vedānaṃ.
ਪਦਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ, ਪਞ੍ਚવਿਧਂ વਾ ਪਦਂ, ਤਂ ਪਦਂ ਕਾਯਤੀਤਿ ਪਦਕੋ, ਤੇਯੇવ વਾ વੇਦੇ ਪਦਸੋ ਕਾਯਤੀਤਿ ਪਦਕੋ। ਤਦવਸੇਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਂ વਾਕ੍ਯਂ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਦ੍ਦਬ੍ਯਾਕਰਣਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਬ੍ਯਾਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਾਕਰਣਮਾਹ। ਤਂ ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਤਦਤ੍ਥਞ੍ਚ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤਿ ਬ੍ਯਾਚਿਕ੍ਖਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ, ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਂ। ਆਯਤਿਂ ਹਿਤਂ ਤੇਨ ਲੋਕੋ ਨ ਯਤਤਿ ਨ ਈਹਤੀਤਿ ਲੋਕਾਯਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਗਨ੍ਥਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ।
Padanti catubbidhaṃ, pañcavidhaṃ vā padaṃ, taṃ padaṃ kāyatīti padako, teyeva vā vede padaso kāyatīti padako. Tadavasesanti vuttāvasesaṃ vākyaṃ. Ettāvatā saddabyākaraṇaṃ vatvā puna ‘‘byākaraṇa’’nti atthabyākaraṇamāha. Taṃ taṃ saddaṃ tadatthañca byākaroti byācikkhati etenāti byākaraṇaṃ, saddasatthaṃ. Āyatiṃ hitaṃ tena loko na yatati na īhatīti lokāyataṃ. Tañhi ganthaṃ nissāya sattā puññakiriyāya cittampi na uppādenti.
ਅਸੀਤਿ ਮਹਾਸਾવਕਾਤਿ ਅਞ੍ਞਾਸਿਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋ, વਪ੍ਪੋ, ਭਦ੍ਦਿਯੋ, ਮਹਾਨਾਮੋ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਨਾਲ਼ਕੋ, ਯਸੋ, વਿਮਲੋ, ਸੁਬਾਹੁ, ਪੁਣ੍ਣਜਿ, ਗવਮ੍ਪਤਿ, ਉਰੁવੇਲਕਸ੍ਸਪੋ, ਨਦੀਕਸ੍ਸਪੋ, ਗਯਾਕਸ੍ਸਪੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ, ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋ, ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ, ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ, ਮਹਾਕਪ੍ਪਿਨੋ, ਮਹਾਚੁਨ੍ਦੋ, ਅਨੁਰੁਦ੍ਧੋ, ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤੋ, ਆਨਨ੍ਦੋ, ਨਨ੍ਦਕੋ, ਭਗੁ, ਨਨ੍ਦਿਯੋ, ਕਿਮਿਲੋ, ਭਦ੍ਦਿਯੋ, ਰਾਹੁਲੋ, ਸੀવਲਿ, ਉਪਾਲਿ, ਦਬ੍ਬੋ, ਉਪਸੇਨੋ, ਖਦਿਰવਨਿਯਰੇવਤੋ, ਪੁਣ੍ਣੋ ਮਨ੍ਤਾਨਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਪੁਣ੍ਣੋ ਸੁਨਾਪਰਨ੍ਤਕੋ, ਸੋਣੋ ਕੁਟਿਕਣ੍ਣੋ, ਸੋਣੋ ਕੋਲ਼ਿવਿਸੋ, ਰਾਧੋ, ਸੁਭੂਤਿ, ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲੋ, વਕ੍ਕਲਿ, ਕਾਲ਼ੁਦਾਯੀ, ਮਹਾਉਦਾਯੀ, ਪਿਲਿਨ੍ਦવਚ੍ਛੋ, ਸੋਭਿਤੋ, ਕੁਮਾਰਕਸ੍ਸਪੋ, ਰਟ੍ਠਪਾਲੋ, વਙ੍ਗੀਸੋ, ਸਭਿਯੋ, ਸੇਲੋ, ਉਪવਾਣੋ, ਮੇਘਿਯੋ, ਸਾਗਤੋ, ਨਾਗਿਤੋ, ਲਕੁਣ੍ਡਕਭਦ੍ਦਿਯੋ, ਪਿਣ੍ਡੋਲੋ ਭਾਰਦ੍વਾਜੋ, ਮਹਾਪਨ੍ਥਕੋ, ਚੂਲ਼ਪਨ੍ਥਕੋ, ਬਾਕੁਲੋ, ਕੁਣ੍ਡਧਾਨੋ, ਦਾਰੁਚੀਰਿਯੋ, ਯਸੋਜੋ, ਅਜਿਤੋ , ਤਿਸ੍ਸਮੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯੋ, ਪੁਣ੍ਣਕੋ, ਮੇਤ੍ਤਗੁ, ਧੋਤਕੋ, ਉਪਸੀવੋ, ਨਨ੍ਦੋ, ਹੇਮਕੋ, ਤੋਦੇਯ੍ਯੋ, ਕਪ੍ਪੋ, ਜਤੁਕਣ੍ਣੀ, ਭਦ੍ਰਾવੁਧੋ, ਉਦਯੋ, ਪੋਸਲੋ, ਮੋਘਰਾਜਾ, ਪਿਙ੍ਗਿਯੋਤਿ ਏਤੇ ਅਸੀਤਿ ਮਹਾਸਾવਕਾ ਨਾਮ।
Asīti mahāsāvakāti aññāsikoṇḍañño, vappo, bhaddiyo, mahānāmo, assaji, nāḷako, yaso, vimalo, subāhu, puṇṇaji, gavampati, uruvelakassapo, nadīkassapo, gayākassapo, sāriputto, mahāmoggallāno, mahākassapo, mahākaccāno, mahākoṭṭhiko, mahākappino, mahācundo, anuruddho, kaṅkhārevato, ānando, nandako, bhagu, nandiyo, kimilo, bhaddiyo, rāhulo, sīvali, upāli, dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, puṇṇo mantāniputto, puṇṇo sunāparantako, soṇo kuṭikaṇṇo, soṇo koḷiviso, rādho, subhūti, aṅgulimālo, vakkali, kāḷudāyī, mahāudāyī, pilindavaccho, sobhito, kumārakassapo, raṭṭhapālo, vaṅgīso, sabhiyo, selo, upavāṇo, meghiyo, sāgato, nāgito, lakuṇḍakabhaddiyo, piṇḍolo bhāradvājo, mahāpanthako, cūḷapanthako, bākulo, kuṇḍadhāno, dārucīriyo, yasojo, ajito , tissametteyyo, puṇṇako, mettagu, dhotako, upasīvo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukaṇṇī, bhadrāvudho, udayo, posalo, mogharājā, piṅgiyoti ete asīti mahāsāvakā nāma.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਏવ ਥੇਰਾ ‘‘ਮਹਾਸਾવਕਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ? ਅਭਿਨੀਹਾਰਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਪਿ ਮਹਾਸਾવਕੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ। ਤੇ ਹਿ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਞਾਣਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾવਕੇਸੁ ਅਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾਧਿਗਮੇਨ ਅਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨੇ ਠਿਤਾਪਿ ਅਭਿਨੀਹਾਰਮਹਨ੍ਤਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ‘‘ਮਹਾਸਾવਕਾ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਇਤਰੇ ਪਨ ਪਕਤਿਸਾવਕੇਹਿ ਸਾਤਿਸਯਂ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕਤਪਣਿਧਾਨਾ, ਤਤੋ ਏવ ਸਾਤਿਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ વਸਿਨੋ ਪਭਿਨ੍ਨਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚ। ਕਾਮਂ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿਆਦਿਕੇ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਚਤੂਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਯਥਾਭੂਤਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਕਿਲੇਸੇ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਤੋ ਚ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਭਾવਨਾવਿਸੇਸਸਿਦ੍ਧੋ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾવਿਸੇਸੋ, ਏવਂ ਅਭਿਨੀਹਾਰਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਪੁਬ੍ਬਯੋਗਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਾਤਿਸਯਸ੍ਸ ਗੁਣવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਤ੍ਤਾ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤਾ ਸਾવਕਾਤਿ ਮਹਾਸਾવਕਾ। ਤੇਸੁਯੇવ ਪਨ ਯੇ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਾਮੋਕ੍ਖਭਾવੇਨ ਧੁਰਭੂਤਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਸਾਤਿਸਯਂ ਕਿਚ੍ਚਾਨੁਭਾવਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤਾਯ ਤਜ੍ਜਾਭਿਨੀਹਾਰਾਭਿਨੀਹਟਾਯ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਚਿਰਕਾਲਸਮ੍ਭਾવਿਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਾਧਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸવਿਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਗੁਣੇਹਿ ਅਗ੍ਗਭਾવੇ ਠਿਤਾ, ਤੇ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਾ। ਇਤਰੇ ਅਟ੍ਠਸਤ੍ਤਤਿ ਥੇਰਾ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਯਾ ਮਤ੍ਥਕੇ ਸਬ੍ਬਸਾવਕਾਨਂ ਅਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਅਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਹਾਸਾવਕਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਪਕਤਿਸਾવਕਾ ਪਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਸਤ੍ਥੁਸਾવਕਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ વਿਯ ਮਹਾਸਾવਕਾ વਿਯ ਚ ਨ ਪਰਿਮਿਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਅਨੇਕਸਤਾ ਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਾ।
Kasmā panete eva therā ‘‘mahāsāvakā’’ti vuccantīti? Abhinīhārassa mahantabhāvato. Tathā hi dve aggasāvakāpi mahāsāvakesu antogadhā. Te hi sāvakapāramiñāṇassa matthakappattiyā sāvakesu aggadhammādhigamena aggaṭṭhāne ṭhitāpi abhinīhāramahantatāsāmaññena ‘‘mahāsāvakā’’tipi vuccanti, itare pana pakatisāvakehi sātisayaṃ mahābhinīhārā. Tathā hi te padumuttarassa bhagavato kāle katapaṇidhānā, tato eva sātisayaṃ abhiññāsamāpattīsu vasino pabhinnappaṭisambhidā ca. Kāmaṃ sabbepi arahanto sīlavisuddhiādike sampādetvā catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggappaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti, tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāvisesasiddho maggabhāvanāviseso, evaṃ abhinīhāramahantattapubbayogamahantattā hi sasantāne sātisayassa guṇavisesassa nipphāditattā sīlādīhi guṇehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā. Tesuyeva pana ye bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisaṅkappādīnaṃ sātisayaṃ kiccānubhāvanipphattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhārābhinīhaṭāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālasambhāvitāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhismiñca ukkaṭṭhapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitā, te sāriputtamoggallānā. Itare aṭṭhasattati therā sāvakapāramiyā matthake sabbasāvakānaṃ aggabhāvena aṭṭhitattā ‘‘mahāsāvakā’’icceva vuccanti. Pakatisāvakā pana abhinīhāramahantattābhāvato pubbayogamahantattābhāvato ca ‘‘satthusāvakā’’icceva vuccanti. Te pana aggasāvakā viya mahāsāvakā viya ca na parimitā, atha kho anekasatā anekasahassā.
વਯਤੀਤਿ વਯੋ, ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨੇਸੁ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਪਰਿਕਿਲਮਨ੍ਤੋ ਅવਿਤ੍ਥਾਯਨ੍ਤੋ ਤੇ ਗਨ੍ਥੇ ਸਨ੍ਤਾਨੇਤਿ ਪਣੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦ੍વੇ ਪਟਿਸੇਧਾ ਪਕਤਿਂ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅવਯੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਅવਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅવਯੋ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Vayatīti vayo, ādimajjhapariyosānesu katthaci aparikilamanto avitthāyanto te ganthe santāneti paṇetīti attho. Dve paṭisedhā pakatiṃ gamentīti dassetuṃ ‘‘avayo na hotī’’ti vatvā tattha avayaṃ dassetuṃ ‘‘avayo nāma…pe… na sakkotī’’ti vuttaṃ.
ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ। ਏਤਨ੍ਤਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ। ਤਤਿਯવਿਜ੍ਜਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੭੦) ਸਾਤਿਸਯਂ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤੋ, ਤਥਾ ਇਧ ਅવਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਯ ਭਯਭੇਰવਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੪ ਆਦਯੋ) વਿਯ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਚ વਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਯ ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਿਜ੍ਜਾਨ’’ਮਿਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ।
Idhāti imasmiṃ sutte. Etanti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādivacanaṃ. Tatiyavijjādhigamāya paṭipattikkamo visuddhimagge (visuddhi. 1.70) sātisayaṃ vitthārito, tathā idha avattukāmatāya bhayabheravasuttādīsu (ma. ni. 1.34 ādayo) viya saṅkhepato ca vattukāmatāya ‘‘dvinnaṃ vijjāna’’micceva vuttaṃ.
વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਸ੍ਸ ਮੋਹਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ વਿਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨਪਿ વਿਜ੍ਜਾ। ਮੋਹੋ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਟ੍ਠੇਨ ਤਮੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਮੋ વਿਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਕਾਤਬ੍ਬਤੋ ਕਰਣਂ, ਓਭਾਸੋવ ਕਰਣਂ ਓਭਾਸਕਰਣਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਓਭਾਸਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਅਯਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥੋ। ਪਸਂਸਾવਚਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਥੋਮਨਾવਚਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਪવਤ੍ਤਿવਿਸੇਸਾਨਂ ਬੋਧਨਤੋ। ਯੋਜਨਾਤਿ ਪਸਂਸਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਪਦਸ੍ਸ ਚ ਯੋਜਨਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾ વਿਹਤਾਤਿ ਏਤੇਨ વਿਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦੀਪਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ વਿਜ੍ਜਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਏਤੇਨ વਿਜ੍ਜਾਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ ਚਸ੍ਸਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ વਿਜ੍ਜਾਯ ਚ ਪਹਾਯਕਭਾવੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਤਰਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦਦ੍વਯੇਤਿ ‘‘ਤਮੋ વਿਹਤੋ, ਆਲੋਕੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਪਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਯੋਜਨਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਯੋਜਨਾ – ਏવਂ ਅਧਿਗਤવਿਜ੍ਜਸ੍ਸ ਤਮੋ વਿਹਤੋ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤੋ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਆਲੋਕੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਞਾਣਾਲੋਕੋ ਪਾਤੁਭੂਤੋਤਿ। ਪੇਸਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਪਠਮવਿਜ੍ਜਾਧਿਗਮਾਯ ਪੇਸਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Vijjāti pubbenivāsappaṭicchādakassa mohakkhandhassa vijjanaṭṭhenapi vijjā. Moho paṭicchādakaṭṭhena tamoti vuccati tamo viyāti katvā. Kātabbato karaṇaṃ, obhāsova karaṇaṃ obhāsakaraṇaṃ, attano paccayehi obhāsabhāvena nibbattetabbaṭṭhenāti attho. Ayaṃ atthoti ayameva adhippetattho. Pasaṃsāvacananti tasseva atthassa thomanāvacanaṃ paṭipakkhavidhamanapavattivisesānaṃ bodhanato. Yojanāti pasaṃsāvasena vuttapadānaṃ atthadassanavasena vuttapadassa ca yojanā. Avijjā vihatāti etena vijjanaṭṭhena vijjāti ayampi attho dīpitoti daṭṭhabbaṃ. Yasmā vijjā uppannāti etena vijjāpaṭipakkhā avijjā, paṭipakkhatā cassā pahātabbabhāvena vijjāya ca pahāyakabhāvenāti dasseti. Itarasmimpi padadvayeti ‘‘tamo vihato, āloko uppanno’’ti padadvayepi. Eseva nayoti yathāvuttayojanaṃ atidisati. Tatthāyaṃ yojanā – evaṃ adhigatavijjassa tamo vihato viddhasto. Kasmā? Yasmā āloko uppanno ñāṇāloko pātubhūtoti. Pesitattassāti yathādhippetatthasiddhippattiṃ vissaṭṭhacittassa, paṭhamavijjādhigamāya pesitacittassāti vuttaṃ hoti.
વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਤਮਾਹ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਤਿવਿਧਾ વਿਪਸ੍ਸਕਪੁਗ੍ਗਲਭੇਦੇਨ। ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯਞਾਣਸਂવਡ੍ਢਿਤਤ੍ਤਾ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣਭੂਤਾ, ਇਤਰੇਸਂ ਸੁਤਮਯਞਾਣਸਂવਡ੍ਢਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰੋਪਦੇਸਸਮ੍ਭੂਤਾ। ਸਾ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਅવਸੇਸਰੂਪਾਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੇਕਧਾ ਅਰੂਪਮੁਖવਸੇਨ ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨੇ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਧਾਤੁਪਰਿਗ੍ਗਹਮੁਖਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਮੁਖવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕਧਾવ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੩੦੬) ਨਾਨਾਨਯਤੋ વਿਭਾવਿਤਾ। ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮੁਖੇਨ ਪਭੇਦਗਮਨਤੋ ਨਾਨਾਨਯਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਞਾਣਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਨ੍ਤਂ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਪਰਮਗਮ੍ਭੀਰਂ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਤਰਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ‘‘ਮਹਾવਜਿਰਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਚ ਪવਤ੍ਤਿવਿਭਾਗੇਨ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਪਾਦਕਭਾવੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਯਮਾਨਾ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾ ਦੇવਸਿਕਂ ਸਤ੍ਥੁ વਲ਼ਞ੍ਜਨਕਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਸ੍વਾਯਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਾਰੋ ਪਰਮਤ੍ਥਮਞ੍ਜੂਸਾਯਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੧.੧੪੪) ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਅਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਤਤੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਸਾવਕਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Vipassanāpādakanti iminā tassa jhānacittassa nibbedhabhāgiyatamāha. Vipassanā tividhā vipassakapuggalabhedena. Mahābodhisattānañhi paccekabodhisattānañca vipassanā cintāmayañāṇasaṃvaḍḍhitattā sayambhuñāṇabhūtā, itaresaṃ sutamayañāṇasaṃvaḍḍhitattā paropadesasambhūtā. Sā ‘‘ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ avasesarūpārūpajjhānānaṃ aññatarato vuṭṭhāyā’’tiādinā anekadhā arūpamukhavasena catudhātuvavatthāne vuttānaṃ tesaṃ tesaṃ dhātupariggahamukhānaṃ aññataramukhavasena ca anekadhāva visuddhimagge (visuddhi. 1.306) nānānayato vibhāvitā. Mahābodhisattānaṃ pana catuvīsatikoṭisatasahassamukhena pabhedagamanato nānānayaṃ sabbaññutaññāṇasannissayassa ariyamaggañāṇassa adhiṭṭhānabhūtaṃ pubbabhāgañāṇagabbhaṃ gaṇhāpentaṃ paripākaṃ gacchantaṃ paramagambhīraṃ saṇhasukhumataraṃ anaññasādhāraṇaṃ vipassanāñāṇaṃ hoti, yaṃ aṭṭhakathāsu ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Yassa ca pavattivibhāgena catuvīsatikoṭisatasahassappabhedassa pādakabhāvena samāpajjiyamānā catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ satthu vaḷañjanakasamāpattiyo vuccanti, svāyaṃ buddhānaṃ vipassanācāro paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.144) dassito, atthikehi tato gahetabboti. Idha pana sāvakānaṃ vipassanācāraṃ sandhāya ‘‘vipassanāpādaka’’nti vuttaṃ.
ਕਾਮਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਿਪਿ ਆਸવਾਨਂ ਖੇਪਨਞਾਣਾਨਿ ਏવ, ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਖੇਪਨਂ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਆਸવવਿਨਾਸਨਤੋਤਿ ਆਸવਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ। ਆਸવਾਨਂ ਖਯੇ ਞਾਣਂ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਚੇਤਂ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਖਯੇ’’ਤਿ ਆਧਾਰੇ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਨ વਿਸਯੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਭਿਨੀਹਰਤੀਤਿ ਅਭਿਮੁਖਂ ਨੀਹਰਤਿ, ਯਥਾ ਮਗ੍ਗਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਸવਨਂ ਤਦਭਿਮੁਖਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਤਦਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਗਹਿਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਏਤ੍ਤਕਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਗਹਿਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਗਹਿਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸਰਸਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧੇਨਾਤਿ ਸਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨੇਨ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਚ ਯਥਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਞਾਣੇ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਸਰੂਪਾਦਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਦੇਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ। ਯਂ ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾਤਿ ਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਕਾਰਣਭੂਤਂ ਆਗਮ੍ਮ। ਪਤ੍વਾਤਿ ਚ ਤਦੁਭਯવਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਤ੍વਾਤਿ વਾ ਪਾਪੁਣਨਹੇਤੁ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਤੇ વਾ ਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਸ੍ਸ। ਸਮ੍ਪਾਪਕਨ੍ਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਾਪਕਂ।
Kāmaṃ heṭṭhimamaggañāṇānipi āsavānaṃ khepanañāṇāni eva, anavasesato pana tesaṃ khepanaṃ aggamaggañāṇenevāti āha ‘‘arahattamaggañāṇatthāyā’’ti. Āsavavināsanatoti āsavānaṃ nissesaṃ samucchindanato. Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti dassento ‘‘tatra cetaṃ ñāṇa’’nti vatvā ‘‘khaye’’ti ādhāre bhummaṃ, na visayeti dassento ‘‘tattha pariyāpannattā’’ti āha. Abhinīharatīti abhimukhaṃ nīharati, yathā maggābhisamayo hoti, savanaṃ tadabhimukhaṃ pavatteti. Idaṃ dukkhanti dukkhassa ariyasaccassa tadā bhikkhunā paccakkhato gahitabhāvadassanaṃ. Ettakaṃ dukkhanti tassa paricchijja gahitabhāvadassanaṃ. Na ito bhiyyoti tassa anavasesato gahitabhāvadassanaṃ. Tenāha ‘‘sabbampi dukkhasacca’’ntiādi. Sarasalakkhaṇapaṭivedhenāti sabhāvasaṅkhātassa lakkhaṇassa asammohato paṭivijjhanena. Asammohapaṭivedhoti ca yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte pacchā dukkhasaccassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavatti. Tenevāha ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti. Dukkhaṃ samudeti etasmāti dukkhasamudayo. Yaṃ ṭhānaṃ patvāti yaṃ nibbānaṃ maggassa ārammaṇapaccayaṭṭhena kāraṇabhūtaṃ āgamma. Patvāti ca tadubhayavato puggalassa pavattiyāti katvā vuttaṃ. Patvāti vā pāpuṇanahetu. Appavattinti appavattinimittaṃ. Te vā na pavattanti etthāti appavatti, nibbānaṃ. Tassāti dukkhanirodhassa. Sampāpakanti sacchikiriyāvasena sammadeva pāpakaṃ.
ਕਿਲੇਸવਸੇਨਾਤਿ ਆਸવਸਙ੍ਖਾਤਕਿਲੇਸવਸੇਨ। ਯਸ੍ਮਾ ਆਸવਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਪਰਿਯਾਯੋ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਸੇਸਸਚ੍ਚਾਨਞ੍ਚ ਤਂਸਮੁਦਯਾਦਿਪਰਿਯਾਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਰਿਯਾਯਤੋ’’ਤਿ। ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਆਸવਾਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਗਹਣਂ ‘‘ਆਸવਾਨਂ ਖਯਞਾਣਾਯਾ’’ਤਿ ਆਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਕਾਮਾਸવਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਸવવਿਮੁਤ੍ਤਿਸੀਸੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਮਿਸ੍ਸਕਮਗ੍ਗੋ ਇਧ ਕਥਿਤੋਤਿ ‘‘ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਾਨਤੋ ਪਸ੍ਸਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਾવਨਾਭਿਸਮਯਾ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਜਾਨਤੋ ਪਸ੍ਸਤੋਤਿ વਾ ਹੇਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਂ ਜਾਨਨਹੇਤੁ ਕਾਮਾਸવਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਹਿ ਸਮਾਨਕਾਲਿਕਾਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਭવਾਸવਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਏਤ੍ਥ ਭવਰਾਗਸ੍ਸ વਿਯ ਭવਦਿਟ੍ਠਿਯਾਪਿ ਸਮવਰੋਧੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਸવਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Kilesavasenāti āsavasaṅkhātakilesavasena. Yasmā āsavānaṃ dukkhasaccapariyāyo tappariyāpannattā sesasaccānañca taṃsamudayādipariyāyo atthi, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyāyato’’ti. Dassento saccānīti yojanā. Āsavānañcettha gahaṇaṃ ‘‘āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti āraddhattā. Tathā hi ‘‘kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatī’’tiādinā āsavavimuttisīseneva sabbakilesavimutti vuttā. ‘‘Idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādinā missakamaggo idha kathitoti ‘‘saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. Jānato passatoti iminā pariññāsacchikiriyābhāvanābhisamayā vuttā. Vimuccatīti iminā pahānābhisamayo vuttoti āha ‘‘iminā maggakkhaṇaṃ dassetī’’ti. Jānatopassatoti vā hetuniddeso. Yaṃ jānanahetu kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatīti yojanā. Dhammānañhi samānakālikānampi paccayapaccayuppannatā sahajātakoṭiyā labbhati. Bhavāsavaggahaṇeneva ettha bhavarāgassa viya bhavadiṭṭhiyāpi samavarodhoti diṭṭhāsavassapi saṅgaho daṭṭhabbo.
ਖੀਣਾ ਜਾਤੀਤਿਆਦੀਹਿ ਪਦੇਹਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਸ੍ਸ। ਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਯੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਕਤਮਾ ਪਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚੋਦਨਾ ਕਤਾ, ਤਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਤਾવਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਤਤ੍ਥ ਨ ਤਾવਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾ ਜਾਤਿ ਖੀਣਾ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇવ ਖੀਣਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਨ ਅਨਾਗਤਾ ਅਸ੍ਸ ਜਾਤਿ ਖੀਣਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨ ਅਨਾਗਤਾਤਿ ਚ ਅਨਾਗਤਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਲੇਸੇਨ ਚੋਦੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨਾਗਤੇ વਾਯਾਮਾਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਅਨਾਗਤવਿਸੇਸੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਖੇਪਨੇ વਾਯਾਮੋ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਾ ਪਨ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇਸੂਤਿ ਭવਤ੍ਤਯਗ੍ਗਹਣਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਜਾਤਿਯਾ ਖੀਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਜਾਤਿਂ। ਸੋਤਿ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ।
Khīṇā jātītiādīhi padehi. Tassāti paccavekkhaṇañāṇassa. Bhūminti pavattiṭṭhānaṃ. Yenādhippāyena ‘‘katamā panassā’’tiādinā codanā katā, taṃ vivaranto ‘‘na tāvassā’’tiādimāha . Tattha na tāvassa atītā jāti khīṇā maggabhāvanāyāti adhippāyo. Tattha kāraṇamāha ‘‘pubbeva khīṇattā’’ti. Na anāgatā assa jāti khīṇāti yojanā. Na anāgatāti ca anāgatabhāvasāmaññaṃ gahetvā lesena codeti. Tenāha ‘‘anāgate vāyāmābhāvato’’ti. Anāgataviseso panettha adhippeto, tassa khepane vāyāmo labbhateva. Tenāha ‘‘yā pana maggassā’’tiādi. Ekacatupañcavokārabhavesūti bhavattayaggahaṇaṃ vuttanayena anavasesato jātiyā khīṇabhāvadassanatthaṃ. Tanti yathāvuttaṃ jātiṃ. Soti khīṇāsavo bhikkhu.
ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਨਾਮ ਇਧ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿવੁਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਨੁਗੁਣਾ ਪવਤ੍ਤਿ, ਇਤਰੇਸੁ ਚ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨੇਸਂ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਪਾਕਟਾ ਏવ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਾવਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕਾਦਯੋਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਤ੍ਤਸੇਖਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Brahmacariyavāso nāma idha maggabrahmacariyassa nibbattanamevāti āha ‘‘parivuttha’’nti. Sammādiṭṭhiyā catūsu saccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattamānāya sammāsaṅkappādīnampi dukkhasacce pariññābhisamayānuguṇā pavatti, itaresu ca saccesu nesaṃ pahānābhisamayādivasena pavatti pākaṭā eva. Tena vuttaṃ ‘‘catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasenā’’ti. Puthujjanakalyāṇakādayoti ādi-saddena sattasekhaṃ saṅgaṇhāti.
ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਇਮੇ ਪਕਾਰਾ ਇਤ੍ਥਂ, ਤਬ੍ਭਾવੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ, ਤਦਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਪਕਾਰਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਬ੍ਯਾਪਾਰਭੂਤਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦਯੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂਸੋਲ਼ਸવਿਧਕਿਚ੍ਚਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਮਗ੍ਗਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ ਮਗ੍ਗਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਾਕਟਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਦੀਸੁ ਚ ਪਹਾਨਮੇવ ਪਧਾਨਂ ਤਦਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯਾਯ વਾ’’ਤਿ। ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ વਾ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕੇ ਸਮ੍ਪਦਾਨવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਤ੍ਥਭਾવਤੋ’’ਤਿ । ਅਪਰਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਂ। ਇਮੇ ਪਨ ਚਰਿਮਕਤ੍ਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਮੂਲਕਾ ਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ ਅਤ੍ਥਿ ਰਾਗੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਨਨ੍ਦੀ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਣ੍ਹਾ, ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ ਤਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਰੁਲ਼੍ਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੪; ਕਥਾ॰ ੨੯੬; ਮਹਾਨਿ॰ ੭)। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਕਾ ਰੁਕ੍ਖਾ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Itthattāyāti ime pakārā itthaṃ, tabbhāvo itthattaṃ, tadatthanti vuttaṃ hoti. Te pana pakārā ariyamaggabyāpārabhūtā pariññādayo idhādhippetāti āha ‘‘evaṃsoḷasavidhakiccabhāvāyā’’ti. Te hi maggaṃ paccavekkhato maggānubhāvena pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti, pariññādīsu ca pahānameva padhānaṃ tadatthattā itaresanti āha ‘‘kilesakkhayāya vā’’ti. Pahīnakilesapaccavekkhaṇavasena vā etaṃ vuttaṃ. Dutiyavikappe itthattāyāti nissakke sampadānavacananti āha ‘‘itthabhāvato’’ti . Aparanti anāgataṃ. Ime pana carimakattabhāvasaṅkhātā pañcakkhandhā. Pariññātā tiṭṭhantīti etena tesaṃ appatiṭṭhataṃ dasseti. Apariññāmūlakā hi patiṭṭhā. Yathāha ‘‘kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo, atthi nandī, atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ viruḷha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.64; kathā. 296; mahāni. 7). Tenevāha – ‘‘chinnamūlakā rukkhā viyā’’tiādi.
ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸੀਲਂ ਕਦਾਚਿ વਡ੍ਢਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਹਾਯਤਿ। ਸੇਕ੍ਖਾਪਿ ਪਨ ਸੀਲੇਸੁ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰਿਨੋવ, ਅਸੇਕ੍ਖੇਸੁ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਾਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਫਲਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਮਾਹਿਤਂ। ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਫਲਧਿਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਮਚ੍ਚੁਂ ਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਥਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇ ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਤੁਸਚ੍ਚਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਬੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਤਿ ਸਾવਕਬੁਦ੍ਧਾ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਗੇવ ਇਤਰਾ ਪਜਾ। ਇਤਰਾ ਹਿ ਪਜਾ ਸਾવਕੇਪਿ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਠਾਨੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਸੇਨ ਗਾਥਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਾવਕਸ੍ਸਪਿ વਸੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾવਕੋਪਿ ਗੋਤਮੋ ਮੁਖਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ, ਯਤੋ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਰਿਯਸਾવਕਾ ਭਗવਤੋ ਓਰਸਪੁਤ੍ਤਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ।
Yassāti puthujjanassa. Tassa hi sīlaṃ kadāci vaḍḍhati, kadāci hāyati. Sekkhāpi pana sīlesu paripūrakārinova, asekkhesu vattabbameva natthi. Tenāha ‘‘khīṇāsavassā’’tiādi. Vasippattanti vasībhāvappattaṃ. Suṭṭhu samāhitanti aggaphalasamādhinā sammadeva samāhitaṃ. Dhitisampannanti aggaphaladhitiyā samannāgataṃ. Maccuṃ jahitvā ṭhitanti āyatiṃ punabbhavābhāvato vuttaṃ. Kathaṃ punabbhavābhāvoti āha ‘‘sabbe pāpadhamme pajahitvā ṭhita’’nti. Sabbassapi ñeyyadhammassa catusaccantogadhattā vuttaṃ ‘‘buddhanti catusaccabuddha’’nti. Buddhasāvakāti sāvakabuddhā namassanti, pageva itarā pajā. Itarā hi pajā sāvakepi namassanti. Iti ettakena ṭhānena sammāsambuddhassa vasena gāthānaṃ atthaṃ vatvā idāni sāvakassapi vasena atthaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Sāvakopi gotamo mukhanibbattena sampattena sambandhena, yato sabbepi ariyasāvakā bhagavato orasaputtāti vuccantīti.
ਨਿવੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿવਾਸੋ, ਨਿવੁਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਮ੍ਪਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਅવੇਤਿ, ਅવੇਦੀਤਿ ਪਾਠਦ੍વਯੇਨਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੇਹਪ੍ਫਲਾਪਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਛ ਕਾਮਾવਚਰੇ, ਨવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤਰੇ ਪਨ ਅਪਚੁਰਭਾવਤੋ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਅવਿਸਯਭਾવਤੋ ਚ ਅવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਜਾਤਿ ਖੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਜਾਤਿਕ੍ਖਯੋ, ਅਰਹਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਯਕਾਰਲੋਪੇਨ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਜਾਨਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਕਿਚ੍ਚવੋਸਾਨੇਨਾਤਿ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇਨ। વੋਸਿਤੋਤਿ ਪਰਿਯੋਸਿਤੋ, ਨਿਟ੍ਠਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੋਨੇਯ੍ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਲਪਿਤਂ ਲਪਤੀਤਿ ਲਪਿਤਲਾਪਨੋ। ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਞਤ੍વਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤੇਸਂ વਿਜ੍ਜਾਨਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ।
Nivussatīti nivāso, nivuttho khandhasantānoti āha ‘‘nivutthakkhandhaparampara’’nti. Aveti, avedīti pāṭhadvayenapi pubbenivāsañāṇassa kiccasiddhiṃyeva dasseti. Ekattakāyaekattasaññibhāvasāmaññato vehapphalāpi ettheva saṅgahaṃ gacchantīti ‘‘cha kāmāvacare, nava brahmaloke’’icceva vuttaṃ. Itare pana apacurabhāvato na vuttā. Ekaccānaṃ avisayabhāvato ca avacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Jāti khīyati etenāti jātikkhayo, arahattanti āha ‘‘arahattaṃ patto’’ti. ‘‘Abhiññāyā’’ti vattabbe yakāralopena ‘‘abhiññā’’ti niddeso katoti āha ‘‘jānitvā’’ti. Kiccavosānenāti catūhi maggehi kattabbassa soḷasavidhassa kiccassa pariyosānena. Vositoti pariyosito, niṭṭhitoti attho. Moneyyena samannāgatoti kāyamoneyyādīhi samannāgato. Lapitaṃ lapatīti lapitalāpano. Attapaccakkhato ñatvāti iminā tesaṃ vijjānaṃ paṭiladdhabhāvaṃ dīpeti.
ਤਿਕਣ੍ਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tikaṇṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੮. ਤਿਕਣ੍ਣਸੁਤ੍ਤਂ • 8. Tikaṇṇasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੮. ਤਿਕਣ੍ਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 8. Tikaṇṇasuttavaṇṇanā
