Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၄၈၇] ၄. ဥဒ္ဒာလကဇာတကဝဏ္ဏနာ
[487] 4. Uddālakajātakavaṇṇanā
ခရာဇိနာ ဇဋိလာ ပင္ကဒန္တာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုဟကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ နိယ္ယာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာပိ စတုပစ္စယတ္ထာယ တိဝိဓံ ကုဟကဝတ္ထုံ ပူရေသိ။ အထသ္သ အဂုဏံ ပကာသေန္တာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ဘိက္ခု ဧဝရူပေ နိယ္ယာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကုဟနံ နိသ္သာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကုဟကောယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Kharājinā jaṭilā paṅkadantāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi niyyānikasāsane pabbajitvāpi catupaccayatthāya tividhaṃ kuhakavatthuṃ pūresi. Athassa aguṇaṃ pakāsentā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā kuhanaṃ nissāya jīvikaṃ kappetī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa kuhakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တသ္သ ပုရောဟိတော အဟောသိ ပဏ္ဍိတော ဗ္ယတ္တော။ သော ဧကဒိဝသံ ဥယ္ယာနကီဠံ ဂတော ဧကံ အဘိရူပံ ဂဏိကံ ဒိသ္ဝာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော တာယ သဒ္ဓိံ သံဝာသံ ကပ္ပေသိ။ သာ တံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိ။ ဂဗ္ဘသ္သ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတ္ဝာ တံ အာဟ – ‘‘သာမိ, ဂဗ္ဘော မေ ပတိဋ္ဌိတော, ဇာတကာလေ နာမံ ကရောန္တီ အသ္သ ကိံ နာမံ ကရောမီ’’တိ? သော ‘‘ဝဏ္ဏဒာသိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ န သက္ကာ ကုလနာမံ ကာတု’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အယံ ဝာတဃာတရုက္ခော ဥဒ္ဒာလော နာမ, ဣဓ ပဋိလဒ္ဓတ္တာ ‘ဥဒ္ဒာလကော’တိသ္သ နာမံ ကရေယ္ယာသီ’’တိ ဝတ္ဝာ အင္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ အဒာသိ။ ‘‘သစေ ဓီတာ ဟောတိ, ဣမာယ နံ ပောသေယ္ယာသိ, သစေ ပုတ္တော, အထ နံ ဝယပ္ပတ္တံ မယ္ဟံ ဒသ္သေယ္ယာသီ’’တိ အာဟ။ သာ အပရဘာဂေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတ္ဝာ ‘‘ဥဒ္ဒာလကော’’တိသ္သ နာမံ အကာသိ။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi paṇḍito byatto. So ekadivasaṃ uyyānakīḷaṃ gato ekaṃ abhirūpaṃ gaṇikaṃ disvā paṭibaddhacitto tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sā taṃ paṭicca gabbhaṃ paṭilabhi. Gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā taṃ āha – ‘‘sāmi, gabbho me patiṭṭhito, jātakāle nāmaṃ karontī assa kiṃ nāmaṃ karomī’’ti? So ‘‘vaṇṇadāsiyā kucchimhi nibbattattā na sakkā kulanāmaṃ kātu’’nti cintetvā ‘‘bhadde, ayaṃ vātaghātarukkho uddālo nāma, idha paṭiladdhattā ‘uddālako’tissa nāmaṃ kareyyāsī’’ti vatvā aṅgulimuddikaṃ adāsi. ‘‘Sace dhītā hoti, imāya naṃ poseyyāsi, sace putto, atha naṃ vayappattaṃ mayhaṃ dasseyyāsī’’ti āha. Sā aparabhāge puttaṃ vijāyitvā ‘‘uddālako’’tissa nāmaṃ akāsi.
သော ဝယပ္ပတ္တော မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ, ကော မေ ပိတာ’’တိ? ‘‘ပုရောဟိတော တာတာ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ မာတု ဟတ္ထတော မုဒ္ဒိကဉ္စ အာစရိယဘာဂဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ တက္ကသိလံ ဂန္တ္ဝာ ဒိသာပာမောက္ခာစရိယသ္သ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တော ဧကံ တာပသဂဏံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဣမေသံ သန္တိကေ ဝရသိပ္ပံ ဘဝိသ္သတိ, တံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ သိပ္ပလောဘေန ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ တေသံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတ္ဝာ ‘‘အာစရိယာ မံ တုမ္ဟာကံ ဇာနနသိပ္ပံ သိက္ခာပေထာ’’တိ အာဟ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဇာနနနိယာမေနေဝ တံ သိက္ခာပေသုံ။ ပဉ္စန္နံ တာပသသတာနံ ဧကောပိ တေန အတိရေကပညော နာဟောသိ, သ္ဝေဝ တေသံ ပညာယ အဂ္ဂော။ အထသ္သ တေ သန္နိပတိတ္ဝာ အာစရိယဋ္ဌာနံ အဒံသု။ အထ နေ သော အာဟ – ‘‘မာရိသာ, တုမ္ဟေ နိစ္စံ ဝနမူလဖလာဟာရာ အရညေဝ ဝသထ, မနုသ္သပထံ ကသ္မာ န ဂစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘မာရိသ, မနုသ္သာ နာမ မဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ အနုမောဒနံ ကာရာပေန္တိ, ဓမ္မိံ ကထံ ဘဏာပေန္တိ, ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တိ, မယံ တေန ဘယေန တတ္ထ န ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘မာရိသာ, သစေပိ စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဘဝိသ္သတိ, မနံ ဂဟေတ္ဝာ ကထနံ နာမ မယ္ဟံ ဘာရော, တုမ္ဟေ မာ ဘာယထာ’’တိ ဝတ္ဝာ တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတ္ဝာ ရာဇုယ္ယာနေ ဝသိတ္ဝာ ပုနဒိဝသေ သဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံ ဒ္ဝာရဂာမေ ဘိက္ခာယ စရိ, မနုသ္သာ မဟာဒာနံ အဒံသု။ တာပသာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ပဝိသိံသု မနုသ္သာ မဟာဒာနံ အဒံသု။ ဥဒ္ဒာလကတာပသော ဒာနာနုမောဒနံ ကရောတိ, မင္ဂလံ ဝဒတိ, ပဉ္ဟံ ဝိသ္သဇ္ဇေတိ, မနုသ္သာ ပသီဒိတ္ဝာ ဗဟုပစ္စယေ အဒံသု။ သကလနဂရံ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဂဏသတ္ထာ ဓမ္မိကတာပသော အာဂတော’’တိ သင္ခုဘိ, တံ ရညောပိ ကထယိံသု။
So vayappatto mātaraṃ pucchi – ‘‘amma, ko me pitā’’ti? ‘‘Purohito tātā’’ti. ‘‘Yadi evaṃ vede uggaṇhissāmī’’ti mātu hatthato muddikañca ācariyabhāgañca gahetvā takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ uggaṇhanto ekaṃ tāpasagaṇaṃ disvā ‘‘imesaṃ santike varasippaṃ bhavissati, taṃ uggaṇhissāmī’’ti sippalobhena pabbajitvā tesaṃ vattapaṭivattaṃ katvā ‘‘ācariyā maṃ tumhākaṃ jānanasippaṃ sikkhāpethā’’ti āha. Te attano attano jānananiyāmeneva taṃ sikkhāpesuṃ. Pañcannaṃ tāpasasatānaṃ ekopi tena atirekapañño nāhosi, sveva tesaṃ paññāya aggo. Athassa te sannipatitvā ācariyaṭṭhānaṃ adaṃsu. Atha ne so āha – ‘‘mārisā, tumhe niccaṃ vanamūlaphalāhārā araññeva vasatha, manussapathaṃ kasmā na gacchathā’’ti? ‘‘Mārisa, manussā nāma mahādānaṃ datvā anumodanaṃ kārāpenti, dhammiṃ kathaṃ bhaṇāpenti, pañhaṃ pucchanti, mayaṃ tena bhayena tattha na gacchāmā’’ti. ‘‘Mārisā, sacepi cakkavattirājā bhavissati, manaṃ gahetvā kathanaṃ nāma mayhaṃ bhāro, tumhe mā bhāyathā’’ti vatvā tehi saddhiṃ cārikaṃ caramāno anupubbena bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase sabbehi saddhiṃ dvāragāme bhikkhāya cari, manussā mahādānaṃ adaṃsu. Tāpasā punadivase nagaraṃ pavisiṃsu manussā mahādānaṃ adaṃsu. Uddālakatāpaso dānānumodanaṃ karoti, maṅgalaṃ vadati, pañhaṃ vissajjeti, manussā pasīditvā bahupaccaye adaṃsu. Sakalanagaraṃ ‘‘paṇḍito gaṇasatthā dhammikatāpaso āgato’’ti saṅkhubhi, taṃ raññopi kathayiṃsu.
ရာဇာ ‘‘ကုဟိံ ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဥယ္ယာနေ’’တိ သုတ္ဝာ ‘‘သာဓု အဇ္ဇ တေသံ ဒသ္သနာယ ဂမိသ္သာမီ’’တိ အာဟ။ ဧကော ပုရိသော ဂန္တ္ဝာ ‘‘ရာဇာ ကိရ ဝော ပသ္သိတုံ အာဂစ္ဆိသ္သတီ’’တိ ဥဒ္ဒာလကသ္သ ကထေသိ။ သောပိ ဣသိဂဏံ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘မာရိသာ, ရာဇာ ကိရ အာဂမိသ္သတိ, ဣသ္သရေ နာမ ဧကဒိဝသံ အာရာဓေတ္ဝာ ယာဝဇီဝံ အလံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန ကာတဗ္ဗံ အာစရိယာ’’တိ? သော ဧဝမာဟ – ‘‘တုမ္ဟေသု ဧကစ္စေ ဝဂ္ဂုလိဝတံ စရန္တု, ဧကစ္စေ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တု, ဧကစ္စေ ကဏ္ဋကာပသ္သယိကာ ဘဝန္တု, ဧကစ္စေ ပဉ္စာတပံ တပန္တု, ဧကစ္စေ ဥဒကောရောဟနကမ္မံ ကရောန္တု, ဧကစ္စေ တတ္ထ တတ္ထ မန္တေ သဇ္ဈာယန္တူ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ သယံ ပန အဋ္ဌ ဝာ ဒသ ဝာ ပဏ္ဍိတဝာဒိနော ဂဟေတ္ဝာ မနောရမေ အာဓာရကေ ရမဏီယံ ပောတ္ထကံ ဌပေတ္ဝာ အန္တေဝာသိကပရိဝုတော သုပညတ္တေ သာပသ္သယေ အာသနေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ပုရောဟိတံ အာဒာယ မဟန္တေန ပရိဝာရေန ဥယ္ယာနံ ဂန္တ္ဝာ တေ မိစ္ဆာတပံ စရန္တေ ဒိသ္ဝာ ‘‘အပာယဘယမ္ဟာ မုတ္တာ’’တိ ပသီဒိတ္ဝာ ဥဒ္ဒာလကသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ပဋိသန္ထာရံ ကတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော တုဋ္ဌမာနသော ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂာထမာဟ –
Rājā ‘‘kuhiṃ vasatī’’ti pucchitvā ‘‘uyyāne’’ti sutvā ‘‘sādhu ajja tesaṃ dassanāya gamissāmī’’ti āha. Eko puriso gantvā ‘‘rājā kira vo passituṃ āgacchissatī’’ti uddālakassa kathesi. Sopi isigaṇaṃ āmantetvā ‘‘mārisā, rājā kira āgamissati, issare nāma ekadivasaṃ ārādhetvā yāvajīvaṃ alaṃ hotī’’ti. ‘‘Kiṃ pana kātabbaṃ ācariyā’’ti? So evamāha – ‘‘tumhesu ekacce vaggulivataṃ carantu, ekacce ukkuṭikappadhānamanuyuñjantu, ekacce kaṇṭakāpassayikā bhavantu, ekacce pañcātapaṃ tapantu, ekacce udakorohanakammaṃ karontu, ekacce tattha tattha mante sajjhāyantū’’ti. Te tathā kariṃsu. Sayaṃ pana aṭṭha vā dasa vā paṇḍitavādino gahetvā manorame ādhārake ramaṇīyaṃ potthakaṃ ṭhapetvā antevāsikaparivuto supaññatte sāpassaye āsane nisīdi. Tasmiṃ khaṇe rājā purohitaṃ ādāya mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā te micchātapaṃ carante disvā ‘‘apāyabhayamhā muttā’’ti pasīditvā uddālakassa santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisinno tuṭṭhamānaso purohitena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
၆၂.
62.
‘‘ခရာဇိနာ ဇဋိလာ ပင္ကဒန္တာ၊ ဒုမ္မက္ခရူပာ ယေ မန္တံ ဇပ္ပန္တိ။
‘‘Kharājinā jaṭilā paṅkadantā, dummakkharūpā ye mantaṃ jappanti;
ကစ္စိန္နု တေ မာနုသကေ ပယောဂေ၊ ဣဒံ ဝိဒူ ပရိမုတ္တာ အပာယာ’’တိ။
Kaccinnu te mānusake payoge, idaṃ vidū parimuttā apāyā’’ti.
တတ္ထ ခရာဇိနာတိ သခုရေဟိ အဇိနစမ္မေဟိ သမန္နာဂတာ။ ပင္ကဒန္တာတိ ဒန္တကဋ္ဌသ္သ အခာဒနေန မလဂ္ဂဟိတဒန္တာ။ ဒုမ္မက္ခရူပာတိ အနဉ္ဇိတက္ခာ အမဏ္ဍိတရူပာ လူခသင္ဃာဋိဓရာ။ မာနုသကေ ပယောဂေတိ မနုသ္သေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝီရိယေ။ ဣဒံ ဝိဒူတိ ဣဒံ တပစရဏဉ္စ မန္တသဇ္ဈာယနဉ္စ ဇာနန္တာ။ အပာယာတိ ကစ္စိ အာစရိယ, ဣမေ စတူဟိ အပာယေဟိ မုတ္တာတိ ပုစ္ဆတိ။
Tattha kharājināti sakhurehi ajinacammehi samannāgatā. Paṅkadantāti dantakaṭṭhassa akhādanena malaggahitadantā. Dummakkharūpāti anañjitakkhā amaṇḍitarūpā lūkhasaṅghāṭidharā. Mānusake payogeti manussehi kattabbavīriye. Idaṃ vidūti idaṃ tapacaraṇañca mantasajjhāyanañca jānantā. Apāyāti kacci ācariya, ime catūhi apāyehi muttāti pucchati.
တံ သုတ္ဝာ ပုရောဟိတော ‘‘အယံ ရာဇာ အဋ္ဌာနေ ပသန္နော, တုဏ္ဟီ ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဒုတိယံ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā purohito ‘‘ayaṃ rājā aṭṭhāne pasanno, tuṇhī bhavituṃ na vaṭṭatī’’ti cintetvā dutiyaṃ gāthamāha –
၆၃.
63.
‘‘ပာပာနိ ကမ္မာနိ ကရေထ ရာဇ၊ ဗဟုသ္သုတော စေ န စရေယ္ယ ဓမ္မံ။
‘‘Pāpāni kammāni karetha rāja, bahussuto ce na careyya dhammaṃ;
သဟသ္သဝေဒောပိ န တံ ပဋိစ္စ၊ ဒုက္ခာ ပမုစ္စေ စရဏံ အပတ္ဝာ’’တိ။
Sahassavedopi na taṃ paṭicca, dukkhā pamucce caraṇaṃ apatvā’’ti.
တတ္ထ ဗဟုသ္သုတော စေတိ သစေ မဟာရာဇ, ‘‘အဟံ ဗဟုသ္သုတောမ္ဟီ’’တိ ပဂုဏဝေဒောပိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ န စရေယ္ယ, တီဟိ ဒ္ဝာရေဟိ ပာပာနေဝ ကရေယ္ယ, တိဋ္ဌန္တု တယော ဝေဒာ, သဟသ္သဝေဒောပိ သမာနော တံ ဗာဟုသစ္စံ ပဋိစ္စ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင္ခာတံ စရဏံ အပ္ပတ္ဝာ အပာယဒုက္ခတော န မုစ္စေယ္ယာတိ။
Tattha bahussuto ceti sace mahārāja, ‘‘ahaṃ bahussutomhī’’ti paguṇavedopi dasakusalakammapathadhammaṃ na careyya, tīhi dvārehi pāpāneva kareyya, tiṭṭhantu tayo vedā, sahassavedopi samāno taṃ bāhusaccaṃ paṭicca aṭṭhasamāpattisaṅkhātaṃ caraṇaṃ appatvā apāyadukkhato na mucceyyāti.
တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဥဒ္ဒာလကော စိန္တေသိ ‘‘ရာဇာ ယထာ ဝာ တထာ ဝာ ဣသိဂဏသ္သ ပသီဒိ, အယံ ပန ဗ္ရာဟ္မဏော စရန္တံ ဂောဏံ ဒဏ္ဍေန ပဟရန္တော ဝိယ ဝဍ္ဎိတဘတ္တေ ကစဝရံ ခိပန္တော ဝိယ ကထေသိ, တေန သဒ္ဓိံ ကထေသ္သာမီ’’တိ။ သော တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော တတိယံ ဂာထမာဟ –
Tassa vacanaṃ sutvā uddālako cintesi ‘‘rājā yathā vā tathā vā isigaṇassa pasīdi, ayaṃ pana brāhmaṇo carantaṃ goṇaṃ daṇḍena paharanto viya vaḍḍhitabhatte kacavaraṃ khipanto viya kathesi, tena saddhiṃ kathessāmī’’ti. So tena saddhiṃ kathento tatiyaṃ gāthamāha –
၆၄.
64.
‘‘သဟသ္သဝေဒောပိ န တံ ပဋိစ္စ၊ ဒုက္ခာ ပမုစ္စေ စရဏံ အပတ္ဝာ။
‘‘Sahassavedopi na taṃ paṭicca, dukkhā pamucce caraṇaṃ apatvā;
မညာမိ ဝေဒာ အဖလာ ဘဝန္တိ၊ သသံယမံ စရဏညေဝ သစ္စ’’န္တိ။
Maññāmi vedā aphalā bhavanti, sasaṃyamaṃ caraṇaññeva sacca’’nti.
တတ္ထ အဖလာတိ တဝ ဝာဒေ ဝေဒာ စ သေသသိပ္ပာနိ စ အဖလာနိ အာပဇ္ဇန္တိ, တာနိ ကသ္မာ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တိ, သီလသံယမေန သဒ္ဓိံ စရဏညေဝ ဧကံ သစ္စံ အာပဇ္ဇတီတိ။
Tattha aphalāti tava vāde vedā ca sesasippāni ca aphalāni āpajjanti, tāni kasmā uggaṇhanti, sīlasaṃyamena saddhiṃ caraṇaññeva ekaṃ saccaṃ āpajjatīti.
တတော ပုရောဟိတော စတုတ္ထံ ဂာထမာဟ –
Tato purohito catutthaṃ gāthamāha –
၆၅.
65.
‘‘န ဟေဝ ဝေဒာ အဖလာ ဘဝန္တိ၊ သသံယမံ စရဏညေဝ သစ္စံ။
‘‘Na heva vedā aphalā bhavanti, sasaṃyamaṃ caraṇaññeva saccaṃ;
ကိတ္တိဉ္ဟိ ပပ္ပောတိ အဓိစ္စ ဝေဒေ၊ သန္တိံ ပုဏာတိ စရဏေန ဒန္တော’’တိ။
Kittiñhi pappoti adhicca vede, santiṃ puṇāti caraṇena danto’’ti.
တတ္ထ န ဟေဝာတိ နာဟံ ‘‘ဝေဒာ အဖလာ’’တိ ဝဒာမိ, အပိစ ခော ပန သသံယမံ စရဏံ သစ္စမေဝ သဘာဝဘူတံ ဥတ္တမံ။ တေန ဟိ သက္ကာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုံ။ သန္တိံ ပုဏာတီတိ သမာပတ္တိသင္ခာတေန စရဏေန ဒန္တော ဘယသန္တိကရံ နိဗ္ဗာနံ ပာပုဏာတီတိ။
Tattha na hevāti nāhaṃ ‘‘vedā aphalā’’ti vadāmi, apica kho pana sasaṃyamaṃ caraṇaṃ saccameva sabhāvabhūtaṃ uttamaṃ. Tena hi sakkā dukkhā muccituṃ. Santiṃ puṇātīti samāpattisaṅkhātena caraṇena danto bhayasantikaraṃ nibbānaṃ pāpuṇātīti.
တံ သုတ္ဝာ ဥဒ္ဒာလကော ‘‘န သက္ကာ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပဋိပက္ခဝသေန ဌာတုံ, ‘ပုတ္တော တဝာဟ’န္တိ ဝုတ္တေ သိနေဟံ အကရောန္တော နာမ နတ္ထိ, ပုတ္တဘာဝမသ္သ ကထေသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ပဉ္စမံ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā uddālako ‘‘na sakkā iminā saddhiṃ paṭipakkhavasena ṭhātuṃ, ‘putto tavāha’nti vutte sinehaṃ akaronto nāma natthi, puttabhāvamassa kathessāmī’’ti cintetvā pañcamaṃ gāthamāha –
၆၆.
66.
‘‘ဘစ္စာ မာတာ ပိတာ ဗန္ဓူ၊ ယေန ဇာတော သယေဝ သော။
‘‘Bhaccā mātā pitā bandhū, yena jāto sayeva so;
ဥဒ္ဒာလကော အဟံ ဘောတော၊ သောတ္တိယာကုလဝံသကော’’တိ။
Uddālako ahaṃ bhoto, sottiyākulavaṃsako’’ti.
တတ္ထ ဘစ္စာတိ မာတာ စ ပိတာ စ သေသဗန္ဓူ စ ဘရိတဗ္ဗာ နာမ။ ယေန ပန ဇာတော, သောယေဝ သော ဟောတိ။ အတ္တာယေဝ ဟိ အတ္တနော ဇာယတိ, အဟဉ္စ တယာဝ ဥဒ္ဒာလကရုက္ခမူလေ ဇနိတော, တယာ ဝုတ္တမေဝ နာမံ ကတံ, ဥဒ္ဒာလကော အဟံ ဘောတိ။
Tattha bhaccāti mātā ca pitā ca sesabandhū ca bharitabbā nāma. Yena pana jāto, soyeva so hoti. Attāyeva hi attano jāyati, ahañca tayāva uddālakarukkhamūle janito, tayā vuttameva nāmaṃ kataṃ, uddālako ahaṃ bhoti.
သော ‘‘ဧကံသေန တ္ဝံ ဥဒ္ဒာလကောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘မယာ တေ မာတု သညာဏံ ဒိန္နံ, တံ ကုဟိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒံ ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိ မုဒ္ဒိကံ တသ္သ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ဗ္ရာဟ္မဏော မုဒ္ဒိကံ သဉ္ဇာနိတ္ဝာ နိစ္ဆယေန ‘‘တ္ဝံ ဗ္ရာဟ္မဏဓမ္မံ ပဇာနာသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ဆဋ္ဌံ ဂာထမာဟ –
So ‘‘ekaṃsena tvaṃ uddālakosī’’ti vutte ‘‘āmā’’ti vatvā ‘‘mayā te mātu saññāṇaṃ dinnaṃ, taṃ kuhi’’nti vutte ‘‘idaṃ brāhmaṇā’’ti muddikaṃ tassa hatthe ṭhapesi. Brāhmaṇo muddikaṃ sañjānitvā nicchayena ‘‘tvaṃ brāhmaṇadhammaṃ pajānāsī’’ti vatvā brāhmaṇadhammaṃ pucchanto chaṭṭhaṃ gāthamāha –
၆၇.
67.
‘‘ကထံ ဘော ဗ္ရာဟ္မဏော ဟောတိ၊ ကထံ ဘဝတိ ကေဝလီ။
‘‘Kathaṃ bho brāhmaṇo hoti, kathaṃ bhavati kevalī;
ကထဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မဋ္ဌော ကိန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
Kathañca parinibbānaṃ, dhammaṭṭho kinti vuccatī’’ti.
ဥဒ္ဒာလကောပိ တသ္သ အာစိက္ခန္တော သတ္တမံ ဂာထမာဟ –
Uddālakopi tassa ācikkhanto sattamaṃ gāthamāha –
၆၈.
68.
‘‘နိရံကတ္ဝာ အဂ္ဂိမာဒာယ ဗ္ရာဟ္မဏော၊ အာပော သိဉ္စံ ယဇံ ဥသ္သေတိ ယူပံ။
‘‘Niraṃkatvā aggimādāya brāhmaṇo, āpo siñcaṃ yajaṃ usseti yūpaṃ;
ဧဝံကရော ဗ္ရာဟ္မဏော ဟောတိ ခေမီ၊ ဓမ္မေ ဌိတံ တေန အမာပယိံသူ’’တိ။
Evaṃkaro brāhmaṇo hoti khemī, dhamme ṭhitaṃ tena amāpayiṃsū’’ti.
တတ္ထ နိရံကတ္ဝာ အဂ္ဂိမာဒာယာတိ နိရန္တရံ ကတ္ဝာ အဂ္ဂိံ ဂဟေတ္ဝာ ပရိစရတိ။ အာပော သိဉ္စံ ယဇံ ဥသ္သေတိ ယူပန္တိ အဘိသေစနကကမ္မံ ကရောန္တော သမ္မာပာသံ ဝာ ဝာဇပေယ္ယံ ဝာ နိရဂ္ဂဠံ ဝာ ယဇန္တော သုဝဏ္ဏယူပံ ဥသ္သာပေတိ။ ခေမီတိ ခေမပ္ပတ္တော။ အမာပယိံသူတိ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဓမ္မေ ဌိတံ ကထယိံသု။
Tattha niraṃkatvā aggimādāyāti nirantaraṃ katvā aggiṃ gahetvā paricarati. Āpo siñcaṃ yajaṃ usseti yūpanti abhisecanakakammaṃ karonto sammāpāsaṃ vā vājapeyyaṃ vā niraggaḷaṃ vā yajanto suvaṇṇayūpaṃ ussāpeti. Khemīti khemappatto. Amāpayiṃsūti teneva ca kāraṇena dhamme ṭhitaṃ kathayiṃsu.
တံ သုတ္ဝာ ပုရောဟိတော တေန ကထိတံ ဗ္ရာဟ္မဏဓမ္မံ ဂရဟန္တော အဋ္ဌမံ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā purohito tena kathitaṃ brāhmaṇadhammaṃ garahanto aṭṭhamaṃ gāthamāha –
၆၉.
69.
‘‘န သုဒ္ဓိ သေစနေနတ္ထိ၊ နာပိ ကေဝလီ ဗ္ရာဟ္မဏော။
‘‘Na suddhi secanenatthi, nāpi kevalī brāhmaṇo;
န ခန္တီ နာပိ သောရစ္စံ၊ နာပိ သော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။
Na khantī nāpi soraccaṃ, nāpi so parinibbuto’’ti.
တတ္ထ သေစနေနာတိ တေန ဝုတ္တေသု ဗ္ရာဟ္မဏဓမ္မေသု ဧကံ ဒသ္သေတ္ဝာ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အဂ္ဂိပရိစရဏေန ဝာ ဥဒကသေစနေန ဝာ ပသုဃာတယညေန ဝာ သုဒ္ဓိ နာမ နတ္ထိ, နာပိ ဧတ္တကေန ဗ္ရာဟ္မဏော ကေဝလပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ, န အဓိဝာသနခန္တိ, န သီလသောရစ္စံ, နာပိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော နာမ ဟောတီ’’တိ။
Tattha secanenāti tena vuttesu brāhmaṇadhammesu ekaṃ dassetvā sabbaṃ paṭikkhipati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘aggiparicaraṇena vā udakasecanena vā pasughātayaññena vā suddhi nāma natthi, nāpi ettakena brāhmaṇo kevalaparipuṇṇo hoti, na adhivāsanakhanti, na sīlasoraccaṃ, nāpi kilesaparinibbānena parinibbuto nāma hotī’’ti.
တတော နံ ဥဒ္ဒာလကော ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဗ္ရာဟ္မဏော န ဟောတိ, အထ ကထံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော နဝမံ ဂာထမာဟ –
Tato naṃ uddālako ‘‘yadi evaṃ brāhmaṇo na hoti, atha kathaṃ hotī’’ti pucchanto navamaṃ gāthamāha –
၇၀.
70.
‘‘ကထံ သော ဗ္ရာဟ္မဏော ဟောတိ၊ ကထံ ဘဝတိ ကေဝလီ။
‘‘Kathaṃ so brāhmaṇo hoti, kathaṃ bhavati kevalī;
ကထဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မဋ္ဌော ကိန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
Kathañca parinibbānaṃ, dhammaṭṭho kinti vuccatī’’ti.
ပုရောဟိတောပိသ္သ ကထေန္တော ဣတရံ ဂာထမာဟ –
Purohitopissa kathento itaraṃ gāthamāha –
၇၁.
71.
‘‘အခေတ္တဗန္ဓူ အမမော နိရာသော၊ နိလ္လောဘပာပော ဘဝလောဘခီဏော။
‘‘Akhettabandhū amamo nirāso, nillobhapāpo bhavalobhakhīṇo;
ဧဝံကရော ဗ္ရာဟ္မဏော ဟောတိ ခေမီ၊ ဓမ္မေ ဌိတံ တေန အမာပယိံသူ’’တိ။
Evaṃkaro brāhmaṇo hoti khemī, dhamme ṭhitaṃ tena amāpayiṃsū’’ti.
တတ္ထ အခေတ္တဗန္ဓူတိ အက္ခေတ္တော အဗန္ဓု, ခေတ္တဝတ္ထုဂာမနိဂမပရိဂ္ဂဟေန စေဝ ဉာတိဗန္ဓဝဂောတ္တဗန္ဓဝမိတ္တဗန္ဓဝသဟာယဗန္ဓဝသိပ္ပဗန္ဓဝပရိဂ္ဂဟေန စ ရဟိတော။ အမမောတိ သတ္တသင္ခာရေသု တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိမမာယနရဟိတော။ နိရာသောတိ လာဘဓနပုတ္တဇီဝိတာသာယ ရဟိတော။ နိလ္လောဘပာပောတိ ပာပလောဘဝိသမလောဘေန ရဟိတော။ ဘဝလောဘခီဏောတိ ခီဏဘဝရာဂော။
Tattha akhettabandhūti akkhetto abandhu, khettavatthugāmanigamapariggahena ceva ñātibandhavagottabandhavamittabandhavasahāyabandhavasippabandhavapariggahena ca rahito. Amamoti sattasaṅkhāresu taṇhādiṭṭhimamāyanarahito. Nirāsoti lābhadhanaputtajīvitāsāya rahito. Nillobhapāpoti pāpalobhavisamalobhena rahito. Bhavalobhakhīṇoti khīṇabhavarāgo.
တတော ဥဒ္ဒာလကော ဂာထမာဟ –
Tato uddālako gāthamāha –
၇၂.
72.
‘‘ခတ္တိယာ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝေသ္သာ၊ သုဒ္ဒာ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ။
‘‘Khattiyā brāhmaṇā vessā, suddā caṇḍālapukkusā;
သဗ္ဗေဝ သောရတာ ဒန္တာ၊ သဗ္ဗေဝ ပရိနိဗ္ဗုတာ။
Sabbeva soratā dantā, sabbeva parinibbutā;
သဗ္ဗေသံ သီတိဘူတာနံ၊ အတ္ထိ သေယ္ယောထ ပာပိယော’’တိ။
Sabbesaṃ sītibhūtānaṃ, atthi seyyotha pāpiyo’’ti.
တတ္ထ အတ္ထိ သေယ္ယောထ ပာပိယောတိ ဧတေ ခတ္တိယာဒယော သဗ္ဗေပိ သောရစ္စာဒီဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဘူတာနံ ပန တေသံ အယံ သေယ္ယော, အယံ ပာပိယောတိ ဧဝံ ဟီနုက္ကဋ္ဌတာ အတ္ထိ, နတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ။
Tattha atthi seyyotha pāpiyoti ete khattiyādayo sabbepi soraccādīhi samannāgatā honti, evaṃ bhūtānaṃ pana tesaṃ ayaṃ seyyo, ayaṃ pāpiyoti evaṃ hīnukkaṭṭhatā atthi, natthīti pucchati.
အထသ္သ ‘‘အရဟတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟီနုက္ကဋ္ဌတာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဒသ္သေတုံ ဗ္ရာဟ္မဏော ဂာထမာဟ –
Athassa ‘‘arahattuppattito paṭṭhāya hīnukkaṭṭhatā nāma natthī’’ti dassetuṃ brāhmaṇo gāthamāha –
၇၃.
73.
‘‘ခတ္တိယာ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝေသ္သာ၊ သုဒ္ဒာ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ။
‘‘Khattiyā brāhmaṇā vessā, suddā caṇḍālapukkusā;
သဗ္ဗေဝ သောရတာ ဒန္တာ၊ သဗ္ဗေဝ ပရိနိဗ္ဗုတာ။
Sabbeva soratā dantā, sabbeva parinibbutā;
သဗ္ဗေသံ သီတိဘူတာနံ၊ နတ္ထိ သေယ္ယောထ ပာပိယော’’တိ။
Sabbesaṃ sītibhūtānaṃ, natthi seyyotha pāpiyo’’ti.
အထ နံ ဂရဟန္တော ဥဒ္ဒာလကော ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
Atha naṃ garahanto uddālako gāthādvayamāha –
၇၄.
74.
‘‘ခတ္တိယာ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝေသ္သာ၊ သုဒ္ဒာ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ။
‘‘Khattiyā brāhmaṇā vessā, suddā caṇḍālapukkusā;
သဗ္ဗေဝ သောရတာ ဒန္တာ၊ သဗ္ဗေဝ ပရိနိဗ္ဗုတာ။
Sabbeva soratā dantā, sabbeva parinibbutā.
၇၅.
75.
‘‘သဗ္ဗေသံ သီတိဘူတာနံ၊ နတ္ထိ သေယ္ယောထ ပာပိယော။
‘‘Sabbesaṃ sītibhūtānaṃ, natthi seyyotha pāpiyo;
ပနဋ္ဌံ စရသိ ဗ္ရဟ္မညံ၊ သောတ္တိယာကုလဝံသတ’’န္တိ။
Panaṭṭhaṃ carasi brahmaññaṃ, sottiyākulavaṃsata’’nti.
တသ္သတ္ထော – ယဒိ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဝိသေသော နတ္ထိ, ဧကော ဝဏ္ဏောဝ ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေ တ္ဝံ ဥဘတော သုဇာတဘာဝံ နာသေန္တော ပနဋ္ဌံ စရသိ ဗ္ရဟ္မညံ, စဏ္ဍာလသမော ဟောသိ, သောတ္တိယကုလဝံသတံ နာသေသီတိ။
Tassattho – yadi etehi guṇehi samannāgatānaṃ viseso natthi, eko vaṇṇova hoti, evaṃ sante tvaṃ ubhato sujātabhāvaṃ nāsento panaṭṭhaṃ carasi brahmaññaṃ, caṇḍālasamo hosi, sottiyakulavaṃsataṃ nāsesīti.
အထ နံ ပုရောဟိတော ဥပမာယ သညာပေန္တော ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
Atha naṃ purohito upamāya saññāpento gāthādvayamāha –
၇၆.
76.
‘‘နာနာရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ၊ ဝိမာနံ ဘဝတိ ဆာဒိတံ။
‘‘Nānārattehi vatthehi, vimānaṃ bhavati chāditaṃ;
န တေသံ ဆာယာ ဝတ္ထာနံ၊ သော ရာဂော အနုပဇ္ဇထ။
Na tesaṃ chāyā vatthānaṃ, so rāgo anupajjatha.
၇၇.
77.
‘‘ဧဝမေဝ မနုသ္သေသု၊ ယဒာ သုဇ္ဈန္တိ မာဏဝာ။
‘‘Evameva manussesu, yadā sujjhanti māṇavā;
တေ သဇာတိံ ပမုဉ္စန္တိ၊ ဓမ္မမညာယ သုဗ္ဗတာ’’တိ။
Te sajātiṃ pamuñcanti, dhammamaññāya subbatā’’ti.
တတ္ထ ဝိမာနန္တိ ဂေဟံ ဝာ မဏ္ဍပံ ဝာ။ ဆာယာတိ တေသံ ဝတ္ထာနံ ဆာယာ သော နာနာဝိဓော ရာဂော န ဥပေတိ, သဗ္ဗာ ဆာယာ ဧကဝဏ္ဏာဝ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝာတိ မနုသ္သေသုပိ ဧဝမေဝ ဧကစ္စေ အညာဏဗ္ရာဟ္မဏာ အကာရဏေနေဝ စာတုဝဏ္ဏေ သုဒ္ဓိံ ပညာပေန္တိ, ဧသာ အတ္ထီတိ မာ ဂဏ္ဟိ။ ယဒာ အရိယမဂ္ဂေန မာဏဝာ သုဇ္ဈန္တိ, တဒာ တေဟိ ပဋိဝိဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဇာနိတ္ဝာ သုဗ္ဗတာ သီလဝန္တာ ပဏ္ဍိတပုရိသာ တေ သဇာတိံ မုဉ္စန္တိ။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ဇာတိ နာမ နိရတ္ထကာတိ။
Tattha vimānanti gehaṃ vā maṇḍapaṃ vā. Chāyāti tesaṃ vatthānaṃ chāyā so nānāvidho rāgo na upeti, sabbā chāyā ekavaṇṇāva honti. Evamevāti manussesupi evameva ekacce aññāṇabrāhmaṇā akāraṇeneva cātuvaṇṇe suddhiṃ paññāpenti, esā atthīti mā gaṇhi. Yadā ariyamaggena māṇavā sujjhanti, tadā tehi paṭividdhaṃ nibbānadhammaṃ jānitvā subbatā sīlavantā paṇḍitapurisā te sajātiṃ muñcanti. Nibbānappattito paṭṭhāya hi jāti nāma niratthakāti.
ဥဒ္ဒာလကော ပန ပစ္စာဟရိတုံ အသက္ကောန္တော အပ္ပဋိဘာနောဝ နိသီဒိ။ အထ ဗ္ရာဟ္မဏော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗေ ဧတေ, မဟာရာဇ, ကုဟကာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ကောဟညေနေဝ နာသေန္တိ, ဥဒ္ဒာလကံ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ ဥပပုရောဟိတံ ကရောထ, သေသေ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ ဖလကာဝုဓာနိ ဒတ္ဝာ သေဝကေ ကရောထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာစရိယာ’’တိ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ တေ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟန္တာဝ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
Uddālako pana paccāharituṃ asakkonto appaṭibhānova nisīdi. Atha brāhmaṇo rājānaṃ āha – ‘‘sabbe ete, mahārāja, kuhakā sakalajambudīpe kohaññeneva nāsenti, uddālakaṃ uppabbājetvā upapurohitaṃ karotha, sese uppabbājetvā phalakāvudhāni datvā sevake karothā’’ti. ‘‘Sādhu, ācariyā’’ti rājā tathā kāresi. Te rājānaṃ upaṭṭhahantāva yathākammaṃ gatā.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကုဟကောယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒာ ဥဒ္ဒာလကော ကုဟကဘိက္ခု အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ပုရောဟိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa kuhakoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā uddālako kuhakabhikkhu ahosi, rājā ānando, purohito pana ahameva ahosi’’nti.
ဥဒ္ဒာလကဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
Uddālakajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၄၈၇. ဥဒ္ဒာလကဇာတကံ • 487. Uddālakajātakaṃ