| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
२. तिस्समेत्तेय्यमाणवपुच्छानिद्देसो
2. Tissametteyyamāṇavapucchāniddeso
९.
9.
कोध सन्तुसितो लोके, [इच्चायस्मा तिस्समेत्तेय्यो]
Kodhasantusito loke, [iccāyasmā tissametteyyo]
कस्स नो सन्ति इञ्जिता।
Kassa no santi iñjitā;
को उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पति।
Ko ubhantamabhiññāya, majjhe mantā na lippati;
कं ब्रूसि महापुरिसोति, को इध सिब्बिनिमच्चगा॥
Kaṃ brūsi mahāpurisoti, ko idha sibbinimaccagā.
कोध सन्तुसितो लोकेति को लोके तुट्ठो सन्तुट्ठो अत्तमनो परिपुण्णसङ्कप्पोति – कोध सन्तुसितो लोके।
Kodha santusito loketi ko loke tuṭṭho santuṭṭho attamano paripuṇṇasaṅkappoti – kodha santusito loke.
इच्चायस्मा तिस्समेत्तेय्योति। इच्चाति पदसन्धि पदसंसग्गो पदपारिपूरी अक्खरसमवायो ब्यञ्जनसिलिट्ठता पदानुपुब्बतापेतं – इच्चाति। आयस्माति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं – आयस्माति। तिस्सोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं सङ्खा समञ्ञा पञ्ञत्ति वोहारो नामं नामकम्मं नामधेय्यं निरुत्ति ब्यञ्जनं अभिलापो। मेत्तेय्योति तस्स ब्राह्मणस्स गोत्तं सङ्खा समञ्ञा पञ्ञत्ति वोहारोति – इच्चायस्मा तिस्समेत्तेय्यो।
Iccāyasmātissametteyyoti. Iccāti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ – iccāti. Āyasmāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ – āyasmāti. Tissoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo. Metteyyoti tassa brāhmaṇassa gottaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāroti – iccāyasmā tissametteyyo.
कस्स नो सन्ति इञ्जिताति तण्हिञ्जितं दिट्ठिञ्जितं मानिञ्जितं किलेसिञ्जितं कामिञ्जितं। कस्सिमे इञ्जिता नत्थि न सन्ति न संविज्जन्ति नुपलब्भन्ति पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिपस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढाति – कस्स नो सन्ति इञ्जिता।
Kassa no santi iñjitāti taṇhiñjitaṃ diṭṭhiñjitaṃ māniñjitaṃ kilesiñjitaṃ kāmiñjitaṃ. Kassime iñjitā natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – kassa no santi iñjitā.
को उभन्तमभिञ्ञायाति को उभो अन्ते अभिञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – को उभन्तमभिञ्ञाय।
Ko ubhantamabhiññāyāti ko ubho ante abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – ko ubhantamabhiññāya.
मज्झे मन्ता न लिप्पतीति मज्झे मन्ताय न लिप्पति, अलित्तो अनुपलित्तो निक्खन्तो निस्सटो विप्पमुत्तो विसञ्ञुत्तो विमरियादिकतेन चेतसा विहरतीति – मज्झे मन्ता न लिप्पति।
Majjhe mantā na lippatīti majjhe mantāya na lippati, alitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – majjhe mantā na lippati.
कं ब्रूसि महापुरिसोति महापुरिसो अग्गपुरिसो सेट्ठपुरिसो विसेट्ठपुरिसो पामोक्खपुरिसो उत्तमपुरिसो पधानपुरिसो पवरपुरिसोति। कं ब्रूसि कं कथेसि कं मञ्ञसि कं भणसि कं पस्सति कं वोहरसीति – कं ब्रूसि महापुरिसोति।
Kaṃ brūsi mahāpurisoti mahāpuriso aggapuriso seṭṭhapuriso viseṭṭhapuriso pāmokkhapuriso uttamapuriso padhānapuriso pavarapurisoti. Kaṃ brūsi kaṃ kathesi kaṃ maññasi kaṃ bhaṇasi kaṃ passati kaṃ voharasīti – kaṃ brūsi mahāpurisoti.
को इध सिब्बिनिमच्चगाति को इध सिब्बिनिं तण्हं अज्झगा उपच्चगा अतिक्कन्तो समतिक्कन्तो वीतिवत्तोति – को इध सिब्बिनिमच्चगा। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Ko idha sibbinimaccagāti ko idha sibbiniṃ taṇhaṃ ajjhagā upaccagā atikkanto samatikkanto vītivattoti – ko idha sibbinimaccagā. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘कोध सन्तुसितो लोके, [इच्चायस्मा तिस्समेत्तेय्यो]
‘‘Kodha santusito loke, [iccāyasmā tissametteyyo]
कस्स नो सन्ति इञ्जिता।
Kassa no santi iñjitā;
को उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पति।
Ko ubhantamabhiññāya, majjhe mantā na lippati;
कं ब्रूसि महापुरिसोति, को इध सिब्बिनिमच्चगा’’ति॥
Kaṃ brūsi mahāpurisoti, ko idha sibbinimaccagā’’ti.
१०.
10.
कामेसु ब्रह्मचरियवा, [मेत्तेय्याति भगवा]
Kāmesubrahmacariyavā, [metteyyāti bhagavā]
वीततण्हो सदा सतो।
Vītataṇho sadā sato;
सङ्खाय निब्बुतो भिक्खु, तस्स नो सन्ति इञ्जिता॥
Saṅkhāya nibbuto bhikkhu, tassa no santi iñjitā.
कामेसु ब्रह्मचरियवाति। कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा…पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। ब्रह्मचरियं वुच्चति असद्धम्मसमापत्तिया आरति विरति पटिविरति वेरमणी अकिरिया अकरणं अनज्झापत्ति वेलाअनतिक्कमो। अपि च, निप्परियायेन ब्रह्मचरियं वुच्चति अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि, सम्मासङ्कप्पो, सम्मावाचा, सम्माकम्मन्तो, सम्माआजीवो, सम्मावायामो, सम्मासति, सम्मासमाधि। यो इमिना अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन उपेतो समुपेतो उपागतो समुपागतो उपपन्नो समुपपन्नो समन्नागतो, सो वुच्चति ब्रह्मचरियवा। यथा च धनेन धनवाति वुच्चति, भोगेन भोगवाति वुच्चति, यसेन यसवाति वुच्चति, सिप्पेन सिप्पवाति वुच्चति, सीलेन सीलवाति वुच्चति, वीरियेन वीरियवाति वुच्चति, पञ्ञाय पञ्ञवाति वुच्चति, विज्जाय विज्जवाति वुच्चति – एवमेव यो इमिना अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन उपेतो समुपेतो उपागतो समुपागतो उपपन्नो समुपपन्नो समन्नागतो, सो वुच्चति ब्रह्मचरियवाति – कामेसु ब्रह्मचरियवा।
Kāmesu brahmacariyavāti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Brahmacariyaṃ vuccati asaddhammasamāpattiyā ārati virati paṭivirati veramaṇī akiriyā akaraṇaṃ anajjhāpatti velāanatikkamo. Api ca, nippariyāyena brahmacariyaṃ vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhi. Yo iminā ariyena aṭṭhaṅgikena maggena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, so vuccati brahmacariyavā. Yathā ca dhanena dhanavāti vuccati, bhogena bhogavāti vuccati, yasena yasavāti vuccati, sippena sippavāti vuccati, sīlena sīlavāti vuccati, vīriyena vīriyavāti vuccati, paññāya paññavāti vuccati, vijjāya vijjavāti vuccati – evameva yo iminā ariyena aṭṭhaṅgikena maggena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, so vuccati brahmacariyavāti – kāmesu brahmacariyavā.
मेत्तेय्याति भगवा तं ब्राह्मणं गोत्तेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – मेत्तेय्याति भगवा।
Metteyyāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ gottena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – metteyyāti bhagavā.
वीततण्हो सदा सतोति। तण्हाति रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। यस्सेसा तण्हा पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिपस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढा, सो वुच्चति वीततण्हो चत्ततण्हो वन्ततण्हो मुत्ततण्हो पहीनतण्हो पटिनिस्सट्ठतण्हो वीतरागो चत्तरागो वन्तरागो मुत्तरागो पहीनरागो पटिनिस्सट्ठरागो निच्छातो निब्बुतो सीतिभूतो सुखप्पटिसंवेदी ब्रह्मभूतेन अत्तना विहरति। सदाति सदा सब्बदा सब्बकालं निच्चकालं धुवकालं सततं समितं अब्बोकिण्णं पोङ्खानुपोङ्खं 1 उदकूमिकजातं अवीचिसन्ततिसहितं 2 फस्सितं 3 पुरेभत्तं पच्छाभत्तं पुरिमयामं मज्झिमयामं पच्छिमयामं काळे जुण्हे वस्से हेमन्ते गिम्हे पुरिमे वयोखन्धे मज्झिमे वयोखन्धे पच्छिमे वयोखन्धे। सतोति चतूहि कारणेहि सतो – काये कायानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो, वेदनासु वेदनानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो, चित्ते चित्तानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो, धम्मेसु धम्मानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो…पे॰… सो वुच्चति सतोति – वीततण्हो सदा सतो।
Vītataṇhosadā satoti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Yassesā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati vītataṇho cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho paṭinissaṭṭhataṇho vītarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharati. Sadāti sadā sabbadā sabbakālaṃ niccakālaṃ dhuvakālaṃ satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ poṅkhānupoṅkhaṃ 4 udakūmikajātaṃ avīcisantatisahitaṃ 5 phassitaṃ 6 purebhattaṃ pacchābhattaṃ purimayāmaṃ majjhimayāmaṃ pacchimayāmaṃ kāḷe juṇhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime vayokhandhe. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati satoti – vītataṇho sadā sato.
सङ्खाय निब्बुतो भिक्खूति सङ्खा वुच्चति ञाणं। या पञ्ञा पजानना विचयो पविचयो…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि। सङ्खायाति सङ्खाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा, ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’ति सङ्खाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा, ‘‘सब्बे सङ्खारा दुक्खा’’ति…पे॰… ‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति… ‘‘अविज्जापच्चया सङ्खारा’’ति… ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति सङ्खाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा।
Saṅkhāya nibbuto bhikkhūti saṅkhā vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā vicayo pavicayo…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Saṅkhāyāti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti… ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā.
अथ वा, अनिच्चतो सङ्खाय जानित्वा…पे॰… दुक्खतो… रोगतो… गण्डतो… सल्लतो…पे॰… निस्सरणतो सङ्खाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। निब्बुतोति रागस्स निब्बापितत्ता निब्बुतो, दोसस्स निब्बापितत्ता निब्बुतो, मोहस्स निब्बापितत्ता निब्बुतो, कोधस्स… उपनाहस्स… मक्खस्स… पळासस्स… इस्साय… मच्छरियस्स… मायाय… साठेय्यस्स… थम्भस्स… सारम्भस्स… मानस्स… अतिमानस्स… मदस्स… पमादस्स… सब्बकिलेसानं… सब्बदुच्चरितानं… सब्बदरथानं … सब्बपरिळाहानं… सब्बसन्तापानं… सब्बाकुसलाभिसङ्खारानं निब्बापितत्ता निब्बुतो। भिक्खूति सत्तन्नं धम्मानं भिन्नत्ता भिक्खु…पे॰… वुसितवा खीणपुनब्भवो स भिक्खूति – सङ्खाय निब्बुतो भिक्खु।
Atha vā, aniccato saṅkhāya jānitvā…pe… dukkhato… rogato… gaṇḍato… sallato…pe… nissaraṇato saṅkhāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Nibbutoti rāgassa nibbāpitattā nibbuto, dosassa nibbāpitattā nibbuto, mohassa nibbāpitattā nibbuto, kodhassa… upanāhassa… makkhassa… paḷāsassa… issāya… macchariyassa… māyāya… sāṭheyyassa… thambhassa… sārambhassa… mānassa… atimānassa… madassa… pamādassa… sabbakilesānaṃ… sabbaduccaritānaṃ… sabbadarathānaṃ … sabbapariḷāhānaṃ… sabbasantāpānaṃ… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ nibbāpitattā nibbuto. Bhikkhūti sattannaṃ dhammānaṃ bhinnattā bhikkhu…pe… vusitavā khīṇapunabbhavo sa bhikkhūti – saṅkhāya nibbuto bhikkhu.
तस्स नो सन्ति इञ्जिताति। तस्साति अरहतो खीणासवस्स। इञ्जिताति तण्हिञ्जितं दिट्ठिञ्जितं मानिञ्जितं किलेसिञ्जितं कामिञ्जितं। तस्सिमे इञ्जिता नत्थि न सन्ति न संविज्जन्ति नुपलब्भन्ति पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिपस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढाति – तस्स नो सन्ति इञ्जिता। तेनाह भगवा –
Tassa no santi iñjitāti. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Iñjitāti taṇhiñjitaṃ diṭṭhiñjitaṃ māniñjitaṃ kilesiñjitaṃ kāmiñjitaṃ. Tassime iñjitā natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – tassa no santi iñjitā. Tenāha bhagavā –
‘‘कामेसु ब्रह्मचरियवा, [मेत्तेय्याति भगवा]
‘‘Kāmesu brahmacariyavā, [metteyyāti bhagavā]
वीततण्हो सदा सतो।
Vītataṇho sadā sato;
सङ्खाय निब्बुतो भिक्खु, तस्स नो सन्ति इञ्जिता’’ति॥
Saṅkhāya nibbuto bhikkhu, tassa no santi iñjitā’’ti.
११.
11.
सो उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पति।
So ubhantamabhiññāya, majjhe mantā na lippati;
तं ब्रूमि महापुरिसोति, सो इध सिब्बिनिमच्चगा॥
Taṃ brūmi mahāpurisoti, so idha sibbinimaccagā.
सो उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पतीति। अन्ताति फस्सो एको अन्तो, फस्ससमुदयो दुतियो अन्तो, फस्सनिरोधो मज्झे; अतीतं एको अन्तो, अनागतं दुतियो अन्तो, पच्चुप्पन्नं मज्झे; सुखा वेदना एको अन्तो, दुक्खा वेदना दुतियो अन्तो, अदुक्खमसुखा वेदना मज्झे; नामं एको अन्तो, रूपं दुतियो अन्तो, विञ्ञाणं मज्झे; छ अज्झत्तिकानि आयतनानि एको अन्तो, छ बाहिरानि आयतनानि दुतियो अन्तो, विञ्ञाणं मज्झे; सक्कायो एको अन्तो, सक्कायसमुदयो दुतियो अन्तो, सक्कायनिरोधो मज्झे। मन्ता वुच्चति पञ्ञा, या पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि।
So ubhantamabhiññāya, majjhe mantā na lippatīti. Antāti phasso eko anto, phassasamudayo dutiyo anto, phassanirodho majjhe; atītaṃ eko anto, anāgataṃ dutiyo anto, paccuppannaṃ majjhe; sukhā vedanā eko anto, dukkhā vedanā dutiyo anto, adukkhamasukhā vedanā majjhe; nāmaṃ eko anto, rūpaṃ dutiyo anto, viññāṇaṃ majjhe; cha ajjhattikāni āyatanāni eko anto, cha bāhirāni āyatanāni dutiyo anto, viññāṇaṃ majjhe; sakkāyo eko anto, sakkāyasamudayo dutiyo anto, sakkāyanirodho majjhe. Mantā vuccati paññā, yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi.
लेपाति द्वे लेपा – तण्हालेपो च दिट्ठिलेपो च। कतमो तण्हालेपो ? यावता तण्हासङ्खातेन सीमकतं ओधिकतं 7 परियन्तकतं परिग्गहितं ममायितं – ‘‘इदं मम, एतं मम, एत्तकं मम, एत्तावता मम रूपा सद्दा गन्धा रसा फोट्ठब्बा अत्थरणा पावुरणा दासिदासा अजेळका कुक्कुटसूकरा हत्थिगवास्सवळवा खेत्तं वत्थु हिरञ्ञं सुवण्णं गामनिगमराजधानियो रट्ठञ्च जनपदो च कोसो च कोट्ठागारञ्च’’। केवलम्पि महापथविं तण्हावसेन ममायति। यावता अट्ठसततण्हाविचरितं – अयं तण्हालेपो।
Lepāti dve lepā – taṇhālepo ca diṭṭhilepo ca. Katamo taṇhālepo ? Yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ odhikataṃ 8 pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ – ‘‘idaṃ mama, etaṃ mama, ettakaṃ mama, ettāvatā mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāvuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca’’. Kevalampi mahāpathaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ – ayaṃ taṇhālepo.
कतमो दिट्ठिलेपो? वीसतिवत्थुका सक्कायदिट्ठि, दसवत्थुका मिच्छादिट्ठि, दसवत्थुका अन्तग्गाहिका दिट्ठि, या एवरूपा दिट्ठि दिट्ठिगतं दिट्ठिगहनं दिट्ठिकन्तारो दिट्ठिविसूकायिकं दिट्ठिविप्फन्दितं दिट्ठिसंयोजनं गाहो पटिग्गाहो अभिनिवेसो परामासो कुम्मग्गो मिच्छापथो मिच्छत्तं तित्थायतनं विपरियेसग्गाहो 9 विपरीतग्गाहो विपल्लासग्गाहो मिच्छागाहो अयाथावकस्मिं याथावकन्ति गाहो, यावता द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि – अयं दिट्ठिलेपो।
Katamo diṭṭhilepo? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho 10 viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho ayāthāvakasmiṃ yāthāvakanti gāho, yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni – ayaṃ diṭṭhilepo.
सो उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पतीति सो उभो च अन्ते मज्झञ्च मन्ताय अभिञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा न लिप्पति न पलिप्पति न उपलिप्पति, अलित्तो असंलित्तो अनुपलित्तो निक्खन्तो निस्सटो विप्पमुत्तो विसञ्ञुत्तो विमरियादिकतेन चेतसा विहरतीति – सो उभन्तमभिञ्ञाय मज्झे मन्ता न लिप्पति।
So ubhantamabhiññāya, majjhe mantā na lippatīti so ubho ca ante majjhañca mantāya abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā na lippati na palippati na upalippati, alitto asaṃlitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – so ubhantamabhiññāya majjhe mantā na lippati.
तं ब्रूमि महापुरिसोति महापुरिसो अग्गपुरिसो सेट्ठपुरिसो विसेट्ठपुरिसो पामोक्खपुरिसो उत्तमपुरिसो पवरपुरिसो, तं ब्रूमि तं कथेमि तं भणामि तं दीपेमि तं वोहरामि।
Taṃbrūmi mahāpurisoti mahāpuriso aggapuriso seṭṭhapuriso viseṭṭhapuriso pāmokkhapuriso uttamapuriso pavarapuriso, taṃ brūmi taṃ kathemi taṃ bhaṇāmi taṃ dīpemi taṃ voharāmi.
आयस्मा सारिपुत्तो 11 भगवन्तं एतदवोच – ‘‘महापुरिसो महापुरिसो’ति, भन्ते, वुच्चति। कित्तावता नु खो, भन्ते, महापुरिसो होती’’ति? ‘‘विमुत्तचित्तत्ता ख्वाहं, सारिपुत्त, महापुरिसोति वदामि, अविमुत्तचित्तत्ता नो महापुरिसोति वदामि।
Āyasmā sāriputto 12 bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mahāpuriso mahāpuriso’ti, bhante, vuccati. Kittāvatā nu kho, bhante, mahāpuriso hotī’’ti? ‘‘Vimuttacittattā khvāhaṃ, sāriputta, mahāpurisoti vadāmi, avimuttacittattā no mahāpurisoti vadāmi.
‘‘कथञ्च, सारिपुत्त, विमुत्तचित्तो होति? इध, सारिपुत्त, भिक्खु अज्झत्तं काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं। तस्स काये कायानुपस्सिनो विहरतो चित्तं विरज्जति विमुच्चति अनुपादाय आसवेहि। वेदनासु…पे॰… चित्ते… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं। तस्स धम्मेसु धम्मानुपस्सिनो विहरतो चित्तं विरज्जति विमुच्चति अनुपादाय आसवेहि। एवं खो, सारिपुत्त, भिक्खु विमुत्तचित्तो होति। विमुत्तचित्तत्ता ख्वाहं, सारिपुत्त, महापुरिसोति वदामि, अविमुत्तचित्तत्ता नो महापुरिसोति वदामी’’ति – तं ब्रूमि महापुरिसोति।
‘‘Kathañca, sāriputta, vimuttacitto hoti? Idha, sāriputta, bhikkhu ajjhattaṃ kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tassa kāye kāyānupassino viharato cittaṃ virajjati vimuccati anupādāya āsavehi. Vedanāsu…pe… citte… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tassa dhammesu dhammānupassino viharato cittaṃ virajjati vimuccati anupādāya āsavehi. Evaṃ kho, sāriputta, bhikkhu vimuttacitto hoti. Vimuttacittattā khvāhaṃ, sāriputta, mahāpurisoti vadāmi, avimuttacittattā no mahāpurisoti vadāmī’’ti – taṃ brūmi mahāpurisoti.
सो इध सिब्बिनिमच्चगाति सिब्बिनी वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं, यस्सेसा सिब्बिनी तण्हा पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिपस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढा। सो सिब्बिनिं तण्हं अच्चगा उपच्चगा अतिक्कन्तो समतिक्कन्तो वीतिवत्तोति – सो इध सिब्बिनिमच्चगा। तेनाह भगवा –
So idha sibbinimaccagāti sibbinī vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ, yassesā sibbinī taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā. So sibbiniṃ taṇhaṃ accagā upaccagā atikkanto samatikkanto vītivattoti – so idha sibbinimaccagā. Tenāha bhagavā –
‘‘सो उभन्तमभिञ्ञाय, मज्झे मन्ता न लिप्पति।
‘‘So ubhantamabhiññāya, majjhe mantā na lippati;
तं ब्रूमि महापुरिसोति, सो इध सिब्बिनिमच्चगा’’ति॥
Taṃ brūmi mahāpurisoti, so idha sibbinimaccagā’’ti.
सह गाथापरियोसाना ये ते ब्राह्मणेन सद्धिं एकच्छन्दा एकपयोगा एकाधिप्पाया एकवासनवासिता, तेसं अनेकपाणसहस्सानं विरजं वीतमलं धम्मचक्खुं उदपादि – ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति। तस्स ब्राह्मणस्स अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चि। सह अरहत्तप्पत्ता अजिनजटावाकचीरतिदण्डकमण्डलुकेसा च मस्सू च अन्तरहिता। भण्डुकासायवत्थवसनो सङ्घाटिपत्तचीवरधरो अन्वत्थपटिपत्तिया पञ्जलिको भगवन्तं नमस्समानो निसिन्नो होति – ‘‘सत्था मे भन्ते भगवा, सावकोहमस्मी’’ति।
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogā ekādhippāyā ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Tassa brāhmaṇassa anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalukesā ca massū ca antarahitā. Bhaṇḍukāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo anvatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti – ‘‘satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī’’ti.
तिस्समेत्तेय्यमाणवपुच्छानिद्देसो दुतियो।
Tissametteyyamāṇavapucchāniddeso dutiyo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / २. तिस्समेत्तेय्यमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 2. Tissametteyyamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
