Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੬੭] ੭. ਉਚ੍ਛਙ੍ਗਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[67] 7. Ucchaṅgajātakavaṇṇanā
ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਦੇવ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਜਾਨਪਦਿਤ੍ਥਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਮਯੇ ਕੋਸਲਰਟ੍ਠੇ ਤਯੋ ਜਨਾ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਅਟવਿਮੁਖੇ ਕਸਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਨ੍ਤੋਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ વਿਲੁਮ੍ਪਿਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਂਸੁ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤੇ ਚੋਰੇ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾ ਤਂ ਠਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਟવਿਯਂ વਿਲੁਮ੍ਪਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕਸ੍ਸਕਾ વਿਯ ਹੋਥਾ’’ਤਿ ‘‘ਤੇ ਚੋਰਾ ਇਮੇ’’ਤਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਆਨੇਤ੍વਾ ਕੋਸਲਰਞ੍ਞੋ ਅਦਂਸੁ। ਅਥੇਕਾ ਇਤ੍ਥੀ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਅਚ੍ਛਾਦਨਂ ਮੇ ਦੇਥ, ਅਚ੍ਛਾਦਨਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੀ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਪਰਿਯਾਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ, ਦੇਥ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਚ੍ਛਾਦਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸਾਟਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਦਂਸੁ। ਸਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਨਾਹਂ ਏਤਂ ਅਚ੍ਛਾਦਨਂ ਯਾਚਾਮਿ , ਸਾਮਿਕਚ੍ਛਾਦਨਂ ਯਾਚਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚਯਿਂਸੁ ‘‘ਨ ਕਿਰੇਸਾ ਇਦਂ ਅਚ੍ਛਾਦਨਂ ਕਥੇਤਿ, ਸਾਮਿਕਚ੍ਛਾਦਨਂ ਕਥੇਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਕਿਰ ਸਾਮਿਕਚ੍ਛਾਦਨਂ ਯਾਚਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਆਮ, ਦੇવ, ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਹਿ ਸਾਮਿਕੋ ਅਚ੍ਛਾਦਨਂ ਨਾਮ, ਸਾਮਿਕੇ ਹਿ ਅਸਤਿ ਸਹਸ੍ਸਮੂਲਮ੍ਪਿ ਸਾਟਕਂ ਨਿવਤ੍ਥਾ ਇਤ੍ਥੀ ਨਗ੍ਗਾਯੇવ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਨਤ੍ਥਂ –
Ucchaṅgedeva me puttoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ jānapaditthiṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye kosalaraṭṭhe tayo janā aññatarasmiṃ aṭavimukhe kasanti. Tasmiṃ samaye antoaṭaviyaṃ corā manusse vilumpitvā palāyiṃsu. Manussā te core pariyesitvā apassantā taṃ ṭhānaṃ āgamma ‘‘tumhe aṭaviyaṃ vilumpitvā idāni kassakā viya hothā’’ti ‘‘te corā ime’’ti bandhitvā ānetvā kosalarañño adaṃsu. Athekā itthī āgantvā ‘‘acchādanaṃ me detha, acchādanaṃ me dethā’’ti paridevantī punappunaṃ rājanivesanaṃ pariyāti. Rājā tassā saddaṃ sutvā ‘‘gacchatha, detha imissā acchādana’’nti āha. Manussā sāṭakaṃ gahetvā adaṃsu. Sā taṃ disvā ‘‘nāhaṃ etaṃ acchādanaṃ yācāmi , sāmikacchādanaṃ yācāmī’’ti āha. Manussā gantvā rañño ārocayiṃsu ‘‘na kiresā idaṃ acchādanaṃ katheti, sāmikacchādanaṃ kathetī’’ti. Atha naṃ rājā pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ kira sāmikacchādanaṃ yācasī’’ti pucchi. Āma, deva, itthiyā hi sāmiko acchādanaṃ nāma, sāmike hi asati sahassamūlampi sāṭakaṃ nivatthā itthī naggāyeva nāma. Imassa panatthassa sādhanatthaṃ –
‘‘ਨਗ੍ਗਾ ਨਦੀ ਅਨੂਦਕਾ, ਨਗ੍ਗਂ ਰਟ੍ਠਂ ਅਰਾਜਕਂ।
‘‘Naggā nadī anūdakā, naggaṃ raṭṭhaṃ arājakaṃ;
ਇਤ੍ਥੀਪਿ વਿਧવਾ ਨਗ੍ਗਾ, ਯਸ੍ਸਾਪਿ ਦਸ ਭਾਤਰੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੧੮੪੦) –
Itthīpi vidhavā naggā, yassāpi dasa bhātaro’’ti. (jā. 2.22.1840) –
ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬਂ।
Idaṃ suttaṃ āharitabbaṃ.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪਸਨ੍ਨੋ ‘‘ਇਮੇ ਤੇ ਤਯੋ ਜਨਾ ਕੇ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਏਕੋ ਮੇ, ਦੇવ, ਸਾਮਿਕੋ, ਏਕੋ ਭਾਤਾ, ਏਕੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਅਹਂ ਤੇ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਏਕਂ ਦੇਮਿ, ਕਤਰਂ ਇਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸਾ ਆਹ ‘‘ਅਹਂ, ਦੇવ, ਜੀવਮਾਨਾ ਏਕਂ ਸਾਮਿਕਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿਯੇવ, ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਪਨ ਮੇ ਮਤਤ੍ਤਾ ਭਾਤਾવ ਦੁਲ੍ਲਭੋ, ਭਾਤਰਂ ਮੇ ਦੇਹਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤਯੋਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ। ਏવਂ ਤਂ ਏਕਿਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੇ ਤਯੋ ਜਨਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੁਤ੍ਤਾ। ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਪਾਕਟਂ ਜਾਤਂ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾ ‘‘ਆવੁਸੋ, ਏਕਂ ਇਤ੍ਥਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਯੋ ਜਨਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਗੁਣਕਥਾਯ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਸਤ੍ਥਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਸਾ ਇਤ੍ਥੀ ਇਦਾਨੇવ ਤੇ ਤਯੋ ਜਨੇ ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੋਚੇਤਿ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਮੋਚੇਸਿਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Rājā tassā pasanno ‘‘ime te tayo janā ke hontī’’ti pucchi. ‘‘Eko me, deva, sāmiko, eko bhātā, eko putto’’ti. Rājā ‘‘ahaṃ te tuṭṭho, imesu tīsu ekaṃ demi, kataraṃ icchasī’’ti pucchi. Sā āha ‘‘ahaṃ, deva, jīvamānā ekaṃ sāmikaṃ labhissāmi, puttampi labhissāmiyeva, mātāpitūnaṃ pana me matattā bhātāva dullabho, bhātaraṃ me dehi, devā’’ti. Rājā tussitvā tayopi vissajjesi. Evaṃ taṃ ekikaṃ nissāya te tayo janā dukkhato muttā. Taṃ kāraṇaṃ bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ jātaṃ. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, ekaṃ itthiṃ nissāya tayo janā dukkhato muttā’’ti tassā guṇakathāya nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esā itthī idāneva te tayo jane dukkhā moceti, pubbepi mocesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੇ ਤਯੋ ਜਨਾ ਅਟવਿਮੁਖੇ ਕਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਮੇવ। ਤਦਾ ਪਨ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਤੀਸੁ ਜਨੇਸੁ ਕਂ ਇਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਾ ਆਹ – ‘‘ਤਯੋਪਿ ਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਥ, ਦੇવਾ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਚੇ ਤਯੋ ਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਥ, ਭਾਤਰਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਪੁਤ੍ਤਂ વਾ ਸਾਮਿਕਂ વਾ ਗਣ੍ਹ, ਕਿਂ ਤੇ ਭਾਤਰਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਏਤੇ ਨਾਮ ਦੇવ ਸੁਲਭਾ, ਭਾਤਾ ਪਨ ਦੁਲ੍ਲਭੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tayo janā aṭavimukhe kasantīti sabbaṃ purimasadisameva. Tadā pana raññā ‘‘tīsu janesu kaṃ icchasī’’ti vutte sā āha – ‘‘tayopi dātuṃ na sakkotha, devā’’ti? ‘‘Āma, na sakkomī’’ti. ‘‘Sace tayo dātuṃ na sakkotha, bhātaraṃ me dethā’’ti. ‘‘Puttaṃ vā sāmikaṃ vā gaṇha, kiṃ te bhātarā’’ti ca vuttā ‘‘ete nāma deva sulabhā, bhātā pana dullabho’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
੬੭.
67.
‘‘ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਦੇવ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਪਥੇ ਧਾવਨ੍ਤਿਯਾ ਪਤਿ।
‘‘Ucchaṅge deva me putto, pathe dhāvantiyā pati;
ਤਞ੍ਚ ਦੇਸਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਤੋ ਸੋਦਰਿਯਮਾਨਯੇ’’ਤਿ॥
Tañca desaṃ na passāmi, yato sodariyamānaye’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ, ਦੇવ, ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦੇવ, ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤੋ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇਯੇવ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਕਤ੍વਾ ਡਾਕਂ ਉਚ੍ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਿਯਾ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਡਾਕਂ ਨਾਮ ਸੁਲਭਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਪੁਤ੍ਤੋਪਿ ਸੁਲਭੋ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਡਾਕਸਦਿਸੋવ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ, ਦੇવ, ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਪਥੇ ਧਾવਨ੍ਤਿਯਾ ਪਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਏਕਿਕਾਯ ਗਚ੍ਛਮਾਨਾਯਪਿ ਹਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਪਤਿ ਨਾਮ ਸੁਲਭੋ, ਦਿਟ੍ਠਦਿਟ੍ਠੋਯੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਥੇ ਧਾવਨ੍ਤਿਯਾ ਪਤੀ’’ਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਦੇਸਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਤੋ ਸੋਦਰਿਯਮਾਨਯੇਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮੇ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਞ੍ਞਂ ਦੇਸਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ। ਯਤੋ ਅਹਂ ਸਮਾਨੇ ਉਦਰੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਸਉਦਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਭਾਤਰਂ ਆਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਾਤਰਂਯੇવ ਮੇ ਦੇਥਾਤਿ।
Tattha ucchaṅge, deva, me puttoti deva, mayhaṃ putto ucchaṅgeyeva. Yathā hi araññaṃ pavisitvā ucchaṅge katvā ḍākaṃ uccinitvā tattha pakkhipantiyā ucchaṅge ḍākaṃ nāma sulabhaṃ hoti, evaṃ itthiyā puttopi sulabho ucchaṅge ḍākasadisova. Tena vuttaṃ ‘‘ucchaṅge, deva, me putto’’ti. Pathe dhāvantiyā patīti maggaṃ āruyha ekikāya gacchamānāyapi hi itthiyā pati nāma sulabho, diṭṭhadiṭṭhoyeva hoti. Tena vuttaṃ ‘‘pathe dhāvantiyā patī’’ti. Tañca desaṃ na passāmi, yato sodariyamānayeti yasmā pana me mātāpitaro natthi, tasmā idāni taṃ mātukucchisaṅkhātaṃ aññaṃ desaṃ na passāmi. Yato ahaṃ samāne udare jātattā saudariyasaṅkhātaṃ bhātaraṃ āneyyaṃ, tasmā bhātaraṃyeva me dethāti.
ਰਾਜਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਏਸਾ વਦਤੀ’’ਤਿ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਤਯੋਪਿ ਜਨੇ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ, ਸਾ ਤਯੋਪਿ ਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਤਾ।
Rājā ‘‘saccaṃ esā vadatī’’ti tuṭṭhacitto tayopi jane bandhanāgārato ānetvā adāsi, sā tayopi te gahetvā gatā.
ਸਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦਾਨੇવ, ਪੁਬ੍ਬੇਪੇਸਾ ਇਮੇ ਤਯੋ ਜਨੇ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਚੇਸਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਘਟੇਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ – ‘‘ਅਤੀਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ ਏਤਰਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਰਾਜਾ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā ime tayo jane dukkhato mocesiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘atīte cattārova etarahi cattāro, rājā pana ahameva ahosi’’nti.
ਉਚ੍ਛਙ੍ਗਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਸਤ੍ਤਮਾ।
Ucchaṅgajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੬੭. ਉਚ੍ਛਙ੍ਗਜਾਤਕਂ • 67. Ucchaṅgajātakaṃ