Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
૧૦. તિલદક્ખિણવિમાનવણ્ણના
10. Tiladakkhiṇavimānavaṇṇanā
અભિક્કન્તેન વણ્ણેનાતિ તિલદક્ખિણવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ચ સમયેન રાજગહે અઞ્ઞતરા ઇત્થી ગબ્ભિની તિલે ધોવિત્વા આતપે સુક્ખાપેતિ તેલં કાતુકામા. સા ચ પરિક્ખીણાયુકા તં દિવસમેવ ચવનધમ્મા, નિરયસંવત્તનિકં ચસ્સા કમ્મં ઓકાસં કત્વા ઠિતં. અથ નં ભગવા પચ્ચૂસવેલાયં લોકં વોલોકેન્તો દિબ્બચક્ખુના દિસ્વા ચિન્તેસિ ‘‘અયં ઇત્થી અજ્જ કાલં કત્વા નિરયે નિબ્બત્તિસ્સતિ, યંનૂનાહં તિલભિક્ખાપટિગ્ગહણેન તં સગ્ગૂપગં કરેય્ય’’ન્તિ. સો સાવત્થિતો તઙ્ખણેનેવ રાજગહં ગન્ત્વા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય રાજગહે પિણ્ડાય ચરન્તો અનુપુબ્બેન તસ્સા ગેહદ્વારં પાપુણિ. સા ઇત્થી ભગવન્તં પસ્સિત્વા સઞ્જાતપીતિસોમનસ્સા સહસા ઉટ્ઠહિત્વા કતઞ્જલી અઞ્ઞં દાતબ્બયુત્તકં અપસ્સન્તી હત્થપાદે ધોવિત્વા તિલે રાસિં કત્વા ઉભોહિ હત્થેહિ પરિગ્ગહેત્વા અઞ્જલિપૂરં તિલં ભગવતો પત્તે આકિરિત્વા ભગવન્તં વન્દિ. તં ભગવા અનુકમ્પમાનો ‘‘સુખિની હોહી’’તિ વત્વા પક્કામિ. સા તસ્સા રત્તિયા પચ્ચૂસસમયે કાલં કત્વા તાવતિંસભવને દ્વાદસયોજનિકે કનકવિમાને સુત્તપબુદ્ધા વિય નિબ્બત્તિ.
Abhikkantena vaṇṇenāti tiladakkhiṇavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena ca samayena rājagahe aññatarā itthī gabbhinī tile dhovitvā ātape sukkhāpeti telaṃ kātukāmā. Sā ca parikkhīṇāyukā taṃ divasameva cavanadhammā, nirayasaṃvattanikaṃ cassā kammaṃ okāsaṃ katvā ṭhitaṃ. Atha naṃ bhagavā paccūsavelāyaṃ lokaṃ volokento dibbacakkhunā disvā cintesi ‘‘ayaṃ itthī ajja kālaṃ katvā niraye nibbattissati, yaṃnūnāhaṃ tilabhikkhāpaṭiggahaṇena taṃ saggūpagaṃ kareyya’’nti. So sāvatthito taṅkhaṇeneva rājagahaṃ gantvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahe piṇḍāya caranto anupubbena tassā gehadvāraṃ pāpuṇi. Sā itthī bhagavantaṃ passitvā sañjātapītisomanassā sahasā uṭṭhahitvā katañjalī aññaṃ dātabbayuttakaṃ apassantī hatthapāde dhovitvā tile rāsiṃ katvā ubhohi hatthehi pariggahetvā añjalipūraṃ tilaṃ bhagavato patte ākiritvā bhagavantaṃ vandi. Taṃ bhagavā anukampamāno ‘‘sukhinī hohī’’ti vatvā pakkāmi. Sā tassā rattiyā paccūsasamaye kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne suttapabuddhā viya nibbatti.
અથાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો દેવચારિકં ચરન્તો તં અચ્છરાસહસ્સપરિવુતં મહતિયા દેવિદ્ધિયા વિરોચમાનમુપગન્ત્વા –
Athāyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ accharāsahassaparivutaṃ mahatiyā deviddhiyā virocamānamupagantvā –
૮૫.
85.
‘‘અભિક્કન્તેન વણ્ણેન, યા ત્વં તિટ્ઠસિ દેવતે;
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ઓભાસેન્તી દિસા સબ્બા, ઓસધી વિય તારકા.
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā.
૮૬.
86.
‘‘કેન તેતાદિસો વણ્ણો, કેન તે ઇધ મિજ્ઝતિ;
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;
ઉપ્પજ્જન્તિ ચ તે ભોગા, યે કેચિ મનસો પિયા.
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.
૮૭.
87.
‘‘પુચ્છામિ તં દેવિ મહાનુભાવે,
‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve,
મનુસ્સભૂતા કિમકાસિ પુઞ્ઞં;
Manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
કેનાસિ એવં જલિતાનુભાવા,
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā,
વણ્ણો ચ તે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ. – પુચ્છિ;
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. – pucchi;
૮૮.
88.
‘‘સા દેવતા અત્તમના, મોગ્ગલ્લાનેન પુચ્છિતા;
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
પઞ્હં પુટ્ઠા વિયાકાસિ, યસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલં’’.
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
૮૯.
89.
‘‘અહં મનુસ્સેસુ મનુસ્સભૂતા, પુરિમાય જાતિયા મનુસ્સલોકે.
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, purimāya jātiyā manussaloke.
૯૦.
90.
‘‘અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, વિપ્પસન્નમનાવિલં;
‘‘Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, vippasannamanāvilaṃ;
આસજ્જ દાનં અદાસિં, અકામા તિલદક્ખિણં;
Āsajja dānaṃ adāsiṃ, akāmā tiladakkhiṇaṃ;
દક્ખિણેય્યસ્સ બુદ્ધસ્સ, પસન્ના સેહિ પાણિભિ.
Dakkhiṇeyyassa buddhassa, pasannā sehi pāṇibhi.
૯૧.
91.
‘‘તેન મેતાદિસો વણ્ણો, તેન મે ઇધ મિજ્ઝતિ;
‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;
ઉપ્પજ્જન્તિ ચ મે ભોગા, યે કેચિ મનસો પિયા.
Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.
૯૨.
92.
‘‘અક્ખામિ તે ભિક્ખુ મહાનુભાવ, મનુસ્સભૂતા યમકાસિ પુઞ્ઞં;
‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;
તેનમ્હિ એવં જલિતાનુભાવા, વણ્ણો ચ મે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ. –
Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
સા વિસ્સજ્જેસિ.
Sā vissajjesi.
૯૦. તત્થ આસજ્જાતિ અયં આસજ્જ-સદ્દો ‘‘આસજ્જ નં તથાગત’’ન્તિઆદીસુ (ચૂળવ॰ ૩૫૦) ઘટ્ટેન આગતો. ‘‘આસજ્જ દાનં દેતી’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૩૬; અ॰ નિ॰ ૮.૩૧) સમાગમે. ઇધાપિ સમાગમેયેવ દટ્ઠબ્બો. તસ્મા આસજ્જાતિ સમાગન્ત્વા, સમવાયેન સમ્પત્વાતિ અત્થો. તેનાહ ‘‘અકામા’’તિ. સા હિ દેય્યધમ્મસંવિધાનપુબ્બકં પુરિમસિદ્ધં દાનસઙ્કપ્પં વિના સહસા સમ્પત્તે ભગવતિ પવત્તિતં તિલદાનં સન્ધાયાહ ‘‘આસજ્જ દાનં અદાસિં, અકામા તિલદક્ખિણ’’ન્તિ. સેસં વુત્તનયમેવ.
90. Tattha āsajjāti ayaṃ āsajja-saddo ‘‘āsajja naṃ tathāgata’’ntiādīsu (cūḷava. 350) ghaṭṭena āgato. ‘‘Āsajja dānaṃ detī’’tiādīsu (dī. ni. 3.336; a. ni. 8.31) samāgame. Idhāpi samāgameyeva daṭṭhabbo. Tasmā āsajjāti samāgantvā, samavāyena sampatvāti attho. Tenāha ‘‘akāmā’’ti. Sā hi deyyadhammasaṃvidhānapubbakaṃ purimasiddhaṃ dānasaṅkappaṃ vinā sahasā sampatte bhagavati pavattitaṃ tiladānaṃ sandhāyāha ‘‘āsajja dānaṃ adāsiṃ, akāmā tiladakkhiṇa’’nti. Sesaṃ vuttanayameva.
તિલદક્ખિણવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tiladakkhiṇavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૧૦. તિલદક્ખિણવિમાનવત્થુ • 10. Tiladakkhiṇavimānavatthu