Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૩. ઉભયત્થસુત્તવણ્ણના
3. Ubhayatthasuttavaṇṇanā
૨૩. તતિયે ભાવિતોતિ ઉપ્પાદિતો ચ વડ્ઢિતો ચ. બહુલીકતોતિ પુનપ્પુનં કતો. અત્થોતિ હિતં. તઞ્હિ અરણીયતો ઉપગન્તબ્બતો અત્થોતિ વુચ્ચતિ. સમધિગય્હ તિટ્ઠતીતિ સમ્મા પરિગ્ગહેત્વા અવિજહિત્વા વત્તતિ. દિટ્ઠધમ્મિકન્તિ દિટ્ઠધમ્મો વુચ્ચતિ પચ્ચક્ખભૂતો અત્તભાવો, દિટ્ઠધમ્મે ભવં દિટ્ઠધમ્મિકં, ઇધલોકપરિયાપન્નન્તિ અત્થો. સમ્પરાયિકન્તિ ધમ્મવસેન સમ્પરેતબ્બતો સમ્પરાયો, પરલોકો, સમ્પરાયે ભવં સમ્પરાયિકં, પરલોકપરિયાપન્નન્તિ વુત્તં હોતિ.
23. Tatiye bhāvitoti uppādito ca vaḍḍhito ca. Bahulīkatoti punappunaṃ kato. Atthoti hitaṃ. Tañhi araṇīyato upagantabbato atthoti vuccati. Samadhigayha tiṭṭhatīti sammā pariggahetvā avijahitvā vattati. Diṭṭhadhammikanti diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto attabhāvo, diṭṭhadhamme bhavaṃ diṭṭhadhammikaṃ, idhalokapariyāpannanti attho. Samparāyikanti dhammavasena samparetabbato samparāyo, paraloko, samparāye bhavaṃ samparāyikaṃ, paralokapariyāpannanti vuttaṃ hoti.
કો પનેસ દિટ્ઠધમ્મિકો નામ અત્થો, કો વા સમ્પરાયિકોતિ? સઙ્ખેપેન તાવ યં ઇધલોકસુખં, યઞ્ચેતરહિ ઇધલોકસુખાવહં, અયં દિટ્ઠધમ્મિકો અત્થો. સેય્યથિદં – ગહટ્ઠાનં તાવ ઇધ યં કિઞ્ચિ વિત્તૂપકરણં, અનાકુલકમ્મન્તતા, આરોગ્યસંવિધાનં, વત્થુવિસદકિરિયાયોગવિહિતાનિ સિપ્પાયતનવિજ્જાટ્ઠાનાનિ સઙ્ગહિતપરિજનતાતિ એવમાદિ. પબ્બજિતાનં પન યે ઇમે જીવિતપરિક્ખારા ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા. તેસં અકિચ્છલાભો, તત્થ ચ સઙ્ખાય પટિસેવના , સઙ્ખાય પરિવજ્જના, વત્થુવિસદકિરિયા, અપ્પિચ્છતા, સન્તુટ્ઠિ, પવિવેકો, અસંસગ્ગોતિ એવમાદિ. પતિરૂપદેસવાસસપ્પુરિસૂપનિસ્સયસદ્ધમ્મસ્સવનયોનિસોમનસિકારાદયો પન ઉભયેસં સાધારણા ઉભયાનુરૂપા ચાતિ વેદિતબ્બા.
Ko panesa diṭṭhadhammiko nāma attho, ko vā samparāyikoti? Saṅkhepena tāva yaṃ idhalokasukhaṃ, yañcetarahi idhalokasukhāvahaṃ, ayaṃ diṭṭhadhammiko attho. Seyyathidaṃ – gahaṭṭhānaṃ tāva idha yaṃ kiñci vittūpakaraṇaṃ, anākulakammantatā, ārogyasaṃvidhānaṃ, vatthuvisadakiriyāyogavihitāni sippāyatanavijjāṭṭhānāni saṅgahitaparijanatāti evamādi. Pabbajitānaṃ pana ye ime jīvitaparikkhārā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārā. Tesaṃ akicchalābho, tattha ca saṅkhāya paṭisevanā , saṅkhāya parivajjanā, vatthuvisadakiriyā, appicchatā, santuṭṭhi, paviveko, asaṃsaggoti evamādi. Patirūpadesavāsasappurisūpanissayasaddhammassavanayonisomanasikārādayo pana ubhayesaṃ sādhāraṇā ubhayānurūpā cāti veditabbā.
અપ્પમાદોતિ એત્થ અપ્પમાદો પમાદપ્પટિપક્ખતો વેદિતબ્બો. કો પનેસ પમાદો નામ? પમજ્જનાકારો. વુત્તં હેતં –
Appamādoti ettha appamādo pamādappaṭipakkhato veditabbo. Ko panesa pamādo nāma? Pamajjanākāro. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘તત્થ કતમો પમાદો? કાયદુચ્ચરિતે વા વચીદુચ્ચરિતે વા મનોદુચ્ચરિતે વા પઞ્ચસુ વા કામગુણેસુ ચિત્તસ્સ વોસ્સગ્ગો વોસ્સગ્ગાનુપ્પાદનં કુસલાનં વા ધમ્માનં ભાવનાય અસક્કચ્ચકિરિયતા અસાતચ્ચકિરિયતા અનટ્ઠિતકિરિયતા ઓલીનવુત્તિતા નિક્ખિત્તછન્દતા નિક્ખિત્તધુરતા અનાસેવના અભાવના અબહુલીકમ્મં અનધિટ્ઠાનં અનનુયોગોપમાદો. યો એવરૂપો પમાદો પમજ્જના પમજ્જિતત્તં. અયં વુચ્ચતિ પમાદો’’તિ (વિભ॰ ૮૪૬).
‘‘Tattha katamo pamādo? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppādanaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogopamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ. Ayaṃ vuccati pamādo’’ti (vibha. 846).
તસ્મા વુત્તપ્પટિપક્ખતો અપ્પમાદો વેદિતબ્બો. અત્થતો હિ સો સતિયા અવિપ્પવાસો, નિચ્ચં ઉપટ્ઠિતસ્સતિયા એતં નામં. અપરે પન ‘‘સતિસમ્પજઞ્ઞયોગેન પવત્તા ચત્તારો અરૂપિનો ખન્ધા અપ્પમાદો’’તિ વદન્તિ.
Tasmā vuttappaṭipakkhato appamādo veditabbo. Atthato hi so satiyā avippavāso, niccaṃ upaṭṭhitassatiyā etaṃ nāmaṃ. Apare pana ‘‘satisampajaññayogena pavattā cattāro arūpino khandhā appamādo’’ti vadanti.
‘‘ભાવિતો બહૂલીકતો’’તિ વુત્તં, કથં પનાયં અપ્પમાદો ભાવેતબ્બોતિ? ન અપ્પમાદભાવના નામ વિસું એકભાવના અત્થિ. યા હિ કાચિ પુઞ્ઞકિરિયા કુસલકિરિયા, સબ્બા સા અપ્પમાદભાવનાત્વેવ વેદિતબ્બા. વિસેસતો પન વિવટ્ટૂપનિસ્સયં સરણગમનં કાયિકવાચસિકસંવરઞ્ચ ઉપાદાય સબ્બા સીલભાવના, સબ્બા સમાધિભાવના, સબ્બા પઞ્ઞાભાવના, સબ્બા કુસલભાવના, અનવજ્જભાવના, અપ્પમાદભાવનાતિ વેદિતબ્બા. ‘‘અપ્પમાદો’’તિ હિ ઇદં મહન્તં અત્થં દીપેતિ, મહન્તં અત્થં પરિગ્ગહેત્વા તિટ્ઠતિ. સકલમ્પિ તેપિટકં બુદ્ધવચનં આહરિત્વા અપ્પમાદપદસ્સ અત્થં કત્વા કથેન્તો ધમ્મકથિકો ‘‘અતિત્થેન પક્ખન્દો’’તિ ન વત્તબ્બો. કસ્મા? અપ્પમાદપદસ્સ મહન્તભાવતો. તથા હિ સમ્માસમ્બુદ્ધો કુસિનારાયં યમકસાલાનમન્તરે પરિનિબ્બાનસમયે નિપન્નો અભિસમ્બોધિતો પટ્ઠાય પઞ્ચચત્તાલીસાય વસ્સેસુ અત્તના ભાસિતં ધમ્મં એકેન પદેન સઙ્ગહેત્વા દસ્સેન્તો – ‘‘અપ્પમાદેન સમ્પાદેથા’’તિ ભિક્ખૂનં ઓવાદમદાસિ. તથા ચ વુત્તં –
‘‘Bhāvito bahūlīkato’’ti vuttaṃ, kathaṃ panāyaṃ appamādo bhāvetabboti? Na appamādabhāvanā nāma visuṃ ekabhāvanā atthi. Yā hi kāci puññakiriyā kusalakiriyā, sabbā sā appamādabhāvanātveva veditabbā. Visesato pana vivaṭṭūpanissayaṃ saraṇagamanaṃ kāyikavācasikasaṃvarañca upādāya sabbā sīlabhāvanā, sabbā samādhibhāvanā, sabbā paññābhāvanā, sabbā kusalabhāvanā, anavajjabhāvanā, appamādabhāvanāti veditabbā. ‘‘Appamādo’’ti hi idaṃ mahantaṃ atthaṃ dīpeti, mahantaṃ atthaṃ pariggahetvā tiṭṭhati. Sakalampi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āharitvā appamādapadassa atthaṃ katvā kathento dhammakathiko ‘‘atitthena pakkhando’’ti na vattabbo. Kasmā? Appamādapadassa mahantabhāvato. Tathā hi sammāsambuddho kusinārāyaṃ yamakasālānamantare parinibbānasamaye nipanno abhisambodhito paṭṭhāya pañcacattālīsāya vassesu attanā bhāsitaṃ dhammaṃ ekena padena saṅgahetvā dassento – ‘‘appamādena sampādethā’’ti bhikkhūnaṃ ovādamadāsi. Tathā ca vuttaṃ –
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે , યાનિ કાનિચિ જઙ્ગલાનં પાણાનં પદજાતાનિ, સબ્બાનિ તાનિ હત્થિપદે સમોધાનં ગચ્છન્તિ, હત્થિપદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ યદિદં મહન્તટ્ઠેન; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બેતે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા, અપ્પમાદો તેસં ધમ્માનં અગ્ગમક્ખાયતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૦૦).
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave , yāni kānici jaṅgalānaṃ pāṇānaṃ padajātāni, sabbāni tāni hatthipade samodhānaṃ gacchanti, hatthipadaṃ tesaṃ aggamakkhāyati yadidaṃ mahantaṭṭhena; evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalā dhammā, sabbete appamādamūlakā appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (ma. ni. 1.300).
ગાથાસુ અપ્પમાદં પસંસન્તીતિ દાનાદિપુઞ્ઞકિરિયાસુ અપ્પમાદં અપ્પમજ્જનં પણ્ડિતા સપ્પઞ્ઞા બુદ્ધાદયો પસંસન્તિ, વણ્ણેન્તિ થોમેન્તિ. કસ્મા? યસ્મા અપ્પમત્તો ઉભો અત્થે અધિગણ્હાતિ પણ્ડિતો. કે પન તે ઉભો અત્થાતિ આહ – ‘‘દિટ્ઠે ધમ્મે ચ યો અત્થો, યો ચત્થો સમ્પરાયિકો’’તિ, એવમેત્થ પદયોજના વેદિતબ્બા. ઇધાપિ દિટ્ઠે ધમ્મે ચ યો અત્થોતિ ગહટ્ઠસ્સ તાવ ‘‘અનવજ્જાનિ કમ્માનિ, અનાકુલા ચ કમ્મન્તા’’તિઆદિના નયેન વુત્તો કસિગોરક્ખાદિવિધિના લદ્ધબ્બો અત્થો, પબ્બજિતસ્સ પન અવિપ્પટિસારાદિઅત્થો વેદિતબ્બો. યો ચત્થો સમ્પરાયિકોતિ પન ઉભયેસમ્પિ ધમ્મચરિયાવ વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. અત્થાભિસમયાતિ દુવિધસ્સપિ અત્થસ્સ હિતસ્સ પટિલાભા, લદ્ધબ્બેન સમિતિ સઙ્ગતિ સમોધાનન્તિ સમયો, લાભો. સમયો એવ અભિસમયો, અભિમુખભાવેન વા સમયો અભિસમયોતિ એવમેત્થ અભિસમયો વેદિતબ્બો. ધિતિસમ્પન્નત્તા ધીરો. તતિયેન ચેત્થ અત્થ-સદ્દેન પરમત્થસ્સ નિબ્બાનસ્સાપિ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. ઇતિ ઇમસ્મિં સુત્તે વટ્ટસમ્પત્તિ એવ કથિતા. ગાથાયં પન વિવટ્ટસ્સપિ સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. તથા હિ વુત્તં –
Gāthāsu appamādaṃ pasaṃsantīti dānādipuññakiriyāsu appamādaṃ appamajjanaṃ paṇḍitā sappaññā buddhādayo pasaṃsanti, vaṇṇenti thomenti. Kasmā? Yasmā appamatto ubho atthe adhigaṇhāti paṇḍito. Ke pana te ubho atthāti āha – ‘‘diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko’’ti, evamettha padayojanā veditabbā. Idhāpi diṭṭhe dhamme ca yo atthoti gahaṭṭhassa tāva ‘‘anavajjāni kammāni, anākulā ca kammantā’’tiādinā nayena vutto kasigorakkhādividhinā laddhabbo attho, pabbajitassa pana avippaṭisārādiattho veditabbo. Yo cattho samparāyikoti pana ubhayesampi dhammacariyāva vuttāti veditabbā. Atthābhisamayāti duvidhassapi atthassa hitassa paṭilābhā, laddhabbena samiti saṅgati samodhānanti samayo, lābho. Samayo eva abhisamayo, abhimukhabhāvena vā samayo abhisamayoti evamettha abhisamayo veditabbo. Dhitisampannattā dhīro. Tatiyena cettha attha-saddena paramatthassa nibbānassāpi saṅgaho veditabbo. Sesaṃ suviññeyyameva. Iti imasmiṃ sutte vaṭṭasampatti eva kathitā. Gāthāyaṃ pana vivaṭṭassapi saṅgaho daṭṭhabbo. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘અપ્પમાદો અમતપદં, પમાદો મચ્ચુનો પદં;
‘‘Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ;
અપ્પમત્તા ન મીયન્તિ, યે પમત્તા યથા મતા.
Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā.
‘‘એવં વિસેસતો ઞત્વા, અપ્પમાદમ્હિ પણ્ડિતા;
‘‘Evaṃ visesato ñatvā, appamādamhi paṇḍitā;
અપ્પમાદે પમોદન્તિ, અરિયાનં ગોચરે રતા.
Appamāde pamodanti, ariyānaṃ gocare ratā.
‘‘તે ઝાયિનો સાતતિકા, નિચ્ચં દળ્હપરક્કમા;
‘‘Te jhāyino sātatikā, niccaṃ daḷhaparakkamā;
ફુસન્તિ ધીરા નિબ્બાનં, યોગક્ખેમં અનુત્તર’’ન્તિ. (ધ॰ પ॰ ૨૧-૨૩);
Phusanti dhīrā nibbānaṃ, yogakkhemaṃ anuttara’’nti. (dha. pa. 21-23);
તસ્મા ‘‘અત્થાભિસમયા’’તિ એત્થ લોકુત્તરત્થવસેનપિ અત્થો વેદિતબ્બો.
Tasmā ‘‘atthābhisamayā’’ti ettha lokuttaratthavasenapi attho veditabbo.
તતિયસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૩. ઉભયત્થસુત્તં • 3. Ubhayatthasuttaṃ