Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મહાનિદ્દેસપાળિ • Mahāniddesapāḷi

    ૧૪. તુવટ્ટકસુત્તનિદ્દેસો

    14. Tuvaṭṭakasuttaniddeso

    અથ તુવટ્ટકસુત્તનિદ્દેસં વક્ખતિ –

    Atha tuvaṭṭakasuttaniddesaṃ vakkhati –

    ૧૫૦.

    150.

    પુચ્છામિ તં આદિચ્ચબન્ધુ, 1 વિવેકં સન્તિપદઞ્ચ મહેસિ 2 ;

    Pucchāmitaṃ ādiccabandhu,3vivekaṃ santipadañca mahesi4;

    કથં દિસ્વા નિબ્બાતિ ભિક્ખુ, અનુપાદિયાનો લોકસ્મિં કિઞ્ચિ.

    Kathaṃ disvā nibbāti bhikkhu, anupādiyāno lokasmiṃ kiñci.

    પુચ્છામિ તં આદિચ્ચબન્ધૂતિ. પુચ્છાતિ તિસ્સો પુચ્છા – અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા, દિટ્ઠસંસન્દના પુચ્છા, વિમતિચ્છેદના પુચ્છા. કતમા અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા? પકતિયા લક્ખણં અઞ્ઞાતં હોતિ અદિટ્ઠં અતુલિતં અતીરિતં અવિભૂતં અવિભાવિતં, તસ્સ ઞાણાય દસ્સનાય તુલનાય તીરણાય વિભાવનાય પઞ્હં પુચ્છતિ – અયં અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા. કતમા દિટ્ઠસંસન્દના પુચ્છા? પકતિયા લક્ખણં ઞાતં હોતિ દિટ્ઠં તુલિતં તીરિતં વિભૂતં વિભાવિતં, અઞ્ઞેહિ પણ્ડિતેહિ સદ્ધિં સંસન્દનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ – અયં દિટ્ઠસંસન્દના પુચ્છા. કતમા વિમતિચ્છેદના પુચ્છા? પકતિયા સંસયપક્ખન્દો 5 હોતિ વિમતિપક્ખન્દો દ્વેળ્હકજાતો, ‘‘એવં નુ ખો, ન નુ ખો, કિં નુ ખો, કથં નુ ખો’’તિ સો વિમતિચ્છેદનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ – અયં વિમતિચ્છેદના પુચ્છા. ઇમા તિસ્સો પુચ્છા.

    Pucchāmi taṃ ādiccabandhūti. Pucchāti tisso pucchā – adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā. Katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhāvanāya pañhaṃ pucchati – ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā. Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ, aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati – ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā. Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando 6 hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto, ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati – ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.

    અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – મનુસ્સપુચ્છા, અમનુસ્સપુચ્છા, નિમ્મિતપુચ્છા. કતમા મનુસ્સપુચ્છા? મનુસ્સા બુદ્ધં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છન્તિ, ભિક્ખૂ પુચ્છન્તિ, ભિક્ખુનિયો પુચ્છન્તિ, ઉપાસકા પુચ્છન્તિ, ઉપાસિકાયો પુચ્છન્તિ, રાજાનો પુચ્છન્તિ, ખત્તિયા પુચ્છન્તિ, બ્રાહ્મણા પુચ્છન્તિ, વેસ્સા પુચ્છન્તિ, સુદ્દા પુચ્છન્તિ, ગહટ્ઠા પુચ્છન્તિ, પબ્બજિતા પુચ્છન્તિ – અયં મનુસ્સપુચ્છા. કતમા અમનુસ્સપુચ્છા? અમનુસ્સા બુદ્ધં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છન્તિ, નાગા પુચ્છન્તિ, સુપણ્ણા પુચ્છન્તિ, યક્ખા પુચ્છન્તિ, અસુરા પુચ્છન્તિ, ગન્ધબ્બા પુચ્છન્તિ, મહારાજાનો પુચ્છન્તિ, ઇન્દા પુચ્છન્તિ, બ્રહ્માનો પુચ્છન્તિ, દેવતાયો પુચ્છન્તિ – અયં અમનુસ્સપુચ્છા. કતમા નિમ્મિતપુચ્છા? યં ભગવા રૂપં અભિનિમ્મિનાતિ મનોમયં સબ્બઙ્ગપચ્ચઙ્ગં અહીનિન્દ્રિયં તં સો નિમ્મિતો બુદ્ધં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છતિ, ભગવા તસ્સ 7 વિસજ્જેતિ – અયં નિમ્મિતપુચ્છા. ઇમા તિસ્સો પુચ્છા.

    Aparāpi tisso pucchā – manussapucchā, amanussapucchā, nimmitapucchā. Katamā manussapucchā? Manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, bhikkhū pucchanti, bhikkhuniyo pucchanti, upāsakā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno pucchanti, khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti, gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti – ayaṃ manussapucchā. Katamā amanussapucchā? Amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, nāgā pucchanti, supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti, gandhabbā pucchanti, mahārājāno pucchanti, indā pucchanti, brahmāno pucchanti, devatāyo pucchanti – ayaṃ amanussapucchā. Katamā nimmitapucchā? Yaṃ bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ ahīnindriyaṃ taṃ so nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchati, bhagavā tassa 8 visajjeti – ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.

    અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – અત્તત્થપુચ્છા, પરત્થપુચ્છા, ઉભયત્થપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – દિટ્ઠધમ્મિકત્થપુચ્છા, સમ્પરાયિકત્થપુચ્છા, પરમત્થપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – અનવજ્જત્થપુચ્છા, નિક્કિલેસત્થપુચ્છા 9, વોદાનત્થપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – અતીતપુચ્છા, અનાગતપુચ્છા, પચ્ચુપ્પન્નપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – અજ્ઝત્તપુચ્છા, બહિદ્ધાપુચ્છા, અજ્ઝત્તબહિદ્ધાપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – કુસલપુચ્છા, અકુસલપુચ્છા, અબ્યાકતપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – ખન્ધપુચ્છા, ધાતુપુચ્છા, આયતનપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – સતિપટ્ઠાનપુચ્છા, સમ્મપ્પધાનપુચ્છા, ઇદ્ધિપાદપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – ઇન્દ્રિયપુચ્છા, બલપુચ્છા, બોજ્ઝઙ્ગપુચ્છા. અપરાપિ તિસ્સો પુચ્છા – મગ્ગપુચ્છા, ફલપુચ્છા, નિબ્બાનપુચ્છા.

    Aparāpi tisso pucchā – attatthapucchā, paratthapucchā, ubhayatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā – diṭṭhadhammikatthapucchā, samparāyikatthapucchā, paramatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā – anavajjatthapucchā, nikkilesatthapucchā 10, vodānatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā – atītapucchā, anāgatapucchā, paccuppannapucchā. Aparāpi tisso pucchā – ajjhattapucchā, bahiddhāpucchā, ajjhattabahiddhāpucchā. Aparāpi tisso pucchā – kusalapucchā, akusalapucchā, abyākatapucchā. Aparāpi tisso pucchā – khandhapucchā, dhātupucchā, āyatanapucchā. Aparāpi tisso pucchā – satipaṭṭhānapucchā, sammappadhānapucchā, iddhipādapucchā. Aparāpi tisso pucchā – indriyapucchā, balapucchā, bojjhaṅgapucchā. Aparāpi tisso pucchā – maggapucchā, phalapucchā, nibbānapucchā.

    પુચ્છામિ તન્તિ પુચ્છામિ તં યાચામિ તં અજ્ઝેસામિ તં પસાદેમિ તં, ‘‘કથયસ્સુ મે’’તિ – પુચ્છામિ તં. આદિચ્ચબન્ધૂતિ. આદિચ્ચો વુચ્ચતિ સૂરિયો 11. સૂરિયો ગોતમો ગોત્તેન, ભગવાપિ ગોતમો ગોત્તેન, ભગવા સૂરિયસ્સ ગોત્તઞાતકો ગોત્તબન્ધુ; તસ્મા બુદ્ધો આદિચ્ચબન્ધૂતિ – પુચ્છામિ તં આદિચ્ચબન્ધુ.

    Pucchāmi tanti pucchāmi taṃ yācāmi taṃ ajjhesāmi taṃ pasādemi taṃ, ‘‘kathayassu me’’ti – pucchāmi taṃ. Ādiccabandhūti. Ādicco vuccati sūriyo 12. Sūriyo gotamo gottena, bhagavāpi gotamo gottena, bhagavā sūriyassa gottañātako gottabandhu; tasmā buddho ādiccabandhūti – pucchāmi taṃ ādiccabandhu.

    વિવેકં સન્તિપદઞ્ચ મહેસીતિ. વિવેકાતિ તયો વિવેકા – કાયવિવેકો , ચિત્તવિવેકો, ઉપધિવિવેકો. કતમો કાયવિવેકો? ઇધ ભિક્ખુ વિવિત્તં સેનાસનં ભજતિ અરઞ્ઞં રુક્ખમૂલં પબ્બતં કન્દરં ગિરિગુહં સુસાનં વનપત્થં અબ્ભોકાસં પલાલપુઞ્જં કાયેન વિવિત્તેન વિહરતિ. સો એકો ગચ્છતિ, એકો તિટ્ઠતિ, એકો નિસીદતિ, એકો સેય્યં કપ્પેતિ, એકો ગામં પિણ્ડાય પવિસતિ, એકો પટિક્કમતિ, એકો રહો નિસીદતિ, એકો ચઙ્કમં અધિટ્ઠાતિ, એકો ચરતિ વિહરતિ ઇરિયતિ વત્તતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ – અયં કાયવિવેકો.

    Vivekaṃ santipadañca mahesīti. Vivekāti tayo vivekā – kāyaviveko , cittaviveko, upadhiviveko. Katamo kāyaviveko? Idha bhikkhu vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ kāyena vivittena viharati. So eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati viharati iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti – ayaṃ kāyaviveko.

    કતમો ચિત્તવિવેકો? પઠમં ઝાનં સમાપન્નસ્સ નીવરણેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ, દુતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ વિતક્કવિચારેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ, તતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ પીતિયા ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ, ચતુત્થં ઝાનં સમાપન્નસ્સ સુખદુક્ખેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ, આકાસાનઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ રૂપસઞ્ઞાય પટિઘસઞ્ઞાય નાનત્તસઞ્ઞાય ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ આકાસાનઞ્ચાયતનસઞ્ઞાય ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસઞ્ઞાય ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ , નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસઞ્ઞાય ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ. સોતાપન્નસ્સ સક્કાયદિટ્ઠિયા વિચિકિચ્છાય સીલબ્બતપરામાસા દિટ્ઠાનુસયા વિચિકિચ્છાનુસયા, તદેકટ્ઠેહિ ચ કિલેસેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ. સકદાગામિસ્સ ઓળારિકા કામરાગસઞ્ઞોજના પટિઘસઞ્ઞોજના ઓળારિકા કામરાગાનુસયા પટિઘાનુસયા, તદેકટ્ઠેહિ ચ કિલેસેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ. અનાગામિસ્સ અનુસહગતા કામરાગસઞ્ઞોજના પટિઘસઞ્ઞોજના અનુસહગતા કામરાગાનુસયા પટિઘાનુસયા, તદેકટ્ઠેહિ ચ કિલેસેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ. અરહતો રૂપરાગા અરૂપરાગા માના ઉદ્ધચ્ચા અવિજ્જાય માનાનુસયા ભવરાગાનુસયા અવિજ્જાનુસયા, તદેકટ્ઠેહિ ચ કિલેસેહિ બહિદ્ધા ચ સબ્બનિમિત્તેહિ ચિત્તં વિવિત્તં હોતિ – અયં ચિત્તવિવેકો.

    Katamo cittaviveko? Paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa nīvaraṇehi cittaṃ vivittaṃ hoti, dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārehi cittaṃ vivittaṃ hoti, tatiyaṃ jhānaṃ samāpannassa pītiyā cittaṃ vivittaṃ hoti, catutthaṃ jhānaṃ samāpannassa sukhadukkhehi cittaṃ vivittaṃ hoti, ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññāya paṭighasaññāya nānattasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti, viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa ākāsānañcāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti, ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti , nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ākiñcaññāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti. Sotāpannassa sakkāyadiṭṭhiyā vicikicchāya sīlabbataparāmāsā diṭṭhānusayā vicikicchānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Sakadāgāmissa oḷārikā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā oḷārikā kāmarāgānusayā paṭighānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Anāgāmissa anusahagatā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā anusahagatā kāmarāgānusayā paṭighānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Arahato rūparāgā arūparāgā mānā uddhaccā avijjāya mānānusayā bhavarāgānusayā avijjānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi bahiddhā ca sabbanimittehi cittaṃ vivittaṃ hoti – ayaṃ cittaviveko.

    કતમો ઉપધિવિવેકો? ઉપધિ વુચ્ચતિ કિલેસા ચ ખન્ધા ચ અભિસઙ્ખારા ચ. ઉપધિવિવેકો વુચ્ચતિ અમતં નિબ્બાનં. યો સો સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં – અયં ઉપધિવિવેકો. કાયવિવેકો ચ વિવેકટ્ઠકાયાનં 13 નેક્ખમ્માભિરતાનં, ચિત્તવિવેકો ચ પરિસુદ્ધચિત્તાનં પરમવોદાનપત્તાનં, ઉપધિવિવેકો ચ નિરુપધીનં પુગ્ગલાનં વિસઙ્ખારગતાનં. સન્તીતિ એકેન આકારેન સન્તિપિ સન્તિપદમ્પિ તંયેવ અમતં નિબ્બાનં, યો સો સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘સન્તમેતં પદં, પણીતમેતં પદં, યદિદં સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાન’’ન્તિ. અથ અપરેન આકારેન યે ધમ્મા સન્તાધિગમાય સન્તિફુસનાય સન્તિસચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તિ, સેય્યથિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, ચત્તારો સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, પઞ્ચ બલાનિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો – ઇમે વુચ્ચન્તિ સન્તિપદં તાણપદં લેણપદં સરણપદં અભયપદં અચ્ચુતપદં અમતપદં નિબ્બાનપદં.

    Katamo upadhiviveko? Upadhi vuccati kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Upadhiviveko vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ – ayaṃ upadhiviveko. Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ 14 nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānapattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatānaṃ. Santīti ekena ākārena santipi santipadampi taṃyeva amataṃ nibbānaṃ, yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘santametaṃ padaṃ, paṇītametaṃ padaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbāna’’nti. Atha aparena ākārena ye dhammā santādhigamāya santiphusanāya santisacchikiriyāya saṃvattanti, seyyathidaṃ – cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo – ime vuccanti santipadaṃ tāṇapadaṃ leṇapadaṃ saraṇapadaṃ abhayapadaṃ accutapadaṃ amatapadaṃ nibbānapadaṃ.

    મહેસીતિ મહેસિ ભગવા. મહન્તં સીલક્ખન્ધં એસી ગવેસી પરિયેસીતિ મહેસિ, મહન્તં સમાધિક્ખન્ધં…પે॰… મહન્તં પઞ્ઞાક્ખન્ધં… મહન્તં વિમુત્તિક્ખન્ધં… મહન્તં વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધં એસી ગવેસી પરિયેસીતિ મહેસિ; મહતો તમોકાયસ્સ પદાલનં, મહતો વિપલ્લાસસ્સ ભેદનં, મહતો તણ્હાસલ્લસ્સ અબ્બહનં 15, મહતો દિટ્ઠિસઙ્ઘાતસ્સ વિનિવેઠનં, મહતો માનધજસ્સ પપાતનં 16, મહતો અભિસઙ્ખારસ્સ વૂપસમં, મહતો ઓઘસ્સ નિત્થરણં, મહતો ભારસ્સ નિક્ખેપનં, મહતો સંસારવટ્ટસ્સ ઉપચ્છેદં, મહતો સન્તાપસ્સ નિબ્બાપનં , મહતો પરિળાહસ્સ પટિપસ્સદ્ધિં, મહતો ધમ્મધજસ્સ ઉસ્સાપનં એસી ગવેસી પરિયેસીતિ મહેસિ, મહન્તે સતિપટ્ઠાને મહન્તે સમ્મપ્પધાને મહન્તે ઇદ્ધિપાદે મહન્તાનિ ઇન્દ્રિયાનિ મહન્તાનિ બલાનિ મહન્તે બોજ્ઝઙ્ગે મહન્તં અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં મહન્તં પરમત્થં અમતં નિબ્બાનં એસી ગવેસી પરિયેસીતિ મહેસિ; મહેસક્ખેહિ વા સત્તેહિ એસિતો ગવેસિતો પરિયેસિતો કહં બુદ્ધો કહં ભગવા કહં દેવદેવો કહં નરાસભોતિ મહેસીતિ – વિવેકં સન્તિપદઞ્ચ મહેસિ.

    Mahesīti mahesi bhagavā. Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahantaṃ samādhikkhandhaṃ…pe… mahantaṃ paññākkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi; mahato tamokāyassa padālanaṃ, mahato vipallāsassa bhedanaṃ, mahato taṇhāsallassa abbahanaṃ 17, mahato diṭṭhisaṅghātassa viniveṭhanaṃ, mahato mānadhajassa papātanaṃ 18, mahato abhisaṅkhārassa vūpasamaṃ, mahato oghassa nittharaṇaṃ, mahato bhārassa nikkhepanaṃ, mahato saṃsāravaṭṭassa upacchedaṃ, mahato santāpassa nibbāpanaṃ , mahato pariḷāhassa paṭipassaddhiṃ, mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahante satipaṭṭhāne mahante sammappadhāne mahante iddhipāde mahantāni indriyāni mahantāni balāni mahante bojjhaṅge mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi; mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito kahaṃ buddho kahaṃ bhagavā kahaṃ devadevo kahaṃ narāsabhoti mahesīti – vivekaṃ santipadañca mahesi.

    કથં દિસ્વા નિબ્બાતિ ભિક્ખૂતિ. કથં દિસ્વા પસ્સિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા અત્તનો રાગં નિબ્બાપેતિ, દોસં નિબ્બાપેતિ, મોહં નિબ્બાપેતિ, કોધં…પે॰… ઉપનાહં… મક્ખં… પળાસં… ઇસ્સં… મચ્છરિયં… માયં… સાઠેય્યં… થમ્ભં… સારમ્ભં… માનં… અતિમાનં… મદં… પમાદં… સબ્બે કિલેસે… સબ્બે દુચ્ચરિતે… સબ્બે દરથે… સબ્બે પરિળાહે… સબ્બે સન્તાપે … સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારે નિબ્બાપેતિ સમેતિ ઉપસમેતિ વૂપસમેતિ પટિપસ્સમ્ભેતિ. ભિક્ખૂતિ પુથુજ્જનકલ્યાણકો વા ભિક્ખુ સેખો વા ભિક્ખૂતિ – કથં દિસ્વા નિબ્બાતિ ભિક્ખુ.

    Kathaṃ disvā nibbāti bhikkhūti. Kathaṃ disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā attano rāgaṃ nibbāpeti, dosaṃ nibbāpeti, mohaṃ nibbāpeti, kodhaṃ…pe… upanāhaṃ… makkhaṃ… paḷāsaṃ… issaṃ… macchariyaṃ… māyaṃ… sāṭheyyaṃ… thambhaṃ… sārambhaṃ… mānaṃ… atimānaṃ… madaṃ… pamādaṃ… sabbe kilese… sabbe duccarite… sabbe darathe… sabbe pariḷāhe… sabbe santāpe … sabbākusalābhisaṅkhāre nibbāpeti sameti upasameti vūpasameti paṭipassambheti. Bhikkhūti puthujjanakalyāṇako vā bhikkhu sekho vā bhikkhūti – kathaṃ disvā nibbāti bhikkhu.

    અનુપાદિયાનો લોકસ્મિં કિઞ્ચીતિ. ચતૂહિ ઉપાદાનેહિ અનુપાદિયમાનો અગણ્હયમાનો અપરામસમાનો અનભિનિવિસમાનો. લોકસ્મિન્તિ અપાયલોકે મનુસ્સલોકે દેવલોકે, ખન્ધલોકે ધાતુલોકે આયતનલોકે. કિઞ્ચીતિ કિઞ્ચિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતન્તિ – અનુપાદિયાનો લોકસ્મિં કિઞ્ચિ.

    Anupādiyāno lokasmiṃ kiñcīti. Catūhi upādānehi anupādiyamāno agaṇhayamāno aparāmasamāno anabhinivisamāno. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke, khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Kiñcīti kiñci rūpagataṃ vedanāgataṃ saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagatanti – anupādiyāno lokasmiṃ kiñci.

    તેનાહ સો નિમ્મિતો –

    Tenāha so nimmito –

    ‘‘પુચ્છામિ તં આદિચ્ચબન્ધુ, વિવેકં સન્તિપદઞ્ચ મહેસિ;

    ‘‘Pucchāmi taṃ ādiccabandhu, vivekaṃ santipadañca mahesi;

    કથં દિસ્વા નિબ્બાતિ ભિક્ખુ, અનુપાદિયાનો લોકસ્મિં કિઞ્ચી’’તિ.

    Kathaṃ disvā nibbāti bhikkhu, anupādiyāno lokasmiṃ kiñcī’’ti.

    ૧૫૧.

    151.

    મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય, [ઇતિ ભગવા]

    Mūlaṃpapañcasaṅkhāya, [iti bhagavā]

    મન્તા અસ્મીતિ સબ્બમુપરુન્ધે 19 ;

    Mantā asmīti sabbamuparundhe20;

    યા કાચિ તણ્હા અજ્ઝત્તં, તાસં વિનયા સદા સતો સિક્ખે.

    Yā kāci taṇhā ajjhattaṃ, tāsaṃ vinayā sadā sato sikkhe.

    મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય, [ઇતિ ભગવા] મન્તા અસ્મીતિ સબ્બમુપરુન્ધેતિ. પપઞ્ચાયેવ પપઞ્ચસઙ્ખા. તણ્હાપપઞ્ચસઙ્ખા દિટ્ઠિપપઞ્ચસઙ્ખા. કતમં તણ્હાપપઞ્ચસ્સ મૂલં? અવિજ્જામૂલં, અયોનિસોમનસિકારો મૂલં, અસ્મિમાનો મૂલં, અહિરિકં મૂલં , અનોત્તપ્પં મૂલં, ઉદ્ધચ્ચં મૂલં – ઇદં તણ્હાપપઞ્ચસ્સ મૂલં. કતમં દિટ્ઠિપપઞ્ચસ્સ મૂલં? અવિજ્જામૂલં, અયોનિસોમનસિકારો મૂલં, અસ્મિમાનો મૂલં, અહિરિકં મૂલં, અનોત્તપ્પં મૂલં, ઉદ્ધચ્ચં મૂલં – ઇદં દિટ્ઠિપપઞ્ચસ્સ મૂલં.

    Mūlaṃ papañcasaṅkhāya, [iti bhagavā] mantā asmīti sabbamuparundheti. Papañcāyeva papañcasaṅkhā. Taṇhāpapañcasaṅkhā diṭṭhipapañcasaṅkhā. Katamaṃ taṇhāpapañcassa mūlaṃ? Avijjāmūlaṃ, ayonisomanasikāro mūlaṃ, asmimāno mūlaṃ, ahirikaṃ mūlaṃ , anottappaṃ mūlaṃ, uddhaccaṃ mūlaṃ – idaṃ taṇhāpapañcassa mūlaṃ. Katamaṃ diṭṭhipapañcassa mūlaṃ? Avijjāmūlaṃ, ayonisomanasikāro mūlaṃ, asmimāno mūlaṃ, ahirikaṃ mūlaṃ, anottappaṃ mūlaṃ, uddhaccaṃ mūlaṃ – idaṃ diṭṭhipapañcassa mūlaṃ.

    ભગવાતિ ગારવાધિવચનં. અપિ ચ ભગ્ગરાગોતિ ભગવા, ભગ્ગદોસોતિ ભગવા, ભગ્ગમોહોતિ ભગવા, ભગ્ગમાનોતિ ભગવા, ભગ્ગદિટ્ઠીતિ ભગવા, ભગ્ગકણ્ડકોતિ ભગવા, ભગ્ગકિલેસોતિ ભગવા, ભજિ વિભજિ પવિભજિ ધમ્મરતનન્તિ ભગવા, ભવાનં અન્તકરોતિ ભગવા, ભાવિતકાયો ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞોતિ ભગવા; ભાગી વા ભગવા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ અપ્પસદ્દાનિ અપ્પનિગ્ઘોસાનિ વિજનવાતાનિ મનુસ્સરાહસ્સેય્યકાનિ પટિસલ્લાનસારુપ્પાનીતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનન્તિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા અત્થરસસ્સ ધમ્મરસસ્સ વિમુત્તિરસસ્સ અધિસીલસ્સ અધિચિત્તસ્સ અધિપઞ્ઞાયાતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા ચતુન્નં ઝાનાનં ચતુન્નં અપ્પમઞ્ઞાનં ચતુન્નં અરૂપસમાપત્તીનન્તિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા અટ્ઠન્નં વિમોક્ખાનં અટ્ઠન્નં અભિભાયતનાનં નવન્નં અનુપુબ્બવિહારસમાપત્તીનન્તિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા દસન્નં સઞ્ઞાભાવનાનં દસન્નં કસિણસમાપત્તીનં આનાપાનસ્સતિસમાધિસ્સ અસુભસમાપત્તિયાતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ચતુન્નં સમ્મપ્પધાનાનં ચતુન્નં ઇદ્ધિપાદાનં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં પઞ્ચન્નં બલાનં સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સાતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા દસન્નં તથાગતબલાનં ચતુન્નં વેસારજ્જાનં ચતુન્નં પટિસમ્ભિદાનં છન્નં અભિઞ્ઞાનં છન્નં બુદ્ધધમ્માનન્તિ ભગવા, ભગવાતિ નેતં નામં માતરા કતં ન પિતરા કતં ન ભાતરા કતં ન ભગિનિયા કતં ન મિત્તામચ્ચેહિ કતં ન ઞાતિસાલોહિતેહિ કતં ન સમણબ્રાહ્મણેહિ કતં ન દેવતાહિ કતં; વિમોક્ખન્તિકમેતં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં બોધિયા મૂલે સહ સબ્બઞ્ઞુતઞાણસ્સ પટિલાભા સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ યદિદં ભગવાતિ – મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય ઇતિ ભગવા.

    Bhagavāti gāravādhivacanaṃ. Api ca bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā, bhaggamohoti bhagavā, bhaggamānoti bhagavā, bhaggadiṭṭhīti bhagavā, bhaggakaṇḍakoti bhagavā, bhaggakilesoti bhagavā, bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā, bhavānaṃ antakaroti bhagavā, bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā; bhāgī vā bhagavā araññavanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā, bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ ānāpānassatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā, bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ na bhaginiyā kataṃ na mittāmaccehi kataṃ na ñātisālohitehi kataṃ na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ na devatāhi kataṃ; vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti – mūlaṃ papañcasaṅkhāya iti bhagavā.

    મન્તા અસ્મીતિ સબ્બમુપરુન્ધેતિ. મન્તા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. અસ્મીતિ રૂપે અસ્મીતિ માનો અસ્મીતિ છન્દો અસ્મીતિ અનુસયો; વેદનાય… સઞ્ઞાય… સઙ્ખારેસુ… વિઞ્ઞાણે અસ્મીતિ માનો અસ્મીતિ છન્દો અસ્મીતિ અનુસયોતિ. મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય ઇતિ ભગવા. મન્તા અસ્મીતિ સબ્બમુપરુન્ધેતિ. પપઞ્ચસઙ્ખાય મૂલઞ્ચ અસ્મિમાનઞ્ચ મન્તાય સબ્બં રુન્ધેય્ય ઉપરુન્ધેય્ય નિરોધેય્ય વૂપસમેય્ય અત્થઙ્ગમેય્ય પટિપસ્સમ્ભેય્યાતિ – મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય ઇતિ ભગવા, મન્તા અસ્મીતિ સબ્બમુપરુન્ધે.

    Mantā asmīti sabbamuparundheti. Mantā vuccati paññā. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Asmīti rūpe asmīti māno asmīti chando asmīti anusayo; vedanāya… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe asmīti māno asmīti chando asmīti anusayoti. Mūlaṃ papañcasaṅkhāya iti bhagavā. Mantā asmīti sabbamuparundheti. Papañcasaṅkhāya mūlañca asmimānañca mantāya sabbaṃ rundheyya uparundheyya nirodheyya vūpasameyya atthaṅgameyya paṭipassambheyyāti – mūlaṃ papañcasaṅkhāya iti bhagavā, mantā asmīti sabbamuparundhe.

    યા કાચિ તણ્હા અજ્ઝત્તન્તિ. યા કાચીતિ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં અસેસં નિસ્સેસં પરિયાદિયનવચનમેતં – યા કાચીતિ. તણ્હાતિ રૂપતણ્હા…પે॰… ધમ્મતણ્હા. અજ્ઝત્તન્તિ અજ્ઝત્તસમુટ્ઠાના વા 21 સા તણ્હાતિ – અજ્ઝત્તં . અથ વા અજ્ઝત્તિકં વુચ્ચતિ ચિત્તં. યં ચિત્તં મનો માનસં હદયં પણ્ડરં મનો મનાયતનં મનિન્દ્રિયં વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો તજ્જા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ. ચિત્તેન સા તણ્હા સહગતા સહજાતા સંસટ્ઠા સમ્પયુત્તા એકુપ્પાદા એકનિરોધા એકવત્થુકા એકારમ્મણાતિપિ અજ્ઝત્તન્તિ – યા કાચિ તણ્હા અજ્ઝત્તં.

    Yā kāci taṇhā ajjhattanti. Yā kācīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ – yā kācīti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Ajjhattanti ajjhattasamuṭṭhānā vā 22 sā taṇhāti – ajjhattaṃ . Atha vā ajjhattikaṃ vuccati cittaṃ. Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātu. Cittena sā taṇhā sahagatā sahajātā saṃsaṭṭhā sampayuttā ekuppādā ekanirodhā ekavatthukā ekārammaṇātipi ajjhattanti – yā kāci taṇhā ajjhattaṃ.

    તાસં વિનયા સદા સતો સિક્ખેતિ. સદાતિ સદા સબ્બદા સબ્બકાલં નિચ્ચકાલં ધુવકાલં, સતતં સમિતં અબ્બોકિણ્ણં પોઙ્ખાનુપોઙ્ખં ઉદકૂમિગજાતં અવીચિસન્તતિસહિતં ફુસિતં, પુરેભત્તં પચ્છાભત્તં , પુરિમં યામં મજ્ઝિમં યામં પચ્છિમં યામં, કાળે જુણ્હે, વસ્સે હેમન્તે ગિમ્હે, પુરિમે વયોખન્ધે મજ્ઝિમે વયોખન્ધે પચ્છિમે વયોખન્ધે. સતોતિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ભાવેન્તો સતો, વેદનાસુ…પે॰… ચિત્તે…પે॰… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ભાવેન્તો સતો. અપરેહિપિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – અસતિ પરિવજ્જનાય સતો, સતિકરણીયાનં ધમ્માનં કતત્તા સતો, સતિપટિપક્ખાનં ધમ્માનં હતત્તા સતો, સતિનિમિત્તાનં અસમ્મુટ્ઠત્તા સતો. અપરેહિપિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – સતિયા સમન્નાગતત્તા સતો, સતિયા વસિતત્તા સતો, સતિયા પાગુઞ્ઞતાય સતો, સતિયા અપચ્ચોરોહનતાય સતો. અપરેહિપિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – સત્તત્તા સતો, સન્તત્તા સતો, સમિતત્તા સતો, સન્તધમ્મસમન્નાગતત્તા સતો. બુદ્ધાનુસ્સતિયા સતો, ધમ્માનુસ્સતિયા સતો, સઙ્ઘાનુસ્સતિયા સતો, સીલાનુસ્સતિયા સતો, ચાગાનુસ્સતિયા સતો, દેવતાનુસ્સતિયા સતો, આનાપાનસ્સતિયા સતો, મરણસ્સતિયા સતો, કાયગતાસતિયા સતો, ઉપસમાનુસ્સતિયા સતો. યા સતિ અનુસ્સતિ પટિસ્સતિ, સતિ સરણતા ધારણતા અપિલાપનતા અસમ્મુસ્સનતા, સતિ સતિન્દ્રિયં સતિબલં સમ્માસતિ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો એકાયનમગ્ગો – અયં વુચ્ચતિ સતિ. ઇમાય સતિયા ઉપેતો સમુપેતો, ઉપગતો સમુપગતો, ઉપપન્નો સમુપપન્નો, સમન્નાગતો સો વુચ્ચતિ સતો.

    Tāsaṃ vinayā sadā sato sikkheti. Sadāti sadā sabbadā sabbakālaṃ niccakālaṃ dhuvakālaṃ, satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ poṅkhānupoṅkhaṃ udakūmigajātaṃ avīcisantatisahitaṃ phusitaṃ, purebhattaṃ pacchābhattaṃ , purimaṃ yāmaṃ majjhimaṃ yāmaṃ pacchimaṃ yāmaṃ, kāḷe juṇhe, vasse hemante gimhe, purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime vayokhandhe. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, vedanāsu…pe… citte…pe… dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato – asati parivajjanāya sato, satikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ katattā sato, satipaṭipakkhānaṃ dhammānaṃ hatattā sato, satinimittānaṃ asammuṭṭhattā sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato – satiyā samannāgatattā sato, satiyā vasitattā sato, satiyā pāguññatāya sato, satiyā apaccorohanatāya sato. Aparehipi catūhi kāraṇehi sato – sattattā sato, santattā sato, samitattā sato, santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato, dhammānussatiyā sato, saṅghānussatiyā sato, sīlānussatiyā sato, cāgānussatiyā sato, devatānussatiyā sato, ānāpānassatiyā sato, maraṇassatiyā sato, kāyagatāsatiyā sato, upasamānussatiyā sato. Yā sati anussati paṭissati, sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā, sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo – ayaṃ vuccati sati. Imāya satiyā upeto samupeto, upagato samupagato, upapanno samupapanno, samannāgato so vuccati sato.

    સિક્ખેતિ તિસ્સો સિક્ખા – અધિસીલસિક્ખા, અધિચિત્તસિક્ખા, અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. કતમા અધિસીલસિક્ખા? ઇધ ભિક્ખુ સીલવા હોતિ, પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતિ આચારગોચરસમ્પન્નો, અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી, સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ, ખુદ્દકો સીલક્ખન્ધો… મહન્તો સીલક્ખન્ધો, સીલં પતિટ્ઠા આદિ ચરણં સંયમો સંવરો મુખં પમુખં કુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા – અયં અધિસીલસિક્ખા.

    Sikkheti tisso sikkhā – adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā. Katamā adhisīlasikkhā? Idha bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu, khuddako sīlakkhandho… mahanto sīlakkhandho, sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mukhaṃ pamukhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā – ayaṃ adhisīlasikkhā.

    કતમા અધિચિત્તસિક્ખા? ઇધ ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ – અયં અધિચિત્તસિક્ખા.

    Katamā adhicittasikkhā? Idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati – ayaṃ adhicittasikkhā.

    કતમા અધિપઞ્ઞાસિક્ખા? ઇધ ભિક્ખુ પઞ્ઞવા હોતિ, ઉદયત્થગામિનિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો અરિયાય નિબ્બેધિકાય સમ્માદુક્ખક્ખયગામિનિયા. સો ઇદં દુક્ખન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં દુક્ખસમુદયોતિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં દુક્ખનિરોધોતિ યથાભૂતં પજાનાતિ , અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇમે આસવાતિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં આસવસમુદયોતિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં આસવનિરોધોતિ યથાભૂતં પજાનાતિ, અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદાતિ યથાભૂતં પજાનાતિ – અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા.

    Katamā adhipaññāsikkhā? Idha bhikkhu paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. So idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti , ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, ime āsavāti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti – ayaṃ adhipaññāsikkhā.

    તાસં વિનયા સદા સતો સિક્ખેતિ. તાસં તણ્હાનં વિનયાય પટિવિનયાય પહાનાય વૂપસમાય પટિનિસ્સગ્ગાય પટિપસ્સદ્ધિયા અધિસીલમ્પિ સિક્ખેય્ય, અધિચિત્તમ્પિ સિક્ખેય્ય, અધિપઞ્ઞમ્પિ સિક્ખેય્ય; ઇમા તિસ્સો સિક્ખાયો આવજ્જન્તો સિક્ખેય્ય, પજાનન્તો સિક્ખેય્ય, પસ્સન્તો સિક્ખેય્ય, પચ્ચવેક્ખન્તો સિક્ખેય્ય, ચિત્તં અધિટ્ઠહન્તો સિક્ખેય્ય, સદ્ધાય અધિમુચ્ચન્તો સિક્ખેય્ય, વીરિયં પગ્ગણ્હન્તો સિક્ખેય્ય, સતિં ઉપટ્ઠપેન્તો સિક્ખેય્ય, ચિત્તં સમાદહન્તો સિક્ખેય્ય, પઞ્ઞાય પજાનન્તો સિક્ખેય્ય, અભિઞ્ઞેય્યં અભિજાનન્તો સિક્ખેય્ય, પરિઞ્ઞેય્યં પરિજાનન્તો સિક્ખેય્ય, પહાતબ્બં પજહન્તો સિક્ખેય્ય, ભાવેતબ્બં ભાવેન્તો સિક્ખેય્ય, સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોન્તો સિક્ખેય્ય આચરેય્ય સમાચરેય્ય સમાદાય વત્તેય્યાતિ – તાસં વિનયા સદા સતો સિક્ખે.

    Tāsaṃ vinayā sadā sato sikkheti. Tāsaṃ taṇhānaṃ vinayāya paṭivinayāya pahānāya vūpasamāya paṭinissaggāya paṭipassaddhiyā adhisīlampi sikkheyya, adhicittampi sikkheyya, adhipaññampi sikkheyya; imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyya, pajānanto sikkheyya, passanto sikkheyya, paccavekkhanto sikkheyya, cittaṃ adhiṭṭhahanto sikkheyya, saddhāya adhimuccanto sikkheyya, vīriyaṃ paggaṇhanto sikkheyya, satiṃ upaṭṭhapento sikkheyya, cittaṃ samādahanto sikkheyya, paññāya pajānanto sikkheyya, abhiññeyyaṃ abhijānanto sikkheyya, pariññeyyaṃ parijānanto sikkheyya, pahātabbaṃ pajahanto sikkheyya, bhāvetabbaṃ bhāvento sikkheyya, sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkheyya ācareyya samācareyya samādāya vatteyyāti – tāsaṃ vinayā sadā sato sikkhe.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘મૂલં પપઞ્ચસઙ્ખાય, [ઇતિ ભગવા]

    ‘‘Mūlaṃ papañcasaṅkhāya, [iti bhagavā]

    મન્તા અસ્મીતિ સબ્બમુપરુન્ધે;

    Mantā asmīti sabbamuparundhe;

    યા કાચિ તણ્હા અજ્ઝત્તં, તાસં વિનયા સદા સતો સિક્ખે’’તિ.

    Yā kāci taṇhā ajjhattaṃ, tāsaṃ vinayā sadā sato sikkhe’’ti.

    ૧૫૨.

    152.

    યં કિઞ્ચિ ધમ્મમભિજઞ્ઞા, અજ્ઝત્તં અથ વાપિ બહિદ્ધા;

    Yaṃkiñci dhammamabhijaññā, ajjhattaṃ atha vāpi bahiddhā;

    ન તેન થામં કુબ્બેથ, ન હિ સા નિબ્બુતિ સતં વુત્તા.

    Na tena thāmaṃ kubbetha, na hi sā nibbuti sataṃ vuttā.

    યં કિઞ્ચિ ધમ્મમભિજઞ્ઞા અજ્ઝત્તન્તિ. યં કિઞ્ચિ અત્તનો ગુણં જાનેય્ય કુસલે વા ધમ્મે અબ્યાકતે વા ધમ્મે. કતમે અત્તનો ગુણા? ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતો વા અસ્સં 23, મહાભોગકુલા પબ્બજિતો વા અસ્સં, ઉળારભોગકુલા પબ્બજિતો વા અસ્સં, ઞાતો યસસ્સી સગહટ્ઠપબ્બજિતાનન્તિ વા અસ્સં, લાભિમ્હિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનન્તિ વા અસ્સં, સુત્તન્તિકો વા અસ્સં, વિનયધરો વા અસ્સં, ધમ્મકથિકો વા અસ્સં, આરઞ્ઞિકો વા અસ્સં, પિણ્ડપાતિકો વા અસ્સં, પંસુકૂલિકો વા અસ્સં, તેચીવરિકો વા અસ્સં, સપદાનચારિકો વા અસ્સં, ખલુપચ્છાભત્તિકો વા અસ્સં, નેસજ્જિકો વા અસ્સં, યથાસન્થતિકો વા અસ્સં, પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા અસ્સં, દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા અસ્સં, તતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા અસ્સં, ચતુત્થસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા અસ્સં, આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા લાભીતિ વા અસ્સં, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભીતિ વા અસ્સં – ઇમે વુચ્ચન્તિ અત્તનો ગુણા . યં કિઞ્ચિ અત્તનો ગુણં જાનેય્ય આજાનેય્ય વિજાનેય્ય પટિવિજાનેય્ય પટિવિજ્ઝેય્યાતિ – યં કિઞ્ચિ ધમ્મમભિજઞ્ઞા અજ્ઝત્તં. અથ વાપિ બહિદ્ધાતિ. ઉપજ્ઝાયસ્સ વા આચરિયસ્સ વા તે ગુણા અસ્સૂતિ 24 – અથ વાપિ બહિદ્ધા.

    Yaṃ kiñci dhammamabhijaññā ajjhattanti. Yaṃ kiñci attano guṇaṃ jāneyya kusale vā dhamme abyākate vā dhamme. Katame attano guṇā? Uccā kulā pabbajito vā assaṃ 25, mahābhogakulā pabbajito vā assaṃ, uḷārabhogakulā pabbajito vā assaṃ, ñāto yasassī sagahaṭṭhapabbajitānanti vā assaṃ, lābhimhi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti vā assaṃ, suttantiko vā assaṃ, vinayadharo vā assaṃ, dhammakathiko vā assaṃ, āraññiko vā assaṃ, piṇḍapātiko vā assaṃ, paṃsukūliko vā assaṃ, tecīvariko vā assaṃ, sapadānacāriko vā assaṃ, khalupacchābhattiko vā assaṃ, nesajjiko vā assaṃ, yathāsanthatiko vā assaṃ, paṭhamassa jhānassa lābhīti vā assaṃ, dutiyassa jhānassa lābhīti vā assaṃ, tatiyassa jhānassa lābhīti vā assaṃ, catutthassa jhānassa lābhīti vā assaṃ, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā lābhīti vā assaṃ, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhīti vā assaṃ – ime vuccanti attano guṇā . Yaṃ kiñci attano guṇaṃ jāneyya ājāneyya vijāneyya paṭivijāneyya paṭivijjheyyāti – yaṃ kiñci dhammamabhijaññā ajjhattaṃ. Atha vāpi bahiddhāti. Upajjhāyassa vā ācariyassa vā te guṇā assūti 26 – atha vāpi bahiddhā.

    તેન થામં કુબ્બેથાતિ. અત્તનો વા ગુણેન પરેસં વા ગુણેન થામં ન કરેય્ય, થમ્ભં ન કરેય્ય, માનં ન કરેય્ય, ઉન્નતિં ન કરેય્ય, ઉન્નમં ન કરેય્ય, ન તેન માનં જનેય્ય, ન તેન થદ્ધો અસ્સ પત્થદ્ધો પગ્ગહિતસિરોતિ – ન તેન થામં કુબ્બેથ.

    Natena thāmaṃ kubbethāti. Attano vā guṇena paresaṃ vā guṇena thāmaṃ na kareyya, thambhaṃ na kareyya, mānaṃ na kareyya, unnatiṃ na kareyya, unnamaṃ na kareyya, na tena mānaṃ janeyya, na tena thaddho assa patthaddho paggahitasiroti – na tena thāmaṃ kubbetha.

    ન હિ સા નિબ્બુતિ સતં વુત્તાતિ. સતાનં સન્તાનં સપ્પુરિસાનં બુદ્ધાનં બુદ્ધસાવકાનં પચ્ચેકબુદ્ધાનં સા નિબ્બુતીતિ ન વુત્તા ન પવુત્તા ન આચિક્ખિતા ન દેસિતા ન પઞ્ઞપિતા ન પટ્ઠપિતા ન વિવટા ન વિભત્તા ન ઉત્તાનીકતા નપ્પકાસિતાતિ – ન હિ સા નિબ્બુતિ સતં વુત્તા.

    Na hi sā nibbuti sataṃ vuttāti. Satānaṃ santānaṃ sappurisānaṃ buddhānaṃ buddhasāvakānaṃ paccekabuddhānaṃ sā nibbutīti na vuttā na pavuttā na ācikkhitā na desitā na paññapitā na paṭṭhapitā na vivaṭā na vibhattā na uttānīkatā nappakāsitāti – na hi sā nibbuti sataṃ vuttā.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘યં કિઞ્ચિ ધમ્મમભિજઞ્ઞા, અજ્ઝત્તં અથ વાપિ બહિદ્ધા;

    ‘‘Yaṃ kiñci dhammamabhijaññā, ajjhattaṃ atha vāpi bahiddhā;

    ન તેન થામં કુબ્બેથ, ન હિ સા નિબ્બુતિ સતં વુત્તા’’તિ.

    Na tena thāmaṃ kubbetha, na hi sā nibbuti sataṃ vuttā’’ti.

    ૧૫૩.

    153.

    સેય્યો ન તેન મઞ્ઞેય્ય, નીચેય્યો અથ વાપિ સરિક્ખો;

    Seyyo na tena maññeyya, nīceyyo atha vāpi sarikkho;

    ફુટ્ઠો અનેકરૂપેહિ, નાતુમાનં વિકપ્પયં તિટ્ઠે.

    Phuṭṭhoanekarūpehi, nātumānaṃ vikappayaṃ tiṭṭhe.

    સેય્યો ન તેન મઞ્ઞેય્યાતિ. ‘‘સેય્યોહમસ્મી’’તિ અતિમાનં ન જનેય્ય જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુનાતિ – સેય્યો ન તેન મઞ્ઞેય્ય.

    Seyyo na tena maññeyyāti. ‘‘Seyyohamasmī’’ti atimānaṃ na janeyya jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunāti – seyyo na tena maññeyya.

    નીચેય્યો અથ વાપિ સરિક્ખોતિ. ‘‘હીનોહમસ્મી’’તિ ઓમાનં ન જનેય્ય જાતિયા વા ગોત્તેન વા…પે॰… અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના. ‘‘સદિસોહમસ્મી’’તિ માનં ન જનેય્ય જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુનાતિ – નીચેય્યો અથ વાપિ સરિક્ખો.

    Nīceyyo atha vāpi sarikkhoti. ‘‘Hīnohamasmī’’ti omānaṃ na janeyya jātiyā vā gottena vā…pe… aññataraññatarena vā vatthunā. ‘‘Sadisohamasmī’’ti mānaṃ na janeyya jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunāti – nīceyyo atha vāpi sarikkho.

    ફુટ્ઠો અનેકરૂપેહીતિ. અનેકવિધેહિ આકારેહિ ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતોતિ – ફુટ્ઠો અનેકરૂપેહિ.

    Phuṭṭho anekarūpehīti. Anekavidhehi ākārehi phuṭṭho pareto samohito samannāgatoti – phuṭṭho anekarūpehi.

    નાતુમાનં વિકપ્પયં તિટ્ઠેતિ. આતુમા વુચ્ચતિ અત્તા. અત્તાનં કપ્પેન્તો વિકપ્પેન્તો વિકપ્પં આપજ્જન્તો ન તિટ્ઠેય્યાતિ – નાતુમાનં વિકપ્પયં તિટ્ઠે.

    Nātumānaṃvikappayaṃ tiṭṭheti. Ātumā vuccati attā. Attānaṃ kappento vikappento vikappaṃ āpajjanto na tiṭṭheyyāti – nātumānaṃ vikappayaṃ tiṭṭhe.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘સેય્યો ન તેન મઞ્ઞેય્ય, નીચેય્યો અથ વાપિ સરિક્ખો;

    ‘‘Seyyo na tena maññeyya, nīceyyo atha vāpi sarikkho;

    ફુટ્ઠો અનેકરૂપેહિ, નાતુમાનં વિકપ્પયં તિટ્ઠે’’તિ.

    Phuṭṭho anekarūpehi, nātumānaṃ vikappayaṃ tiṭṭhe’’ti.

    ૧૫૪.

    154.

    અજ્ઝત્તમેવુપસમે , ન અઞ્ઞતો ભિક્ખુ સન્તિમેસેય્ય;

    Ajjhattamevupasame , na aññato bhikkhu santimeseyya;

    અજ્ઝત્તં ઉપસન્તસ્સ, નત્થિ અત્તા 27 કુતો નિરત્તા 28 વા.

    Ajjhattaṃ upasantassa, natthi attā29kuto nirattā30vā.

    અજ્ઝત્તમેવુપસમેતિ. અજ્ઝત્તં રાગં સમેય્ય, દોસં સમેય્ય, મોહં સમેય્ય, કોધં…પે॰… ઉપનાહં… મક્ખં… પળાસં… ઇસ્સં… મચ્છરિયં… માયં… સાઠેય્યં… થમ્ભં… સારમ્ભં … માનં… અતિમાનં… મદં… પમાદં… સબ્બે કિલેસે… સબ્બે દુચ્ચરિતે… સબ્બે દરથે… સબ્બે પરિળાહે… સબ્બે સન્તાપે… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારે સમેય્ય ઉપસમેય્ય વૂપસમેય્ય નિબ્બાપેય્ય પટિપસ્સમ્ભેય્યાતિ – અજ્ઝત્તમેવુપસમે.

    Ajjhattamevupasameti. Ajjhattaṃ rāgaṃ sameyya, dosaṃ sameyya, mohaṃ sameyya, kodhaṃ…pe… upanāhaṃ… makkhaṃ… paḷāsaṃ… issaṃ… macchariyaṃ… māyaṃ… sāṭheyyaṃ… thambhaṃ… sārambhaṃ … mānaṃ… atimānaṃ… madaṃ… pamādaṃ… sabbe kilese… sabbe duccarite… sabbe darathe… sabbe pariḷāhe… sabbe santāpe… sabbākusalābhisaṅkhāre sameyya upasameyya vūpasameyya nibbāpeyya paṭipassambheyyāti – ajjhattamevupasame.

    ન અઞ્ઞતો ભિક્ખુ સન્તિમેસેય્યાતિ. અઞ્ઞતો અસુદ્ધિમગ્ગેન, મિચ્છાપટિપદાય, અનિય્યાનપતેન, અઞ્ઞત્ર સતિપટ્ઠાનેહિ, અઞ્ઞત્ર સમ્મપ્પધાનેહિ, અઞ્ઞત્ર ઇદ્ધિપાદેહિ, અઞ્ઞત્ર ઇન્દ્રિયેહિ, અઞ્ઞત્ર બલેહિ, અઞ્ઞત્ર બોજ્ઝઙ્ગેહિ, અઞ્ઞત્ર અરિયા અટ્ઠઙ્ગિકા મગ્ગા સન્તિં ઉપસન્તિં વૂપસન્તિં નિબ્બુતિં પટિપસ્સદ્ધિં ન એસેય્ય ન ગવેસેય્ય ન પરિયેસેય્યાતિ – ન અઞ્ઞતો ભિક્ખુ સન્તિમેસેય્ય.

    Na aññato bhikkhu santimeseyyāti. Aññato asuddhimaggena, micchāpaṭipadāya, aniyyānapatena, aññatra satipaṭṭhānehi, aññatra sammappadhānehi, aññatra iddhipādehi, aññatra indriyehi, aññatra balehi, aññatra bojjhaṅgehi, aññatra ariyā aṭṭhaṅgikā maggā santiṃ upasantiṃ vūpasantiṃ nibbutiṃ paṭipassaddhiṃ na eseyya na gaveseyya na pariyeseyyāti – na aññato bhikkhu santimeseyya.

    અજ્ઝત્તં ઉપસન્તસ્સાતિ. અજ્ઝત્તં રાગં સન્તસ્સ, દોસં સન્તસ્સ, મોહં સન્તસ્સ…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારે સન્તસ્સ ઉપસન્તસ્સ વૂપસન્તસ્સ નિબ્બુતસ્સ પટિપસ્સદ્ધિયાતિ – અજ્ઝત્તં ઉપસન્તસ્સ.

    Ajjhattaṃupasantassāti. Ajjhattaṃ rāgaṃ santassa, dosaṃ santassa, mohaṃ santassa…pe… sabbākusalābhisaṅkhāre santassa upasantassa vūpasantassa nibbutassa paṭipassaddhiyāti – ajjhattaṃ upasantassa.

    નત્થિ અત્તા કુતો નિરત્તા વાતિ. નત્થીતિ પટિક્ખેપો. અત્તાતિ અત્તદિટ્ઠિ નત્થિ; નિરત્તાતિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિ નત્થિ. અત્તાતિ ગહિતં નત્થિ; નિરત્તાતિ મુઞ્ચિતબ્બં નત્થિ. યસ્સત્થિ ગહિતં, તસ્સત્થિ મુઞ્ચિતબ્બં. તસ્સ ગહિતં ગાહં મુઞ્ચનં સમતિક્કન્તો અરહા વુદ્ધિપારિહાનિવીતિવત્તો. સો વુટ્ઠવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિમરણસંસારો, નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – નત્થિ અત્તા કુતો નિરત્તા વા.

    Natthi attā kuto nirattā vāti. Natthīti paṭikkhepo. Attāti attadiṭṭhi natthi; nirattāti ucchedadiṭṭhi natthi. Attāti gahitaṃ natthi; nirattāti muñcitabbaṃ natthi. Yassatthi gahitaṃ, tassatthi muñcitabbaṃ. Tassa gahitaṃ gāhaṃ muñcanaṃ samatikkanto arahā vuddhipārihānivītivatto. So vuṭṭhavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro, natthi tassa punabbhavoti – natthi attā kuto nirattā vā.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘અજ્ઝત્તમેવુપસમે, ન અઞ્ઞતો ભિક્ખુ સન્તિમેસેય્ય;

    ‘‘Ajjhattamevupasame, na aññato bhikkhu santimeseyya;

    અજ્ઝત્તં ઉપસન્તસ્સ, નત્થિ અત્તા કુતો નિરત્તા વા’’તિ.

    Ajjhattaṃ upasantassa, natthi attā kuto nirattā vā’’ti.

    ૧૫૫.

    155.

    મજ્ઝે યથા સમુદ્દસ્સ, ઊમિ નો જાયતી ઠિતો હોતિ;

    Majjheyathā samuddassa, ūmi no jāyatī ṭhito hoti;

    એવં ઠિતો અનેજસ્સ, ઉસ્સદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય 31 કુહિઞ્ચિ.

    Evaṃ ṭhito anejassa, ussadaṃ bhikkhu na kareyya32kuhiñci.

    મજ્ઝે યથા સમુદ્દસ્સ, ઊમિ નો જાયતી ઠિતો હોતીતિ. સમુદ્દો ચતુરાસીતિયોજનસહસ્સાનિ ઉબ્બેધેન ગમ્ભીરો. હેટ્ઠા ચત્તારીસયોજનસહસ્સાનિ ઉદકં મચ્છકચ્છપેહિ કમ્પતિ. ઉપરિ ચત્તારીસયોજનસહસ્સાનિ ઉદકં વાતેહિ કમ્પતિ. મજ્ઝે ચત્તારીસયોજનસહસ્સાનિ ઉદકં ન કમ્પતિ ન વિકમ્પતિ ન ચલતિ ન વેધતિ નપ્પવેધતિ ન સમ્પવેધતિ. અનેરિતો અઘટ્ટિતો અચલિતો અલુળિતો અભન્તો વૂપસન્તો તત્ર ઊમિ નો જાયતિ, ઠિતો હોતિ સમુદ્દોતિ. એવમ્પિ મજ્ઝે યથા સમુદ્દસ્સ ઊમિ નો જાયતી ઠિતો હોતિ.

    Majjhe yathā samuddassa, ūmi no jāyatī ṭhito hotīti. Samuddo caturāsītiyojanasahassāni ubbedhena gambhīro. Heṭṭhā cattārīsayojanasahassāni udakaṃ macchakacchapehi kampati. Upari cattārīsayojanasahassāni udakaṃ vātehi kampati. Majjhe cattārīsayojanasahassāni udakaṃ na kampati na vikampati na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhati. Anerito aghaṭṭito acalito aluḷito abhanto vūpasanto tatra ūmi no jāyati, ṭhito hoti samuddoti. Evampi majjhe yathā samuddassa ūmi no jāyatī ṭhito hoti.

    અથ વા સત્તન્નં પબ્બતાનં અન્તરિકાસુ સત્તસીદન્તરા મહાસમુદ્દા. 33 તત્ર ઉદકં ન કમ્પતિ ન વિકમ્પતિ ન ચલતિ ન વેધતિ નપ્પવેધતિ ન સમ્પવેધતિ. અનેરિતો અઘટ્ટિતો અચલિતો અલુળિતો અભન્તો વૂપસન્તો તત્ર ઊમિ નો જાયતિ, ઠિતો હોતિ સમુદ્દોતિ. એવમ્પિ મજ્ઝે યથા સમુદ્દસ્સ ઊમિ નો જાયતી ઠિતો હોતિ.

    Atha vā sattannaṃ pabbatānaṃ antarikāsu sattasīdantarā mahāsamuddā. 34 Tatra udakaṃ na kampati na vikampati na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhati. Anerito aghaṭṭito acalito aluḷito abhanto vūpasanto tatra ūmi no jāyati, ṭhito hoti samuddoti. Evampi majjhe yathā samuddassa ūmi no jāyatī ṭhito hoti.

    એવં ઠિતો અનેજસ્સાતિ. એવન્તિ ઓપમ્મસમ્પટિપાદનં. ઠિતોતિ લાભેપિ ન કમ્પતિ, અલાભેપિ ન કમ્પતિ, યસેપિ ન કમ્પતિ, અયસેપિ ન કમ્પતિ, પસંસાયપિ ન કમ્પતિ, નિન્દાયપિ ન કમ્પતિ, સુખેપિ ન કમ્પતિ, દુક્ખેપિ ન કમ્પતિ ન વિકમ્પતિ ન ચલતિ ન વેધતિ નપ્પવેધતિ ન સમ્પવેધતીતિ – એવં ઠિતો. અનેજસ્સાતિ એજા વુચ્ચતિ તણ્હા. યો રાગો સારાગો…પે॰… અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. યસ્સેસા એજા તણ્હા પહીના ઉચ્છિન્ના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢા, સો વુચ્ચતિ અનેજો. એજાય પહીનત્તા અનેજો ; સો લાભેપિ ન ઇઞ્જતિ, અલાભેપિ ન ઇઞ્જતિ, યસેપિ ન ઇઞ્જતિ, અયસેપિ ન ઇઞ્જતિ, પસંસાયપિ ન ઇઞ્જતિ, નિન્દાયપિ ન ઇઞ્જતિ, સુખેપિ ન ઇઞ્જતિ, દુક્ખેપિ ન ઇઞ્જતિ, ન ચલતિ ન વેધતિ નપ્પવેધતિ ન સમ્પવેધતીતિ – એવં ઠિતો અનેજસ્સ.

    Evaṃ ṭhito anejassāti. Evanti opammasampaṭipādanaṃ. Ṭhitoti lābhepi na kampati, alābhepi na kampati, yasepi na kampati, ayasepi na kampati, pasaṃsāyapi na kampati, nindāyapi na kampati, sukhepi na kampati, dukkhepi na kampati na vikampati na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhatīti – evaṃ ṭhito. Anejassāti ejā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yassesā ejā taṇhā pahīnā ucchinnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati anejo. Ejāya pahīnattā anejo ; so lābhepi na iñjati, alābhepi na iñjati, yasepi na iñjati, ayasepi na iñjati, pasaṃsāyapi na iñjati, nindāyapi na iñjati, sukhepi na iñjati, dukkhepi na iñjati, na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhatīti – evaṃ ṭhito anejassa.

    ઉસ્સદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચીતિ. ઉસ્સદાતિ સત્તુસ્સદા – રાગુસ્સદં 35, દોસુસ્સદં, મોહુસ્સદં, માનુસ્સદં, દિટ્ઠુસ્સદં, કિલેસુસ્સદં, કમ્મુસ્સદં ન કરેય્ય ન જનેય્ય ન સઞ્જનેય્ય ન નિબ્બત્તેય્ય નાભિનિબ્બત્તેય્ય. કુહિઞ્ચીતિ કુહિઞ્ચિ કિસ્મિઞ્ચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – ઉસ્સદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ.

    Ussadaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñcīti. Ussadāti sattussadā – rāgussadaṃ 36, dosussadaṃ, mohussadaṃ, mānussadaṃ, diṭṭhussadaṃ, kilesussadaṃ, kammussadaṃ na kareyya na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya. Kuhiñcīti kuhiñci kismiñci katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – ussadaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘મજ્ઝે યથા સમુદ્દસ્સ, ઊમિ નો જાયતી ઠિતો હોતિ;

    ‘‘Majjhe yathā samuddassa, ūmi no jāyatī ṭhito hoti;

    એવં ઠિતો અનેજસ્સ, ઉસ્સદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચી’’તિ.

    Evaṃ ṭhito anejassa, ussadaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñcī’’ti.

    ૧૫૬.

    156.

    અકિત્તયી વિવટચક્ખુ, સક્ખિધમ્મં પરિસ્સયવિનયં;

    Akittayī vivaṭacakkhu, sakkhidhammaṃ parissayavinayaṃ;

    પટિપદં વદેહિ ભદ્દન્તે, પાતિમોક્ખં અથ વાપિ સમાધિં.

    Paṭipadaṃ vadehi bhaddante, pātimokkhaṃ atha vāpi samādhiṃ.

    અકિત્તયી વિવટચક્ખૂતિ. અકિત્તયીતિ કિત્તિતં આચિક્ખિતં દેસિતં પઞ્ઞપિતં પટ્ઠપિતં વિવટં વિભત્તં ઉત્તાનીકતં પકાસિતન્તિ – અકિત્તયિ 37. વિવટચક્ખૂતિ ભગવા પઞ્ચહિ ચક્ખૂહિ વિવટચક્ખુ – મંસચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ, દિબ્બેન ચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ, પઞ્ઞાચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ, બુદ્ધચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ, સમન્તચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ.

    Akittayī vivaṭacakkhūti. Akittayīti kittitaṃ ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ paṭṭhapitaṃ vivaṭaṃ vibhattaṃ uttānīkataṃ pakāsitanti – akittayi 38. Vivaṭacakkhūti bhagavā pañcahi cakkhūhi vivaṭacakkhu – maṃsacakkhunāpi vivaṭacakkhu, dibbena cakkhunāpi vivaṭacakkhu, paññācakkhunāpi vivaṭacakkhu, buddhacakkhunāpi vivaṭacakkhu, samantacakkhunāpi vivaṭacakkhu.

    કથં ભગવા મંસચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ? મંસચક્ખુમ્હિપિ ભગવતો પઞ્ચ વણ્ણા સંવિજ્જન્તિ – નીલો ચ વણ્ણો, પીતકો ચ વણ્ણો, લોહિતકો ચ વણ્ણો, કણ્હો ચ વણ્ણો, ઓદાતો ચ વણ્ણો. અક્ખિલોમાનિ ચ ભગવતો યત્થ ચ અક્ખિલોમાનિ પતિટ્ઠિતાનિ તં નીલં હોતિ સુનીલં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં ઉમાપુપ્ફસમાનં 39. તસ્સ પરતો પીતકં હોતિ સુપીતકં સુવણ્ણવણ્ણં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં કણિકારપુપ્ફસમાનં. ઉભયતો ચ અક્ખિકૂટાનિ ભગવતો લોહિતકાનિ હોન્તિ સુલોહિતકાનિ પાસાદિકાનિ દસ્સનેય્યાનિ ઇન્દગોપકસમાનાનિ. મજ્ઝે કણ્હં હોતિ સુકણ્હં અલૂખં સિનિદ્ધં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં અદ્દારિટ્ઠકસમાનં 40. તસ્સ પરતો ઓદાતં હોતિ સુઓદાતં સેતં પણ્ડરં પાસાદિકં દસ્સનેય્યં ઓસધિતારકસમાનં. તેન ભગવા પાકતિકેન મંસચક્ખુના અત્તભાવપરિયાપન્નેન પુરિમસુચરિતકમ્માભિનિબ્બત્તેન સમન્તા યોજનં પસ્સતિ દિવા ચેવ રત્તિઞ્ચ. યદા હિપિ ચતુરઙ્ગસમન્નાગતો અન્ધકારો હોતિ. સૂરિયો વા અત્થઙ્ગતો હોતિ. કાળપક્ખો ચ ઉપોસથો હોતિ. તિબ્બો ચ વનસણ્ડો હોતિ. મહા ચ કાળમેઘો 41 અબ્ભુટ્ઠિતો હોતિ. એવરૂપેપિ ચતુરઙ્ગસમન્નાગતે અન્ધકારે સમન્તા યોજનં પસ્સતિ. નત્થિ સો કુટ્ટો 42 વા કવાટં વા પાકારો વા પબ્બતો વા ગચ્છો વા લતા વા આવરણં રૂપાનં દસ્સનાય. એકઞ્ચે તિલફલં નિમિત્તં કત્વા તિલવાહે પક્ખિપેય્ય. તઞ્ઞેવ તિલફલં ઉદ્ધરેય્ય. એવં પરિસુદ્ધં ભગવતો પાકતિકં મંસચક્ખુ. એવં ભગવા મંસચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ.

    Kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi vivaṭacakkhu? Maṃsacakkhumhipi bhagavato pañca vaṇṇā saṃvijjanti – nīlo ca vaṇṇo, pītako ca vaṇṇo, lohitako ca vaṇṇo, kaṇho ca vaṇṇo, odāto ca vaṇṇo. Akkhilomāni ca bhagavato yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitāni taṃ nīlaṃ hoti sunīlaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ umāpupphasamānaṃ 43. Tassa parato pītakaṃ hoti supītakaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ kaṇikārapupphasamānaṃ. Ubhayato ca akkhikūṭāni bhagavato lohitakāni honti sulohitakāni pāsādikāni dassaneyyāni indagopakasamānāni. Majjhe kaṇhaṃ hoti sukaṇhaṃ alūkhaṃ siniddhaṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ addāriṭṭhakasamānaṃ 44. Tassa parato odātaṃ hoti suodātaṃ setaṃ paṇḍaraṃ pāsādikaṃ dassaneyyaṃ osadhitārakasamānaṃ. Tena bhagavā pākatikena maṃsacakkhunā attabhāvapariyāpannena purimasucaritakammābhinibbattena samantā yojanaṃ passati divā ceva rattiñca. Yadā hipi caturaṅgasamannāgato andhakāro hoti. Sūriyo vā atthaṅgato hoti. Kāḷapakkho ca uposatho hoti. Tibbo ca vanasaṇḍo hoti. Mahā ca kāḷamegho 45 abbhuṭṭhito hoti. Evarūpepi caturaṅgasamannāgate andhakāre samantā yojanaṃ passati. Natthi so kuṭṭo 46 vā kavāṭaṃ vā pākāro vā pabbato vā gaccho vā latā vā āvaraṇaṃ rūpānaṃ dassanāya. Ekañce tilaphalaṃ nimittaṃ katvā tilavāhe pakkhipeyya. Taññeva tilaphalaṃ uddhareyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato pākatikaṃ maṃsacakkhu. Evaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpi vivaṭacakkhu.

    કથં ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ? ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે. યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના , તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના. ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’’તિ . ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે; યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. આકઙ્ખમાનો ચ ભગવા એકમ્પિ લોકધાતું પસ્સેય્ય, દ્વેપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, તિસ્સોપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, ચતસ્સોપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, પઞ્ચપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, દસપિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, વીસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, તિંસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, ચત્તાલીસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, પઞ્ઞાસમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, સતમ્પિ લોકધાતુયો પસ્સેય્ય, સહસ્સિમ્પિ ચૂળનિકં લોકધાતું પસ્સેય્ય, દ્વિસહસ્સિમ્પિ મજ્ઝિમિકં લોકધાતું પસ્સેય્ય, તિસહસ્સિમ્પિ લોકધાતું પસ્સેય્ય, મહાસહસ્સિમ્પિ 47 લોકધાતું પસ્સેય્ય. યાવતકં વા પન આકઙ્ખેય્ય તાવતકં પસ્સેય્ય. એવં પરિસુદ્ધં ભગવતો દિબ્બચક્ખુ. એવં ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ.

    Kathaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi vivaṭacakkhu? Bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate. Yathākammūpage satte pajānāti – ‘‘ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā , te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā. Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā’’ti . Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate; yathākammūpage satte pajānāti. Ākaṅkhamāno ca bhagavā ekampi lokadhātuṃ passeyya, dvepi lokadhātuyo passeyya, tissopi lokadhātuyo passeyya, catassopi lokadhātuyo passeyya, pañcapi lokadhātuyo passeyya, dasapi lokadhātuyo passeyya, vīsampi lokadhātuyo passeyya, tiṃsampi lokadhātuyo passeyya, cattālīsampi lokadhātuyo passeyya, paññāsampi lokadhātuyo passeyya, satampi lokadhātuyo passeyya, sahassimpi cūḷanikaṃ lokadhātuṃ passeyya, dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātuṃ passeyya, tisahassimpi lokadhātuṃ passeyya, mahāsahassimpi 48 lokadhātuṃ passeyya. Yāvatakaṃ vā pana ākaṅkheyya tāvatakaṃ passeyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato dibbacakkhu. Evaṃ bhagavā dibbena cakkhunāpi vivaṭacakkhu.

    કથં ભગવા પઞ્ઞાચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ? ભગવા મહાપઞ્ઞો પુથુપઞ્ઞો હાસપઞ્ઞો જવનપઞ્ઞો તિક્ખપઞ્ઞો નિબ્બેધિકપઞ્ઞો પઞ્ઞાપભેદકુસલો પભિન્નઞાણો અધિગતપટિસમ્ભિદો ચતુવેસારજ્જપ્પત્તો દસબલધારી પુરિસાસભો પુરિસસીહો પુરિસનાગો પુરિસાજઞ્ઞો પુરિસધોરય્હો અનન્તઞાણો અનન્તતેજો અનન્તયસો અડ્ઢો મહદ્ધનો ધનવા નેતા વિનેતા અનુનેતા પઞ્ઞાપેતા અનિજ્ઝાપેતા પેક્ખેતા પસાદેતા. સો હિ ભગવા અનુપ્પન્નસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદેતા, અસઞ્જાતસ્સ મગ્ગસ્સ સઞ્જનેતા, અનક્ખાતસ્સ મગ્ગસ્સ અક્ખાતા, મગ્ગઞ્ઞૂ મગ્ગવિદૂ મગ્ગકોવિદો મગ્ગાનુગા ચ પન એતરહિ સાવકા વિહરન્તિ પચ્છા સમન્નાગતા.

    Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi vivaṭacakkhu? Bhagavā mahāpañño puthupañño hāsapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño paññāpabhedakusalo pabhinnañāṇo adhigatapaṭisambhido catuvesārajjappatto dasabaladhārī purisāsabho purisasīho purisanāgo purisājañño purisadhorayho anantañāṇo anantatejo anantayaso aḍḍho mahaddhano dhanavā netā vinetā anunetā paññāpetā anijjhāpetā pekkhetā pasādetā. So hi bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā.

    સો હિ ભગવા જાનં જાનાતિ પસ્સં પસ્સતિ, ચક્ખુભૂતો ઞાણભૂતો ધમ્મભૂતો બ્રહ્મભૂતો વત્તા પવત્તા અત્થસ્સ નિન્નેતા અમતસ્સ દાતા ધમ્મસ્સામી તથાગતો. નત્થિ તસ્સ ભગવતો અઞ્ઞાતં અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય. અતીતં અનાગતં પચ્ચુપ્પન્નં 49 ઉપાદાય સબ્બે ધમ્મા સબ્બાકારેન બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણમુખે આપાથં આગચ્છન્તિ. યં કિઞ્ચિ નેય્યં નામ અત્થિ જાનિતબ્બં 50 અત્તત્થો વા પરત્થો વા ઉભયત્થો વા દિટ્ઠધમ્મિકો વા અત્થો સમ્પરાયિકો વા અત્થો ઉત્તાનો વા અત્થો ગમ્ભીરો વા અત્થો ગૂળ્હો વા અત્થો પટિચ્છન્નો વા અત્થો નેય્યો વા અત્થો નીતો વા અત્થો અનવજ્જો વા અત્થો નિક્કિલેસો વા અત્થો વોદાનો વા અત્થો પરમત્થો વા અત્થો, સબ્બં તં 51 અન્તોબુદ્ધઞાણે પરિવત્તતિ.

    So hi bhagavā jānaṃ jānāti passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. Natthi tassa bhagavato aññātaṃ adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya. Atītaṃ anāgataṃ paccuppannaṃ 52 upādāya sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchanti. Yaṃ kiñci neyyaṃ nāma atthi jānitabbaṃ 53 attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho paramattho vā attho, sabbaṃ taṃ 54 antobuddhañāṇe parivattati.

    સબ્બં કાયકમ્મં બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણાનુપરિવત્તિ સબ્બં વચીકમ્મં… સબ્બં મનોકમ્મં… અતીતે બુદ્ધસ્સ ભગવતો અપ્પટિહતં ઞાણં, અનાગતે પચ્ચુપ્પન્ને અપ્પટિહતં ઞાણં. યાવતકં નેય્યં તાવતકં ઞાણં, યાવતકં ઞાણં તાવતકં નેય્યં; નેય્યપરિયન્તિકં ઞાણં ઞાણપરિયન્તિકં નેય્યં, નેય્યં અતિક્કમિત્વા ઞાણં નપ્પવત્તતિ, ઞાણં અતિક્કમિત્વા નેય્યપથો નત્થિ. અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો તે ધમ્મા. યથા દ્વિન્નં સમુગ્ગપટલાનં સમ્માફુસિતાનં હેટ્ઠિમં સમુગ્ગપટલં ઉપરિમં નાતિવત્તતિ, ઉપરિમં સમુગ્ગપટલં હેટ્ઠિમં નાતિવત્તતિ, અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો; એવમેવ બુદ્ધસ્સ ભગવતો નેય્યઞ્ચ ઞાણઞ્ચ અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો. યાવતકં નેય્યં તાવતકં ઞાણં, યાવતકં ઞાણં તાવતકં નેય્યં; નેય્યપરિયન્તિકં ઞાણં ઞાણપરિયન્તિકં નેય્યં. નેય્યં અતિક્કમિત્વા ઞાણં નપ્પવત્તતિ, ઞાણં અતિક્કમિત્વા નેય્યપથો નત્થિ. અઞ્ઞમઞ્ઞપરિયન્તટ્ઠાયિનો તે ધમ્મા.

    Sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti sabbaṃ vacīkammaṃ… sabbaṃ manokammaṃ… atīte buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgate paccuppanne appaṭihataṃ ñāṇaṃ. Yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ; neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ, neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā. Yathā dvinnaṃ samuggapaṭalānaṃ sammāphusitānaṃ heṭṭhimaṃ samuggapaṭalaṃ uparimaṃ nātivattati, uparimaṃ samuggapaṭalaṃ heṭṭhimaṃ nātivattati, aññamaññapariyantaṭṭhāyino; evameva buddhassa bhagavato neyyañca ñāṇañca aññamaññapariyantaṭṭhāyino. Yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ; neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ ñāṇapariyantikaṃ neyyaṃ. Neyyaṃ atikkamitvā ñāṇaṃ nappavattati, ñāṇaṃ atikkamitvā neyyapatho natthi. Aññamaññapariyantaṭṭhāyino te dhammā.

    સબ્બધમ્મેસુ બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણં પવત્તતિ. સબ્બે ધમ્મા બુદ્ધસ્સ ભગવતો આવજ્જનપટિબદ્ધા આકઙ્ખપટિબદ્ધા મનસિકારપટિબદ્ધા ચિત્તુપ્પાદપટિબદ્ધા. સબ્બસત્તેસુ બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણં પવત્તતિ. સબ્બેસં સત્તાનં ભગવા આસયં જાનાતિ, અનુસયં જાનાતિ, ચરિતં જાનાતિ, અધિમુત્તિં જાનાતિ, અપ્પરજક્ખે મહારજક્ખે તિક્ખિન્દ્રિયે મુદિન્દ્રિયે સ્વાકારે દ્વાકારે સુવિઞ્ઞાપયે દુવિઞ્ઞાપયે ભબ્બાભબ્બે સત્તે પજાનાતિ. સદેવકો લોકો સમારકો સબ્રહ્મકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સા અન્તોબુદ્ધઞાણે પરિવત્તતિ 55.

    Sabbadhammesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbe dhammā buddhassa bhagavato āvajjanapaṭibaddhā ākaṅkhapaṭibaddhā manasikārapaṭibaddhā cittuppādapaṭibaddhā. Sabbasattesu buddhassa bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Sabbesaṃ sattānaṃ bhagavā āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbābhabbe satte pajānāti. Sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati 56.

    યથા યે કેચિ મચ્છકચ્છપા અન્તમસો તિમિતિમિઙ્ગલં ઉપાદાય અન્તોમહાસમુદ્દે પરિવત્તન્તિ; એવમેવ સદેવકો લોકો સમારકો સબ્રહ્મકો સસ્સમણબ્રાહ્મણી પજા સદેવમનુસ્સા અન્તોબુદ્ધઞાણે પરિવત્તતિ 57. યથા યે કેચિ પક્ખી અન્તમસો ગરુળં વેનતેય્યં ઉપાદાય આકાસસ્સ પદેસે પરિવત્તન્તિ; એવમેવ યેપિ તે સારિપુત્તસમા પઞ્ઞાય તેપિ બુદ્ધઞાણસ્સ પદેસે પરિવત્તન્તિ; બુદ્ધઞાણં દેવમનુસ્સાનં પઞ્ઞં ફરિત્વા અભિભવિત્વા તિટ્ઠતિ. યેપિ તે ખત્તિયપણ્ડિતા બ્રાહ્મણપણ્ડિતા ગહપતિપણ્ડિતા સમણપણ્ડિતા નિપુણા કતપરપ્પવાદા વાલવેધિરૂપા વોભિન્દન્તા મઞ્ઞે ચરન્તિ પઞ્ઞાગતેન દિટ્ઠિગતાનિ, તે પઞ્હં અભિસઙ્ખરિત્વા અભિસઙ્ખરિત્વા તથાગતં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છન્તિ ગૂળ્હાનિ ચ પટિચ્છન્નાનિ ચ. કથિતા વિસજ્જિતા ચ તે પઞ્હા ભગવતા હોન્તિ નિદ્દિટ્ઠકારણા. ઉપક્ખિત્તકા ચ તે ભગવતો સમ્પજ્જન્તિ. અથ ખો ભગવા તત્થ અતિરોચતિ યદિદં પઞ્ઞાયાતિ. એવં ભગવા પઞ્ઞાચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ.

    Yathā ye keci macchakacchapā antamaso timitimiṅgalaṃ upādāya antomahāsamudde parivattanti; evameva sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā antobuddhañāṇe parivattati 58. Yathā ye keci pakkhī antamaso garuḷaṃ venateyyaṃ upādāya ākāsassa padese parivattanti; evameva yepi te sāriputtasamā paññāya tepi buddhañāṇassa padese parivattanti; buddhañāṇaṃ devamanussānaṃ paññaṃ pharitvā abhibhavitvā tiṭṭhati. Yepi te khattiyapaṇḍitā brāhmaṇapaṇḍitā gahapatipaṇḍitā samaṇapaṇḍitā nipuṇā kataparappavādā vālavedhirūpā vobhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatāni, te pañhaṃ abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā pucchanti gūḷhāni ca paṭicchannāni ca. Kathitā visajjitā ca te pañhā bhagavatā honti niddiṭṭhakāraṇā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjanti. Atha kho bhagavā tattha atirocati yadidaṃ paññāyāti. Evaṃ bhagavā paññācakkhunāpi vivaṭacakkhu.

    કથં ભગવા બુદ્ધચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ? ભગવા બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેન્તો અદ્દસ સત્તે અપ્પરજક્ખે મહારજક્ખે તિક્ખિન્દ્રિયે મુદિન્દ્રિયે સ્વાકારે દ્વાકારે સુવિઞ્ઞાપયે દુવિઞ્ઞાપયે અપ્પેકચ્ચે પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો વિહરન્તે, અપ્પેકચ્ચે ન પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો વિહરન્તે. સેય્યથાપિ નામ ઉપ્પલિનિયં વા પદુમિનિયં વા પુણ્ડરીકિનિયં વા અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ ઉદકા અનુગ્ગતાનિ અન્તોનિમુગ્ગપોસીનિ, અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ સમોદકં ઠિતાનિ, અપ્પેકચ્ચાનિ ઉપ્પલાનિ વા પદુમાનિ વા પુણ્ડરીકાનિ વા ઉદકે જાતાનિ ઉદકે સંવડ્ઢાનિ ઉદકા અચ્ચુગ્ગમ્મ તિટ્ઠન્તિ અનુપલિત્તાનિ ઉદકેન; એવમેવ ભગવા બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેન્તો અદ્દસ સત્તે અપ્પરજક્ખે મહારજક્ખે તિક્ખિન્દ્રિયે મુદિન્દ્રિયે સ્વાકારે દ્વાકારે સુવિઞ્ઞાપયે દુવિઞ્ઞાપયે અપ્પેકચ્ચે પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો વિહરન્તે, અપ્પેકચ્ચે ન પરલોકવજ્જભયદસ્સાવિનો વિહરન્તે. જાનાતિ ભગવા – ‘‘અયં પુગ્ગલો રાગચરિતો, અયં દોસચરિતો, અયં મોહચરિતો, અયં વિતક્કચરિતો, અયં સદ્ધાચરિતો, અયં ઞાણચરિતો’’તિ. રાગચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ અસુભકથં કથેતિ; દોસચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ મેત્તાભાવનં આચિક્ખતિ; મોહચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ ઉદ્દેસે પરિપુચ્છાય કાલેન ધમ્મસ્સવને કાલેન ધમ્મસાકચ્છાય ગરુસંવાસે નિવેસેતિ; વિતક્કચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ આનાપાનસ્સતિં આચિક્ખતિ; સદ્ધાચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ પસાદનીયં નિમિત્તં આચિક્ખતિ બુદ્ધસુબોધિં 59 ધમ્મસુધમ્મતં સઙ્ઘસુપ્પટિપત્તિં સીલાનિ ચ; અત્તનો ઞાણચરિતસ્સ ભગવા પુગ્ગલસ્સ આચિક્ખતિ વિપસ્સનાનિમિત્તં અનિચ્ચાકારં દુક્ખાકારં અનત્તાકારં.

    Kathaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi vivaṭacakkhu? Bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante, appekacce na paralokavajjabhayadassāvino viharante. Seyyathāpi nāma uppaliniyaṃ vā paduminiyaṃ vā puṇḍarīkiniyaṃ vā appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni samodakaṃ ṭhitāni, appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṃvaḍḍhāni udakā accuggamma tiṭṭhanti anupalittāni udakena; evameva bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento addasa satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye appekacce paralokavajjabhayadassāvino viharante, appekacce na paralokavajjabhayadassāvino viharante. Jānāti bhagavā – ‘‘ayaṃ puggalo rāgacarito, ayaṃ dosacarito, ayaṃ mohacarito, ayaṃ vitakkacarito, ayaṃ saddhācarito, ayaṃ ñāṇacarito’’ti. Rāgacaritassa bhagavā puggalassa asubhakathaṃ katheti; dosacaritassa bhagavā puggalassa mettābhāvanaṃ ācikkhati; mohacaritassa bhagavā puggalassa uddese paripucchāya kālena dhammassavane kālena dhammasākacchāya garusaṃvāse niveseti; vitakkacaritassa bhagavā puggalassa ānāpānassatiṃ ācikkhati; saddhācaritassa bhagavā puggalassa pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhati buddhasubodhiṃ 60 dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiṃ sīlāni ca; attano ñāṇacaritassa bhagavā puggalassa ācikkhati vipassanānimittaṃ aniccākāraṃ dukkhākāraṃ anattākāraṃ.

    ‘‘સેલે યથા પબ્બતમુદ્ધનિટ્ઠિતો, યથાપિ પસ્સે જનતં સમન્તતો;

    ‘‘Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito, yathāpi passe janataṃ samantato;

    તથૂપમં ધમ્મમયં સુમેધ, પાસાદમારુય્હ સમન્તચક્ખુ;

    Tathūpamaṃ dhammamayaṃ sumedha, pāsādamāruyha samantacakkhu;

    સોકાવતિણ્ણં જનતમપેતસોકો, અવેક્ખસ્સુ જાતિજરાભિભૂત’’ન્તિ.

    Sokāvatiṇṇaṃ janatamapetasoko, avekkhassu jātijarābhibhūta’’nti.

    એવં ભગવા બુદ્ધચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ.

    Evaṃ bhagavā buddhacakkhunāpi vivaṭacakkhu.

    કથં ભગવા સમન્તચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખુ? સમન્તચક્ખુ વુચ્ચતિ સબ્બઞ્ઞુતઞાણં. ભગવા સબ્બઞ્ઞુતઞાણેન ઉપેતો સમુપેતો ઉપગતો સમુપગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો.

    Kathaṃ bhagavā samantacakkhunāpi vivaṭacakkhu? Samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā sabbaññutañāṇena upeto samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannāgato.

    ‘‘ન તસ્સ અદિટ્ઠમિધત્થિ કિઞ્ચિ, અથો અવિઞ્ઞાતમજાનિતબ્બં;

    ‘‘Na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;

    સબ્બં અભિઞ્ઞાસિ યદત્થિ નેય્યં, તથાગતો તેન સમન્તચક્ખૂ’’તિ.

    Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhū’’ti.

    એવં ભગવા સમન્તચક્ખુનાપિ વિવટચક્ખૂતિ – અકિત્તયિ વિવટચક્ખુ.

    Evaṃ bhagavā samantacakkhunāpi vivaṭacakkhūti – akittayi vivaṭacakkhu.

    સક્ખિધમ્મં પરિસ્સયવિનયન્તિ. સક્ખિધમ્મન્તિ ન ઇતિહિતિહં, ન ઇતિકિરાય, ન પરમ્પરાય, ન પિટકસમ્પદાય, ન તક્કહેતુ, ન નયહેતુ, ન આકારપરિવિતક્કેન, ન દિટ્ઠિનિજ્ઝાનક્ખન્તિયા સામં સયમભિઞ્ઞાતં અત્તપચ્ચક્ખં ધમ્મન્તિ – સક્ખિધમ્મં. પરિસ્સયવિનયન્તિ. પરિસ્સયાતિ દ્વે પરિસ્સયા – પાકટપરિસ્સયા ચ પટિચ્છન્નપરિસ્સયા ચ. કતમે પાકટપરિસ્સયા? સીહા બ્યગ્ઘા દીપી અચ્છા તરચ્છા કોકા મહિંસા 61 હત્થી અહિ વિચ્છિકા સતપદી, ચોરા વા અસ્સુ માનવા વા કતકમ્મા વા અકતકમ્મા વા, ચક્ખુરોગો સોતરોગો ઘાનરોગો જિવ્હારોગો કાયરોગો સીસરોગો કણ્ણરોગો મુખરોગો દન્તરોગો કાસો સાસો પિનાસો ડાહો 62 જરો કુચ્છિરોગો મુચ્છા પક્ખન્દિકા સૂલા વિસૂચિકા કુટ્ઠં ગણ્ડો કિલાસો સોસો અપમારો દદ્દુ કણ્ડુ કચ્છુ રખસા વિતચ્છિકા લોહિતપિત્તં 63 મધુમેહો અંસા પિળકા ભગન્દલા, પિત્તસમુટ્ઠાના આબાધા સેમ્હસમુટ્ઠાના આબાધા વાતસમુટ્ઠાના આબાધા સન્નિપાતિકા આબાધા ઉતુપરિણામજા આબાધા વિસમપરિહારજા આબાધા ઓપક્કમિકા આબાધા કમ્મવિપાકજા આબાધા, સીતં ઉણ્હં જિઘચ્છા પિપાસા ઉચ્ચારો પસ્સાવો ડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સા ઇતિ વા – ઇમે વુચ્ચન્તિ પાકટપરિસ્સયા.

    Sakkhidhammaṃ parissayavinayanti. Sakkhidhammanti na itihitihaṃ, na itikirāya, na paramparāya, na piṭakasampadāya, na takkahetu, na nayahetu, na ākāraparivitakkena, na diṭṭhinijjhānakkhantiyā sāmaṃ sayamabhiññātaṃ attapaccakkhaṃ dhammanti – sakkhidhammaṃ. Parissayavinayanti. Parissayāti dve parissayā – pākaṭaparissayā ca paṭicchannaparissayā ca. Katame pākaṭaparissayā? Sīhā byagghā dīpī acchā taracchā kokā mahiṃsā 64 hatthī ahi vicchikā satapadī, corā vā assu mānavā vā katakammā vā akatakammā vā, cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍāho 65 jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ 66 madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā, pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utupariṇāmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā, sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassā iti vā – ime vuccanti pākaṭaparissayā.

    કતમે પટિચ્છન્નપરિસ્સયા? કાયદુચ્ચરિતં વચીદુચ્ચરિતં મનોદુચ્ચરિતં કામચ્છન્દનીવરણં બ્યાપાદનીવરણં થિનમિદ્ધનીવરણં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં વિચિકિચ્છાનીવરણં રાગો દોસો મોહો કોધો ઉપનાહો મક્ખો પળાસો ઇસ્સા મચ્છરિયં માયા સાઠેય્યં થમ્ભો સારમ્ભો માનો અતિમાનો મદો પમાદો, સબ્બે કિલેસા સબ્બે દુચ્ચરિતા સબ્બે દરથા સબ્બે પરિળાહા સબ્બે સન્તાપા સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારા – ઇમે વુચ્ચન્તિ પટિચ્છન્નપરિસ્સયા.

    Katame paṭicchannaparissayā? Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ byāpādanīvaraṇaṃ thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ rāgo doso moho kodho upanāho makkho paḷāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pamādo, sabbe kilesā sabbe duccaritā sabbe darathā sabbe pariḷāhā sabbe santāpā sabbākusalābhisaṅkhārā – ime vuccanti paṭicchannaparissayā.

    પરિસ્સયાતિ કેનટ્ઠેન પરિસ્સયા? પરિસહન્તીતિ પરિસ્સયા, પરિહાનાય સંવત્તન્તીતિ પરિસ્સયા, તત્રાસયાતિ પરિસ્સયા. કથં પરિસહન્તીતિ પરિસ્સયા? તે પરિસ્સયા તં પુગ્ગલં સહન્તિ પરિસહન્તિ અભિભવન્તિ અજ્ઝોત્થરન્તિ પરિયાદિયન્તિ મદ્દન્તિ. એવં પરિસહન્તીતિ – પરિસ્સયા.

    Parissayāti kenaṭṭhena parissayā? Parisahantīti parissayā, parihānāya saṃvattantīti parissayā, tatrāsayāti parissayā. Kathaṃ parisahantīti parissayā? Te parissayā taṃ puggalaṃ sahanti parisahanti abhibhavanti ajjhottharanti pariyādiyanti maddanti. Evaṃ parisahantīti – parissayā.

    કથં પરિહાનાય સંવત્તન્તીતિ પરિસ્સયા? તે પરિસ્સયા કુસલાનં ધમ્માનં અન્તરાયાય પરિહાનાય સંવત્તન્તિ. કતમેસં કુસલાનં ધમ્માનં? સમ્માપટિપદાય અનુલોમપટિપદાય અપચ્ચનીકપટિપદાય અવિરુદ્ધપટિપદાય અન્વત્થપટિપદાય ધમ્માનુધમ્મપટિપદાય સીલેસુ પરિપૂરકારિતાય ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતાય ભોજને મત્તઞ્ઞુતાય જાગરિયાનુયોગસ્સ સતિસમ્પજઞ્ઞસ્સ ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ભાવનાનુયોગસ્સ ચતુન્નં સમ્મપ્પધાનાનં ચતુન્નં ઇદ્ધિપાદાનં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં પઞ્ચન્નં બલાનં સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ ભાવનાનુયોગસ્સ – ઇમેસં કુસલાનં ધમ્માનં અન્તરાયાય પરિહાનાય સંવત્તન્તિ. એવમ્પિ પરિહાનાય સંવત્તન્તીતિ – પરિસ્સયા.

    Kathaṃ parihānāya saṃvattantīti parissayā? Te parissayā kusalānaṃ dhammānaṃ antarāyāya parihānāya saṃvattanti. Katamesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ? Sammāpaṭipadāya anulomapaṭipadāya apaccanīkapaṭipadāya aviruddhapaṭipadāya anvatthapaṭipadāya dhammānudhammapaṭipadāya sīlesu paripūrakāritāya indriyesu guttadvāratāya bhojane mattaññutāya jāgariyānuyogassa satisampajaññassa catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ bhāvanānuyogassa catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa bhāvanānuyogassa – imesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ antarāyāya parihānāya saṃvattanti. Evampi parihānāya saṃvattantīti – parissayā.

    કથં તત્રાસયાતિ પરિસ્સયા? તત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તિ અત્તભાવસન્નિસ્સયા. યથા બિલે બિલાસયા પાણા સયન્તિ, દકે દકાસયા પાણા સયન્તિ, વને વનાસયા પાણા સયન્તિ, રુક્ખે રુક્ખાસયા પાણા સયન્તિ; એવમેવ તત્થેતે પાપકા અકુસલા ધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તિ અત્તભાવસન્નિસ્સયાતિ. એવમ્પિ તત્રાસયાતિ – પરિસ્સયા.

    Kathaṃ tatrāsayāti parissayā? Tatthete pāpakā akusalā dhammā uppajjanti attabhāvasannissayā. Yathā bile bilāsayā pāṇā sayanti, dake dakāsayā pāṇā sayanti, vane vanāsayā pāṇā sayanti, rukkhe rukkhāsayā pāṇā sayanti; evameva tatthete pāpakā akusalā dhammā uppajjanti attabhāvasannissayāti. Evampi tatrāsayāti – parissayā.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘સાન્તેવાસિકો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સાચરિયકો દુક્ખં ન ફાસુ વિહરતિ. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સાન્તેવાસિકો સાચરિયકો દુક્ખં ન ફાસુ વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા ધમ્મા સરસઙ્કપ્પા સઞ્ઞોજનિયા, ત્યસ્સ અન્તો વસન્તિ અન્વાસ્સવન્તિ પાપકા અકુસલા ધમ્માતિ. તસ્મા સાન્તેવાસિકોતિ વુચ્ચતિ. તે નં સમુદાચરન્તિ, સમુદાચરન્તિ 67 નં પાપકા અકુસલા ધમ્માતિ. તસ્મા સાચરિયકોતિ વુચ્ચતિ.

    Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘sāntevāsiko, bhikkhave, bhikkhu sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati. Kathañca, bhikkhave, bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā, tyassa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti. Tasmā sāntevāsikoti vuccati. Te naṃ samudācaranti, samudācaranti 68 naṃ pāpakā akusalā dhammāti. Tasmā sācariyakoti vuccati.

    ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા … મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય ઉપ્પજ્જન્તિ પાપકા અકુસલા ધમ્મા સરસઙ્કપ્પા સઞ્ઞોજનિયા, ત્યસ્સ અન્તો વસન્તિ અન્વાસ્સવન્તિ પાપકા અકુસલા ધમ્માતિ. તસ્મા સાન્તેવાસિકોતિ વુચ્ચતિ. તે નં સમુદાચરન્તિ, સમુદાચરન્તિ નં પાપકા અકુસલા ધમ્માતિ. તસ્મા સાચરિયકોતિ વુચ્ચતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સાન્તેવાસિકો સાચરિયકો દુક્ખં ન ફાસુ વિહરતી’’તિ. એવમ્પિ તત્રાસયાતિ – પરિસ્સયા.

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā … manasā dhammaṃ viññāya uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saññojaniyā, tyassa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti. Tasmā sāntevāsikoti vuccati. Te naṃ samudācaranti, samudācaranti naṃ pāpakā akusalā dhammāti. Tasmā sācariyakoti vuccati. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṃ na phāsu viharatī’’ti. Evampi tatrāsayāti – parissayā.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, અન્તરામલા અન્તરાઅમિત્તા અન્તરાસપત્તા અન્તરાવધકા અન્તરાપચ્ચત્થિકા. કતમે તયો? લોભો, ભિક્ખવે, અન્તરામલો 69 અન્તરાઅમિત્તો અન્તરાસપત્તો અન્તરાવધકો અન્તરાપચ્ચત્થિકો; દોસો, ભિક્ખવે…પે॰… મોહો, ભિક્ખવે, અન્તરામલો અન્તરાઅમિત્તો અન્તરાસપત્તો અન્તરાવધકો અન્તરાપચ્ચત્થિકો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો અન્તરામલા અન્તરાઅમિત્તા અન્તરાસપત્તા અન્તરાવધકા અન્તરાપચ્ચત્થિકા’’તિ.

    Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘tayome, bhikkhave, antarāmalā antarāamittā antarāsapattā antarāvadhakā antarāpaccatthikā. Katame tayo? Lobho, bhikkhave, antarāmalo 70 antarāamitto antarāsapatto antarāvadhako antarāpaccatthiko; doso, bhikkhave…pe… moho, bhikkhave, antarāmalo antarāamitto antarāsapatto antarāvadhako antarāpaccatthiko. Ime kho, bhikkhave, tayo antarāmalā antarāamittā antarāsapattā antarāvadhakā antarāpaccatthikā’’ti.

    ‘‘અનત્થજનનો લોભો, લોભો ચિત્તપ્પકોપનો;

    ‘‘Anatthajanano lobho, lobho cittappakopano;

    ભયમન્તરતો જાતં, તં જનો નાવબુજ્ઝતિ.

    Bhayamantarato jātaṃ, taṃ jano nāvabujjhati.

    ‘‘લુદ્ધો અત્થં ન જાનાતિ, લુદ્ધો ધમ્મં ન પસ્સતિ;

    ‘‘Luddho atthaṃ na jānāti, luddho dhammaṃ na passati;

    અન્ધન્તમં 71 તદા હોતિ, યં લોભો સહતે નરં.

    Andhantamaṃ 72 tadā hoti, yaṃ lobho sahate naraṃ.

    ‘‘અનત્થજનનો દોસો, દોસો ચિત્તપ્પકોપનો;

    ‘‘Anatthajanano doso, doso cittappakopano;

    ભયમન્તરતો જાતં, તં જનો નાવબુજ્ઝતિ.

    Bhayamantarato jātaṃ, taṃ jano nāvabujjhati.

    ‘‘કુદ્ધો અત્થં ન જાનાતિ, કુદ્ધો ધમ્મં ન પસ્સતિ;

    ‘‘Kuddho atthaṃ na jānāti, kuddho dhammaṃ na passati;

    અન્ધન્તમં તદા હોતિ, યં દોસો સહતે નરં.

    Andhantamaṃ tadā hoti, yaṃ doso sahate naraṃ.

    ‘‘અનત્થજનનો મોહો, મોહો ચિત્તપ્પકોપનો;

    ‘‘Anatthajanano moho, moho cittappakopano;

    ભયમન્તરતો જાતં, તં જનો નાવબુજ્ઝતિ.

    Bhayamantarato jātaṃ, taṃ jano nāvabujjhati.

    ‘‘મૂળ્હો અત્થં ન જાનાતિ, મૂળ્હો ધમ્મં ન પસ્સતિ;

    ‘‘Mūḷho atthaṃ na jānāti, mūḷho dhammaṃ na passati;

    અન્ધન્તમં તદા હોતિ, યં મોહો સહતે નર’’ન્તિ.

    Andhantamaṃ tadā hoti, yaṃ moho sahate nara’’nti.

    એવમ્પિ તત્રાસયાતિ – પરિસ્સયા.

    Evampi tatrāsayāti – parissayā.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘તયો ખો, મહારાજ, પુરિસસ્સ ધમ્મા અજ્ઝત્તં ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જન્તિ અહિતાય દુક્ખાય અફાસુવિહારાય. કતમે તયો? લોભો ખો, મહારાજ, પુરિસસ્સ ધમ્મો અજ્ઝત્તં ઉપ્પજ્જમાનો ઉપ્પજ્જતિ અહિતાય દુક્ખાય અફાસુવિહારાય; દોસો ખો, મહારાજ…પે॰… મોહો ખો, મહારાજ, પુરિસસ્સ ધમ્મો અજ્ઝત્તં ઉપ્પજ્જમાનો ઉપ્પજ્જતિ અહિતાય દુક્ખાય અફાસુવિહારાય. ઇમે ખો, મહારાજ, તયો પુરિસસ્સ ધમ્મા અજ્ઝત્તં ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જન્તિ અહિતાય દુક્ખાય અફાસુવિહારાય.

    Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘tayo kho, mahārāja, purisassa dhammā ajjhattaṃ uppajjamānā uppajjanti ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. Katame tayo? Lobho kho, mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya; doso kho, mahārāja…pe… moho kho, mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṃ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya. Ime kho, mahārāja, tayo purisassa dhammā ajjhattaṃ uppajjamānā uppajjanti ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya.

    ‘‘લોભો દોસો ચ મોહો ચ, પુરિસં પાપચેતસં;

    ‘‘Lobho doso ca moho ca, purisaṃ pāpacetasaṃ;

    હિંસન્તિ અત્તસમ્ભૂતા, તચસારંવ સમ્ફલ’’ન્તિ.

    Hiṃsanti attasambhūtā, tacasāraṃva samphala’’nti.

    એવમ્પિ તત્રાસયાતિ – પરિસ્સયા.

    Evampi tatrāsayāti – parissayā.

    વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –

    Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘રાગો ચ દોસો ચ ઇતો નિદાના, અરતી રતી લોમહંસો ઇતોજા;

    ‘‘Rāgo ca doso ca ito nidānā, aratī ratī lomahaṃso itojā;

    ઇતો સમુટ્ઠાય મનોવિતક્કા, કુમારકા ધઙ્કમિવોસ્સજન્તી’’તિ.

    Ito samuṭṭhāya manovitakkā, kumārakā dhaṅkamivossajantī’’ti.

    એવમ્પિ તત્રાસયાતિ – પરિસ્સયા.

    Evampi tatrāsayāti – parissayā.

    પરિસ્સયવિનયન્તિ પરિસ્સયવિનયં પરિસ્સયપ્પહાનં પરિસ્સયવૂપસમં પરિસ્સયપટિનિસ્સગ્ગં પરિસ્સયપટિપસ્સદ્ધિં અમતં નિબ્બાનન્તિ – સક્ખિધમ્મં પરિસ્સયવિનયં.

    Parissayavinayanti parissayavinayaṃ parissayappahānaṃ parissayavūpasamaṃ parissayapaṭinissaggaṃ parissayapaṭipassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – sakkhidhammaṃ parissayavinayaṃ.

    પટિપદં વદેહિ ભદ્દન્તેતિ. પટિપદં વદેહિ – સમ્માપટિપદં અનુલોમપટિપદં અપચ્ચનીકપટિપદં અવિરુદ્ધપટિપદં અન્વત્થપટિપદં ધમ્માનુધમ્મપટિપદં સીલેસુ પરિપૂરકારિતં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતં ભોજને મત્તઞ્ઞુતં જાગરિયાનુયોગં સતિસમ્પજઞ્ઞં ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ચત્તારો સમ્મપ્પધાને ચત્તારો ઇદ્ધિપાદે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પઞ્ચ બલાનિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં નિબ્બાનઞ્ચ નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદં વદેહિ આચિક્ખ દેસેહિ પઞ્ઞપેહિ પટ્ઠપેહિ વિવર વિભજ ઉત્તાનીકરોહિ પકાસેહીતિ – પટિપદં વદેહિ. ભદ્દન્તેતિ સો નિમ્મિતો બુદ્ધં ભગવન્તં આલપતિ. અથ વા યં ત્વં ધમ્મં આચિક્ખસિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસિ સબ્બં તં સુન્દરં ભદ્દકં કલ્યાણં અનવજ્જં સેવિતબ્બન્તિ – પટિપદં વદેહિ ભદ્દન્તે.

    Paṭipadaṃ vadehi bhaddanteti. Paṭipadaṃ vadehi – sammāpaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ aviruddhapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ sīlesu paripūrakāritaṃ indriyesu guttadvārataṃ bhojane mattaññutaṃ jāgariyānuyogaṃ satisampajaññaṃ cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ vadehi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti – paṭipadaṃ vadehi. Bhaddanteti so nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ ālapati. Atha vā yaṃ tvaṃ dhammaṃ ācikkhasi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesi sabbaṃ taṃ sundaraṃ bhaddakaṃ kalyāṇaṃ anavajjaṃ sevitabbanti – paṭipadaṃ vadehi bhaddante.

    પાતિમોક્ખં અથ વાપિ સમાધિન્તિ. પાતિમોક્ખન્તિ સીલં પતિટ્ઠા આદિ ચરણં સંયમો સંવરો મુખં પમુખં કુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા. અથ વાપિ સમાધિન્તિ યા ચિત્તસ્સ ઠિતિ સણ્ઠિતિ અવટ્ઠિતિ અવિસાહારો અવિક્ખેપો અવિસાહતમાનસતા સમથો સમાધિન્દ્રિયં સમાધિબલં સમ્માસમાધીતિ – પાતિમોક્ખં અથ વાપિ સમાધિં.

    Pātimokkhaṃ atha vāpi samādhinti. Pātimokkhanti sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mukhaṃ pamukhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Atha vāpi samādhinti yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhatamānasatā samatho samādhindriyaṃ samādhibalaṃ sammāsamādhīti – pātimokkhaṃ atha vāpi samādhiṃ.

    તેનાહ સો નિમ્મિતો –

    Tenāha so nimmito –

    ‘‘અકિત્તયી વિવટચક્ખુ, સક્ખિધમ્મં પરિસ્સયવિનયં;

    ‘‘Akittayī vivaṭacakkhu, sakkhidhammaṃ parissayavinayaṃ;

    પટિપદં વદેહિ ભદ્દન્તે, પાતિમોક્ખં અથ વાપિ સમાધિ’’ન્તિ.

    Paṭipadaṃ vadehi bhaddante, pātimokkhaṃ atha vāpi samādhi’’nti.

    ૧૫૭.

    157.

    ચક્ખૂહિ નેવ લોલસ્સ, ગામકથાય આવરયે સોતં;

    Cakkhūhineva lolassa, gāmakathāya āvaraye sotaṃ;

    રસે ચ નાનુગિજ્ઝેય્ય, ન ચ મમાયેથ કિઞ્ચિ લોકસ્મિં.

    Rase ca nānugijjheyya, na ca mamāyetha kiñci lokasmiṃ.

    ચક્ખૂહિ નેવ લોલસ્સાતિ. કથં ચક્ખુલોલોતિ? ઇધેકચ્ચો ચક્ખુલોલિયેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘‘અદિટ્ઠં દક્ખિતબ્બં , દિટ્ઠં સમતિક્કમિતબ્બ’’ન્તિ આરામેન આરામં ઉય્યાનેન ઉય્યાનં ગામેન ગામં નિગમેન નિગમં નગરેન નગરં રટ્ઠેન રટ્ઠં જનપદેન જનપદં દીઘચારિકં અનવટ્ઠિતચારિકં 73 અનુયુત્તો ચ હોતિ રૂપસ્સ દસ્સનાય. એવમ્પિ ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Cakkhūhineva lolassāti. Kathaṃ cakkhuloloti? Idhekacco cakkhuloliyena samannāgato hoti – ‘‘adiṭṭhaṃ dakkhitabbaṃ , diṭṭhaṃ samatikkamitabba’’nti ārāmena ārāmaṃ uyyānena uyyānaṃ gāmena gāmaṃ nigamena nigamaṃ nagarena nagaraṃ raṭṭhena raṭṭhaṃ janapadena janapadaṃ dīghacārikaṃ anavaṭṭhitacārikaṃ 74 anuyutto ca hoti rūpassa dassanāya. Evampi cakkhulolo hoti.

    અથ વા ભિક્ખુ અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વીથિં પટિપન્નો અસંવુતો ગચ્છતિ હત્થિં ઓલોકેન્તો, અસ્સં ઓલોકેન્તો, રથં ઓલોકેન્તો, પત્તિં ઓલોકેન્તો, ઇત્થિયો ઓલોકેન્તો, પુરિસે ઓલોકેન્તો, કુમારકે ઓલોકેન્તો, કુમારિકાયો ઓલોકેન્તો, અન્તરાપણં ઓલોકેન્તો , ઘરમુખાનિ ઓલોકેન્તો, ઉદ્ધં ઓલોકેન્તો, અધો ઓલોકેન્તો, દિસાવિદિસં વિપેક્ખમાનો ગચ્છતિ. એવમ્પિ ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Atha vā bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno asaṃvuto gacchati hatthiṃ olokento, assaṃ olokento, rathaṃ olokento, pattiṃ olokento, itthiyo olokento, purise olokento, kumārake olokento, kumārikāyo olokento, antarāpaṇaṃ olokento , gharamukhāni olokento, uddhaṃ olokento, adho olokento, disāvidisaṃ vipekkhamāno gacchati. Evampi cakkhulolo hoti.

    અથ વા ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ અનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય ન પટિપજ્જતિ, ન રક્ખતિ ચક્ખુન્દ્રિયં, ચક્ખુન્દ્રિયે ન સંવરં આપજ્જતિ. એવમ્પિ ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Atha vā bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye na saṃvaraṃ āpajjati. Evampi cakkhulolo hoti.

    યથા વા પનેકે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા સદ્ધાદેય્યાનિ ભોજનાનિ ભુઞ્જિત્વા તે એવરૂપં વિસૂકદસ્સનં અનુયુત્તા વિહરન્તિ, સેય્યથિદં – નચ્ચં ગીતં વાદિતં પેક્ખં અક્ખાનં પાણિસ્સરં વેતાળં કુમ્ભથૂણં 75 સોભનકં 76 ચણ્ડાલં વંસં ધોવનં હત્થિયુદ્ધં અસ્સયુદ્ધં મહિંસયુદ્ધં 77 ઉસભયુદ્ધં અજયુદ્ધં મેણ્ડયુદ્ધં કુક્કુટયુદ્ધં વટ્ટકયુદ્ધં દણ્ડયુદ્ધં મુટ્ઠિયુદ્ધં નિબ્બુદ્ધં ઉય્યોધિકં બલગ્ગં સેનાબ્યૂહં અનીકદસ્સનં ઇતિ વા . એવમ્પિ ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Yathā vā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṃ visūkadassanaṃ anuyuttā viharanti, seyyathidaṃ – naccaṃ gītaṃ vāditaṃ pekkhaṃ akkhānaṃ pāṇissaraṃ vetāḷaṃ kumbhathūṇaṃ 78 sobhanakaṃ 79 caṇḍālaṃ vaṃsaṃ dhovanaṃ hatthiyuddhaṃ assayuddhaṃ mahiṃsayuddhaṃ 80 usabhayuddhaṃ ajayuddhaṃ meṇḍayuddhaṃ kukkuṭayuddhaṃ vaṭṭakayuddhaṃ daṇḍayuddhaṃ muṭṭhiyuddhaṃ nibbuddhaṃ uyyodhikaṃ balaggaṃ senābyūhaṃ anīkadassanaṃ iti vā . Evampi cakkhulolo hoti.

    કથં ન ચક્ખુલોલો હોતિ? ઇધ ભિક્ખુ અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વીથિં પટિપન્નો સંવુતો ગચ્છતિ ન હત્થિં ઓલોકેન્તો, ન અસ્સં ઓલોકેન્તો, ન રથં ઓલોકેન્તો, ન પત્તિં ઓલોકેન્તો, ન ઇત્થિયો ઓલોકેન્તો, ન પુરિસે ઓલોકેન્તો, ન કુમારકે ઓલોકેન્તો, ન કુમારિકાયો ઓલોકેન્તો, ન અન્તરાપણં ઓલોકેન્તો, ન ઘરમુખાનિ ઓલોકેન્તો, ન ઉદ્ધં ઓલોકેન્તો, ન અધો ઓલોકેન્તો, ન દિસાવિદિસાવિપેક્ખમાનો ગચ્છતિ. એવમ્પિ ન ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Kathaṃ na cakkhulolo hoti? Idha bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno saṃvuto gacchati na hatthiṃ olokento, na assaṃ olokento, na rathaṃ olokento, na pattiṃ olokento, na itthiyo olokento, na purise olokento, na kumārake olokento, na kumārikāyo olokento, na antarāpaṇaṃ olokento, na gharamukhāni olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisāvipekkhamāno gacchati. Evampi na cakkhulolo hoti.

    અથ વા ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી. યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય પટિપજ્જતિ, રક્ખતિ ચક્ખુન્દ્રિયં, ચક્ખુન્દ્રિયે સંવરં આપજ્જતિ. એવમ્પિ ન ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Atha vā bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjati. Evampi na cakkhulolo hoti.

    યથા વા પનેકે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા સદ્ધાદેય્યાનિ ભોજનાનિ ભુઞ્જિત્વા તે એવરૂપં વિસૂકદસ્સનં અનનુયુત્તા વિહરન્તિ, સેય્યથિદં – નચ્ચં ગીતં વાદિતં પેક્ખં અક્ખાનં…પે॰… અનીકદસ્સનં ઇતિ વા. એવરૂપા વિસૂકદસ્સના પટિવિરતો હોતિ. એવમ્પિ ન ચક્ખુલોલો હોતિ.

    Yathā vā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṃ visūkadassanaṃ ananuyuttā viharanti, seyyathidaṃ – naccaṃ gītaṃ vāditaṃ pekkhaṃ akkhānaṃ…pe… anīkadassanaṃ iti vā. Evarūpā visūkadassanā paṭivirato hoti. Evampi na cakkhulolo hoti.

    ચક્ખૂહિ નેવ લોલસ્સાતિ. ચક્ખુલોલિયં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, ચક્ખુલોલિયા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – ચક્ખૂહિ નેવ લોલસ્સ.

    Cakkhūhineva lolassāti. Cakkhuloliyaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, cakkhuloliyā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – cakkhūhi neva lolassa.

    ગામકથાય આવરયે સોતન્તિ. ગામકથા વુચ્ચતિ બાત્તિંસ તિરચ્છાનકથા, સેય્યથિદં – રાજકથા ચોરકથા મહામત્તકથા સેનાકથા ભયકથા યુદ્ધકથા અન્નકથા પાનકથા વત્થકથા યાનકથા સયનકથા માલાકથા ગન્ધકથા ઞાતિકથા ગામકથા નિગમકથા નગરકથા જનપદકથા ઇત્થિકથા 81 સૂરકથા વિસિખાકથા કુમ્ભટ્ઠાનકથા પુબ્બપેતકથા નાનત્તકથા લોકક્ખાયિકા સમુદ્દક્ખાયિકા ઇતિભવાભવકથા ઇતિ વા. ગામકથાય આવરયે સોતન્તિ . ગામકથાય સોતં આવરેય્ય નિવારેય્ય સંવરેય્ય રક્ખેય્ય ગોપેય્ય પિદહેય્ય પચ્છિન્દેય્યાતિ – ગામકથાય આવરયે સોતં.

    Gāmakathāya āvaraye sotanti. Gāmakathā vuccati bāttiṃsa tiracchānakathā, seyyathidaṃ – rājakathā corakathā mahāmattakathā senākathā bhayakathā yuddhakathā annakathā pānakathā vatthakathā yānakathā sayanakathā mālākathā gandhakathā ñātikathā gāmakathā nigamakathā nagarakathā janapadakathā itthikathā 82 sūrakathā visikhākathā kumbhaṭṭhānakathā pubbapetakathā nānattakathā lokakkhāyikā samuddakkhāyikā itibhavābhavakathā iti vā. Gāmakathāya āvaraye sotanti . Gāmakathāya sotaṃ āvareyya nivāreyya saṃvareyya rakkheyya gopeyya pidaheyya pacchindeyyāti – gāmakathāya āvaraye sotaṃ.

    રસે ચ નાનુગિજ્ઝેય્યાતિ. રસે ચાતિ મૂલરસો ખન્ધરસો તચરસો પત્તરસો પુપ્ફરસો ફલરસો અમ્બિલં મધુરં તિત્તકં કટુકં લોણિકં ખારિકં લમ્બિકં કસાવો સાદુ અસાદુ સીતં ઉણ્હં. સન્તેકે સમણબ્રાહ્મણા રસગિદ્ધા; તે જિવ્હગ્ગેન રસગ્ગાનિ પરિયેસન્તા આહિણ્ડન્તિ, તે અમ્બિલં લભિત્વા અનમ્બિલં પરિયેસન્તિ, અનમ્બિલં લભિત્વા અમ્બિલં પરિયેસન્તિ…પે॰… સીતં લભિત્વા ઉણ્હં પરિયેસન્તિ, ઉણ્હં લભિત્વા સીતં પરિયેસન્તિ. તે યં યં લભિત્વા તેન તેન ન તુસ્સન્તિ, અપરાપરં પરિયેસન્તિ, મનાપિકેસુ રસેસુ રત્તા ગિદ્ધા ગધિતા મુચ્છિતા અજ્ઝોસન્ના લગ્ગા લગ્ગિતા પલિબુદ્ધા. યસ્સેસા રસતણ્હા પહીના સમુચ્છિન્ના…પે॰… ઞાણગ્ગિના દડ્ઢા, સો પટિસઙ્ખા યોનિસો આહારં આહારેતિ નેવ દવાય…પે॰… અનવજ્જતા ચ ફાસુવિહારો ચાતિ.

    Rase ca nānugijjheyyāti. Rase cāti mūlaraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso phalaraso ambilaṃ madhuraṃ tittakaṃ kaṭukaṃ loṇikaṃ khārikaṃ lambikaṃ kasāvo sādu asādu sītaṃ uṇhaṃ. Santeke samaṇabrāhmaṇā rasagiddhā; te jivhaggena rasaggāni pariyesantā āhiṇḍanti, te ambilaṃ labhitvā anambilaṃ pariyesanti, anambilaṃ labhitvā ambilaṃ pariyesanti…pe… sītaṃ labhitvā uṇhaṃ pariyesanti, uṇhaṃ labhitvā sītaṃ pariyesanti. Te yaṃ yaṃ labhitvā tena tena na tussanti, aparāparaṃ pariyesanti, manāpikesu rasesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā. Yassesā rasataṇhā pahīnā samucchinnā…pe… ñāṇagginā daḍḍhā, so paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāya…pe… anavajjatā ca phāsuvihāro cāti.

    યથા વણં આલિમ્પેય્ય યાવદેવ આરુહણત્થાય 83, યથા વા પન અક્ખં અબ્ભઞ્જેય્ય યાવદેવ ભારસ્સ નિત્થરણત્થાય, યથા વા પુત્તમંસં આહારં આહારેય્ય યાવદેવ કન્તારસ્સ નિત્થરણત્થાય; એવમેવં ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો આહારં આહારેતિ નેવ દવાય…પે॰… અનવજ્જતા ચ ફાસુવિહારો ચાતિ રસતણ્હં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, રસતણ્હાય આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – રસે ચ નાનુગિજ્ઝેય્ય.

    Yathā vaṇaṃ ālimpeyya yāvadeva āruhaṇatthāya 84, yathā vā pana akkhaṃ abbhañjeyya yāvadeva bhārassa nittharaṇatthāya, yathā vā puttamaṃsaṃ āhāraṃ āhāreyya yāvadeva kantārassa nittharaṇatthāya; evamevaṃ bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāya…pe… anavajjatā ca phāsuvihāro cāti rasataṇhaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, rasataṇhāya ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – rase ca nānugijjheyya.

    ન ચ મમાયેથ કિઞ્ચિ લોકસ્મિન્તિ. મમત્તાતિ દ્વે મમત્તા – તણ્હામમત્તઞ્ચ દિટ્ઠિમમત્તઞ્ચ …પે॰… ઇદં તણ્હામમત્તં…પે॰… ઇદં દિટ્ઠિમમત્તં. તણ્હામમત્તં પહાય દિટ્ઠિમમત્તં પટિનિસ્સજ્જિત્વા ચક્ખું ન મમાયેય્ય ન ગણ્હેય્ય ન પરામસેય્ય નાભિનિવિસેય્ય; સોતં… ઘાનં… જિવ્હં… કાયં… રૂપે… સદ્દે… ગન્ધે… રસે… ફોટ્ઠબ્બે… કુલં… ગણં… આવાસં… લાભં… યસં… પસંસં… સુખં… ચીવરં… પિણ્ડપાતં… સેનાસનં… ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં… કામધાતું… રૂપધાતું… અરૂપધાતું… કામભવં… રૂપભવં… અરૂપભવં… સઞ્ઞાભવં… અસઞ્ઞાભવં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાભવં … એકવોકારભવં… ચતુવોકારભવં… પઞ્ચવોકારભવં … અતીતં… અનાગતં… પચ્ચુપ્પન્નં… દિટ્ઠસુતમુતવિઞ્ઞાતબ્બે ધમ્મે ન મમાયેય્ય ન ગણ્હેય્ય ન પરામસેય્ય નાભિનિવિસેય્ય. કિઞ્ચીતિ કિઞ્ચિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં. લોકસ્મિન્તિ અપાયલોકે…પે॰… આયતનલોકેતિ – ન ચ મમાયેથ કિઞ્ચિ લોકસ્મિં.

    Na ca mamāyetha kiñci lokasminti. Mamattāti dve mamattā – taṇhāmamattañca diṭṭhimamattañca …pe… idaṃ taṇhāmamattaṃ…pe… idaṃ diṭṭhimamattaṃ. Taṇhāmamattaṃ pahāya diṭṭhimamattaṃ paṭinissajjitvā cakkhuṃ na mamāyeyya na gaṇheyya na parāmaseyya nābhiniviseyya; sotaṃ… ghānaṃ… jivhaṃ… kāyaṃ… rūpe… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe… kulaṃ… gaṇaṃ… āvāsaṃ… lābhaṃ… yasaṃ… pasaṃsaṃ… sukhaṃ… cīvaraṃ… piṇḍapātaṃ… senāsanaṃ… gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ… kāmadhātuṃ… rūpadhātuṃ… arūpadhātuṃ… kāmabhavaṃ… rūpabhavaṃ… arūpabhavaṃ… saññābhavaṃ… asaññābhavaṃ… nevasaññānāsaññābhavaṃ … ekavokārabhavaṃ… catuvokārabhavaṃ… pañcavokārabhavaṃ … atītaṃ… anāgataṃ… paccuppannaṃ… diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme na mamāyeyya na gaṇheyya na parāmaseyya nābhiniviseyya. Kiñcīti kiñci rūpagataṃ vedanāgataṃ saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagataṃ. Lokasminti apāyaloke…pe… āyatanaloketi – na ca mamāyetha kiñci lokasmiṃ.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘ચક્ખૂહિ નેવ લોલસ્સ, ગામકથાય આવરયે સોતં;

    ‘‘Cakkhūhi neva lolassa, gāmakathāya āvaraye sotaṃ;

    રસે ચ નાનુગિજ્ઝેય્ય, ન ચ મમાયેથ કિઞ્ચિ લોકસ્મિ’’ન્તિ.

    Rase ca nānugijjheyya, na ca mamāyetha kiñci lokasmi’’nti.

    ૧૫૮.

    158.

    ફસ્સેન યદા ફુટ્ઠસ્સ, પરિદેવં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ;

    Phassena yadā phuṭṭhassa, paridevaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci;

    ભવઞ્ચ નાભિજપ્પેય્ય, ભેરવેસુ ચ ન સમ્પવેધેય્ય.

    Bhavañca nābhijappeyya, bheravesu ca na sampavedheyya.

    ફસ્સેન યદા ફુટ્ઠસ્સાતિ. ફસ્સોતિ રોગફસ્સો. રોગફસ્સેન ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતો અસ્સ; ચક્ખુરોગેન ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતો અસ્સ, સોતરોગેન…પે॰… ઘાનરોગેન… જિવ્હારોગેન… કાયરોગેન… સીસરોગેન… કણ્ણરોગેન… મુખરોગેન… દન્તરોગેન… કાસેન… સાસેન… પિનાસેન… ડાહેન… જરેન… કુચ્છિરોગેન… મુચ્છાય… પક્ખન્દિકાય… સૂલાય… વિસૂચિકાય… કુટ્ઠેન… ગણ્ડેન… કિલાસેન… સોસેન… અપમારેન… દદ્દુયા… કણ્ડુયા … કચ્છુયા… રખસાય… વિતચ્છિકાય… લોહિતેન… પિત્તેન… મધુમેહેન… અંસાય… પિળકાય… ભગન્દલેન… પિત્તસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… સેમ્હસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… વાતસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… સન્નિપાતિકેન આબાધેન… ઉતુપરિણામજેન આબાધેન… વિસમપરિહારજેન આબાધેન… ઓપક્કમિકેન આબાધેન… કમ્મવિપાકજેન આબાધેન… સીતેન… ઉણ્હેન… જિઘચ્છાય… પિપાસાય… ઉચ્ચારેન… પસ્સાવેન… ડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સેહિ ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતો અસ્સાતિ – ફસ્સેન યદા ફુટ્ઠસ્સ.

    Phassenayadā phuṭṭhassāti. Phassoti rogaphasso. Rogaphassena phuṭṭho pareto samohito samannāgato assa; cakkhurogena phuṭṭho pareto samohito samannāgato assa, sotarogena…pe… ghānarogena… jivhārogena… kāyarogena… sīsarogena… kaṇṇarogena… mukharogena… dantarogena… kāsena… sāsena… pināsena… ḍāhena… jarena… kucchirogena… mucchāya… pakkhandikāya… sūlāya… visūcikāya… kuṭṭhena… gaṇḍena… kilāsena… sosena… apamārena… dadduyā… kaṇḍuyā … kacchuyā… rakhasāya… vitacchikāya… lohitena… pittena… madhumehena… aṃsāya… piḷakāya… bhagandalena… pittasamuṭṭhānena ābādhena… semhasamuṭṭhānena ābādhena… vātasamuṭṭhānena ābādhena… sannipātikena ābādhena… utupariṇāmajena ābādhena… visamaparihārajena ābādhena… opakkamikena ābādhena… kammavipākajena ābādhena… sītena… uṇhena… jighacchāya… pipāsāya… uccārena… passāvena… ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassehi phuṭṭho pareto samohito samannāgato assāti – phassena yadā phuṭṭhassa.

    પરિદેવં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચીતિ. આદેવં પરિદેવં આદેવનં પરિદેવનં આદેવિતત્તં પરિદેવિતત્તં વાચા પલાપં વિપ્પલાપં લાલપ્પં લાલપ્પાયનં લાલપ્પાયિતત્તં ન કરેય્ય ન જનેય્ય ન સઞ્જનેય્ય ન નિબ્બત્તેય્ય નાભિનિબ્બત્તેય્ય. કુહિઞ્ચીતિ કુહિઞ્ચિ કિમ્હિચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – પરિદેવં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ.

    Paridevaṃbhikkhu na kareyya kuhiñcīti. Ādevaṃ paridevaṃ ādevanaṃ paridevanaṃ ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācā palāpaṃ vippalāpaṃ lālappaṃ lālappāyanaṃ lālappāyitattaṃ na kareyya na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya. Kuhiñcīti kuhiñci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – paridevaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci.

    ભવઞ્ચ નાભિજપ્પેય્યાતિ. કામભવં ન જપ્પેય્ય, રૂપભવં ન જપ્પેય્ય, અરૂપભવં ન જપ્પેય્ય ન પજપ્પેય્ય નાભિજપ્પેય્યાતિ – ભવઞ્ચ નાભિજપ્પેય્ય.

    Bhavañca nābhijappeyyāti. Kāmabhavaṃ na jappeyya, rūpabhavaṃ na jappeyya, arūpabhavaṃ na jappeyya na pajappeyya nābhijappeyyāti – bhavañca nābhijappeyya.

    ભેરવેસુ ચ ન સમ્પવેધેય્યાતિ. ભેરવાતિ એકેનાકારેન ભયમ્પિ ભેરવમ્પિ તઞ્ઞેવ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘એતં નૂન તં ભયં ભેરવં ન જહે આગચ્છતી’’તિ. બહિદ્ધારમ્મણં વુત્તં સીહા બ્યગ્ઘા દીપી અચ્છા તરચ્છા કોકા મહિંસા અસ્સા હત્થી અહિ વિચ્છિકા સતપદી, ચોરા વા અસ્સુ માનવા વા કતકમ્મા વા અકતકમ્મા વા. અથાપરેન આકારેન ભયં વુચ્ચતિ અજ્ઝત્તિકં ચિત્તસમુટ્ઠાનં ભયં ભયાનકં છમ્ભિતત્તં લોમહંસો ચેતસો ઉબ્બેગો ઉત્રાસો, જાતિભયં જરાભયં બ્યાધિભયં મરણભયં રાજભયં ચોરભયં અગ્ગિભયં ઉદકભયં અત્તાનુવાદભયં પરાનુવાદભયં દણ્ડભયં દુગ્ગતિભયં ઊમિભયં કુમ્ભીલભયં આવટ્ટભયં સુસુકાભયં 85 આજીવિકભયં અસિલોકભયં પરિસાય સારજ્જભયં મદનભયં દુગ્ગતિભયં ભયં ભયાનકં છમ્ભિતત્તં લોમહંસો ચેતસો ઉબ્બેગો ઉત્રાસો. ભેરવેસુ ચ ન સમ્પવેધેય્યાતિ ભેરવે પસ્સિત્વા વા સુણિત્વા વા ન વેધેય્ય ન પવેધેય્ય ન સમ્પવેધેય્ય ન તસેય્ય ન ઉત્તસેય્ય ન પરિતસેય્ય ન ભાયેય્ય ન સન્તાસં આપજ્જેય્ય, અભીરૂ અસ્સ અછમ્ભી અનુત્રાસી અપલાયી, પહીનભયભેરવો વિગતલોમહંસો વિહરેય્યાતિ – ભેરવેસુ ચ ન સમ્પવેધેય્ય.

    Bheravesu ca na sampavedheyyāti. Bheravāti ekenākārena bhayampi bheravampi taññeva. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘etaṃ nūna taṃ bhayaṃ bheravaṃ na jahe āgacchatī’’ti. Bahiddhārammaṇaṃ vuttaṃ sīhā byagghā dīpī acchā taracchā kokā mahiṃsā assā hatthī ahi vicchikā satapadī, corā vā assu mānavā vā katakammā vā akatakammā vā. Athāparena ākārena bhayaṃ vuccati ajjhattikaṃ cittasamuṭṭhānaṃ bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso ubbego utrāso, jātibhayaṃ jarābhayaṃ byādhibhayaṃ maraṇabhayaṃ rājabhayaṃ corabhayaṃ aggibhayaṃ udakabhayaṃ attānuvādabhayaṃ parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayaṃ ūmibhayaṃ kumbhīlabhayaṃ āvaṭṭabhayaṃ susukābhayaṃ 86 ājīvikabhayaṃ asilokabhayaṃ parisāya sārajjabhayaṃ madanabhayaṃ duggatibhayaṃ bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso ubbego utrāso. Bheravesu ca na sampavedheyyāti bherave passitvā vā suṇitvā vā na vedheyya na pavedheyya na sampavedheyya na taseyya na uttaseyya na paritaseyya na bhāyeyya na santāsaṃ āpajjeyya, abhīrū assa achambhī anutrāsī apalāyī, pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃso vihareyyāti – bheravesu ca na sampavedheyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘ફસ્સેન યદા ફુટ્ઠસ્સ, પરિદેવં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ;

    ‘‘Phassena yadā phuṭṭhassa, paridevaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci;

    ભવઞ્ચ નાભિજપ્પેય્ય, ભેરવેસુ ચ ન સમ્પવેધેય્યા’’તિ.

    Bhavañca nābhijappeyya, bheravesu ca na sampavedheyyā’’ti.

    ૧૫૯.

    159.

    અન્નાનમથો પાનાનં, ખાદનીયાનમથોપિ વત્થાનં;

    Annānamatho pānānaṃ, khādanīyānamathopi vatthānaṃ;

    લદ્ધા ન સન્નિધિં કયિરા, ન ચ પરિત્તસે તાનિ અલભમાનો.

    Laddhāna sannidhiṃ kayirā, na ca parittase tāni alabhamāno.

    અન્નાનમથો પાનાનં, ખાદનીયાનમથોપિ વત્થાનન્તિ. અન્નાનન્તિ ઓદનો કુમ્માસો સત્તુ મચ્છો મંસં. પાનાનન્તિ અટ્ઠ પાનાનિ – અમ્બપાનં, જમ્બુપાનં, ચોચપાનં, મોચપાનં, મધુપાનં , મુદ્દિકપાનં, સાલુકપાનં, ફારુસકપાનં. અપરાનિપિ અટ્ઠ પાનાનિ – કોસમ્બપાનં, કોલપાનં, બદરપાનં, ઘતપાનં, તેલપાનં, પયોપાનં, યાગુપાનં, રસપાનં. ખાદનીયાનન્તિ પિટ્ઠખજ્જકં, પૂવખજ્જકં, મૂલખજ્જકં, તચખજ્જકં, પત્તખજ્જકં, પુપ્ફખજ્જકં, ફલખજ્જકં. વત્થાનન્તિ છ ચીવરાનિ – ખોમં, કપ્પાસિકં, કોસેય્યં, કમ્બલં, સાણં, ભઙ્ગન્તિ – અન્નાનમથો પાનાનં ખાદનીયાનમથોપિ વત્થાનં.

    Annānamathopānānaṃ, khādanīyānamathopi vatthānanti. Annānanti odano kummāso sattu maccho maṃsaṃ. Pānānanti aṭṭha pānāni – ambapānaṃ, jambupānaṃ, cocapānaṃ, mocapānaṃ, madhupānaṃ , muddikapānaṃ, sālukapānaṃ, phārusakapānaṃ. Aparānipi aṭṭha pānāni – kosambapānaṃ, kolapānaṃ, badarapānaṃ, ghatapānaṃ, telapānaṃ, payopānaṃ, yāgupānaṃ, rasapānaṃ. Khādanīyānanti piṭṭhakhajjakaṃ, pūvakhajjakaṃ, mūlakhajjakaṃ, tacakhajjakaṃ, pattakhajjakaṃ, pupphakhajjakaṃ, phalakhajjakaṃ. Vatthānanti cha cīvarāni – khomaṃ, kappāsikaṃ, koseyyaṃ, kambalaṃ, sāṇaṃ, bhaṅganti – annānamatho pānānaṃ khādanīyānamathopi vatthānaṃ.

    લદ્ધા ન સન્નિધિં કયિરાતિ. લદ્ધાતિ લદ્ધા લભિત્વા અધિગન્ત્વા વિન્દિત્વા પટિલભિત્વા ન કુહનાય, ન લપનાય, ન નેમિત્તિકતાય, ન નિપ્પેસિકતાય, ન લાભેન લાભં નિજિગીસનતાય 87, ન કટ્ઠદાનેન, ન વેળુદાનેન, ન પત્તદાનેન, ન પુપ્ફદાનેન, ન ફલદાનેન, ન સિનાનદાનેન, ન ચુણ્ણદાનેન, ન મત્તિકાદાનેન, ન દન્તકટ્ઠદાનેન, ન મુખોદકદાનેન, ન ચાટુકમ્યતાય, ન મુગ્ગસૂપ્યતાય 88, ન પારિભટયયતાય, ન પીઠમદ્દિકતાય 89, ન વત્થુવિજ્જાય, ન તિરચ્છાનવિજ્જાય, ન અઙ્ગવિજ્જાય, ન નક્ખત્તવિજ્જાય, ન દૂતગમનેન, ન પહિણગમનેન, ન જઙ્ઘપેસનિયેન, ન વેજ્જકમ્મેન, ન નવકમ્મેન, ન પિણ્ડપટિપિણ્ડકેન, ન દાનાનુપ્પદાનેન ધમ્મેન સમેન લદ્ધા લભિત્વા અધિગન્ત્વા વિન્દિત્વા પટિલભિત્વાતિ – લદ્ધા. ન સન્નિધિં કયિરાતિ અન્નસન્નિધિં પાનસન્નિધિં વત્થસન્નિધિં યાનસન્નિધિં સયનસન્નિધિં ગન્ધસન્નિધિં આમિસસન્નિધિં ન કરેય્ય ન જનેય્ય ન સઞ્જનેય્ય ન નિબ્બત્તેય્ય નાભિનિબ્બત્તેય્યાતિ – લદ્ધા ન સન્નિધિં કયિરા.

    Laddhā na sannidhiṃ kayirāti. Laddhāti laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā na kuhanāya, na lapanāya, na nemittikatāya, na nippesikatāya, na lābhena lābhaṃ nijigīsanatāya 90, na kaṭṭhadānena, na veḷudānena, na pattadānena, na pupphadānena, na phaladānena, na sinānadānena, na cuṇṇadānena, na mattikādānena, na dantakaṭṭhadānena, na mukhodakadānena, na cāṭukamyatāya, na muggasūpyatāya 91, na pāribhaṭayayatāya, na pīṭhamaddikatāya 92, na vatthuvijjāya, na tiracchānavijjāya, na aṅgavijjāya, na nakkhattavijjāya, na dūtagamanena, na pahiṇagamanena, na jaṅghapesaniyena, na vejjakammena, na navakammena, na piṇḍapaṭipiṇḍakena, na dānānuppadānena dhammena samena laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvāti – laddhā. Na sannidhiṃ kayirāti annasannidhiṃ pānasannidhiṃ vatthasannidhiṃ yānasannidhiṃ sayanasannidhiṃ gandhasannidhiṃ āmisasannidhiṃ na kareyya na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyyāti – laddhā na sannidhiṃ kayirā.

    ન ચ પરિત્તસે તાનિ અલભમાનોતિ. અન્નં વા ન લભામિ , પાનં વા ન લભામિ, વત્થં વા ન લભામિ, કુલં વા ન લભામિ, ગણં વા ન લભામિ, આવાસં વા ન લભામિ, લાભં વા ન લભામિ, યસં વા ન લભામિ, પસંસં વા ન લભામિ, સુખં વા ન લભામિ, ચીવરં વા ન લભામિ, પિણ્ડપાતં વા ન લભામિ, સેનાસનં વા ન લભામિ, ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં વા ન લભામિ, ગિલાનુપટ્ઠાકં વા ન લભામિ, ‘‘અપ્પઞ્ઞાતોમ્હી’’તિ ન તસેય્ય ન ઉત્તસેય્ય ન પરિત્તસેય્ય ન ભાયેય્ય ન સન્તાસં આપજ્જેય્ય , અભીરૂ અસ્સ અછમ્ભી અનુત્રાસી અપલાયી, પહીનભયભેરવો વિગતલોમહંસો વિહરેય્યાતિ – ન ચ પરિત્તસે તાનિ અલભમાનો.

    Na ca parittase tāni alabhamānoti. Annaṃ vā na labhāmi , pānaṃ vā na labhāmi, vatthaṃ vā na labhāmi, kulaṃ vā na labhāmi, gaṇaṃ vā na labhāmi, āvāsaṃ vā na labhāmi, lābhaṃ vā na labhāmi, yasaṃ vā na labhāmi, pasaṃsaṃ vā na labhāmi, sukhaṃ vā na labhāmi, cīvaraṃ vā na labhāmi, piṇḍapātaṃ vā na labhāmi, senāsanaṃ vā na labhāmi, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ vā na labhāmi, gilānupaṭṭhākaṃ vā na labhāmi, ‘‘appaññātomhī’’ti na taseyya na uttaseyya na parittaseyya na bhāyeyya na santāsaṃ āpajjeyya , abhīrū assa achambhī anutrāsī apalāyī, pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃso vihareyyāti – na ca parittase tāni alabhamāno.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘અન્નાનમથો પાનાનં, ખાદનીયાનમથોપિ વત્થાનં;

    ‘‘Annānamatho pānānaṃ, khādanīyānamathopi vatthānaṃ;

    લદ્ધા ન સન્નિધિં કયિરા, ન ચ પરિત્તસે તાનિ અલભમાનો’’તિ.

    Laddhā na sannidhiṃ kayirā, na ca parittase tāni alabhamāno’’ti.

    ૧૬૦.

    160.

    ઝાયી ન પાદલોલસ્સ, વિરમે કુક્કુચ્ચા નપ્પમજ્જેય્ય;

    Jhāyīna pādalolassa, virame kukkuccā nappamajjeyya;

    અથાસનેસુ સયનેસુ, અપ્પસદ્દેસુ ભિક્ખુ વિહરેય્ય.

    Athāsanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyya.

    ઝાયી ન પાદલોલસ્સાતિ. ઝાયીતિ પઠમેનપિ ઝાનેન ઝાયી, દુતિયેનપિ ઝાનેન ઝાયી, તતિયેનપિ ઝાનેન ઝાયી, ચતુત્થેનપિ ઝાનેન ઝાયી, સવિતક્કસવિચારેનપિ ઝાનેન ઝાયી, અવિતક્કવિચારમત્તેનપિ ઝાનેન ઝાયી, અવિતક્કઅવિચારેનપિ ઝાનેન ઝાયી, સપ્પીતિકેનપિ ઝાનેન ઝાયી, નિપ્પીતિકેનપિ ઝાનેન ઝાયી, પીતિસહગતેનપિ ઝાનેન ઝાયી, સાતસહગતેનપિ ઝાનેન ઝાયી, સુખસહગતેનપિ ઝાનેન ઝાયી, ઉપેક્ખાસહગતેનપિ ઝાનેન ઝાયી, સુઞ્ઞતેનપિ ઝાનેન ઝાયી, અનિમિત્તેનપિ ઝાનેન ઝાયી, અપ્પણિહિતેનપિ ઝાનેન ઝાયી, લોકિયેનપિ ઝાનેન ઝાયી, લોકુત્તરેનપિ ઝાનેન ઝાયી, ઝાનરતો એકત્તમનુયુત્તો પરમત્થગરુકોતિ 93 – ઝાયી.

    Jhāyī na pādalolassāti. Jhāyīti paṭhamenapi jhānena jhāyī, dutiyenapi jhānena jhāyī, tatiyenapi jhānena jhāyī, catutthenapi jhānena jhāyī, savitakkasavicārenapi jhānena jhāyī, avitakkavicāramattenapi jhānena jhāyī, avitakkaavicārenapi jhānena jhāyī, sappītikenapi jhānena jhāyī, nippītikenapi jhānena jhāyī, pītisahagatenapi jhānena jhāyī, sātasahagatenapi jhānena jhāyī, sukhasahagatenapi jhānena jhāyī, upekkhāsahagatenapi jhānena jhāyī, suññatenapi jhānena jhāyī, animittenapi jhānena jhāyī, appaṇihitenapi jhānena jhāyī, lokiyenapi jhānena jhāyī, lokuttarenapi jhānena jhāyī, jhānarato ekattamanuyutto paramatthagarukoti 94 – jhāyī.

    પાદલોલસ્સાતિ. કથં પાદલોલો હોતિ? ઇધેકચ્ચો પાદલોલિયેન સમન્નાગતો હોતિ આરામેન આરામં ઉય્યાનેન ઉય્યાનં ગામેન ગામં નિગમેન નિગમં નગરેન નગરં રટ્ઠેન રટ્ઠં જનપદેન જનપદં દીઘચારિકં અનવટ્ઠિતચારિકં અનુયુત્તો વિહરતિ. એવમ્પિ પાદલોલો હોતિ.

    Napādalolassāti. Kathaṃ pādalolo hoti? Idhekacco pādaloliyena samannāgato hoti ārāmena ārāmaṃ uyyānena uyyānaṃ gāmena gāmaṃ nigamena nigamaṃ nagarena nagaraṃ raṭṭhena raṭṭhaṃ janapadena janapadaṃ dīghacārikaṃ anavaṭṭhitacārikaṃ anuyutto viharati. Evampi pādalolo hoti.

    અથ વા ભિક્ખુ અન્તોપિસઙ્ઘારામે પાદલોલિયેન સમન્નાગતો હોતિ. ન અત્થહેતુ ન કારણહેતુ ઉદ્ધતો અવૂપસન્તચિત્તો પરિવેણતો પરિવેણં ગચ્છતિ વિહારતો વિહારં ગચ્છતિ અડ્ઢયોગતો અડ્ઢયોગં ગચ્છતિ પાસાદતો પાસાદં ગચ્છતિ હમ્મિયતો હમ્મિયં ગચ્છતિ ગુહાય ગુહં ગચ્છતિ લેણતો લેણં ગચ્છતિ કુટિતો કુટિં ગચ્છતિ કૂટાગારતો કૂટાગારં ગચ્છતિ અટ્ટતો અટ્ટં ગચ્છતિ માળતો માળં ગચ્છતિ ઉદ્દણ્ડતો ઉદ્દણ્ડં ગચ્છતિ ઉપટ્ઠાનસાલતો ઉપટ્ઠાનસાલં ગચ્છતિ મણ્ડલમાળતો મણ્ડલમાળં ગચ્છતિ રુક્ખમૂલતો રુક્ખમૂલં ગચ્છતિ. યત્થ વા પન ભિક્ખૂ નિસીદન્તિ તહિં ગચ્છતિ, તત્થ એકસ્સ વા દુતિયો હોતિ, દ્વિન્નં વા તતિયો હોતિ, તિણ્ણં વા ચતુત્થો હોતિ. તત્થ બહું સમ્ફપ્પલાપં પલપતિ, સેય્યથિદં – રાજકથં ચોરકથં મહામત્તકથં સેનાકથં ભયકથં યુદ્ધકથં અન્નકથં પાનકથં વત્થકથં યાનકથં સયનકથં માલાકથં ગન્ધકથં ઞાતિકથં ગામકથં નિગમકથં નગરકથં જનપદકથં ઇત્થિકથં સૂરકથં વિસિખાકથં કુમ્ભટ્ઠાનકથં પુબ્બપેતકથં નાનત્તકથં લોકક્ખાયિકં સમુદ્દક્ખાયિકં ઇતિ ભવાભવકથં ઇતિ વા. એવમ્પિ પાદલોલો હોતિ.

    Atha vā bhikkhu antopisaṅghārāme pādaloliyena samannāgato hoti. Na atthahetu na kāraṇahetu uddhato avūpasantacitto pariveṇato pariveṇaṃ gacchati vihārato vihāraṃ gacchati aḍḍhayogato aḍḍhayogaṃ gacchati pāsādato pāsādaṃ gacchati hammiyato hammiyaṃ gacchati guhāya guhaṃ gacchati leṇato leṇaṃ gacchati kuṭito kuṭiṃ gacchati kūṭāgārato kūṭāgāraṃ gacchati aṭṭato aṭṭaṃ gacchati māḷato māḷaṃ gacchati uddaṇḍato uddaṇḍaṃ gacchati upaṭṭhānasālato upaṭṭhānasālaṃ gacchati maṇḍalamāḷato maṇḍalamāḷaṃ gacchati rukkhamūlato rukkhamūlaṃ gacchati. Yattha vā pana bhikkhū nisīdanti tahiṃ gacchati, tattha ekassa vā dutiyo hoti, dvinnaṃ vā tatiyo hoti, tiṇṇaṃ vā catuttho hoti. Tattha bahuṃ samphappalāpaṃ palapati, seyyathidaṃ – rājakathaṃ corakathaṃ mahāmattakathaṃ senākathaṃ bhayakathaṃ yuddhakathaṃ annakathaṃ pānakathaṃ vatthakathaṃ yānakathaṃ sayanakathaṃ mālākathaṃ gandhakathaṃ ñātikathaṃ gāmakathaṃ nigamakathaṃ nagarakathaṃ janapadakathaṃ itthikathaṃ sūrakathaṃ visikhākathaṃ kumbhaṭṭhānakathaṃ pubbapetakathaṃ nānattakathaṃ lokakkhāyikaṃ samuddakkhāyikaṃ iti bhavābhavakathaṃ iti vā. Evampi pādalolo hoti.

    પાદલોલસ્સાતિ. પાદલોલિયં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, પાદલોલિયા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્ય ચરેય્ય વિચરેય્ય ઇરિયેય્ય વત્તેય્ય પાલેય્ય યપેય્ય યાપેય્ય, પટિસલ્લાનારામો અસ્સ પટિસલ્લાનરતો અજ્ઝત્તં ચેતોસમથમનુયુત્તો અનિરાકતજ્ઝાનો વિપસ્સના સમન્નાગતો બ્રૂહેતા સુઞ્ઞાગારાનં ઝાયી ઝાનરતો એકત્તમનુયુત્તો પરમત્થગરુકોતિ – ઝાયી ન પાદલોલસ્સ.

    Napādalolassāti. Pādaloliyaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, pādaloliyā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyya careyya vicareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyya, paṭisallānārāmo assa paṭisallānarato ajjhattaṃ cetosamathamanuyutto anirākatajjhāno vipassanā samannāgato brūhetā suññāgārānaṃ jhāyī jhānarato ekattamanuyutto paramatthagarukoti – jhāyī na pādalolassa.

    વિરમે કુક્કુચ્ચા નપ્પમજ્જેય્યાતિ. કુક્કુચ્ચન્તિ હત્થકુક્કુચ્ચમ્પિ કુક્કુચ્ચં, પાદકુક્કુચ્ચમ્પિ કુક્કુચ્ચં, હત્થપાદકુક્કુચ્ચમ્પિ કુક્કુચ્ચં, અકપ્પિયે કપ્પિયસઞ્ઞિતા, કપ્પિયે અકપ્પિયસઞ્ઞિતા, અવજ્જે વજ્જસઞ્ઞિતા, વજ્જે અવજ્જસઞ્ઞિતા, યં એવરૂપં કુક્કુચ્ચં કુક્કુચ્ચાયના કુક્કુચ્ચાયિતત્તં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો – ઇદં વુચ્ચતિ કુક્કુચ્ચં.

    Virame kukkuccā nappamajjeyyāti. Kukkuccanti hatthakukkuccampi kukkuccaṃ, pādakukkuccampi kukkuccaṃ, hatthapādakukkuccampi kukkuccaṃ, akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā, avajje vajjasaññitā, vajje avajjasaññitā, yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho – idaṃ vuccati kukkuccaṃ.

    અપિ ચ દ્વીહિ કારણેહિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો – કતત્તા ચ અકતત્તા ચ. કથં કતત્તા ચ અકતત્તા ચ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો? ‘‘કતં મે કાયદુચ્ચરિતં, અકતં મે કાયસુચરિત’’ન્તિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો, ‘‘કતં મે વચીદુચ્ચરિતં, અકતં મે વચીસુચરિત’’ન્તિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો, ‘‘કતં મે મનોદુચ્ચરિતં, અકતં મે મનોસુચરિતન્તિ…પે॰… ‘‘કતો મે પાણાતિપાતો, અકતા મે પાણાતિપાતા વેરમણી’’તિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં…પે॰… મનોવિલેખો, ‘‘કતં મે અદિન્નાદાનં… કતો મે કામેસુમિચ્છાચારો… કતો મે મુસાવાદો… કતા મે પિસુણવાચા… કતા મે ફરુસવાચા… કતો મે સમ્ફપ્પલાપો… કતા મે અભિજ્ઝા… કતો મે બ્યાપાદો… કતા મે મિચ્છાદિટ્ઠિ, અકતા મે સમ્માદિટ્ઠી’’તિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો . એવં કતત્તા ચ અકતત્તા ચ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો.

    Api ca dvīhi kāraṇehi uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho – katattā ca akatattā ca. Kathaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho? ‘‘Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucarita’’nti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho, ‘‘kataṃ me vacīduccaritaṃ, akataṃ me vacīsucarita’’nti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho, ‘‘kataṃ me manoduccaritaṃ, akataṃ me manosucaritanti…pe… ‘‘kato me pāṇātipāto, akatā me pāṇātipātā veramaṇī’’ti uppajjati kukkuccaṃ…pe… manovilekho, ‘‘kataṃ me adinnādānaṃ… kato me kāmesumicchācāro… kato me musāvādo… katā me pisuṇavācā… katā me pharusavācā… kato me samphappalāpo… katā me abhijjhā… kato me byāpādo… katā me micchādiṭṭhi, akatā me sammādiṭṭhī’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho . Evaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.

    અથ વા ‘‘સીલેસુમ્હિ ન પરિપૂરકારી’’તિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો, ‘‘ઇન્દ્રિયેસુમ્હિ અગુત્તદ્વારો’’તિ…પે॰… ‘‘ભોજને અમત્તઞ્ઞુમ્હી’’તિ… ‘‘જાગરિયં અનનુયુત્તોમ્હી’’તિ… ‘‘ન સતિસમ્પજઞ્ઞેન સમન્નાગતોમ્હી’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે ચત્તારો સમ્મપ્પધાના’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા’’તિ… ‘‘અભાવિતાનિ મે પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ… ‘‘અભાવિતાનિ મે પઞ્ચ બલાની’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ… ‘‘અભાવિતો મે અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો’’તિ… ‘‘દુક્ખં મે અપરિઞ્ઞાત’’ન્તિ… ‘‘સમુદયો મે અપ્પહીનો’’તિ… ‘‘મગ્ગો મે અભાવિતો’’તિ… ‘‘નિરોધો મે અસચ્છિકતો’’તિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો. વિરમે કુક્કુચ્ચાતિ કુક્કુચ્ચા આરમેય્ય વિરમેય્ય પટિવિરમેય્ય કુક્કુચ્ચં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય. કુક્કુચ્ચા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – વિરમે કુક્કુચ્ચા.

    Atha vā ‘‘sīlesumhi na paripūrakārī’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho, ‘‘indriyesumhi aguttadvāro’’ti…pe… ‘‘bhojane amattaññumhī’’ti… ‘‘jāgariyaṃ ananuyuttomhī’’ti… ‘‘na satisampajaññena samannāgatomhī’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro satipaṭṭhānā’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro sammappadhānā’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro iddhipādā’’ti… ‘‘abhāvitāni me pañcindriyānī’’ti… ‘‘abhāvitāni me pañca balānī’’ti… ‘‘abhāvitā me satta bojjhaṅgā’’ti… ‘‘abhāvito me ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti… ‘‘dukkhaṃ me apariññāta’’nti… ‘‘samudayo me appahīno’’ti… ‘‘maggo me abhāvito’’ti… ‘‘nirodho me asacchikato’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Virame kukkuccāti kukkuccā ārameyya virameyya paṭivirameyya kukkuccaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya. Kukkuccā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – virame kukkuccā.

    નપ્પમજ્જેય્યાતિ સક્કચ્ચકારી અસ્સ સાતચ્ચકારી અટ્ઠિતકારી અનોલીનવુત્તિકો અનિક્ખિત્તચ્છન્દો અનિક્ખિત્તધુરો અપ્પમાદો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. ‘‘કદાહં અપરિપૂરં વા સીલક્ખન્ધં પરિપૂરેય્યં, પરિપૂરં વા સીલક્ખન્ધં તત્થ તત્થ પઞ્ઞાય અનુગ્ગણ્હેય્ય’’ન્તિ? યો તત્થ છન્દો ચ વાયામો ચ ઉસ્સાહો ચ ઉસ્સોળ્હી ચ થામો ચ અપ્પટિવાની ચ સતિ ચ સમ્પજઞ્ઞઞ્ચ આતપ્પં પધાનં અધિટ્ઠાનં અનુયોગો અપ્પમાદો કુસલેસુ ધમ્મેસુ . ‘‘કદાહં અપરિપૂરં વા સમાધિક્ખન્ધં…પે॰… પઞ્ઞાક્ખન્ધં… વિમુત્તિક્ખન્ધં… વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધં… કદાહં અપરિઞ્ઞાતં વા દુક્ખં પરિજાનેય્યં, અપ્પહીને વા કિલેસે પજહેય્યં, અભાવિતં વા મગ્ગં ભાવેય્યં, અસચ્છિકતં વા નિરોધં સચ્છિકરેય્ય’’ન્તિ? યો તત્થ છન્દો ચ વાયામો ચ ઉસ્સાહો ચ ઉસ્સોળ્હી ચ થામો ચ અપ્પટિવાની ચ સતિ ચ સમ્પજઞ્ઞઞ્ચ આતપ્પં પધાનં અધિટ્ઠાનં અનુયોગો અપ્પમાદો કુસલેસુ ધમ્મેસૂતિ – વિરમે કુક્કુચ્ચા નપ્પમજ્જેય્ય.

    Nappamajjeyyāti sakkaccakārī assa sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttiko anikkhittacchando anikkhittadhuro appamādo kusalesu dhammesu. ‘‘Kadāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggaṇheyya’’nti? Yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca thāmo ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu . ‘‘Kadāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ…pe… paññākkhandhaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ… kadāhaṃ apariññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyya’’nti? Yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca thāmo ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesūti – virame kukkuccā nappamajjeyya.

    અથાસનેસુ સયનેસુ, અપ્પસદ્દેસુ ભિક્ખુ વિહરેય્યાતિ. અથાતિ પદસન્ધિ…પે॰… આસનં વુચ્ચતિ યત્થ નિસીદતિ – મઞ્ચો પીઠં ભિસિ તટ્ટિકા ચમ્મખણ્ડો તિણસન્થારો પણ્ણસન્થારો પલાલસન્થારો. સયનં વુચ્ચતિ સેનાસનં વિહારો અડ્ઢયોગો પાસાદો હમ્મિયં ગુહાતિ – અથાસનેસુ સયનેસુ.

    Athāsanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyyāti. Athāti padasandhi…pe… āsanaṃ vuccati yattha nisīdati – mañco pīṭhaṃ bhisi taṭṭikā cammakhaṇḍo tiṇasanthāro paṇṇasanthāro palālasanthāro. Sayanaṃ vuccati senāsanaṃ vihāro aḍḍhayogo pāsādo hammiyaṃ guhāti – athāsanesu sayanesu.

    અપ્પસદ્દેસુ ભિક્ખુ વિહરેય્યાતિ. અપ્પસદ્દેસુ અપ્પનિગ્ઘોસેસુ વિજનવાતેસુ મનુસ્સરાહસ્સેય્યકેસુ પટિસલ્લાનસારુપ્પેસુ સેનાસનેસુ ચરેય્ય વિચરેય્ય વિહરેય્ય ઇરિયેય્ય વત્તેય્ય પાલેય્ય યપેય્ય યાપેય્યાતિ – અથાસનેસુ સયનેસુ અપ્પસદ્દેસુ ભિક્ખુ વિહરેય્ય.

    Appasaddesu bhikkhu vihareyyāti. Appasaddesu appanigghosesu vijanavātesu manussarāhasseyyakesu paṭisallānasāruppesu senāsanesu careyya vicareyya vihareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti – athāsanesu sayanesu appasaddesu bhikkhu vihareyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘ઝાયી ન પાદલોલસ્સ, વિરમે કુક્કુચ્ચા નપ્પમજ્જેય્ય;

    ‘‘Jhāyī na pādalolassa, virame kukkuccā nappamajjeyya;

    અથાસનેસુ સયનેસુ, અપ્પસદ્દેસુ ભિક્ખુ વિહરેય્યા’’તિ.

    Athāsanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyyā’’ti.

    ૧૬૧.

    161.

    નિદ્દં ન બહુલીકરેય્ય, જાગરિયં ભજેય્ય આતાપી;

    Niddaṃ na bahulīkareyya, jāgariyaṃ bhajeyya ātāpī;

    તન્દિં માયં હસ્સં ખિડ્ડં, મેથુનં વિપ્પજહે સવિભૂસં.

    Tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍaṃ, methunaṃ vippajahe savibhūsaṃ.

    નિદ્દં ન બહુલીકરેય્યાતિ. રત્તિન્દિવં છકોટ્ઠાસં કારેત્વા પઞ્ચકોટ્ઠાસં પટિપજ્જેય્ય એકકોટ્ઠાસં નિપ્પજ્જેય્યાતિ – નિદ્દં ન બહુલીકરેય્ય.

    Niddaṃ na bahulīkareyyāti. Rattindivaṃ chakoṭṭhāsaṃ kāretvā pañcakoṭṭhāsaṃ paṭipajjeyya ekakoṭṭhāsaṃ nippajjeyyāti – niddaṃ na bahulīkareyya.

    જાગરિયં ભજેય્ય આતાપીતિ. ઇધ ભિક્ખુ દિવસં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેય્ય, રત્તિયા પઠમં યામં ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેય્ય, રત્તિયા મજ્ઝિમં યામં દક્ખિણેન પસ્સેન સીહસેય્યં કપ્પેય્ય પાદેપાદં અચ્ચાધાય સતો સમ્પજાનો ઉટ્ઠાનસઞ્ઞં મનસિકરિત્વા, રત્તિયા પચ્છિમં યામં પચ્ચુટ્ઠાય ચઙ્કમેન નિસજ્જાય આવરણીયેહિ ધમ્મેહિ ચિત્તં પરિસોધેય્ય.

    Jāgariyaṃ bhajeyya ātāpīti. Idha bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheyya, rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheyya, rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeyya pādepādaṃ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā, rattiyā pacchimaṃ yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheyya.

    જાગરિયં ભજેય્યાતિ જાગરિયં ભજેય્ય સમ્ભજેય્ય સેવેય્ય નિસેવેય્ય સંસેવેય્ય પટિસેવેય્યાતિ – જાગરિયં ભજેય્ય.

    Jāgariyaṃ bhajeyyāti jāgariyaṃ bhajeyya sambhajeyya seveyya niseveyya saṃseveyya paṭiseveyyāti – jāgariyaṃ bhajeyya.

    આતાપીતિ. આતપ્પં વુચ્ચતિ વીરિયં 95. યો ચેતસિકો વીરિયારમ્ભો નિક્કમો પરક્કમો ઉય્યામો વાયામો ઉસ્સાહો ઉસ્સોળ્હી થામો ઠિતિ અસિથિલપરક્કમતા અનિક્ખિત્તચ્છન્દતા અનિક્ખિત્તધુરતા ધુરસમ્પગ્ગહો વીરિયં વીરિયિન્દ્રિયં વીરિયબલં સમ્માવાયામો. ઇમિના આતાપેન ઉપેતો સમુપેતો ઉપગતો સમુપગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો સો વુચ્ચતિ આતાપીતિ – જાગરિયં ભજેય્ય આતાપી.

    Ātāpīti. Ātappaṃ vuccati vīriyaṃ 96. Yo cetasiko vīriyārambho nikkamo parakkamo uyyāmo vāyāmo ussāho ussoḷhī thāmo ṭhiti asithilaparakkamatā anikkhittacchandatā anikkhittadhuratā dhurasampaggaho vīriyaṃ vīriyindriyaṃ vīriyabalaṃ sammāvāyāmo. Iminā ātāpena upeto samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannāgato so vuccati ātāpīti – jāgariyaṃ bhajeyya ātāpī.

    તન્દિં માયં હસ્સં ખિડ્ડં, મેથુનં વિપ્પજહે સવિભૂસન્તિ. તન્દીતિ 97 તન્દી તન્દિયના તન્દિયિતત્તં 98 તન્દિમનકતા આલસ્યં આલસ્યાયના આલસ્યાયિતત્તં. માયા વુચ્ચતિ વઞ્ચનિકા ચરિયા. ઇધેકચ્ચો કાયેન દુચ્ચરિતં ચરિત્વા…પે॰… વાચાય મનસા દુચ્ચરિતં ચરિત્વા તસ્સ પટિચ્છાદનહેતુ પાપિકં ઇચ્છં પણિદહતિ. મા મં જઞ્ઞાતિ 99 ઇચ્છતિ, મા મં જઞ્ઞાતિ સઙ્કપ્પેતિ, મા મં જઞ્ઞાતિ વાચં ભાસતિ, મા મં જઞ્ઞાતિ કાયેન પરક્કમતિ. યા એવરૂપા માયાવિતા અચ્ચસરા વઞ્ચના નિકતિ નિકિરણા પરિહરણા ગૂહના પરિગૂહના છાદના પરિચ્છાદના 100 અનુત્તાનીકમ્મં અનાવિકમ્મં વોચ્છાદના પાપકિરિયા – અયં વુચ્ચતિ માયા. હસ્સન્તિ ઇધેકચ્ચો અતિવેલં દન્તવિદંસકં હસતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘કુમારકમિદં, ભિક્ખવે , અરિયસ્સ વિનયે યદિદં અતિવેલં દન્તવિદંસકં હસિત’’ન્તિ.

    Tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍaṃ, methunaṃ vippajahe savibhūsanti. Tandīti 101 tandī tandiyanā tandiyitattaṃ 102 tandimanakatā ālasyaṃ ālasyāyanā ālasyāyitattaṃ. Māyā vuccati vañcanikā cariyā. Idhekacco kāyena duccaritaṃ caritvā…pe… vācāya manasā duccaritaṃ caritvā tassa paṭicchādanahetu pāpikaṃ icchaṃ paṇidahati. Mā maṃ jaññāti 103 icchati, mā maṃ jaññāti saṅkappeti, mā maṃ jaññāti vācaṃ bhāsati, mā maṃ jaññāti kāyena parakkamati. Yā evarūpā māyāvitā accasarā vañcanā nikati nikiraṇā pariharaṇā gūhanā parigūhanā chādanā paricchādanā 104 anuttānīkammaṃ anāvikammaṃ vocchādanā pāpakiriyā – ayaṃ vuccati māyā. Hassanti idhekacco ativelaṃ dantavidaṃsakaṃ hasati. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘kumārakamidaṃ, bhikkhave , ariyassa vinaye yadidaṃ ativelaṃ dantavidaṃsakaṃ hasita’’nti.

    ખિડ્ડાતિ દ્વે ખિડ્ડા – કાયિકા ચ ખિડ્ડા વાચસિકા ચ ખિડ્ડા. કતમા કાયિકા ખિડ્ડા? હત્થીહિપિ કીળન્તિ, અસ્સેહિપિ કીળન્તિ, રથેહિપિ કીળન્તિ, ધનૂહિપિ કીળન્તિ, અટ્ઠપદેહિપિ કીળન્તિ, દસપદેહિપિ કીળન્તિ, આકાસેપિ કીળન્તિ, પરિહારપથેપિ કીળન્તિ, સન્તિકાયપિ કીળન્તિ , ખલિકાયપિ કીળન્તિ, ઘટિકાયપિ કીળન્તિ, સલાકહત્થેનપિ કીળન્તિ, અક્ખેનપિ કીળન્તિ, પઙ્કચીરેનપિ કીળન્તિ , વઙ્કકેનપિ કીળન્તિ, મોક્ખચિકાયપિ કીળન્તિ, ચિઙ્ગુલકેનપિ કીળન્તિ, પત્તાળ્હકેનપિ કીળન્તિ, રથકેનપિ કીળન્તિ, ધનુકેનપિ કીળન્તિ, અક્ખરિકાયપિ કીળન્તિ, મનેસિકાયપિ કીળન્તિ, યથાવજ્જેનપિ કીળન્તિ – અયં કાયિકા ખિડ્ડા. કતમા વાચસિકા ખિડ્ડા? મુખભેરિકં 105 મુખાલમ્બરં મુખડિણ્ડિમકં 106 મુખવલિમકં મુખભેરુળકં 107 મુખદદ્દરિકં નાટકં લાપં ગીતં દવકમ્મં – અયં વાચસિકા ખિડ્ડા.

    Khiḍḍāti dve khiḍḍā – kāyikā ca khiḍḍā vācasikā ca khiḍḍā. Katamā kāyikā khiḍḍā? Hatthīhipi kīḷanti, assehipi kīḷanti, rathehipi kīḷanti, dhanūhipi kīḷanti, aṭṭhapadehipi kīḷanti, dasapadehipi kīḷanti, ākāsepi kīḷanti, parihārapathepi kīḷanti, santikāyapi kīḷanti , khalikāyapi kīḷanti, ghaṭikāyapi kīḷanti, salākahatthenapi kīḷanti, akkhenapi kīḷanti, paṅkacīrenapi kīḷanti , vaṅkakenapi kīḷanti, mokkhacikāyapi kīḷanti, ciṅgulakenapi kīḷanti, pattāḷhakenapi kīḷanti, rathakenapi kīḷanti, dhanukenapi kīḷanti, akkharikāyapi kīḷanti, manesikāyapi kīḷanti, yathāvajjenapi kīḷanti – ayaṃ kāyikā khiḍḍā. Katamā vācasikā khiḍḍā? Mukhabherikaṃ 108 mukhālambaraṃ mukhaḍiṇḍimakaṃ 109 mukhavalimakaṃ mukhabheruḷakaṃ 110 mukhadaddarikaṃ nāṭakaṃ lāpaṃ gītaṃ davakammaṃ – ayaṃ vācasikā khiḍḍā.

    મેથુનધમ્મો નામ યો સો અસદ્ધમ્મો ગામધમ્મો વસલધમ્મો દુટ્ઠુલ્લો ઓદકન્તિકો રહસ્સો દ્વયંદ્વયસમાપત્તિ. કિંકારણા વુચ્ચતિ મેથુનધમ્મો? ઉભિન્નં રત્તાનં સારત્તાનં અવસ્સુતાનં પરિયુટ્ઠિતાનં પરિયાદિન્નચિત્તાનં ઉભિન્નં સદિસાનં ધમ્મોતિ, તંકારણા વુચ્ચતિ મેથુનધમ્મો. યથા ઉભો કલહકારકા મેથુનકાતિ વુચ્ચન્તિ, ઉભો ભણ્ડનકારકા…પે॰… ઉભો ભસ્સકારકા… ઉભો અધિકરણકારકા… ઉભો વિવાદકારકા… ઉભો વાદિનો… ઉભો સલ્લાપકા મેથુનકાતિ વુચ્ચન્તિ ; એવમેવ ઉભિન્નં રત્તાનં સારત્તાનં અવસ્સુતાનં પરિયુટ્ઠિતાનં પરિયાદિન્નચિત્તાનં ઉભિન્નં સદિસાનં ધમ્મોતિ, તંકારણા વુચ્ચતિ મેથુનધમ્મો.

    Methunadhammo nāma yo so asaddhammo gāmadhammo vasaladhammo duṭṭhullo odakantiko rahasso dvayaṃdvayasamāpatti. Kiṃkāraṇā vuccati methunadhammo? Ubhinnaṃ rattānaṃ sārattānaṃ avassutānaṃ pariyuṭṭhitānaṃ pariyādinnacittānaṃ ubhinnaṃ sadisānaṃ dhammoti, taṃkāraṇā vuccati methunadhammo. Yathā ubho kalahakārakā methunakāti vuccanti, ubho bhaṇḍanakārakā…pe… ubho bhassakārakā… ubho adhikaraṇakārakā… ubho vivādakārakā… ubho vādino… ubho sallāpakā methunakāti vuccanti ; evameva ubhinnaṃ rattānaṃ sārattānaṃ avassutānaṃ pariyuṭṭhitānaṃ pariyādinnacittānaṃ ubhinnaṃ sadisānaṃ dhammoti, taṃkāraṇā vuccati methunadhammo.

    વિભૂસાતિ દ્વે વિભૂસા – અત્થિ અગારિયસ્સ વિભૂસા, અત્થિ પબ્બજિતસ્સ વિભૂસા. કતમા અગારિયસ્સ વિભૂસા? કેસા ચ મસ્સુ ચ માલા ચ ગન્ધા ચ વિલેપના ચ આભરણા ચ પિલન્ધના ચ વત્થઞ્ચ સયનાસનઞ્ચ વેઠનઞ્ચ ઉચ્છાદનં પરિમદ્દનં ન્હાપનં સમ્બાહનં આદાસં અઞ્જનં માલાવિલેપનં મુખચુણ્ણકં મુખલેપં હત્થબન્ધં સિખાબન્ધં 111 દણ્ડનાળિયં ખગ્ગં છત્તં ચિત્રા ઉપાહના ઉણ્હીસં મણિં વાળબીજનિં ઓદાતાનિ વત્થાનિ દીઘદસાનિ ઇતિ વા – અયં અગારિયસ્સ વિભૂસા. કતમા પબ્બજિતસ્સ વિભૂસા? ચીવરમણ્ડના પત્તમણ્ડના સેનાસનમણ્ડના ઇમસ્સ વા પૂતિકાયસ્સ બાહિરાનં વા પરિક્ખારાનં મણ્ડના વિભૂસના કેળના પરિકેળના ગેધિતતા ગેધિતત્તં ચપલતા ચાપલ્યં – અયં પબ્બજિતસ્સ વિભૂસા.

    Vibhūsāti dve vibhūsā – atthi agāriyassa vibhūsā, atthi pabbajitassa vibhūsā. Katamā agāriyassa vibhūsā? Kesā ca massu ca mālā ca gandhā ca vilepanā ca ābharaṇā ca pilandhanā ca vatthañca sayanāsanañca veṭhanañca ucchādanaṃ parimaddanaṃ nhāpanaṃ sambāhanaṃ ādāsaṃ añjanaṃ mālāvilepanaṃ mukhacuṇṇakaṃ mukhalepaṃ hatthabandhaṃ sikhābandhaṃ 112 daṇḍanāḷiyaṃ khaggaṃ chattaṃ citrā upāhanā uṇhīsaṃ maṇiṃ vāḷabījaniṃ odātāni vatthāni dīghadasāni iti vā – ayaṃ agāriyassa vibhūsā. Katamā pabbajitassa vibhūsā? Cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanā imassa vā pūtikāyassa bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ maṇḍanā vibhūsanā keḷanā parikeḷanā gedhitatā gedhitattaṃ capalatā cāpalyaṃ – ayaṃ pabbajitassa vibhūsā.

    તન્દિં માયં હસ્સં ખિડ્ડં, મેથુનં વિપ્પજહે સવિભૂસન્તિ. તન્દિઞ્ચ માયઞ્ચ હસ્સઞ્ચ ખિડ્ડઞ્ચ મેથુનધમ્મઞ્ચ સવિભૂસં સપરિવારં સપરિભણ્ડં સપરિક્ખારં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્યાતિ – તન્દિં માયં હસ્સં ખિડ્ડં, મેથુનં વિપ્પજહે સવિભૂસં.

    Tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍaṃ, methunaṃ vippajahe savibhūsanti. Tandiñca māyañca hassañca khiḍḍañca methunadhammañca savibhūsaṃ saparivāraṃ saparibhaṇḍaṃ saparikkhāraṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyyāti – tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍaṃ, methunaṃ vippajahe savibhūsaṃ.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘નિદ્દં ન બહુલીકરેય્ય, જાગરિયં ભજેય્ય આતાપી;

    ‘‘Niddaṃ na bahulīkareyya, jāgariyaṃ bhajeyya ātāpī;

    તન્દિં માયં હસ્સં ખિડ્ડં, મેથુનં વિપ્પજહે સવિભૂસ’’ન્તિ.

    Tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍaṃ, methunaṃ vippajahe savibhūsa’’nti.

    ૧૬૨.

    162.

    આથબ્બણં સુપિનં લક્ખણં, નો વિદહે અથોપિ નક્ખત્તં;

    Āthabbaṇaṃsupinaṃ lakkhaṇaṃ, no vidahe athopi nakkhattaṃ;

    વિરુતઞ્ચ ગબ્ભકરણં, તિકિચ્છં મામકો ન સેવેય્ય.

    Virutañcagabbhakaraṇaṃ, tikicchaṃ māmako na seveyya.

    આથબ્બણં સુપિનં લક્ખણં, નો વિદહે અથોપિ નક્ખત્તન્તિ. આથબ્બણિકા આથબ્બણં પયોજેન્તિ, નગરે વા રુદ્ધે 113 સઙ્ગામે વા પચ્ચુપટ્ઠિતે પરસેનપચ્ચત્થિકેસુ પચ્ચામિત્તેસુ ઈતિં ઉપ્પાદેન્તિ, ઉપદ્દવં ઉપ્પાદેન્તિ, રોગં ઉપ્પાદેન્તિ, પજ્જરકં કરોન્તિ, સૂલં કરોન્તિ, વિસૂચિકં કરોન્તિ, પક્ખન્દિકં કરોન્તિ. એવં આથબ્બણિકા આથબ્બણં પયોજેન્તિ.

    Āthabbaṇaṃ supinaṃ lakkhaṇaṃ, no vidahe athopi nakkhattanti. Āthabbaṇikā āthabbaṇaṃ payojenti, nagare vā ruddhe 114 saṅgāme vā paccupaṭṭhite parasenapaccatthikesu paccāmittesu ītiṃ uppādenti, upaddavaṃ uppādenti, rogaṃ uppādenti, pajjarakaṃ karonti, sūlaṃ karonti, visūcikaṃ karonti, pakkhandikaṃ karonti. Evaṃ āthabbaṇikā āthabbaṇaṃ payojenti.

    સુપિનપાઠકા સુપિનં આદિસન્તિ, યો પુબ્બણ્હસમયં સુપિનં પસ્સતિ, એવં વિપાકો હોતિ. યો મજ્ઝન્હિકસમયં 115 સુપિનં પસ્સતિ, એવં વિપાકો હોતિ. યો સાયન્હસમયં સુપિનં પસ્સતિ, એવં વિપાકો હોતિ. યો પુરિમે યામે…પે॰… યો મજ્ઝિમે યામે… યો પચ્છિમે યામે… યો દક્ખિણેન પસ્સેન નિપન્નો… યો વામેન પસ્સેન નિપન્નો… યો ઉત્તાનં નિપન્નો… યો અવકુજ્જ નિપન્નો… યો ચન્દં પસ્સતિ… યો સૂરિયં પસ્સતિ… યો મહાસમુદ્દં પસ્સતિ… યો સિનેરું પબ્બતરાજાનં પસ્સતિ… યો હત્થિં પસ્સતિ… યો અસ્સં પસ્સતિ… યો રથં પસ્સતિ… યો પત્તિં પસ્સતિ… યો સેનાબ્યૂહં પસ્સતિ… યો આરામરામણેય્યકં પસ્સતિ… યો વનરામણેય્યકં પસ્સતિ… યો ભૂમિરામણેય્યકં પસ્સતિ… યો પોક્ખરણીરામણેય્યકં 116 પસ્સતિ, એવં વિપાકો હોતીતિ. એવં સુપિનપાઠકા સુપિનં આદિસન્તિ.

    Supinapāṭhakā supinaṃ ādisanti, yo pubbaṇhasamayaṃ supinaṃ passati, evaṃ vipāko hoti. Yo majjhanhikasamayaṃ 117 supinaṃ passati, evaṃ vipāko hoti. Yo sāyanhasamayaṃ supinaṃ passati, evaṃ vipāko hoti. Yo purime yāme…pe… yo majjhime yāme… yo pacchime yāme… yo dakkhiṇena passena nipanno… yo vāmena passena nipanno… yo uttānaṃ nipanno… yo avakujja nipanno… yo candaṃ passati… yo sūriyaṃ passati… yo mahāsamuddaṃ passati… yo sineruṃ pabbatarājānaṃ passati… yo hatthiṃ passati… yo assaṃ passati… yo rathaṃ passati… yo pattiṃ passati… yo senābyūhaṃ passati… yo ārāmarāmaṇeyyakaṃ passati… yo vanarāmaṇeyyakaṃ passati… yo bhūmirāmaṇeyyakaṃ passati… yo pokkharaṇīrāmaṇeyyakaṃ 118 passati, evaṃ vipāko hotīti. Evaṃ supinapāṭhakā supinaṃ ādisanti.

    લક્ખણપાઠકા લક્ખણં આદિસન્તિ – મણિલક્ખણં દણ્ડલક્ખણં વત્થલક્ખણં અસિલક્ખણં ઉસુલક્ખણં ધનુલક્ખણં આવુધલક્ખણં ઇત્થિલક્ખણં પુરિસલક્ખણં કુમારિકાલક્ખણં કુમારલક્ખણં દાસિલક્ખણં દાસલક્ખણં હત્થિલક્ખણં અસ્સલક્ખણં મહિંસલક્ખણં ઉસભલક્ખણં ગોણલક્ખણં અજલક્ખણં મેણ્ડલક્ખણં કુક્કુટલક્ખણં વટ્ટલક્ખણં ગોધાલક્ખણં કણ્ણિકાલક્ખણં કચ્છપલક્ખણં મિગલક્ખણં ઇતિ વાતિ. એવં લક્ખણપાઠકા લક્ખણં આદિસન્તિ.

    Lakkhaṇapāṭhakā lakkhaṇaṃ ādisanti – maṇilakkhaṇaṃ daṇḍalakkhaṇaṃ vatthalakkhaṇaṃ asilakkhaṇaṃ usulakkhaṇaṃ dhanulakkhaṇaṃ āvudhalakkhaṇaṃ itthilakkhaṇaṃ purisalakkhaṇaṃ kumārikālakkhaṇaṃ kumāralakkhaṇaṃ dāsilakkhaṇaṃ dāsalakkhaṇaṃ hatthilakkhaṇaṃ assalakkhaṇaṃ mahiṃsalakkhaṇaṃ usabhalakkhaṇaṃ goṇalakkhaṇaṃ ajalakkhaṇaṃ meṇḍalakkhaṇaṃ kukkuṭalakkhaṇaṃ vaṭṭalakkhaṇaṃ godhālakkhaṇaṃ kaṇṇikālakkhaṇaṃ kacchapalakkhaṇaṃ migalakkhaṇaṃ iti vāti. Evaṃ lakkhaṇapāṭhakā lakkhaṇaṃ ādisanti.

    નક્ખત્તપાઠકા નક્ખત્તં આદિસન્તિ. અટ્ઠવીસતિ નક્ખત્તાનિ. ઇમિના નક્ખત્તેન ઘરપ્પવેસો કત્તબ્બો, ઇમિના નક્ખત્તેન મકુટં બન્ધિતબ્બં, ઇમિના નક્ખત્તેન વારેય્યં કારેતબ્બં, ઇમિના નક્ખત્તેન બીજનીહારો 119 કત્તબ્બો, ઇમિના નક્ખત્તેન સંવાસો 120 ગન્તબ્બોતિ. એવં નક્ખત્તપાઠકા નક્ખત્તં આદિસન્તિ.

    Nakkhattapāṭhakā nakkhattaṃ ādisanti. Aṭṭhavīsati nakkhattāni. Iminā nakkhattena gharappaveso kattabbo, iminā nakkhattena makuṭaṃ bandhitabbaṃ, iminā nakkhattena vāreyyaṃ kāretabbaṃ, iminā nakkhattena bījanīhāro 121 kattabbo, iminā nakkhattena saṃvāso 122 gantabboti. Evaṃ nakkhattapāṭhakā nakkhattaṃ ādisanti.

    આથબ્બણં સુપિનં લક્ખણં, નો વિદહે અથોપિ નક્ખત્તન્તિ. આથબ્બણઞ્ચ સુપિનઞ્ચ લક્ખણઞ્ચ નક્ખત્તઞ્ચ નો વિદહેય્ય ન ચરેય્ય ન સમાચરેય્ય ન સમાદાય વત્તેય્ય. અથ વા ન ગણ્હેય્ય ન ઉગ્ગણ્હેય્ય ન ધારેય્ય ન ઉપધારેય્ય ન ઉપલક્ખેય્ય નપ્પયોજેય્યાતિ – આથબ્બણં સુપિનં લક્ખણં, નો વિદહે અથોપિ નક્ખત્તં.

    Āthabbaṇaṃ supinaṃ lakkhaṇaṃ, no vidahe athopi nakkhattanti. Āthabbaṇañca supinañca lakkhaṇañca nakkhattañca no vidaheyya na careyya na samācareyya na samādāya vatteyya. Atha vā na gaṇheyya na uggaṇheyya na dhāreyya na upadhāreyya na upalakkheyya nappayojeyyāti – āthabbaṇaṃ supinaṃ lakkhaṇaṃ, no vidahe athopi nakkhattaṃ.

    વિરુતઞ્ચ ગબ્ભકરણં, તિકિચ્છં મામકો ન સેવેય્યાતિ. વિરુતં વુચ્ચતિ મિગવાક્કં. મિગવાક્કપાઠકા 123 મિગવાક્કં આદિસન્તિ – સકુન્તાનં વા ચતુપ્પદાનં વા રુતં 124 વસ્સિતં જાનન્તીતિ. એવં મિગવાક્કપાઠકા મિગવાક્કં આદિસન્તિ. ગબ્ભકરણીયા ગબ્ભં સણ્ઠાપેન્તિ. દ્વીહિ કારણેહિ ગબ્ભો ન સણ્ઠાતિ – પાણકેહિ વા વાતકુપ્પેહિ વા. પાણકાનં વા વાતકુપ્પાનં વા પટિઘાતાય ઓસધં દેન્તીતિ. એવં ગબ્ભકરણીયા ગબ્ભં સણ્ઠાપેન્તિ. તિકિચ્છાતિ પઞ્ચ તિકિચ્છા – સાલાકિયં, સલ્લકત્તિયં, કાયતિકિચ્છં, ભૂતિયં, કોમારભચ્ચં. મામકોતિ બુદ્ધમામકો ધમ્મમામકો સઙ્ઘમામકો, સો વા ભગવન્તં મમાયતિ ભગવા વા તં પુગ્ગલં પરિગ્ગણ્હાતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ કુહા થદ્ધા લપા સિઙ્ગી ઉન્નળા અસમાહિતા ન મે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ મામકા, અપગતા ચ તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા, ન ચ તે ભિક્ખૂ ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જન્તિ. યે ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ નિક્કુહા નિલ્લપા ધીરા અત્થદ્ધા સુસમાહિતા તે ખો મે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ મામકા ન ચ અપગતા તે , ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા, તે ચ ભિક્ખૂ ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જન્તિ’’.

    Virutañca gabbhakaraṇaṃ, tikicchaṃ māmako na seveyyāti. Virutaṃ vuccati migavākkaṃ. Migavākkapāṭhakā 125 migavākkaṃ ādisanti – sakuntānaṃ vā catuppadānaṃ vā rutaṃ 126 vassitaṃ jānantīti. Evaṃ migavākkapāṭhakā migavākkaṃ ādisanti. Gabbhakaraṇīyā gabbhaṃ saṇṭhāpenti. Dvīhi kāraṇehi gabbho na saṇṭhāti – pāṇakehi vā vātakuppehi vā. Pāṇakānaṃ vā vātakuppānaṃ vā paṭighātāya osadhaṃ dentīti. Evaṃ gabbhakaraṇīyā gabbhaṃ saṇṭhāpenti. Tikicchāti pañca tikicchā – sālākiyaṃ, sallakattiyaṃ, kāyatikicchaṃ, bhūtiyaṃ, komārabhaccaṃ. Māmakoti buddhamāmako dhammamāmako saṅghamāmako, so vā bhagavantaṃ mamāyati bhagavā vā taṃ puggalaṃ pariggaṇhāti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘ye te, bhikkhave, bhikkhū kuhā thaddhā lapā siṅgī unnaḷā asamāhitā na me te, bhikkhave, bhikkhū māmakā, apagatā ca te, bhikkhave, bhikkhū imasmā dhammavinayā, na ca te bhikkhū imasmiṃ dhammavinaye vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjanti. Ye ca kho, bhikkhave, bhikkhū nikkuhā nillapā dhīrā atthaddhā susamāhitā te kho me, bhikkhave, bhikkhū māmakā na ca apagatā te , bhikkhave, bhikkhū imasmā dhammavinayā, te ca bhikkhū imasmiṃ dhammavinaye vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjanti’’.

    ‘‘કુહા થદ્ધા લપા સિઙ્ગી, ઉન્નળા અસમાહિતા;

    ‘‘Kuhā thaddhā lapā siṅgī, unnaḷā asamāhitā;

    ન તે ધમ્મે વિરૂહન્તિ, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતે.

    Na te dhamme virūhanti, sammāsambuddhadesite.

    ‘‘નિક્કુહા નિલ્લપા ધીરા, અત્થદ્ધા સુસમાહિતા;

    ‘‘Nikkuhā nillapā dhīrā, atthaddhā susamāhitā;

    તે વે ધમ્મે વિરૂહન્તિ, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતે’’.

    Te ve dhamme virūhanti, sammāsambuddhadesite’’.

    વિરુતઞ્ચ ગબ્ભકરણં, તિકિચ્છં મામકો ન સેવેય્યાતિ. વિરુતઞ્ચ ગબ્ભકરણઞ્ચ તિકિચ્છઞ્ચ મામકો ન સેવેય્ય ન નિસેવેય્ય ન સંસેવેય્ય નપ્પટિસેવેય્ય ન ચરેય્ય ન સમાચરેય્ય ન સમાદાય વત્તેય્ય. અથ વા ન ગણ્હેય્ય ન ઉગ્ગણ્હેય્ય ન ધારેય્ય ન ઉપધારેય્ય ન ઉપલક્ખેય્ય નપ્પયોજેય્યાતિ – વિરુતઞ્ચ ગબ્ભકરણં તિકિચ્છં મામકો ન સેવેય્ય.

    Virutañca gabbhakaraṇaṃ, tikicchaṃ māmako na seveyyāti. Virutañca gabbhakaraṇañca tikicchañca māmako na seveyya na niseveyya na saṃseveyya nappaṭiseveyya na careyya na samācareyya na samādāya vatteyya. Atha vā na gaṇheyya na uggaṇheyya na dhāreyya na upadhāreyya na upalakkheyya nappayojeyyāti – virutañca gabbhakaraṇaṃ tikicchaṃ māmako na seveyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘આથબ્બણં સુપિનં લક્ખણં, નો વિદહે અથોપિ નક્ખત્તં;

    ‘‘Āthabbaṇaṃ supinaṃ lakkhaṇaṃ, no vidahe athopi nakkhattaṃ;

    વિરુતઞ્ચ ગબ્ભકરણં, તિકિચ્છં મામકો ન સેવેય્યા’’તિ.

    Virutañca gabbhakaraṇaṃ, tikicchaṃ māmako na seveyyā’’ti.

    ૧૬૩.

    163.

    નિન્દાય નપ્પવેધેય્ય, ન ઉન્નમેય્ય પસંસિતો ભિક્ખુ;

    Nindāyanappavedheyya, na unnameyya pasaṃsito bhikkhu;

    લોભં સહ મચ્છરિયેન, કોધં પેસુણિયઞ્ચ પનુદેય્ય.

    Lobhaṃ saha macchariyena, kodhaṃ pesuṇiyañca panudeyya.

    નિન્દાય નપ્પવેધેય્યાતિ. ઇધેકચ્ચે ભિક્ખૂ નિન્દન્તિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના નિન્દન્તિ ગરહન્તિ ઉપવદન્તિ, નિન્દિતો ગરહિતો ઉપવદિતો નિન્દાય ગરહાય ઉપવાદેન અકિત્તિયા અવણ્ણહારિકાય ન વેધેય્ય નપ્પવેધેય્ય ન સમ્પવેધેય્ય ન તસેય્ય ન ઉત્તસેય્ય ન પરિતસેય્ય ન ભાયેય્ય ન સન્તાસં આપજ્જેય્ય, અભીરૂ અસ્સ અછમ્ભી અનુત્રાસી અપલાયી, પહીનભયભેરવો વિગતલોમહંસો વિહરેય્યાતિ – નિન્દાય નપ્પવેધેય્ય.

    Nindāya nappavedheyyāti. Idhekacce bhikkhū nindanti jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā nindanti garahanti upavadanti, nindito garahito upavadito nindāya garahāya upavādena akittiyā avaṇṇahārikāya na vedheyya nappavedheyya na sampavedheyya na taseyya na uttaseyya na paritaseyya na bhāyeyya na santāsaṃ āpajjeyya, abhīrū assa achambhī anutrāsī apalāyī, pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃso vihareyyāti – nindāya nappavedheyya.

    ઉન્નમેય્ય પસંસિતો ભિક્ખૂતિ. ઇધેકચ્ચે ભિક્ખૂ પસંસન્તિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના પસંસન્તિ થોમેન્તિ કિત્તેન્તિ વણ્ણેન્તિ, પસંસિતો થોમિતો કિત્તિતો વણ્ણિતો પસંસાય થોમનેન કિત્તિયા વણ્ણહારિકાય ઉન્નતિં ન કરેય્ય ઉન્નમં ન કરેય્ય માનં ન કરેય્ય થમ્ભં ન કરેય્ય, ન તેન માનં જનેય્ય ન તેન થદ્ધો અસ્સ પત્થદ્ધો પગ્ગહિતસિરોતિ – ન ઉન્નમેય્ય પસંસિતો ભિક્ખુ.

    Naunnameyya pasaṃsito bhikkhūti. Idhekacce bhikkhū pasaṃsanti jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā pasaṃsanti thomenti kittenti vaṇṇenti, pasaṃsito thomito kittito vaṇṇito pasaṃsāya thomanena kittiyā vaṇṇahārikāya unnatiṃ na kareyya unnamaṃ na kareyya mānaṃ na kareyya thambhaṃ na kareyya, na tena mānaṃ janeyya na tena thaddho assa patthaddho paggahitasiroti – na unnameyya pasaṃsito bhikkhu.

    લોભં સહ મચ્છરિયેન, કોધં પેસુણિયઞ્ચ પનુદેય્યાતિ. લોભોતિ યો લોભો લુબ્ભના લુબ્ભિતત્તં સારાગો સારજ્જના સારજ્જિતત્તં અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. મચ્છરિયન્તિ પઞ્ચ મચ્છરિયાનિ – આવાસમચ્છરિયં…પે॰… ગાહો વુચ્ચતિ મચ્છરિયં. કોધોતિ યો ચિત્તસ્સ આઘાતો પટિઘાતો પટિઘં પટિવિરોધો, કોપો પકોપો સમ્પકોપો, દોસો પદોસો સમ્પદોસો, ચિત્તસ્સ બ્યાપત્તિ મનોપદોસો, કોધો કુજ્ઝના કુજ્ઝિતત્તં, દોસો દુસ્સના દુસ્સિતત્તં, બ્યાપત્તિં બ્યાપજ્જના બ્યાપજ્જિતત્તં, વિરોધો પટિવિરોધો ચણ્ડિક્કં અસુરોપો અનત્તમનતા ચિત્તસ્સ. પેસુઞ્ઞન્તિ ઇધેકચ્ચો પિસુણવાચો હોતિ ઇતો સુત્વા અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય. ઇતિ સમગ્ગાનં વા ભેત્તા ભિન્નાનં વા અનુપ્પદાતા, વગ્ગારામો વગ્ગરતો વગ્ગનન્દી વગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ – ઇદં વુચ્ચતિ પેસુઞ્ઞં.

    Lobhaṃ saha macchariyena, kodhaṃ pesuṇiyañca panudeyyāti. Lobhoti yo lobho lubbhanā lubbhitattaṃ sārāgo sārajjanā sārajjitattaṃ abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Macchariyanti pañca macchariyāni – āvāsamacchariyaṃ…pe… gāho vuccati macchariyaṃ. Kodhoti yo cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṃ paṭivirodho, kopo pakopo sampakopo, doso padoso sampadoso, cittassa byāpatti manopadoso, kodho kujjhanā kujjhitattaṃ, doso dussanā dussitattaṃ, byāpattiṃ byāpajjanā byāpajjitattaṃ, virodho paṭivirodho caṇḍikkaṃ asuropo anattamanatā cittassa. Pesuññanti idhekacco pisuṇavāco hoti ito sutvā amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya. Iti samaggānaṃ vā bhettā bhinnānaṃ vā anuppadātā, vaggārāmo vaggarato vagganandī vaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā hoti – idaṃ vuccati pesuññaṃ.

    અપિ ચ દ્વીહિ કારણેહિ પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ – પિયકમ્યતાય વા ભેદાધિપ્પાયેન વા. કથં પિયકમ્યતાય પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ? ઇમસ્સ પિયો ભવિસ્સામિ મનાપો ભવિસ્સામિ વિસ્સાસિકો ભવિસ્સામિ અબ્ભન્તરિકો ભવિસ્સામિ સુહદયો ભવિસ્સામીતિ. એવં પિયકમ્યતાય પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ. કથં ભેદાધિપ્પાયેન પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ? કથં ઇમે નાના અસ્સુ વિના અસ્સુ વગ્ગા અસ્સુ દ્વેધા અસ્સુ દ્વેજ્ઝા અસ્સુ દ્વે પક્ખા અસ્સુ ભિજ્ઝેય્યું ન સમાગચ્છેય્યું દુક્ખં ન ફાસુ વિહરેય્યુન્તિ. એવં ભેદાધિપ્પાયેન પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ. લોભં સહ મચ્છરિયેન, કોધં પેસુણિયઞ્ચ પનુદેય્યાતિ. લોભઞ્ચ મચ્છરિયઞ્ચ કોધઞ્ચ પેસુઞ્ઞઞ્ચ નુદેય્ય પનુદેય્ય પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્યાતિ – લોભં સહ મચ્છરિયેન, કોધં પેસુણિયઞ્ચ પનુદેય્ય.

    Api ca dvīhi kāraṇehi pesuññaṃ upasaṃharati – piyakamyatāya vā bhedādhippāyena vā. Kathaṃ piyakamyatāya pesuññaṃ upasaṃharati? Imassa piyo bhavissāmi manāpo bhavissāmi vissāsiko bhavissāmi abbhantariko bhavissāmi suhadayo bhavissāmīti. Evaṃ piyakamyatāya pesuññaṃ upasaṃharati. Kathaṃ bhedādhippāyena pesuññaṃ upasaṃharati? Kathaṃ ime nānā assu vinā assu vaggā assu dvedhā assu dvejjhā assu dve pakkhā assu bhijjheyyuṃ na samāgaccheyyuṃ dukkhaṃ na phāsu vihareyyunti. Evaṃ bhedādhippāyena pesuññaṃ upasaṃharati. Lobhaṃ saha macchariyena, kodhaṃ pesuṇiyañca panudeyyāti. Lobhañca macchariyañca kodhañca pesuññañca nudeyya panudeyya pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyyāti – lobhaṃ saha macchariyena, kodhaṃ pesuṇiyañca panudeyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘નિન્દાય નપ્પવેધેય્ય, ન ઉન્નમેય્ય પસંસિતો ભિક્ખુ;

    ‘‘Nindāya nappavedheyya, na unnameyya pasaṃsito bhikkhu;

    લોભં સહ મચ્છરિયેન, કોધં પેસુણિયઞ્ચ પનુદેય્યા’’તિ.

    Lobhaṃ saha macchariyena, kodhaṃ pesuṇiyañca panudeyyā’’ti.

    ૧૬૪.

    164.

    કયવિક્કયે ન તિટ્ઠેય્ય, ઉપવાદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ;

    Kayavikkaye na tiṭṭheyya, upavādaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci;

    ગામે ચ નાભિસજ્જેય્ય, લાભકમ્યા જનં ન લપયેય્ય.

    Gāme ca nābhisajjeyya, lābhakamyā janaṃ na lapayeyya.

    કયવિક્કયે ન તિટ્ઠેય્યાતિ. યે કયવિક્કયા વિનયે પટિક્ખિત્તા ન તે ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતા. કથં કયવિક્કયે તિટ્ઠતિ? પઞ્ચન્નં સદ્ધિં પત્તં વા ચીવરં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ પરિક્ખારં વઞ્ચનિયં વા કરોન્તો ઉદયં વા પત્થયન્તો પરિવત્તેતિ. એવં કયવિક્કયે તિટ્ઠતિ. કથં કયવિક્કયે ન તિટ્ઠતિ? પઞ્ચન્નં સદ્ધિં પત્તં વા ચીવરં વા અઞ્ઞં વા કિઞ્ચિ પરિક્ખારં ન વઞ્ચનિયં વા કરોન્તો ન ઉદયં વા પત્થયન્તો પરિવત્તેતિ. એવં કયવિક્કયે ન તિટ્ઠતિ. કયવિક્કયે ન તિટ્ઠેય્યાતિ. કયવિક્કયે ન તિટ્ઠેય્ય ન સન્તિટ્ઠેય્ય, કયવિક્કયં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, કયવિક્કયા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – કયવિક્કયે ન તિટ્ઠેય્ય.

    Kayavikkayena tiṭṭheyyāti. Ye kayavikkayā vinaye paṭikkhittā na te imasmiṃ atthe adhippetā. Kathaṃ kayavikkaye tiṭṭhati? Pañcannaṃ saddhiṃ pattaṃ vā cīvaraṃ vā aññaṃ vā kiñci parikkhāraṃ vañcaniyaṃ vā karonto udayaṃ vā patthayanto parivatteti. Evaṃ kayavikkaye tiṭṭhati. Kathaṃ kayavikkaye na tiṭṭhati? Pañcannaṃ saddhiṃ pattaṃ vā cīvaraṃ vā aññaṃ vā kiñci parikkhāraṃ na vañcaniyaṃ vā karonto na udayaṃ vā patthayanto parivatteti. Evaṃ kayavikkaye na tiṭṭhati. Kayavikkaye na tiṭṭheyyāti. Kayavikkaye na tiṭṭheyya na santiṭṭheyya, kayavikkayaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, kayavikkayā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – kayavikkaye na tiṭṭheyya.

    ઉપવાદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચીતિ. કતમે ઉપવાદકરાતિ કિલેસા? સન્તેકે સમણબ્રાહ્મણા ઇદ્ધિમન્તો દિબ્બચક્ખુકા પરચિત્તવિદુનો, તે દૂરતોપિ પસ્સન્તિ આસન્નાપિ ન દિસ્સન્તિ ચેતસાપિ ચિત્તં પજાનન્તિ, દેવતાપિ ખો સન્તિ ઇદ્ધિમન્તિનિયો દિબ્બચક્ખુકા પરચિત્તવિદુનિયો, તા દૂરતોપિ પસ્સન્તિ, આસન્નાપિ ન દિસ્સન્તિ ચેતસાપિ ચિત્તં પજાનન્તિ. તે ઓળારિકેહિ વા કિલેસેહિ મજ્ઝિમેહિ વા કિલેસેહિ સુખુમેહિ વા કિલેસેહિ ઉપવદેય્યું. કતમે ઓળારિકા કિલેસા? કાયદુચ્ચરિતં વચીદુચ્ચરિતં મનોદુચ્ચરિતં – ઇમે વુચ્ચન્તિ ઓળારિકા કિલેસા. કતમે મજ્ઝિમા કિલેસા? કામવિતક્કો બ્યાપાદવિતક્કો વિહિંસાવિતક્કો – ઇમે વુચ્ચન્તિ મજ્ઝિમા કિલેસા. કતમે સુખુમા કિલેસા? ઞાતિવિતક્કો, જનપદવિતક્કો, અપરવિતક્કો, પરાનુદયતા પટિસઞ્ઞુત્તો વિતક્કો , લાભસક્કારસિલોકપટિસઞ્ઞુત્તો વિતક્કો, અનવઞ્ઞત્તિપટિસઞ્ઞુત્તો વિતક્કો – ઇમે વુચ્ચન્તિ સુખુમા કિલેસા. તે ઓળારિકેહિ વા કિલેસેહિ મજ્ઝિમેહિ વા કિલેસેહિ સુખુમેહિ વા કિલેસેહિ ન ઉપવદેય્ય ઉપવાદં ન કરેય્ય ઉપવાદકરે કિલેસે ન કરેય્ય ન જનેય્ય ન સઞ્જનેય્ય ન નિબ્બત્તેય્ય નાભિનિબ્બત્તેય્ય, ઉપવાદકરે કિલેસે પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, ઉપવાદકરેહિ કિલેસેહિ આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્ય. કુહિઞ્ચીતિ કુહિઞ્ચિ કિમ્હિચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – ઉપવાદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ.

    Upavādaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñcīti. Katame upavādakarāti kilesā? Santeke samaṇabrāhmaṇā iddhimanto dibbacakkhukā paracittaviduno, te dūratopi passanti āsannāpi na dissanti cetasāpi cittaṃ pajānanti, devatāpi kho santi iddhimantiniyo dibbacakkhukā paracittaviduniyo, tā dūratopi passanti, āsannāpi na dissanti cetasāpi cittaṃ pajānanti. Te oḷārikehi vā kilesehi majjhimehi vā kilesehi sukhumehi vā kilesehi upavadeyyuṃ. Katame oḷārikā kilesā? Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritaṃ – ime vuccanti oḷārikā kilesā. Katame majjhimā kilesā? Kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko – ime vuccanti majjhimā kilesā. Katame sukhumā kilesā? Ñātivitakko, janapadavitakko, aparavitakko, parānudayatā paṭisaññutto vitakko , lābhasakkārasilokapaṭisaññutto vitakko, anavaññattipaṭisaññutto vitakko – ime vuccanti sukhumā kilesā. Te oḷārikehi vā kilesehi majjhimehi vā kilesehi sukhumehi vā kilesehi na upavadeyya upavādaṃ na kareyya upavādakare kilese na kareyya na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya, upavādakare kilese pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, upavādakarehi kilesehi ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyya. Kuhiñcīti kuhiñci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – upavādaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci.

    ગામે ચ નાભિસજ્જેય્યાતિ. કથં ગામે સજ્જતિ? ઇધ ભિક્ખુ ગામે ગિહીહિ સંસટ્ઠો વિહરતિ સહનન્દી સહસોકી સુખિતેસુ સુખિતો દુક્ખિતેસુ દુક્ખિતો, ઉપ્પન્નેસુ કિચ્ચકરણીયેસુ અત્તના વોયોગં આપજ્જતિ. એવમ્પિ ગામે સજ્જતિ.

    Gāme ca nābhisajjeyyāti. Kathaṃ gāme sajjati? Idha bhikkhu gāme gihīhi saṃsaṭṭho viharati sahanandī sahasokī sukhitesu sukhito dukkhitesu dukkhito, uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā voyogaṃ āpajjati. Evampi gāme sajjati.

    અથ વા ભિક્ખુ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ગામં વા નિગમં વા પિણ્ડાય પવિસતિ અરક્ખિતેનેવ કાયેન અરક્ખિતાય વાચાય અરક્ખિતેન ચિત્તેન અનુપટ્ઠિતાય સતિયા અસંવુતેહિ ઇન્દ્રિયેહિ. સો તત્ર તત્ર સજ્જતિ તત્ર તત્ર ગણ્હાતિ તત્ર તત્ર બજ્ઝતિ તત્ર તત્ર અનયબ્યસનં આપજ્જતિ. એવમ્પિ ગામે સજ્જતિ.

    Atha vā bhikkhu pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati arakkhiteneva kāyena arakkhitāya vācāya arakkhitena cittena anupaṭṭhitāya satiyā asaṃvutehi indriyehi. So tatra tatra sajjati tatra tatra gaṇhāti tatra tatra bajjhati tatra tatra anayabyasanaṃ āpajjati. Evampi gāme sajjati.

    કથં ગામે ન સજ્જતિ? ઇધ ભિક્ખુ ગામે ગિહીહિ અસંસટ્ઠો વિહરતિ ન સહનન્દી ન સહસોકી ન સુખિતેસુ સુખિતો ન દુક્ખિતેસુ દુક્ખિતો, ઉપ્પન્નેસુ કિચ્ચકરણીયેસુ ન અત્તના વોયોગં આપજ્જતિ. એવમ્પિ ગામે ન સજ્જતિ.

    Kathaṃ gāme na sajjati? Idha bhikkhu gāme gihīhi asaṃsaṭṭho viharati na sahanandī na sahasokī na sukhitesu sukhito na dukkhitesu dukkhito, uppannesu kiccakaraṇīyesu na attanā voyogaṃ āpajjati. Evampi gāme na sajjati.

    અથ વા ભિક્ખુ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ગામં વા નિગમં વા પિણ્ડાય પવિસતિ રક્ખિતેનેવ કાયેન રક્ખિતાય વાચાય રક્ખિતેન ચિત્તેન ઉપટ્ઠિતાય સતિયા સંવુતેહિ ઇન્દ્રિયેહિ. સો તત્ર તત્ર ન સજ્જતિ તત્ર તત્ર ન ગણ્હાતિ તત્ર તત્ર ન બજ્ઝતિ તત્ર તત્ર ન અનયબ્યસનં આપજ્જતિ. એવમ્પિ ગામે ન સજ્જતિ. ગામે ચ નાભિસજ્જેય્યાતિ ગામે ન સજ્જેય્ય ન ગણ્હેય્ય ન બજ્ઝેય્ય ન પલિબજ્ઝેય્ય, અગિદ્ધો અસ્સ અગધિતો અમુચ્છિતો અનજ્ઝોસન્નો વીતગેધો વિગતગેધો ચત્તગેધો…પે॰… બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરેય્યાતિ – ગામે ચ નાભિસજ્જેય્ય.

    Atha vā bhikkhu pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati rakkhiteneva kāyena rakkhitāya vācāya rakkhitena cittena upaṭṭhitāya satiyā saṃvutehi indriyehi. So tatra tatra na sajjati tatra tatra na gaṇhāti tatra tatra na bajjhati tatra tatra na anayabyasanaṃ āpajjati. Evampi gāme na sajjati. Gāme ca nābhisajjeyyāti gāme na sajjeyya na gaṇheyya na bajjheyya na palibajjheyya, agiddho assa agadhito amucchito anajjhosanno vītagedho vigatagedho cattagedho…pe… brahmabhūtena attanā vihareyyāti – gāme ca nābhisajjeyya.

    લાભકમ્યા જનં ન લપયેય્યાતિ. કતમા લપના? લાભસક્કારસિલોકસન્નિસ્સિતસ્સ પાપિચ્છસ્સ ઇચ્છાપકતસ્સ આમિસચક્ખુકસ્સ લોકધમ્મગરુકસ્સ યા પરેસં આલપના લપના સલ્લપના ઉલ્લપના સમુલ્લપના ઉન્નહના સમુન્નહના ઉક્કાચના સમુક્કાચના 127 અનુપિયભાણિતા ચાતુકમ્યતા મુગ્ગસૂપ્યતા પારિભટયતા પરપિટ્ઠિમંસિકતા 128, યા તત્થ સણ્હવાચતા સખિલવાચતા સિથિલવાચતા 129 અફરુસવાચતા – અયં વુચ્ચતિ લપના.

    Lābhakamyā janaṃ na lapayeyyāti. Katamā lapanā? Lābhasakkārasilokasannissitassa pāpicchassa icchāpakatassa āmisacakkhukassa lokadhammagarukassa yā paresaṃ ālapanā lapanā sallapanā ullapanā samullapanā unnahanā samunnahanā ukkācanā samukkācanā 130 anupiyabhāṇitā cātukamyatā muggasūpyatā pāribhaṭayatā parapiṭṭhimaṃsikatā 131, yā tattha saṇhavācatā sakhilavācatā sithilavācatā 132 apharusavācatā – ayaṃ vuccati lapanā.

    અપિ ચ દ્વીહિ કારણેહિ જનં લપતિ – અત્તાનં વા નીચં ઠપેન્તો પરં ઉચ્ચં ઠપેન્તો જનં લપતિ, અત્તાનં વા ઉચ્ચં ઠપેન્તો પરં નીચં ઠપેન્તો જનં લપતિ. કથં અત્તાનં નીચં ઠપેન્તો પરં ઉચ્ચં ઠપેન્તો જનં લપતિ? ‘‘તુમ્હે મે બહૂપકારા, અહં તુમ્હે નિસ્સાય લભામિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં, યેપિ મે અઞ્ઞે દાતું વા કાતું વા મઞ્ઞન્તિ, તુમ્હે નિસ્સાય તુમ્હે સમ્પસ્સન્તા યમ્પિ મે પુરાણં માતાપેત્તિકં નામધેય્યં તમ્પિ મે અન્તરહિતં. તુમ્હેહિ અહં ઞાયામિ અસુકસ્સ કુલૂપકો અસુકાય કુલૂપકો’’તિ. એવં અત્તાનં નીચં ઠપેન્તો પરં ઉચ્ચં ઠપેન્તો જનં લપતિ.

    Api ca dvīhi kāraṇehi janaṃ lapati – attānaṃ vā nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento janaṃ lapati, attānaṃ vā uccaṃ ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento janaṃ lapati. Kathaṃ attānaṃ nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento janaṃ lapati? ‘‘Tumhe me bahūpakārā, ahaṃ tumhe nissāya labhāmi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, yepi me aññe dātuṃ vā kātuṃ vā maññanti, tumhe nissāya tumhe sampassantā yampi me purāṇaṃ mātāpettikaṃ nāmadheyyaṃ tampi me antarahitaṃ. Tumhehi ahaṃ ñāyāmi asukassa kulūpako asukāya kulūpako’’ti. Evaṃ attānaṃ nīcaṃ ṭhapento paraṃ uccaṃ ṭhapento janaṃ lapati.

    કથં અત્તાનં ઉચ્ચં ઠપેન્તો પરં નીચં ઠપેન્તો જનં લપતિ? ‘‘અહં તુમ્હાકં બહૂપકારો, તુમ્હે મં આગમ્મ બુદ્ધં સરણં ગતા, ધમ્મં સરણં ગતા, સઙ્ઘં સરણં ગતા, પાણાતિપાતા પટિવિરતા, અદિન્નાદાના પટિવિરતા, કામેસુમિચ્છાચારા પટિવિરતા, મુસાવાદા પટિવિરતા, સુરામેરયમજ્જપ્પમાદટ્ઠાના પટિવિરતા. અહં તુમ્હાકં ઉદ્દેસં દેમિ, પરિપુચ્છં દેમિ, ઉપોસથં આચિક્ખામિ, નવકમ્મં અધિટ્ઠામિ. અથ પન તુમ્હે મં ઉજ્ઝિત્વા અઞ્ઞે સક્કરોથ ગરું કરોથ માનેથ પૂજેથા’’તિ. એવં અત્તાનં ઉચ્ચં ઠપેન્તો પરં નીચં ઠપેન્તો જનં લપતિ.

    Kathaṃ attānaṃ uccaṃ ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento janaṃ lapati? ‘‘Ahaṃ tumhākaṃ bahūpakāro, tumhe maṃ āgamma buddhaṃ saraṇaṃ gatā, dhammaṃ saraṇaṃ gatā, saṅghaṃ saraṇaṃ gatā, pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kāmesumicchācārā paṭiviratā, musāvādā paṭiviratā, surāmerayamajjappamādaṭṭhānā paṭiviratā. Ahaṃ tumhākaṃ uddesaṃ demi, paripucchaṃ demi, uposathaṃ ācikkhāmi, navakammaṃ adhiṭṭhāmi. Atha pana tumhe maṃ ujjhitvā aññe sakkarotha garuṃ karotha mānetha pūjethā’’ti. Evaṃ attānaṃ uccaṃ ṭhapento paraṃ nīcaṃ ṭhapento janaṃ lapati.

    લાભકમ્યા જનં ન લપયેય્યાતિ. લાભહેતુ લાભપચ્ચયા લાભકારણા લાભાભિનિબ્બત્તિયા લાભં પરિપાચેન્તો જનં ન લપયેય્ય, લપનં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, લપના આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – લાભકમ્યા જનં ન લપયેય્ય.

    Lābhakamyājanaṃ na lapayeyyāti. Lābhahetu lābhapaccayā lābhakāraṇā lābhābhinibbattiyā lābhaṃ paripācento janaṃ na lapayeyya, lapanaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, lapanā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – lābhakamyā janaṃ na lapayeyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘કયવિક્કયે ન તિટ્ઠેય્ય, ઉપવાદં ભિક્ખુ ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ;

    ‘‘Kayavikkaye na tiṭṭheyya, upavādaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñci;

    ગામે ચ નાભિસજ્જેય્ય, લાભકમ્યા જનં ન લપયેય્યા’’તિ.

    Gāme ca nābhisajjeyya, lābhakamyā janaṃ na lapayeyyā’’ti.

    ૧૬૫.

    165.

    ન ચ કત્થિકો 133 સિયા ભિક્ખુ, ન ચ વાચં પયુત્તં ભાસેય્ય;

    Na ca katthiko134siyā bhikkhu, na ca vācaṃ payuttaṃ bhāseyya;

    પાગબ્ભિયં ન સિક્ખેય્ય, કથં વિગ્ગાહિકં ન કથયેય્ય.

    Pāgabbhiyaṃ na sikkheyya, kathaṃ viggāhikaṃ na kathayeyya.

    ચ કત્થિકો સિયા ભિક્ખૂતિ. ઇધેકચ્ચો કત્થી હોતિ વિકત્થી. સો કત્થતિ વિકત્થતિ અહમસ્મિ સીલસમ્પન્નોતિ વા વતસમ્પન્નોતિ વા સીલબ્બતસમ્પન્નોતિ વા જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના. ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતોતિ વા મહાભોગકુલા પબ્બજિતોતિ વા ઉળારભોગકુલા પબ્બજિતોતિ વા સુત્તન્તિકોતિ વા વિનયધરોતિ વા ધમ્મકથિકોતિ વા આરઞ્ઞિકોતિ વા…પે॰… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભીતિ વા કત્થતિ વિકત્થતિ. એવં ન કત્થેય્ય ન વિકત્થેય્ય, કત્થં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, કત્થના આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – ન ચ કત્થિકો સિયા ભિક્ખુ.

    Naca katthiko siyā bhikkhūti. Idhekacco katthī hoti vikatthī. So katthati vikatthati ahamasmi sīlasampannoti vā vatasampannoti vā sīlabbatasampannoti vā jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā. Uccā kulā pabbajitoti vā mahābhogakulā pabbajitoti vā uḷārabhogakulā pabbajitoti vā suttantikoti vā vinayadharoti vā dhammakathikoti vā āraññikoti vā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhīti vā katthati vikatthati. Evaṃ na kattheyya na vikattheyya, katthaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, katthanā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – na ca katthiko siyā bhikkhu.

    ચ વાચં પયુત્તં ભાસેય્યાતિ. કતમા પયુત્તવાચા? ઇધેકચ્ચો ચીવરપયુત્તં વાચં ભાસતિ, પિણ્ડપાતપયુત્તં વાચં ભાસતિ, સેનાસનપયુત્તં વાચં ભાસતિ, ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારપયુત્તં વાચં ભાસતિ – અયમ્પિ વુચ્ચતિ પયુત્તવાચા.

    Naca vācaṃ payuttaṃ bhāseyyāti. Katamā payuttavācā? Idhekacco cīvarapayuttaṃ vācaṃ bhāsati, piṇḍapātapayuttaṃ vācaṃ bhāsati, senāsanapayuttaṃ vācaṃ bhāsati, gilānapaccayabhesajjaparikkhārapayuttaṃ vācaṃ bhāsati – ayampi vuccati payuttavācā.

    અથ વા ચીવરહેતુ પિણ્ડપાતહેતુ સેનાસનહેતુ ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારહેતુ સચ્ચમ્પિ ભણતિ મુસાપિ ભણતિ, પિસુણમ્પિ ભણતિ અપિસુણમ્પિ ભણતિ, ફરુસમ્પિ ભણતિ અફરુસમ્પિ ભણતિ, સમ્ફપ્પલાપમ્પિ ભણતિ અસમ્ફપ્પલાપમ્પિ ભણતિ, મન્તાપિ વાચં ભાસતિ – અયમ્પિ વુચ્ચતિ પયુત્તવાચા. અથ વા પસન્નચિત્તો પરેસં ધમ્મં દેસેતિ – ‘‘અહો વત મે ધમ્મં સુણેય્યું, સુત્વાવ ધમ્મં પસીદેય્યું, પસન્ના ચ મે પસન્નાકારં કરેય્યુ’’ન્તિ – અયં વુચ્ચતિ પયુત્તવાચા. ન ચ વાચં પયુત્તં ભાસેય્યાતિ. અન્તમસો ધમ્મદેસનં વાચં ઉપાદાય પયુત્તવાચં ન ભાસેય્ય ન કથેય્ય ન ભણેય્ય ન દીપેય્ય ન વોહરેય્ય, પયુત્તં વાચં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, પયુત્તવાચાય આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – ન ચ વાચં પયુત્તં ભાસેય્ય.

    Atha vā cīvarahetu piṇḍapātahetu senāsanahetu gilānapaccayabhesajjaparikkhārahetu saccampi bhaṇati musāpi bhaṇati, pisuṇampi bhaṇati apisuṇampi bhaṇati, pharusampi bhaṇati apharusampi bhaṇati, samphappalāpampi bhaṇati asamphappalāpampi bhaṇati, mantāpi vācaṃ bhāsati – ayampi vuccati payuttavācā. Atha vā pasannacitto paresaṃ dhammaṃ deseti – ‘‘aho vata me dhammaṃ suṇeyyuṃ, sutvāva dhammaṃ pasīdeyyuṃ, pasannā ca me pasannākāraṃ kareyyu’’nti – ayaṃ vuccati payuttavācā. Na ca vācaṃ payuttaṃ bhāseyyāti. Antamaso dhammadesanaṃ vācaṃ upādāya payuttavācaṃ na bhāseyya na katheyya na bhaṇeyya na dīpeyya na vohareyya, payuttaṃ vācaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, payuttavācāya ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – na ca vācaṃ payuttaṃ bhāseyya.

    પાગબ્ભિયં ન સિક્ખેય્યાતિ. પાગબ્ભિયન્તિ તીણિ પાગબ્ભિયાનિ – કાયિકં પાગબ્ભિયં, વાચસિકં પાગબ્ભિયં, ચેતસિકં પાગબ્ભિયં. કતમં કાયિકં પાગબ્ભિયં? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ગણગતોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ભોજનસાલાયપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, જન્તાઘરેપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ઉદકતિત્થેપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, અન્તરઘરં પવિસન્તોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, અન્તરઘરં પવિટ્ઠોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Pāgabbhiyaṃ na sikkheyyāti. Pāgabbhiyanti tīṇi pāgabbhiyāni – kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ, vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ, cetasikaṃ pāgabbhiyaṃ. Katamaṃ kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ? Idhekacco saṅghagatopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, gaṇagatopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, bhojanasālāyapi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, jantāgharepi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, udakatitthepi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, antaragharaṃ pavisantopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, antaragharaṃ paviṭṭhopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં સઙ્ઘગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, સસીસં પારુપિત્વા નિસીદતિ , ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં સઙ્ઘગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ saṅghagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco saṅghagato acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, sasīsaṃ pārupitvā nisīdati , ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ saṅghagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં ગણગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ગણગતો અચિત્તીકારકતો થેરાનં ભિક્ખૂનં અનુપાહનાનં ચઙ્કમન્તાનં સઉપાહનો ચઙ્કમતિ , નીચે ચઙ્કમે ચઙ્કમન્તાનં ઉચ્ચે ચઙ્કમે ચઙ્કમતિ, છમાય ચઙ્કમન્તાનં ચઙ્કમે ચઙ્કમતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, સસીસં પારુપિત્વાપિ નિસીદતિ, ઠિતોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં ગણગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ gaṇagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco gaṇagato acittīkārakato therānaṃ bhikkhūnaṃ anupāhanānaṃ caṅkamantānaṃ saupāhano caṅkamati , nīce caṅkame caṅkamantānaṃ ucce caṅkame caṅkamati, chamāya caṅkamantānaṃ caṅkame caṅkamati, ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, sasīsaṃ pārupitvāpi nisīdati, ṭhitopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ gaṇagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં ભોજનસાલાય કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ભોજનસાલાય અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ અનુપખજ્જ નિસીદતિ, નવેપિ ભિક્ખૂ આસનેન પટિબાહતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, સસીસં પારુપિત્વા નિસીદતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં ભોજનસાલાય કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ bhojanasālāya kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco bhojanasālāya acittīkārakato there bhikkhū anupakhajja nisīdati, navepi bhikkhū āsanena paṭibāhati, ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, sasīsaṃ pārupitvā nisīdati, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ bhojanasālāya kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં જન્તાઘરે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો જન્તાઘરે અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, અનાપુચ્છાપિ કટ્ઠં પક્ખિપતિ, અનાપુચ્છાપિ દ્વારં પિદહતિ. એવં જન્તાઘરે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ jantāghare kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco jantāghare acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, anāpucchāpi kaṭṭhaṃ pakkhipati, anāpucchāpi dvāraṃ pidahati. Evaṃ jantāghare kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં ઉદકતિત્થે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ઉદકતિત્થે અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ ઓતરતિ, પુરતોપિ ઓતરતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ ન્હાયતિ, પુરતોપિ ન્હાયતિ, ઉપરિતોપિ ન્હાયતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ ઉત્તરતિ, પુરતોપિ ઉત્તરતિ . એવં ઉદકતિત્થે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ udakatitthe kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco udakatitthe acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi otarati, puratopi otarati, ghaṭṭayantopi nhāyati, puratopi nhāyati, uparitopi nhāyati, ghaṭṭayantopi uttarati, puratopi uttarati . Evaṃ udakatitthe kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં અન્તરઘરં પવિસન્તો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો અન્તરઘરં પવિસન્તો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ ગચ્છતિ, પુરતોપિ ગચ્છતિ, વોક્કમ્મપિ થેરાનં ભિક્ખૂનં પુરતો ગચ્છતિ . એવં અન્તરઘરં પવિસન્તો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ antaragharaṃ pavisanto kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco antaragharaṃ pavisanto acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi gacchati, puratopi gacchati, vokkammapi therānaṃ bhikkhūnaṃ purato gacchati . Evaṃ antaragharaṃ pavisanto kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો અન્તરઘરં પવિટ્ઠો ‘‘ન પવિસ, ભન્તે’’તિ વુચ્ચમાનો પવિસતિ, ‘‘ન તિટ્ઠ, ભન્તે’’તિ વુચ્ચમાનો તિટ્ઠતિ, ‘‘ન નિસીદ, ભન્તે’’તિ વુચ્ચમાનો નિસીદતિ, અનોકાસમ્પિ પવિસતિ, અનોકાસેપિ તિટ્ઠતિ, અનોકાસેપિ નિસીદતિ, યાનિપિ તાનિ હોન્તિ કુલાનં ઓવરકાનિ ગૂળ્હાનિ ચ પટિચ્છન્નાનિ ચ, યત્થ કુલિત્થિયો કુલધીતરો કુલસુણ્હાયો કુલકુમારિયો નિસીદન્તિ તત્થપિ સહસા પવિસતિ, કુમારકસ્સ સીસમ્પિ પરામસતિ. એવં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ – ઇદં કાયિકં પાગબ્ભિયં.

    Kathaṃ antaragharaṃ paviṭṭho kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco antaragharaṃ paviṭṭho ‘‘na pavisa, bhante’’ti vuccamāno pavisati, ‘‘na tiṭṭha, bhante’’ti vuccamāno tiṭṭhati, ‘‘na nisīda, bhante’’ti vuccamāno nisīdati, anokāsampi pavisati, anokāsepi tiṭṭhati, anokāsepi nisīdati, yānipi tāni honti kulānaṃ ovarakāni gūḷhāni ca paṭicchannāni ca, yattha kulitthiyo kuladhītaro kulasuṇhāyo kulakumāriyo nisīdanti tatthapi sahasā pavisati, kumārakassa sīsampi parāmasati. Evaṃ antaragharaṃ paviṭṭho kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti – idaṃ kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ.

    કતમં વાચસિકં પાગબ્ભિયં? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતોપિ વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ગણગતોપિ વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, અન્તરઘરં પવિટ્ઠોપિ વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ. કથં સઙ્ઘગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ અનાપુચ્છં વા અનજ્ઝિટ્ઠો વા આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં ભણતિ, પઞ્હં વિસજ્જેતિ, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસતિ , ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં સઙ્ઘગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Katamaṃ vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ? Idhekacco saṅghagatopi vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, gaṇagatopi vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, antaragharaṃ paviṭṭhopi vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti. Kathaṃ saṅghagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco saṅghagato acittīkārakato there bhikkhū anāpucchaṃ vā anajjhiṭṭho vā ārāmagatānaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ bhaṇati, pañhaṃ visajjeti, pātimokkhaṃ uddisati , ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ saṅghagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં ગણગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ગણગતો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ અનાપુચ્છં વા અનજ્ઝિટ્ઠો વા આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં ભણતિ, પઞ્હં વિસજ્જેતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ; આરામગતાનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં ભણતિ, પઞ્હં વિસજ્જેતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં ગણગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.

    Kathaṃ gaṇagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco gaṇagato acittīkārakato there bhikkhū anāpucchaṃ vā anajjhiṭṭho vā ārāmagatānaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ bhaṇati, pañhaṃ visajjeti, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati; ārāmagatānaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ dhammaṃ bhaṇati, pañhaṃ visajjeti, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ gaṇagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.

    કથં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો અન્તરઘરં પવિટ્ઠો ઇત્થિં વા કુમારિં વા એવમાહ – ‘‘ઇત્થન્નામે ઇત્થંગોત્તે કિં અત્થિ? યાગુ અત્થિ, ભત્તં અત્થિ, ખાદનીયં અત્થિ? કિં પિવિસ્સામ , કિં ભુઞ્જિસ્સામ, કિં ખાદિસ્સામ, કિં વા અત્થિ, કિં વા મે દસ્સથા’’તિ વિપ્પલપતિ. એવં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ – ઇદં વાચસિકં પાગબ્ભિયં.

    Kathaṃ antaragharaṃ paviṭṭho vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco antaragharaṃ paviṭṭho itthiṃ vā kumāriṃ vā evamāha – ‘‘itthannāme itthaṃgotte kiṃ atthi? Yāgu atthi, bhattaṃ atthi, khādanīyaṃ atthi? Kiṃ pivissāma , kiṃ bhuñjissāma, kiṃ khādissāma, kiṃ vā atthi, kiṃ vā me dassathā’’ti vippalapati. Evaṃ antaragharaṃ paviṭṭho vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti – idaṃ vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ.

    કતમં ચેતસિકં પાગબ્ભિયં? ઇધેકચ્ચો ન ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતો સમાનો ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન, ન મહાભોગકુલા પબ્બજિતો સમાનો મહાભોગકુલા પબ્બજિતેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન, ન ઉળારભોગકુલા પબ્બજિતો સમાનો ઉળારભોગકુલા પબ્બજિતેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન, ન સુત્તન્તિકો સમાનો સુત્તન્તિકેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન, ન વિનયધરો સમાનો વિનયધરેન… ન ધમ્મકથિકો સમાનો ધમ્મકથિકેન… ન આરઞ્ઞિકો સમાનો આરઞ્ઞકેન… ન પિણ્ડપાતિકો સમાનો પિણ્ડપાતિકેન… ન પંસુકૂલિકો સમાનો પંસુકૂલિકેન… ન તેચીવરિકો સમાનો તેચીવરકેન… ન સપદાનચારિકો સમાનો સપદાનચારિકેન… ન ખલુપચ્છાભત્તિકો સમાનો ખલુપચ્છાભત્તિકેન… ન નેસજ્જિકો સમાનો નેસઞ્ઞિકેન… ન યથાસન્થતિકો સમાનો યથાસન્થતિકેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન, ન પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભી સમાનો પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભિના સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન, ન દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભી સમાનો દુતિયસ્સ… ન તતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભી સમાનો તતિયસ્સ… ન ચતુત્થસ્સ ઝાનસ્સ લાભી સમાનો લાભી સમાનો ચતુત્થસ્સ… ન આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા લાભી સમાનો આકાસનઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા… ન વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા લાભી સમાનો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતન સમાપત્તિયા… ન આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભી સમાનો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતન સમાપત્તિયા… ન નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભી સમાનો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભિના સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં કરોતિ ચિત્તેન – ઇદં ચેતસિકં પાગબ્ભિયં. ન સિક્ખેય્યાતિ પાગબ્ભિયં ન સિક્ખેય્ય ન ચરેય્ય ન આચરેય્ય ન સમાચરેય્ય ન સમાદાય વત્તેય્ય, પાગબ્ભિયં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, પાગબ્ભિયા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – પાગબ્ભિયં ન સિક્ખેય્ય.

    Katamaṃ cetasikaṃ pāgabbhiyaṃ? Idhekacco na uccā kulā pabbajito samāno uccā kulā pabbajitena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena, na mahābhogakulā pabbajito samāno mahābhogakulā pabbajitena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena, na uḷārabhogakulā pabbajito samāno uḷārabhogakulā pabbajitena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena, na suttantiko samāno suttantikena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena, na vinayadharo samāno vinayadharena… na dhammakathiko samāno dhammakathikena… na āraññiko samāno āraññakena… na piṇḍapātiko samāno piṇḍapātikena… na paṃsukūliko samāno paṃsukūlikena… na tecīvariko samāno tecīvarakena… na sapadānacāriko samāno sapadānacārikena… na khalupacchābhattiko samāno khalupacchābhattikena… na nesajjiko samāno nesaññikena… na yathāsanthatiko samāno yathāsanthatikena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena, na paṭhamassa jhānassa lābhī samāno paṭhamassa jhānassa lābhinā saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena, na dutiyassa jhānassa lābhī samāno dutiyassa… na tatiyassa jhānassa lābhī samāno tatiyassa… na catutthassa jhānassa lābhī samāno lābhī samāno catutthassa… na ākāsānañcāyatanasamāpattiyā lābhī samāno ākāsanañcāyatanasamāpattiyā… na viññāṇañcāyatanasamāpattiyā lābhī samāno viññāṇañcāyatana samāpattiyā… na ākiñcaññāyatanasamāpattiyā lābhī samāno ākiñcaññāyatana samāpattiyā… na nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhī samāno nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhinā saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ karoti cittena – idaṃ cetasikaṃ pāgabbhiyaṃ. Na sikkheyyāti pāgabbhiyaṃ na sikkheyya na careyya na ācareyya na samācareyya na samādāya vatteyya, pāgabbhiyaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, pāgabbhiyā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – pāgabbhiyaṃ na sikkheyya.

    કથં વિગ્ગાહિકં ન કથયેય્યાતિ. કતમા વિગ્ગાહિકા કથા? ઇધેકચ્ચો એવરૂપિં કથં કત્તા હોતિ – ‘‘ન ત્વં ઇમં ધમ્મવિનયં આજાનાસિ…પે॰… નિબ્બેઠેહિ વા સચે પહોસી’’તિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘વિગ્ગાહિકાય ખો, મોગ્ગલ્લાન, કથાય સતિ કથાબાહુલ્લં પાટિકઙ્ખં, કથાબાહુલ્લે સતિ ઉદ્ધચ્ચં, ઉદ્ધતસ્સ અસંવરો, અસંવુતસ્સ આરા ચિત્તં સમાધિમ્હા’’તિ. કથં વિગ્ગાહિકં ન કથયેય્યાતિ. વિગ્ગાહિકં કથં ન કથેય્ય ન ભણેય્ય ન દીપેય્ય ન વોહરેય્ય, વિગ્ગાહિકં કથં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, વિગ્ગાહિકકથાય આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – કથં વિગ્ગાહિકં ન કથયેય્ય.

    Kathaṃviggāhikaṃ na kathayeyyāti. Katamā viggāhikā kathā? Idhekacco evarūpiṃ kathaṃ kattā hoti – ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsi…pe… nibbeṭhehi vā sace pahosī’’ti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘viggāhikāya kho, moggallāna, kathāya sati kathābāhullaṃ pāṭikaṅkhaṃ, kathābāhulle sati uddhaccaṃ, uddhatassa asaṃvaro, asaṃvutassa ārā cittaṃ samādhimhā’’ti. Kathaṃ viggāhikaṃ na kathayeyyāti. Viggāhikaṃ kathaṃ na katheyya na bhaṇeyya na dīpeyya na vohareyya, viggāhikaṃ kathaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, viggāhikakathāya ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – kathaṃ viggāhikaṃ na kathayeyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘ન ચ કત્થિકો સિયા ભિક્ખુ, ન ચ વાચં પયુત્તં ભાસેય્ય;

    ‘‘Na ca katthiko siyā bhikkhu, na ca vācaṃ payuttaṃ bhāseyya;

    પાગબ્ભિયં ન સિક્ખેય્ય, કથં વિગ્ગાહિકં ન કથયેય્યા’’તિ.

    Pāgabbhiyaṃ na sikkheyya, kathaṃ viggāhikaṃ na kathayeyyā’’ti.

    ૧૬૬.

    166.

    મોસવજ્જે ન નિય્યેથ, સમ્પજાનો સઠાનિ ન કયિરા;

    Mosavajje na niyyetha, sampajāno saṭhāni na kayirā;

    અથ જીવિતેન પઞ્ઞાય, સીલબ્બતેન નાઞ્ઞમતિમઞ્ઞે.

    Atha jīvitena paññāya, sīlabbatena nāññamatimaññe.

    મોસવજ્જે ન નિય્યેથાતિ. મોસવજ્જં વુચ્ચતિ મુસાવાદો. ઇધેકચ્ચો સભગ્ગતો 135 વા પરિસગ્ગતો 136 વા…પે॰… આમિસકિઞ્ચિક્ખહેતુ વા સમ્પજાનમુસા ભાસિતા હોતિ – ઇદં વુચ્ચતિ મોસવજ્જં. અપિ ચ તીહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ – પુબ્બેવસ્સ હોતિ ‘‘મુસા ભણિસ્સ’’ન્તિ, ભણન્તસ્સ હોતિ ‘‘મુસા ભણામી’’તિ, ભણિતસ્સ હોતિ ‘‘મુસા મયા ભણિત’’ન્તિ, ઇમેહિ તીહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. અપિ ચ ચતૂહાકારેહિ… પઞ્ચહાકારેહિ… છહાકારેહિ… સત્તહાકારેહિ… અટ્ઠહાકારેહિ… મુસાવાદો હોતિ – પુબ્બેવસ્સ હોતિ ‘‘મુસા ભણિસ્સ’’ન્તિ, ભણન્તસ્સ હોતિ ‘‘મુસા ભણામી’’તિ, ભણિતસ્સ હોતિ ‘‘મુસા મયા ભણિત’’ન્તિ વિનિધાય દિટ્ઠિં વિનિધાય ખન્તિં વિનિધાય રુચિં વિનિધાય સઞ્ઞં વિનિધાય ભાવં – ઇમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. મોસવજ્જે ન નિય્યેથાતિ. મોસવજ્જે ન યાયેય્ય ન નિય્યાયેય્ય ન વહેય્ય 137 ન સંહરેય્ય, મોસવજ્જં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, મોસવજ્જા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – મોસવજ્જે ન નિય્યેથ.

    Mosavajje na niyyethāti. Mosavajjaṃ vuccati musāvādo. Idhekacco sabhaggato 138 vā parisaggato 139 vā…pe… āmisakiñcikkhahetu vā sampajānamusā bhāsitā hoti – idaṃ vuccati mosavajjaṃ. Api ca tīhākārehi musāvādo hoti – pubbevassa hoti ‘‘musā bhaṇissa’’nti, bhaṇantassa hoti ‘‘musā bhaṇāmī’’ti, bhaṇitassa hoti ‘‘musā mayā bhaṇita’’nti, imehi tīhākārehi musāvādo hoti. Api ca catūhākārehi… pañcahākārehi… chahākārehi… sattahākārehi… aṭṭhahākārehi… musāvādo hoti – pubbevassa hoti ‘‘musā bhaṇissa’’nti, bhaṇantassa hoti ‘‘musā bhaṇāmī’’ti, bhaṇitassa hoti ‘‘musā mayā bhaṇita’’nti vinidhāya diṭṭhiṃ vinidhāya khantiṃ vinidhāya ruciṃ vinidhāya saññaṃ vinidhāya bhāvaṃ – imehi aṭṭhahākārehi musāvādo hoti. Mosavajje na niyyethāti. Mosavajje na yāyeyya na niyyāyeyya na vaheyya 140 na saṃhareyya, mosavajjaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, mosavajjā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – mosavajje na niyyetha.

    સમ્પજાનો સઠાનિ ન કયિરાતિ. કતમં સાઠેય્યં? ઇધેકચ્ચો સઠો હોતિ પરિસઠો, યં તત્થ સઠં સઠતા સાઠેય્યં કક્કરતા કક્કરિયં પરિક્ખત્તતા પારિક્ખત્તિયં – ઇદં વુચ્ચતિ સાઠેય્યં. સમ્પજાનો સઠાનિ ન કયિરાતિ. સમ્પજાનો હુત્વા સાઠેય્યં ન કરેય્ય ન જનેય્ય ન સઞ્જનેય્ય ન નિબ્બત્તેય્ય નાભિનિબ્બત્તેય્ય, સાઠેય્યં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, સાઠેય્યા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – સમ્પજાનો સઠાનિ ન કયિરા.

    Sampajāno saṭhāni na kayirāti. Katamaṃ sāṭheyyaṃ? Idhekacco saṭho hoti parisaṭho, yaṃ tattha saṭhaṃ saṭhatā sāṭheyyaṃ kakkaratā kakkariyaṃ parikkhattatā pārikkhattiyaṃ – idaṃ vuccati sāṭheyyaṃ. Sampajāno saṭhāni na kayirāti. Sampajāno hutvā sāṭheyyaṃ na kareyya na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya, sāṭheyyaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, sāṭheyyā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – sampajāno saṭhāni na kayirā.

    અથ જીવિતેન પઞ્ઞાય, સીલબ્બતેન નાઞ્ઞમતિમઞ્ઞેતિ. અથાતિ પદસન્ધિ…પે॰… પદાનુપુબ્બતાપેતં – અથાતિ. ઇધેકચ્ચો લૂખજીવિતં જીવન્તો પરં પણીતજીવિતં જીવન્તં અતિમઞ્ઞતિ – ‘‘કિં પનાયં બહુલાજીવો સબ્બં સંભક્ખેતિ, સેય્યથિદં – મૂલબીજં ખન્ધબીજં ફળુબીજં અગ્ગબીજં બીજબીજમેવ પઞ્ચમં અસનિવિચક્કદન્તકૂટસમણપ્પધાનેના’’તિ 141. સો તાય લૂખજીવિતાય પરં પણીતજીવિતં જીવન્તં અતિમઞ્ઞતિ.

    Atha jīvitena paññāya, sīlabbatena nāññamatimaññeti. Athāti padasandhi…pe… padānupubbatāpetaṃ – athāti. Idhekacco lūkhajīvitaṃ jīvanto paraṃ paṇītajīvitaṃ jīvantaṃ atimaññati – ‘‘kiṃ panāyaṃ bahulājīvo sabbaṃ saṃbhakkheti, seyyathidaṃ – mūlabījaṃ khandhabījaṃ phaḷubījaṃ aggabījaṃ bījabījameva pañcamaṃ asanivicakkadantakūṭasamaṇappadhānenā’’ti 142. So tāya lūkhajīvitāya paraṃ paṇītajīvitaṃ jīvantaṃ atimaññati.

    ઇધેકચ્ચો પણીતજીવિતં જીવન્તો પરં લૂખજીવિતં જીવન્તં અતિમઞ્ઞતિ – ‘‘કિં પનાયં અપ્પપુઞ્ઞો અપ્પેસક્ખો ન લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ. સો તાય પણીતજીવિતાય પરં લૂખજીવિતં જીવન્તં અતિમઞ્ઞતિ. ઇધેકચ્ચો પઞ્ઞાસમ્પન્નો હોતિ. સો પુટ્ઠો પઞ્હં વિસજ્જેતિ. તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘અહમસ્મિ પઞ્ઞાસમ્પન્નો, ઇમે પનઞ્ઞે ન પઞ્ઞાસમ્પન્ના’’તિ. સો તાય પઞ્ઞાસમ્પદાય પરં અતિમઞ્ઞતિ. ઇધેકચ્ચો સીલસમ્પન્નો હોતિ, પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતિ આચારગોચરસમ્પન્નો, અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી, સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ. તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘અહમસ્મિ સીલસમ્પન્નો, ઇમે પનઞ્ઞે ભિક્ખૂ દુસ્સીલા પાપધમ્મા’’તિ. સો તાય સીલસમ્પદાય પરં અતિમઞ્ઞતિ. ઇધેકચ્ચો વતસમ્પન્નો હોતિ આરઞ્ઞિકો વા પિણ્ડપાતિકો વા પંસુકૂલિકો વા તેચીવરિકો વા સપદાનચારિકો વા ખલુપચ્છાભત્તિકો વા નેસજ્જિકો વા યથાસન્થતિકો વા. તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘અહમસ્મિ વત સમ્પન્નો, ઇમે પનઞ્ઞે ન વતસમ્પન્ના’’તિ. સો તાય વતસમ્પદાય પરં અતિમઞ્ઞતિ. અથ જીવિતેન પઞ્ઞાય, સીલબ્બતેન નાઞ્ઞમતિમઞ્ઞેતિ. લૂખજીવિતાય વા પણીતજીવિતાય વા પઞ્ઞાસમ્પદાય વા સીલસમ્પદાય વા વતસમ્પદાય વા પરં નાતિમઞ્ઞેય્ય, નાવજાનેય્ય, ન તેન માનં જનેય્ય, ન તેન થદ્ધો અસ્સ, પત્થદ્ધો પગ્ગહિતસિરોતિ – અથ જીવિતેન પઞ્ઞાય સીલબ્બતેન નાઞ્ઞમતિમઞ્ઞે.

    Idhekacco paṇītajīvitaṃ jīvanto paraṃ lūkhajīvitaṃ jīvantaṃ atimaññati – ‘‘kiṃ panāyaṃ appapuñño appesakkho na lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti. So tāya paṇītajīvitāya paraṃ lūkhajīvitaṃ jīvantaṃ atimaññati. Idhekacco paññāsampanno hoti. So puṭṭho pañhaṃ visajjeti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ahamasmi paññāsampanno, ime panaññe na paññāsampannā’’ti. So tāya paññāsampadāya paraṃ atimaññati. Idhekacco sīlasampanno hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ahamasmi sīlasampanno, ime panaññe bhikkhū dussīlā pāpadhammā’’ti. So tāya sīlasampadāya paraṃ atimaññati. Idhekacco vatasampanno hoti āraññiko vā piṇḍapātiko vā paṃsukūliko vā tecīvariko vā sapadānacāriko vā khalupacchābhattiko vā nesajjiko vā yathāsanthatiko vā. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ahamasmi vata sampanno, ime panaññe na vatasampannā’’ti. So tāya vatasampadāya paraṃ atimaññati. Atha jīvitena paññāya, sīlabbatena nāññamatimaññeti. Lūkhajīvitāya vā paṇītajīvitāya vā paññāsampadāya vā sīlasampadāya vā vatasampadāya vā paraṃ nātimaññeyya, nāvajāneyya, na tena mānaṃ janeyya, na tena thaddho assa, patthaddho paggahitasiroti – atha jīvitena paññāya sīlabbatena nāññamatimaññe.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘મોસવજ્જે ન નિય્યેથ, સમ્પજાનો સઠાનિ ન કયિરા;

    ‘‘Mosavajje na niyyetha, sampajāno saṭhāni na kayirā;

    અથ જીવિતેન પઞ્ઞાય, સીલબ્બતેન નાઞ્ઞમતિમઞ્ઞે’’તિ.

    Atha jīvitena paññāya, sīlabbatena nāññamatimaññe’’ti.

    ૧૬૭.

    167.

    સુત્વા રુસિતો 143 બહું વાચં, સમણાનં વા પુથુજનાનં 144 ;

    Sutvārusito145bahuṃ vācaṃ, samaṇānaṃ vā puthujanānaṃ146;

    ફરુસેન ને ન પટિવજ્જા, ન હિ સન્તો પટિસેનિં કરોન્તિ 147 .

    Pharusena ne na paṭivajjā, na hi santo paṭiseniṃ karonti148.

    સુત્વા રુસિતો બહું વાચં, સમણાનં પુથુજનાનન્તિ. રુસિતોતિ દૂસિતો ખુંસિતો ઘટ્ટિતો વમ્ભિતો ગરહિતો ઉપવદિતો. સમણાનન્તિ યે કેચિ ઇતો બહિદ્ધા પરિબ્બજૂપગતા પરિબ્બજસમાપન્ના. પુથુજનાનન્તિ ખત્તિયા ચ બ્રાહ્મણા ચ વેસ્સા ચ સુદ્દા ચ ગહટ્ઠા ચ પબ્બજિતા ચ દેવા ચ મનુસ્સા ચ, તે બહુકાહિ વાચાહિ અનિટ્ઠાહિ અકન્તાહિ અમનાપાહિ અક્કોસેય્યું પરિભાસેય્યું રોસેય્યું વિરોસેય્યું હિંસેય્યું વિહિંસેય્યું હેઠેય્યું વિહેઠેય્યું ઘાતેય્યું ઉપઘાતેય્યું ઉપઘાતં કરેય્યું તેસં બહું વાચં અનિટ્ઠં અકન્તં અમનાપં સુત્વા સુણિત્વા ઉગ્ગહિત્વા ઉપધારયિત્વા ઉપલક્ખયિત્વાતિ – સુત્વા રુસિતો બહું વાચં, સમણાનં વા પુથુજનાનં.

    Sutvārusito bahuṃ vācaṃ, samaṇānaṃ puthujanānanti. Rusitoti dūsito khuṃsito ghaṭṭito vambhito garahito upavadito. Samaṇānanti ye keci ito bahiddhā paribbajūpagatā paribbajasamāpannā. Puthujanānanti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca, te bahukāhi vācāhi aniṭṭhāhi akantāhi amanāpāhi akkoseyyuṃ paribhāseyyuṃ roseyyuṃ viroseyyuṃ hiṃseyyuṃ vihiṃseyyuṃ heṭheyyuṃ viheṭheyyuṃ ghāteyyuṃ upaghāteyyuṃ upaghātaṃ kareyyuṃ tesaṃ bahuṃ vācaṃ aniṭṭhaṃ akantaṃ amanāpaṃ sutvā suṇitvā uggahitvā upadhārayitvā upalakkhayitvāti – sutvā rusito bahuṃ vācaṃ, samaṇānaṃ vā puthujanānaṃ.

    ફરુસેન ને ન પટિવજ્જાતિ. ફરુસેનાતિ ફરુસેન કક્ખળેન ન પટિવજ્જા નપ્પટિભણેય્ય, અક્કોસન્તં ન પચ્ચક્કોસેય્ય, રોસન્તં નપ્પટિરોસેય્ય, ભણ્ડનં નપ્પટિભણ્ડેય્ય ન કલહં કરેય્ય ન ભણ્ડનં કરેય્ય ન વિગ્ગહં કરેય્ય ન વિવાદં કરેય્ય ન મેધગં કરેય્ય, કલહભણ્ડનવિગ્ગહવિવાદમેધગં પજહેય્ય વિનોદેય્ય બ્યન્તિં કરેય્ય અનભાવં ગમેય્ય, કલહભણ્ડનવિગ્ગહવિવાદમેધગા આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરેય્યાતિ – ફરુસેન ને ન પટિવજ્જા.

    Pharusena ne na paṭivajjāti. Pharusenāti pharusena kakkhaḷena na paṭivajjā nappaṭibhaṇeyya, akkosantaṃ na paccakkoseyya, rosantaṃ nappaṭiroseyya, bhaṇḍanaṃ nappaṭibhaṇḍeyya na kalahaṃ kareyya na bhaṇḍanaṃ kareyya na viggahaṃ kareyya na vivādaṃ kareyya na medhagaṃ kareyya, kalahabhaṇḍanaviggahavivādamedhagaṃ pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyya, kalahabhaṇḍanaviggahavivādamedhagā ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – pharusena ne na paṭivajjā.

    ન હિ સન્તો પટિસેનિં કરોન્તીતિ. સન્તોતિ રાગસ્સ સન્તત્તા સન્તો, દોસસ્સ… મોહસ્સ… કોધસ્સ… ઉપનાહસ્સ…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારાનં સન્તત્તા સમિતત્તા વૂપસમિતત્તા વિજ્ઝાતત્તા નિબ્બુતત્તા વિગતત્તા પટિપસ્સદ્ધત્તા સન્તો ઉપસન્તો વૂપસન્તો નિબ્બુતો પટિપસ્સદ્ધોતિ – સન્તો. ન હિ સન્તો પટિસેનિં કરોન્તીતિ. સન્તો પટિસેનિં પટિમલ્લં પટિકણ્ટકં 149 પટિપક્ખં ન કરોન્તિ ન જનેન્તિ ન સઞ્જનેન્તિ ન નિબ્બત્તેન્તિ નાભિનિબ્બત્તેન્તીતિ – ન હિ સન્તો પટિસેનિં કરોન્તિ.

    Na hi santo paṭiseniṃ karontīti. Santoti rāgassa santattā santo, dosassa… mohassa… kodhassa… upanāhassa…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā vūpasamitattā vijjhātattā nibbutattā vigatattā paṭipassaddhattā santo upasanto vūpasanto nibbuto paṭipassaddhoti – santo. Na hi santo paṭiseniṃ karontīti. Santo paṭiseniṃ paṭimallaṃ paṭikaṇṭakaṃ 150 paṭipakkhaṃ na karonti na janenti na sañjanenti na nibbattenti nābhinibbattentīti – na hi santo paṭiseniṃ karonti.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘સુત્વા રુસિતો બહું વાચં, સમણાનં વા પુથુજનાનં;

    ‘‘Sutvā rusito bahuṃ vācaṃ, samaṇānaṃ vā puthujanānaṃ;

    ફરુસેન ને ન પટિવજ્જા, ન હિ સન્તો પટિસેનિં કરોન્તી’’તિ.

    Pharusena ne na paṭivajjā, na hi santo paṭiseniṃ karontī’’ti.

    ૧૬૮.

    168.

    એતઞ્ચ ધમ્મમઞ્ઞાય, વિચિનં ભિક્ખુ સદા સતો સિક્ખે;

    Etañcadhammamaññāya, vicinaṃ bhikkhu sadā sato sikkhe;

    સન્તીતિ નિબ્બુતિં ઞત્વા, સાસને ગોતમસ્સ નપ્પમજ્જેય્ય.

    Santīti nibbutiṃ ñatvā, sāsane gotamassa nappamajjeyya.

    એતઞ્ચ ધમ્મમઞ્ઞાયાતિ. એતન્તિ આચિક્ખિતં દેસિતં પઞ્ઞપિતં પટ્ઠપિતં વિવટં વિભત્તં ઉત્તાનીકતં પકાસિતં ધમ્મં અઞ્ઞાય જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ. એવમ્પિ એતઞ્ચ ધમ્મમઞ્ઞાય. અથ વા સમઞ્ચ વિસમઞ્ચ પથઞ્ચ વિપથઞ્ચ સાવજ્જઞ્ચ અનવજ્જઞ્ચ હીનઞ્ચ પણીતઞ્ચ કણ્હઞ્ચ સુક્કઞ્ચ વિઞ્ઞૂગરહિતઞ્ચ વિઞ્ઞૂપસત્થઞ્ચ ધમ્મં અઞ્ઞાય જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ. એવમ્પિ એતઞ્ચ ધમ્મમઞ્ઞાય. અથ વા સમ્માપટિપદં અનુલોમપટિપદં અપચ્ચનીકપટિપદં અવિરુદ્ધપટિપદં અન્વત્થપટિપદં ધમ્માનુધમ્મપટિપદં સીલેસુ પરિપૂરકારિતં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતં ભોજને મત્તઞ્ઞુતં જાગરિયાનુયોગં સતિસમ્પજઞ્ઞં, ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ચત્તારો સમ્મપ્પધાને ચત્તારો ઇદ્ધિપાદે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પઞ્ચ બલાનિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, નિબ્બાનઞ્ચ નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદં ધમ્મં અઞ્ઞાય જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ. એવમ્પિ તઞ્ચ ધમ્મમઞ્ઞાય.

    Etañca dhammamaññāyāti. Etanti ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ paṭṭhapitaṃ vivaṭaṃ vibhattaṃ uttānīkataṃ pakāsitaṃ dhammaṃ aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti. Evampi etañca dhammamaññāya. Atha vā samañca visamañca pathañca vipathañca sāvajjañca anavajjañca hīnañca paṇītañca kaṇhañca sukkañca viññūgarahitañca viññūpasatthañca dhammaṃ aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti. Evampi etañca dhammamaññāya. Atha vā sammāpaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ aviruddhapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ sīlesu paripūrakāritaṃ indriyesu guttadvārataṃ bhojane mattaññutaṃ jāgariyānuyogaṃ satisampajaññaṃ, cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ dhammaṃ aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti. Evampi tañca dhammamaññāya.

    વિચિનં ભિક્ખુ સદા સતો સિક્ખેતિ. વિચિનન્તિ વિચિનન્તો પવિચિનન્તો તુલયન્તો તીરયન્તો વિભાવયન્તો વિભૂતં કરોન્તો. ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ…પે॰… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ વિચિનન્તો પવિચિનન્તો તુલયન્તો તીરયન્તો વિભાવયન્તો વિભૂતં કરોન્તોતિ – વિચિનં ભિક્ખુ. સદાતિ સદા સબ્બદા સબ્બકાલં…પે॰… પચ્છિમે વયોખન્ધે. સતોતિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ભાવેન્તો સતો…પે॰… સો વુચ્ચતિ સતો. સિક્ખેતિ તિસ્સો સિક્ખાયો – અધિસીલસિક્ખા, અધિચિત્તસિક્ખા, અધિપઞ્ઞાસિક્ખા…પે॰… અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. ઇમા તિસ્સો સિક્ખાયો આવજ્જન્તો સિક્ખેય્ય…પે॰… સિક્ખેય્ય આચરેય્ય સમાચરેય્ય સમાદાય વત્તેય્યાતિ – વિચિનં ભિક્ખુ સદા સતો સિક્ખે.

    Vicinaṃ bhikkhu sadā sato sikkheti. Vicinanti vicinanto pavicinanto tulayanto tīrayanto vibhāvayanto vibhūtaṃ karonto. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti vicinanto pavicinanto tulayanto tīrayanto vibhāvayanto vibhūtaṃ karontoti – vicinaṃ bhikkhu. Sadāti sadā sabbadā sabbakālaṃ…pe… pacchime vayokhandhe. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati sato. Sikkheti tisso sikkhāyo – adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā…pe… ayaṃ adhipaññāsikkhā. Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyya…pe… sikkheyya ācareyya samācareyya samādāya vatteyyāti – vicinaṃ bhikkhu sadā sato sikkhe.

    સન્તીતિ નિબ્બુતિં ઞત્વાતિ. રાગસ્સ નિબ્બુતિં સન્તીતિ ઞત્વા, દોસસ્સ… મોહસ્સ…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારાનં નિબ્બુતિં સન્તીતિ ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ – સન્તીતિ નિબ્બુતિં ઞત્વા.

    Santītinibbutiṃ ñatvāti. Rāgassa nibbutiṃ santīti ñatvā, dosassa… mohassa…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ nibbutiṃ santīti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – santīti nibbutiṃ ñatvā.

    સાસને ગોતમસ્સ નપ્પમજ્જેય્યાતિ. ગોતમસ્સ સાસને બુદ્ધસાસને જિનસાસને તથાગતસાસને દેવસાસને અરહન્તસાસને. નપ્પમજ્જેય્યાતિ સક્કચ્ચકારી અસ્સ સાતચ્ચકારી અટ્ઠિતકારી અનોલીનવુત્તિકો અનિક્ખિત્તચ્છન્દો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. ‘‘કદાહં અપરિપૂરં વા સીલક્ખન્ધં પરિપૂરેય્યં…પે॰… અપરિપૂરં વા સમાધિક્ખન્ધં… પઞ્ઞાક્ખન્ધં… વિમુત્તિક્ખન્ધં… વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધં? કદાહં અપરિઞ્ઞાતં વા દુક્ખં પરિજાનેય્યં, અપ્પહીને વા કિલેસે પજહેય્યં, અભાવિતં વા મગ્ગં ભાવેય્યં, અસચ્છિકતં વા નિરોધં સચ્છિકરેય્ય’’ન્તિ? યો તત્થ છન્દો ચ વાયામો ચ ઉસ્સાહો ચ ઉસ્સોળ્હી ચ થામો ચ અપ્પટિવાની ચ સતિ ચ સમ્પજઞ્ઞઞ્ચ આતપ્પં પધાનં અધિટ્ઠાનં અનુયોગો અપ્પમાદો કુસલેસુ ધમ્મેસૂતિ – સાસને ગોતમસ્સ નપ્પમજ્જેય્ય.

    Sāsane gotamassa nappamajjeyyāti. Gotamassa sāsane buddhasāsane jinasāsane tathāgatasāsane devasāsane arahantasāsane. Nappamajjeyyāti sakkaccakārī assa sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttiko anikkhittacchando anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. ‘‘Kadāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ…pe… aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ… paññākkhandhaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ? Kadāhaṃ apariññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyya’’nti? Yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca thāmo ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesūti – sāsane gotamassa nappamajjeyya.

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘એતઞ્ચ ધમ્મમઞ્ઞાય, વિચિનં ભિક્ખુ સદા સતો સિક્ખે;

    ‘‘Etañca dhammamaññāya, vicinaṃ bhikkhu sadā sato sikkhe;

    સન્તીતિ નિબ્બુતિં ઞત્વા, સાસને ગોતમસ્સ નપ્પમજ્જેય્યા’’તિ.

    Santīti nibbutiṃ ñatvā, sāsane gotamassa nappamajjeyyā’’ti.

    ૧૬૯.

    169.

    અભિભૂ હિ સો અનભિભૂતો, સક્ખિધમ્મમનીતિહમદ્દસિ;

    Abhibhūhi so anabhibhūto, sakkhidhammamanītihamaddasi;

    તસ્મા હિ તસ્સ ભગવતો સાસને, અપ્પમત્તો સદા નમસ્સમનુસિક્ખે.[ઇતિ ભગવા]

    Tasmā hi tassa bhagavato sāsane, appamatto sadā namassamanusikkhe.[iti bhagavā]

    અભિભૂ હિ સો અનભિભૂતોતિ. અભિભૂતિ રૂપાભિભૂ 151 સદ્દાભિભૂ ગન્ધાભિભૂ રસાભિભૂ ફોટ્ઠબ્બાભિભૂ ધમ્માભિભૂ, અનભિભૂતો કેહિચિ કિલેસેહિ, અભિભોસિ ને પાપકે 152 અકુસલે ધમ્મે સંકિલેસિકે પોનોભવિકે સદરે દુક્ખવિપાકે આયતિં જાતિજરામરણિયેતિ – અભિભૂ હિ સો અનભિભૂતો.

    Abhibhūhi so anabhibhūtoti. Abhibhūti rūpābhibhū 153 saddābhibhū gandhābhibhū rasābhibhū phoṭṭhabbābhibhū dhammābhibhū, anabhibhūto kehici kilesehi, abhibhosi ne pāpake 154 akusale dhamme saṃkilesike ponobhavike sadare dukkhavipāke āyatiṃ jātijarāmaraṇiyeti – abhibhū hi so anabhibhūto.

    સક્ખિધમ્મમનીતિહમદ્દસીતિ. સક્ખિધમ્મન્તિ ન ઇતિહિતિહં ન ઇતિકિરિયાય ન પરમ્પરાય ન પિટકસમ્પદાય ન તક્કહેતુ ન નયહેતુ ન આકારપરિવિતક્કેન ન દિટ્ઠિનિજ્ઝાનક્ખન્તિયા સામં સયમભિઞ્ઞાતં અત્તપચ્ચક્ખધમ્મં અદ્દસિ અદ્દક્ખિ અપસ્સિ પટિવિજ્ઝીતિ – સક્ખિધમ્મમનીતિહમદ્દસિ.

    Sakkhidhammamanītihamaddasīti. Sakkhidhammanti na itihitihaṃ na itikiriyāya na paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakkhantiyā sāmaṃ sayamabhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ addasi addakkhi apassi paṭivijjhīti – sakkhidhammamanītihamaddasi.

    તસ્મા હિ તસ્સ ભગવતો સાસનેતિ. તસ્માતિ તસ્મા તંકારણા તંહેતુ તપ્પચ્ચયા તંનિદાના. તસ્સ ભગવતો સાસનેતિ. તસ્સ ભગવતો સાસને ગોતમસાસને બુદ્ધસાસને જિનસાસને તથાગતસાસને દેવસાસને અરહન્તસાસનેતિ – તસ્મા તસ્સ ભગવતો સાસને.

    Tasmā hi tassa bhagavato sāsaneti. Tasmāti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā. Tassa bhagavato sāsaneti. Tassa bhagavato sāsane gotamasāsane buddhasāsane jinasāsane tathāgatasāsane devasāsane arahantasāsaneti – tasmā tassa bhagavato sāsane.

    અપ્પમત્તો સદા નમસ્સમનુસિક્ખે (ઇતિ ભગવા)તિ. અપ્પમત્તોતિ સક્કચ્ચકારી…પે॰… અપ્પમાદો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. સદાતિ સદા સબ્બકાલં…પે॰… પચ્છિમે વયોખન્ધે. નમસ્સન્તિ કાયેન વા નમસ્સમાનો વાચાય વા નમસ્સમાનો ચિત્તેન વા નમસ્સમાનો અન્વત્થપટિપત્તિયા વા નમસ્સમાનો ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિયા વા નમસ્સમાનો સક્કુરુમાનો ગરુકુરુમાનો 155 માનયમાનો પૂજયમાનો અપચયમાનો. અનુસિક્ખેતિ તિસ્સો સિક્ખાયો – અધિસીલસિક્ખા, અધિચિત્તસિક્ખા, અધિપઞ્ઞાસિક્ખા…પે॰… અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. ઇમા તિસ્સો સિક્ખાયો આવજ્જન્તો સિક્ખેય્ય…પે॰… સચ્છિકાતબ્બં સચ્છિકરોન્તો સિક્ખેય્ય ચરેય્ય આચરેય્ય સમાચરેય્ય સમાદાય વત્તેય્ય. ભગવાતિ ગારવાધિવચનં…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ યદિદં ભગવાતિ – અપ્પમત્તો સદા નમસ્સમનુસિક્ખે. (ઇતિ ભગવા).

    Appamattosadā namassamanusikkhe (iti bhagavā)ti. Appamattoti sakkaccakārī…pe… appamādo kusalesu dhammesu. Sadāti sadā sabbakālaṃ…pe… pacchime vayokhandhe. Namassanti kāyena vā namassamāno vācāya vā namassamāno cittena vā namassamāno anvatthapaṭipattiyā vā namassamāno dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassamāno sakkurumāno garukurumāno 156 mānayamāno pūjayamāno apacayamāno. Anusikkheti tisso sikkhāyo – adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā…pe… ayaṃ adhipaññāsikkhā. Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyya…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkheyya careyya ācareyya samācareyya samādāya vatteyya. Bhagavāti gāravādhivacanaṃ…pe… sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti – appamatto sadā namassamanusikkhe. (Iti bhagavā).

    તેનાહ ભગવા –

    Tenāha bhagavā –

    ‘‘અભિભૂ હિ સો અનભિભૂતો, સક્ખિધમ્મમનીતિહમદ્દસિ;

    ‘‘Abhibhū hi so anabhibhūto, sakkhidhammamanītihamaddasi;

    તસ્મા હિ તસ્સ ભગવતો સાસને, અપ્પમત્તો સદા નમસ્સમનુસિક્ખે’’. [ઇતિ ભગવાતિ]

    Tasmā hi tassa bhagavato sāsane, appamatto sadā namassamanusikkhe’’. [iti bhagavāti]

    તુવટ્ટકસુત્તનિદ્દેસો 157 ચુદ્દસમો.

    Tuvaṭṭakasuttaniddeso 158 cuddasamo.







    Footnotes:
    1. આદિચ્ચબન્ધૂ (સી॰ સ્યા॰)
    2. મહેસિં (સી॰ સ્યા॰)
    3. ādiccabandhū (sī. syā.)
    4. mahesiṃ (sī. syā.)
    5. સંસયપક્ખન્નો (સી॰ સ્યા॰)
    6. saṃsayapakkhanno (sī. syā.)
    7. નત્થિ સી॰ સ્યા॰ પોત્થકેસુ
    8. natthi sī. syā. potthakesu
    9. નિક્ખેપત્થપુચ્છા (સી॰ ક॰)
    10. nikkhepatthapucchā (sī. ka.)
    11. સુરિયો (સી॰ સ્યા॰)
    12. suriyo (sī. syā.)
    13. વૂપકટ્ઠકાયાનં (સી॰)
    14. vūpakaṭṭhakāyānaṃ (sī.)
    15. અબ્બૂહનં (સી॰ સ્યા॰), અબ્ભુહનં (ક॰)
    16. પવાહનં (સ્યા॰)
    17. abbūhanaṃ (sī. syā.), abbhuhanaṃ (ka.)
    18. pavāhanaṃ (syā.)
    19. સબ્બમુપરુદ્ધે (સ્યા॰)
    20. sabbamuparuddhe (syā.)
    21. અજ્ઝત્તં સમુટ્ઠાતિ (સ્યા॰)
    22. ajjhattaṃ samuṭṭhāti (syā.)
    23. અસ્સ (સ્યા॰)
    24. અસ્સૂતિ અજ્ઝત્તં (બહૂસુ)
    25. assa (syā.)
    26. assūti ajjhattaṃ (bahūsu)
    27. અત્તં (સ્યા॰)
    28. નિરત્તં (સ્યા॰)
    29. attaṃ (syā.)
    30. nirattaṃ (syā.)
    31. કરે (સી॰)
    32. kare (sī.)
    33. સીદન્તરસમુદ્દો (સ્યા॰)
    34. sīdantarasamuddo (syā.)
    35. રાગુસ્સદો (સ્યા॰)
    36. rāgussado (syā.)
    37. અકિત્તયીતિ અકિત્તયિ પરિકિત્તયિ આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનિમકાસિ પકાસેસીતિ અકિત્તયિ (સ્યા॰)
    38. akittayīti akittayi parikittayi ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānimakāsi pakāsesīti akittayi (syā.)
    39. ઉમ્માપુપ્ફસમાનં (સી॰ ક॰), ઉમ્મારપુપ્ફસમાનં (સ્યા॰)
    40. અળારિટ્ઠકસમાનં (સ્યા॰)
    41. અકાલમેઘો (સ્યા॰)
    42. કુડ્ડો (સી॰)
    43. ummāpupphasamānaṃ (sī. ka.), ummārapupphasamānaṃ (syā.)
    44. aḷāriṭṭhakasamānaṃ (syā.)
    45. akālamegho (syā.)
    46. kuḍḍo (sī.)
    47. તિસહસ્સિં મહાસહસ્સિમ્પિ (સી॰ ક॰)
    48. tisahassiṃ mahāsahassimpi (sī. ka.)
    49. અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં (સ્યા॰) મહાનિ॰ ૬૯
    50. અત્થિ ધમ્મં જાનિતબ્બં (સી॰ ક॰)
    51. પરમત્થો વા, સબ્બન્તં (સ્યા॰)
    52. atītānāgatapaccuppannaṃ (syā.) mahāni. 69
    53. atthi dhammaṃ jānitabbaṃ (sī. ka.)
    54. paramattho vā, sabbantaṃ (syā.)
    55. પરિવત્તન્તિ (ક॰) પસૂરસુત્તનિદ્દેસે અવસાનેપિ
    56. parivattanti (ka.) pasūrasuttaniddese avasānepi
    57. પરિવત્તન્તિ (ક॰) પસૂરસુત્તનિદ્દેસે અવસાનેપિ
    58. parivattanti (ka.) pasūrasuttaniddese avasānepi
    59. બુદ્ધસુબુદ્ધતં (ક॰)
    60. buddhasubuddhataṃ (ka.)
    61. ગોમહિસા (સ્યા॰) મહાનિ॰ ૫
    62. ડહો (સી॰ સ્યા॰) મહાનિ॰ ૫
    63. લોહિતં પિત્તં (સ્યા॰ ક॰)
    64. gomahisā (syā.) mahāni. 5
    65. ḍaho (sī. syā.) mahāni. 5
    66. lohitaṃ pittaṃ (syā. ka.)
    67. સમુદાચારેન્તિ (સી॰)
    68. samudācārenti (sī.)
    69. અન્તરામલં (સી॰ ક॰) ઇતિવુ॰ ૮૮
    70. antarāmalaṃ (sī. ka.) itivu. 88
    71. અન્ધતમં (સ્યા॰) ઇતિવુ॰ ૮૮
    72. andhatamaṃ (syā.) itivu. 88
    73. અનવત્થિતચારિકં (સી॰ સ્યા॰)
    74. anavatthitacārikaṃ (sī. syā.)
    75. કુમ્ભથૂનં (સી॰ સ્યા॰ ક॰)
    76. સોભનગરકં (સી॰ સ્યા॰)
    77. મહિસયુદ્ધં (સી॰ સ્યા॰)
    78. kumbhathūnaṃ (sī. syā. ka.)
    79. sobhanagarakaṃ (sī. syā.)
    80. mahisayuddhaṃ (sī. syā.)
    81. ઇત્થિકથા પુરિસકથા (બહૂસુ)
    82. itthikathā purisakathā (bahūsu)
    83. આરુહનત્થાય (ક॰) પુરાભેદસુત્તનિદ્દેસે સત્તમગાથાવણ્ણનાયં
    84. āruhanatthāya (ka.) purābhedasuttaniddese sattamagāthāvaṇṇanāyaṃ
    85. સુંસુકાભયં (સ્યા॰)
    86. suṃsukābhayaṃ (syā.)
    87. નિજિગિંસનતાય (સી॰ સ્યા॰)
    88. ન મુગ્ગસુપ્પતાય (સી॰), ન મુગ્ગસૂપતાય (સ્યા॰)
    89. પિટ્ઠિમંસિકતાય (સી॰), પિટ્ઠિમદ્દિકતાય (ક॰)
    90. nijigiṃsanatāya (sī. syā.)
    91. na muggasuppatāya (sī.), na muggasūpatāya (syā.)
    92. piṭṭhimaṃsikatāya (sī.), piṭṭhimaddikatāya (ka.)
    93. સદત્થગરુકોતિ (સી॰ સ્યા॰)
    94. sadatthagarukoti (sī. syā.)
    95. વિરિયં (સી॰ સ્યા॰)
    96. viriyaṃ (sī. syā.)
    97. તન્દિન્તિ (સી॰)
    98. નત્થિ અત્તદણ્ડસુત્તનિદ્દેસે ખુદ્દકવત્થુવિભઙ્ગેપિ
    99. જઞ્ઞૂતિ (ક॰)
    100. પટિચ્છાદના (સી॰ ક॰) મહાનિદ્દેસે
    101. tandinti (sī.)
    102. natthi attadaṇḍasuttaniddese khuddakavatthuvibhaṅgepi
    103. jaññūti (ka.)
    104. paṭicchādanā (sī. ka.) mahāniddese
    105. મુખભેરિયં (સ્યા॰)
    106. મુખદેણ્ડિમકં (સી॰ સ્યા॰)
    107. મુખભેરુલકં (સી॰)
    108. mukhabheriyaṃ (syā.)
    109. mukhadeṇḍimakaṃ (sī. syā.)
    110. mukhabherulakaṃ (sī.)
    111. વસિક્ખાબન્ધં (સ્યા॰)
    112. vasikkhābandhaṃ (syā.)
    113. રુન્ધે (ક॰)
    114. rundhe (ka.)
    115. મજ્ઝન્તિકસમયં (બહૂસુ)
    116. પોક્ખરણિરામણેય્યકં (સ્યા॰)
    117. majjhantikasamayaṃ (bahūsu)
    118. pokkharaṇirāmaṇeyyakaṃ (syā.)
    119. બીજનિહારો (સ્યા॰ ક॰)
    120. ઘરવાસો (સ્યા॰)
    121. bījanihāro (syā. ka.)
    122. gharavāso (syā.)
    123. મિગચક્કં. મિગચક્કપાઠકા (સ્યા॰)
    124. રુદં (સ્યા॰)
    125. migacakkaṃ. migacakkapāṭhakā (syā.)
    126. rudaṃ (syā.)
    127. ઉક્કાપના સમુક્કાપના (સ્યા॰)
    128. પિટ્ઠિમંસિકતા (ક॰) વિસુદ્ધિમગ્ગે સીલનિદ્દેસવણ્ણના ઓલોકેતબ્બા
    129. મેત્તવાચકતા (સ્યા॰)
    130. ukkāpanā samukkāpanā (syā.)
    131. piṭṭhimaṃsikatā (ka.) visuddhimagge sīlaniddesavaṇṇanā oloketabbā
    132. mettavācakatā (syā.)
    133. કત્થિતા (સ્યા॰ ક॰)
    134. katthitā (syā. ka.)
    135. સભાગગ્ગતો (સી॰ ક॰)
    136. પરિસગતો (સી॰ ક॰)
    137. ન વુય્હેય્ય (સી॰ ક॰), નત્થિ સ્યા॰ પોત્થકે
    138. sabhāgaggato (sī. ka.)
    139. parisagato (sī. ka.)
    140. na vuyheyya (sī. ka.), natthi syā. potthake
    141. અસનીવ ચક્કં દન્તકૂટં સમણપ્પધાનેનાતિ (સી॰)
    142. asanīva cakkaṃ dantakūṭaṃ samaṇappadhānenāti (sī.)
    143. દૂસિતો (સી॰ સ્યા॰)
    144. પુથુવચનાનં (સી॰ સ્યા॰)
    145. dūsito (sī. syā.)
    146. puthuvacanānaṃ (sī. syā.)
    147. પટિસેનિ કરોતિ (સ્યા॰)
    148. paṭiseni karoti (syā.)
    149. પટિબન્ધનં (સી॰)
    150. paṭibandhanaṃ (sī.)
    151. અભિભૂતરૂપા (સ્યા॰) એવમઞ્ઞેસુ પઞ્ચપદેસુપિ
    152. અભિભૂ હિ ને હીને પાપકે (સી॰ ક॰), અભિભૂ હિ પાપકે (સ્યા॰)
    153. abhibhūtarūpā (syā.) evamaññesu pañcapadesupi
    154. abhibhū hi ne hīne pāpake (sī. ka.), abhibhū hi pāpake (syā.)
    155. સક્કારમાનો ગરુકારમાનો (સ્યા॰)
    156. sakkāramāno garukāramāno (syā.)
    157. તુવટકસુત્તનિદ્દેસો (સી॰ સ્યા॰) સુત્તનિપાતેપિ
    158. tuvaṭakasuttaniddeso (sī. syā.) suttanipātepi



    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / મહાનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Mahāniddesa-aṭṭhakathā / ૧૪. તુવટકસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના • 14. Tuvaṭakasuttaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact