Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
૬. ઉદયબ્બયઞાણનિદ્દેસવણ્ણના
6. Udayabbayañāṇaniddesavaṇṇanā
૪૯. ઇદાનિ અનન્તરં વુત્તસ્સ સમ્મસનઞાણસ્સ નાનાનયેહિ ભાવનાથિરકરણેન પારં ગન્ત્વા ઠિતેન અનિચ્ચાદિતો દિટ્ઠે સઙ્ખારે ઉદયબ્બયેન પરિચ્છિન્દિત્વા અનિચ્ચાદિતો વિપસ્સનત્થં વુત્તસ્સ ઉદયબ્બયાનુપસ્સનાઞાણસ્સ નિદ્દેસે જાતં રૂપન્તિઆદીસુ સન્તતિવસેન યથાસકં પચ્ચયેહિ નિબ્બત્તં રૂપં. તસ્સ જાતસ્સ રૂપસ્સ નિબ્બત્તિલક્ખણં જાતિં ઉપ્પાદં અભિનવાકારં ઉદયોતિ, વિપરિણામલક્ખણં ખયં ભઙ્ગં વયોતિ, અનુપસ્સના પુનપ્પુનં નિસામના, ઉદયબ્બય અનુપસ્સનાઞાણન્તિ અત્થો. વેદનાદીસુપિ એસેવ નયો. જાતિજરામરણવન્તાનંયેવ ઉદયબ્બયસ્સ પરિગ્ગહેતબ્બત્તા જાતિજરામરણાનં ઉદયબ્બયાભાવતો જાતિજરામરણં અનામસિત્વા જાતં ચક્ખુ…પે॰… જાતો ભવોતિ પેય્યાલં કતં. સો એવં પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં પસ્સન્તો એવં જાનાતિ ‘‘ઇમેસં ખન્ધાનં ઉપ્પત્તિતો પુબ્બે અનુપ્પન્નાનં રાસિ વા નિચયો વા નત્થિ, ઉપ્પજ્જમાનાનમ્પિ રાસિતો વા નિચયતો વા આગમનં નામ નત્થિ, નિરુજ્ઝમાનાનમ્પિ દિસાવિદિસાગમનં નામ નત્થિ, નિરુદ્ધાનમ્પિ એકસ્મિં ઠાને રાસિતો નિચયતો નિધાનતો અવટ્ઠાનં નામ નત્થિ. યથા પન વીણાય વાદિયમાનાય ઉપ્પન્નસ્સ સદ્દસ્સ નેવ ઉપ્પત્તિતો પુબ્બે સન્નિચયો અત્થિ, ન ઉપ્પજ્જમાનો સન્નિચયતો આગતો, ન નિરુજ્ઝમાનસ્સ દિસાવિદિસાગમનં અત્થિ, ન નિરુદ્ધો કત્થચિ સન્નિચિતો તિટ્ઠતિ, અથ ખો વીણઞ્ચ ઉપવીણઞ્ચ પુરિસસ્સ ચ તજ્જં વાયામં પટિચ્ચ અહુત્વા સમ્ભોતિ, હુત્વા પટિવેતિ, એવં સબ્બેપિ રૂપારૂપિનો ધમ્મા અહુત્વા સમ્ભોન્તિ, હુત્વા પટિવેન્તી’’તિ.
49. Idāni anantaraṃ vuttassa sammasanañāṇassa nānānayehi bhāvanāthirakaraṇena pāraṃ gantvā ṭhitena aniccādito diṭṭhe saṅkhāre udayabbayena paricchinditvā aniccādito vipassanatthaṃ vuttassa udayabbayānupassanāñāṇassa niddese jātaṃ rūpantiādīsu santativasena yathāsakaṃ paccayehi nibbattaṃ rūpaṃ. Tassa jātassa rūpassa nibbattilakkhaṇaṃ jātiṃ uppādaṃ abhinavākāraṃ udayoti, vipariṇāmalakkhaṇaṃ khayaṃ bhaṅgaṃ vayoti, anupassanā punappunaṃ nisāmanā, udayabbaya anupassanāñāṇanti attho. Vedanādīsupi eseva nayo. Jātijarāmaraṇavantānaṃyeva udayabbayassa pariggahetabbattā jātijarāmaraṇānaṃ udayabbayābhāvato jātijarāmaraṇaṃ anāmasitvā jātaṃ cakkhu…pe… jāto bhavoti peyyālaṃ kataṃ. So evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ passanto evaṃ jānāti ‘‘imesaṃ khandhānaṃ uppattito pubbe anuppannānaṃ rāsi vā nicayo vā natthi, uppajjamānānampi rāsito vā nicayato vā āgamanaṃ nāma natthi, nirujjhamānānampi disāvidisāgamanaṃ nāma natthi, niruddhānampi ekasmiṃ ṭhāne rāsito nicayato nidhānato avaṭṭhānaṃ nāma natthi. Yathā pana vīṇāya vādiyamānāya uppannassa saddassa neva uppattito pubbe sannicayo atthi, na uppajjamāno sannicayato āgato, na nirujjhamānassa disāvidisāgamanaṃ atthi, na niruddho katthaci sannicito tiṭṭhati, atha kho vīṇañca upavīṇañca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca ahutvā sambhoti, hutvā paṭiveti, evaṃ sabbepi rūpārūpino dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti.
૫૦. એવં સઙ્ખેપતો ઉદયબ્બયદસ્સનં દસ્સેત્વા ઇદાનિ વિત્થારતો દસ્સેતું પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં ઉદયં પસ્સન્તો કતિ લક્ખણાનિ પસ્સતીતિઆદીહિ રાસિતો ગણનં પુચ્છિત્વા, પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં ઉદયં પસ્સન્તો પઞ્ચવીસતિ લક્ખણાનિ પસ્સતીતિઆદીહિ રાસિતોવ ગણનં વિસ્સજ્જેત્વા, પુન રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સન્તો કતિ લક્ખણાનિ પસ્સતીતિઆદીહિ વિભાગતો ગણનં પુચ્છિત્વા રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સન્તો પઞ્ચ લક્ખણાનિ પસ્સતીતિઆદીહિ વિભાગતો ગણનં વિસ્સજ્જેત્વા, પુન રૂપક્ખન્ધસ્સ ઉદયં પસ્સન્તો કતમાનિ પઞ્ચ લક્ખણાનિ પસ્સતીતિઆદીહિ લક્ખણવિભાગં પુચ્છિત્વા વિસ્સજ્જનં કતં.
50. Evaṃ saṅkhepato udayabbayadassanaṃ dassetvā idāni vitthārato dassetuṃ pañcannaṃ khandhānaṃ udayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passatītiādīhi rāsito gaṇanaṃ pucchitvā, pañcannaṃ khandhānaṃ udayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passatītiādīhi rāsitova gaṇanaṃ vissajjetvā, puna rūpakkhandhassa udayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passatītiādīhi vibhāgato gaṇanaṃ pucchitvā rūpakkhandhassa udayaṃ passanto pañca lakkhaṇāni passatītiādīhi vibhāgato gaṇanaṃ vissajjetvā, puna rūpakkhandhassa udayaṃ passanto katamāni pañca lakkhaṇāni passatītiādīhi lakkhaṇavibhāgaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ.
તત્થ અવિજ્જાસમુદયા રૂપસમુદયોતિ ‘‘પુરિમકમ્મભવસ્મિં મોહો અવિજ્જા’’તિ વુત્તાય અવિજ્જાય સતિ ઇમસ્મિં ભવે રૂપસ્સ ઉપ્પાદો હોતીતિ અત્થો. પચ્ચયસમુદયટ્ઠેનાતિ પચ્ચયસ્સ ઉપ્પન્નભાવેનાતિ અત્થો. અવિજ્જાતણ્હાકમ્માનિ ચેત્થ ઇધ પટિસન્ધિહેતુભૂતા અતીતપચ્ચયા . ઇમેસુ ચ તીસુ ગહિતેસુ સઙ્ખારુપાદાનાનિ ગહિતાનેવ હોન્તિ. આહારસમુદયાતિ પવત્તિપચ્ચયેસુ કબળીકારાહારસ્સ બલવત્તા સોયેવ ગહિતો. તસ્મિં પન ગહિતે પવત્તિહેતુભૂતાનિ ઉતુચિત્તાનિપિ ગહિતાનેવ હોન્તિ. નિબ્બત્તિલક્ખણન્તિ અદ્ધાસન્તતિખણવસેન રૂપસ્સ ઉપ્પાદં, ઉપ્પાદોયેવ સઙ્ખતલક્ખણત્તા લક્ખણન્તિ ચ વુત્તો. પઞ્ચ લક્ખણાનીતિ અવિજ્જા તણ્હા કમ્માહારા નિબ્બત્તિ ચાતિ ઇમાનિ પઞ્ચ લક્ખણાનિ. અવિજ્જાદયોપિ હિ રૂપસ્સ ઉદયો લક્ખીયતિ એતેહીતિ લક્ખણાનિ. નિબ્બત્તિ પન સઙ્ખતલક્ખણમેવ, તમ્પિ સઙ્ખતન્તિ લક્ખીયતિ એતેનાતિ લક્ખણં.
Tattha avijjāsamudayā rūpasamudayoti ‘‘purimakammabhavasmiṃ moho avijjā’’ti vuttāya avijjāya sati imasmiṃ bhave rūpassa uppādo hotīti attho. Paccayasamudayaṭṭhenāti paccayassa uppannabhāvenāti attho. Avijjātaṇhākammāni cettha idha paṭisandhihetubhūtā atītapaccayā . Imesu ca tīsu gahitesu saṅkhārupādānāni gahitāneva honti. Āhārasamudayāti pavattipaccayesu kabaḷīkārāhārassa balavattā soyeva gahito. Tasmiṃ pana gahite pavattihetubhūtāni utucittānipi gahitāneva honti. Nibbattilakkhaṇanti addhāsantatikhaṇavasena rūpassa uppādaṃ, uppādoyeva saṅkhatalakkhaṇattā lakkhaṇanti ca vutto. Pañca lakkhaṇānīti avijjā taṇhā kammāhārā nibbatti cāti imāni pañca lakkhaṇāni. Avijjādayopi hi rūpassa udayo lakkhīyati etehīti lakkhaṇāni. Nibbatti pana saṅkhatalakkhaṇameva, tampi saṅkhatanti lakkhīyati etenāti lakkhaṇaṃ.
અવિજ્જાનિરોધા રૂપનિરોધોતિ અનાગતભવસ્સ પચ્ચયભૂતાય ઇમસ્મિં ભવે અવિજ્જાય અરહત્તમગ્ગઞાણેન નિરોધે કતે પચ્ચયાભાવા અનાગતસ્સ રૂપસ્સ અનુપ્પાદો નિરોધો હોતીતિ અત્થો. પચ્ચયનિરોધટ્ઠેનાતિ પચ્ચયસ્સ નિરુદ્ધભાવેનાતિ અત્થો. નિરોધો ચેત્થ અનાગતપટિસન્ધિપચ્ચયાનં ઇધ અવિજ્જાતણ્હાકમ્માનંયેવ નિરોધો. આહારનિરોધા રૂપનિરોધોતિ પવત્તિપચ્ચયસ્સ કબળીકારાહારસ્સ અભાવે તંસમુટ્ઠાનરૂપાભાવો હોતિ. વિપરિણામલક્ખણન્તિ અદ્ધાસન્તતિખણવસેન રૂપસ્સ ભઙ્ગં, ભઙ્ગોયેવ સઙ્ખતલક્ખણત્તા લક્ખણન્તિ વુત્તો. ઇધ પઞ્ચ લક્ખણાનીતિ અવિજ્જાતણ્હાકમ્માહારાનં અભાવનિરોધા ચત્તારિ, વિપરિણામો એકન્તિ પઞ્ચ. એસ નયો વેદનાક્ખન્થાદીસુ. અયં પન વિસેસો – અરૂપક્ખન્ધાનં ઉદયબ્બયદસ્સનં અદ્ધાસન્તતિવસેન, ન ખણવસેન. ફસ્સો વેદનાસઞ્ઞાસઙ્ખારક્ખન્ધાનં પવત્તિપચ્ચયો, તંનિરોધા ચ તેસં નિરોધો. નામરૂપં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધસ્સ પવત્તિપચ્ચયો, તંનિરોધા ચ તસ્સ નિરોધોતિ.
Avijjānirodhā rūpanirodhoti anāgatabhavassa paccayabhūtāya imasmiṃ bhave avijjāya arahattamaggañāṇena nirodhe kate paccayābhāvā anāgatassa rūpassa anuppādo nirodho hotīti attho. Paccayanirodhaṭṭhenāti paccayassa niruddhabhāvenāti attho. Nirodho cettha anāgatapaṭisandhipaccayānaṃ idha avijjātaṇhākammānaṃyeva nirodho. Āhāranirodhā rūpanirodhoti pavattipaccayassa kabaḷīkārāhārassa abhāve taṃsamuṭṭhānarūpābhāvo hoti. Vipariṇāmalakkhaṇanti addhāsantatikhaṇavasena rūpassa bhaṅgaṃ, bhaṅgoyeva saṅkhatalakkhaṇattā lakkhaṇanti vutto. Idha pañca lakkhaṇānīti avijjātaṇhākammāhārānaṃ abhāvanirodhā cattāri, vipariṇāmo ekanti pañca. Esa nayo vedanākkhanthādīsu. Ayaṃ pana viseso – arūpakkhandhānaṃ udayabbayadassanaṃ addhāsantativasena, na khaṇavasena. Phasso vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhānaṃ pavattipaccayo, taṃnirodhā ca tesaṃ nirodho. Nāmarūpaṃ viññāṇakkhandhassa pavattipaccayo, taṃnirodhā ca tassa nirodhoti.
કેચિ પનાહુ – ‘‘ચતુધા પચ્ચયતો ઉદયબ્બયદસ્સને અતીતાદિવિભાગં અનામસિત્વાવ સબ્બસામઞ્ઞવસેન અવિજ્જાદીહિ ઉદેતીતિ ઉપ્પજ્જમાનભાવમત્તં ગણ્હાતિ, ન ઉપ્પાદં. અવિજ્જાદિનિરોધા નિરુજ્જતીતિ અનુપ્પજ્જમાનભાવમત્તં ગણ્હાતિ, ન ભઙ્ગં. ખણતો ઉદયબ્બયદસ્સને પચ્ચુપ્પન્નાનં ઉપ્પાદં ભઙ્ગં ગણ્હાતી’’તિ.
Keci panāhu – ‘‘catudhā paccayato udayabbayadassane atītādivibhāgaṃ anāmasitvāva sabbasāmaññavasena avijjādīhi udetīti uppajjamānabhāvamattaṃ gaṇhāti, na uppādaṃ. Avijjādinirodhā nirujjatīti anuppajjamānabhāvamattaṃ gaṇhāti, na bhaṅgaṃ. Khaṇato udayabbayadassane paccuppannānaṃ uppādaṃ bhaṅgaṃ gaṇhātī’’ti.
વિપસ્સમાનો પન વિપસ્સકો પઠમં પચ્ચયતો ઉદયબ્બયં મનસિકરિત્વા વિપસ્સનાકાલે અવિજ્જાદિકે ચતુરો ધમ્મે વિસ્સજ્જેત્વા ઉદયબ્બયવન્તેયેવ ખન્ધે ગહેત્વા તેસં ઉદયબ્બયં પસ્સતિ, એવઞ્ચ તસ્સ વિપસ્સકસ્સ ‘‘એવં રૂપાદીનં ઉદયો, એવં વયો, એવં રૂપાદયો ઉદેન્તિ, એવં વેન્તી’’તિ પચ્ચયતો ચ ખણતો ચ વિત્થારેન ઉદયબ્બયં પસ્સતો ‘‘ઇતિ કિર ઇમે ધમ્મા અહુત્વા સમ્ભોન્તિ, હુત્વા પટિવેન્તી’’તિ ઞાણં વિસદતરં હોતિ, સચ્ચપટિચ્ચસમુપ્પાદનયલક્ખણભેદા પાકટા હોન્તિ . યઞ્હિ સો અવિજ્જાદિસમુદયા ખન્ધાનં સમુદયં અવિજ્જાદિનિરોધા ચ ખન્ધાનં નિરોધં પસ્સતિ, ઇદમસ્સ પચ્ચયતો ઉદયબ્બયદસ્સનં. યં પન નિબ્બત્તિલક્ખણવિપરિણામલક્ખણાનિ પસ્સન્તો ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં પસ્સતિ, ઇદમસ્સ ખણતો ઉદયબ્બયદસ્સનં. ઉપ્પત્તિક્ખણેયેવ હિ નિબ્બત્તિલક્ખણં, ભઙ્ગક્ખણે ચ વિપરિણામલક્ખણં.
Vipassamāno pana vipassako paṭhamaṃ paccayato udayabbayaṃ manasikaritvā vipassanākāle avijjādike caturo dhamme vissajjetvā udayabbayavanteyeva khandhe gahetvā tesaṃ udayabbayaṃ passati, evañca tassa vipassakassa ‘‘evaṃ rūpādīnaṃ udayo, evaṃ vayo, evaṃ rūpādayo udenti, evaṃ ventī’’ti paccayato ca khaṇato ca vitthārena udayabbayaṃ passato ‘‘iti kira ime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti ñāṇaṃ visadataraṃ hoti, saccapaṭiccasamuppādanayalakkhaṇabhedā pākaṭā honti . Yañhi so avijjādisamudayā khandhānaṃ samudayaṃ avijjādinirodhā ca khandhānaṃ nirodhaṃ passati, idamassa paccayato udayabbayadassanaṃ. Yaṃ pana nibbattilakkhaṇavipariṇāmalakkhaṇāni passanto khandhānaṃ udayabbayaṃ passati, idamassa khaṇato udayabbayadassanaṃ. Uppattikkhaṇeyeva hi nibbattilakkhaṇaṃ, bhaṅgakkhaṇe ca vipariṇāmalakkhaṇaṃ.
ઇચ્ચસ્સેવં પચ્ચયતો ચેવ ખણતો ચ દ્વેધા ઉદયબ્બયં પસ્સતો પચ્ચયતો ઉદયદસ્સનેન સમુદયસચ્ચં પાકટં હોતિ જનકાવબોધતો. ખણતો ઉદયદસ્સનેન દુક્ખસચ્ચં પાકટં હોતિ જાતિદુક્ખાવબોધતો. પચ્ચયતો વયદસ્સનેન નિરોધસચ્ચં પાકટં હોતિ પચ્ચયાનુપ્પાદેન પચ્ચયવતં અનુપ્પાદાવબોધતો. ખણતો વયદસ્સનેન દુક્ખસચ્ચમેવ પાકટં હોતિ મરણદુક્ખાવબોધતો. યઞ્ચસ્સ ઉદયબ્બયદસ્સનં, મગ્ગોવાયં લોકિકોતિ મગ્ગસચ્ચં પાકટં હોતિ તત્ર સમ્મોહવિઘાતતો.
Iccassevaṃ paccayato ceva khaṇato ca dvedhā udayabbayaṃ passato paccayato udayadassanena samudayasaccaṃ pākaṭaṃ hoti janakāvabodhato. Khaṇato udayadassanena dukkhasaccaṃ pākaṭaṃ hoti jātidukkhāvabodhato. Paccayato vayadassanena nirodhasaccaṃ pākaṭaṃ hoti paccayānuppādena paccayavataṃ anuppādāvabodhato. Khaṇato vayadassanena dukkhasaccameva pākaṭaṃ hoti maraṇadukkhāvabodhato. Yañcassa udayabbayadassanaṃ, maggovāyaṃ lokikoti maggasaccaṃ pākaṭaṃ hoti tatra sammohavighātato.
પચ્ચયતો ચસ્સ ઉદયદસ્સનેન અનુલોમો પટિચ્ચસમુપ્પાદો પાકટો હોતિ ‘‘ઇમસ્મિં સતિ ઇદં હોતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૦૪; સં॰ નિ॰ ૨.૨૧; ઉદા॰ ૧) અવબોધતો. પચ્ચયતો વયદસ્સનેન પટિલોમો પટિચ્ચસમુપ્પાદો પાકટો હોતિ ‘‘ઇમસ્સ નિરોધા ઇદં નિરુજ્ઝતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૦૬; સં॰ નિ॰ ૨.૨૧; ઉદા॰ ૨) અવબોધતો. ખણતો પન ઉદયબ્બયદસ્સનેન પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ધમ્મા પાકટા હોન્તિ સઙ્ખતલક્ખણાવબોધતો. ઉદયબ્બયવન્તો હિ સઙ્ખતા, તે ચ પટિચ્ચસમુપ્પન્નાતિ.
Paccayato cassa udayadassanena anulomo paṭiccasamuppādo pākaṭo hoti ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.404; saṃ. ni. 2.21; udā. 1) avabodhato. Paccayato vayadassanena paṭilomo paṭiccasamuppādo pākaṭo hoti ‘‘imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti (ma. ni. 1.406; saṃ. ni. 2.21; udā. 2) avabodhato. Khaṇato pana udayabbayadassanena paṭiccasamuppannā dhammā pākaṭā honti saṅkhatalakkhaṇāvabodhato. Udayabbayavanto hi saṅkhatā, te ca paṭiccasamuppannāti.
પચ્ચયતો ચસ્સ ઉદયદસ્સનેન એકત્તનયો પાકટો હોતિ હેતુફલસમ્બન્ધેન સન્તાનસ્સ અનુપચ્છેદાવબોધતો. અથ સુટ્ઠુતરં ઉચ્છેદદિટ્ઠિં પજહતિ. ખણતો ઉદયદસ્સનેન નાનત્તનયો પાકટો હોતિ નવનવાનં ઉપ્પાદાવબોધતો. અથ સુટ્ઠુતરં સસ્સતદિટ્ઠિં પજહતિ. પચ્ચયતો ચસ્સ ઉદયબ્બયદસ્સનેન અબ્યાપારનયો પાકટો હોતિ ધમ્માનં અવસવત્તિભાવાવબોધતો. અથ સુટ્ઠુતરં અત્તદિટ્ઠિં પજહતિ. પચ્ચયતો પન ઉદયદસ્સનેન એવંધમ્મતાનયો પાકટો હોતિ પચ્ચયાનુરૂપેન ફલસ્સુપ્પાદાવબોધતો. અથ સુટ્ઠુતરં અકિરિયદિટ્ઠિં પજહતિ.
Paccayato cassa udayadassanena ekattanayo pākaṭo hoti hetuphalasambandhena santānassa anupacchedāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ ucchedadiṭṭhiṃ pajahati. Khaṇato udayadassanena nānattanayo pākaṭo hoti navanavānaṃ uppādāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ sassatadiṭṭhiṃ pajahati. Paccayato cassa udayabbayadassanena abyāpāranayo pākaṭo hoti dhammānaṃ avasavattibhāvāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ attadiṭṭhiṃ pajahati. Paccayato pana udayadassanena evaṃdhammatānayo pākaṭo hoti paccayānurūpena phalassuppādāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ akiriyadiṭṭhiṃ pajahati.
પચ્ચયતો ચસ્સ ઉદયદસ્સનેન અનત્તલક્ખણં પાકટં હોતિ ધમ્માનં નિરીહકત્તપચ્ચયપટિબદ્ધવુત્તિતાવબોધતો. ખણતો ઉદયબ્બયદસ્સનેન અનિચ્ચલક્ખણં પાકટં હોતિ હુત્વા અભાવાવબોધતો, પુબ્બન્તાપરન્તવિવેકાવબોધતો ચ. દુક્ખલક્ખણમ્પિ પાકટં હોતિ ઉદયબ્બયેહિ પટિપીળનાવબોધતો. સભાવલક્ખણમ્પિ પાકટં હોતિ ઉદયબ્બયપરિચ્છિન્નાવબોધતો . સભાવલક્ખણે સઙ્ખતલક્ખણસ્સ તાવકાલિકત્તમ્પિ પાકટં હોતિ, ઉદયક્ખણે વયસ્સ, વયક્ખણે ચ ઉદયસ્સ અભાવાવબોધતોતિ.
Paccayato cassa udayadassanena anattalakkhaṇaṃ pākaṭaṃ hoti dhammānaṃ nirīhakattapaccayapaṭibaddhavuttitāvabodhato. Khaṇato udayabbayadassanena aniccalakkhaṇaṃ pākaṭaṃ hoti hutvā abhāvāvabodhato, pubbantāparantavivekāvabodhato ca. Dukkhalakkhaṇampi pākaṭaṃ hoti udayabbayehi paṭipīḷanāvabodhato. Sabhāvalakkhaṇampi pākaṭaṃ hoti udayabbayaparicchinnāvabodhato . Sabhāvalakkhaṇe saṅkhatalakkhaṇassa tāvakālikattampi pākaṭaṃ hoti, udayakkhaṇe vayassa, vayakkhaṇe ca udayassa abhāvāvabodhatoti.
તસ્સેવં પાકટીભૂતસચ્ચપટિચ્ચસમુપ્પાદનયલક્ખણભેદસ્સ ‘‘એવં કિર નામિમે ધમ્મા અનુપ્પન્નપુબ્બા ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના નિરુજ્ઝન્તી’’તિ નિચ્ચનવાવ હુત્વા સઙ્ખારા ઉપટ્ઠહન્તિ. ન કેવલઞ્ચ નિચ્ચનવાવ, સૂરિયુગ્ગમને ઉસ્સાવબિન્દુ વિય ઉદકપુબ્બુળો વિય ઉદકે દણ્ડરાજિ વિય આરગ્ગે સાસપો વિય વિજ્જુપ્પાદો વિય ચ પરિત્તટ્ઠાયિનો માયામરીચિસુપિનન્તઅલાતચક્કગન્ધબ્બનગરફેણકદલિઆદયો વિય અસારા નિસ્સારાતિ ચાપિ ઉપટ્ઠહન્તિ. એત્તાવતા તેન ‘‘વયધમ્મમેવ ઉપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્નઞ્ચ વયં ઉપેતી’’તિ ઇમિના આકારેન સમપઞ્ઞાસ લક્ખણાનિ પટિવિજ્ઝિત્વા ઠિતં ઉદયબ્બયાનુપસ્સના નામ પઠમં તરુણવિપસ્સનાઞાણં અધિગતં હોતિ, યસ્સાધિગમા ‘‘આરદ્ધવિપસ્સકો’’તિ સઙ્ખં ગચ્છતિ. ઇમસ્મિં ઞાણે ઠિતસ્સ ઓભાસાદયો દસ વિપસ્સનૂપક્કિલેસા ઉપ્પજ્જન્તિ, યેસં ઉપ્પત્તિયા અકુસલો યોગાવચરો તેસુ મગ્ગઞાણસઞ્ઞી હુત્વા અમગ્ગમેવ ‘‘મગ્ગો’’તિ ગણ્હાતિ, ઉપક્કિલેસજટાજટિતો ચ હોતિ. કુસલો પન યોગાવચરો તેસુ વિપસ્સનં આરોપેન્તો ઉપક્કિલેસજટં વિજટેત્વા ‘‘એતે ધમ્મા ન મગ્ગો, ઉપક્કિલેસવિમુત્તં પન વીથિપટિપન્નં વિપસ્સનાઞાણં મગ્ગો’’તિ મગ્ગઞ્ચ અમગ્ગઞ્ચ વવત્થપેતિ. તસ્સેવં મગ્ગઞ્ચ અમગ્ગઞ્ચ ઞત્વા ઠિતં ઞાણં મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ નામ.
Tassevaṃ pākaṭībhūtasaccapaṭiccasamuppādanayalakkhaṇabhedassa ‘‘evaṃ kira nāmime dhammā anuppannapubbā uppajjanti, uppannā nirujjhantī’’ti niccanavāva hutvā saṅkhārā upaṭṭhahanti. Na kevalañca niccanavāva, sūriyuggamane ussāvabindu viya udakapubbuḷo viya udake daṇḍarāji viya āragge sāsapo viya vijjuppādo viya ca parittaṭṭhāyino māyāmarīcisupinantaalātacakkagandhabbanagarapheṇakadaliādayo viya asārā nissārāti cāpi upaṭṭhahanti. Ettāvatā tena ‘‘vayadhammameva uppajjati, uppannañca vayaṃ upetī’’ti iminā ākārena samapaññāsa lakkhaṇāni paṭivijjhitvā ṭhitaṃ udayabbayānupassanā nāma paṭhamaṃ taruṇavipassanāñāṇaṃ adhigataṃ hoti, yassādhigamā ‘‘āraddhavipassako’’ti saṅkhaṃ gacchati. Imasmiṃ ñāṇe ṭhitassa obhāsādayo dasa vipassanūpakkilesā uppajjanti, yesaṃ uppattiyā akusalo yogāvacaro tesu maggañāṇasaññī hutvā amaggameva ‘‘maggo’’ti gaṇhāti, upakkilesajaṭājaṭito ca hoti. Kusalo pana yogāvacaro tesu vipassanaṃ āropento upakkilesajaṭaṃ vijaṭetvā ‘‘ete dhammā na maggo, upakkilesavimuttaṃ pana vīthipaṭipannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggo’’ti maggañca amaggañca vavatthapeti. Tassevaṃ maggañca amaggañca ñatvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ maggāmaggañāṇadassanavisuddhi nāma.
એત્તાવતા ચ પન તેન ચતુન્નં સચ્ચાનં વવત્થાનં કતં હોતિ. કથં? નામરૂપપરિગ્ગહે સતિ પચ્ચયપરિગ્ગહસમ્ભવતો ધમ્મટ્ઠિતિઞાણવચનેનેવ વુત્તેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિસઙ્ખાતેન નામરૂપવવત્થાપનેન દુક્ખસચ્ચસ્સ વવત્થાનં કતં હોતિ, કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિસઙ્ખાતેન પચ્ચયપરિગ્ગહણેન સમુદયસચ્ચસ્સ વવત્થાનં, ઉદયબ્બયાનુપસ્સનેન ચ ખણતો ઉદયબ્બયદસ્સનેન દુક્ખસચ્ચસ્સ વવત્થાનં કતં, પચ્ચયતો ઉદયદસ્સનેન સમુદયસચ્ચસ્સ વવત્થાનં, પચ્ચયતો વયદસ્સનેન નિરોધસચ્ચસ્સ વવત્થાનં, યઞ્ચસ્સ ઉદયબ્બયદસ્સનં, મગ્ગોવાયં લોકિકોતિ તત્ર સમ્મોહવિઘાતતો ઇમિસ્સઞ્ચ મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિયં વિપસ્સતો સમ્મા મગ્ગસ્સ અવધારણેન મગ્ગસચ્ચસ્સ વવત્થાનં કતં. એવં લોકિયેન તાવ ઞાણેન ચતુન્નં સચ્ચાનં વવત્થાનં કતં હોતીતિ.
Ettāvatā ca pana tena catunnaṃ saccānaṃ vavatthānaṃ kataṃ hoti. Kathaṃ? Nāmarūpapariggahe sati paccayapariggahasambhavato dhammaṭṭhitiñāṇavacaneneva vuttena diṭṭhivisuddhisaṅkhātena nāmarūpavavatthāpanena dukkhasaccassa vavatthānaṃ kataṃ hoti, kaṅkhāvitaraṇavisuddhisaṅkhātena paccayapariggahaṇena samudayasaccassa vavatthānaṃ, udayabbayānupassanena ca khaṇato udayabbayadassanena dukkhasaccassa vavatthānaṃ kataṃ, paccayato udayadassanena samudayasaccassa vavatthānaṃ, paccayato vayadassanena nirodhasaccassa vavatthānaṃ, yañcassa udayabbayadassanaṃ, maggovāyaṃ lokikoti tatra sammohavighātato imissañca maggāmaggañāṇadassanavisuddhiyaṃ vipassato sammā maggassa avadhāraṇena maggasaccassa vavatthānaṃ kataṃ. Evaṃ lokiyena tāva ñāṇena catunnaṃ saccānaṃ vavatthānaṃ kataṃ hotīti.
ઉદયબ્બયઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Udayabbayañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૬. ઉદયબ્બયઞાણનિદ્દેસો • 6. Udayabbayañāṇaniddeso