Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౨౫] ౫. తిత్థజాతకవణ్ణనా
[25] 5. Titthajātakavaṇṇanā
అఞ్ఞమఞ్ఞేహి తిత్థేహీతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో ధమ్మసేనాపతిస్స సద్ధివిహారికం ఏకం సువణ్ణకారపుబ్బకం భిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి. ఆసయానుసయఞాణఞ్హి బుద్ధానంయేవ హోతి, న అఞ్ఞేసం. తస్మా ధమ్మసేనాపతి అత్తనో ఆసయానుసయఞాణస్స నత్థితాయ సద్ధివిహారికస్స ఆసయానుసయం అజానన్తో అసుభకమ్మట్ఠానమేవ కథేసి, తస్స తం న సప్పాయమహోసి. కస్మా? సో కిర పటిపాటియా పఞ్చ జాతిసతాని సువణ్ణకారగేహేయేవ పటిసన్ధిం గణ్హి, అథస్స దీఘరత్తం పరిసుద్ధసువణ్ణదస్సనవసేన పరిచితత్తా అసుభం న సప్పాయమహోసి. సో తత్థ నిమిత్తమత్తమ్పి ఉప్పాదేతుం అసక్కోన్తో చత్తారో మాసే ఖేపేసి.
Aññamaññehititthehīti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatissa saddhivihārikaṃ ekaṃ suvaṇṇakārapubbakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Āsayānusayañāṇañhi buddhānaṃyeva hoti, na aññesaṃ. Tasmā dhammasenāpati attano āsayānusayañāṇassa natthitāya saddhivihārikassa āsayānusayaṃ ajānanto asubhakammaṭṭhānameva kathesi, tassa taṃ na sappāyamahosi. Kasmā? So kira paṭipāṭiyā pañca jātisatāni suvaṇṇakārageheyeva paṭisandhiṃ gaṇhi, athassa dīgharattaṃ parisuddhasuvaṇṇadassanavasena paricitattā asubhaṃ na sappāyamahosi. So tattha nimittamattampi uppādetuṃ asakkonto cattāro māse khepesi.
ధమ్మసేనాపతి అత్తనో సద్ధివిహారికస్స అరహత్తం దాతుం అసక్కోన్తో ‘‘అద్ధా అయం బుద్ధవేనేయ్యో భవిస్సతి, తథాగతస్స సన్తికం నేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా పాతోవ తం ఆదాయ సత్థు సన్తికం అగమాసి. సత్థా ‘‘కిం ను ఖో, సారిపుత్త, ఏకం భిక్ఖుం ఆదాయ ఆగతోసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘అహం, భన్తే, ఇమస్స కమ్మట్ఠానం అదాసిం, అయం పన చతూహి మాసేహి నిమిత్తమత్తమ్పి న ఉప్పాదేసి, స్వాహం ‘బుద్ధవేనేయ్యో ఏసో భవిస్సతీ’తి చిన్తేత్వా తుమ్హాకం సన్తికం ఆదాయ ఆగతో’’తి. ‘‘సారిపుత్త, కతరం పన తే కమ్మట్ఠానం సద్ధివిహారికస్స దిన్న’’న్తి? ‘‘అసుభకమ్మట్ఠానం భగవా’’తి. ‘‘సారిపుత్త, నత్థి తవ సన్తానే ఆసయానుసయఞాణం, గచ్ఛ, త్వం సాయన్హసమయే ఆగన్త్వా తవ సద్ధివిహారికం ఆదాయ గచ్ఛేయ్యాసీ’’తి. ఏవం సత్థా థేరం ఉయ్యోజేత్వా తస్స భిక్ఖుస్స మనాపం చీవరఞ్చ నివాసనఞ్చ దాపేత్వా తం ఆదాయ గామం పిణ్డాయ పవిసిత్వా పణీతం ఖాదనీయభోజనీయం దాపేత్వా మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో పున విహారం ఆగన్త్వా గన్ధకుటియం దివసభాగం ఖేపేత్వా సాయన్హసమయే తం భిక్ఖుం గహేత్వా విహారచారికం చరమానో అమ్బవనే ఏకం పోక్ఖరణిం మాపేత్వా తత్థ మహన్తం పదుమినిగచ్ఛం, తత్రాపి చ మహన్తం ఏకం పదుమపుప్ఫం మాపేత్వా ‘‘భిక్ఖు ఇమం పుప్ఫం ఓలోకేన్తో నిసీదా’’తి నిసీదాపేత్వా గన్ధకుటిం పావిసి.
Dhammasenāpati attano saddhivihārikassa arahattaṃ dātuṃ asakkonto ‘‘addhā ayaṃ buddhaveneyyo bhavissati, tathāgatassa santikaṃ nessāmī’’ti cintetvā pātova taṃ ādāya satthu santikaṃ agamāsi. Satthā ‘‘kiṃ nu kho, sāriputta, ekaṃ bhikkhuṃ ādāya āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Ahaṃ, bhante, imassa kammaṭṭhānaṃ adāsiṃ, ayaṃ pana catūhi māsehi nimittamattampi na uppādesi, svāhaṃ ‘buddhaveneyyo eso bhavissatī’ti cintetvā tumhākaṃ santikaṃ ādāya āgato’’ti. ‘‘Sāriputta, kataraṃ pana te kammaṭṭhānaṃ saddhivihārikassa dinna’’nti? ‘‘Asubhakammaṭṭhānaṃ bhagavā’’ti. ‘‘Sāriputta, natthi tava santāne āsayānusayañāṇaṃ, gaccha, tvaṃ sāyanhasamaye āgantvā tava saddhivihārikaṃ ādāya gaccheyyāsī’’ti. Evaṃ satthā theraṃ uyyojetvā tassa bhikkhussa manāpaṃ cīvarañca nivāsanañca dāpetvā taṃ ādāya gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā paṇītaṃ khādanīyabhojanīyaṃ dāpetvā mahābhikkhusaṅghaparivāro puna vihāraṃ āgantvā gandhakuṭiyaṃ divasabhāgaṃ khepetvā sāyanhasamaye taṃ bhikkhuṃ gahetvā vihāracārikaṃ caramāno ambavane ekaṃ pokkharaṇiṃ māpetvā tattha mahantaṃ paduminigacchaṃ, tatrāpi ca mahantaṃ ekaṃ padumapupphaṃ māpetvā ‘‘bhikkhu imaṃ pupphaṃ olokento nisīdā’’ti nisīdāpetvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
సో భిక్ఖు తం పుప్ఫం పునప్పునం ఓలోకేతి. భగవా తం పుప్ఫం జరం పాపేసి, తం తస్స పస్సన్తస్సేవ జరం పత్వా వివణ్ణం అహోసి. అథస్స పరియన్తతో పట్ఠాయ పత్తాని పతన్తాని ముహుత్తేన సబ్బాని పతింసు. తతో కిఞ్జక్ఖం పతి, కణ్ణికావ అవసిస్సి. సో భిక్ఖు తం పస్సన్తో చిన్తేసి ‘‘ఇదం పదుమపుప్ఫం ఇదానేవ అభిరూపం అహోసి దస్సనీయం, అథస్స వణ్ణో పరిణతో, పత్తాని చ కిఞ్చక్ఖఞ్చ పతితం, కణ్ణికామత్తమేవ అవసిట్ఠం, ఏవరూపస్స నామ పదుమస్స జరా పత్తా, మయ్హం సరీరస్స కిం న పాపుణిస్సతి, సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా’’తి విపస్సనం పట్ఠపేసి. సత్థా ‘‘తస్స చిత్తం విపస్సనం ఆరుళ్హ’’న్తి ఞత్వా గన్ధకుటియం నిసిన్నోవ ఓభాసం ఫరిత్వా ఇమం గాథమాహ –
So bhikkhu taṃ pupphaṃ punappunaṃ oloketi. Bhagavā taṃ pupphaṃ jaraṃ pāpesi, taṃ tassa passantasseva jaraṃ patvā vivaṇṇaṃ ahosi. Athassa pariyantato paṭṭhāya pattāni patantāni muhuttena sabbāni patiṃsu. Tato kiñjakkhaṃ pati, kaṇṇikāva avasissi. So bhikkhu taṃ passanto cintesi ‘‘idaṃ padumapupphaṃ idāneva abhirūpaṃ ahosi dassanīyaṃ, athassa vaṇṇo pariṇato, pattāni ca kiñcakkhañca patitaṃ, kaṇṇikāmattameva avasiṭṭhaṃ, evarūpassa nāma padumassa jarā pattā, mayhaṃ sarīrassa kiṃ na pāpuṇissati, sabbe saṅkhārā aniccā’’ti vipassanaṃ paṭṭhapesi. Satthā ‘‘tassa cittaṃ vipassanaṃ āruḷha’’nti ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ఉచ్ఛిన్ద సినేహమత్తనో, కుముదం సారదికంవ పాణినా;
‘‘Ucchinda sinehamattano, kumudaṃ sāradikaṃva pāṇinā;
సన్తిమగ్గమేవ బ్రూహయ, నిబ్బానం సుగతేన దేసిత’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౨౮౫);
Santimaggameva brūhaya, nibbānaṃ sugatena desita’’nti. (dha. pa. 285);
సో భిక్ఖు గాథాపరియోసానే అరహత్తం పత్వా ‘‘ముత్తో వతమ్హి సబ్బభవేహీ’’తి చిన్తేత్వా –
So bhikkhu gāthāpariyosāne arahattaṃ patvā ‘‘mutto vatamhi sabbabhavehī’’ti cintetvā –
‘‘సో వుత్థవాసో పరిపుణ్ణమానసో, ఖీణాసవో అన్తిమదేహధారీ;
‘‘So vutthavāso paripuṇṇamānaso, khīṇāsavo antimadehadhārī;
విసుద్ధసీలో సుసమాహితిన్ద్రియో, చన్దో యథా రాహుముఖా పముత్తో.
Visuddhasīlo susamāhitindriyo, cando yathā rāhumukhā pamutto.
‘‘సమోతతం మోహమహన్ధకారం, వినోదయిం సబ్బమలం అసేసం;
‘‘Samotataṃ mohamahandhakāraṃ, vinodayiṃ sabbamalaṃ asesaṃ;
ఆలోకపజ్జోతకరో పభఙ్కరో, సహస్సరంసీ వియ భాణుమా నభే’’తి. –
Ālokapajjotakaro pabhaṅkaro, sahassaraṃsī viya bhāṇumā nabhe’’ti. –
ఆదీహి గాథాహి ఉదానం ఉదానేసి. ఉదానేత్వా చ పన గన్త్వా భగవన్తం వన్ది. థేరోపి ఆగన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా అత్తనో సద్ధివిహారికం గహేత్వా అగమాసి. అయం పవత్తి భిక్ఖూనం అన్తరే పాకటా జాతా. భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం దసబలస్స గుణే వణ్ణయమానా నిసీదింసు – ‘‘ఆవుసో, సారిపుత్తత్థేరో ఆసయానుసయఞాణస్స అభావేన అత్తనో సద్ధివిహారికస్స ఆసయం న జానాతి, సత్థా పన ఞత్వా ఏకదివసేనేవ తస్స సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం అదాసి, అహో బుద్ధా నామ మహానుభావా’’తి.
Ādīhi gāthāhi udānaṃ udānesi. Udānetvā ca pana gantvā bhagavantaṃ vandi. Theropi āgantvā satthāraṃ vanditvā attano saddhivihārikaṃ gahetvā agamāsi. Ayaṃ pavatti bhikkhūnaṃ antare pākaṭā jātā. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ dasabalassa guṇe vaṇṇayamānā nisīdiṃsu – ‘‘āvuso, sāriputtatthero āsayānusayañāṇassa abhāvena attano saddhivihārikassa āsayaṃ na jānāti, satthā pana ñatvā ekadivaseneva tassa saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adāsi, aho buddhā nāma mahānubhāvā’’ti.
సత్థా ఆగన్త్వా పఞ్ఞత్తాసనే నిసీదిత్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘న భగవా అఞ్ఞాయ కథాయ, తుమ్హాకఞ్ఞేవ పన ధమ్మసేనాపతినో సద్ధివిహారికస్స ఆసయానుసయఞాణకథాయా’’తి. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఏతం అచ్ఛరియం, స్వాహం ఏతరహి బుద్ధో హుత్వా తస్స ఆసయం జానామి, పుబ్బేపాహం తస్స ఆసయం జానామియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Satthā āgantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi. ‘‘Na bhagavā aññāya kathāya, tumhākaññeva pana dhammasenāpatino saddhivihārikassa āsayānusayañāṇakathāyā’’ti. Satthā ‘‘na, bhikkhave, etaṃ acchariyaṃ, svāhaṃ etarahi buddho hutvā tassa āsayaṃ jānāmi, pubbepāhaṃ tassa āsayaṃ jānāmiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తో రజ్జం కారేసి. తదా బోధిసత్తో తం రాజానం అత్థే చ ధమ్మే చ అనుసాసతి. తదా రఞ్ఞో మఙ్గలఅస్సన్హానతిత్థే అఞ్ఞతరం వళవం ఖళుఙ్కస్సం న్హాపేసుం. మఙ్గలస్సో వళవేన న్హానతిత్థం ఓతారియమానో జిగుచ్ఛిత్వా ఓతరితుం న ఇచ్ఛి. అస్సగోపకో గన్త్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసి ‘‘దేవ, మఙ్గలస్సో తిత్థం ఓతరితుం న ఇచ్ఛతీ’’తి. రాజా బోధిసత్తం పేసేసి – ‘‘గచ్ఛ, పణ్డిత, జానాహి కేన కారణేన అస్సో తిత్థం ఓతారియమానో న ఓతరతీ’’తి. బోధిసత్తో ‘‘సాధు, దేవా’’తి నదీతీరం గన్త్వా అస్సం ఓలోకేత్వా నిరోగభావమస్స ఞత్వా ‘‘కేన ను ఖో కారణేన అయం ఇమం తిత్థం న ఓతరతీ’’తి ఉపధారేన్తో ‘‘పఠమతరం ఏత్థ అఞ్ఞో న్హాపితో భవిస్సతి, తేనేస జిగుచ్ఛమానో తిత్థం న ఓతరతి మఞ్ఞే’’తి చిన్తేత్వా అస్సగోపకే పుచ్ఛి ‘‘అమ్భో, ఇమస్మిం తిత్థే కం పఠమం న్హాపయిత్థా’’తి? ‘‘అఞ్ఞతరం వళవస్సం, సామీ’’తి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto taṃ rājānaṃ atthe ca dhamme ca anusāsati. Tadā rañño maṅgalaassanhānatitthe aññataraṃ vaḷavaṃ khaḷuṅkassaṃ nhāpesuṃ. Maṅgalasso vaḷavena nhānatitthaṃ otāriyamāno jigucchitvā otarituṃ na icchi. Assagopako gantvā rañño ārocesi ‘‘deva, maṅgalasso titthaṃ otarituṃ na icchatī’’ti. Rājā bodhisattaṃ pesesi – ‘‘gaccha, paṇḍita, jānāhi kena kāraṇena asso titthaṃ otāriyamāno na otaratī’’ti. Bodhisatto ‘‘sādhu, devā’’ti nadītīraṃ gantvā assaṃ oloketvā nirogabhāvamassa ñatvā ‘‘kena nu kho kāraṇena ayaṃ imaṃ titthaṃ na otaratī’’ti upadhārento ‘‘paṭhamataraṃ ettha añño nhāpito bhavissati, tenesa jigucchamāno titthaṃ na otarati maññe’’ti cintetvā assagopake pucchi ‘‘ambho, imasmiṃ titthe kaṃ paṭhamaṃ nhāpayitthā’’ti? ‘‘Aññataraṃ vaḷavassaṃ, sāmī’’ti.
బోధిసత్తో ‘‘ఏస అత్తనో సిన్ధవతాయ జిగుచ్ఛన్తో ఏత్థ న్హాయితుం న ఇచ్ఛతి, ఇమం అఞ్ఞతిత్థే న్హాపేతుం వట్టతీ’’తి తస్స ఆసయం ఞత్వా ‘‘భో అస్సగోపక, సప్పిమధుఫాణితాదిభిసఙ్ఖతపాయాసమ్పి తావ పునప్పునం భుఞ్జన్తస్స తిత్తి హోతి. అయం అస్సో బహూ వారే ఇధ తిత్థే న్హాతో, అఞ్ఞమ్పి తావ నం తిత్థం ఓతారేత్వా న్హాపేథ చ పాయేథ చా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –
Bodhisatto ‘‘esa attano sindhavatāya jigucchanto ettha nhāyituṃ na icchati, imaṃ aññatitthe nhāpetuṃ vaṭṭatī’’ti tassa āsayaṃ ñatvā ‘‘bho assagopaka, sappimadhuphāṇitādibhisaṅkhatapāyāsampi tāva punappunaṃ bhuñjantassa titti hoti. Ayaṃ asso bahū vāre idha titthe nhāto, aññampi tāva naṃ titthaṃ otāretvā nhāpetha ca pāyetha cā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
౨౫.
25.
‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞేహి తిత్థేహి, అస్సం పాయేహి సారథి;
‘‘Aññamaññehi titthehi, assaṃ pāyehi sārathi;
అచ్చాసనస్స పురిసో, పాయాసస్సపి తప్పతీ’’తి.
Accāsanassa puriso, pāyāsassapi tappatī’’ti.
తత్థ అఞ్ఞమఞ్ఞేహీతి అఞ్ఞేహి అఞ్ఞేహి. పాయేహీతి దేసనాసీసమేతం, న్హాపేహి చ పాయేహి చాతి అత్థో. అచ్చాసనస్సాతి కరణత్థే సామివచనం , అతిఅసనేన అతిభుత్తేనాతి అత్థో. పాయాసస్సపి తప్పతీతి సప్పిఆదీహి అభిసఙ్ఖతేన మధురపాయాసేన తప్పతి తిత్తో హోతి, ధాతో సుహితో న పున భుఞ్జితుకామతం ఆపజ్జతి. తస్మా అయమ్పి అస్సో ఇమస్మిం తిత్థే నిబద్ధం న్హానేన పరియత్తిం ఆపన్నో భవిస్సతి, అఞ్ఞత్థ నం న్హాపేథాతి.
Tattha aññamaññehīti aññehi aññehi. Pāyehīti desanāsīsametaṃ, nhāpehi ca pāyehi cāti attho. Accāsanassāti karaṇatthe sāmivacanaṃ , atiasanena atibhuttenāti attho. Pāyāsassapi tappatīti sappiādīhi abhisaṅkhatena madhurapāyāsena tappati titto hoti, dhāto suhito na puna bhuñjitukāmataṃ āpajjati. Tasmā ayampi asso imasmiṃ titthe nibaddhaṃ nhānena pariyattiṃ āpanno bhavissati, aññattha naṃ nhāpethāti.
తే తస్స వచనం సుత్వా అస్సం అఞ్ఞతిత్థం ఓతారేత్వా పాయింసు చేవ న్హాపయింసు చ. బోధిసత్తో అస్సస్స పానీయం పివిత్వా న్హానకాలే రఞ్ఞో సన్తికం అగమాసి. రాజా ‘‘కిం, తాత, అస్సో న్హాతో చ పీతో చా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘ఆమ, దేవా’’తి. ‘‘పఠమం కిం కారణా న ఇచ్ఛతీ’’తి? ‘‘ఇమినా నామ కారణేనా’’తి సబ్బం ఆచిక్ఖి. రాజా ‘‘ఏవరూపస్స తిరచ్ఛానస్సాపి నామ ఆసయం జానాతి, అహో పణ్డితో’’తి బోధిసత్తస్స మహన్తం యసం దత్వా జీవితపరియోసానే యథాకమ్మం గతో. బోధిసత్తోపి యథాకమ్మమేవ గతో.
Te tassa vacanaṃ sutvā assaṃ aññatitthaṃ otāretvā pāyiṃsu ceva nhāpayiṃsu ca. Bodhisatto assassa pānīyaṃ pivitvā nhānakāle rañño santikaṃ agamāsi. Rājā ‘‘kiṃ, tāta, asso nhāto ca pīto cā’’ti pucchi. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Paṭhamaṃ kiṃ kāraṇā na icchatī’’ti? ‘‘Iminā nāma kāraṇenā’’ti sabbaṃ ācikkhi. Rājā ‘‘evarūpassa tiracchānassāpi nāma āsayaṃ jānāti, aho paṇḍito’’ti bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ datvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato. Bodhisattopi yathākammameva gato.
సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, అహం ఏతస్స ఇదానేవ ఆసయం జానామి, పుబ్బేపి జానామియేవా’’తి ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా అనుసన్ధిం ఘటేత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా మఙ్గలఅస్సో అయం భిక్ఖు అహోసి, రాజా ఆనన్దో, పణ్డితామచ్చో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, ahaṃ etassa idāneva āsayaṃ jānāmi, pubbepi jānāmiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā maṅgalaasso ayaṃ bhikkhu ahosi, rājā ānando, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
తిత్థజాతకవణ్ణనా పఞ్చమా.
Titthajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౨౫. తిత్థజాతకం • 25. Titthajātakaṃ