Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ
Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā
၁၁၆. ဥဘတော ဗ္ယဉ္ဇနမသ္သ အတ္ထီတိ ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကောတိ ဣမိနာ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ, ပုရိမပဒေ စ ဝိဘတ္တိအလောပောတိ ဒသ္သေတိ။ ဗ္ယဉ္ဇနန္တိ စေတ္ထ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပုရိသနိမိတ္တဉ္စ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကသ္သ ဧကမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ, ဥဒာဟု ဒ္ဝေတိ? ဧကမေဝ ‘‘ယသ္သ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ပုရိသိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နော။ ယသ္သ ဝာ ပန ပုရိသိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နော’’တိ (ယမ. ၃.ဣန္ဒ္ရိယယမက.၁၈၈) ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဣန္ဒ္ရိယဒ္ဝယသ္သ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ, တဉ္စ ခော ဣတ္ထိဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကသ္သ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ, ပုရိသဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကသ္သ ပုရိသိန္ဒ္ရိယံ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယဗ္ယဉ္ဇနကသ္သ အဘာဝော အာပဇ္ဇတိ။ ဣန္ဒ္ရိယဉ္ဟိ ဗ္ယဉ္ဇနကာရဏံ ဝုတ္တံ, တဉ္စ တသ္သ နတ္ထီတိ? ဝုစ္စတေ – န တသ္သ ဣန္ဒ္ရိယံ ဒုတိယဗ္ယဉ္ဇနကာရဏံ။ ကသ္မာ? သဒာ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကသ္သ ဟိ ယဒာ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒာ ပုရိသဗ္ယဉ္ဇနံ ပာကဋံ ဟောတိ, ဣတ္ထိဗ္ယဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠ္ဟံ ဟောတိ, တထာ ဣတရသ္သ ဣတရံ။ ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒ္ရိယံ ဒုတိယဗ္ယဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယ္ယ, သဒာပိ ဗ္ယဉ္ဇနဒ္ဝယံ တိဋ္ဌေယ္ယ, န ပန တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘န တသ္သ တံ ဗ္ယဉ္ဇနကာရဏံ, ကမ္မသဟာယံ ပန ရာဂစိတ္တမေဝေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ။
116.Ubhatobyañjanamassa atthīti ubhatobyañjanakoti iminā asamānādhikaraṇavisayo bāhiratthasamāsoyaṃ, purimapade ca vibhattialopoti dasseti. Byañjananti cettha itthinimittaṃ purisanimittañca adhippetaṃ. Atha ubhatobyañjanakassa ekameva indriyaṃ, udāhu dveti? Ekameva ‘‘yassa itthindriyaṃ uppajjati, tassa purisindriyaṃ uppajjatīti? No. Yassa vā pana purisindriyaṃ uppajjati, tassa itthindriyaṃ uppajjatīti? No’’ti (yama. 3.indriyayamaka.188) ekasmiṃ santāne indriyadvayassa paṭisiddhattā, tañca kho itthiubhatobyañjanakassa itthindriyaṃ, purisaubhatobyañjanakassa purisindriyaṃ. Yadi evaṃ dutiyabyañjanakassa abhāvo āpajjati. Indriyañhi byañjanakāraṇaṃ vuttaṃ, tañca tassa natthīti? Vuccate – na tassa indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ. Kasmā? Sadā abhāvato. Itthiubhatobyañjanakassa hi yadā itthiyā rāgacittaṃ uppajjati, tadā purisabyañjanaṃ pākaṭaṃ hoti, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ guḷhaṃ hoti, tathā itarassa itaraṃ. Yadi ca tesaṃ indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ bhaveyya, sadāpi byañjanadvayaṃ tiṭṭheyya, na pana tiṭṭhati, tasmā veditabbametaṃ ‘‘na tassa taṃ byañjanakāraṇaṃ, kammasahāyaṃ pana rāgacittamevettha kāraṇa’’nti.
ယသ္မာ စသ္သ ဧကမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ဟောတိ, တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟာတိ, ပရမ္ပိ ဂဏ္ဟာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကော ပရံ ဂဏ္ဟာပေတိ, သယံ ပန န ဂဏ္ဟာတိ။ ယဒိ ပဋိသန္ဓိယံ ပုရိသလိင္ဂံ, ယဒိ ပဋိသန္ဓိယံ ဣတ္ထိလိင္ဂန္တိ စ ပဋိသန္ဓိယံ လိင္ဂသဗ္ဘာဝော ကုရုန္ဒိယံဝုတ္တော, သော စ အယုတ္တော။ ပဝတ္တိယံယေဝ ဟိ ဣတ္ထိလိင္ဂာဒီနိ သမုဋ္ဌဟန္တိ, န ပဋိသန္ဓိယံ။ ပဋိသန္ဓိယံ ပန ဣန္ဒ္ရိယမေဝ သမုဋ္ဌာတိ, န လိင္ဂာဒီနိ။ န စ ဣန္ဒ္ရိယမေဝ လိင္ဂန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဣန္ဒ္ရိယလိင္ဂာနံ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၆၃၂) –
Yasmā cassa ekameva indriyaṃ hoti, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako paraṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhāti. Yadi paṭisandhiyaṃ purisaliṅgaṃ, yadi paṭisandhiyaṃ itthiliṅganti ca paṭisandhiyaṃ liṅgasabbhāvo kurundiyaṃvutto, so ca ayutto. Pavattiyaṃyeva hi itthiliṅgādīni samuṭṭhahanti, na paṭisandhiyaṃ. Paṭisandhiyaṃ pana indriyameva samuṭṭhāti, na liṅgādīni. Na ca indriyameva liṅganti sakkā vattuṃ indriyaliṅgānaṃ bhinnasabhāvattā. Vuttañhetaṃ aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 632) –
‘‘ဣတ္ထတ္တံ ဣတ္ထိဘာဝောတိ ဥဘယံ ဧကတ္ထံ, ဣတ္ထိသဘာဝောတိ အတ္ထော။ အယံ ကမ္မဇော ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတော။ ဣတ္ထိလိင္ဂာဒိ ပန ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတံ။ ယထာ ဗီဇေ သတိ ဗီဇံ ပဋိစ္စ ဗီဇပစ္စယာ ရုက္ခော ဝဍ္ဎိတ္ဝာ သာခာဝိဋပသမ္ပန္နော ဟုတ္ဝာ အာကာသံ ပူရေတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ ဣတ္ထိဘာဝသင္ခာတေ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယေ သတိ ဣတ္ထိလိင္ဂာဒီနိ ဟောန္တိ။ ဗီဇံ ဝိယ ဟိ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ, ဗီဇံ ပဋိစ္စ ဝဍ္ဎိတ္ဝာ အာကာသံ ပူရေတ္ဝာ ဌိတရုက္ခော ဝိယ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိလိင္ဂာဒီနိ ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌဟန္တိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ န စက္ခုဝိညေယ္ယံ, မနောဝိညေယ္ယမေဝ။ ဣတ္ထိလိင္ဂာဒီနိ စက္ခုဝိညေယ္ယာနိပိ မနောဝိညေယ္ယာနိပီ’’တိ။
‘‘Itthattaṃ itthibhāvoti ubhayaṃ ekatthaṃ, itthisabhāvoti attho. Ayaṃ kammajo paṭisandhisamuṭṭhito. Itthiliṅgādi pana itthindriyaṃ paṭicca pavatte samuṭṭhitaṃ. Yathā bīje sati bījaṃ paṭicca bījapaccayā rukkho vaḍḍhitvā sākhāviṭapasampanno hutvā ākāsaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva itthibhāvasaṅkhāte itthindriye sati itthiliṅgādīni honti. Bījaṃ viya hi itthindriyaṃ, bījaṃ paṭicca vaḍḍhitvā ākāsaṃ pūretvā ṭhitarukkho viya itthindriyaṃ paṭicca itthiliṅgādīni pavatte samuṭṭhahanti. Tattha itthindriyaṃ na cakkhuviññeyyaṃ, manoviññeyyameva. Itthiliṅgādīni cakkhuviññeyyānipi manoviññeyyānipī’’ti.
တေနေဝာဟ ‘‘တတ္ထ ဝိစာရဏက္ကမော ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင္ဂဟဋ္ဌကထာယ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
Tenevāha ‘‘tattha vicāraṇakkamo vitthārato aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya veditabbo’’ti.
ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝဂ္ဂပာဠိ • Mahāvaggapāḷi / ၅၄. ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထု • 54. Ubhatobyañjanakavatthu
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / ဝိနယပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဟာဝဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာ • Ubhatobyañjanakavatthukathā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ • Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာဝဏ္ဏနာ • Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ပာစိတ္ယာဒိယောဇနာပာဠိ • Pācityādiyojanāpāḷi / ၅၄. ဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကဝတ္ထုကထာ • 54. Ubhatobyañjanakavatthukathā