Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુકથાવણ્ણના

    Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā

    ૧૧૬. ઉભતો બ્યઞ્જનમસ્સ અત્થીતિ ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ ઇમિના અસમાનાધિકરણવિસયો બાહિરત્થસમાસોયં, પુરિમપદે ચ વિભત્તિઅલોપોતિ દસ્સેતિ. બ્યઞ્જનન્તિ ચેત્થ ઇત્થિનિમિત્તં પુરિસનિમિત્તઞ્ચ અધિપ્પેતં. અથ ઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ એકમેવ ઇન્દ્રિયં, ઉદાહુ દ્વેતિ? એકમેવ ‘‘યસ્સ ઇત્થિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ પુરિસિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતીતિ? નો. યસ્સ વા પન પુરિસિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ ઇત્થિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતીતિ? નો’’તિ (યમ॰ ૩.ઇન્દ્રિયયમક.૧૮૮) એકસ્મિં સન્તાને ઇન્દ્રિયદ્વયસ્સ પટિસિદ્ધત્તા, તઞ્ચ ખો ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ ઇત્થિન્દ્રિયં, પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસિન્દ્રિયં. યદિ એવં દુતિયબ્યઞ્જનકસ્સ અભાવો આપજ્જતિ. ઇન્દ્રિયઞ્હિ બ્યઞ્જનકારણં વુત્તં, તઞ્ચ તસ્સ નત્થીતિ? વુચ્ચતે – ન તસ્સ ઇન્દ્રિયં દુતિયબ્યઞ્જનકારણં. કસ્મા? સદા અભાવતો. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ હિ યદા ઇત્થિયા રાગચિત્તં ઉપ્પજ્જતિ, તદા પુરિસબ્યઞ્જનં પાકટં હોતિ, ઇત્થિબ્યઞ્જનં પટિચ્છન્નં ગુળ્હં હોતિ, તથા ઇતરસ્સ ઇતરં. યદિ ચ તેસં ઇન્દ્રિયં દુતિયબ્યઞ્જનકારણં ભવેય્ય, સદાપિ બ્યઞ્જનદ્વયં તિટ્ઠેય્ય, ન પન તિટ્ઠતિ, તસ્મા વેદિતબ્બમેતં ‘‘ન તસ્સ તં બ્યઞ્જનકારણં, કમ્મસહાયં પન રાગચિત્તમેવેત્થ કારણ’’ન્તિ.

    116.Ubhatobyañjanamassa atthīti ubhatobyañjanakoti iminā asamānādhikaraṇavisayo bāhiratthasamāsoyaṃ, purimapade ca vibhattialopoti dasseti. Byañjananti cettha itthinimittaṃ purisanimittañca adhippetaṃ. Atha ubhatobyañjanakassa ekameva indriyaṃ, udāhu dveti? Ekameva ‘‘yassa itthindriyaṃ uppajjati, tassa purisindriyaṃ uppajjatīti? No. Yassa vā pana purisindriyaṃ uppajjati, tassa itthindriyaṃ uppajjatīti? No’’ti (yama. 3.indriyayamaka.188) ekasmiṃ santāne indriyadvayassa paṭisiddhattā, tañca kho itthiubhatobyañjanakassa itthindriyaṃ, purisaubhatobyañjanakassa purisindriyaṃ. Yadi evaṃ dutiyabyañjanakassa abhāvo āpajjati. Indriyañhi byañjanakāraṇaṃ vuttaṃ, tañca tassa natthīti? Vuccate – na tassa indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ. Kasmā? Sadā abhāvato. Itthiubhatobyañjanakassa hi yadā itthiyā rāgacittaṃ uppajjati, tadā purisabyañjanaṃ pākaṭaṃ hoti, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ guḷhaṃ hoti, tathā itarassa itaraṃ. Yadi ca tesaṃ indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ bhaveyya, sadāpi byañjanadvayaṃ tiṭṭheyya, na pana tiṭṭhati, tasmā veditabbametaṃ ‘‘na tassa taṃ byañjanakāraṇaṃ, kammasahāyaṃ pana rāgacittamevettha kāraṇa’’nti.

    યસ્મા ચસ્સ એકમેવ ઇન્દ્રિયં હોતિ, તસ્મા ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો સયમ્પિ ગબ્ભં ગણ્હાતિ, પરમ્પિ ગણ્હાપેતિ. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકો પરં ગણ્હાપેતિ, સયં પન ન ગણ્હાતિ. યદિ પટિસન્ધિયં પુરિસલિઙ્ગં, યદિ પટિસન્ધિયં ઇત્થિલિઙ્ગન્તિ ચ પટિસન્ધિયં લિઙ્ગસબ્ભાવો કુરુન્દિયંવુત્તો, સો ચ અયુત્તો. પવત્તિયંયેવ હિ ઇત્થિલિઙ્ગાદીનિ સમુટ્ઠહન્તિ, ન પટિસન્ધિયં. પટિસન્ધિયં પન ઇન્દ્રિયમેવ સમુટ્ઠાતિ, ન લિઙ્ગાદીનિ. ન ચ ઇન્દ્રિયમેવ લિઙ્ગન્તિ સક્કા વત્તું ઇન્દ્રિયલિઙ્ગાનં ભિન્નસભાવત્તા. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠસાલિનિયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૬૩૨) –

    Yasmā cassa ekameva indriyaṃ hoti, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako paraṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhāti. Yadi paṭisandhiyaṃ purisaliṅgaṃ, yadi paṭisandhiyaṃ itthiliṅganti ca paṭisandhiyaṃ liṅgasabbhāvo kurundiyaṃvutto, so ca ayutto. Pavattiyaṃyeva hi itthiliṅgādīni samuṭṭhahanti, na paṭisandhiyaṃ. Paṭisandhiyaṃ pana indriyameva samuṭṭhāti, na liṅgādīni. Na ca indriyameva liṅganti sakkā vattuṃ indriyaliṅgānaṃ bhinnasabhāvattā. Vuttañhetaṃ aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 632) –

    ‘‘ઇત્થત્તં ઇત્થિભાવોતિ ઉભયં એકત્થં, ઇત્થિસભાવોતિ અત્થો. અયં કમ્મજો પટિસન્ધિસમુટ્ઠિતો. ઇત્થિલિઙ્ગાદિ પન ઇત્થિન્દ્રિયં પટિચ્ચ પવત્તે સમુટ્ઠિતં. યથા બીજે સતિ બીજં પટિચ્ચ બીજપચ્ચયા રુક્ખો વડ્ઢિત્વા સાખાવિટપસમ્પન્નો હુત્વા આકાસં પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ, એવમેવ ઇત્થિભાવસઙ્ખાતે ઇત્થિન્દ્રિયે સતિ ઇત્થિલિઙ્ગાદીનિ હોન્તિ. બીજં વિય હિ ઇત્થિન્દ્રિયં, બીજં પટિચ્ચ વડ્ઢિત્વા આકાસં પૂરેત્વા ઠિતરુક્ખો વિય ઇત્થિન્દ્રિયં પટિચ્ચ ઇત્થિલિઙ્ગાદીનિ પવત્તે સમુટ્ઠહન્તિ. તત્થ ઇત્થિન્દ્રિયં ન ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યં, મનોવિઞ્ઞેય્યમેવ. ઇત્થિલિઙ્ગાદીનિ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાનિપિ મનોવિઞ્ઞેય્યાનિપી’’તિ.

    ‘‘Itthattaṃ itthibhāvoti ubhayaṃ ekatthaṃ, itthisabhāvoti attho. Ayaṃ kammajo paṭisandhisamuṭṭhito. Itthiliṅgādi pana itthindriyaṃ paṭicca pavatte samuṭṭhitaṃ. Yathā bīje sati bījaṃ paṭicca bījapaccayā rukkho vaḍḍhitvā sākhāviṭapasampanno hutvā ākāsaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva itthibhāvasaṅkhāte itthindriye sati itthiliṅgādīni honti. Bījaṃ viya hi itthindriyaṃ, bījaṃ paṭicca vaḍḍhitvā ākāsaṃ pūretvā ṭhitarukkho viya itthindriyaṃ paṭicca itthiliṅgādīni pavatte samuṭṭhahanti. Tattha itthindriyaṃ na cakkhuviññeyyaṃ, manoviññeyyameva. Itthiliṅgādīni cakkhuviññeyyānipi manoviññeyyānipī’’ti.

    તેનેવાહ ‘‘તત્થ વિચારણક્કમો વિત્થારતો અટ્ઠસાલિનિયા ધમ્મસઙ્ગહટ્ઠકથાય વેદિતબ્બો’’તિ.

    Tenevāha ‘‘tattha vicāraṇakkamo vitthārato aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya veditabbo’’ti.

    ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૫૪. ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુ • 54. Ubhatobyañjanakavatthu

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુકથા • Ubhatobyañjanakavatthukathā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુકથાવણ્ણના • Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુકથાવણ્ણના • Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૫૪. ઉભતોબ્યઞ્જનકવત્થુકથા • 54. Ubhatobyañjanakavatthukathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact