Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౧౭౭] ౭. తిన్దుకజాతకవణ్ణనా
[177] 7. Tindukajātakavaṇṇanā
ధనుహత్థకలాపేహీతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పఞ్ఞాపారమిం ఆరబ్భ కథేసి. సత్థా హి మహాబోధిజాతకే (జా॰ ౨.౧౮.౧౨౪ ఆదయో) వియ ఉమఙ్గజాతకే (జా॰ ౨.౨౨.౫౯౦ ఆదయో) వియ చ అత్తనో పఞ్ఞాయ వణ్ణం వణ్ణితం సుత్వా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ తథాగతో పఞ్ఞవా, పుబ్బేపి పఞ్ఞవా ఉపాయకుసలోయేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Dhanuhatthakalāpehīti idaṃ satthā jetavane viharanto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Satthā hi mahābodhijātake (jā. 2.18.124 ādayo) viya umaṅgajātake (jā. 2.22.590 ādayo) viya ca attano paññāya vaṇṇaṃ vaṇṇitaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva tathāgato paññavā, pubbepi paññavā upāyakusaloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో వానరయోనియం నిబ్బత్తిత్వా అసీతిసహస్సవానరగణపరివారో హిమవన్తపదేసే వాసం కప్పేసి. తస్సాసన్నే ఏకో పచ్చన్తగామకో కదాచి వసతి, కదాచి ఉబ్బసతి. తస్స పన గామస్స మజ్ఝే సాఖావిటపసమ్పన్నో మధురఫలో ఏకో తిన్దుకరుక్ఖో అత్థి, వానరగణో ఉబ్బసితకాలే ఆగన్త్వా తస్స ఫలాని ఖాదతి. అథాపరస్మిం ఫలవారే సో గామో పున ఆవాసో అహోసి దళ్హపరిక్ఖిత్తో ద్వారయుత్తో, సోపి రుక్ఖో ఫలభారనమితసాఖో అట్ఠాసి. వానరగణో చిన్తేసి – ‘‘మయం పుబ్బే అసుకగామే తిన్దుకఫలాని ఖాదామ, ఫలితో ను ఖో సో ఏతరహి రుక్ఖో, ఉదాహు నో, ఆవసితో సో గామో, ఉదాహు నో’’తి. ఏవఞ్చ పన చిన్తేత్వా ‘‘గచ్ఛ ఇమం పవత్తిం జానాహీ’’తి ఏకం వానరం పేసేసి. సో గన్త్వా రుక్ఖస్స చ ఫలితభావం గామస్స చ గాళ్హవాసభావం ఞత్వా ఆగన్త్వా వానరానం ఆరోచేసి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vānarayoniyaṃ nibbattitvā asītisahassavānaragaṇaparivāro himavantapadese vāsaṃ kappesi. Tassāsanne eko paccantagāmako kadāci vasati, kadāci ubbasati. Tassa pana gāmassa majjhe sākhāviṭapasampanno madhuraphalo eko tindukarukkho atthi, vānaragaṇo ubbasitakāle āgantvā tassa phalāni khādati. Athāparasmiṃ phalavāre so gāmo puna āvāso ahosi daḷhaparikkhitto dvārayutto, sopi rukkho phalabhāranamitasākho aṭṭhāsi. Vānaragaṇo cintesi – ‘‘mayaṃ pubbe asukagāme tindukaphalāni khādāma, phalito nu kho so etarahi rukkho, udāhu no, āvasito so gāmo, udāhu no’’ti. Evañca pana cintetvā ‘‘gaccha imaṃ pavattiṃ jānāhī’’ti ekaṃ vānaraṃ pesesi. So gantvā rukkhassa ca phalitabhāvaṃ gāmassa ca gāḷhavāsabhāvaṃ ñatvā āgantvā vānarānaṃ ārocesi.
వానరా తస్స ఫలితభావం సుత్వా ‘‘మధురాని తిన్దుకఫలాని ఖాదిస్సామా’’తి ఉస్సాహజాతా వానరిన్దస్స తమత్థం ఆరోచేసుం. వానరిన్దో ‘‘గామో ఆవాసో అనావాసో’’తి పుచ్ఛి. ‘‘ఆవాసో, దేవా’’తి. ‘‘తేన హి న గన్తబ్బం. మనుస్సా హి బహుమాయా హోన్తీ’’తి. ‘‘దేవ, మనుస్సానం పటిసల్లానవేలాయ అడ్ఢరత్తసమయే ఖాదిస్సామా’’తి బహూ గన్త్వా వానరిన్దం సమ్పటిచ్ఛాపేత్వా హిమవన్తా ఓతరిత్వా తస్స గామస్స అవిదూరే మనుస్సానం పటిసల్లానకాలం ఆగమయమానా మహాపాసాణపిట్ఠే సయిత్వా మజ్ఝిమయామే మనుస్సేసు నిద్దం ఓక్కమన్తేసు రుక్ఖం ఆరుయ్హ ఫలాని ఖాదింసు. అథేకో పురిసో సరీరకిచ్చేన గేహా నిక్ఖమిత్వా గామమజ్ఝగతో వానరే దిస్వా మనుస్సానం ఆచిక్ఖి. బహూ మనుస్సా ధనుకలాపం సన్నయ్హిత్వా నానావుధహత్థా లేడ్డుదణ్డాదీని ఆదాయ ‘‘పభాతాయ రత్తియా వానరే గణ్హిస్సామా’’తి రుక్ఖం పరివారేత్వా అట్ఠంసు. అసీతిసహస్సవానరా మనుస్సే దిస్వా మరణభయతజ్జితా ‘‘నత్థి నో అఞ్ఞం పటిస్సరణం అఞ్ఞత్ర వానరిన్దేనా’’తి తస్స సన్తికం గన్త్వా పఠమం గాథమాహంసు –
Vānarā tassa phalitabhāvaṃ sutvā ‘‘madhurāni tindukaphalāni khādissāmā’’ti ussāhajātā vānarindassa tamatthaṃ ārocesuṃ. Vānarindo ‘‘gāmo āvāso anāvāso’’ti pucchi. ‘‘Āvāso, devā’’ti. ‘‘Tena hi na gantabbaṃ. Manussā hi bahumāyā hontī’’ti. ‘‘Deva, manussānaṃ paṭisallānavelāya aḍḍharattasamaye khādissāmā’’ti bahū gantvā vānarindaṃ sampaṭicchāpetvā himavantā otaritvā tassa gāmassa avidūre manussānaṃ paṭisallānakālaṃ āgamayamānā mahāpāsāṇapiṭṭhe sayitvā majjhimayāme manussesu niddaṃ okkamantesu rukkhaṃ āruyha phalāni khādiṃsu. Atheko puriso sarīrakiccena gehā nikkhamitvā gāmamajjhagato vānare disvā manussānaṃ ācikkhi. Bahū manussā dhanukalāpaṃ sannayhitvā nānāvudhahatthā leḍḍudaṇḍādīni ādāya ‘‘pabhātāya rattiyā vānare gaṇhissāmā’’ti rukkhaṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu. Asītisahassavānarā manusse disvā maraṇabhayatajjitā ‘‘natthi no aññaṃ paṭissaraṇaṃ aññatra vānarindenā’’ti tassa santikaṃ gantvā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –
౫౩.
53.
‘‘ధనుహత్థకలాపేహి, నేత్తింసవరధారిభి;
‘‘Dhanuhatthakalāpehi, nettiṃsavaradhāribhi;
సమన్తా పరికిణ్ణమ్హ, కథం మోక్ఖో భవిస్సతీ’’తి.
Samantā parikiṇṇamha, kathaṃ mokkho bhavissatī’’ti.
తత్థ ధనుహత్థకలాపేహీతి ధనుకలాపహత్థేహి, ధనూని చేవ సరకలాపే చ గహేత్వా ఠితేహీతి అత్థో. నేత్తింసవరధారిభీతి నేత్తింసా వుచ్చన్తి ఖగ్గా, ఉత్తమఖగ్గధారీహీతి అత్థో. పరికిణ్ణమ్హాతి పరివారితమ్హ. కథన్తి కేన ను ఖో ఉపాయేన అమ్హాకం మోక్ఖో భవిస్సతీతి.
Tattha dhanuhatthakalāpehīti dhanukalāpahatthehi, dhanūni ceva sarakalāpe ca gahetvā ṭhitehīti attho. Nettiṃsavaradhāribhīti nettiṃsā vuccanti khaggā, uttamakhaggadhārīhīti attho. Parikiṇṇamhāti parivāritamha. Kathanti kena nu kho upāyena amhākaṃ mokkho bhavissatīti.
తేసం కథం సుత్వా వానరిన్దో ‘‘మా భాయిత్థ, మనుస్సా నామ బహుకిచ్చా, అజ్జపి మజ్ఝిమయామో వత్తతి, అపి నామ తేసం ‘అమ్హే మారేస్సామా’తి పరివారితానం ఇమస్స కిచ్చస్స అన్తరాయకరం అఞ్ఞం కిచ్చం ఉప్పజ్జేయ్యా’’తి వానరే సమస్సాసేత్వా దుతియం గాథమాహ –
Tesaṃ kathaṃ sutvā vānarindo ‘‘mā bhāyittha, manussā nāma bahukiccā, ajjapi majjhimayāmo vattati, api nāma tesaṃ ‘amhe māressāmā’ti parivāritānaṃ imassa kiccassa antarāyakaraṃ aññaṃ kiccaṃ uppajjeyyā’’ti vānare samassāsetvā dutiyaṃ gāthamāha –
౫౪.
54.
‘‘అప్పేవ బహుకిచ్చానం, అత్థో జాయేథ కోచి నం;
‘‘Appeva bahukiccānaṃ, attho jāyetha koci naṃ;
అత్థి రుక్ఖస్స అచ్ఛిన్నం, ఖజ్జథఞ్ఞేవ తిన్దుక’’న్తి.
Atthi rukkhassa acchinnaṃ, khajjathaññeva tinduka’’nti.
తత్థ నన్తి నిపాతమత్తం, అప్పేవ బహుకిచ్చానం మనుస్సానం అఞ్ఞో కోచి అత్థో ఉప్పజ్జేయ్యాతి అయమేవేత్థ అత్థో. అత్థి రుక్ఖస్స అచ్ఛిన్నన్తి ఇమస్స రుక్ఖస్స ఫలానం ఆకడ్ఢనపరికడ్ఢనవసేన అచ్ఛిన్నం బహు ఠానం అత్థి. ఖజ్జథఞ్ఞేవ తిన్దుకన్తి తిన్దుకఫలం ఖజ్జథఞ్ఞేవ. తుమ్హే హి యావతకేన వో అత్థో అత్థి, తత్తకం ఖాదథ, అమ్హాకం పహరణకాలం జానిస్సామాతి.
Tattha nanti nipātamattaṃ, appeva bahukiccānaṃ manussānaṃ añño koci attho uppajjeyyāti ayamevettha attho. Atthi rukkhassa acchinnanti imassa rukkhassa phalānaṃ ākaḍḍhanaparikaḍḍhanavasena acchinnaṃ bahu ṭhānaṃ atthi. Khajjathaññeva tindukanti tindukaphalaṃ khajjathaññeva. Tumhe hi yāvatakena vo attho atthi, tattakaṃ khādatha, amhākaṃ paharaṇakālaṃ jānissāmāti.
ఏవం మహాసత్తో కపిగణం సమస్సాసేసి. ఏత్తకఞ్హి అస్సాసం అలభమానా సబ్బేపి తే ఫలితేన హదయేన జీవితక్ఖయం పాపుణేయ్యుం. మహాసత్తో పన ఏవం వానరగణం అస్సాసేత్వా ‘‘సబ్బే వానరే సమానేథా’’తి ఆహ. సమానేన్తా తస్స భాగినేయ్యం సేనకం నామ వానరం అదిస్వా ‘‘సేనకో నాగతో’’తి ఆరోచేసుం. ‘‘సచే సేనకో నాగతో, తుమ్హే మా భాయిత్థ, ఇదాని వో సో సోత్థిం కరిస్సతీ’’తి. సేనకోపి ఖో వానరగణస్స గమనకాలే నిద్దాయిత్వా పచ్ఛా పబుద్ధో కఞ్చి అదిస్వా పదానుపదికో హుత్వా ఆగచ్ఛన్తో మనుస్సే దిస్వా ‘‘వానరగణస్స భయం ఉప్పన్న’’న్తి ఞత్వా ఏకస్మిం పరియన్తే గేహే అగ్గిం జాలేత్వా సుత్తం కన్తన్తియా మహల్లకిత్థియా సన్తికం గన్త్వా ఖేత్తం గచ్ఛన్తో గామదారకో వియ ఏకం ఉమ్ముకం గహేత్వా ఉపరివాతే ఠత్వా గామం పదీపేసి. మనుస్సా మక్కటే ఛడ్డేత్వా అగ్గిం నిబ్బాపేతుం అగమంసు. వానరా పలాయన్తా సేనకస్సత్థాయ ఏకేకం ఫలం గహేత్వా పలాయింసు.
Evaṃ mahāsatto kapigaṇaṃ samassāsesi. Ettakañhi assāsaṃ alabhamānā sabbepi te phalitena hadayena jīvitakkhayaṃ pāpuṇeyyuṃ. Mahāsatto pana evaṃ vānaragaṇaṃ assāsetvā ‘‘sabbe vānare samānethā’’ti āha. Samānentā tassa bhāgineyyaṃ senakaṃ nāma vānaraṃ adisvā ‘‘senako nāgato’’ti ārocesuṃ. ‘‘Sace senako nāgato, tumhe mā bhāyittha, idāni vo so sotthiṃ karissatī’’ti. Senakopi kho vānaragaṇassa gamanakāle niddāyitvā pacchā pabuddho kañci adisvā padānupadiko hutvā āgacchanto manusse disvā ‘‘vānaragaṇassa bhayaṃ uppanna’’nti ñatvā ekasmiṃ pariyante gehe aggiṃ jāletvā suttaṃ kantantiyā mahallakitthiyā santikaṃ gantvā khettaṃ gacchanto gāmadārako viya ekaṃ ummukaṃ gahetvā uparivāte ṭhatvā gāmaṃ padīpesi. Manussā makkaṭe chaḍḍetvā aggiṃ nibbāpetuṃ agamaṃsu. Vānarā palāyantā senakassatthāya ekekaṃ phalaṃ gahetvā palāyiṃsu.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా భాగినేయ్యో సేనకో మహానామో సక్కో అహోసి, వానరగణో బుద్ధపరిసా, వానరిన్దో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bhāgineyyo senako mahānāmo sakko ahosi, vānaragaṇo buddhaparisā, vānarindo pana ahameva ahosi’’nti.
తిన్దుకజాతకవణ్ణనా సత్తమా.
Tindukajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౧౭౭. తిన్దుకజాతకం • 177. Tindukajātakaṃ