Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચરિયાપિટક-અટ્ઠકથા • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā

    ઉદ્દાનગાથાવણ્ણના

    Uddānagāthāvaṇṇanā

    ‘‘યુધઞ્જયો’’તિઆદિકા ઉદ્દાનગાથા. તત્થ ભિસેનાતિ ભિસાપદેસેન મહાકઞ્ચનચરિયં (ચરિયા॰ ૩.૩૪ આદયો) દસ્સેતિ. સોણનન્દોતિ ઇમિના સોણપણ્ડિતચરિયં (ચરિયા॰ ૩.૪૨ આદયો ) દસ્સેતિ. તથા મૂગપક્ખોતિ મૂગપક્ખાપદેસેન તેમિયપણ્ડિતચરિયં (ચરિયા॰ ૩.૪૮ આદયો) દસ્સેતિ. ઉપેક્ખાપારમિસીસેન મહાલોમહંસચરિયં (ચરિયા॰ ૩.૧૧૯ આદયો) દસ્સેતિ. આસિ ઇતિ વુટ્ઠં મહેસિનાતિ યથા, સારિપુત્ત, તુય્હં એતરહિ દેસિતં, ઇતિ એવં ઇમિના વિધાનેન મહન્તાનં દાનપારમિઆદીનં બોધિસમ્ભારાનં એસનતો મહેસિના તદા બોધિસત્તભૂતેન મયા વુટ્ઠં ચિણ્ણં ચરિતં પટિપન્નં આસિ અહોસીતિ અત્થો . ઇદાનિ પારમિપરિપૂરણવસેન ચિરકાલપ્પવત્તિતં ઇધ વુત્તં અવુત્તઞ્ચ અત્તનો દુક્કરકિરિયં એકજ્ઝં કત્વા યદત્થં સા પવત્તિતા, તઞ્ચ સઙ્ખેપેનેવ દસ્સેતું ‘‘એવં બહુબ્બિધ’’ન્તિ ગાથમાહ.

    ‘‘Yudhañjayo’’tiādikā uddānagāthā. Tattha bhisenāti bhisāpadesena mahākañcanacariyaṃ (cariyā. 3.34 ādayo) dasseti. Soṇanandoti iminā soṇapaṇḍitacariyaṃ (cariyā. 3.42 ādayo ) dasseti. Tathā mūgapakkhoti mūgapakkhāpadesena temiyapaṇḍitacariyaṃ (cariyā. 3.48 ādayo) dasseti. Upekkhāpāramisīsena mahālomahaṃsacariyaṃ (cariyā. 3.119 ādayo) dasseti. Āsi iti vuṭṭhaṃ mahesināti yathā, sāriputta, tuyhaṃ etarahi desitaṃ, iti evaṃ iminā vidhānena mahantānaṃ dānapāramiādīnaṃ bodhisambhārānaṃ esanato mahesinā tadā bodhisattabhūtena mayā vuṭṭhaṃ ciṇṇaṃ caritaṃ paṭipannaṃ āsi ahosīti attho . Idāni pāramiparipūraṇavasena cirakālappavattitaṃ idha vuttaṃ avuttañca attano dukkarakiriyaṃ ekajjhaṃ katvā yadatthaṃ sā pavattitā, tañca saṅkhepeneva dassetuṃ ‘‘evaṃ bahubbidha’’nti gāthamāha.

    તત્થ એવન્તિ ઇમિના વુત્તનયેન. બહુબ્બિધં દુક્ખન્તિ અકિત્તિપણ્ડિતાદિકાલે કારપણ્ણાદિઆહારતાય તઞ્ચ યાચકસ્સ દત્વા આહારૂપચ્છેદાદિના ચ બહુવિધં નાનપ્પકારં દુક્ખં. તથા કુરુરાજાદિકાલે સક્કસમ્પત્તિસદિસા સમ્પત્તી ચ બહુબ્બિધા. ભવાભવેતિ ખુદ્દકે ચેવ મહન્તે ચ ભવે. ભવાભવે વા વુદ્ધિહાનિયો અનુભવિત્વા બહુવિધેહિ દુક્ખેહિ અવિહઞ્ઞમાનો બહુવિધાહિ ચ સમ્પત્તીહિ અનાકડ્ઢિયમાનો પારમિપરિપૂરણપસુતો એવ હુત્વા તદનુરૂપં પટિપત્તિં પટિપન્નો ઉત્તમં અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો, અધિગતોસ્મીતિ અત્થો.

    Tattha evanti iminā vuttanayena. Bahubbidhaṃ dukkhanti akittipaṇḍitādikāle kārapaṇṇādiāhāratāya tañca yācakassa datvā āhārūpacchedādinā ca bahuvidhaṃ nānappakāraṃ dukkhaṃ. Tathā kururājādikāle sakkasampattisadisā sampattī ca bahubbidhā. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca bhave. Bhavābhave vā vuddhihāniyo anubhavitvā bahuvidhehi dukkhehi avihaññamāno bahuvidhāhi ca sampattīhi anākaḍḍhiyamāno pāramiparipūraṇapasuto eva hutvā tadanurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipanno uttamaṃ anuttaraṃ sammāsambodhiṃ sabbaññutaṃ patto, adhigatosmīti attho.

    ઇદાનિ યાસં પારમીનં પરિપૂરણત્થં એસા દુક્કરચરિયા ચિરં પવત્તિતા, તાસં અનવસેસતો પરિપુણ્ણભાવં તેન ચ પત્તબ્બફલસ્સ અત્તના અધિગતભાવં દસ્સેતું ‘‘દત્વા દાતબ્બકં દાનં, સીલં પૂરેત્વા અસેસતો’’તિઆદિ વુત્તં.

    Idāni yāsaṃ pāramīnaṃ paripūraṇatthaṃ esā dukkaracariyā ciraṃ pavattitā, tāsaṃ anavasesato paripuṇṇabhāvaṃ tena ca pattabbaphalassa attanā adhigatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘datvā dātabbakaṃ dānaṃ, sīlaṃ pūretvā asesato’’tiādi vuttaṃ.

    તત્થ દત્વા દાતબ્બકં દાનન્તિ તદા અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝિતું અગ્ગયાનપટિપદં પટિપન્નેન મહાબોધિસત્તેન દાતબ્બં દેય્યધમ્મં બાહિરં રજ્જાદિં અબ્ભન્તરં અત્તપરિચ્ચાગોતિ પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગપરિયોસાનં દાનપારમિદાનઉપપારમિદાનપરમત્થપારમિપ્પભેદં દાનં અનવસેસતો સમ્પાદેત્વાતિ અત્થો. તત્થ અકિત્તિબ્રાહ્મણકાલે (ચરિયા॰ ૧.૧ આદયો; જા॰ ૧.૧૩.૮૩ આદયો) સઙ્ખબ્રાહ્મણકાલેતિ (ચરિયા॰ ૧.૧૧ આદયો; જા॰ ૧.૧૦.૩૯ આદયો) એવમાદીસુ ઇધ આગતેસુ અનાગતેસુ ચ વિસય્હસેટ્ઠિકાલે (જા॰ ૧.૪.૧૫૭ આદયો) વેલામકાલેતિ (અ॰ નિ॰ ૯.૨૦) એવમાદીસુપિ દાનપારમિયા મહાપુરિસસ્સ પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ સસપણ્ડિતકાલે

    Tattha datvā dātabbakaṃ dānanti tadā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhituṃ aggayānapaṭipadaṃ paṭipannena mahābodhisattena dātabbaṃ deyyadhammaṃ bāhiraṃ rajjādiṃ abbhantaraṃ attapariccāgoti pañca mahāpariccāgapariyosānaṃ dānapāramidānaupapāramidānaparamatthapāramippabhedaṃ dānaṃ anavasesato sampādetvāti attho. Tattha akittibrāhmaṇakāle (cariyā. 1.1 ādayo; jā. 1.13.83 ādayo) saṅkhabrāhmaṇakāleti (cariyā. 1.11 ādayo; jā. 1.10.39 ādayo) evamādīsu idha āgatesu anāgatesu ca visayhaseṭṭhikāle (jā. 1.4.157 ādayo) velāmakāleti (a. ni. 9.20) evamādīsupi dānapāramiyā mahāpurisassa pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sasapaṇḍitakāle

    ‘‘ભિક્ખાય ઉપગતં દિસ્વા, સકત્તાનં પરિચ્ચજિં;

    ‘‘Bhikkhāya upagataṃ disvā, sakattānaṃ pariccajiṃ;

    દાનેન મે સમો નત્થિ, એસા મે દાનપારમી’’તિ. (ચરિયા॰ ૧. તસ્સુદ્દાન) –

    Dānena me samo natthi, esā me dānapāramī’’ti. (cariyā. 1. tassuddāna) –

    એવં અત્તપરિચ્ચાગં કરોન્તસ્સ દાનપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા. ઇતરેસુ પન યથારહં પારમિઉપપારમિયો વેદિતબ્બા.

    Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa dānapāramī paramatthapāramī nāma jātā. Itaresu pana yathārahaṃ pāramiupapāramiyo veditabbā.

    સીલં પૂરેત્વા અસેસતોતિ તથા અનવસેસતો કાયિકો સંવરો, વાચસિકો સંવરો, કાયિકવાચસિકો સંવરો, ઇન્દ્રિયસંવરો, ભોજને મત્તઞ્ઞુતા, સુવિસુદ્ધાજીવતાતિ એવમાદિકં બોધિસત્તસીલં સમ્પાદેન્તેન સીલપારમિસીલઉપપારમિસીલપરમત્થપારમિપ્પભેદં પૂરેતબ્બં સબ્બં સીલં પૂરેત્વા સમ્મદેવ સમ્પાદેત્વા. ઇધાપિ સીલવનાગરાજકાલે (ચરિયા॰ ૨.૧ આદયો; જા॰ ૧.૧.૭૨) ચમ્પેય્યનાગરાજકાલેતિ (ચરિયા॰ ૨.૨૦ આદયો; જા॰ ૧.૧૫.૨૪૦ આદયો) એવમાદીસુ ઇધ આગતેસુ, અનાગતેસુ ચ મહાકપિકાલે (ચરિયા॰ ૩.૬૭ આદયો; જા॰ ૧.૭.૮૩ આદયો; ૧.૧૬.૧૭૮ આદયો) છદ્દન્તકાલેતિ (જા॰ ૧.૧૬.૯૭ આદયો) એવમાદીસુ મહાસત્તસ્સ સીલપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ સઙ્ખપાલકાલે

    Sīlaṃ pūretvā asesatoti tathā anavasesato kāyiko saṃvaro, vācasiko saṃvaro, kāyikavācasiko saṃvaro, indriyasaṃvaro, bhojane mattaññutā, suvisuddhājīvatāti evamādikaṃ bodhisattasīlaṃ sampādentena sīlapāramisīlaupapāramisīlaparamatthapāramippabhedaṃ pūretabbaṃ sabbaṃ sīlaṃ pūretvā sammadeva sampādetvā. Idhāpi sīlavanāgarājakāle (cariyā. 2.1 ādayo; jā. 1.1.72) campeyyanāgarājakāleti (cariyā. 2.20 ādayo; jā. 1.15.240 ādayo) evamādīsu idha āgatesu, anāgatesu ca mahākapikāle (cariyā. 3.67 ādayo; jā. 1.7.83 ādayo; 1.16.178 ādayo) chaddantakāleti (jā. 1.16.97 ādayo) evamādīsu mahāsattassa sīlapāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa saṅkhapālakāle

    ‘‘સૂલેહિ વિનિવિજ્ઝન્તે, કોટ્ટયન્તેપિ સત્તિભિ;

    ‘‘Sūlehi vinivijjhante, koṭṭayantepi sattibhi;

    ભોજપુત્તે ન કુપ્પામિ, એસા મે સીલપારમી’’તિ. (ચરિયા॰ ૨.૯૧) –

    Bhojaputte na kuppāmi, esā me sīlapāramī’’ti. (cariyā. 2.91) –

    એવં અત્તપરિચ્ચાગં કરોન્તસ્સ સીલપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા. ઇતરેસુ પન યથારહં પારમિઉપપારમિયો વેદિતબ્બા.

    Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa sīlapāramī paramatthapāramī nāma jātā. Itaresu pana yathārahaṃ pāramiupapāramiyo veditabbā.

    નેક્ખમ્મે પારમિં ગન્ત્વાતિ તથા તિવિધેપિ મહાભિનિક્ખમને પારમિં પરમુક્કંસં ગન્ત્વા. તત્થ યુધઞ્જયકાલે (ચરિયા॰ ૩.૧ આદયો; જા॰ ૧.૧૧.૭૩ આદયો) સોમનસ્સકુમારકાલેતિ (ચરિયા॰ ૩.૭ આદયો; જા॰ ૧.૧૫.૨૧૧ આદયો) એવમાદીસુ ઇધ આગતેસુ, અનાગતેસુ ચ હત્થિપાલકુમારકાલે (જા॰ ૧.૧૫.૩૩૭ આદયો) મઘદેવકાલેતિ (મ॰ નિ॰ ૨.૩૦૮ આદયો; જા॰ ૧.૧.૯) એવમાદીસુ મહારજ્જં પહાય નેક્ખમ્મપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ ચૂળસુતસોમકાલે

    Nekkhammepāramiṃ gantvāti tathā tividhepi mahābhinikkhamane pāramiṃ paramukkaṃsaṃ gantvā. Tattha yudhañjayakāle (cariyā. 3.1 ādayo; jā. 1.11.73 ādayo) somanassakumārakāleti (cariyā. 3.7 ādayo; jā. 1.15.211 ādayo) evamādīsu idha āgatesu, anāgatesu ca hatthipālakumārakāle (jā. 1.15.337 ādayo) maghadevakāleti (ma. ni. 2.308 ādayo; jā. 1.1.9) evamādīsu mahārajjaṃ pahāya nekkhammapāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa cūḷasutasomakāle

    ‘‘મહારજ્જં હત્થગતં, ખેળપિણ્ડંવ છડ્ડયિં;

    ‘‘Mahārajjaṃ hatthagataṃ, kheḷapiṇḍaṃva chaḍḍayiṃ;

    ચજતો ન હોતિ લગ્ગનં, એસા મે નેક્ખમ્મપારમી’’તિ. (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા);

    Cajato na hoti lagganaṃ, esā me nekkhammapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);

    એવં નિસ્સઙ્ગતાય રજ્જં છડ્ડેત્વા નિક્ખમન્તસ્સ નેક્ખમ્મપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા. ઇતરેસુ પન યથારહં પારમિઉપપારમિયો વેદિતબ્બા.

    Evaṃ nissaṅgatāya rajjaṃ chaḍḍetvā nikkhamantassa nekkhammapāramī paramatthapāramī nāma jātā. Itaresu pana yathārahaṃ pāramiupapāramiyo veditabbā.

    પણ્ડિતે પરિપુચ્છિત્વાતિ કિં કુસલં કિં અકુસલં કિં સાવજ્જં કિં અનવજ્જન્તિઆદિના કુસલાદિધમ્મવિભાગં કમ્મકમ્મફલવિભાગં સત્તાનં ઉપકારાવહં અનવજ્જકમ્માયતનસિપ્પાયતનવિજ્જાટ્ઠાનાદિં પણ્ડિતે સપ્પઞ્ઞે પરિપુચ્છિત્વા. એતેન પઞ્ઞાપારમિં દસ્સેતિ. તત્થ વિધુરપણ્ડિતકાલે (જા॰ ૨.૨૨.૧૩૪૬ આદયો) મહાગોવિન્દપણ્ડિતકાલે (દી॰ નિ॰ ૨.૨૯૩ આદયો; ચરિયા ૧.૩૭ આદયો) કુદાલપણ્ડિતકાલે (જા॰ ૧.૧.૭૦) અરકપણ્ડિતકાલે (જા॰ ૧.૨.૩૭ આદયો) બોધિપરિબ્બાજકકાલે મહોસધપણ્ડિતકાલેતિ (જા॰ ૨.૨૨.૫૯૦ આદયો) એવમાદીસુ પઞ્ઞાપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ સેનકપણ્ડિતકાલે

    Paṇḍiteparipucchitvāti kiṃ kusalaṃ kiṃ akusalaṃ kiṃ sāvajjaṃ kiṃ anavajjantiādinā kusalādidhammavibhāgaṃ kammakammaphalavibhāgaṃ sattānaṃ upakārāvahaṃ anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭṭhānādiṃ paṇḍite sappaññe paripucchitvā. Etena paññāpāramiṃ dasseti. Tattha vidhurapaṇḍitakāle (jā. 2.22.1346 ādayo) mahāgovindapaṇḍitakāle (dī. ni. 2.293 ādayo; cariyā 1.37 ādayo) kudālapaṇḍitakāle (jā. 1.1.70) arakapaṇḍitakāle (jā. 1.2.37 ādayo) bodhiparibbājakakāle mahosadhapaṇḍitakāleti (jā. 2.22.590 ādayo) evamādīsu paññāpāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa senakapaṇḍitakāle

    ‘‘પઞ્ઞાય વિચિનન્તોહં, બ્રાહ્મણં મોચયિં દુખા;

    ‘‘Paññāya vicinantohaṃ, brāhmaṇaṃ mocayiṃ dukhā;

    પઞ્ઞાય મે સમો નત્થિ, એસા મે પઞ્ઞાપારમી’’તિ. (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનક્કથા) –

    Paññāya me samo natthi, esā me paññāpāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakkathā) –

    અન્તોભસ્તગતં સપ્પં દસ્સેન્તસ્સ પઞ્ઞાપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા. વીરિયં કત્વાન ઉત્તમન્તિ સમ્માસમ્બોધિં પાપેતું સમત્થતાય ઉત્તમં પધાનં વીરિયન્તિ વિવિધમ્પિ વીરિયપારમિં કત્વા ઉપ્પાદેત્વા. તત્થ મહાસીલવરાજકાલે (જા॰ ૧.૧.૫૧) પઞ્ચાવુધકુમારકાલે (જા॰ ૧.૧.૫૫) મહાવાનરિન્દકાલેતિ (જા॰ ૧.૧.૫૭) એવમાદીસુ વીરિયપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ મહાજનકકાલે

    Antobhastagataṃ sappaṃ dassentassa paññāpāramī paramatthapāramī nāma jātā. Vīriyaṃ katvāna uttamanti sammāsambodhiṃ pāpetuṃ samatthatāya uttamaṃ padhānaṃ vīriyanti vividhampi vīriyapāramiṃ katvā uppādetvā. Tattha mahāsīlavarājakāle (jā. 1.1.51) pañcāvudhakumārakāle (jā. 1.1.55) mahāvānarindakāleti (jā. 1.1.57) evamādīsu vīriyapāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa mahājanakakāle

    ‘‘અતીરદસ્સી જલમજ્ઝે, હતા સબ્બેવ માનુસા;

    ‘‘Atīradassī jalamajjhe, hatā sabbeva mānusā;

    ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથા નત્થિ, એસા મે વીરિયપારમી’’તિ. (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા) –

    Cittassa aññathā natthi, esā me vīriyapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –

    એવં મહાસમુદ્દં તરન્તસ્સ વીરિયપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા.

    Evaṃ mahāsamuddaṃ tarantassa vīriyapāramī paramatthapāramī nāma jātā.

    ખન્તિયા પારમિં ગન્ત્વાતિ અધિવાસનખન્તિઆદિ ખન્તિપરમુક્કંસભાવં પાપેન્તો ખન્તિયા પારમિં પરમકોટિં ગન્ત્વા, ખન્તિપારમિં સમ્પાદેત્વાતિ અત્થો. તત્થ મહાકપિકાલે (ચરિયા॰ ૩.૬૭ આદયો; જા॰ ૧.૭.૮૩ આદયો) મહિંસરાજકાલે (જા॰ ૧.૩.૮૨ આદયો) રુરુમિગરાજકાલે (જા॰ ૧.૧૩.૧૧૭ આદયો) ધમ્મદેવપુત્તકાલેતિ (જા॰ ૧.૧૧.૨૬ આદયો) એવમાદીસુ ખન્તિપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ ખન્તિવાદિકાલે

    Khantiyā pāramiṃ gantvāti adhivāsanakhantiādi khantiparamukkaṃsabhāvaṃ pāpento khantiyā pāramiṃ paramakoṭiṃ gantvā, khantipāramiṃ sampādetvāti attho. Tattha mahākapikāle (cariyā. 3.67 ādayo; jā. 1.7.83 ādayo) mahiṃsarājakāle (jā. 1.3.82 ādayo) rurumigarājakāle (jā. 1.13.117 ādayo) dhammadevaputtakāleti (jā. 1.11.26 ādayo) evamādīsu khantipāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa khantivādikāle

    ‘‘અચેતનં વ કોટ્ટેન્તે, તિણ્હેન ફરસુના મમં;

    ‘‘Acetanaṃ va koṭṭente, tiṇhena pharasunā mamaṃ;

    કાસિરાજે ન કુપ્પામિ, એસા મે ખન્તિપારમી’’તિ. (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા) –

    Kāsirāje na kuppāmi, esā me khantipāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –

    એવં અચેતનભાવેન વિય મહાદુક્ખં અનુભવન્તસ્સ ખન્તિપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા.

    Evaṃ acetanabhāvena viya mahādukkhaṃ anubhavantassa khantipāramī paramatthapāramī nāma jātā.

    કત્વા દળ્હમધિટ્ઠાનન્તિ કુસલસમાદાનાધિટ્ઠાનં તસ્સ તસ્સ પારમિસમાદાનસ્સ તદુપકારકસમાદાનસ્સ ચ અધિટ્ઠાનં દળ્હતરં અસિથિલં કત્વા, તં તં વતસમાદાનં અનિવત્તિભાવેન અધિટ્ઠહિત્વાતિ અત્થો. તત્થ જોતિપાલકાલે (મ॰ નિ॰ ૨.૨૮૨ આદયો) સરભઙ્ગકાલે (જા॰ ૨.૧૭.૫૦ આદયો) નેમિકાલેતિ (ચરિયા॰ ૧.૪૦ આદયો; જા॰૨.૨૨.૪૨૧ આદયો) એવમાદીસુ અધિટ્ઠાનપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ તેમિયકુમારકાલે

    Katvā daḷhamadhiṭṭhānanti kusalasamādānādhiṭṭhānaṃ tassa tassa pāramisamādānassa tadupakārakasamādānassa ca adhiṭṭhānaṃ daḷhataraṃ asithilaṃ katvā, taṃ taṃ vatasamādānaṃ anivattibhāvena adhiṭṭhahitvāti attho. Tattha jotipālakāle (ma. ni. 2.282 ādayo) sarabhaṅgakāle (jā. 2.17.50 ādayo) nemikāleti (cariyā. 1.40 ādayo; jā.2.22.421 ādayo) evamādīsu adhiṭṭhānapāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa temiyakumārakāle

    ‘‘માતાપિતા ન મે દેસ્સા, અત્તા મે ન ચ દેસ્સિયો;

    ‘‘Mātāpitā na me dessā, attā me na ca dessiyo;

    સબ્બઞ્ઞુતં પિયં મય્હં, તસ્મા વતમધિટ્ઠહિ’’ન્તિ. (ચરિયા॰ ૩.૬૫) –

    Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā vatamadhiṭṭhahi’’nti. (cariyā. 3.65) –

    એવં જીવિતં પરિચ્ચજિત્વા વતં અધિટ્ઠહન્તસ્સ અધિટ્ઠાનપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા.

    Evaṃ jīvitaṃ pariccajitvā vataṃ adhiṭṭhahantassa adhiṭṭhānapāramī paramatthapāramī nāma jātā.

    સચ્ચવાચાનુરક્ખિયાતિ સચ્ચવાચં અનુરક્ખિત્વા જીવિતન્તરાયેપિ અનરિયવોહારં ગૂથં વિય જિગુચ્છન્તો પરિહરિત્વા સબ્બસો અવિસંવાદિભાવં રક્ખિત્વા. તત્થ કપિરાજકાલે (ચરિયા॰ ૩.૬૭ આદયો) સચ્ચતાપસકાલે મચ્છરાજકાલેતિ એવમાદીસુ સચ્ચપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ મહાસુતસોમકાલે

    Saccavācānurakkhiyāti saccavācaṃ anurakkhitvā jīvitantarāyepi anariyavohāraṃ gūthaṃ viya jigucchanto pariharitvā sabbaso avisaṃvādibhāvaṃ rakkhitvā. Tattha kapirājakāle (cariyā. 3.67 ādayo) saccatāpasakāle maccharājakāleti evamādīsu saccapāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa mahāsutasomakāle

    ‘‘સચ્ચવાચં અનુરક્ખન્તો, ચજિત્વા મમ જીવિતં;

    ‘‘Saccavācaṃ anurakkhanto, cajitvā mama jīvitaṃ;

    મોચેસિં એકસતં ખત્તિયે, એસા મે સચ્ચપારમી’’તિ. (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા) –

    Mocesiṃ ekasataṃ khattiye, esā me saccapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –

    એવં જીવિતં ચજિત્વા સચ્ચં અનુરક્ખન્તસ્સ સચ્ચપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા.

    Evaṃ jīvitaṃ cajitvā saccaṃ anurakkhantassa saccapāramī paramatthapāramī nāma jātā.

    મેત્તાય પારમિં ગન્ત્વાતિ સબ્બસત્તેસુ અનોધિસો હિતૂપસંહારલક્ખણાય મેત્તાય પારમિં પરમુક્કંસતં પત્વા. તત્થ ચૂળધમ્મપાલકાલે (જા॰ ૧.૫.૪૪ આદયો) મહાસીલવરાજકાલે (જા॰ ૧.૧.૫૧) સામપણ્ડિતકાલેતિ (ચરિયા॰ ૩.૧૧૧ આદયો; જા॰ ૨.૨૨.૨૯૬ આદયો) એવમાદીસુ મેત્તાપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ સુવણ્ણસામકાલે

    Mettāyapāramiṃ gantvāti sabbasattesu anodhiso hitūpasaṃhāralakkhaṇāya mettāya pāramiṃ paramukkaṃsataṃ patvā. Tattha cūḷadhammapālakāle (jā. 1.5.44 ādayo) mahāsīlavarājakāle (jā. 1.1.51) sāmapaṇḍitakāleti (cariyā. 3.111 ādayo; jā. 2.22.296 ādayo) evamādīsu mettāpāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa suvaṇṇasāmakāle

    ‘‘ન મં કોચિ ઉત્તસતિ, નપિહં ભાયામિ કસ્સચિ;

    ‘‘Na maṃ koci uttasati, napihaṃ bhāyāmi kassaci;

    મેત્તાબલેનુપત્થદ્ધો, રમામિ પવને તદા’’તિ. (ચરિયા॰ ૩.૧૧૩) –

    Mettābalenupatthaddho, ramāmi pavane tadā’’ti. (cariyā. 3.113) –

    એવં જીવિતમ્પિ અનોલોકેત્વા મેત્તાયન્તસ્સ મેત્તાપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા.

    Evaṃ jīvitampi anoloketvā mettāyantassa mettāpāramī paramatthapāramī nāma jātā.

    સમ્માનનાવમાનનેતિ સક્કચ્ચં પૂજાસક્કારાદિના સમ્માનને ઓટ્ઠુભનાદિના અવમાનને ચ સબ્બત્થ લોકધમ્મે સમકો સમચિત્તો નિબ્બિકારો હુત્વા ઉત્તમં અનુત્તરં લબ્બઞ્ઞુતં અધિગતોસ્મીતિ અત્થો. તત્થ મહાવાનરિન્દકાલે (જા॰ ૧.૧.૫૭) કાસિરાજકાલે ખેમબ્રાહ્મણકાલે અટ્ઠિસેનપરિબ્બાજકકાલેતિ (જા॰ ૧.૭.૫૪ આદયો) એવમાદીસુ ઉપેક્ખાપારમિયા પૂરિતત્તભાવાનં પરિમાણં નામ નત્થિ. એકન્તેન પનસ્સ મહાલોમહંસકાલે

    Sammānanāvamānaneti sakkaccaṃ pūjāsakkārādinā sammānane oṭṭhubhanādinā avamānane ca sabbattha lokadhamme samako samacitto nibbikāro hutvā uttamaṃ anuttaraṃ labbaññutaṃ adhigatosmīti attho. Tattha mahāvānarindakāle (jā. 1.1.57) kāsirājakāle khemabrāhmaṇakāle aṭṭhisenaparibbājakakāleti (jā. 1.7.54 ādayo) evamādīsu upekkhāpāramiyā pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa mahālomahaṃsakāle

    ‘‘સુસાને સેય્યં કપ્પેમિ, છવટ્ઠિકં ઉપનિધાયહં;

    ‘‘Susāne seyyaṃ kappemi, chavaṭṭhikaṃ upanidhāyahaṃ;

    ગામણ્ડલા ઉપાગન્ત્વા, રૂપં દસ્સેન્તિનપ્પક’’ન્તિ. (ચરિયા॰ ૩.૧૧૯) –

    Gāmaṇḍalā upāgantvā, rūpaṃ dassentinappaka’’nti. (cariyā. 3.119) –

    એવં ગામદારકેસુ ઓટ્ઠુભનાદીહિ ચેવ માલાગન્ધૂપહારાદીહિ ચ સુખદુક્ખં ઉપ્પાદેન્તેસુપિ ઉપેક્ખં અનતિવત્તન્તસ્સ ઉપેક્ખાપારમી પરમત્થપારમી નામ જાતા. ઇતિ ભગવા –

    Evaṃ gāmadārakesu oṭṭhubhanādīhi ceva mālāgandhūpahārādīhi ca sukhadukkhaṃ uppādentesupi upekkhaṃ anativattantassa upekkhāpāramī paramatthapāramī nāma jātā. Iti bhagavā –

    ‘‘એવં બહુબ્બિધં દુક્ખં, સમ્પત્તી ચ બહુબ્બિધા;

    ‘‘Evaṃ bahubbidhaṃ dukkhaṃ, sampattī ca bahubbidhā;

    ભવાભવે અનુભવિત્વા, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમ’’ન્તિ. –

    Bhavābhave anubhavitvā, patto sambodhimuttama’’nti. –

    સમ્માસમ્બોધિં અધિગન્તું ઇમસ્મિં ભદ્દકપ્પે અત્તના કતં દુક્કરચરિયં સઙ્ખેપેનેવ વત્વા પુન –

    Sammāsambodhiṃ adhigantuṃ imasmiṃ bhaddakappe attanā kataṃ dukkaracariyaṃ saṅkhepeneva vatvā puna –

    ‘‘દત્વા દાતબ્બકં દાનં, સીલં પૂરેત્વા અસેસતો;

    ‘‘Datvā dātabbakaṃ dānaṃ, sīlaṃ pūretvā asesato;

    નેક્ખમ્મે પારમિં ગન્ત્વા, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમં.

    Nekkhamme pāramiṃ gantvā, patto sambodhimuttamaṃ.

    ‘‘પણ્ડિતે પરિપુચ્છિત્વા, વીરિયં કત્વાન મુત્તમં;

    ‘‘Paṇḍite paripucchitvā, vīriyaṃ katvāna muttamaṃ;

    ખન્તિયા પારમિં ગન્ત્વા, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમં.

    Khantiyā pāramiṃ gantvā, patto sambodhimuttamaṃ.

    ‘‘કત્વા દળ્હમધિટ્ઠાનં, સચ્ચવાચાનુરક્ખિય;

    ‘‘Katvā daḷhamadhiṭṭhānaṃ, saccavācānurakkhiya;

    મેત્તાય પારમિં ગન્ત્વા, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમં.

    Mettāya pāramiṃ gantvā, patto sambodhimuttamaṃ.

    ‘‘લાભાલાભે યસાયસે, સમ્માનનાવમાનને;

    ‘‘Lābhālābhe yasāyase, sammānanāvamānane;

    સબ્બત્થ સમકો હુત્વા, પત્તો સમ્બોધિમુત્તમ’’ન્તિ. –

    Sabbattha samako hutvā, patto sambodhimuttama’’nti. –

    અત્તના સમ્મદેવ પરિપૂરિતા દસ પારમિયો દસ્સેતિ.

    Attanā sammadeva paripūritā dasa pāramiyo dasseti.

    પકિણ્ણકકથા

    Pakiṇṇakakathā

    ઇમસ્મિં પન ઠાને ઠત્વા મહાબોધિયાનપટિપત્તિયં ઉસ્સાહજાતાનં કુલપુત્તાનં બોધિસમ્ભારેસુ નાનપ્પકારકોસલ્લત્થં સબ્બપારમીસુ પકિણ્ણકકથા કથેતબ્બા.

    Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā mahābodhiyānapaṭipattiyaṃ ussāhajātānaṃ kulaputtānaṃ bodhisambhāresu nānappakārakosallatthaṃ sabbapāramīsu pakiṇṇakakathā kathetabbā.

    તત્રિદં પઞ્હકમ્મં – કા પનેતા પારમિયો? કેનટ્ઠેન પારમિયો? કતિવિધા ચેતા? કો તાસં કમો? કાનિ લક્ખણરસપચ્ચુપટ્ઠાનપદટ્ઠાનાનિ? કો પચ્ચયો? કો સંકિલેસો? કિં વોદાનં? કો પટિપક્ખો? કા પટિપત્તિ? કો વિભાગો? કો સઙ્ગહો? કો સમ્પાદનૂપાયો? કિત્તકેન કાલેન સમ્પાદનં? કો આનિસંસો? કિં ચેતાસં ફલન્તિ?

    Tatridaṃ pañhakammaṃ – kā panetā pāramiyo? Kenaṭṭhena pāramiyo? Katividhā cetā? Ko tāsaṃ kamo? Kāni lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānāni? Ko paccayo? Ko saṃkileso? Kiṃ vodānaṃ? Ko paṭipakkho? Kā paṭipatti? Ko vibhāgo? Ko saṅgaho? Ko sampādanūpāyo? Kittakena kālena sampādanaṃ? Ko ānisaṃso? Kiṃ cetāsaṃ phalanti?

    તત્રિદં વિસ્સજ્જનં – કા પનેતા પારમિયોતિ? તણ્હામાનદિટ્ઠીહિ અનુપહતા કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતા દાનાદયો ગુણા પારમિયો.

    Tatridaṃ vissajjanaṃ – kā panetā pāramiyoti? Taṇhāmānadiṭṭhīhi anupahatā karuṇūpāyakosallapariggahitā dānādayo guṇā pāramiyo.

    કેનટ્ઠેન પારમિયોતિ? દાનસીલાદિગુણવિસેસયોગેન સત્તુત્તમતાય પરમા મહાસત્તા બોધિસત્તા, તેસં ભાવો કમ્મં વા પારમી, દાનાદિકિરિયા. અથ વા પરતીતિ પરમો, દાનાદિગુણાનં પૂરકો પાલકો ચાતિ બોધિસત્તો, પરમસ્સ અયં, પરમસ્સ વા ભાવો, કમ્મં વા પારમી, દાનાદિકિરિયાવ. અથ વા પરં સત્તં અત્તનિ મવતિ બન્ધતિ ગુણવિસેસયોગેન, પરં વા અધિકતરં મજ્જતિ સુજ્ઝતિ સંકિલેસમલતો, પરં વા સેટ્ઠં નિબ્બાનં વિસેસેન મયતિ ગચ્છતિ, પરં વા લોકં પમાણભૂતેન ઞાણવિસેસેન ઇધલોકં વિય મુનાતિ પરિચ્છિન્દતિ, પરં વા અતિવિય સીલાદિગુણગણં અત્તનો સન્તાને મિનોતિ પક્ખિપતિ, પરં વા અત્તભૂતતો ધમ્મકાયતો અઞ્ઞં પટિપક્ખં વા તદનત્થકરં કિલેસચોરગણં મિનાતિ હિંસતીતિ પરમો, મહાસત્તો. પરમસ્સ અયન્તિઆદિ વુત્તનયેન યોજેતબ્બં. પારે વા નિબ્બાને મજ્જતિ સુજ્ઝતિ સત્તે ચ સોધેતિ, તત્થ વા સત્તે મવતિ બન્ધતિ યોજેતિ, તં વા મયતિ ગચ્છતિ ગમેતિ ચ, મુનાતિ વા તં યાથાવતો , તત્થ વા સત્તે મિનોતિ પક્ખિપતિ, કિલેસારયો વા સત્તાનં તત્થ મિનાતિ હિંસતીતિ પારમી, મહાપુરિસો. તસ્સ ભાવો કમ્મં વા પારમિતા, દાનાદિકિરિયાવ. ઇમિના નયેન પારમીસદ્દત્થો વેદિતબ્બો.

    Kenaṭṭhena pāramiyoti? Dānasīlādiguṇavisesayogena sattuttamatāya paramā mahāsattā bodhisattā, tesaṃ bhāvo kammaṃ vā pāramī, dānādikiriyā. Atha vā paratīti paramo, dānādiguṇānaṃ pūrako pālako cāti bodhisatto, paramassa ayaṃ, paramassa vā bhāvo, kammaṃ vā pāramī, dānādikiriyāva. Atha vā paraṃ sattaṃ attani mavati bandhati guṇavisesayogena, paraṃ vā adhikataraṃ majjati sujjhati saṃkilesamalato, paraṃ vā seṭṭhaṃ nibbānaṃ visesena mayati gacchati, paraṃ vā lokaṃ pamāṇabhūtena ñāṇavisesena idhalokaṃ viya munāti paricchindati, paraṃ vā ativiya sīlādiguṇagaṇaṃ attano santāne minoti pakkhipati, paraṃ vā attabhūtato dhammakāyato aññaṃ paṭipakkhaṃ vā tadanatthakaraṃ kilesacoragaṇaṃ mināti hiṃsatīti paramo, mahāsatto. Paramassa ayantiādi vuttanayena yojetabbaṃ. Pāre vā nibbāne majjati sujjhati satte ca sodheti, tattha vā satte mavati bandhati yojeti, taṃ vā mayati gacchati gameti ca, munāti vā taṃ yāthāvato , tattha vā satte minoti pakkhipati, kilesārayo vā sattānaṃ tattha mināti hiṃsatīti pāramī, mahāpuriso. Tassa bhāvo kammaṃ vā pāramitā, dānādikiriyāva. Iminā nayena pāramīsaddattho veditabbo.

    કતિવિધાતિ? સઙ્ખેપતો દસવિધા. તા પન પાળિયં સરૂપતો આગતાયેવ. યથાહ –

    Katividhāti? Saṅkhepato dasavidhā. Tā pana pāḷiyaṃ sarūpato āgatāyeva. Yathāha –

    ‘‘વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, પઠમં દાનપારમિં;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;

    પુબ્બકેહિ મહેસીહિ, અનુચિણ્ણં મહાપથ’’ન્તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૧૬) –

    Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpatha’’nti. (bu. vaṃ. 2.116) –

    આદિ. યથા ચાહ – ‘‘કતિ નુ ખો, ભન્તે, બુદ્ધકારકા ધમ્મા? દસ ખો, સારિપુત્ત, બુદ્ધકારકા ધમ્મા. કતમે દસ? દાનં ખો, સારિપુત્ત, બુદ્ધકારકો ધમ્મો, સીલં, નેક્ખમ્મં, પઞ્ઞા, વીરિયં, ખન્તિ, સચ્ચં, અધિટ્ઠાનં, મેત્તા, ઉપેક્ખા બુદ્ધકારકો ધમ્મો. ઇમે ખો, સારિપુત્ત, દસ બુદ્ધકારકા ધમ્મા’’તિ. ઇદમવોચ ભગવા, ઇદં વત્વા સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –

    Ādi. Yathā cāha – ‘‘kati nu kho, bhante, buddhakārakā dhammā? Dasa kho, sāriputta, buddhakārakā dhammā. Katame dasa? Dānaṃ kho, sāriputta, buddhakārako dhammo, sīlaṃ, nekkhammaṃ, paññā, vīriyaṃ, khanti, saccaṃ, adhiṭṭhānaṃ, mettā, upekkhā buddhakārako dhammo. Ime kho, sāriputta, dasa buddhakārakā dhammā’’ti. Idamavoca bhagavā, idaṃ vatvā sugato athāparaṃ etadavoca satthā –

    ‘‘દાનં સીલઞ્ચ નેક્ખમ્મં, પઞ્ઞા વીરિયેન પઞ્ચમં;

    ‘‘Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ, paññā vīriyena pañcamaṃ;

    ખન્તિ સચ્ચમધિટ્ઠાનં, મેત્તુપેક્ખાતિ તે દસા’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૧.૭૬ થોકં વિસદિસં);

    Khanti saccamadhiṭṭhānaṃ, mettupekkhāti te dasā’’ti. (bu. vaṃ. 1.76 thokaṃ visadisaṃ);

    કેચિ પન ‘‘છબ્બિધા’’તિ વદન્તિ. તં એતાસં સઙ્ગહવસેન વુત્તં. સો પન સઙ્ગહો પરતો આવિ ભવિસ્સતિ.

    Keci pana ‘‘chabbidhā’’ti vadanti. Taṃ etāsaṃ saṅgahavasena vuttaṃ. So pana saṅgaho parato āvi bhavissati.

    કો તાસં કમોતિ? એત્થ કમોતિ દેસનાક્કમો, સો ચ પઠમસમાદાનહેતુકો, સમાદાનં પવિચયહેતુકં, ઇતિ યથા આદિમ્હિ પવિચિતા સમાદિન્ના ચ, તથા દેસિતા. તત્થ દાનં સીલસ્સ બહૂપકારં સુકરઞ્ચાતિ તં આદિમ્હિ વુત્તં. દાનં સીલપરિગ્ગહિતં મહપ્ફલં હોતિ મહાનિસંસન્તિ દાનાનન્તરં સીલં વુત્તં. સીલં નેક્ખમ્મપરિગ્ગહિતં, નેક્ખમ્મં પઞ્ઞાપરિગ્ગહિતં, પઞ્ઞા વીરિયપરિગ્ગહિતા, વીરિયં ખન્તિપરિગ્ગહિતં, ખન્તિ સચ્ચપરિગ્ગહિતા, સચ્ચં અધિટ્ઠાનપરિગ્ગહિતં, અધિટ્ઠાનં મેત્તાપરિગ્ગહિતં, મેત્તા ઉપેક્ખાપરિગ્ગહિતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસાતિ મેત્તાનન્તરમુપેક્ખા વુત્તા. ઉપેક્ખા પન કરુણાપરિગ્ગહિતા કરુણા ચ ઉપેક્ખાપરિગ્ગહિતાતિ વેદિતબ્બા. ‘‘કથં પન મહાકારુણિકા બોધિસત્તા સત્તેસુ ઉપેક્ખકા હોન્તી’’તિ? ‘‘ઉપેક્ખિતબ્બયુત્તેસુ કઞ્ચિ કાલં ઉપેક્ખકા હોન્તિ , ન પન સબ્બત્થ સબ્બદા ચા’’તિ કેચિ. અપરે પન – ‘‘ન સત્તેસુ ઉપેક્ખકા, સત્તકતેસુ પન વિપ્પકારેસુ ઉપેક્ખકા હોન્તી’’તિ.

    Ko tāsaṃ kamoti? Ettha kamoti desanākkamo, so ca paṭhamasamādānahetuko, samādānaṃ pavicayahetukaṃ, iti yathā ādimhi pavicitā samādinnā ca, tathā desitā. Tattha dānaṃ sīlassa bahūpakāraṃ sukarañcāti taṃ ādimhi vuttaṃ. Dānaṃ sīlapariggahitaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsanti dānānantaraṃ sīlaṃ vuttaṃ. Sīlaṃ nekkhammapariggahitaṃ, nekkhammaṃ paññāpariggahitaṃ, paññā vīriyapariggahitā, vīriyaṃ khantipariggahitaṃ, khanti saccapariggahitā, saccaṃ adhiṭṭhānapariggahitaṃ, adhiṭṭhānaṃ mettāpariggahitaṃ, mettā upekkhāpariggahitā mahapphalā hoti mahānisaṃsāti mettānantaramupekkhā vuttā. Upekkhā pana karuṇāpariggahitā karuṇā ca upekkhāpariggahitāti veditabbā. ‘‘Kathaṃ pana mahākāruṇikā bodhisattā sattesu upekkhakā hontī’’ti? ‘‘Upekkhitabbayuttesu kañci kālaṃ upekkhakā honti , na pana sabbattha sabbadā cā’’ti keci. Apare pana – ‘‘na sattesu upekkhakā, sattakatesu pana vippakāresu upekkhakā hontī’’ti.

    અપરો નયો – પચુરજનેસુપિ પવત્તિયા સબ્બસત્તસાધારણત્તા અપ્પફલત્તા સુકરત્તા ચ આદિમ્હિ દાનં વુત્તં. સીલેન દાયકપટિગ્ગાહકસુદ્ધિતો પરાનુગ્ગહં વત્વા પરપીળાનિવત્તિવચનતો કિરિયધમ્મં વત્વા અકિરિયધમ્મવચનતો ભોગસમ્પત્તિહેતું વત્વા ભવસમ્પત્તિહેતુવચનતો ચ દાનસ્સ અનન્તરં સીલં વુત્તં. નેક્ખમ્મેન સીલસમ્પત્તિસિદ્ધિતો કાયવચીસુચરિતં વત્વા મનોસુચરિતવચનતો વિસુદ્ધસીલસ્સ સુખેનેવ ઝાનસમિજ્ઝનતો કમ્માપરાધપ્પહાનેન પયોગસુદ્ધિં વત્વા કિલેસાપરાધપ્પહાનેન આસયસુદ્ધિવચનતો વીતિક્કમપ્પહાનેન ચિત્તસ્સ પરિયુટ્ઠાનપ્પહાનવચનતો ચ સીલસ્સ અનન્તરં નેક્ખમ્મં વુત્તં. પઞ્ઞાય નેક્ખમ્મસ્સ સિદ્ધિપરિસુદ્ધિતો ઝાનાભાવેન પઞ્ઞાભાવવચનતો ‘‘સમાધિપદટ્ઠાના હિ પઞ્ઞા, પઞ્ઞાપચ્ચુપટ્ઠાનો ચ સમાધિ’’. સમથનિમિત્તં વત્વા ઉપેક્ખાનિમિત્તવચનતો પરહિતજ્ઝાનેન પરહિતકરણૂપાયકોસલ્લવચનતો ચ નેક્ખમ્મસ્સ અનન્તરં પઞ્ઞા વુત્તા. વીરિયારમ્ભેન પઞ્ઞાકિચ્ચસિદ્ધિતો સત્તસુઞ્ઞતાધમ્મનિજ્ઝાનક્ખન્તિં વત્વા સત્તહિતાય આરમ્ભસ્સ અચ્છરિયતાવચનતો ઉપેક્ખાનિમિત્તં વત્વા પગ્ગહનિમિત્તવચનતો નિસમ્મકારિતં વત્વા ઉટ્ઠાનવચનતો ચ ‘‘નિસમ્મકારિનો હિ ઉટ્ઠાનં ફલવિસેસમાવહતી’’તિ પઞ્ઞાય અનન્તરં વીરિયં વુત્તં.

    Aparo nayo – pacurajanesupi pavattiyā sabbasattasādhāraṇattā appaphalattā sukarattā ca ādimhi dānaṃ vuttaṃ. Sīlena dāyakapaṭiggāhakasuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato bhogasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānassa anantaraṃ sīlaṃ vuttaṃ. Nekkhammena sīlasampattisiddhito kāyavacīsucaritaṃ vatvā manosucaritavacanato visuddhasīlassa sukheneva jhānasamijjhanato kammāparādhappahānena payogasuddhiṃ vatvā kilesāparādhappahānena āsayasuddhivacanato vītikkamappahānena cittassa pariyuṭṭhānappahānavacanato ca sīlassa anantaraṃ nekkhammaṃ vuttaṃ. Paññāya nekkhammassa siddhiparisuddhito jhānābhāvena paññābhāvavacanato ‘‘samādhipadaṭṭhānā hi paññā, paññāpaccupaṭṭhāno ca samādhi’’. Samathanimittaṃ vatvā upekkhānimittavacanato parahitajjhānena parahitakaraṇūpāyakosallavacanato ca nekkhammassa anantaraṃ paññā vuttā. Vīriyārambhena paññākiccasiddhito sattasuññatādhammanijjhānakkhantiṃ vatvā sattahitāya ārambhassa acchariyatāvacanato upekkhānimittaṃ vatvā paggahanimittavacanato nisammakāritaṃ vatvā uṭṭhānavacanato ca ‘‘nisammakārino hi uṭṭhānaṃ phalavisesamāvahatī’’ti paññāya anantaraṃ vīriyaṃ vuttaṃ.

    વીરિયેન તિતિક્ખાસિદ્ધિતો ‘‘વીરિયવા હિ આરદ્ધવીરિયત્તા સત્તસઙ્ખારેહિ ઉપનીતં દુક્ખં અભિભુય્ય વિહરતિ’’. વીરિયસ્સ તિતિક્ખાલઙ્કારભાવતો ‘‘વીરિયવતો હિ તિતિક્ખા સોભતિ’’. પગ્ગહનિમિત્તં વત્વા સમથનિમિત્તવચનતો અચ્ચારમ્ભેન ઉદ્ધચ્ચદોસપ્પહાનવચનતો ‘‘ધમ્મનિજ્ઝાનક્ખન્તિયા હિ ઉદ્ધચ્ચદોસો પહીયતિ’’. વીરિયવતો સાતચ્ચકરણવચનતો ‘‘ખન્તિબહુલો હિ અનુદ્ધતો સાતચ્ચકારી હોતિ’’. અપ્પમાદવતો પરહિતકિરિયારમ્ભે પચ્ચુપકારતણ્હાભાવવચનતો ‘‘યાથાવતો ધમ્મનિજ્ઝાને હિ સતિ તણ્હા ન હોતિ’’. પરહિતારમ્ભે પરમેપિ પરકતદુક્ખસહનતાવચનતો ચ વીરિયસ્સ અનન્તરં ખન્તિ વુત્તા. સચ્ચેન ખન્તિયા ચિરાધિટ્ઠાનતો અપકારિનો અપકારખન્તિં વત્વા તદુપકારકરણે અવિસંવાદવચનતો ખન્તિયા અપવાદવાચાવિકમ્પનેન ભૂતવાદિતાય અવિજહનવચનતો સત્તસુઞ્ઞતાધમ્મનિજ્ઝાનક્ખન્તિં વત્વા તદુપબ્રૂહિતઞાણસચ્ચવચનતો ચ ખન્તિયા અનન્તરં સચ્ચં વુત્તં.

    Vīriyena titikkhāsiddhito ‘‘vīriyavā hi āraddhavīriyattā sattasaṅkhārehi upanītaṃ dukkhaṃ abhibhuyya viharati’’. Vīriyassa titikkhālaṅkārabhāvato ‘‘vīriyavato hi titikkhā sobhati’’. Paggahanimittaṃ vatvā samathanimittavacanato accārambhena uddhaccadosappahānavacanato ‘‘dhammanijjhānakkhantiyā hi uddhaccadoso pahīyati’’. Vīriyavato sātaccakaraṇavacanato ‘‘khantibahulo hi anuddhato sātaccakārī hoti’’. Appamādavato parahitakiriyārambhe paccupakārataṇhābhāvavacanato ‘‘yāthāvato dhammanijjhāne hi sati taṇhā na hoti’’. Parahitārambhe paramepi parakatadukkhasahanatāvacanato ca vīriyassa anantaraṃ khanti vuttā. Saccena khantiyā cirādhiṭṭhānato apakārino apakārakhantiṃ vatvā tadupakārakaraṇe avisaṃvādavacanato khantiyā apavādavācāvikampanena bhūtavāditāya avijahanavacanato sattasuññatādhammanijjhānakkhantiṃ vatvā tadupabrūhitañāṇasaccavacanato ca khantiyā anantaraṃ saccaṃ vuttaṃ.

    અધિટ્ઠાનેન સચ્ચસિદ્ધિતો ‘‘અચલાધિટ્ઠાનસ્સ હિ વિરતિ સિજ્ઝતિ’’. અવિસંવાદિતં વત્વા તત્થ અચલભાવવચનતો ‘‘સચ્ચસન્ધો હિ દાનાદીસુ પટિઞ્ઞાનુરૂપં નિચ્ચલોવ પવત્તતિ’’. ઞાણસચ્ચં વત્વા સમ્ભારેસુ પવત્તિનિટ્ઠાપનવચનતો ‘‘યથાભૂતઞાણવા હિ બોધિસમ્ભારે અધિટ્ઠાતિ, તે ચ નિટ્ઠાપેતિ પટિપક્ખેહિ અકમ્પિયભાવતો’’તિ સચ્ચસ્સ અનન્તરં અધિટ્ઠાનં વુત્તં. મેત્તાય પરહિતકરણસમાદાનાધિટ્ઠાનસિદ્ધિતો અધિટ્ઠાનં વત્વા હિતૂપસંહારવચનતો ‘‘બોધિસમ્ભારે હિ અધિતિટ્ઠમાનો મેત્તાવિહારી હોતિ’’. અચલાધિટ્ઠાનસ્સ સમાદાનાવિકોપનેન સમાદાનસમ્ભવતો ચ અધિટ્ઠાનસ્સ અનન્તરં મેત્તા વુત્તા. ઉપેક્ખાય મેત્તાવિસુદ્ધિતો સત્તેસુ હિતૂપસંહારં વત્વા તદપરાધેસુ ઉદાસીનતાવચનતો મેત્તાભાવનં વત્વા તન્નિસ્સન્દભાવનાવચનતો હિતકામસત્તેપિ ઉપેક્ખકોતિ અચ્છરિયગુણતાવચનતો ચ મેત્તાય અનન્તરં ઉપેક્ખા વુત્તાતિ એવમેતાસં કમો વેદિતબ્બો.

    Adhiṭṭhānena saccasiddhito ‘‘acalādhiṭṭhānassa hi virati sijjhati’’. Avisaṃvāditaṃ vatvā tattha acalabhāvavacanato ‘‘saccasandho hi dānādīsu paṭiññānurūpaṃ niccalova pavattati’’. Ñāṇasaccaṃ vatvā sambhāresu pavattiniṭṭhāpanavacanato ‘‘yathābhūtañāṇavā hi bodhisambhāre adhiṭṭhāti, te ca niṭṭhāpeti paṭipakkhehi akampiyabhāvato’’ti saccassa anantaraṃ adhiṭṭhānaṃ vuttaṃ. Mettāya parahitakaraṇasamādānādhiṭṭhānasiddhito adhiṭṭhānaṃ vatvā hitūpasaṃhāravacanato ‘‘bodhisambhāre hi adhitiṭṭhamāno mettāvihārī hoti’’. Acalādhiṭṭhānassa samādānāvikopanena samādānasambhavato ca adhiṭṭhānassa anantaraṃ mettā vuttā. Upekkhāya mettāvisuddhito sattesu hitūpasaṃhāraṃ vatvā tadaparādhesu udāsīnatāvacanato mettābhāvanaṃ vatvā tannissandabhāvanāvacanato hitakāmasattepi upekkhakoti acchariyaguṇatāvacanato ca mettāya anantaraṃ upekkhā vuttāti evametāsaṃ kamo veditabbo.

    કાનિ લક્ખણરસપચ્ચુપટ્ઠાનપદટ્ઠાનાનીતિ એત્થ અવિસેસેન તાવ સબ્બાપિ પારમિયો પરાનુગ્ગહલક્ખણા, પરેસં ઉપકારકરણરસા, અવિકમ્પનરસા વા, હિતેસિતાપચ્ચુપટ્ઠાના, બુદ્ધત્તપચ્ચુપટ્ઠાના વા, મહાકરુણાપદટ્ઠાના, કરુણૂપાયકોસલ્લપદટ્ઠાના વા.

    Kāni lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānānīti ettha avisesena tāva sabbāpi pāramiyo parānuggahalakkhaṇā, paresaṃ upakārakaraṇarasā, avikampanarasā vā, hitesitāpaccupaṭṭhānā, buddhattapaccupaṭṭhānā vā, mahākaruṇāpadaṭṭhānā, karuṇūpāyakosallapadaṭṭhānā vā.

    વિસેસેન પન યસ્મા કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતા અત્તૂપકરણપરિચ્ચાગચેતના દાનપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતં કાયવચીસુચરિતં અત્થતો અકત્તબ્બવિરતિકત્તબ્બકરણચેતનાદયો ચ સીલપારમિતા. કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતો આદીનવદસ્સનપુબ્બઙ્ગમો કામભવેહિ નિક્ખમનચિત્તુપ્પાદો નેક્ખમ્મપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતો ધમ્માનં સામઞ્ઞવિસેસલક્ખણાવબોધો પઞ્ઞાપારમિતા . કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતો કાયચિત્તેહિ પરહિતારમ્ભો વીરિયપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતં સત્તસઙ્ખારાપરાધસહનં અદોસપ્પધાનો તદાકારપ્પવત્તચિત્તુપ્પાદો ખન્તિપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતં વિરતિચેતનાદિભેદં અવિસંવાદનં સચ્ચપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતં અચલસમાદાનાધિટ્ઠાનં તદાકારપ્પવત્તો ચિત્તુપ્પાદો અધિટ્ઠાનપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતો લોકસ્સ હિતસુખૂપસંહારો અત્થતો અબ્યાપાદો મેત્તાપારમિતા, કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતા અનુનયપટિઘવિદ્ધંસની ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ સત્તસઙ્ખારેસુ સમપ્પવત્તિ ઉપેક્ખાપારમિતા.

    Visesena pana yasmā karuṇūpāyakosallapariggahitā attūpakaraṇapariccāgacetanā dānapāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ kāyavacīsucaritaṃ atthato akattabbaviratikattabbakaraṇacetanādayo ca sīlapāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahito ādīnavadassanapubbaṅgamo kāmabhavehi nikkhamanacittuppādo nekkhammapāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahito dhammānaṃ sāmaññavisesalakkhaṇāvabodho paññāpāramitā. Karuṇūpāyakosallapariggahito kāyacittehi parahitārambho vīriyapāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ sattasaṅkhārāparādhasahanaṃ adosappadhāno tadākārappavattacittuppādo khantipāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ viraticetanādibhedaṃ avisaṃvādanaṃ saccapāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahitaṃ acalasamādānādhiṭṭhānaṃ tadākārappavatto cittuppādo adhiṭṭhānapāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahito lokassa hitasukhūpasaṃhāro atthato abyāpādo mettāpāramitā, karuṇūpāyakosallapariggahitā anunayapaṭighaviddhaṃsanī iṭṭhāniṭṭhesu sattasaṅkhāresu samappavatti upekkhāpāramitā.

    તસ્મા પરિચ્ચાગલક્ખણા દાનપારમી, દેય્યધમ્મે લોભવિદ્ધંસનરસા, અનાસત્તિપચ્ચુપટ્ઠાના, ભવવિભવસમ્પત્તિપચ્ચુપટ્ઠાના વા, પરિચ્ચજિતબ્બવત્થુપદટ્ઠાના. સીલનલક્ખણા સીલપારમી, સમાધાનલક્ખણા પતિટ્ઠાનલક્ખણા ચાતિ વુત્તં હોતિ. દુસ્સીલ્યવિદ્ધંસનરસા, અનવજ્જરસા વા, સોચેય્યપચ્ચુપટ્ઠાના, હિરોત્તપ્પપદટ્ઠાના. કામતો ચ ભવતો ચ નિક્ખમનલક્ખણા નેક્ખમ્મપારમી, તદાદીનવવિભાવનરસા, તતો એવ વિમુખભાવપચ્ચુપટ્ઠાના, સંવેગપદટ્ઠાના. યથાસભાવપટિવેધલક્ખણા પઞ્ઞાપારમી, અક્ખલિતપટિવેધલક્ખણા વા કુસલિસ્સાસખિત્તઉસુપટિવેધો વિય, વિસયોભાસનરસા પદીપો વિય, અસમ્મોહપચ્ચુપટ્ઠાના અરઞ્ઞગતસુદેસિકો વિય, સમાધિપદટ્ઠાના, ચતુસચ્ચપદટ્ઠાના વા. ઉસ્સાહલક્ખણા વીરિયપારમી, ઉપત્થમ્ભનરસા, અસંસીદનપચ્ચુપટ્ઠાના, વીરિયારમ્ભવત્થુપદટ્ઠાના, સંવેગપદટ્ઠાના વા. ખમનલક્ખણા ખન્તિપારમી, ઇટ્ઠાનિટ્ઠસહનરસા, અધિવાસનપચ્ચુપટ્ઠાના, અવિરોધપચ્ચુપટ્ઠાના વા, યથાભૂતદસ્સનપદટ્ઠાના. અવિસંવાદનલક્ખણા સચ્ચપારમી, યથાસભાવવિભાવનરસા, સાધુતાપચ્ચુપટ્ઠાના, સોરચ્ચપદટ્ઠાના. બોધિસમ્ભારેસુ અધિટ્ઠાનલક્ખણા અધિટ્ઠાનપારમી, તેસં પટિપક્ખાભિભવનરસા, તત્થ અચલતાપચ્ચુપટ્ઠાના, બોધિસમ્ભારપદટ્ઠાના. હિતાકારપ્પવત્તિલક્ખણા મેત્તાપારમી, હિતૂપસંહારરસા, આઘાતવિનયનરસા વા, સોમ્મભાવપચ્ચુપટ્ઠાના, સત્તાનં મનાપભાવદસ્સનપદટ્ઠાના. મજ્ઝત્તાકારપ્પવત્તિલક્ખણા ઉપેક્ખાપારમી, સમભાવદસ્સનરસા, પટિઘાનુનયવૂપસમપચ્ચુપટ્ઠાના, કમ્મસ્સકતાપચ્ચવેક્ખણપદટ્ઠાના.

    Tasmā pariccāgalakkhaṇā dānapāramī, deyyadhamme lobhaviddhaṃsanarasā, anāsattipaccupaṭṭhānā, bhavavibhavasampattipaccupaṭṭhānā vā, pariccajitabbavatthupadaṭṭhānā. Sīlanalakkhaṇā sīlapāramī, samādhānalakkhaṇā patiṭṭhānalakkhaṇā cāti vuttaṃ hoti. Dussīlyaviddhaṃsanarasā, anavajjarasā vā, soceyyapaccupaṭṭhānā, hirottappapadaṭṭhānā. Kāmato ca bhavato ca nikkhamanalakkhaṇā nekkhammapāramī, tadādīnavavibhāvanarasā, tato eva vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, saṃvegapadaṭṭhānā. Yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇā paññāpāramī, akkhalitapaṭivedhalakkhaṇā vā kusalissāsakhittausupaṭivedho viya, visayobhāsanarasā padīpo viya, asammohapaccupaṭṭhānā araññagatasudesiko viya, samādhipadaṭṭhānā, catusaccapadaṭṭhānā vā. Ussāhalakkhaṇā vīriyapāramī, upatthambhanarasā, asaṃsīdanapaccupaṭṭhānā, vīriyārambhavatthupadaṭṭhānā, saṃvegapadaṭṭhānā vā. Khamanalakkhaṇā khantipāramī, iṭṭhāniṭṭhasahanarasā, adhivāsanapaccupaṭṭhānā, avirodhapaccupaṭṭhānā vā, yathābhūtadassanapadaṭṭhānā. Avisaṃvādanalakkhaṇā saccapāramī, yathāsabhāvavibhāvanarasā, sādhutāpaccupaṭṭhānā, soraccapadaṭṭhānā. Bodhisambhāresu adhiṭṭhānalakkhaṇā adhiṭṭhānapāramī, tesaṃ paṭipakkhābhibhavanarasā, tattha acalatāpaccupaṭṭhānā, bodhisambhārapadaṭṭhānā. Hitākārappavattilakkhaṇā mettāpāramī, hitūpasaṃhārarasā, āghātavinayanarasā vā, sommabhāvapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ manāpabhāvadassanapadaṭṭhānā. Majjhattākārappavattilakkhaṇā upekkhāpāramī, samabhāvadassanarasā, paṭighānunayavūpasamapaccupaṭṭhānā, kammassakatāpaccavekkhaṇapadaṭṭhānā.

    એત્થ ચ કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતતા દાનાદીનં પરિચ્ચાગાદિલક્ખણસ્સ વિસેસનભાવેન વત્તબ્બા. કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતાનિ હિ દાનાદીનિ બોધિસત્તસન્તાને પવત્તાનિ દાનાદિપારમિયો નામ હોન્તિ.

    Ettha ca karuṇūpāyakosallapariggahitatā dānādīnaṃ pariccāgādilakkhaṇassa visesanabhāvena vattabbā. Karuṇūpāyakosallapariggahitāni hi dānādīni bodhisattasantāne pavattāni dānādipāramiyo nāma honti.

    કો પચ્ચયોતિ? અભિનીહારો તાવ પારમીનં પચ્ચયો. યો હિ અયં –

    Kopaccayoti? Abhinīhāro tāva pāramīnaṃ paccayo. Yo hi ayaṃ –

    ‘‘મનુસ્સત્તં લિઙ્ગસમ્પત્તિ, હેતુ સત્થારદસ્સનં;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    પબ્બજ્જા ગુણસમ્પત્તિ, અધિકારો ચ છન્દતા;

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    અટ્ઠધમ્મસમોધાના, અભિનીહારો સમિજ્ઝતી’’તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૫૯) –

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    એવં વુત્તો અટ્ઠધમ્મસમોધાનસમ્પાદિતો ‘‘તિણ્ણો તારેય્યં મુત્તો મોચેય્યં દન્તો દમેય્યં સન્તો સમેય્યં અસ્સત્થો અસ્સાસેય્યં પરિનિબ્બુતો પરિનિબ્બાપેય્યં સુદ્ધો સોધેય્યં બુદ્ધો બોધેય્ય’’ન્તિઆદિનયપ્પવત્તો અભિનીહારો. સો અવિસેસેન સબ્બપારમીનં પચ્ચયો. તપ્પવત્તિયા હિ ઉદ્ધં પારમીનં પવિચયુપટ્ઠાનસમાદાનાધિટ્ઠાનનિપ્ફત્તિયો મહાપુરિસાનં સમ્ભવન્તિ.

    Evaṃ vutto aṭṭhadhammasamodhānasampādito ‘‘tiṇṇo tāreyyaṃ mutto moceyyaṃ danto dameyyaṃ santo sameyyaṃ assattho assāseyyaṃ parinibbuto parinibbāpeyyaṃ suddho sodheyyaṃ buddho bodheyya’’ntiādinayappavatto abhinīhāro. So avisesena sabbapāramīnaṃ paccayo. Tappavattiyā hi uddhaṃ pāramīnaṃ pavicayupaṭṭhānasamādānādhiṭṭhānanipphattiyo mahāpurisānaṃ sambhavanti.

    તત્થ મનુસ્સત્તન્તિ મનુસ્સત્તભાવો. મનુસ્સત્તભાવેયેવ હિ ઠત્વા બુદ્ધત્તં પત્થેન્તસ્સ પત્થના સમિજ્ઝતિ, ન નાગસુપણ્ણાદિજાતીસુ ઠિતસ્સ. કસ્માતિ ચે? બુદ્ધભાવસ્સ અનનુચ્છવિકભાવતો.

    Tattha manussattanti manussattabhāvo. Manussattabhāveyeva hi ṭhatvā buddhattaṃ patthentassa patthanā samijjhati, na nāgasupaṇṇādijātīsu ṭhitassa. Kasmāti ce? Buddhabhāvassa ananucchavikabhāvato.

    લિઙ્ગસમ્પત્તીતિ મનુસ્સત્તભાવે ઠિતસ્સાપિ પુરિસસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, ન ઇત્થિયા ન પણ્ડકનપુંસકઉભતોબ્યઞ્જનકાનં વા સમિજ્ઝતિ. કસ્માતિ ચે? યથાવુત્તકારણતો લક્ખણપારિપૂરિયા અભાવતો ચ. વુત્તઞ્ચેતં – ‘‘અટ્ઠાનમેતં, ભિક્ખવે, અનવકાસો, યં ઇત્થી અરહં અસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૭૯; વિભ॰ ૮૦૯) વિત્થારો. તસ્મા મનુસ્સજાતિકસ્સાપિ ઇત્થિલિઙ્ગે ઠિતસ્સ પણ્ડકાદીનં વા પત્થના ન સમિજ્ઝતિ.

    Liṅgasampattīti manussattabhāve ṭhitassāpi purisasseva patthanā samijjhati, na itthiyā na paṇḍakanapuṃsakaubhatobyañjanakānaṃ vā samijjhati. Kasmāti ce? Yathāvuttakāraṇato lakkhaṇapāripūriyā abhāvato ca. Vuttañcetaṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.279; vibha. 809) vitthāro. Tasmā manussajātikassāpi itthiliṅge ṭhitassa paṇḍakādīnaṃ vā patthanā na samijjhati.

    હેતૂતિ ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિ. મનુસ્સપુરિસસ્સાપિ હિ ઉપનિસ્સયસમ્પન્નસ્સેવ હેતુસમ્પત્તિયા પત્થના સમિજ્ઝતિ, ન ઇતરસ્સ.

    Hetūti upanissayasampatti. Manussapurisassāpi hi upanissayasampannasseva hetusampattiyā patthanā samijjhati, na itarassa.

    સત્થારદસ્સનન્તિ સત્થુસમ્મુખીભાવો. ધરમાનકબુદ્ધસ્સેવ હિ સન્તિકે પત્થેન્તસ્સ પત્થના સમિજ્ઝતિ, પરિનિબ્બુતે પન ભગવતિ ચેતિયસ્સ સન્તિકે વા બોધિમૂલે વા પટિમાય વા પચ્ચેકબુદ્ધબુદ્ધસાવકાનં વા સન્તિકે પત્થના ન સમિજ્ઝતિ. કસ્મા? અધિકારસ્સ બલવભાવાભાવતો. બુદ્ધાનં એવ પન સન્તિકે પત્થના સમિજ્ઝતિ, અજ્ઝાસયસ્સ ઉળારભાવેન તદધિકારસ્સ બલવભાવાપત્તિતો.

    Satthāradassananti satthusammukhībhāvo. Dharamānakabuddhasseva hi santike patthentassa patthanā samijjhati, parinibbute pana bhagavati cetiyassa santike vā bodhimūle vā paṭimāya vā paccekabuddhabuddhasāvakānaṃ vā santike patthanā na samijjhati. Kasmā? Adhikārassa balavabhāvābhāvato. Buddhānaṃ eva pana santike patthanā samijjhati, ajjhāsayassa uḷārabhāvena tadadhikārassa balavabhāvāpattito.

    પબ્બજ્જાતિ બુદ્ધસ્સ ભગવતો સન્તિકે પત્થેન્તસ્સાપિ કમ્મકિરિયવાદીસુ તાપસેસુ વા ભિક્ખૂસુ વા પબ્બજિતસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, નો ગિહિલિઙ્ગે ઠિતસ્સ. કસ્મા? બુદ્ધભાવસ્સ અનનુચ્છવિકભાવતો. પબ્બજિતા એવ હિ મહાબોધિસત્તા સમ્માસમ્બોધિં અધિગચ્છન્તિ, ન ગહટ્ઠભૂતા, તસ્મા પણિધાનકાલે ચ પબ્બજ્જાલિઙ્ગં એવ હિ યુત્તરૂપં કિઞ્ચ ગુણસમ્પત્તિઅધિટ્ઠાનભાવતો.

    Pabbajjāti buddhassa bhagavato santike patthentassāpi kammakiriyavādīsu tāpasesu vā bhikkhūsu vā pabbajitasseva patthanā samijjhati, no gihiliṅge ṭhitassa. Kasmā? Buddhabhāvassa ananucchavikabhāvato. Pabbajitā eva hi mahābodhisattā sammāsambodhiṃ adhigacchanti, na gahaṭṭhabhūtā, tasmā paṇidhānakāle ca pabbajjāliṅgaṃ eva hi yuttarūpaṃ kiñca guṇasampattiadhiṭṭhānabhāvato.

    ગુણસમ્પત્તીતિ અભિઞ્ઞાદિગુણસમ્પદા. પબ્બજિતસ્સાપિ હિ અટ્ઠસમાપત્તિલાભિનો પઞ્ચાભિઞ્ઞસ્સેવ પત્થના સમિજ્ઝતિ, ન યથાવુત્તગુણસમ્પત્તિયા વિરહિતસ્સ. કસ્મા? પારમિપવિચયસ્સ અસમત્થભાવતો, ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિયા અભિઞ્ઞાસમ્પત્તિયા ચ સમન્નાગતત્તા મહાપુરિસા કતાભિનીહારા સયમેવ પારમી પવિચેતું સમત્થા હોન્તિ.

    Guṇasampattīti abhiññādiguṇasampadā. Pabbajitassāpi hi aṭṭhasamāpattilābhino pañcābhiññasseva patthanā samijjhati, na yathāvuttaguṇasampattiyā virahitassa. Kasmā? Pāramipavicayassa asamatthabhāvato, upanissayasampattiyā abhiññāsampattiyā ca samannāgatattā mahāpurisā katābhinīhārā sayameva pāramī pavicetuṃ samatthā honti.

    અધિકારોતિ અધિકો ઉપકારો. યથાવુત્તગુણસમ્પન્નોપિ હિ યો અત્તનો જીવિતમ્પિ બુદ્ધાનં પરિચ્ચજિત્વા તસ્મિં કાલે અધિકં ઉપકારં કરોતિ, તસ્સેવ અભિનીહારો સમિજ્ઝતિ, ન ઇતરસ્સ.

    Adhikāroti adhiko upakāro. Yathāvuttaguṇasampannopi hi yo attano jīvitampi buddhānaṃ pariccajitvā tasmiṃ kāle adhikaṃ upakāraṃ karoti, tasseva abhinīhāro samijjhati, na itarassa.

    છન્દતાતિ કત્તુકામતાકુસલચ્છન્દો. યસ્સ હિ યથાવુત્તધમ્મસમન્નાગતસ્સ બુદ્ધકારકધમ્માનં અત્થાય મહન્તો છન્દો મહતી પત્થના મહતી કત્તુકામતા અત્થિ, તસ્સેવ સમિજ્ઝતિ, ન ઇતરસ્સ.

    Chandatāti kattukāmatākusalacchando. Yassa hi yathāvuttadhammasamannāgatassa buddhakārakadhammānaṃ atthāya mahanto chando mahatī patthanā mahatī kattukāmatā atthi, tasseva samijjhati, na itarassa.

    તત્રિદં છન્દમહન્તતાય ઓપમ્મં – યો સકલચક્કવાળગબ્ભં એકોદકીભૂતં અત્તનો બાહુબલેનેવ ઉત્તરિત્વા પારં ગન્તું સમત્થો, સો બુદ્ધત્તં પાપુણાતીતિ સુત્વા તં દુક્કરતો અદહન્તો ‘‘અહં તં ઉત્તરિત્વા પારં ગમિસ્સામી’’તિ છન્દજાતો હોતિ, ન તત્થ સઙ્કોચં આપજ્જતિ. તથા યો સકલચક્કવાળં વીતચ્ચિકાનં વિગતધૂમાનં અઙ્ગારાનં પૂરં પાદેહિ અક્કમન્તો અતિક્કમિત્વા પરભાગં પાપુણિતું સમત્થો…પે॰… ન તત્થ સઙ્કોચં આપજ્જતિ. તથા યો સકલચક્કવાળં સત્તિસૂલેહિ સુનિસિતફલેહિ નિરન્તરં આકિણ્ણં પાદેહિ અક્કમન્તો અતિક્કમિત્વા…પે॰… ન તત્થ સઙ્કોચં આપજ્જતિ. તથા યો સકલચક્કવાળં નિરન્તરં ઘનવેળુગુમ્બસઞ્છન્નં કણ્ટકલતાવનગહનં વિનિવિજ્ઝિત્વા પરભાગં ગન્તું સમત્થો…પે॰… ન તત્થ સઙ્કોચં આપજ્જતિ. તથા યો ‘‘ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ સતસહસ્સઞ્ચ કપ્પે નિરયે પચ્ચિત્વા બુદ્ધત્તં પત્તબ્બ’’ન્તિ સુત્વા તં દુક્કરતો અદહન્તો ‘‘અહં તત્થ પચ્ચિત્વા બુદ્ધત્તં પાપુણિસ્સામી’’તિ છન્દજાતો હોતિ, ન તત્થ સઙ્કોચં આપજ્જતીતિ એવમાદિના નયેન એત્થ છન્દસ્સ મહન્તભાવો વેદિતબ્બો.

    Tatridaṃ chandamahantatāya opammaṃ – yo sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekodakībhūtaṃ attano bāhubaleneva uttaritvā pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇātīti sutvā taṃ dukkarato adahanto ‘‘ahaṃ taṃ uttaritvā pāraṃ gamissāmī’’ti chandajāto hoti, na tattha saṅkocaṃ āpajjati. Tathā yo sakalacakkavāḷaṃ vītaccikānaṃ vigatadhūmānaṃ aṅgārānaṃ pūraṃ pādehi akkamanto atikkamitvā parabhāgaṃ pāpuṇituṃ samattho…pe… na tattha saṅkocaṃ āpajjati. Tathā yo sakalacakkavāḷaṃ sattisūlehi sunisitaphalehi nirantaraṃ ākiṇṇaṃ pādehi akkamanto atikkamitvā…pe… na tattha saṅkocaṃ āpajjati. Tathā yo sakalacakkavāḷaṃ nirantaraṃ ghanaveḷugumbasañchannaṃ kaṇṭakalatāvanagahanaṃ vinivijjhitvā parabhāgaṃ gantuṃ samattho…pe… na tattha saṅkocaṃ āpajjati. Tathā yo ‘‘cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca kappe niraye paccitvā buddhattaṃ pattabba’’nti sutvā taṃ dukkarato adahanto ‘‘ahaṃ tattha paccitvā buddhattaṃ pāpuṇissāmī’’ti chandajāto hoti, na tattha saṅkocaṃ āpajjatīti evamādinā nayena ettha chandassa mahantabhāvo veditabbo.

    એવં અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતો પનાયં અભિનીહારો અત્થતો તેસં અટ્ઠન્નં અઙ્ગાનં સમોધાનેન તથાપવત્તો ચિત્તુપ્પાદોતિ વેદિતબ્બો. સો સમ્મદેવ સમ્માસમ્બોધિયા પણિધાનલક્ખણો. ‘‘અહો વતાહં અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝેય્યં, સબ્બસત્તાનં હિતસુખં નિપ્ફાદેય્ય’’ન્તિ એવમાદિપત્થનારસો, બોધિસમ્ભારહેતુભાવપચ્ચુપટ્ઠાનો, મહાકરુણાપદટ્ઠાનો, ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિપદટ્ઠાનો વા. અચિન્તેય્યં બુદ્ધભૂમિં અપરિમાણં સત્તલોકહિતઞ્ચ આરબ્ભ પવત્તિયા સબ્બબુદ્ધકારકધમ્મમૂલભૂતો પરમભદ્દકો પરમકલ્યાણો અપરિમેય્યપ્પભાવો પુઞ્ઞવિસેસોતિ દટ્ઠબ્બો.

    Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato panāyaṃ abhinīhāro atthato tesaṃ aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ samodhānena tathāpavatto cittuppādoti veditabbo. So sammadeva sammāsambodhiyā paṇidhānalakkhaṇo. ‘‘Aho vatāhaṃ anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjheyyaṃ, sabbasattānaṃ hitasukhaṃ nipphādeyya’’nti evamādipatthanāraso, bodhisambhārahetubhāvapaccupaṭṭhāno, mahākaruṇāpadaṭṭhāno, upanissayasampattipadaṭṭhāno vā. Acinteyyaṃ buddhabhūmiṃ aparimāṇaṃ sattalokahitañca ārabbha pavattiyā sabbabuddhakārakadhammamūlabhūto paramabhaddako paramakalyāṇo aparimeyyappabhāvo puññavisesoti daṭṭhabbo.

    યસ્સ ચ ઉપ્પત્તિયા સહેવ મહાપુરિસો મહાબોધિયાનપટિપત્તિં ઓતિણ્ણો નામ હોતિ નિયતભાવસમધિગમનતો તતો અનિવત્તનસભાવત્તા બોધિસત્તોતિ સમઞ્ઞં પટિલભતિ, સબ્બભાવેન સમ્માસમ્બોધિયં સમાસત્તમાનસતા બોધિસમ્ભારસિક્ખાસમત્થતા ચસ્સ સન્તિટ્ઠતિ. યથાવુત્તાભિનીહારસમિજ્ઝનેન હિ મહાપુરિસા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાધિગમનપુબ્બલિઙ્ગેન સયમ્ભુઞાણેન સમ્મદેવ સબ્બપારમિયો પવિચિનિત્વા સમાદાય અનુક્કમેન પરિપૂરેન્તિ. તથા કતમહાભિનીહારો હિ સુમેધપણ્ડિતો પટિપજ્જિ. યથાહ –

    Yassa ca uppattiyā saheva mahāpuriso mahābodhiyānapaṭipattiṃ otiṇṇo nāma hoti niyatabhāvasamadhigamanato tato anivattanasabhāvattā bodhisattoti samaññaṃ paṭilabhati, sabbabhāvena sammāsambodhiyaṃ samāsattamānasatā bodhisambhārasikkhāsamatthatā cassa santiṭṭhati. Yathāvuttābhinīhārasamijjhanena hi mahāpurisā sabbaññutaññāṇādhigamanapubbaliṅgena sayambhuñāṇena sammadeva sabbapāramiyo pavicinitvā samādāya anukkamena paripūrenti. Tathā katamahābhinīhāro hi sumedhapaṇḍito paṭipajji. Yathāha –

    ‘‘હન્દ બુદ્ધકરે ધમ્મે, વિચિનામિ ઇતો ચિતો;

    ‘‘Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;

    ઉદ્ધં અધો દસ દિસા, યાવતા ધમ્મધાતુયા;

    Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā;

    વિચિનન્તો તદા દક્ખિં, પઠમં દાનપારમિ’’ન્તિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૧૫-૧૧૬) –

    Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapārami’’nti. (bu. vaṃ. 2.115-116) –

    વિત્થારો. તસ્સ ચ અભિનીહારસ્સ ચત્તારો પચ્ચયા ચત્તારો હેતૂ ચત્તારિ ચ બલાનિ વેદિતબ્બાનિ.

    Vitthāro. Tassa ca abhinīhārassa cattāro paccayā cattāro hetū cattāri ca balāni veditabbāni.

    તત્થ કતમે ચત્તારો પચ્ચયા? ઇધ મહાપુરિસો પસ્સતિ તથાગતં મહતા બુદ્ધાનુભાવેન અચ્છરિયબ્ભુતં પાટિહારિયં કરોન્તં. તસ્સ તં નિસ્સાય તં આરમ્મણં કત્વા મહાબોધિયં ચિત્તં સન્તિટ્ઠતિ – ‘‘મહાનુભાવા વતાયં ધમ્મધાતુ, યસ્સા સુપ્પટિવિદ્ધત્તા ભગવા એવં અચ્છરિયબ્ભુતધમ્મો અચિન્તેય્યાનુભાવો ચા’’તિ . સો તમેવ મહાનુભાવદસ્સનં નિસ્સાય તં પચ્ચયં કત્વા સમ્બોધિયં અધિમુચ્ચન્તો તત્થ ચિત્તં ઠપેતિ. અયં પઠમો પચ્ચયો મહાભિનીહારાય.

    Tattha katame cattāro paccayā? Idha mahāpuriso passati tathāgataṃ mahatā buddhānubhāvena acchariyabbhutaṃ pāṭihāriyaṃ karontaṃ. Tassa taṃ nissāya taṃ ārammaṇaṃ katvā mahābodhiyaṃ cittaṃ santiṭṭhati – ‘‘mahānubhāvā vatāyaṃ dhammadhātu, yassā suppaṭividdhattā bhagavā evaṃ acchariyabbhutadhammo acinteyyānubhāvo cā’’ti . So tameva mahānubhāvadassanaṃ nissāya taṃ paccayaṃ katvā sambodhiyaṃ adhimuccanto tattha cittaṃ ṭhapeti. Ayaṃ paṭhamo paccayo mahābhinīhārāya.

    ન હેવ ખો પસ્સતિ તથાગતસ્સ યથાવુત્તં મહાનુભાવતં, અપિ ચ ખો સુણાતિ ‘‘એદિસો ચ એદિસો ચ ભગવા’’તિ. સો તં નિસ્સાય તં પચ્ચયં કત્વા સમ્બોધિયં અધિમુચ્ચન્તો તત્થ ચિત્તં ઠપેતિ. અયં દુતિયો પચ્ચયો મહાભિનીહારાય.

    Na heva kho passati tathāgatassa yathāvuttaṃ mahānubhāvataṃ, api ca kho suṇāti ‘‘ediso ca ediso ca bhagavā’’ti. So taṃ nissāya taṃ paccayaṃ katvā sambodhiyaṃ adhimuccanto tattha cittaṃ ṭhapeti. Ayaṃ dutiyo paccayo mahābhinīhārāya.

    ન હેવ ખો પસ્સતિ તથાગતસ્સ યથાવુત્તં મહાનુભાવતં, નપિ તં પરતો સુણાતિ, અપિ ચ ખો તથાગતસ્સ ધમ્મં દેસેન્તસ્સ ‘‘દસબલસમન્નાગતો, ભિક્ખવે, તથાગતો’’તિઆદિના (સં॰ નિ॰ ૨.૨૧-૨૨) બુદ્ધાનુભાવપટિસંયુત્તં ધમ્મં સુણાતિ. સો તં નિસ્સાય તં પચ્ચયં કત્વા સમ્બોધિયં અધિમુચ્ચન્તો તત્થ ચિત્તં ઠપેતિ. અયં તતિયો પચ્ચયો મહાભિનીહારાય.

    Na heva kho passati tathāgatassa yathāvuttaṃ mahānubhāvataṃ, napi taṃ parato suṇāti, api ca kho tathāgatassa dhammaṃ desentassa ‘‘dasabalasamannāgato, bhikkhave, tathāgato’’tiādinā (saṃ. ni. 2.21-22) buddhānubhāvapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ suṇāti. So taṃ nissāya taṃ paccayaṃ katvā sambodhiyaṃ adhimuccanto tattha cittaṃ ṭhapeti. Ayaṃ tatiyo paccayo mahābhinīhārāya.

    ન હેવ ખો પસ્સતિ તથાગતસ્સ યથાવુત્તં મહાનુભાવતં, નપિ તં પરતો સુણાતિ, નપિ તથાગતસ્સ ધમ્મં સુણાતિ, અપિ ચ ખો ઉળારજ્ઝાસયો કલ્યાણાધિમુત્તિકો ‘‘અહમેતં બુદ્ધવંસં બુદ્ધતન્તિં બુદ્ધપવેણિં બુદ્ધધમ્મતં પરિપાલેસ્સામી’’તિ યાવદેવ ધમ્મં એવ સક્કરોન્તો ગરુકરોન્તો માનેન્તો પૂજેન્તો ધમ્મં અપચાયમાનો તં નિસ્સાય તં પચ્ચયં કત્વા સમ્બોધિયં અધિમુચ્ચન્તો તત્થ ચિત્તં ઠપેતિ. અયં ચતુત્થો પચ્ચયો મહાભિનીહારાય.

    Na heva kho passati tathāgatassa yathāvuttaṃ mahānubhāvataṃ, napi taṃ parato suṇāti, napi tathāgatassa dhammaṃ suṇāti, api ca kho uḷārajjhāsayo kalyāṇādhimuttiko ‘‘ahametaṃ buddhavaṃsaṃ buddhatantiṃ buddhapaveṇiṃ buddhadhammataṃ paripālessāmī’’ti yāvadeva dhammaṃ eva sakkaronto garukaronto mānento pūjento dhammaṃ apacāyamāno taṃ nissāya taṃ paccayaṃ katvā sambodhiyaṃ adhimuccanto tattha cittaṃ ṭhapeti. Ayaṃ catuttho paccayo mahābhinīhārāya.

    તત્થ કતમે ચત્તારો હેતૂ મહાભિનીહારાય? ઇધ મહાપુરિસો પકતિયા ઉપનિસ્સયસમ્પન્નોવ હોતિ પુરિમકેસુ બુદ્ધેસુ કતાધિકારો. અયં પઠમો હેતુ મહાભિનીહારાય. પુન ચપરં મહાપુરિસો પકતિયા કરુણાજ્ઝાસયો હોતિ કરુણાધિમુત્તો સત્તાનં દુક્ખં અપનેતુકામો અપિ ચ અત્તનો કાયજીવિતં પરિચ્ચજિત્વા. અયં દુતિયો હેતુ મહાભિનીહારાય. પુન ચપરં મહાપુરિસો સકલતોપિ વટ્ટદુક્ખતો સત્તહિતાય ચ દુક્કરચરિયતો સુચિરમ્પિ કાલં ઘટેન્તો વાયમન્તો અનિબ્બિન્નો હોતિ અનુત્રાસી યાવ ઇચ્છિતત્થનિપ્ફત્તિ. અયં તતિયો હેતુ મહાભિનીહારાય. પુન ચપરં મહાપુરિસો કલ્યાણમિત્તસન્નિસ્સિતો હોતિ, યો અહિતતો નિવારેતિ, હિતે પતિટ્ઠપેતિ. અયં ચતુત્થો હેતુ મહાભિનીહારાય.

    Tattha katame cattāro hetū mahābhinīhārāya? Idha mahāpuriso pakatiyā upanissayasampannova hoti purimakesu buddhesu katādhikāro. Ayaṃ paṭhamo hetu mahābhinīhārāya. Puna caparaṃ mahāpuriso pakatiyā karuṇājjhāsayo hoti karuṇādhimutto sattānaṃ dukkhaṃ apanetukāmo api ca attano kāyajīvitaṃ pariccajitvā. Ayaṃ dutiyo hetu mahābhinīhārāya. Puna caparaṃ mahāpuriso sakalatopi vaṭṭadukkhato sattahitāya ca dukkaracariyato sucirampi kālaṃ ghaṭento vāyamanto anibbinno hoti anutrāsī yāva icchitatthanipphatti. Ayaṃ tatiyo hetu mahābhinīhārāya. Puna caparaṃ mahāpuriso kalyāṇamittasannissito hoti, yo ahitato nivāreti, hite patiṭṭhapeti. Ayaṃ catuttho hetu mahābhinīhārāya.

    તત્રાયં મહાપુરિસસ્સ ઉપનિસ્સયસમ્પદા – એકન્તેનેવસ્સ યથા અજ્ઝાસયો સમ્બોધિનિન્નો હોતિ સમ્બોધિપોણો સમ્બોધિપબ્ભારો, તથા સત્તાનં હિતચરિયા. યતો ચાનેન પુરિમબુદ્ધાનં સન્તિકે સમ્બોધિયા પણિધાનં કતં હોતિ મનસા વાચાય ચ ‘‘અહમ્પિ એદિસો સમ્માસમ્બુદ્ધો હુત્વા સમ્મદેવ સત્તાનં હિતસુખં નિપ્ફાદેય્ય’’ન્તિ. એવં સમ્પન્નૂપનિસ્સયસ્સ પનસ્સ ઇમાનિ ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિયા લિઙ્ગાનિ ભવન્તિ યેહિ સમન્નાગતસ્સ સાવકબોધિસત્તેહિ ચ પચ્ચેકબોધિસત્તેહિ ચ મહાવિસેસો મહન્તં નાનાકરણં પઞ્ઞાયતિ ઇન્દ્રિયતો પટિપત્તિતો કોસલ્લતો ચ. ઇધ ઉપનિસ્સયસમ્પન્નો મહાપુરિસો યથા વિસદિન્દ્રિયો હોતિ વિસદઞાણો, ન તથા ઇતરે. પરહિતાય પટિપન્નો હોતિ, ન અત્તહિતાય. તથા હિ સો યથા બહુજનહિતાય બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં પટિપજ્જતિ, ન તથા ઇતરે. તત્થ ચ કોસલ્લં આવહતિ ઠાનુપ્પત્તિકપટિભાનેન ઠાનાઠાનકુસલતાય ચ.

    Tatrāyaṃ mahāpurisassa upanissayasampadā – ekantenevassa yathā ajjhāsayo sambodhininno hoti sambodhipoṇo sambodhipabbhāro, tathā sattānaṃ hitacariyā. Yato cānena purimabuddhānaṃ santike sambodhiyā paṇidhānaṃ kataṃ hoti manasā vācāya ca ‘‘ahampi ediso sammāsambuddho hutvā sammadeva sattānaṃ hitasukhaṃ nipphādeyya’’nti. Evaṃ sampannūpanissayassa panassa imāni upanissayasampattiyā liṅgāni bhavanti yehi samannāgatassa sāvakabodhisattehi ca paccekabodhisattehi ca mahāviseso mahantaṃ nānākaraṇaṃ paññāyati indriyato paṭipattito kosallato ca. Idha upanissayasampanno mahāpuriso yathā visadindriyo hoti visadañāṇo, na tathā itare. Parahitāya paṭipanno hoti, na attahitāya. Tathā hi so yathā bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ paṭipajjati, na tathā itare. Tattha ca kosallaṃ āvahati ṭhānuppattikapaṭibhānena ṭhānāṭhānakusalatāya ca.

    તથા મહાપુરિસો પકતિયા દાનજ્ઝાસયો હોતિ દાનાભિરતો, સતિ દેય્યધમ્મે દેતિ એવ, ન દાનતો સઙ્કોચં આપજ્જતિ, સતતં સમિતં સંવિભાગસીલો હોતિ, પમુદિતોવ દેતિ આદરજાતો, ન ઉદાસીનચિત્તો, મહન્તમ્પિ દાનં દત્વા ન ચ દાનેન સન્તુટ્ઠો હોતિ, પગેવ અપ્પં, પરેસઞ્ચ ઉસ્સાહં જનેન્તો દાને વણ્ણં ભાસતિ, દાનપટિસંયુત્તં ધમ્મકથં કરોતિ, અઞ્ઞે ચ પરેસં દેન્તે દિસ્વા અત્તમનો હોતિ, ભયટ્ઠાનેસુ ચ પરેસં અભયં દેતીતિ એવમાદીનિ દાનજ્ઝાસયસ્સ મહાપુરિસસ્સ દાનપારમિયા લિઙ્ગાનિ.

    Tathā mahāpuriso pakatiyā dānajjhāsayo hoti dānābhirato, sati deyyadhamme deti eva, na dānato saṅkocaṃ āpajjati, satataṃ samitaṃ saṃvibhāgasīlo hoti, pamuditova deti ādarajāto, na udāsīnacitto, mahantampi dānaṃ datvā na ca dānena santuṭṭho hoti, pageva appaṃ, paresañca ussāhaṃ janento dāne vaṇṇaṃ bhāsati, dānapaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ karoti, aññe ca paresaṃ dente disvā attamano hoti, bhayaṭṭhānesu ca paresaṃ abhayaṃ detīti evamādīni dānajjhāsayassa mahāpurisassa dānapāramiyā liṅgāni.

    તથા પાણાતિપાતાદીહિ પાપધમ્મેહિ હિરીયતિ ઓત્તપ્પતિ, સત્તાનં અવિહેઠનજાતિકો હોતિ સોરતો સુખસીલો અસઠો અમાયાવી ઉજુજાતિકો સુવચો સોવચસ્સકરણીયેહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો મુદુજાતિકો અત્થદ્ધો અનતિમાની, પરસન્તકં નાદિયતિ અન્તમસો તિણસલાકં ઉપાદાય, અત્તનો હત્થે નિક્ખિત્તં ઇણં વા ગહેત્વા પરં ન વિસંવાદેતિ, પરસ્મિં વા અત્તનો સન્તકે બ્યામૂળ્હે વિસ્સરિતે વા તં સઞ્ઞાપેત્વા પટિપાદેતિ યથા તં ન પરહત્થગતં હોતિ, અલોલુપ્પો હોતિ, પરપરિગ્ગહેસુ પાપકં ચિત્તમ્પિ ન ઉપ્પાદેતિ, ઇત્થિબ્યસનાદીનિ દૂરતો પરિવજ્જેતિ, સચ્ચવાદી સચ્ચસન્ધો ભિન્નાનં સન્ધાતા સહિતાનં અનુપ્પદાતા, પિયવાદી મિહિતપુબ્બઙ્ગમો પુબ્બભાસી અત્થવાદી ધમ્મવાદી અનભિજ્ઝાલુ અબ્યાપન્નચિત્તો અવિપરીતદસ્સનો, કમ્મસ્સકતઞાણેન સચ્ચાનુલોમિકઞાણેન કતઞ્ઞૂ કતવેદી વુદ્ધાપચાયી સુવિસુદ્ધાજીવો ધમ્મકામો પરેપિ ધમ્મે સમાદપેતા સબ્બેન સબ્બં અકિચ્ચતો સત્તે નિવારેતા કિચ્ચેસુ પતિટ્ઠપેતા અત્તના ચ તત્થ કિચ્ચે યોગં આપજ્જિતા, કત્વા વા પન સયં અકત્તબ્બં સીઘઞ્ઞેવ તતો પટિવિરતો હોતીતિ એવમાદીનિ સીલજ્ઝાસયસ્સ મહાપુરિસસ્સ સીલપારમિયા લિઙ્ગાનિ.

    Tathā pāṇātipātādīhi pāpadhammehi hirīyati ottappati, sattānaṃ aviheṭhanajātiko hoti sorato sukhasīlo asaṭho amāyāvī ujujātiko suvaco sovacassakaraṇīyehi dhammehi samannāgato mudujātiko atthaddho anatimānī, parasantakaṃ nādiyati antamaso tiṇasalākaṃ upādāya, attano hatthe nikkhittaṃ iṇaṃ vā gahetvā paraṃ na visaṃvādeti, parasmiṃ vā attano santake byāmūḷhe vissarite vā taṃ saññāpetvā paṭipādeti yathā taṃ na parahatthagataṃ hoti, aloluppo hoti, parapariggahesu pāpakaṃ cittampi na uppādeti, itthibyasanādīni dūrato parivajjeti, saccavādī saccasandho bhinnānaṃ sandhātā sahitānaṃ anuppadātā, piyavādī mihitapubbaṅgamo pubbabhāsī atthavādī dhammavādī anabhijjhālu abyāpannacitto aviparītadassano, kammassakatañāṇena saccānulomikañāṇena kataññū katavedī vuddhāpacāyī suvisuddhājīvo dhammakāmo parepi dhamme samādapetā sabbena sabbaṃ akiccato satte nivāretā kiccesu patiṭṭhapetā attanā ca tattha kicce yogaṃ āpajjitā, katvā vā pana sayaṃ akattabbaṃ sīghaññeva tato paṭivirato hotīti evamādīni sīlajjhāsayassa mahāpurisassa sīlapāramiyā liṅgāni.

    તથા મન્દકિલેસો હોતિ મન્દનીવરણો, પવિવેકજ્ઝાસયો અવિક્ખેપબહુલો, ન તસ્સ પાપકા વિતક્કા ચિત્તં અન્વાસ્સવન્તિ, વિવેકગતસ્સ ચસ્સ અપ્પકસિરેનેવ ચિત્તં સમાધિયતિ, અમિત્તપક્ખેપિ તુવટં મેત્તચિત્તતા સન્તિટ્ઠતિ, પગેવ ઇતરસ્મિં, સતિમા ચ હોતિ ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા અનુસ્સરિતા, મેધાવી ચ હોતિ ધમ્મોજપઞ્ઞાય સમન્નાગતો, નિપકો ચ હોતિ તાસુ તાસુ ઇતિકત્તબ્બતાસુ, આરદ્ધવીરિયો ચ હોતિ સત્તાનં હિતકિરિયાસુ, ખન્તિબલસમન્નાગતો ચ હોતિ સબ્બસહો, અચલાધિટ્ઠાનો ચ હોતિ દળ્હસમાદાનો , અજ્ઝુપેક્ખકો ચ હોતિ ઉપેક્ખાઠાનીયેસુ ધમ્મેસૂતિ એવમાદીનિ મહાપુરિસસ્સ નેક્ખમ્મજ્ઝાસયાદીનં વસેન નેક્ખમ્મપારમિઆદીનં લિઙ્ગાનિ વેદિતબ્બાનિ.

    Tathā mandakileso hoti mandanīvaraṇo, pavivekajjhāsayo avikkhepabahulo, na tassa pāpakā vitakkā cittaṃ anvāssavanti, vivekagatassa cassa appakasireneva cittaṃ samādhiyati, amittapakkhepi tuvaṭaṃ mettacittatā santiṭṭhati, pageva itarasmiṃ, satimā ca hoti cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritā, medhāvī ca hoti dhammojapaññāya samannāgato, nipako ca hoti tāsu tāsu itikattabbatāsu, āraddhavīriyo ca hoti sattānaṃ hitakiriyāsu, khantibalasamannāgato ca hoti sabbasaho, acalādhiṭṭhāno ca hoti daḷhasamādāno , ajjhupekkhako ca hoti upekkhāṭhānīyesu dhammesūti evamādīni mahāpurisassa nekkhammajjhāsayādīnaṃ vasena nekkhammapāramiādīnaṃ liṅgāni veditabbāni.

    એવમેતેહિ બોધિસમ્ભારલિઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ યં વુત્તં ‘‘મહાભિનીહારાય કલ્યાણમિત્તસન્નિસ્સયો હેતૂ’’તિ. તત્રિદં સઙ્ખેપતો કલ્યાણમિત્તલક્ખણં – ઇધ કલ્યાણમિત્તો સદ્ધાસમ્પન્નો હોતિ સીલસમ્પન્નો સુતસમ્પન્નો ચાગસમ્પન્નો વીરિયસમ્પન્નો સતિસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો. તત્થ સદ્ધાસમ્પત્તિયા સદ્દહતિ તથાગતસ્સ બોધિં કમ્મફલઞ્ચ, તેન સમ્માસમ્બોધિયા હેતુભૂતં સત્તેસુ હિતેસિતં ન પરિચ્ચજતિ, સીલસમ્પત્તિયા સત્તાનં પિયો હોતિ મનાપો ગરુ ભાવનીયો ચોદકો પાપગરહી વત્તા વચનક્ખમો, સુતસમ્પત્તિયા સત્તાનં હિતસુખાવહં ગમ્ભીરં ધમ્મકથં કત્તા હોતિ, ચાગસમ્પત્તિયા અપ્પિચ્છો હોતિ સન્તુટ્ઠો પવિવિત્તો અસંસટ્ઠો, વીરિયસમ્પત્તિયા આરદ્ધવીરિયો હોતિ સત્તાનં હિતપટિપત્તિયં, સતિસમ્પત્તિયા ઉપટ્ઠિતસતિ હોતિ અનવજ્જધમ્મેસુ, સમાધિસમ્પત્તિયા અવિક્ખિત્તો હોતિ સમાહિતચિત્તો, પઞ્ઞાસમ્પત્તિયા અવિપરીતં પજાનાતિ, સો સતિયા કુસલાકુસલાનં ધમ્માનં ગતિયો સમન્વેસમાનો પઞ્ઞાય સત્તાનં હિતાહિતં યથાભૂતં જાનિત્વા સમાધિના તત્થ એકગ્ગચિત્તો હુત્વા વીરિયેન અહિતા સત્તે નિસેધેત્વા હિતે નિયોજેતિ. તેનાહ –

    Evametehi bodhisambhāraliṅgehi samannāgatassa mahāpurisassa yaṃ vuttaṃ ‘‘mahābhinīhārāya kalyāṇamittasannissayo hetū’’ti. Tatridaṃ saṅkhepato kalyāṇamittalakkhaṇaṃ – idha kalyāṇamitto saddhāsampanno hoti sīlasampanno sutasampanno cāgasampanno vīriyasampanno satisampanno samādhisampanno paññāsampanno. Tattha saddhāsampattiyā saddahati tathāgatassa bodhiṃ kammaphalañca, tena sammāsambodhiyā hetubhūtaṃ sattesu hitesitaṃ na pariccajati, sīlasampattiyā sattānaṃ piyo hoti manāpo garu bhāvanīyo codako pāpagarahī vattā vacanakkhamo, sutasampattiyā sattānaṃ hitasukhāvahaṃ gambhīraṃ dhammakathaṃ kattā hoti, cāgasampattiyā appiccho hoti santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho, vīriyasampattiyā āraddhavīriyo hoti sattānaṃ hitapaṭipattiyaṃ, satisampattiyā upaṭṭhitasati hoti anavajjadhammesu, samādhisampattiyā avikkhitto hoti samāhitacitto, paññāsampattiyā aviparītaṃ pajānāti, so satiyā kusalākusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamāno paññāya sattānaṃ hitāhitaṃ yathābhūtaṃ jānitvā samādhinā tattha ekaggacitto hutvā vīriyena ahitā satte nisedhetvā hite niyojeti. Tenāha –

    ‘‘પિયો ગરુ ભાવનીયો, વત્તા ચ વચનક્ખમો;

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ગમ્ભીરઞ્ચ કથં કત્તા, નો ચટ્ઠાને નિયોજકો’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૭.૩૭; નેત્તિ॰ ૧૧૩) –

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojako’’ti. (a. ni. 7.37; netti. 113) –

    એવં ગુણસમન્નાગતઞ્ચ કલ્યાણમિત્તં ઉપનિસ્સાય મહાપુરિસો અત્તનો ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિં સમ્મદેવ પરિયોદપેતિ. સુવિસુદ્ધાસયપયોગો ચ હુત્વા ચતૂહિ બલેહિ સમન્નાગતો ન ચિરેનેવ અટ્ઠઙ્ગે સમોધાનેત્વા મહાભિનીહારં કરોન્તો બોધિસત્તભાવે પતિટ્ઠહતિ અનિવત્તિધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો.

    Evaṃ guṇasamannāgatañca kalyāṇamittaṃ upanissāya mahāpuriso attano upanissayasampattiṃ sammadeva pariyodapeti. Suvisuddhāsayapayogo ca hutvā catūhi balehi samannāgato na cireneva aṭṭhaṅge samodhānetvā mahābhinīhāraṃ karonto bodhisattabhāve patiṭṭhahati anivattidhammo niyato sambodhiparāyano.

    તસ્સિમાનિ ચત્તારિ બલાનિ. અજ્ઝત્તિકબલં યા સમ્માસમ્બોધિયં અત્તસન્નિસ્સયા ધમ્મગારવેન અભિરુચિ એકન્તનિન્નજ્ઝાસયતા, યાય મહાપુરિસો અત્તાધિપતિ લજ્જાપસ્સયો અભિનીહારસમ્પન્નો ચ હુત્વા પારમિયો પૂરેત્વા સમ્માસમ્બોધિં પાપુણાતિ. બાહિરબલં યા સમ્માસમ્બોધિયં પરસન્નિસ્સયા અભિરુચિ એકન્તનિન્નજ્ઝાસયતા, યાય મહાપુરિસો લોકાધિપતિ માનાપસ્સયો અભિનીહારસમ્પન્નો ચ હુત્વા પારમિયો પૂરેત્વા સમ્માસમ્બોધિં પાપુણાતિ. ઉપનિસ્સયબલં યા સમ્માસમ્બોધિયં ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિયા અભિરુચિ એકન્તનિન્નજ્ઝાસયતા, યાય મહાપુરિસો તિક્ખિન્દ્રિયો વિસદધાતુકો સતિસન્નિસ્સયો અભિનીહારસમ્પન્નો ચ હુત્વા પારમિયો પૂરેત્વા સમ્માસમ્બોધિં પાપુણાતિ. પયોગબલં યા સમ્માસમ્બોધિયં તજ્જા પયોગસમ્પદા સક્કચ્ચકારિતા સાતચ્ચકારિતા, યાય મહાપુરિસો વિસુદ્ધપયોગો નિરન્તરકારી અભિનીહારસમ્પન્નો ચ હુત્વા પારમિયો પૂરેત્વા સમ્માસમ્બોધિં પાપુણાતિ.

    Tassimāni cattāri balāni. Ajjhattikabalaṃ yā sammāsambodhiyaṃ attasannissayā dhammagāravena abhiruci ekantaninnajjhāsayatā, yāya mahāpuriso attādhipati lajjāpassayo abhinīhārasampanno ca hutvā pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ pāpuṇāti. Bāhirabalaṃ yā sammāsambodhiyaṃ parasannissayā abhiruci ekantaninnajjhāsayatā, yāya mahāpuriso lokādhipati mānāpassayo abhinīhārasampanno ca hutvā pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ pāpuṇāti. Upanissayabalaṃ yā sammāsambodhiyaṃ upanissayasampattiyā abhiruci ekantaninnajjhāsayatā, yāya mahāpuriso tikkhindriyo visadadhātuko satisannissayo abhinīhārasampanno ca hutvā pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ pāpuṇāti. Payogabalaṃ yā sammāsambodhiyaṃ tajjā payogasampadā sakkaccakāritā sātaccakāritā, yāya mahāpuriso visuddhapayogo nirantarakārī abhinīhārasampanno ca hutvā pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ pāpuṇāti.

    એવમયં ચતૂહિ પચ્ચયેહિ ચતૂહિ હેતૂહિ ચતૂહિ ચ બલેહિ સમ્પન્નસમુદાગમો અટ્ઠઙ્ગસમોધાનસમ્પાદિતો અભિનીહારો પારમીનં પચ્ચયો મૂલકારણભાવતો. યસ્સ ચ પવત્તિયા મહાપુરિસે ચત્તારો અચ્છરિયા અબ્ભુતા ધમ્મા પતિટ્ઠહન્તિ, સબ્બસત્તનિકાયં અત્તનો ઓરસપુત્તં વિય પિયચિત્તેન પરિગ્ગણ્હાતિ. ન ચસ્સ ચિત્તં પુત્તસંકિલેસવસેન સંકિલિસ્સતિ. સત્તાનં હિતસુખાવહો ચસ્સ અજ્ઝાસયો પયોગો ચ હોતિ. અત્તનો ચ બુદ્ધકારકધમ્મા ઉપરૂપરિ વડ્ઢન્તિ પરિપચ્ચન્તિ ચ. યતો ચ મહાપુરિસો ઉળારતમેન પુઞ્ઞાભિસન્દેન કુસલાભિસન્દેન પવત્તિયા પચ્ચયેન સુખસ્સાહારેન સમન્નાગતો સત્તાનં દક્ખિણેય્યો ઉત્તમગારવટ્ઠાનં અસદિસં પુઞ્ઞક્ખેત્તઞ્ચ હોતિ. એવમનેકગુણો અનેકાનિસંસો મહાભિનીહારો પારમીનં પચ્ચયોતિ વેદિતબ્બો.

    Evamayaṃ catūhi paccayehi catūhi hetūhi catūhi ca balehi sampannasamudāgamo aṭṭhaṅgasamodhānasampādito abhinīhāro pāramīnaṃ paccayo mūlakāraṇabhāvato. Yassa ca pavattiyā mahāpurise cattāro acchariyā abbhutā dhammā patiṭṭhahanti, sabbasattanikāyaṃ attano orasaputtaṃ viya piyacittena pariggaṇhāti. Na cassa cittaṃ puttasaṃkilesavasena saṃkilissati. Sattānaṃ hitasukhāvaho cassa ajjhāsayo payogo ca hoti. Attano ca buddhakārakadhammā uparūpari vaḍḍhanti paripaccanti ca. Yato ca mahāpuriso uḷāratamena puññābhisandena kusalābhisandena pavattiyā paccayena sukhassāhārena samannāgato sattānaṃ dakkhiṇeyyo uttamagāravaṭṭhānaṃ asadisaṃ puññakkhettañca hoti. Evamanekaguṇo anekānisaṃso mahābhinīhāro pāramīnaṃ paccayoti veditabbo.

    યથા ચ અભિનીહારો, એવં મહાકરુણા ઉપાયકોસલ્લઞ્ચ. તત્થ ઉપાયકોસલ્લં નામ દાનાદીનં બોધિસમ્ભારભાવસ્સ નિમિત્તભૂતા પઞ્ઞા, યાહિ મહાકરુણૂપાયકોસલ્લતાહિ મહાપુરિસાનં અત્તસુખનિરપેક્ખતા નિરન્તરં પરહિતકરણપસુતતા સુદુક્કરેહિપિ મહાબોધિસત્તચરિતેહિ વિસાદાભાવો પસાદસમ્બુદ્ધિદસ્સનસવનાનુસ્સરણકાલેસુપિ સત્તાનં હિતસુખપ્પટિલાભહેતુભાવો ચ સમ્પજ્જતિ. તથા હિસ્સ પઞ્ઞાય બુદ્ધભાવસિદ્ધિ, કરુણાય બુદ્ધકમ્મસિદ્ધિ, પઞ્ઞાય સયં તરતિ, કરુણાય પરે તારેતિ, પઞ્ઞાય પરદુક્ખં પરિજાનાતિ, કરુણાય પરદુક્ખપતિકારં આરભતિ, પઞ્ઞાય ચ દુક્ખે નિબ્બિન્દતિ, કરુણાય દુક્ખં સમ્પટિચ્છતિ, તથા પઞ્ઞાય નિબ્બાનાભિમુખો હોતિ, કરુણાય વટ્ટં પાપુણાતિ, તથા કરુણાય સંસારાભિમુખો હોતિ, પઞ્ઞાય તત્ર નાભિરમતિ, પઞ્ઞાય ચ સબ્બત્થ વિરજ્જતિ, કરુણાનુગતત્તા ન ચ ન સબ્બેસં અનુગ્ગહાય પવત્તો, કરુણાય સબ્બેપિ અનુકમ્પતિ, પઞ્ઞાનુગતત્તા ન ચ ન સબ્બત્થ વિરત્તચિત્તો, પઞ્ઞાય ચ અહંકારમમંકારાભાવો, કરુણાય આલસિયદીનતાભાવો, તથા પઞ્ઞાકરુણાહિ યથાક્કમં અત્તપરનાથતા ધીરવીરભાવો, અનત્તન્તપઅપરન્તપતા, અત્તહિતપરહિતનિપ્ફત્તિ, નિબ્ભયાભિંસનકભાવો, ધમ્માધિપતિલોકાધિપતિતા, કતઞ્ઞુપુબ્બકારિભાવો, મોહતણ્હાવિગમો, વિજ્જાચરણસિદ્ધિ, બલવેસારજ્જનિપ્ફત્તીતિ સબ્બસ્સાપિ પારમિતાફલસ્સ વિસેસેન ઉપાયભાવતો પઞ્ઞાકરુણા પારમીનં પચ્ચયો. ઇદઞ્ચ દ્વયં પારમીનં વિય પણિધાનસ્સાપિ પચ્ચયો.

    Yathā ca abhinīhāro, evaṃ mahākaruṇā upāyakosallañca. Tattha upāyakosallaṃ nāma dānādīnaṃ bodhisambhārabhāvassa nimittabhūtā paññā, yāhi mahākaruṇūpāyakosallatāhi mahāpurisānaṃ attasukhanirapekkhatā nirantaraṃ parahitakaraṇapasutatā sudukkarehipi mahābodhisattacaritehi visādābhāvo pasādasambuddhidassanasavanānussaraṇakālesupi sattānaṃ hitasukhappaṭilābhahetubhāvo ca sampajjati. Tathā hissa paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakammasiddhi, paññāya sayaṃ tarati, karuṇāya pare tāreti, paññāya paradukkhaṃ parijānāti, karuṇāya paradukkhapatikāraṃ ārabhati, paññāya ca dukkhe nibbindati, karuṇāya dukkhaṃ sampaṭicchati, tathā paññāya nibbānābhimukho hoti, karuṇāya vaṭṭaṃ pāpuṇāti, tathā karuṇāya saṃsārābhimukho hoti, paññāya tatra nābhiramati, paññāya ca sabbattha virajjati, karuṇānugatattā na ca na sabbesaṃ anuggahāya pavatto, karuṇāya sabbepi anukampati, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto, paññāya ca ahaṃkāramamaṃkārābhāvo, karuṇāya ālasiyadīnatābhāvo, tathā paññākaruṇāhi yathākkamaṃ attaparanāthatā dhīravīrabhāvo, anattantapaaparantapatā, attahitaparahitanipphatti, nibbhayābhiṃsanakabhāvo, dhammādhipatilokādhipatitā, kataññupubbakāribhāvo, mohataṇhāvigamo, vijjācaraṇasiddhi, balavesārajjanipphattīti sabbassāpi pāramitāphalassa visesena upāyabhāvato paññākaruṇā pāramīnaṃ paccayo. Idañca dvayaṃ pāramīnaṃ viya paṇidhānassāpi paccayo.

    તથા ઉસ્સાહઉમ્મઙ્ગઅવત્થાનહિતચરિયા ચ પારમીનં પચ્ચયાતિ વેદિતબ્બા, યા બુદ્ધભાવસ્સ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનતાય બુદ્ધભૂમિયોતિ વુચ્ચન્તિ. તત્થ ઉસ્સાહો નામ બોધિસમ્ભારાનં અબ્ભુસ્સહનવીરિયં. ઉમ્મઙ્ગો નામ બોધિસમ્ભારેસુ ઉપાયકોસલ્લભૂતા પઞ્ઞા. અવત્થાનં નામ અધિટ્ઠાનં અચલાધિટ્ઠાનતા. હિતચરિયા નામ મેત્તાભાવના કરુણાભાવના ચ.

    Tathā ussāhaummaṅgaavatthānahitacariyā ca pāramīnaṃ paccayāti veditabbā, yā buddhabhāvassa uppattiṭṭhānatāya buddhabhūmiyoti vuccanti. Tattha ussāho nāma bodhisambhārānaṃ abbhussahanavīriyaṃ. Ummaṅgo nāma bodhisambhāresu upāyakosallabhūtā paññā. Avatthānaṃ nāma adhiṭṭhānaṃ acalādhiṭṭhānatā. Hitacariyā nāma mettābhāvanā karuṇābhāvanā ca.

    તથા નેક્ખમ્મપવિવેકઅલોભાદોસામોહનિસ્સરણપ્પભેદા છ અજ્ઝાસયા. નેક્ખમ્મજ્ઝાસયા હિ બોધિસત્તા હોન્તિ કામેસુ ઘરાવાસે ચ દોસદસ્સાવિનો, તથા પવિવેકજ્ઝાસયા સઙ્ગણિકાય દોસદસ્સાવિનો, અલોભજ્ઝાસયા લોભે દોસદસ્સાવિનો, અદોસજ્ઝાસયા દોસે દોસદસ્સાવિનો, અમોહજ્ઝાસયા મોહે દોસદસ્સાવિનો, નિસ્સરણજ્ઝાસયા સબ્બભવેસુ દોસદસ્સાવિનોતિ. તસ્મા એતે બોધિસત્તાનં છ અજ્ઝાસયા દાનાદીનં પારમીનં પચ્ચયાતિ વેદિતબ્બા. ન હિ લોભાદીસુ આદીનવદસ્સનેન અલોભાદીનં અધિકભાવેન ચ વિના દાનાદિપારમિયો સમ્ભવન્તિ, અલોભાદીનઞ્હિ અધિકભાવેન પરિચ્ચાગાદિનિન્નચિત્તતા અલોભજ્ઝાસયાદિતાતિ વેદિતબ્બા.

    Tathā nekkhammapavivekaalobhādosāmohanissaraṇappabhedā cha ajjhāsayā. Nekkhammajjhāsayā hi bodhisattā honti kāmesu gharāvāse ca dosadassāvino, tathā pavivekajjhāsayā saṅgaṇikāya dosadassāvino, alobhajjhāsayā lobhe dosadassāvino, adosajjhāsayā dose dosadassāvino, amohajjhāsayā mohe dosadassāvino, nissaraṇajjhāsayā sabbabhavesu dosadassāvinoti. Tasmā ete bodhisattānaṃ cha ajjhāsayā dānādīnaṃ pāramīnaṃ paccayāti veditabbā. Na hi lobhādīsu ādīnavadassanena alobhādīnaṃ adhikabhāvena ca vinā dānādipāramiyo sambhavanti, alobhādīnañhi adhikabhāvena pariccāgādininnacittatā alobhajjhāsayāditāti veditabbā.

    યથા ચેતે એવં દાનજ્ઝાસયતાદયોપિ બોધિયા ચરન્તાનં બોધિસત્તાનં દાનાદિપારમીનં પચ્ચયો. દાનજ્ઝાસયતાય હિ બોધિસત્તા તપ્પટિપક્ખે મચ્છેરે દોસદસ્સાવિનો હુત્વા સમ્મદેવ દાનપારમિં પરિપૂરેન્તિ. સીલજ્ઝાસયતાય દુસ્સીલ્યે દોસદસ્સાવિનો હુત્વા સમ્મદેવ સીલપારમિં પરિપૂરેન્તિ. નેક્ખમ્મજ્ઝાસયતાય કામેસુ ઘરાવાસે ચ , યથાભૂતઞાણજ્ઝાસયતાય અઞ્ઞાણે વિચિકિચ્છાય ચ, વીરિયજ્ઝાસયતાય કોસજ્જે, ખન્તિયજ્ઝાસયતાય અક્ખન્તિયં, સચ્ચજ્ઝાસયતાય વિસંવાદે, અધિટ્ઠાનજ્ઝાસયતાય અનધિટ્ઠાને, મેત્તાજ્ઝાસયતાય બ્યાપાદે, ઉપેક્ખાજ્ઝાસયતાય લોકધમ્મેસુ આદીનવદસ્સાવિનો હુત્વા સમ્મદેવ નેક્ખમ્માદિપારમિયો પરિપૂરેન્તિ. દાનજ્ઝાસયતાદયો દાનાદિપારમીનં નિપ્ફત્તિકારણત્તા પચ્ચયો.

    Yathā cete evaṃ dānajjhāsayatādayopi bodhiyā carantānaṃ bodhisattānaṃ dānādipāramīnaṃ paccayo. Dānajjhāsayatāya hi bodhisattā tappaṭipakkhe macchere dosadassāvino hutvā sammadeva dānapāramiṃ paripūrenti. Sīlajjhāsayatāya dussīlye dosadassāvino hutvā sammadeva sīlapāramiṃ paripūrenti. Nekkhammajjhāsayatāya kāmesu gharāvāse ca , yathābhūtañāṇajjhāsayatāya aññāṇe vicikicchāya ca, vīriyajjhāsayatāya kosajje, khantiyajjhāsayatāya akkhantiyaṃ, saccajjhāsayatāya visaṃvāde, adhiṭṭhānajjhāsayatāya anadhiṭṭhāne, mettājjhāsayatāya byāpāde, upekkhājjhāsayatāya lokadhammesu ādīnavadassāvino hutvā sammadeva nekkhammādipāramiyo paripūrenti. Dānajjhāsayatādayo dānādipāramīnaṃ nipphattikāraṇattā paccayo.

    તથા અપરિચ્ચાગપરિચ્ચાગાદીસુ યથાક્કમં આદીનવાનિસંસપચ્ચવેક્ખણા દાનાદિપારમીનં પચ્ચયો. તત્થાયં પચ્ચવેક્ખણાવિધિખેત્તવત્થુહિરઞ્ઞસુવણ્ણગોમહિંસદાસિદાસપુત્તદારાદિપરિગ્ગહબ્યાસત્તચિત્તાનં સત્તાનં ખેત્તાદીનં વત્થુકામભાવેન બહુપત્થનીયભાવતો રાજચોરાદિસાધારણભાવતો વિવાદાધિટ્ઠાનતો સપત્તકરણતો નિસ્સારતો પટિલાભપરિપાલનેસુ પરવિહેઠનહેતુતો વિનાસનિમિત્તઞ્ચ સોકાદિઅનેકવિહિતબ્યસનાવહતો તદાસત્તિનિદાનઞ્ચ મચ્છેરમલપરિયુટ્ઠિતચિત્તાનં અપાયૂપપત્તિહેતુભાવતોતિ એવં વિવિધવિપુલાનત્થાવહાનિ પરિગ્ગહવત્થૂનિ નામ. તેસં પરિચ્ચાગોયેવ એકો સોત્થિભાવોતિ પરિચ્ચાગે અપ્પમાદો કરણીયો.

    Tathā apariccāgapariccāgādīsu yathākkamaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇā dānādipāramīnaṃ paccayo. Tatthāyaṃ paccavekkhaṇāvidhikhettavatthuhiraññasuvaṇṇagomahiṃsadāsidāsaputtadārādipariggahabyāsattacittānaṃ sattānaṃ khettādīnaṃ vatthukāmabhāvena bahupatthanīyabhāvato rājacorādisādhāraṇabhāvato vivādādhiṭṭhānato sapattakaraṇato nissārato paṭilābhaparipālanesu paraviheṭhanahetuto vināsanimittañca sokādianekavihitabyasanāvahato tadāsattinidānañca maccheramalapariyuṭṭhitacittānaṃ apāyūpapattihetubhāvatoti evaṃ vividhavipulānatthāvahāni pariggahavatthūni nāma. Tesaṃ pariccāgoyeva eko sotthibhāvoti pariccāge appamādo karaṇīyo.

    અપિ ચ યાચકો યાચમાનો અત્તનો ગુય્હસ્સ આચિક્ખનતો ‘‘મય્હં વિસ્સાસિકો’’તિ ચ, ‘‘પહાય ગમનીયમત્તનો સન્તકં ગહેત્વા પરલોકં યાહીતિ મય્હં ઉપદેસકો’’તિ ચ, ‘‘આદિત્તે વિય અગારે મરણગ્ગિના આદિત્તે લોકે તતો મય્હં સન્તકસ્સ અપવાહકસહાયો’’તિ ચ, ‘‘અપવાહિતસ્સ ચસ્સ અઝાપનનિક્ખેપટ્ઠાનભૂતો’’તિ ચ દાનસઙ્ખાતે કલ્યાણકમ્મસ્મિં સહાયભાવતો સબ્બસમ્પત્તીનં અગ્ગભૂતાય પરમદુલ્લભાય બુદ્ધભૂમિયા સમ્પત્તિહેતુભાવતો ચ ‘‘પરમો કલ્યાણમિત્તો’’તિ ચ પચ્ચવેક્ખિતબ્બં.

    Api ca yācako yācamāno attano guyhassa ācikkhanato ‘‘mayhaṃ vissāsiko’’ti ca, ‘‘pahāya gamanīyamattano santakaṃ gahetvā paralokaṃ yāhīti mayhaṃ upadesako’’ti ca, ‘‘āditte viya agāre maraṇagginā āditte loke tato mayhaṃ santakassa apavāhakasahāyo’’ti ca, ‘‘apavāhitassa cassa ajhāpananikkhepaṭṭhānabhūto’’ti ca dānasaṅkhāte kalyāṇakammasmiṃ sahāyabhāvato sabbasampattīnaṃ aggabhūtāya paramadullabhāya buddhabhūmiyā sampattihetubhāvato ca ‘‘paramo kalyāṇamitto’’ti ca paccavekkhitabbaṃ.

    તથા ‘‘ઉળારે કમ્મનિ અનેનાહં સમ્ભાવિતો, તસ્મા સા સમ્ભાવના અવિતથા કાતબ્બા’’તિ ચ, ‘‘એકન્તભેદિતાય જીવિતસ્સ અયાચિતેનાપિ મયા દાતબ્બં, પગેવ યાચિતેના’’તિ ચ, ‘‘ઉળારજ્ઝાસયેહિ ગવેસિત્વાપિ દાતબ્બતો સયમેવાગતો મમ પુઞ્ઞેના’’તિ ચ ‘‘યાચકસ્સ દાનાપદેસેન મય્હમેવાયમનુગ્ગહો’’તિ ચ, ‘‘અહં વિય અયં સબ્બોપિ લોકો મયા અનુગ્ગહેતબ્બો’’તિ ચ, ‘‘અસતિ યાચકે કથં મય્હં દાનપારમી પૂરેય્યા’’તિ ચ, ‘‘યાચકાનમેવ ચત્થાય મયા સબ્બો પરિગ્ગહેતબ્બો’’તિ ચ, ‘‘મં અયાચિત્વાવ મમ સન્તકં યાચકા કદા સયમેવ ગણ્હેય્યુ’’ન્તિ ચ, ‘‘કથમહં યાચકાનં પિયો ચસ્સં મનાપો’’તિ ચ, ‘‘કથં વા તે મય્હં પિયા ચસ્સુ મનાપા’’તિ ચ, ‘‘કથં વાહં દદમાનો દત્વાપિ ચ અત્તમનો ચસ્સં પમુદિતો પીતિસોમનસ્સજાતો’’તિ ચ, ‘‘કથં વા મે યાચકા ભવેય્યું ઉળારો ચ દાનજ્ઝાસયો’’તિ ચ, ‘‘કથં વાહમયાચિતો એવ યાચકાનં હદયમઞ્ઞાય દદેય્ય’’ન્તિ ચ, ‘‘સતિ ધને યાચકે ચ અપરિચ્ચાગો મહતી મય્હં વઞ્ચના’’તિ ચ, ‘‘કથં વાહં અત્તનો અઙ્ગાનિ જીવિતં વાપિ યાચકાનં પરિચ્ચજેય્ય’’ન્તિ ચ પરિચ્ચાગનિન્નતા ઉપટ્ઠપેતબ્બા. અપિ ચ ‘‘અત્થો નામાયં નિરપેક્ખં દાયકમનુગચ્છતિ, યથા તં નિરપેક્ખં ખેપકં કિટકો’’તિ ચ અત્થે નિરપેક્ખતાય ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં.

    Tathā ‘‘uḷāre kammani anenāhaṃ sambhāvito, tasmā sā sambhāvanā avitathā kātabbā’’ti ca, ‘‘ekantabheditāya jīvitassa ayācitenāpi mayā dātabbaṃ, pageva yācitenā’’ti ca, ‘‘uḷārajjhāsayehi gavesitvāpi dātabbato sayamevāgato mama puññenā’’ti ca ‘‘yācakassa dānāpadesena mayhamevāyamanuggaho’’ti ca, ‘‘ahaṃ viya ayaṃ sabbopi loko mayā anuggahetabbo’’ti ca, ‘‘asati yācake kathaṃ mayhaṃ dānapāramī pūreyyā’’ti ca, ‘‘yācakānameva catthāya mayā sabbo pariggahetabbo’’ti ca, ‘‘maṃ ayācitvāva mama santakaṃ yācakā kadā sayameva gaṇheyyu’’nti ca, ‘‘kathamahaṃ yācakānaṃ piyo cassaṃ manāpo’’ti ca, ‘‘kathaṃ vā te mayhaṃ piyā cassu manāpā’’ti ca, ‘‘kathaṃ vāhaṃ dadamāno datvāpi ca attamano cassaṃ pamudito pītisomanassajāto’’ti ca, ‘‘kathaṃ vā me yācakā bhaveyyuṃ uḷāro ca dānajjhāsayo’’ti ca, ‘‘kathaṃ vāhamayācito eva yācakānaṃ hadayamaññāya dadeyya’’nti ca, ‘‘sati dhane yācake ca apariccāgo mahatī mayhaṃ vañcanā’’ti ca, ‘‘kathaṃ vāhaṃ attano aṅgāni jīvitaṃ vāpi yācakānaṃ pariccajeyya’’nti ca pariccāganinnatā upaṭṭhapetabbā. Api ca ‘‘attho nāmāyaṃ nirapekkhaṃ dāyakamanugacchati, yathā taṃ nirapekkhaṃ khepakaṃ kiṭako’’ti ca atthe nirapekkhatāya cittaṃ uppādetabbaṃ.

    યાચમાનો પન યદિ પિયપુગ્ગલો હોતિ, ‘‘પિયો મં યાચતી’’તિ સોમનસ્સં ઉપ્પાદેતબ્બં. અથ ઉદાસીનપુગ્ગલો હોતિ, ‘‘અયં મં યાચમાનો અદ્ધા ઇમિના પરિચ્ચાગેન મિત્તો હોતી’’તિ સોમનસ્સં ઉપ્પાદેતબ્બં. દદન્તોપિ હિ યાચકાનં પિયો હોતીતિ. અથ પન વેરી પુગ્ગલો યાચતિ, ‘‘પચ્ચત્થિકો મં યાચતિ, અયં મં યાચમાનો અદ્ધા ઇમિના પરિચ્ચાગેન વેરી પિયો મિત્તો હોતી’’તિ વિસેસેન સોમનસ્સં ઉપ્પાદેતબ્બં. એવં પિયપુગ્ગલે વિય મજ્ઝત્તવેરિપુગ્ગલેસુપિ મેત્તાપુબ્બઙ્ગમં કરુણં ઉપટ્ઠપેત્વાવ દાતબ્બં.

    Yācamāno pana yadi piyapuggalo hoti, ‘‘piyo maṃ yācatī’’ti somanassaṃ uppādetabbaṃ. Atha udāsīnapuggalo hoti, ‘‘ayaṃ maṃ yācamāno addhā iminā pariccāgena mitto hotī’’ti somanassaṃ uppādetabbaṃ. Dadantopi hi yācakānaṃ piyo hotīti. Atha pana verī puggalo yācati, ‘‘paccatthiko maṃ yācati, ayaṃ maṃ yācamāno addhā iminā pariccāgena verī piyo mitto hotī’’ti visesena somanassaṃ uppādetabbaṃ. Evaṃ piyapuggale viya majjhattaveripuggalesupi mettāpubbaṅgamaṃ karuṇaṃ upaṭṭhapetvāva dātabbaṃ.

    સચે પનસ્સ ચિરકાલપરિભાવિતત્તા લોભસ્સ દેય્યધમ્મવિસયા લોભધમ્મા ઉપ્પજ્જેય્યું, તેન બોધિસત્તપટિઞ્ઞેન ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં ‘‘નનુ તયા સપ્પુરિસસમ્બોધાય અભિનીહારં કરોન્તેન સબ્બસત્તાનં ઉપકારત્થાય અયં કાયો નિસ્સટ્ઠો તપ્પરિચ્ચાગમયઞ્ચ પુઞ્ઞં, તત્થ નામ તે બાહિરેપિ વત્થુસ્મિં અભિસઙ્ગપ્પવત્તિ હત્થિસિનાનસદિસી હોતિ, તસ્મા તયા ન કત્થચિ સઙ્ગો ઉપ્પાદેતબ્બો. સેય્યથાપિ નામ મહતો ભેસજ્જરુક્ખસ્સ તિટ્ઠતો મૂલં મૂલત્થિકા હરન્તિ, પપટિકં તચં ખન્ધં વિટપં સારં સાખં પલાસં પુપ્ફં ફલં ફલત્થિકા હરન્તિ, ન તસ્સ રુક્ખસ્સ ‘મય્હં સન્તકં એતે હરન્તી’તિ વિતક્કસમુદાચારો હોતિ, એવમેવ સબ્બલોકહિતાય ઉસ્સુક્કમાપજ્જન્તેન મયા મહાદુક્ખે અકતઞ્ઞુકે નિચ્ચાસુચિમ્હિ કાયે પરેસં ઉપકારાય વિનિયુજ્જમાને અણુમત્તોપિ મિચ્છાવિતક્કો ન ઉપ્પાદેતબ્બો. કો વા એત્થ વિસેસો અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ મહાભૂતેસુ એકન્તભેદનવિકિરણવિદ્ધંસનધમ્મેસુ, કેવલં પન સમ્મોહવિજમ્ભિતમેતં, યદિદં એતં મમ એસોહમસ્મિ એસો મે અત્તાતિ અભિનિવેસો. તસ્મા બાહિરેસુ વિય અજ્ઝત્તિકેસુપિ કરચરણનયનાદીસુ મંસાદીસુ ચ અનપેક્ખેન હુત્વા ‘તં તદત્થિકા હરન્તૂ’તિ નિસ્સટ્ઠચિત્તેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ.

    Sace panassa cirakālaparibhāvitattā lobhassa deyyadhammavisayā lobhadhammā uppajjeyyuṃ, tena bodhisattapaṭiññena iti paṭisañcikkhitabbaṃ ‘‘nanu tayā sappurisasambodhāya abhinīhāraṃ karontena sabbasattānaṃ upakāratthāya ayaṃ kāyo nissaṭṭho tappariccāgamayañca puññaṃ, tattha nāma te bāhirepi vatthusmiṃ abhisaṅgappavatti hatthisinānasadisī hoti, tasmā tayā na katthaci saṅgo uppādetabbo. Seyyathāpi nāma mahato bhesajjarukkhassa tiṭṭhato mūlaṃ mūlatthikā haranti, papaṭikaṃ tacaṃ khandhaṃ viṭapaṃ sāraṃ sākhaṃ palāsaṃ pupphaṃ phalaṃ phalatthikā haranti, na tassa rukkhassa ‘mayhaṃ santakaṃ ete harantī’ti vitakkasamudācāro hoti, evameva sabbalokahitāya ussukkamāpajjantena mayā mahādukkhe akataññuke niccāsucimhi kāye paresaṃ upakārāya viniyujjamāne aṇumattopi micchāvitakko na uppādetabbo. Ko vā ettha viseso ajjhattikabāhiresu mahābhūtesu ekantabhedanavikiraṇaviddhaṃsanadhammesu, kevalaṃ pana sammohavijambhitametaṃ, yadidaṃ etaṃ mama esohamasmi eso me attāti abhiniveso. Tasmā bāhiresu viya ajjhattikesupi karacaraṇanayanādīsu maṃsādīsu ca anapekkhena hutvā ‘taṃ tadatthikā harantū’ti nissaṭṭhacittena bhavitabba’’nti.

    એવં પટિસઞ્ચિક્ખતો ચસ્સ સમ્બોધાય પહિતત્તસ્સ કાયજીવિતેસુ નિરપેક્ખસ્સ અપ્પકસિરેનેવ કાયવચીમનોકમ્માનિ સુવિસુદ્ધાનિ હોન્તિ. સો સુવિસુદ્ધકાયવચીમનોકમ્મન્તો વિસુદ્ધાજીવો ઞાયપટિપત્તિયં ઠિતો અપાયુપાયકોસલ્લસમન્નાગમેન ભિય્યોસોમત્તાય દેય્યધમ્મપરિચ્ચાગેન અભયદાનસદ્ધમ્મદાનેહિ ચ સબ્બસત્તે અનુગ્ગણ્હિતું સમત્થો હોતીતિ અયં તાવ દાનપારમિયં પચ્ચવેક્ખણાનયો.

    Evaṃ paṭisañcikkhato cassa sambodhāya pahitattassa kāyajīvitesu nirapekkhassa appakasireneva kāyavacīmanokammāni suvisuddhāni honti. So suvisuddhakāyavacīmanokammanto visuddhājīvo ñāyapaṭipattiyaṃ ṭhito apāyupāyakosallasamannāgamena bhiyyosomattāya deyyadhammapariccāgena abhayadānasaddhammadānehi ca sabbasatte anuggaṇhituṃ samattho hotīti ayaṃ tāva dānapāramiyaṃ paccavekkhaṇānayo.

    સીલપારમિયં પન એવં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં – ઇદઞ્હિ સીલં નામ ગઙ્ગોદકાદીહિ વિસોધેતું અસક્કુણેય્યસ્સ દોસમલસ્સ વિક્ખાલનજલં, હરિચન્દનાદીહિ વિનેતું અસક્કુણેય્યસ્સ રાગાદિપરિળાહસ્સ વિનયનં, હારમકુટકુણ્ડલાદીહિ પચુરજનાલઙ્કારેહિ અસાધારણો સાધૂનં અલઙ્કારવિસેસો, સબ્બદિસાવાયનતો અકિત્તિમો સબ્બકાલાનુરૂપો ચ સુરભિગન્ધો, ખત્તિયમહાસાલાદીહિ દેવતાહિ ચ વન્દનીયાદિભાવાવહનતો પરમો વસીકરણમન્તો, ચાતુમહારાજિકાદિદેવલોકારોહણસોપાનપન્તિ , ઝાનાભિઞ્ઞાનં અધિગમૂપાયો, નિબ્બાનમહાનગરસ્સ સમ્પાપકમગ્ગો, સાવકબોધિપચ્ચેકબોધિસમ્માસમ્બોધીનં પતિટ્ઠાનભૂમિ, યં યં વા પનિચ્છિતં પત્થિતં, તસ્સ તસ્સ સમિજ્ઝનૂપાયભાવતો ચિન્તામણિકપ્પરુક્ખાદિકે ચ અતિસેતિ.

    Sīlapāramiyaṃ pana evaṃ paccavekkhitabbaṃ – idañhi sīlaṃ nāma gaṅgodakādīhi visodhetuṃ asakkuṇeyyassa dosamalassa vikkhālanajalaṃ, haricandanādīhi vinetuṃ asakkuṇeyyassa rāgādipariḷāhassa vinayanaṃ, hāramakuṭakuṇḍalādīhi pacurajanālaṅkārehi asādhāraṇo sādhūnaṃ alaṅkāraviseso, sabbadisāvāyanato akittimo sabbakālānurūpo ca surabhigandho, khattiyamahāsālādīhi devatāhi ca vandanīyādibhāvāvahanato paramo vasīkaraṇamanto, cātumahārājikādidevalokārohaṇasopānapanti , jhānābhiññānaṃ adhigamūpāyo, nibbānamahānagarassa sampāpakamaggo, sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhīnaṃ patiṭṭhānabhūmi, yaṃ yaṃ vā panicchitaṃ patthitaṃ, tassa tassa samijjhanūpāyabhāvato cintāmaṇikapparukkhādike ca atiseti.

    વુત્તઞ્ચેતં ભગવતા – ‘‘ઇજ્ઝતિ, ભિક્ખવે, સીલવતો ચેતોપણિધિવિસુદ્ધત્તા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૩૭; અ॰ નિ॰ ૮.૩૫). અપરમ્પિ વુત્તં – ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘સબ્રહ્મચારીનં પિયો ચ અસ્સં મનાપો ચ ગરુ ચ ભાવનીયો ચા’તિ, સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી’’તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૧.૬૫). તથા ‘‘અવિપ્પટિસારત્થાનિ ખો, આનન્દ, કુસલાનિ સીલાની’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧૧.૧). ‘‘પઞ્ચિમે, ગહપતયો, આનિસંસા સીલવતો સીલસમ્પદાયા’’તિઆદિસુત્તાનઞ્ચ (દી॰ નિ॰ ૨.૧૫૦; ૩.૩૧૬; અ॰ નિ॰ ૫.૨૧૩; મહાવ॰ ૨૮૫) વસેન સીલસ્સ ગુણા પચ્ચવેક્ખિતબ્બા. તથા અગ્ગિક્ખન્ધોપમસુત્તાદીનં (અ॰ નિ॰ ૭.૭૨) વસેન સીલવિરહે આદીનવા. પીતિસોમનસ્સનિમિત્તતો અત્તાનુવાદપરાપવાદદણ્ડદુગ્ગતિભયાભાવતો વિઞ્ઞૂહિ પાસંસભાવતો અવિપ્પટિસારહેતુતો સોત્થિટ્ઠાનતો અતિજનસાપતેય્યાધિપતેય્યાયુરૂપટ્ઠાનબન્ધુમિત્તસમ્પત્તીનં અતિસયનતો ચ સીલં પચ્ચવેક્ખિતબ્બં. સીલવતો હિ અત્તનો સીલસમ્પદાહેતુ મહન્તં પીતિસોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતિ – ‘‘કતં વત મયા કુસલં, કતં કલ્યાણં, કતં ભીરુત્તાણ’’ન્તિ.

    Vuttañcetaṃ bhagavatā – ‘‘ijjhati, bhikkhave, sīlavato cetopaṇidhivisuddhattā’’ti (dī. ni. 3.337; a. ni. 8.35). Aparampi vuttaṃ – ‘‘ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu ‘sabrahmacārīnaṃ piyo ca assaṃ manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā’ti, sīlesvevassa paripūrakārī’’tiādi (ma. ni. 1.65). Tathā ‘‘avippaṭisāratthāni kho, ānanda, kusalāni sīlānī’’ti (a. ni. 11.1). ‘‘Pañcime, gahapatayo, ānisaṃsā sīlavato sīlasampadāyā’’tiādisuttānañca (dī. ni. 2.150; 3.316; a. ni. 5.213; mahāva. 285) vasena sīlassa guṇā paccavekkhitabbā. Tathā aggikkhandhopamasuttādīnaṃ (a. ni. 7.72) vasena sīlavirahe ādīnavā. Pītisomanassanimittato attānuvādaparāpavādadaṇḍaduggatibhayābhāvato viññūhi pāsaṃsabhāvato avippaṭisārahetuto sotthiṭṭhānato atijanasāpateyyādhipateyyāyurūpaṭṭhānabandhumittasampattīnaṃ atisayanato ca sīlaṃ paccavekkhitabbaṃ. Sīlavato hi attano sīlasampadāhetu mahantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati – ‘‘kataṃ vata mayā kusalaṃ, kataṃ kalyāṇaṃ, kataṃ bhīruttāṇa’’nti.

    તથા સીલવતો અત્તા ન ઉપવદતિ, ન પરે વિઞ્ઞૂ, દણ્ડદુગ્ગતિભયાનં સમ્ભવો એવ નત્થિ. ‘‘સીલવા પુરિસપુગ્ગલો કલ્યાણધમ્મો’’તિ વિઞ્ઞૂનં પાસંસો હોતિ. તથા સીલવતો ય્વાયં ‘‘કતં વત મયા પાપં, કતં લુદ્દકં, કતં કિબ્બિસ’’ન્તિ દુસ્સીલસ્સ વિપ્પટિસારો ઉપ્પજ્જતિ, સો ન હોતિ. સીલઞ્ચ નામેતં અપ્પમાદાધિટ્ઠાનતો ભોગબ્યસનાદિપરિહારમુખેન મહતો અત્થસ્સ સાધનતો મઙ્ગલભાવતો ચ પરમં સોત્થિટ્ઠાનં, નિહીનજચ્ચોપિ સીલવા ખત્તિયમહાસાલાદીનં પૂજનીયો હોતીતિ કુલસમ્પત્તિં અતિસેતિ સીલસમ્પદા, ‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, મહારાજ? ઇધ તે અસ્સ દાસો કમ્મકરો’’તિઆદિવચનઞ્ચેત્થ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૮૬) સાધકં. ચોરાદીહિ અસાધારણતો પરલોકાનુગમનતો મહપ્ફલભાવતો સમથાદિગુણાધિટ્ઠાનતો ચ બાહિરધનં અતિસેતિ સીલં. પરમસ્સ ચિત્તિસ્સરિયસ્સ અધિટ્ઠાનભાવતો ખત્તિયાદીનં ઇસ્સરિયં અતિસેતિ સીલં. સીલનિમિત્તઞ્હિ તંતંસત્તનિકાયેસુ સત્તાનં ઇસ્સરિયં, વસ્સસતદીઘપ્પમાણતો જીવિતતો એકાહમ્પિ સીલવતો જીવિતસ્સ વિસિટ્ઠતાવચનતો સતિ ચ જીવિતે સિક્ખાનિક્ખિપનસ્સ મરણતાવચનતો સીલં જીવિતતો વિસિટ્ઠતરં . વેરીનમ્પિ મનુઞ્ઞભાવાવહનતો જરારોગવિપત્તીહિ અનભિભવનીયતો ચ રૂપસમ્પત્તિં અતિસેતિ સીલં. પાસાદહમ્મિયાદિટ્ઠાનવિસેસે રાજયુવરાજસેનાપતિઆદિટ્ઠાનવિસેસે ચ અતિસેતિ સીલં સુખવિસેસાધિટ્ઠાનભાવતો. સભાવસિનિદ્ધે સન્તિકાવચરેપિ બન્ધુજને મિત્તજને ચ અતિસેતિ એકન્તહિતસમ્પાદનતો પરલોકાનુગમનતો ચ ‘‘ન તં માતાપિતા કયિરા’’તિઆદિવચનઞ્ચેત્થ (ધ॰ પ॰ ૪૩) સાધકં. તથા હત્થિઅસ્સરથપત્તિબલકાયેહિ મન્તાગદસોત્થાનપ્પયોગેહિ ચ દુરારક્ખં અત્તાનં આરક્ખાભાવેન સીલમેવ વિસિટ્ઠતરં અત્તાધીનતો અપરાધીનતો મહાવિસયતો ચ. તેનેવાહ – ‘‘ધમ્મો હવે રક્ખતિ ધમ્મચારિ’’ન્તિઆદિ (જા॰ ૧.૧૦.૧૦૨). એવમનેકગુણસમન્નાગતં સીલન્તિ પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ અપરિપુણ્ણા ચેવ સીલસમ્પદા પારિપૂરિં ગચ્છતિ અપરિસુદ્ધા ચ પારિસુદ્ધિં.

    Tathā sīlavato attā na upavadati, na pare viññū, daṇḍaduggatibhayānaṃ sambhavo eva natthi. ‘‘Sīlavā purisapuggalo kalyāṇadhammo’’ti viññūnaṃ pāsaṃso hoti. Tathā sīlavato yvāyaṃ ‘‘kataṃ vata mayā pāpaṃ, kataṃ luddakaṃ, kataṃ kibbisa’’nti dussīlassa vippaṭisāro uppajjati, so na hoti. Sīlañca nāmetaṃ appamādādhiṭṭhānato bhogabyasanādiparihāramukhena mahato atthassa sādhanato maṅgalabhāvato ca paramaṃ sotthiṭṭhānaṃ, nihīnajaccopi sīlavā khattiyamahāsālādīnaṃ pūjanīyo hotīti kulasampattiṃ atiseti sīlasampadā, ‘‘taṃ kiṃ maññasi, mahārāja? Idha te assa dāso kammakaro’’tiādivacanañcettha (dī. ni. 1.186) sādhakaṃ. Corādīhi asādhāraṇato paralokānugamanato mahapphalabhāvato samathādiguṇādhiṭṭhānato ca bāhiradhanaṃ atiseti sīlaṃ. Paramassa cittissariyassa adhiṭṭhānabhāvato khattiyādīnaṃ issariyaṃ atiseti sīlaṃ. Sīlanimittañhi taṃtaṃsattanikāyesu sattānaṃ issariyaṃ, vassasatadīghappamāṇato jīvitato ekāhampi sīlavato jīvitassa visiṭṭhatāvacanato sati ca jīvite sikkhānikkhipanassa maraṇatāvacanato sīlaṃ jīvitato visiṭṭhataraṃ . Verīnampi manuññabhāvāvahanato jarārogavipattīhi anabhibhavanīyato ca rūpasampattiṃ atiseti sīlaṃ. Pāsādahammiyādiṭṭhānavisese rājayuvarājasenāpatiādiṭṭhānavisese ca atiseti sīlaṃ sukhavisesādhiṭṭhānabhāvato. Sabhāvasiniddhe santikāvacarepi bandhujane mittajane ca atiseti ekantahitasampādanato paralokānugamanato ca ‘‘na taṃ mātāpitā kayirā’’tiādivacanañcettha (dha. pa. 43) sādhakaṃ. Tathā hatthiassarathapattibalakāyehi mantāgadasotthānappayogehi ca durārakkhaṃ attānaṃ ārakkhābhāvena sīlameva visiṭṭhataraṃ attādhīnato aparādhīnato mahāvisayato ca. Tenevāha – ‘‘dhammo have rakkhati dhammacāri’’ntiādi (jā. 1.10.102). Evamanekaguṇasamannāgataṃ sīlanti paccavekkhantassa aparipuṇṇā ceva sīlasampadā pāripūriṃ gacchati aparisuddhā ca pārisuddhiṃ.

    સચે પનસ્સ દીઘરત્તં પરિચયેન સીલપટિપક્ખા ધમ્મા દોસાદયો અન્તરન્તરા ઉપ્પજ્જેય્યું, તેન બોધિસત્તપટિઞ્ઞેન એવં પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – નનુ તયા સમ્બોધાય પણિધાનં કતં, સીલવિકલેન ચ ન સક્કા લોકિયાપિ સમ્પત્તિયો પાપુણિતું, પગેવ લોકુત્તરા, સબ્બસમ્પત્તીનં પન અગ્ગભૂતાય સમ્માસમ્બોધિયા અધિટ્ઠાનભૂતેન સીલેન પરમુક્કંસગતેન ભવિતબ્બં, તસ્મા ‘‘કિકીવ અણ્ડ’’ન્તિઆદિના (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૯; દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૭) વુત્તનયેન સમ્મા સીલં રક્ખન્તેન સુટ્ઠુતરં તયા પેસલેન ભવિતબ્બં.

    Sace panassa dīgharattaṃ paricayena sīlapaṭipakkhā dhammā dosādayo antarantarā uppajjeyyuṃ, tena bodhisattapaṭiññena evaṃ paṭisañcikkhitabbaṃ – nanu tayā sambodhāya paṇidhānaṃ kataṃ, sīlavikalena ca na sakkā lokiyāpi sampattiyo pāpuṇituṃ, pageva lokuttarā, sabbasampattīnaṃ pana aggabhūtāya sammāsambodhiyā adhiṭṭhānabhūtena sīlena paramukkaṃsagatena bhavitabbaṃ, tasmā ‘‘kikīva aṇḍa’’ntiādinā (visuddhi. 1.19; dī. ni. aṭṭha. 1.7) vuttanayena sammā sīlaṃ rakkhantena suṭṭhutaraṃ tayā pesalena bhavitabbaṃ.

    અપિ ચ તયા ધમ્મદેસનાય યાનત્તયે સત્તાનં અવતારણપરિપાચનાનિ કાતબ્બાનિ, સીલવિકલસ્સ ચ વચનં ન પચ્ચેતબ્બં હોતિ, અસપ્પાયાહારવિચારસ્સ વિય વેજ્જસ્સ તિકિચ્છનં, તસ્મા કથાહં સદ્ધેય્યો હુત્વા સત્તાનં અવતારણપરિપાચનાનિ કરેય્યન્તિ સભાવપરિસુદ્ધસીલેન ભવિતબ્બં. કિઞ્ચ ઝાનાદિગુણવિસેસયોગેન મે સત્તાનં ઉપકારકરણસમત્થતા પઞ્ઞાપારમિઆદિપરિપૂરણઞ્ચ, ઝાનાદયો ચ ગુણા સીલપારિસુદ્ધિં વિના ન સમ્ભવન્તીતિ સમ્મદેવ સીલં પરિસોધેતબ્બં.

    Api ca tayā dhammadesanāya yānattaye sattānaṃ avatāraṇaparipācanāni kātabbāni, sīlavikalassa ca vacanaṃ na paccetabbaṃ hoti, asappāyāhāravicārassa viya vejjassa tikicchanaṃ, tasmā kathāhaṃ saddheyyo hutvā sattānaṃ avatāraṇaparipācanāni kareyyanti sabhāvaparisuddhasīlena bhavitabbaṃ. Kiñca jhānādiguṇavisesayogena me sattānaṃ upakārakaraṇasamatthatā paññāpāramiādiparipūraṇañca, jhānādayo ca guṇā sīlapārisuddhiṃ vinā na sambhavantīti sammadeva sīlaṃ parisodhetabbaṃ.

    તથા ‘‘સમ્બાધો ઘરાવાસો રજોપથો’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૧.૧૯૧; સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૪; મ॰ નિ॰ ૧.૨૯૧; ૨.૧૦) ઘરાવાસે, ‘‘અટ્ઠિકઙ્કલૂપમા કામા’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩૪; પાચિ॰ ૧૭૫) ‘‘માતાપિ પુત્તેન વિવદતી’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૧૭૮) ચ કામેસુ, ‘‘સેય્યથાપિ પુરિસો ઇણં આદાય કમ્મન્તે પયોજેય્યા’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૧.૨૧૮) કામચ્છન્દાદીસુ આદીનવદસ્સનપુબ્બઙ્ગમા વુત્તવિપરિયાયેન ‘‘અબ્ભોકાસો પબ્બજ્જા’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૧.૧૯૧; સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૪) પબ્બજ્જાદીસુ આનિસંસપટિસઙ્ખાવસેન નેક્ખમ્મપારમિયં પચ્ચવેક્ખણા વેદિતબ્બા. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન દુક્ખક્ખન્ધ- (મ॰ નિ॰ ૧.૧૬૩ આદયો) આસિવિસોપમસુત્તા- (સં॰ નિ॰ ૪.૨૩૮) દિવસેન વેદિતબ્બો.

    Tathā ‘‘sambādho gharāvāso rajopatho’’tiādinā (dī. ni. 1.191; saṃ. ni. 2.154; ma. ni. 1.291; 2.10) gharāvāse, ‘‘aṭṭhikaṅkalūpamā kāmā’’tiādinā (ma. ni. 1.234; pāci. 175) ‘‘mātāpi puttena vivadatī’’tiādinā (ma. ni. 1.178) ca kāmesu, ‘‘seyyathāpi puriso iṇaṃ ādāya kammante payojeyyā’’tiādinā (dī. ni. 1.218) kāmacchandādīsu ādīnavadassanapubbaṅgamā vuttavipariyāyena ‘‘abbhokāso pabbajjā’’tiādinā (dī. ni. 1.191; saṃ. ni. 2.154) pabbajjādīsu ānisaṃsapaṭisaṅkhāvasena nekkhammapāramiyaṃ paccavekkhaṇā veditabbā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana dukkhakkhandha- (ma. ni. 1.163 ādayo) āsivisopamasuttā- (saṃ. ni. 4.238) divasena veditabbo.

    તથા ‘‘પઞ્ઞાય વિના દાનાદયો ધમ્મા ન વિસુજ્ઝન્તિ, યથાસકં બ્યાપારસમત્થા ચ ન હોન્તી’’તિ પઞ્ઞાગુણા મનસિકાતબ્બા. યથેવ હિ જીવિતેન વિના સરીરયન્તં ન સોભતિ, ન ચ અત્તનો કિરિયાસુ પટિપત્તિસમત્થં હોતિ, યથા ચ ચક્ખાદીનિ ઇન્દ્રિયાનિ વિઞ્ઞાણેન વિના યથાસકં વિસયેસુ કિચ્ચં કાતું નપ્પહોન્તિ, એવં સદ્ધાદીનિ ઇન્દ્રિયાનિ પઞ્ઞાય વિના સકિચ્ચપટિપત્તિયં અસમત્થાનીતિ પરિચ્ચાગાદિપટિપત્તિયં પઞ્ઞા પધાનકારણં. ઉમ્મીલિતપઞ્ઞાચક્ખુકા હિ મહાબોધિસત્તા અત્તનો અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિપિ દત્વા અનત્તુક્કંસકા અપરવમ્ભકા ચ હોન્તિ, ભેસજ્જરુક્ખા વિય વિકપ્પરહિતા કાલત્તયેપિ સોમનસ્સજાતા. પઞ્ઞાવસેન હિ ઉપાયકોસલ્લયોગતો પરિચ્ચાગો પરહિતપ્પવત્તિયા દાનપારમિભાવં ઉપેતિ. અત્તત્થઞ્હિ દાનં વડ્ઢિસદિસં હોતિ.

    Tathā ‘‘paññāya vinā dānādayo dhammā na visujjhanti, yathāsakaṃ byāpārasamatthā ca na hontī’’ti paññāguṇā manasikātabbā. Yatheva hi jīvitena vinā sarīrayantaṃ na sobhati, na ca attano kiriyāsu paṭipattisamatthaṃ hoti, yathā ca cakkhādīni indriyāni viññāṇena vinā yathāsakaṃ visayesu kiccaṃ kātuṃ nappahonti, evaṃ saddhādīni indriyāni paññāya vinā sakiccapaṭipattiyaṃ asamatthānīti pariccāgādipaṭipattiyaṃ paññā padhānakāraṇaṃ. Ummīlitapaññācakkhukā hi mahābodhisattā attano aṅgapaccaṅgānipi datvā anattukkaṃsakā aparavambhakā ca honti, bhesajjarukkhā viya vikapparahitā kālattayepi somanassajātā. Paññāvasena hi upāyakosallayogato pariccāgo parahitappavattiyā dānapāramibhāvaṃ upeti. Attatthañhi dānaṃ vaḍḍhisadisaṃ hoti.

    તથા પઞ્ઞાય અભાવેન તણ્હાદિસંકિલેસાવિયોગતો સીલસ્સ વિસુદ્ધિ એવ ન સમ્ભવતિ, કુતો સબ્બઞ્ઞુગુણાધિટ્ઠાનભાવો. પઞ્ઞવા એવ ચ ઘરાવાસે કામગુણેસુ સંસારે ચ આદીનવં પબ્બજ્જાય ઝાનસમાપત્તિયં નિબ્બાને ચ આનિસંસં સુટ્ઠુ સલ્લક્ખેન્તો પબ્બજિત્વા ઝાનસમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા નિબ્બાનાભિમુખો પરે ચ તત્થ પતિટ્ઠાપેતિ. વીરિયઞ્ચ પઞ્ઞાવિરહિતં યથિચ્છિતમત્થં ન સાધેતિ દુરારમ્ભભાવતો. વરમેવ હિ અનારમ્ભો દુરારમ્ભતો, પઞ્ઞાસહિતેન પન વીરિયેન ન કિઞ્ચિ દુરધિગમં ઉપાયપટિપત્તિતો. તથા પઞ્ઞવા એવ પરાપકારાદીનં અધિવાસકજાતિકો હોતિ, ન દુપ્પઞ્ઞો. પઞ્ઞાવિરહિતસ્સ ચ પરેહિ ઉપનીતા અપકારા ખન્તિયા પટિપક્ખમેવ અનુબ્રૂહેન્તિ, પઞ્ઞવતો પન તે ખન્તિસમ્પત્તિયા પરિબ્રૂહનવસેન અસ્સા થિરભાવાય સંવત્તન્તિ. પઞ્ઞવા એવ તીણિપિ સચ્ચાનિ નેસં કારણાનિ પટિપક્ખે ચ યથાભૂતં જાનિત્વા પરેસં અવિસંવાદકો હોતિ.

    Tathā paññāya abhāvena taṇhādisaṃkilesāviyogato sīlassa visuddhi eva na sambhavati, kuto sabbaññuguṇādhiṭṭhānabhāvo. Paññavā eva ca gharāvāse kāmaguṇesu saṃsāre ca ādīnavaṃ pabbajjāya jhānasamāpattiyaṃ nibbāne ca ānisaṃsaṃ suṭṭhu sallakkhento pabbajitvā jhānasamāpattiyo nibbattetvā nibbānābhimukho pare ca tattha patiṭṭhāpeti. Vīriyañca paññāvirahitaṃ yathicchitamatthaṃ na sādheti durārambhabhāvato. Varameva hi anārambho durārambhato, paññāsahitena pana vīriyena na kiñci duradhigamaṃ upāyapaṭipattito. Tathā paññavā eva parāpakārādīnaṃ adhivāsakajātiko hoti, na duppañño. Paññāvirahitassa ca parehi upanītā apakārā khantiyā paṭipakkhameva anubrūhenti, paññavato pana te khantisampattiyā paribrūhanavasena assā thirabhāvāya saṃvattanti. Paññavā eva tīṇipi saccāni nesaṃ kāraṇāni paṭipakkhe ca yathābhūtaṃ jānitvā paresaṃ avisaṃvādako hoti.

    તથા પઞ્ઞાબલેન અત્તાનં ઉપત્થમ્ભેત્વા ધિતિસમ્પદાય સબ્બપારમીસુ અચલસમાદાનાધિટ્ઠાનો હોતિ. પઞ્ઞવા એવ ચ પિયમજ્ઝત્તવેરિવિભાગં અકત્વા સબ્બત્થ હિતૂપસંહારકુસલો હોતિ. તથા પઞ્ઞાવસેન લાભાલાભાદિલોકધમ્મસન્નિપાતે નિબ્બિકારતાય મજ્ઝત્તો હોતિ. એવં સબ્બાસં પારમીનં પઞ્ઞાવ પારિસુદ્ધિહેતૂતિ પઞ્ઞાગુણા પચ્ચવેક્ખિતબ્બા. અપિ ચ પઞ્ઞાય વિના ન દસ્સનસમ્પત્તિ, અન્તરેન ચ દિટ્ઠિસમ્પદં ન સીલસમ્પદા , સીલદિટ્ઠિસમ્પદાવિરહિતસ્સ ન સમાધિસમ્પદા, અસમાહિતેન ચ ન સક્કા અત્તહિતમત્તમ્પિ સાધેતું, પગેવ ઉક્કંસગતં પરહિતન્તિ પરહિતાય પટિપન્નેન ‘‘નનુ તયા સક્કચ્ચં પઞ્ઞાય પરિવુદ્ધિયં આયોગો કરણીયો’’તિ બોધિસત્તેન અત્તા ઓવદિતબ્બો. પઞ્ઞાનુભાવેન હિ મહાસત્તો ચતુરધિટ્ઠાનાધિટ્ઠિતો ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ લોકં અનુગ્ગણ્હન્તો સત્તે નિય્યાનમગ્ગે અવતારેતિ, ઇન્દ્રિયાનિ ચ નેસં પરિપાચેતિ.

    Tathā paññābalena attānaṃ upatthambhetvā dhitisampadāya sabbapāramīsu acalasamādānādhiṭṭhāno hoti. Paññavā eva ca piyamajjhattaverivibhāgaṃ akatvā sabbattha hitūpasaṃhārakusalo hoti. Tathā paññāvasena lābhālābhādilokadhammasannipāte nibbikāratāya majjhatto hoti. Evaṃ sabbāsaṃ pāramīnaṃ paññāva pārisuddhihetūti paññāguṇā paccavekkhitabbā. Api ca paññāya vinā na dassanasampatti, antarena ca diṭṭhisampadaṃ na sīlasampadā , sīladiṭṭhisampadāvirahitassa na samādhisampadā, asamāhitena ca na sakkā attahitamattampi sādhetuṃ, pageva ukkaṃsagataṃ parahitanti parahitāya paṭipannena ‘‘nanu tayā sakkaccaṃ paññāya parivuddhiyaṃ āyogo karaṇīyo’’ti bodhisattena attā ovaditabbo. Paññānubhāvena hi mahāsatto caturadhiṭṭhānādhiṭṭhito catūhi saṅgahavatthūhi lokaṃ anuggaṇhanto satte niyyānamagge avatāreti, indriyāni ca nesaṃ paripāceti.

    તથા પઞ્ઞાબલેન ખન્ધાયતનાદીસુ પવિચયબહુલોપવત્તિનિવત્તિયો યાથાવતો પરિજાનન્તો દાનાદયો ગુણે વિસેસનિબ્બેધભાગિયભાવં નયન્તો બોધિસત્તસિક્ખાય પરિપૂરકારી હોતીતિ એવમાદિના અનેકાકારવોકારે પઞ્ઞાગુણે વવત્થપેત્વા પઞ્ઞાપારમી અનુબ્રૂહેતબ્બા.

    Tathā paññābalena khandhāyatanādīsu pavicayabahulopavattinivattiyo yāthāvato parijānanto dānādayo guṇe visesanibbedhabhāgiyabhāvaṃ nayanto bodhisattasikkhāya paripūrakārī hotīti evamādinā anekākāravokāre paññāguṇe vavatthapetvā paññāpāramī anubrūhetabbā.

    તથા દિસ્સમાનાનિપિ લોકિયાનિ કમ્માનિ નિહીનવીરિયેન પાપુણિતું અસક્કુણેય્યાનિ, અગણિતખેદેન પન આરદ્ધવીરિયેન દુરધિગમં નામ નત્થિ. નિહીનવીરિયો હિ ‘‘સંસારમહોઘતો સબ્બસત્તે સન્તારેસ્સામી’’તિ આરભિતુમેવ ન સક્કુણાતિ. મજ્ઝિમો આરભિત્વા અન્તરા વોસાનમાપજ્જતિ. ઉક્કટ્ઠવીરિયો પન અત્તસુખનિરપેક્ખો આરમ્ભપારમિમધિગચ્છતીતિ વીરિયસમ્પત્તિ પચ્ચવેક્ખિતબ્બા. અપિ ચ ‘‘યસ્સ અત્તનો એવ સંસારપઙ્કતો સમુદ્ધરણત્થમારમ્ભો, તસ્સાપિ ન વીરિયસ્સ સિથિલભાવે મનોરથાનં મત્થકપ્પત્તિ સક્કા સમ્ભાવેતું, પગેવ સદેવકસ્સ લોકસ્સ સમુદ્ધરણત્થં કતાભિનીહારેના’’તિ ચ ‘‘રાગાદીનં દોસગણાનં મત્તમહાગજાનં વિય દુન્નિવારભાવતો તન્નિદાનાનઞ્ચ કમ્મસમાદાનાનં ઉક્ખિત્તાસિકવધકસદિસભાવતો તન્નિમિત્તાનઞ્ચ દુગ્ગતીનં સબ્બદા વિવટમુખભાવતો, તત્થ નિયોજકાનઞ્ચ પાપમિત્તાનં સદા સન્નિહિતભાવતો તદોવાદકારિતાય ચ બાલસ્સ પુથુજ્જનભાવસ્સ સતિસમ્ભવે યુત્તં સયમેવ સંસારદુક્ખતો નિસ્સરિતુન્તિ મિચ્છાવિતક્કા વીરિયાનુભાવેન દૂરીભવન્તી’’તિ ચ ‘‘યદિ પન સમ્બોધિ અત્તાધીનેન વીરિયેન સક્કા સમધિગન્તું, કિમેત્થ દુક્કર’’ન્તિ ચ એવમાદિના નયેન વીરિયગુણા પચ્ચવેક્ખિતબ્બા.

    Tathā dissamānānipi lokiyāni kammāni nihīnavīriyena pāpuṇituṃ asakkuṇeyyāni, agaṇitakhedena pana āraddhavīriyena duradhigamaṃ nāma natthi. Nihīnavīriyo hi ‘‘saṃsāramahoghato sabbasatte santāressāmī’’ti ārabhitumeva na sakkuṇāti. Majjhimo ārabhitvā antarā vosānamāpajjati. Ukkaṭṭhavīriyo pana attasukhanirapekkho ārambhapāramimadhigacchatīti vīriyasampatti paccavekkhitabbā. Api ca ‘‘yassa attano eva saṃsārapaṅkato samuddharaṇatthamārambho, tassāpi na vīriyassa sithilabhāve manorathānaṃ matthakappatti sakkā sambhāvetuṃ, pageva sadevakassa lokassa samuddharaṇatthaṃ katābhinīhārenā’’ti ca ‘‘rāgādīnaṃ dosagaṇānaṃ mattamahāgajānaṃ viya dunnivārabhāvato tannidānānañca kammasamādānānaṃ ukkhittāsikavadhakasadisabhāvato tannimittānañca duggatīnaṃ sabbadā vivaṭamukhabhāvato, tattha niyojakānañca pāpamittānaṃ sadā sannihitabhāvato tadovādakāritāya ca bālassa puthujjanabhāvassa satisambhave yuttaṃ sayameva saṃsāradukkhato nissaritunti micchāvitakkā vīriyānubhāvena dūrībhavantī’’ti ca ‘‘yadi pana sambodhi attādhīnena vīriyena sakkā samadhigantuṃ, kimettha dukkara’’nti ca evamādinā nayena vīriyaguṇā paccavekkhitabbā.

    તથા ખન્તિ નામાયં નિરવસેસગુણપટિપક્ખસ્સ કોધસ્સ વિધમનતો ગુણસમ્પાદને સાધૂનમપ્પટિહતમાયુધં, પરાભિભવસમત્થાનં અલઙ્કારો, સમણબ્રાહ્મણાનં બલસમ્પદા, કોધગ્ગિવિનયનઉદકધારા, કલ્યાણસ્સ કિત્તિસદ્દસ્સ સઞ્જાતિદેસો, પાપપુગ્ગલાનં વચીવિસવૂપસમકરો મન્તાગદો, સંવરે ઠિતાનં પરમા ધીરપકતિ, ગમ્ભીરાસયતાય સાગરો, દોસમહાસાગરસ્સ વેલા, અપાયદ્વારસ્સ પિદહનકવાટં, દેવબ્રહ્મલોકાનં આરોહણસોપાનં, સબ્બગુણાનં અધિવાસનભૂમિ, ઉત્તમા કાયવચીમનોવિસુદ્ધીતિ મનસિકાતબ્બં.

    Tathā khanti nāmāyaṃ niravasesaguṇapaṭipakkhassa kodhassa vidhamanato guṇasampādane sādhūnamappaṭihatamāyudhaṃ, parābhibhavasamatthānaṃ alaṅkāro, samaṇabrāhmaṇānaṃ balasampadā, kodhaggivinayanaudakadhārā, kalyāṇassa kittisaddassa sañjātideso, pāpapuggalānaṃ vacīvisavūpasamakaro mantāgado, saṃvare ṭhitānaṃ paramā dhīrapakati, gambhīrāsayatāya sāgaro, dosamahāsāgarassa velā, apāyadvārassa pidahanakavāṭaṃ, devabrahmalokānaṃ ārohaṇasopānaṃ, sabbaguṇānaṃ adhivāsanabhūmi, uttamā kāyavacīmanovisuddhīti manasikātabbaṃ.

    અપિ ચ ‘‘એતે સત્તા ખન્તિસમ્પત્તિયા અભાવતો ઇધલોકે તપ્પન્તિ, પરલોકે ચ તપનીયધમ્માનુયોગતો’’તિ ચ ‘‘યદિપિ પરાપકારનિમિત્તં દુક્ખં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ પન દુક્ખસ્સ ખેત્તભૂતો અત્તભાવો બીજભૂતઞ્ચ કમ્મં મયાવ અભિસઙ્ખત’’ન્તિ ચ ‘‘તસ્સ ચ દુક્ખસ્સ આણણ્યકારણમેત’’ન્તિ ચ ‘‘અપકારકે અસતિ કથં મય્હં ખન્તિસમ્પદા સમ્ભવતી’’તિ ચ ‘‘યદિપાયં એતરહિ અપકારકો, અયં નામ પુબ્બે અનેન મય્હં ઉપકારો કતો’’તિ ચ ‘‘અપકારો એવ વા ખન્તિનિમિત્તતાય ઉપકારો’’તિ ચ ‘‘સબ્બેપિમે સત્તા મય્હં પુત્તસદિસા, પુત્તકતાપરાધેસુ ચ કો કુજ્ઝિસ્સતી’’તિ ચ ‘‘યેન કોધપિસાચાવેસેન અયં મય્હં અપરજ્ઝતિ, સ્વાયં કોધભૂતાવેસો મયા વિનેતબ્બો’’તિ ચ, ‘‘યેન અપકારેન ઇદં મય્હં દુક્ખં ઉપ્પન્નં, તસ્સ અહમ્પિ નિમિત્ત’’ન્તિ ચ, ‘‘યેહિ ધમ્મેહિ અપકારો કતો, યત્થ ચ કતો, સબ્બેપિ તે તસ્મિં એવ ખણે નિરુદ્ધા કસ્સિદાનિ કેન કોપો કાતબ્બો’’તિ ચ, ‘‘અનત્તતાય સબ્બધમ્માનં કો કસ્સ અપરજ્ઝતી’’તિ ચ પચ્ચવેક્ખન્તેન ખન્તિસમ્પદા અનુબ્રૂહેતબ્બા.

    Api ca ‘‘ete sattā khantisampattiyā abhāvato idhaloke tappanti, paraloke ca tapanīyadhammānuyogato’’ti ca ‘‘yadipi parāpakāranimittaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa pana dukkhassa khettabhūto attabhāvo bījabhūtañca kammaṃ mayāva abhisaṅkhata’’nti ca ‘‘tassa ca dukkhassa āṇaṇyakāraṇameta’’nti ca ‘‘apakārake asati kathaṃ mayhaṃ khantisampadā sambhavatī’’ti ca ‘‘yadipāyaṃ etarahi apakārako, ayaṃ nāma pubbe anena mayhaṃ upakāro kato’’ti ca ‘‘apakāro eva vā khantinimittatāya upakāro’’ti ca ‘‘sabbepime sattā mayhaṃ puttasadisā, puttakatāparādhesu ca ko kujjhissatī’’ti ca ‘‘yena kodhapisācāvesena ayaṃ mayhaṃ aparajjhati, svāyaṃ kodhabhūtāveso mayā vinetabbo’’ti ca, ‘‘yena apakārena idaṃ mayhaṃ dukkhaṃ uppannaṃ, tassa ahampi nimitta’’nti ca, ‘‘yehi dhammehi apakāro kato, yattha ca kato, sabbepi te tasmiṃ eva khaṇe niruddhā kassidāni kena kopo kātabbo’’ti ca, ‘‘anattatāya sabbadhammānaṃ ko kassa aparajjhatī’’ti ca paccavekkhantena khantisampadā anubrūhetabbā.

    યદિ પનસ્સ દીઘરત્તં પરિચયેન પરાપકારનિમિત્તકો કોધો ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠેય્ય, તેન ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખિતબ્બં – ‘‘ખન્તિ નામેસા પરાપકારસ્સ પટિપક્ખપટિપત્તીનં પચ્ચુપકારકારણ’’ન્તિ ચ ‘‘અપકારો ચ મય્હં દુક્ખૂપનિસા સદ્ધાતિ દુક્ખુપ્પાદનેન સદ્ધાય સબ્બલોકે અનભિરતિસઞ્ઞાય ચ પચ્ચયો’’તિ ચ, ‘‘ઇન્દ્રિયપકતિ હેસા યદિદં ઇટ્ઠાનિટ્ઠવિસયસમાયોગો. તત્થ અનિટ્ઠવિસયસમાયોગો મય્હં ન સિયાતિ તં કુતેત્થ લબ્ભા’’તિ ચ ‘‘કોધવસિકો સત્તો કોધેન ઉમ્મત્તો વિક્ખિત્તચિત્તો, તત્થ કિં પચ્ચપકારેના’’તિ ચ ‘‘સબ્બેપિમે સત્તા સમ્માસમ્બુદ્ધેન ઓરસપુત્તા વિય પરિપાલિતા, તસ્મા ન તત્થ મયા ચિત્તકોપો કાતબ્બો’’તિ ચ, ‘‘અપરાધકે ચ સતિ ગુણે ગુણવતિ મયા કોપો ન કાતબ્બો’’તિ ચ, ‘‘અસતિ ગુણે વિસેસેન કરુણાયિતબ્બો’’તિ ચ ‘‘કોપેન ચ મય્હં ગુણયસા નિહીયન્તી’’તિ ચ, ‘‘કુજ્ઝનેન મય્હં દુબ્બણ્ણદુક્ખસેય્યાદયો સપત્તકન્તા આગચ્છન્તી’’તિ ચ, ‘‘કોધો ચ નામાયં સબ્બાહિતકારકો સબ્બહિતવિનાસકો બલવા પચ્ચત્થિકો’’તિ ચ, ‘‘સતિ ચ ખન્તિયા ન કોચિ પચ્ચત્થિકો’’તિ ચ, ‘‘અપરાધકેન અપરાધનિમિત્તં યં આયતિં લદ્ધબ્બં દુક્ખં સતિ ચ ખન્તિયા મય્હં તદભાવો’’તિ ચ, ‘‘ચિન્તનેન કુજ્ઝન્તેન ચ મયા પચ્ચત્થિકોયેવ અનુવત્તિતો હોતી’’તિ ચ, ‘‘કોધે ચ મયા ખન્તિયા અભિભૂતે તસ્સ દાસભૂતો પચ્ચત્થિકો સમ્મદેવ અભિભૂતો હોતી’’તિ ચ, ‘‘કોધનિમિત્તં ખન્તિગુણપરિચ્ચાગો મય્હં ન યુત્તો’’તિ ચ, ‘‘સતિ ચ કોધે ગુણવિરોધપચ્ચનીકધમ્મે કથં મે સીલાદિધમ્મા પારિપૂરિં ગચ્છેય્યું, અસતિ ચ તેસુ કથાહં સત્તાનં ઉપકારબહુલો પટિઞ્ઞાનુરૂપં ઉત્તમં સમ્પત્તિં પાપુણિસ્સામી’’તિ ચ, ‘‘ખન્તિયા ચ સતિ બહિદ્ધા વિક્ખેપાભાવતો સમાહિતસ્સ સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચતો દુક્ખતો સબ્બે ધમ્મા અનત્તતો નિબ્બાનઞ્ચ અસઙ્ખતામતસન્તપણીતતાદિભાવતો નિજ્ઝાનં ખમન્તિ બુદ્ધધમ્મા ચ અચિન્તેય્યાપરિમેય્યપ્પભાવા’’તિ.

    Yadi panassa dīgharattaṃ paricayena parāpakāranimittako kodho cittaṃ pariyādāya tiṭṭheyya, tena iti paṭisañcikkhitabbaṃ – ‘‘khanti nāmesā parāpakārassa paṭipakkhapaṭipattīnaṃ paccupakārakāraṇa’’nti ca ‘‘apakāro ca mayhaṃ dukkhūpanisā saddhāti dukkhuppādanena saddhāya sabbaloke anabhiratisaññāya ca paccayo’’ti ca, ‘‘indriyapakati hesā yadidaṃ iṭṭhāniṭṭhavisayasamāyogo. Tattha aniṭṭhavisayasamāyogo mayhaṃ na siyāti taṃ kutettha labbhā’’ti ca ‘‘kodhavasiko satto kodhena ummatto vikkhittacitto, tattha kiṃ paccapakārenā’’ti ca ‘‘sabbepime sattā sammāsambuddhena orasaputtā viya paripālitā, tasmā na tattha mayā cittakopo kātabbo’’ti ca, ‘‘aparādhake ca sati guṇe guṇavati mayā kopo na kātabbo’’ti ca, ‘‘asati guṇe visesena karuṇāyitabbo’’ti ca ‘‘kopena ca mayhaṃ guṇayasā nihīyantī’’ti ca, ‘‘kujjhanena mayhaṃ dubbaṇṇadukkhaseyyādayo sapattakantā āgacchantī’’ti ca, ‘‘kodho ca nāmāyaṃ sabbāhitakārako sabbahitavināsako balavā paccatthiko’’ti ca, ‘‘sati ca khantiyā na koci paccatthiko’’ti ca, ‘‘aparādhakena aparādhanimittaṃ yaṃ āyatiṃ laddhabbaṃ dukkhaṃ sati ca khantiyā mayhaṃ tadabhāvo’’ti ca, ‘‘cintanena kujjhantena ca mayā paccatthikoyeva anuvattito hotī’’ti ca, ‘‘kodhe ca mayā khantiyā abhibhūte tassa dāsabhūto paccatthiko sammadeva abhibhūto hotī’’ti ca, ‘‘kodhanimittaṃ khantiguṇapariccāgo mayhaṃ na yutto’’ti ca, ‘‘sati ca kodhe guṇavirodhapaccanīkadhamme kathaṃ me sīlādidhammā pāripūriṃ gaccheyyuṃ, asati ca tesu kathāhaṃ sattānaṃ upakārabahulo paṭiññānurūpaṃ uttamaṃ sampattiṃ pāpuṇissāmī’’ti ca, ‘‘khantiyā ca sati bahiddhā vikkhepābhāvato samāhitassa sabbe saṅkhārā aniccato dukkhato sabbe dhammā anattato nibbānañca asaṅkhatāmatasantapaṇītatādibhāvato nijjhānaṃ khamanti buddhadhammā ca acinteyyāparimeyyappabhāvā’’ti.

    તતો ચ અનુલોમિયં ખન્તિયં ઠિતો કેવલા ઇમે અત્તત્તનિયભાવરહિતા ધમ્મમત્તા યથાસકં પચ્ચયેહિ ઉપ્પજ્જન્તિ વયન્તિ, ન કુતોચિ આગચ્છન્તિ, ન કુહિઞ્ચિ ગચ્છન્તિ, ન ચ કત્થચિ પતિટ્ઠિતા, ન ચેત્થ કોચિ કસ્સચિ બ્યાપારોતિ અહંકારમમંકારાનધિટ્ઠાનતા નિજ્ઝાનં ખમતિ, યેન બોધિસત્તો બોધિયા નિયતો અનાવત્તિધમ્મો હોતીતિ એવમાદિના ખન્તિપારમિયા પચ્ચવેક્ખણા વેદિતબ્બા.

    Tato ca anulomiyaṃ khantiyaṃ ṭhito kevalā ime attattaniyabhāvarahitā dhammamattā yathāsakaṃ paccayehi uppajjanti vayanti, na kutoci āgacchanti, na kuhiñci gacchanti, na ca katthaci patiṭṭhitā, na cettha koci kassaci byāpāroti ahaṃkāramamaṃkārānadhiṭṭhānatā nijjhānaṃ khamati, yena bodhisatto bodhiyā niyato anāvattidhammo hotīti evamādinā khantipāramiyā paccavekkhaṇā veditabbā.

    તથા સચ્ચેન વિના સીલાદીનં અસમ્ભવતો પટિઞ્ઞાનુરૂપં પટિપત્તિયા અભાવતો ચ, સચ્ચધમ્માતિક્કમે ચ સબ્બપાપધમ્માનં સમોસરણતો અસચ્ચસન્ધસ્સ અપચ્ચયિકભાવતો આયતિઞ્ચ અનાદેય્યવચનતાવહનતો સમ્પન્નસચ્ચસ્સ ચ, સબ્બગુણાધિટ્ઠાનભાવતો સચ્ચાધિટ્ઠાનેન સબ્બબોધિસમ્ભારાનં પારિસુદ્ધિપારિપૂરિસામત્થિયતો સભાવધમ્માવિસંવાદનેન સબ્બબોધિસમ્ભારકિચ્ચકરણતો બોધિસત્તપટિપત્તિયા ચ, પરિનિપ્ફત્તિતોતિઆદિના સચ્ચપારમિયા સમ્પત્તિયો પચ્ચવેક્ખિતબ્બા.

    Tathā saccena vinā sīlādīnaṃ asambhavato paṭiññānurūpaṃ paṭipattiyā abhāvato ca, saccadhammātikkame ca sabbapāpadhammānaṃ samosaraṇato asaccasandhassa apaccayikabhāvato āyatiñca anādeyyavacanatāvahanato sampannasaccassa ca, sabbaguṇādhiṭṭhānabhāvato saccādhiṭṭhānena sabbabodhisambhārānaṃ pārisuddhipāripūrisāmatthiyato sabhāvadhammāvisaṃvādanena sabbabodhisambhārakiccakaraṇato bodhisattapaṭipattiyā ca, parinipphattitotiādinā saccapāramiyā sampattiyo paccavekkhitabbā.

    તથા દાનાદીસુ દળ્હસમાદાનં તંપટિપક્ખસન્નિપાતે ચ નેસં અચલાધિટ્ઠાનં તત્થ ચ ધીરવીરભાવં વિના ન દાનાદિસમ્ભારા સમ્બોધિનિમિત્તા સમ્ભવન્તીતિઆદિના અધિટ્ઠાને ગુણા પચ્ચવેક્ખિતબ્બા.

    Tathā dānādīsu daḷhasamādānaṃ taṃpaṭipakkhasannipāte ca nesaṃ acalādhiṭṭhānaṃ tattha ca dhīravīrabhāvaṃ vinā na dānādisambhārā sambodhinimittā sambhavantītiādinā adhiṭṭhāne guṇā paccavekkhitabbā.

    તથા ‘‘અત્તહિતમત્તે અવતિટ્ઠન્તેનાપિ સત્તેસુ હિતચિત્તતં વિના ન સક્કા ઇધલોકપરલોકસમ્પત્તિયો પાપુણિતું, પગેવ સબ્બસત્તે નિબ્બાનસમ્પત્તિયં પતિટ્ઠાપેતુકામેના’’તિ ચ, ‘‘પચ્છા સબ્બસત્તાનં લોકુત્તરસમ્પત્તિં આકઙ્ખન્તેન ઇદાનિ લોકિયસમ્પત્તિઆકઙ્ખા યુત્તરૂપા’’તિ ચ, ‘‘ઇદાનિ આસયમત્તેન પરેસં હિતસુખૂપસંહારં કાતું અસક્કોન્તો કદા પયોગેન તં સાધેસ્સામી’’તિ ચ, ‘‘ઇદાનિ મયા હિતસુખૂપસંહારેન સંવડ્ઢિતા પચ્છા ધમ્મસંવિભાગસહાયા મય્હં ભવિસ્સન્તી’’તિ ચ, ‘‘એતેહિ વિના ન મય્હં બોધિસમ્ભારા સમ્ભવન્તિ, તસ્મા સબ્બબુદ્ધગુણવિભૂતિનિપ્ફત્તિકારણત્તા મય્હં એતે પરમં પુઞ્ઞક્ખેત્તં અનુત્તરં કુસલાયતનં ઉત્તમં ગારવટ્ઠાન’’ન્તિ ચ, સવિસેસં સત્તેસુ સબ્બેસુ હિતજ્ઝાસયતા પચ્ચુપટ્ઠપેતબ્બા , કિઞ્ચ કરુણાધિટ્ઠાનતોપિ સબ્બસત્તેસુ મેત્તા અનુબ્રૂહેતબ્બા. વિમરિયાદીકતેન હિ ચેતસા સત્તેસુ હિતસુખૂપસંહારનિરતસ્સ તેસં અહિતદુક્ખાપનયનકામતા બલવતી ઉપ્પજ્જતિ દળ્હમૂલા. કરુણા ચ સબ્બેસં બુદ્ધકારકધમ્માનં આદિ ચરણં પતિટ્ઠા મૂલં મુખં પમુખન્તિ એવમાદિના મેત્તાય ગુણા પચ્ચવેક્ખિતબ્બા.

    Tathā ‘‘attahitamatte avatiṭṭhantenāpi sattesu hitacittataṃ vinā na sakkā idhalokaparalokasampattiyo pāpuṇituṃ, pageva sabbasatte nibbānasampattiyaṃ patiṭṭhāpetukāmenā’’ti ca, ‘‘pacchā sabbasattānaṃ lokuttarasampattiṃ ākaṅkhantena idāni lokiyasampattiākaṅkhā yuttarūpā’’ti ca, ‘‘idāni āsayamattena paresaṃ hitasukhūpasaṃhāraṃ kātuṃ asakkonto kadā payogena taṃ sādhessāmī’’ti ca, ‘‘idāni mayā hitasukhūpasaṃhārena saṃvaḍḍhitā pacchā dhammasaṃvibhāgasahāyā mayhaṃ bhavissantī’’ti ca, ‘‘etehi vinā na mayhaṃ bodhisambhārā sambhavanti, tasmā sabbabuddhaguṇavibhūtinipphattikāraṇattā mayhaṃ ete paramaṃ puññakkhettaṃ anuttaraṃ kusalāyatanaṃ uttamaṃ gāravaṭṭhāna’’nti ca, savisesaṃ sattesu sabbesu hitajjhāsayatā paccupaṭṭhapetabbā , kiñca karuṇādhiṭṭhānatopi sabbasattesu mettā anubrūhetabbā. Vimariyādīkatena hi cetasā sattesu hitasukhūpasaṃhāraniratassa tesaṃ ahitadukkhāpanayanakāmatā balavatī uppajjati daḷhamūlā. Karuṇā ca sabbesaṃ buddhakārakadhammānaṃ ādi caraṇaṃ patiṭṭhā mūlaṃ mukhaṃ pamukhanti evamādinā mettāya guṇā paccavekkhitabbā.

    તથા ‘‘ઉપેક્ખાય અભાવે સત્તેહિ કતા વિપ્પકારા ચિત્તસ્સ વિકારં ઉપ્પાદેય્યું, સતિ ચ ચિત્તવિકારે દાનાદીનં સમ્ભારાનં સમ્ભવો એવ નત્થી’’તિ ચ, ‘‘મેત્તાસિનેહેન સિનેહિતે ચિત્તે ઉપેક્ખાય વિના સમ્ભારાનં પારિસુદ્ધિ ન હોતી’’તિ ચ, ‘‘અનુપેક્ખકો સમ્ભારેસુ પુઞ્ઞસમ્ભારં તબ્બિપાકઞ્ચ સત્તહિતત્થં પરિણામેતું ન સક્કોતી’’તિ ચ, ‘‘ઉપેક્ખાય અભાવે દેય્યધમ્મપટિગ્ગાહકાનં વિભાગં અકત્વા પરિચ્ચજિતું ન સક્કોતી’’તિ ચ, ‘‘ઉપેક્ખારહિતેન જીવિતપરિક્ખારાનં જીવિતસ્સ ચ અન્તરાયં અમનસિકરિત્વા સીલવિસોધનં કાતું ન સક્કોતી’’તિ ચ, તથા ઉપેક્ખાવસેન અરતિરતિસહસ્સેવ નેક્ખમ્મબલસિદ્ધિતો ઉપપત્તિતો ઇક્ખણવસેન સબ્બસમ્ભારકિચ્ચનિપ્ફત્તિતો અચ્ચારદ્ધસ્સ વીરિયસ્સ અનુપેક્ખણે પધાનકિચ્ચાકરણતો ઉપેક્ખતો એવ તિતિક્ખાનિજ્ઝાનસમ્ભવતો ઉપેક્ખાવસેન સત્તસઙ્ખારાનં અવિસંવાદનતો લોકધમ્માનં અજ્ઝુપેક્ખણેન સમાદિન્નધમ્મેસુ અચલાધિટ્ઠાનસિદ્ધિતો પરાપકારાદીસુ અનાભોગવસેનેવ મેત્તાવિહારનિપ્ફત્તિતોતિ સબ્બબોધિસમ્ભારાનં સમાદાનાધિટ્ઠાનપારિપૂરિનિપ્ફત્તિયો ઉપેક્ખાનુભાવેન સમ્પજ્જન્તીતિ એવમાદિના નયેન ઉપેક્ખાપારમી પચ્ચવેક્ખિતબ્બા. એવં અપરિચ્ચાગપરિચ્ચાગાદીસુ યથાક્કમં આદીનવાનિસંસપચ્ચવેક્ખણા દાનાદિપારમીનં પચ્ચયોતિ દટ્ઠબ્બં.

    Tathā ‘‘upekkhāya abhāve sattehi katā vippakārā cittassa vikāraṃ uppādeyyuṃ, sati ca cittavikāre dānādīnaṃ sambhārānaṃ sambhavo eva natthī’’ti ca, ‘‘mettāsinehena sinehite citte upekkhāya vinā sambhārānaṃ pārisuddhi na hotī’’ti ca, ‘‘anupekkhako sambhāresu puññasambhāraṃ tabbipākañca sattahitatthaṃ pariṇāmetuṃ na sakkotī’’ti ca, ‘‘upekkhāya abhāve deyyadhammapaṭiggāhakānaṃ vibhāgaṃ akatvā pariccajituṃ na sakkotī’’ti ca, ‘‘upekkhārahitena jīvitaparikkhārānaṃ jīvitassa ca antarāyaṃ amanasikaritvā sīlavisodhanaṃ kātuṃ na sakkotī’’ti ca, tathā upekkhāvasena aratiratisahasseva nekkhammabalasiddhito upapattito ikkhaṇavasena sabbasambhārakiccanipphattito accāraddhassa vīriyassa anupekkhaṇe padhānakiccākaraṇato upekkhato eva titikkhānijjhānasambhavato upekkhāvasena sattasaṅkhārānaṃ avisaṃvādanato lokadhammānaṃ ajjhupekkhaṇena samādinnadhammesu acalādhiṭṭhānasiddhito parāpakārādīsu anābhogavaseneva mettāvihāranipphattitoti sabbabodhisambhārānaṃ samādānādhiṭṭhānapāripūrinipphattiyo upekkhānubhāvena sampajjantīti evamādinā nayena upekkhāpāramī paccavekkhitabbā. Evaṃ apariccāgapariccāgādīsu yathākkamaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇā dānādipāramīnaṃ paccayoti daṭṭhabbaṃ.

    તથા સપરિક્ખારા પઞ્ચદસ ચરણધમ્મા પઞ્ચ ચ અભિઞ્ઞાયો. તત્થ ચરણધમ્મા નામ સીલસંવરો, ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા, ભોજને મત્તઞ્ઞુતા, જાગરિયાનુયોગો, સત્ત સદ્ધમ્મા, ચત્તારિ ઝાનાનિ ચ. તેસુ સીલાદીનં ચતુન્નં તેરસાપિ ધુતધમ્મા અપ્પિચ્છતાદયો ચ પરિક્ખારા. સદ્ધમ્મેસુ સદ્ધાય બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘસીલચાગદેવતૂપસમાનુસ્સતિલૂખપુગ્ગલપરિવજ્જન- સિનિદ્ધપુગ્ગલસેવનપસાદનીયધમ્મપચ્ચવેક્ખણતદધિમુત્તતા પરિક્ખારો. હિરોત્તપ્પાનં અકુસલાદીનવપચ્ચવેક્ખણઅપાયાદીનવપચ્ચવેક્ખણકુસલધમ્મૂપત્થમ્ભન- ભાવપચ્ચવેક્ખણહિરોત્તપ્પરહિતપુગ્ગલપરિવજ્જનહિરોત્તપ્પસમ્પન્નપુગ્ગલસેનતદધિમુત્તતા. બાહુસચ્ચસ્સ પુબ્બયોગપરિપુચ્છક- ભાવસદ્ધમ્માભિયોગઅનવજ્જવિજ્જાટ્ઠાનાદિપરિચયપરિપક્કિન્દ્રિયતાકિલેસદૂરીભાવઅપ્પસ્સુત- પરિવજ્જનબહુસ્સુતસેવનતદધિમુત્તતા. વીરિયસ્સ અપાયભયપચ્ચવેક્ખણ- ગમનવીથિપચ્ચવેક્ખણધમ્મમહત્તપચ્ચવેક્ખણથિનમિદ્ધવિનોદનકુસીતપુગ્ગલપરિવજ્જન- આરદ્ધવીરિયપુગ્ગલસેવનસમ્મપ્પધાનપચ્ચવેક્ખણતદધિમુત્તતા . સતિયા સતિસમ્પજઞ્ઞમુટ્ઠસ્સતિપુગ્ગલપરિવજ્જનઉપટ્ઠિતસ્સતિપુગ્ગલસેવનતદધિમુત્તતા. પઞ્ઞાય પરિપુચ્છકભારવત્થુવિસદકિરિયાઇન્દ્રિયસમત્તપટિપાદનદુપ્પઞ્ઞપુગ્ગલ- પરિવજ્જનપઞ્ઞવન્તપુગ્ગલસેવનગમ્ભીરઞાણચરિયપચ્ચવેક્ખણતદધિમુત્તતા. ચતુન્નં ઝાનાનં સીલાદિચતુક્કં અટ્ઠતિંસાય આરમ્મણેસુ પુબ્બભાગભાવના આવજ્જનાદિવસીભાવકરણઞ્ચ પરિક્ખારો. તત્થ સીલાદીહિ પયોગસુદ્ધિયા સત્તાનં અભયદાને આસયસુદ્ધિયા આમિસદાને ઉભયસુદ્ધિયા ધમ્મદાને સમત્થો હોતીતિઆદિના ચરણાદીનં દાનાદિસમ્ભારાનં પચ્ચયભાવો યથારહં નિદ્ધારેતબ્બો. અતિવિત્થારભયેન ન નિદ્ધારયિમ્હાતિ. એવં સમ્પત્તિચક્કાદયોપિ દાનાદીનં પચ્ચયોતિ વેદિતબ્બા.

    Tathā saparikkhārā pañcadasa caraṇadhammā pañca ca abhiññāyo. Tattha caraṇadhammā nāma sīlasaṃvaro, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, satta saddhammā, cattāri jhānāni ca. Tesu sīlādīnaṃ catunnaṃ terasāpi dhutadhammā appicchatādayo ca parikkhārā. Saddhammesu saddhāya buddhadhammasaṅghasīlacāgadevatūpasamānussatilūkhapuggalaparivajjana- siniddhapuggalasevanapasādanīyadhammapaccavekkhaṇatadadhimuttatā parikkhāro. Hirottappānaṃ akusalādīnavapaccavekkhaṇaapāyādīnavapaccavekkhaṇakusaladhammūpatthambhana- bhāvapaccavekkhaṇahirottapparahitapuggalaparivajjanahirottappasampannapuggalasenatadadhimuttatā. Bāhusaccassa pubbayogaparipucchaka- bhāvasaddhammābhiyogaanavajjavijjāṭṭhānādiparicayaparipakkindriyatākilesadūrībhāvaappassuta- parivajjanabahussutasevanatadadhimuttatā. Vīriyassa apāyabhayapaccavekkhaṇa- gamanavīthipaccavekkhaṇadhammamahattapaccavekkhaṇathinamiddhavinodanakusītapuggalaparivajjana- āraddhavīriyapuggalasevanasammappadhānapaccavekkhaṇatadadhimuttatā . Satiyā satisampajaññamuṭṭhassatipuggalaparivajjanaupaṭṭhitassatipuggalasevanatadadhimuttatā. Paññāya paripucchakabhāravatthuvisadakiriyāindriyasamattapaṭipādanaduppaññapuggala- parivajjanapaññavantapuggalasevanagambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇatadadhimuttatā. Catunnaṃ jhānānaṃ sīlādicatukkaṃ aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu pubbabhāgabhāvanā āvajjanādivasībhāvakaraṇañca parikkhāro. Tattha sīlādīhi payogasuddhiyā sattānaṃ abhayadāne āsayasuddhiyā āmisadāne ubhayasuddhiyā dhammadāne samattho hotītiādinā caraṇādīnaṃ dānādisambhārānaṃ paccayabhāvo yathārahaṃ niddhāretabbo. Ativitthārabhayena na niddhārayimhāti. Evaṃ sampatticakkādayopi dānādīnaṃ paccayoti veditabbā.

    કો સંકિલેસોતિ? અવિસેસેન તણ્હાદીહિ પરામટ્ઠભાવો પારમીનં સંકિલેસો, વિસેસેન પન દેય્યધમ્મપટિગ્ગાહકવિકપ્પા દાનપારમિયા સંકિલેસો. સત્તકાલવિકપ્પા સીલપારમિયા, કામભવતદુપસમેસુ અભિરતિઅનભિરતિવિકપ્પા નેક્ખમ્મપારમિયા, અહં મમાતિ વિકપ્પા પઞ્ઞાપારમિયા, લીનુદ્ધચ્ચવિકપ્પા વીરિયપારમિયા, અત્તપરવિકપ્પા ખન્તિપારમિયા, અદિટ્ઠાદીસુ દિટ્ઠાદિવિકપ્પા સચ્ચપારમિયા, બોધિસમ્ભારતબ્બિપક્ખેસુ દોસગુણવિકપ્પા અધિટ્ઠાનપારમિયા, હિતાહિતવિકપ્પા મેત્તાપારમિયા, ઇટ્ઠાનિટ્ઠવિકપ્પા ઉપેક્ખાપારમિયા સંકિલેસોતિ દટ્ઠબ્બં.

    Ko saṃkilesoti? Avisesena taṇhādīhi parāmaṭṭhabhāvo pāramīnaṃ saṃkileso, visesena pana deyyadhammapaṭiggāhakavikappā dānapāramiyā saṃkileso. Sattakālavikappā sīlapāramiyā, kāmabhavatadupasamesu abhiratianabhirativikappā nekkhammapāramiyā, ahaṃ mamāti vikappā paññāpāramiyā, līnuddhaccavikappā vīriyapāramiyā, attaparavikappā khantipāramiyā, adiṭṭhādīsu diṭṭhādivikappā saccapāramiyā, bodhisambhāratabbipakkhesu dosaguṇavikappā adhiṭṭhānapāramiyā, hitāhitavikappā mettāpāramiyā, iṭṭhāniṭṭhavikappā upekkhāpāramiyā saṃkilesoti daṭṭhabbaṃ.

    કિં વોદાનન્તિ? તણ્હાદીહિ અનુપઘાતો યથાવુત્તવિકપ્પવિરહો ચ એતાસં વોદાનન્તિ વેદિતબ્બં. અનુપહતા હિ તણ્હામાનદિટ્ઠિકોધૂપનાહમક્ખપળાસઇસ્સામચ્છરિય- માયાસાઠેય્યથમ્ભસારમ્ભમદપ્પમાદાદીહિ કિલેસેહિ દેય્યધમ્મપટિગ્ગાહકવિકપ્પાદિરહિતા ચ દાનાદિપારમિયો પરિસુદ્ધા પભસ્સરા ભવન્તીતિ.

    Kiṃ vodānanti? Taṇhādīhi anupaghāto yathāvuttavikappaviraho ca etāsaṃ vodānanti veditabbaṃ. Anupahatā hi taṇhāmānadiṭṭhikodhūpanāhamakkhapaḷāsaissāmacchariya- māyāsāṭheyyathambhasārambhamadappamādādīhi kilesehi deyyadhammapaṭiggāhakavikappādirahitā ca dānādipāramiyo parisuddhā pabhassarā bhavantīti.

    કો પટિપક્ખોતિ? અવિસેસેન સબ્બેપિ સંકિલેસા સબ્બેપિ અકુસલા ધમ્મા એતાસં પટિપક્ખો, વિસેસેન પન પુબ્બે વુત્તા મચ્છેરાદયોતિ વેદિતબ્બા. અપિ ચ દેય્યધમ્મપટિગ્ગાહકદાનફલેસુ અલોભાદોસામોહગુણયોગતો લોભદોસમોહપટિપક્ખં દાનં, કાયાદિદોસવઙ્કાપગમતો લોભાદિપટિપક્ખં સીલં, કામસુખપરૂપઘાતઅત્તકિલમથપરિવજ્જનતો દોસત્તયપટિપક્ખં નેક્ખમ્મં, લોભાદીનં અન્ધીકરણતો ઞાણસ્સ ચ અનન્ધીકરણતો લોભાદિપટિપક્ખા પઞ્ઞા , અલીનાનુદ્ધતઞાયારમ્ભવસેન લોભાદિપટિપક્ખં વીરિયં, ઇટ્ઠાનિટ્ઠસુઞ્ઞતાનં ખમનતો લોભાદિપટિપક્ખા ખન્તિ, સતિપિ પરેસં ઉપકારે અપકારે ચ યથાભૂતપ્પવત્તિયા લોભાદિપટિપક્ખં સચ્ચં, લોકધમ્મે અભિભુય્ય યથાસમાદિન્નેસુ સમ્ભારેસુ અચલનતો લોભાદિપટિપક્ખં અધિટ્ઠાનં, નીવરણવિવેકતો લોભાદિપટિપક્ખા મેત્તા, ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ અનુનયપટિઘવિદ્ધંસનતો સમપ્પવત્તિતો ચ લોભાદિપટિપક્ખા ઉપેક્ખાતિ દટ્ઠબ્બં.

    Ko paṭipakkhoti? Avisesena sabbepi saṃkilesā sabbepi akusalā dhammā etāsaṃ paṭipakkho, visesena pana pubbe vuttā maccherādayoti veditabbā. Api ca deyyadhammapaṭiggāhakadānaphalesu alobhādosāmohaguṇayogato lobhadosamohapaṭipakkhaṃ dānaṃ, kāyādidosavaṅkāpagamato lobhādipaṭipakkhaṃ sīlaṃ, kāmasukhaparūpaghātaattakilamathaparivajjanato dosattayapaṭipakkhaṃ nekkhammaṃ, lobhādīnaṃ andhīkaraṇato ñāṇassa ca anandhīkaraṇato lobhādipaṭipakkhā paññā , alīnānuddhatañāyārambhavasena lobhādipaṭipakkhaṃ vīriyaṃ, iṭṭhāniṭṭhasuññatānaṃ khamanato lobhādipaṭipakkhā khanti, satipi paresaṃ upakāre apakāre ca yathābhūtappavattiyā lobhādipaṭipakkhaṃ saccaṃ, lokadhamme abhibhuyya yathāsamādinnesu sambhāresu acalanato lobhādipaṭipakkhaṃ adhiṭṭhānaṃ, nīvaraṇavivekato lobhādipaṭipakkhā mettā, iṭṭhāniṭṭhesu anunayapaṭighaviddhaṃsanato samappavattito ca lobhādipaṭipakkhā upekkhāti daṭṭhabbaṃ.

    કા પટિપત્તીતિ? દાનપારમિયા તાવ સુખૂપકરણસરીરજીવિતપરિચ્ચાગેન ભયાપનુદનેન ધમ્મોપદેસેન ચ બહુધા સત્તાનં અનુગ્ગહકરણં પટિપત્તિ. તત્થ આમિસદાનં અભયદાનં ધમ્મદાનન્તિ દાતબ્બવત્થુવસેન તિવિધં દાનં. તેસુ બોધિસત્તસ્સ દાતબ્બવત્થુ અજ્ઝત્તિકં બાહિરન્તિ દુવિધં. તત્થ બાહિરં અન્નં પાનં વત્થં યાનં માલાગન્ધવિલેપનં સેય્યાવસથપદીપેય્યન્તિ દસવિધં. અન્નાદીનં ખાદનીયભોજનીયાદિવિભાગેન અનેકવિધં. તથા રૂપારમ્મણં યાવ ધમ્મારમ્મણન્તિ આરમ્મણતો છબ્બિધં. રૂપારમ્મણાદીનઞ્ચ નીલાદિવિભાગેન અનેકવિધં. તથા મણિકનકરજતમુત્તાપવાળાદિ, ખેત્તવત્થુઆરામાદિ, દાસિદાસગોમહિંસાદિ નાનાવિધવિત્તૂપકરણવસેન અનેકવિધં.

    Kā paṭipattīti? Dānapāramiyā tāva sukhūpakaraṇasarīrajīvitapariccāgena bhayāpanudanena dhammopadesena ca bahudhā sattānaṃ anuggahakaraṇaṃ paṭipatti. Tattha āmisadānaṃ abhayadānaṃ dhammadānanti dātabbavatthuvasena tividhaṃ dānaṃ. Tesu bodhisattassa dātabbavatthu ajjhattikaṃ bāhiranti duvidhaṃ. Tattha bāhiraṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ seyyāvasathapadīpeyyanti dasavidhaṃ. Annādīnaṃ khādanīyabhojanīyādivibhāgena anekavidhaṃ. Tathā rūpārammaṇaṃ yāva dhammārammaṇanti ārammaṇato chabbidhaṃ. Rūpārammaṇādīnañca nīlādivibhāgena anekavidhaṃ. Tathā maṇikanakarajatamuttāpavāḷādi, khettavatthuārāmādi, dāsidāsagomahiṃsādi nānāvidhavittūpakaraṇavasena anekavidhaṃ.

    તત્થ મહાપુરિસો બાહિરં વત્થું દેન્તો ‘‘યો યેન અત્થિકો, તં તસ્સ દેતિ, દેન્તો ચ તસ્સ અત્થિકો’’તિ સયમેવ જાનન્તો અયાચિતોપિ દેતિ પગેવ યાચિતો. મુત્તચાગો દેતિ, નો અમુત્તચાગો, પરિયત્તં દેતિ, નો અપરિયત્તં સતિ દેય્યધમ્મે. ન પચ્ચુપકારસન્નિસ્સિતો દેતિ. અસતિ દેય્યધમ્મે હિ પરિયત્તે સંવિભાગારહં સંવિભજતિ. ન ચ દેતિ પરૂપઘાતાવહં સત્થવિસમજ્જાદિકં, નાપિ કીળનકં યં અનત્થૂપસંહિતં પમાદાવહઞ્ચ. ન ચ ગિલાનસ્સ યાચકસ્સ પાનભોજનાદિઅસપ્પાયં પમાણરહિતં વા દેતિ, પમાણયુત્તં પન સપ્પાયમેવ દેતિ.

    Tattha mahāpuriso bāhiraṃ vatthuṃ dento ‘‘yo yena atthiko, taṃ tassa deti, dento ca tassa atthiko’’ti sayameva jānanto ayācitopi deti pageva yācito. Muttacāgo deti, no amuttacāgo, pariyattaṃ deti, no apariyattaṃ sati deyyadhamme. Na paccupakārasannissito deti. Asati deyyadhamme hi pariyatte saṃvibhāgārahaṃ saṃvibhajati. Na ca deti parūpaghātāvahaṃ satthavisamajjādikaṃ, nāpi kīḷanakaṃ yaṃ anatthūpasaṃhitaṃ pamādāvahañca. Na ca gilānassa yācakassa pānabhojanādiasappāyaṃ pamāṇarahitaṃ vā deti, pamāṇayuttaṃ pana sappāyameva deti.

    તથા યાચિતો ગહટ્ઠાનં ગહટ્ઠાનુચ્છવિકં દેતિ, પબ્બજિતાનં પબ્બજિતાનુચ્છવિકં દેતિ, માતાપિતરો ઞાતિસાલોહિતા મિત્તામચ્ચા પુત્તદારદાસકમ્મકરાતિ એતેસુ કસ્સચિ પીળં અજનેન્તો દેતિ, ન ચ ઉળારં દેય્યધમ્મં પટિજાનિત્વા લૂખં દેતિ, ન ચ લાભસક્કારસિલોકસન્નિસ્સિતો દેતિ, ન ચ પચ્ચુપકારસન્નિસ્સિતો દેતિ, ન ચ ફલપાટિકઙ્ખી દેતિ અઞ્ઞત્ર સમ્માસમ્બોધિયા, ન ચ યાચકે દેય્યધમ્મં વા જિગુચ્છન્તો દેતિ, ન ચ અસઞ્ઞતાનં યાચકાનં અક્કોસકરોસકાનમ્પિ અપવિદ્ધં દાનં દેતિ, અઞ્ઞદત્થુ પસન્નચિત્તો અનુકમ્પન્તો સક્કચ્ચમેવ દેતિ, ન ચ કોતૂહલમઙ્ગલિકો હુત્વા દેતિ, કમ્મફલમેવ પન સદ્દહન્તો દેતિ, નપિ યાચકે પયિરુપાસનાદીહિ પરિકિલેસેત્વા દેતિ, અપરિકિલેસન્તો એવ પન દેતિ, ન ચ પરેસં વઞ્ચનાધિપ્પાયો ભેદનાધિપ્પાયો વા દાનં દેતિ, અસંકિલિટ્ઠચિત્તો એવ દેતિ, નપિ ફરુસવાચો ભાકુટિમુખો દાનં દેતિ, પિયવાદી પન પુબ્બભાસી મિતવચનો હુત્વા દેતિ , યસ્મિઞ્ચ દેય્યધમ્મે ઉળારમનુઞ્ઞતાય વા ચિરપરિચયેન વા ગેધસભાવતાય વા લોભધમ્મો અધિમત્તો હોતિ, જાનન્તો બોધિસત્તો તં ખિપ્પમેવ પટિવિનોદેત્વા યાચકે પરિયેસિત્વાપિ દેતિ, યઞ્ચ દેય્યવત્થુ પરિત્તં યાચકોપિ પચ્ચુપટ્ઠિતો, તં અચિન્તેત્વાપિ અત્તાનં બાધેત્વા દેન્તો યાચકં સમ્માનેતિ યથા તં અકિત્તિપણ્ડિતો. ન ચ મહાપુરિસો અત્તનો પુત્તદારદાસકમ્મકરપોરિસે યાચિતો તે અસઞ્ઞાપિતે દોમનસ્સપ્પત્તે યાચકાનં દેતિ, સમ્મદેવ પન સઞ્ઞાપિતે સોમનસ્સપ્પત્તે દેતિ. દેન્તો ચ યક્ખરક્ખસપિસાચાદીનં વા મનુસ્સાનં કુરૂરકમ્મન્તાનં વા જાનન્તો ન દેતિ, તથા રજ્જમ્પિ તાદિસાનં ન દેતિ. યે લોકસ્સ અહિતાય દુક્ખાય અનત્થાય પટિપજ્જન્તિ, યે પન ધમ્મિકા ધમ્મેન લોકં પાલેન્તિ, તેસં દેતિ. એવં તાવ બાહિરદાને પટિપત્તિ વેદિતબ્બા.

    Tathā yācito gahaṭṭhānaṃ gahaṭṭhānucchavikaṃ deti, pabbajitānaṃ pabbajitānucchavikaṃ deti, mātāpitaro ñātisālohitā mittāmaccā puttadāradāsakammakarāti etesu kassaci pīḷaṃ ajanento deti, na ca uḷāraṃ deyyadhammaṃ paṭijānitvā lūkhaṃ deti, na ca lābhasakkārasilokasannissito deti, na ca paccupakārasannissito deti, na ca phalapāṭikaṅkhī deti aññatra sammāsambodhiyā, na ca yācake deyyadhammaṃ vā jigucchanto deti, na ca asaññatānaṃ yācakānaṃ akkosakarosakānampi apaviddhaṃ dānaṃ deti, aññadatthu pasannacitto anukampanto sakkaccameva deti, na ca kotūhalamaṅgaliko hutvā deti, kammaphalameva pana saddahanto deti, napi yācake payirupāsanādīhi parikilesetvā deti, aparikilesanto eva pana deti, na ca paresaṃ vañcanādhippāyo bhedanādhippāyo vā dānaṃ deti, asaṃkiliṭṭhacitto eva deti, napi pharusavāco bhākuṭimukho dānaṃ deti, piyavādī pana pubbabhāsī mitavacano hutvā deti , yasmiñca deyyadhamme uḷāramanuññatāya vā ciraparicayena vā gedhasabhāvatāya vā lobhadhammo adhimatto hoti, jānanto bodhisatto taṃ khippameva paṭivinodetvā yācake pariyesitvāpi deti, yañca deyyavatthu parittaṃ yācakopi paccupaṭṭhito, taṃ acintetvāpi attānaṃ bādhetvā dento yācakaṃ sammāneti yathā taṃ akittipaṇḍito. Na ca mahāpuriso attano puttadāradāsakammakaraporise yācito te asaññāpite domanassappatte yācakānaṃ deti, sammadeva pana saññāpite somanassappatte deti. Dento ca yakkharakkhasapisācādīnaṃ vā manussānaṃ kurūrakammantānaṃ vā jānanto na deti, tathā rajjampi tādisānaṃ na deti. Ye lokassa ahitāya dukkhāya anatthāya paṭipajjanti, ye pana dhammikā dhammena lokaṃ pālenti, tesaṃ deti. Evaṃ tāva bāhiradāne paṭipatti veditabbā.

    અજ્ઝત્તિકદાનં પન દ્વીહિ આકારેહિ વેદિતબ્બં. કથં? યથા નામ કોચિ પુરિસો ઘાસચ્છાદનહેતુ અત્તાનં પરસ્સ નિસ્સજ્જતિ, વિધેય્યભાવં ઉપગચ્છતિ દાસબ્યં, એવમેવ મહાપુરિસો સમ્બોધિહેતુ નિરામિસચિત્તો સત્તાનં અનુત્તરં હિતસુખં ઇચ્છન્તો અત્તનો દાનપારમિં પરિપૂરેતુકામો અત્તાનં પરસ્સ નિસ્સજ્જતિ, વિધેય્યભાવં ઉપગચ્છતિ યથાકામકરણીયતં. કરચરણનયનાદિઅઙ્ગપચ્ચઙ્ગં તેન તેન અત્થિકાનં અકમ્પિતો અનોલીનો અનુપ્પદેતિ, ન તત્થ સજ્જતિ ન સઙ્કોચં આપજ્જતિ યથા તં બાહિરવત્થુસ્મિં, તથા હિ મહાપુરિસો દ્વીહિ આકારેહિ બાહિરવત્થું પરિચ્ચજતિ યથાસુખં પરિભોગાય વા યાચકાનં તેસં મનોરથં પરિપૂરેન્તો, અત્તનો વસીભાવાય વા, તત્થ સબ્બેન સબ્બં મુત્તચાગો, એવમહં નિસ્સઙ્ગભાવનાય સમ્બોધિં પાપુણિસ્સામીતિ. એવં અજ્ઝત્તિકવત્થુસ્મિન્તિ વેદિતબ્બં.

    Ajjhattikadānaṃ pana dvīhi ākārehi veditabbaṃ. Kathaṃ? Yathā nāma koci puriso ghāsacchādanahetu attānaṃ parassa nissajjati, vidheyyabhāvaṃ upagacchati dāsabyaṃ, evameva mahāpuriso sambodhihetu nirāmisacitto sattānaṃ anuttaraṃ hitasukhaṃ icchanto attano dānapāramiṃ paripūretukāmo attānaṃ parassa nissajjati, vidheyyabhāvaṃ upagacchati yathākāmakaraṇīyataṃ. Karacaraṇanayanādiaṅgapaccaṅgaṃ tena tena atthikānaṃ akampito anolīno anuppadeti, na tattha sajjati na saṅkocaṃ āpajjati yathā taṃ bāhiravatthusmiṃ, tathā hi mahāpuriso dvīhi ākārehi bāhiravatthuṃ pariccajati yathāsukhaṃ paribhogāya vā yācakānaṃ tesaṃ manorathaṃ paripūrento, attano vasībhāvāya vā, tattha sabbena sabbaṃ muttacāgo, evamahaṃ nissaṅgabhāvanāya sambodhiṃ pāpuṇissāmīti. Evaṃ ajjhattikavatthusminti veditabbaṃ.

    તત્થ યં અજ્ઝત્તિકવત્થુ દીયમાનં યાચકસ્સ એકન્તેનેવ હિતાય સંવત્તતિ, તં દેતિ, ન ઇતરં. ન ચ મહાપુરિસો મારસ્સ મારકાયિકાનં દેવતાનં વા વિહિંસાધિપ્પાયાનં અત્તનો અત્તભાવં અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ વા જાનમાનો દેતિ ‘‘મા તેસં અનત્થો અહોસી’’તિ. યથા ચ મારકાયિકાનં, એવં તેહિ અન્વાવિટ્ઠાનમ્પિ ન દેતિ, નપિ ઉમ્મત્તકાનં. ઇતરેસં પન યાચિયમાનો સમનન્તરમેવ દેતિ, તાદિસાય યાચનાય દુલ્લભભાવતો તાદિસસ્સ ચ દાનસ્સ દુક્કરભાવતો.

    Tattha yaṃ ajjhattikavatthu dīyamānaṃ yācakassa ekanteneva hitāya saṃvattati, taṃ deti, na itaraṃ. Na ca mahāpuriso mārassa mārakāyikānaṃ devatānaṃ vā vihiṃsādhippāyānaṃ attano attabhāvaṃ aṅgapaccaṅgāni vā jānamāno deti ‘‘mā tesaṃ anattho ahosī’’ti. Yathā ca mārakāyikānaṃ, evaṃ tehi anvāviṭṭhānampi na deti, napi ummattakānaṃ. Itaresaṃ pana yāciyamāno samanantarameva deti, tādisāya yācanāya dullabhabhāvato tādisassa ca dānassa dukkarabhāvato.

    અભયદાનં પન રાજતો ચોરતો અગ્ગિતો ઉદકતો વેરિપુગ્ગલતો સીહબ્યગ્ઘાદિવાળમિગતો નાગયક્ખરક્ખસપિસાચાદિતો સત્તાનં ભયે પચ્ચુપટ્ઠિતે તતો પરિત્તાણભાવેન વેદિતબ્બં.

    Abhayadānaṃ pana rājato corato aggito udakato veripuggalato sīhabyagghādivāḷamigato nāgayakkharakkhasapisācādito sattānaṃ bhaye paccupaṭṭhite tato parittāṇabhāvena veditabbaṃ.

    ધમ્મદાનં પન અસંકિલિટ્ઠચિત્તસ્સ અવિપરીતા ધમ્મદેસના, ઓપાયિકો હિતસ્સ ઉપદેસો દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થવસેન યેન સાસને અનોતિણ્ણાનં અવતારણં ઓતિણ્ણાનં પરિપાચનં. તત્થાયં નયો – સઙ્ખેપતો તાવ દાનકથા સીલકથા સગ્ગકથા કામાનં આદીનવો સંકિલેસો ચ નેક્ખમ્મે આનિસંસો. વિત્થારતો પન સાવકબોધિયં અધિમુત્તચિત્તાનં સરણગમનં સીલસંવરો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા ભોજને મત્તઞ્ઞુતા જાગરિયાનુયોગો સત્ત સદ્ધમ્મા અટ્ઠતિંસાય આરમ્મણેસુ કમ્મકરણવસેન સમથાનુયોગો રૂપકાયાદીસુ વિપસ્સનાભિનિવેસેસુ યથારહં અભિનિવેસમુખેન વિપસ્સનાનુયોગો, તથા વિસુદ્ધિપટિપદા સમ્મત્તગહણં તિસ્સો વિજ્જા છ અભિઞ્ઞા ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા સાવકબોધીતિ એતેસં ગુણસંકિત્તનવસેન યથારહં તત્થ તત્થ પતિટ્ઠાપના પરિયોદપના ચ. તથા પચ્ચેકબોધિયં સમ્માસમ્બોધિયઞ્ચ અધિમુત્તાનં સત્તાનં યથારહં દાનાદિપારમીનં સભાવરસલક્ખણાદિસંકિત્તનમુખેન તીસુપિ અવત્થાસુ તેસં બુદ્ધાનં મહાનુભાવતાવિભાવનેન યાનદ્વયે પતિટ્ઠાપના પરિયોદપના ચ. એવં મહાપુરિસો સત્તાનં ધમ્મદાનં દેતિ.

    Dhammadānaṃ pana asaṃkiliṭṭhacittassa aviparītā dhammadesanā, opāyiko hitassa upadeso diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthavasena yena sāsane anotiṇṇānaṃ avatāraṇaṃ otiṇṇānaṃ paripācanaṃ. Tatthāyaṃ nayo – saṅkhepato tāva dānakathā sīlakathā saggakathā kāmānaṃ ādīnavo saṃkileso ca nekkhamme ānisaṃso. Vitthārato pana sāvakabodhiyaṃ adhimuttacittānaṃ saraṇagamanaṃ sīlasaṃvaro indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satta saddhammā aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu kammakaraṇavasena samathānuyogo rūpakāyādīsu vipassanābhinivesesu yathārahaṃ abhinivesamukhena vipassanānuyogo, tathā visuddhipaṭipadā sammattagahaṇaṃ tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā sāvakabodhīti etesaṃ guṇasaṃkittanavasena yathārahaṃ tattha tattha patiṭṭhāpanā pariyodapanā ca. Tathā paccekabodhiyaṃ sammāsambodhiyañca adhimuttānaṃ sattānaṃ yathārahaṃ dānādipāramīnaṃ sabhāvarasalakkhaṇādisaṃkittanamukhena tīsupi avatthāsu tesaṃ buddhānaṃ mahānubhāvatāvibhāvanena yānadvaye patiṭṭhāpanā pariyodapanā ca. Evaṃ mahāpuriso sattānaṃ dhammadānaṃ deti.

    તથા મહાપુરિસો સત્તાનં આમિસદાનં દેન્તો ‘‘ઇમિનાહં દાનેન સત્તાનં આયુવણ્ણસુખબલપટિભાનાદિસમ્પત્તિઞ્ચ રમણીયં અગ્ગફલસમ્પત્તિઞ્ચ નિપ્ફાદેય્ય’’ન્તિ અન્નદાનં દેતિ, તથા સત્તાનં કામકિલેસપિપાસાવૂપસમાય પાનં દેતિ, તથા સુવણ્ણવણ્ણતાય હિરોત્તપ્પાલઙ્કારસ્સ ચ નિપ્ફત્તિયા વત્થાનિ દેતિ, તથા ઇદ્ધિવિધસ્સ ચેવ નિબ્બાનસુખસ્સ ચ નિપ્ફત્તિયા યાનં દેતિ, તથા સીલગન્ધનિપ્ફત્તિયા ગન્ધં દેતિ, તથા બુદ્ધગુણસોભાનિપ્ફત્તિયા માલાવિલેપનં દેતિ, બોધિમણ્ડાસનનિપ્ફત્તિયા આસનં દેતિ, તથાગતસેય્યાનિપ્ફત્તિયા સેય્યં દેતિ, સરણભાવનિપ્ફત્તિયા આવસથં દેતિ, પઞ્ચચક્ખુપટિલાભાય પદીપેય્યં દેતિ, બ્યામપ્પભાનિપ્ફત્તિયા રૂપદાનં દેતિ, બ્રહ્મસ્સરનિપ્ફત્તિયા સદ્દદાનં દેતિ, સબ્બલોકસ્સ પિયભાવાય રસદાનં દેતિ, બુદ્ધસુખુમાલભાવાય ફોટ્ઠબ્બદાનં દેતિ, અજરામરભાવાય ભેસજ્જદાનં દેતિ, કિલેસદાસબ્યવિમોચનત્થં દાસાનં ભુજિસ્સતાદાનં દેતિ, સદ્ધમ્માભિરતિયા અનવજ્જખિડ્ડારતિહેતુદાનં દેતિ, સબ્બેપિ સત્તે અરિયાય જાતિયા અત્તનો પુત્તભાવૂપનયનાય પુત્તદાનં દેતિ, સકલસ્સપિ લોકસ્સ પતિભાવૂપગમનાય દારદાનં દેતિ, સુભલક્ખણસમ્પત્તિયા સુવણ્ણમણિમુત્તાપવાળાદિદાનં, અનુબ્યઞ્જનસમ્પત્તિયા નાનાવિધવિભૂસનદાનં, સદ્ધમ્મકોસાધિગમાય વિત્તકોસદાનં, ધમ્મરાજભાવાય રજ્જદાનં, ઝાનાદિસમ્પત્તિયા આરામુય્યાનતળાકવનદાનં, ચક્કઙ્કિતેહિ પાદેહિ બોધિમણ્ડૂપસઙ્કમનાય ચરણદાનં, ચતુરોઘનિત્થરણાય સત્તાનં સદ્ધમ્મહત્થદાનત્થં હત્થદાનં, સદ્ધિન્દ્રિયાદિપટિલાભાય કણ્ણનાસાદિદાનં, સમન્તચક્ખુપટિલાભાય ચક્ખુદાનં, ‘‘દસ્સનસવનાનુસ્સરણપારિચરિયાદીસુ સબ્બકાલં સબ્બસત્તાનં હિતસુખાવહો, સબ્બલોકેન ચ ઉપજીવિતબ્બો મે કાયો ભવેય્યા’’તિ મંસલોહિતાદિદાનં, ‘‘સબ્બલોકુત્તમો ભવેય્ય’’ન્તિ ઉત્તમઙ્ગદાનં દેતિ.

    Tathā mahāpuriso sattānaṃ āmisadānaṃ dento ‘‘imināhaṃ dānena sattānaṃ āyuvaṇṇasukhabalapaṭibhānādisampattiñca ramaṇīyaṃ aggaphalasampattiñca nipphādeyya’’nti annadānaṃ deti, tathā sattānaṃ kāmakilesapipāsāvūpasamāya pānaṃ deti, tathā suvaṇṇavaṇṇatāya hirottappālaṅkārassa ca nipphattiyā vatthāni deti, tathā iddhividhassa ceva nibbānasukhassa ca nipphattiyā yānaṃ deti, tathā sīlagandhanipphattiyā gandhaṃ deti, tathā buddhaguṇasobhānipphattiyā mālāvilepanaṃ deti, bodhimaṇḍāsananipphattiyā āsanaṃ deti, tathāgataseyyānipphattiyā seyyaṃ deti, saraṇabhāvanipphattiyā āvasathaṃ deti, pañcacakkhupaṭilābhāya padīpeyyaṃ deti, byāmappabhānipphattiyā rūpadānaṃ deti, brahmassaranipphattiyā saddadānaṃ deti, sabbalokassa piyabhāvāya rasadānaṃ deti, buddhasukhumālabhāvāya phoṭṭhabbadānaṃ deti, ajarāmarabhāvāya bhesajjadānaṃ deti, kilesadāsabyavimocanatthaṃ dāsānaṃ bhujissatādānaṃ deti, saddhammābhiratiyā anavajjakhiḍḍāratihetudānaṃ deti, sabbepi satte ariyāya jātiyā attano puttabhāvūpanayanāya puttadānaṃ deti, sakalassapi lokassa patibhāvūpagamanāya dāradānaṃ deti, subhalakkhaṇasampattiyā suvaṇṇamaṇimuttāpavāḷādidānaṃ, anubyañjanasampattiyā nānāvidhavibhūsanadānaṃ, saddhammakosādhigamāya vittakosadānaṃ, dhammarājabhāvāya rajjadānaṃ, jhānādisampattiyā ārāmuyyānataḷākavanadānaṃ, cakkaṅkitehi pādehi bodhimaṇḍūpasaṅkamanāya caraṇadānaṃ, caturoghanittharaṇāya sattānaṃ saddhammahatthadānatthaṃ hatthadānaṃ, saddhindriyādipaṭilābhāya kaṇṇanāsādidānaṃ, samantacakkhupaṭilābhāya cakkhudānaṃ, ‘‘dassanasavanānussaraṇapāricariyādīsu sabbakālaṃ sabbasattānaṃ hitasukhāvaho, sabbalokena ca upajīvitabbo me kāyo bhaveyyā’’ti maṃsalohitādidānaṃ, ‘‘sabbalokuttamo bhaveyya’’nti uttamaṅgadānaṃ deti.

    એવં દદન્તો ચ ન અનેસનાય દેતિ, ન ચ પરોપઘાતેન, ન ભયેન, ન લજ્જાય, ન દક્ખિણેય્યરોસનેન, ન પણીતે સતિ લૂખં, ન અત્તુક્કંસનેન, ન પરવમ્ભનેન, ન ફલાભિસઙ્ખાય, ન યાચકજિગુચ્છાય, ન અચિત્તીકારેન દેતિ, અથ ખો સક્કચ્ચં દેતિ, સહત્થેન દેતિ, કાલેન દેતિ, ચિત્તીકત્વા દેતિ, અવિભાગેન દેતિ. તીસુ કાલેસુ સોમનસ્સિતો દેતિ, તતો એવ ચ દત્વા ન પચ્છાનુતાપી હોતિ. ન પટિગ્ગાહકવસેન માનાવમાનં કરોતિ, પટિગ્ગાહકાનં પિયસમુદાચારો હોતિ વદઞ્ઞૂ યાચયોગો સપરિવારદાયકો. અન્નદાનઞ્હિ દેન્તો ‘‘તં સપરિવારં કત્વા દસ્સામી’’તિ વત્થાદીહિ સદ્ધિં દેતિ. તથા વત્થદાનં દેન્તો ‘‘તં સપરિવારં કત્વા દસ્સામી’’તિ અન્નાદીહિ સદ્ધિં દેતિ. યાનદાનાદીસુપિ એસેવ નયો.

    Evaṃ dadanto ca na anesanāya deti, na ca paropaghātena, na bhayena, na lajjāya, na dakkhiṇeyyarosanena, na paṇīte sati lūkhaṃ, na attukkaṃsanena, na paravambhanena, na phalābhisaṅkhāya, na yācakajigucchāya, na acittīkārena deti, atha kho sakkaccaṃ deti, sahatthena deti, kālena deti, cittīkatvā deti, avibhāgena deti. Tīsu kālesu somanassito deti, tato eva ca datvā na pacchānutāpī hoti. Na paṭiggāhakavasena mānāvamānaṃ karoti, paṭiggāhakānaṃ piyasamudācāro hoti vadaññū yācayogo saparivāradāyako. Annadānañhi dento ‘‘taṃ saparivāraṃ katvā dassāmī’’ti vatthādīhi saddhiṃ deti. Tathā vatthadānaṃ dento ‘‘taṃ saparivāraṃ katvā dassāmī’’ti annādīhi saddhiṃ deti. Yānadānādīsupi eseva nayo.

    તથા રૂપદાનં દેન્તો ઇતરારમ્મણાનિપિ તસ્સ પરિવારં કત્વા દેતિ, એવં સેસેસુપિ. તત્થ રૂપદાનં નામ નીલપીતલોહિતઓદાતાદિવણ્ણાસુ પુપ્ફવત્થધાતૂસુ અઞ્ઞતરં લભિત્વા રૂપવસેન આભુજિત્વા ‘‘રૂપદાનં દસ્સામિ, રૂપદાનં મય્હ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા તાદિસે દક્ખિણેય્યે દાનં પતિટ્ઠાપેતિ સવત્થુકં કત્વા. એતં રૂપદાનં નામ.

    Tathā rūpadānaṃ dento itarārammaṇānipi tassa parivāraṃ katvā deti, evaṃ sesesupi. Tattha rūpadānaṃ nāma nīlapītalohitaodātādivaṇṇāsu pupphavatthadhātūsu aññataraṃ labhitvā rūpavasena ābhujitvā ‘‘rūpadānaṃ dassāmi, rūpadānaṃ mayha’’nti cintetvā tādise dakkhiṇeyye dānaṃ patiṭṭhāpeti savatthukaṃ katvā. Etaṃ rūpadānaṃ nāma.

    સદ્દદાનં પન ભેરિસદ્દાદિવસેન વેદિતબ્બં. તત્થ સદ્દં કન્દમૂલાનિ વિય ઉપ્પાટેત્વા નીલુપ્પલહત્થકં વિય ચ હત્થે ઠપેત્વા દાતું ન સક્કા, સવત્થુકં પન કત્વા દેન્તો સદ્દદાનં દેતિ નામ. તસ્મા યદા ‘‘સદ્દદાનં દસ્સામી’’તિ ભેરિમુદિઙ્ગાદીસુ અઞ્ઞતરેન તૂરિયેન તિણ્ણં રતનાનં ઉપહારં કરોતિ કારેતિ ચ, ‘‘સદ્દદાનં મે’’તિ ભેરિઆદીનિ ઠપેતિ ઠપાપેતિ ચ. ધમ્મકથિકાનં પન સરભેસજ્જં તેલફાણિતાદિં દેતિ, ધમ્મસ્સવનં ઘોસેતિ, સરભઞ્ઞં ભણતિ, ધમ્મકથં કથેતિ, ઉપનિસિન્નકકથં અનુમોદનકથઞ્ચ કરોતિ કારેતિ ચ, તદા સદ્દદાનં નામ હોતિ.

    Saddadānaṃ pana bherisaddādivasena veditabbaṃ. Tattha saddaṃ kandamūlāni viya uppāṭetvā nīluppalahatthakaṃ viya ca hatthe ṭhapetvā dātuṃ na sakkā, savatthukaṃ pana katvā dento saddadānaṃ deti nāma. Tasmā yadā ‘‘saddadānaṃ dassāmī’’ti bherimudiṅgādīsu aññatarena tūriyena tiṇṇaṃ ratanānaṃ upahāraṃ karoti kāreti ca, ‘‘saddadānaṃ me’’ti bheriādīni ṭhapeti ṭhapāpeti ca. Dhammakathikānaṃ pana sarabhesajjaṃ telaphāṇitādiṃ deti, dhammassavanaṃ ghoseti, sarabhaññaṃ bhaṇati, dhammakathaṃ katheti, upanisinnakakathaṃ anumodanakathañca karoti kāreti ca, tadā saddadānaṃ nāma hoti.

    તથા ગન્ધદાનં મૂલગન્ધાદીસુ અઞ્ઞતરં રજનીયં ગન્ધવત્થું પિંસિતમેવ વા ગન્ધં યંકિઞ્ચિ લભિત્વા ગન્ધવસેન આભુજિત્વા ‘‘ગન્ધદાનં દસ્સામિ, ગન્ધદાનં મય્હ’’ન્તિ બુદ્ધરતનાદીનં પૂજં કરોતિ કારેતિ ચ, ગન્ધપૂજનત્થાય અગરુચન્દનાદિકે ગન્ધવત્થુકે પરિચ્ચજતિ. ઇદં ગન્ધદાનં.

    Tathā gandhadānaṃ mūlagandhādīsu aññataraṃ rajanīyaṃ gandhavatthuṃ piṃsitameva vā gandhaṃ yaṃkiñci labhitvā gandhavasena ābhujitvā ‘‘gandhadānaṃ dassāmi, gandhadānaṃ mayha’’nti buddharatanādīnaṃ pūjaṃ karoti kāreti ca, gandhapūjanatthāya agarucandanādike gandhavatthuke pariccajati. Idaṃ gandhadānaṃ.

    તથા મૂલરસાદીસુ યંકિઞ્ચિ રજનીયં રસવત્થું લભિત્વા રસવસેન આભુજિત્વા ‘‘રસદાનં દસ્સામિ, રસદાનં મય્હ’’ન્તિ દક્ખિણેય્યાનં દેતિ, રસવત્થુમેવ વા ધઞ્ઞગવાદિકં પરિચ્ચજતિ. ઇદં રસદાનં.

    Tathā mūlarasādīsu yaṃkiñci rajanīyaṃ rasavatthuṃ labhitvā rasavasena ābhujitvā ‘‘rasadānaṃ dassāmi, rasadānaṃ mayha’’nti dakkhiṇeyyānaṃ deti, rasavatthumeva vā dhaññagavādikaṃ pariccajati. Idaṃ rasadānaṃ.

    તથા ફોટ્ઠબ્બદાનં મઞ્ચપીઠાદિવસેન અત્થરણપાવુરણાદિવસેન ચ વેદિતબ્બં. યદા હિ મઞ્ચપીઠભિસિબિમ્બોહનાદિકં નિવાસનપારુપનાદિકં વા સુખસમ્ફસ્સં રજનીયં અનવજ્જં ફોટ્ઠબ્બવત્થું લભિત્વા ફોટ્ઠબ્બવસેન આભુજિત્વા ‘‘ફોટ્ઠબ્બદાનં દસ્સામિ, ફોટ્ઠબ્બદાનં મય્હ’’ન્તિ દક્ખિણેય્યાનં દેતિ. યથાવુત્તં ફોટ્ઠબ્બવત્થું લભિત્વા પરિચ્ચજતિ, ઇદં ફોટ્ઠબ્બદાનં.

    Tathā phoṭṭhabbadānaṃ mañcapīṭhādivasena attharaṇapāvuraṇādivasena ca veditabbaṃ. Yadā hi mañcapīṭhabhisibimbohanādikaṃ nivāsanapārupanādikaṃ vā sukhasamphassaṃ rajanīyaṃ anavajjaṃ phoṭṭhabbavatthuṃ labhitvā phoṭṭhabbavasena ābhujitvā ‘‘phoṭṭhabbadānaṃ dassāmi, phoṭṭhabbadānaṃ mayha’’nti dakkhiṇeyyānaṃ deti. Yathāvuttaṃ phoṭṭhabbavatthuṃ labhitvā pariccajati, idaṃ phoṭṭhabbadānaṃ.

    ધમ્મદાનં પન ધમ્મારમ્મણસ્સ અધિપ્પેતત્તા ઓજપાનજીવિતવસેન વેદિતબ્બં. ઓજાદીસુ હિ અઞ્ઞતરં રજનીયં વત્થું લભિત્વા ધમ્મારમ્મણવસેન આભુજિત્વા ‘‘ધમ્મદાનં દસ્સામિ, ધમ્મદાનં મય્હ’’ન્તિ સપ્પિનવનીતાદિઓજદાનં દેતિ. અમ્બપાનાદિઅટ્ઠવિધપાનદાનં દેતિ, જીવિતદાનન્તિ આભુજિત્વા સલાકભત્તપક્ખિકભત્તાદીનિ દેતિ, અફાસુકભાવેન અભિભૂતાનં બ્યાધિતાનં વેજ્જે પચ્ચુપટ્ઠાપેતિ, જાલં ફાલાપેતિ, કુમિનં વિદ્ધંસાપેતિ, સકુણપઞ્જરં વિદ્ધંસાપેતિ, બન્ધનેન બદ્ધાનં સત્તાનં બન્ધનમોક્ખં કારેતિ, માઘાતભેરિં ચરાપેતિ, અઞ્ઞાનિ ચ સત્તાનં જીવિતપરિત્તાણત્થં એવરૂપાનિ કમ્માનિ કરોતિ કારાપેતિ ચ. ઇદં ધમ્મદાનં નામ.

    Dhammadānaṃ pana dhammārammaṇassa adhippetattā ojapānajīvitavasena veditabbaṃ. Ojādīsu hi aññataraṃ rajanīyaṃ vatthuṃ labhitvā dhammārammaṇavasena ābhujitvā ‘‘dhammadānaṃ dassāmi, dhammadānaṃ mayha’’nti sappinavanītādiojadānaṃ deti. Ambapānādiaṭṭhavidhapānadānaṃ deti, jīvitadānanti ābhujitvā salākabhattapakkhikabhattādīni deti, aphāsukabhāvena abhibhūtānaṃ byādhitānaṃ vejje paccupaṭṭhāpeti, jālaṃ phālāpeti, kuminaṃ viddhaṃsāpeti, sakuṇapañjaraṃ viddhaṃsāpeti, bandhanena baddhānaṃ sattānaṃ bandhanamokkhaṃ kāreti, māghātabheriṃ carāpeti, aññāni ca sattānaṃ jīvitaparittāṇatthaṃ evarūpāni kammāni karoti kārāpeti ca. Idaṃ dhammadānaṃ nāma.

    સબ્બમેતં યથાવુત્તં દાનસમ્પદં સકલલોકહિતસુખાય પરિણામેતિ. અત્તનો ચ સમ્માસમ્બોધિયા અકુપ્પાય વિમુત્તિયા અપરિક્ખયસ્સ છન્દસ્સ અપરિક્ખયસ્સ વીરિયસ્સ અપરિક્ખયસ્સ સમાધિસ્સ અપરિક્ખયસ્સ પટિભાનસ્સ અપરિક્ખયસ્સ ઞાણસ્સ અપરિક્ખયાય વિમુત્તિયા પરિણામેતિ . ઇમઞ્ચ દાનપારમિં પટિપજ્જન્તેન મહાસત્તેન જીવિતે અનિચ્ચસઞ્ઞા પચ્ચુપટ્ઠાપેતબ્બા તથા ભોગેસુ, બહુસાધારણતા ચ નેસં મનસિકાતબ્બા, સત્તેસુ ચ મહાકરુણા સતતં સમિતં પચ્ચુપટ્ઠાપેતબ્બા. એવઞ્હિ ભોગે ગહેતબ્બસારં ગણ્હન્તો આદિત્તતો વિય અગારતો સબ્બં સાપતેય્યં અત્તાનઞ્ચ બહિ નીહરન્તો ન કિઞ્ચિ સેસેતિ, ન કત્થચિ વિભાગં કરોતિ, અઞ્ઞદત્થુ નિરપેક્ખો નિસ્સજ્જતિ એવ. અયં તાવ દાનપારમિયા પટિપત્તિક્કમો.

    Sabbametaṃ yathāvuttaṃ dānasampadaṃ sakalalokahitasukhāya pariṇāmeti. Attano ca sammāsambodhiyā akuppāya vimuttiyā aparikkhayassa chandassa aparikkhayassa vīriyassa aparikkhayassa samādhissa aparikkhayassa paṭibhānassa aparikkhayassa ñāṇassa aparikkhayāya vimuttiyā pariṇāmeti . Imañca dānapāramiṃ paṭipajjantena mahāsattena jīvite aniccasaññā paccupaṭṭhāpetabbā tathā bhogesu, bahusādhāraṇatā ca nesaṃ manasikātabbā, sattesu ca mahākaruṇā satataṃ samitaṃ paccupaṭṭhāpetabbā. Evañhi bhoge gahetabbasāraṃ gaṇhanto ādittato viya agārato sabbaṃ sāpateyyaṃ attānañca bahi nīharanto na kiñci seseti, na katthaci vibhāgaṃ karoti, aññadatthu nirapekkho nissajjati eva. Ayaṃ tāva dānapāramiyā paṭipattikkamo.

    સીલપારમિયા પન અયં પટિપત્તિક્કમો – યસ્મા સબ્બઞ્ઞુસીલાલઙ્કારેહિ સત્તે અલઙ્કરિતુકામેન મહાપુરિસેન આદિતો અત્તનો એવ તાવ સીલં વિસોધેતબ્બં. તત્થ ચ ચતૂહિ આકારેહિ સીલં વિસુજ્ઝતિ – અજ્ઝાસયવિસુદ્ધિતો, સમાદાનતો, અવીતિક્કમનતો, સતિ ચ વીતિક્કમે પુન પટિપાકતિકકરણતો. વિસુદ્ધાસયતાય હિ એકચ્ચો અત્તાધિપતિ હુત્વા પાપજિગુચ્છનસભાવો અજ્ઝત્તં હિરિધમ્મં પચ્ચુપટ્ઠાપેત્વા સુપરિસુદ્ધસમાચારો હોતિ. તથા પરતો સમાદાને સતિ એકચ્ચો લોકાધિપતિ હુત્વા પાપતો ઉત્તસન્તો ઓત્તપ્પધમ્મં પચ્ચુપટ્ઠાપેત્વા સુપરિસુદ્ધસમાચારો હોતિ. ઇતિ ઉભયથાપિ એતે અવીતિક્કમનતો સીલે પતિટ્ઠહન્તિ. અથ પન કદાચિ સતિસમ્મોસેન સીલસ્સ ખણ્ડાદિભાવો સિયા. તાયયેવ યથાવુત્તાય હિરોત્તપ્પસમ્પત્તિયા ખિપ્પમેવ નં વુટ્ઠાનાદિના પટિપાકતિકં કરોતિ.

    Sīlapāramiyā pana ayaṃ paṭipattikkamo – yasmā sabbaññusīlālaṅkārehi satte alaṅkaritukāmena mahāpurisena ādito attano eva tāva sīlaṃ visodhetabbaṃ. Tattha ca catūhi ākārehi sīlaṃ visujjhati – ajjhāsayavisuddhito, samādānato, avītikkamanato, sati ca vītikkame puna paṭipākatikakaraṇato. Visuddhāsayatāya hi ekacco attādhipati hutvā pāpajigucchanasabhāvo ajjhattaṃ hiridhammaṃ paccupaṭṭhāpetvā suparisuddhasamācāro hoti. Tathā parato samādāne sati ekacco lokādhipati hutvā pāpato uttasanto ottappadhammaṃ paccupaṭṭhāpetvā suparisuddhasamācāro hoti. Iti ubhayathāpi ete avītikkamanato sīle patiṭṭhahanti. Atha pana kadāci satisammosena sīlassa khaṇḍādibhāvo siyā. Tāyayeva yathāvuttāya hirottappasampattiyā khippameva naṃ vuṭṭhānādinā paṭipākatikaṃ karoti.

    તયિદં સીલં વારિત્તં, ચારિત્તન્તિ દુવિધં. તત્થાયં બોધિસત્તસ્સ વારિત્તસીલે પટિપત્તિક્કમો – સબ્બસત્તેસુ તથા દયાપન્નચિત્તેન ભવિતબ્બં, યથા સુપિનન્તેનપિ ન આઘાતો ઉપ્પજ્જેય્ય. પરૂપકારનિરતતાય પરસન્તકો અલગદ્દો વિય ન પરામસિતબ્બો. સચે પબ્બજિતો હોતિ, અબ્રહ્મચરિયતોપિ આરાચારી હોતિ સત્તવિધમેથુનસંયોગવિરહિતો, પગેવ પરદારગમનતો. સચે પન અપબ્બજિતો ગહટ્ઠો સમાનો પરેસં દારેસુ સદા પાપકં ચિત્તમ્પિ ન ઉપ્પાદેતિ. કથેન્તો ચ સચ્ચં હિતં પિયં વચનં પરિમિતમેવ ચ કાલેન ધમ્મિં કથં ભાસિતા હોતિ, સબ્બત્થ અનભિજ્ઝાલુ અબ્યાપન્નચિત્તો અવિપરીતદસ્સનો કમ્મસ્સકતઞાણેન ચ સમન્નાગતો સમ્મગ્ગતેસુ સમ્માપટિપન્નેસુ નિવિટ્ઠસદ્ધો હોતિ નિવિટ્ઠપેમો.

    Tayidaṃ sīlaṃ vārittaṃ, cārittanti duvidhaṃ. Tatthāyaṃ bodhisattassa vārittasīle paṭipattikkamo – sabbasattesu tathā dayāpannacittena bhavitabbaṃ, yathā supinantenapi na āghāto uppajjeyya. Parūpakāraniratatāya parasantako alagaddo viya na parāmasitabbo. Sace pabbajito hoti, abrahmacariyatopi ārācārī hoti sattavidhamethunasaṃyogavirahito, pageva paradāragamanato. Sace pana apabbajito gahaṭṭho samāno paresaṃ dāresu sadā pāpakaṃ cittampi na uppādeti. Kathento ca saccaṃ hitaṃ piyaṃ vacanaṃ parimitameva ca kālena dhammiṃ kathaṃ bhāsitā hoti, sabbattha anabhijjhālu abyāpannacitto aviparītadassano kammassakatañāṇena ca samannāgato sammaggatesu sammāpaṭipannesu niviṭṭhasaddho hoti niviṭṭhapemo.

    ઇતિ ચતુરાપાયવટ્ટદુક્ખાનં પથભૂતેહિ અકુસલકમ્મપથેહિ અકુસલધમ્મેહિ ચ ઓરમિત્વા સગ્ગમોક્ખાનં પથભૂતેસુ કુસલકમ્મપથેસુ પતિટ્ઠિતસ્સ મહાપુરિસસ્સ પરિસુદ્ધાસયપયોગતાય યથાભિપત્થિતા સત્તાનં હિતસુખૂપસંહિતા મનોરથા સીઘં સીઘં અભિનિપ્ફજ્જન્તિ, પારમિયો પરિપૂરેન્તિ. એવંભૂતો હિ અયં. તત્થ હિંસાનિવત્તિયા સબ્બસત્તાનં અભયદાનં દેતિ, અપ્પકસિરેનેવ મેત્તાભાવનં સમ્પાદેતિ, એકાદસ મેત્તાનિસંસે અધિગચ્છતિ, અપ્પાબાધો હોતિ અપ્પાતઙ્કો, દીઘાયુકો સુખબહુલો લક્ખણવિસેસે પાપુણાતિ, દોસવાસનઞ્ચ સમુચ્છિન્દતિ.

    Iti caturāpāyavaṭṭadukkhānaṃ pathabhūtehi akusalakammapathehi akusaladhammehi ca oramitvā saggamokkhānaṃ pathabhūtesu kusalakammapathesu patiṭṭhitassa mahāpurisassa parisuddhāsayapayogatāya yathābhipatthitā sattānaṃ hitasukhūpasaṃhitā manorathā sīghaṃ sīghaṃ abhinipphajjanti, pāramiyo paripūrenti. Evaṃbhūto hi ayaṃ. Tattha hiṃsānivattiyā sabbasattānaṃ abhayadānaṃ deti, appakasireneva mettābhāvanaṃ sampādeti, ekādasa mettānisaṃse adhigacchati, appābādho hoti appātaṅko, dīghāyuko sukhabahulo lakkhaṇavisese pāpuṇāti, dosavāsanañca samucchindati.

    તથા અદિન્નાદાનનિવત્તિયા ચોરાદીહિ અસાધારણે ભોગે અધિગચ્છતિ. પરેહિ અનાસઙ્કનીયો પિયો મનાપો વિસ્સસનીયો વિભવસમ્પત્તીસુ અલગ્ગચિત્તો પરિચ્ચાગસીલો લોભવાસનઞ્ચ સમુચ્છિન્દતિ.

    Tathā adinnādānanivattiyā corādīhi asādhāraṇe bhoge adhigacchati. Parehi anāsaṅkanīyo piyo manāpo vissasanīyo vibhavasampattīsu alaggacitto pariccāgasīlo lobhavāsanañca samucchindati.

    અબ્રહ્મચરિયનિવત્તિયા અલોલો હોતિ સન્તકાયચિત્તો, સત્તાનં પિયો હોતિ મનાપો અપરિસઙ્કનીયો , કલ્યાણો ચસ્સ કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગચ્છતિ, અલગ્ગચિત્તો હોતિ માતુગામેસુ અલુદ્ધાસયો, નેક્ખમ્મબહુલો લક્ખણવિસેસે અધિગચ્છતિ, લોભવાસનઞ્ચ સમુચ્છિન્દતિ.

    Abrahmacariyanivattiyā alolo hoti santakāyacitto, sattānaṃ piyo hoti manāpo aparisaṅkanīyo , kalyāṇo cassa kittisaddo abbhuggacchati, alaggacitto hoti mātugāmesu aluddhāsayo, nekkhammabahulo lakkhaṇavisese adhigacchati, lobhavāsanañca samucchindati.

    મુસાવાદનિવત્તિયા સત્તાનં પમાણભૂતો હોતિ પચ્ચયિકો થેતો આદેય્યવચનો, દેવતાનં પિયો મનાપો, સુરભિગન્ધમુખો આરક્ખિતકાયવચીસમાચારો, લક્ખણવિસેસે ચ અધિગચ્છતિ, કિલેસવાસનઞ્ચ સમુચ્છિન્દતિ.

    Musāvādanivattiyā sattānaṃ pamāṇabhūto hoti paccayiko theto ādeyyavacano, devatānaṃ piyo manāpo, surabhigandhamukho ārakkhitakāyavacīsamācāro, lakkhaṇavisese ca adhigacchati, kilesavāsanañca samucchindati.

    પેસુઞ્ઞનિવત્તિયા પરૂપક્કમેહિપિ અભેજ્જકાયો હોતિ અભેજ્જપરિવારો, સદ્ધમ્મેસુ ચ અભેજ્જનકસદ્ધો, દળ્હમિત્તો ભવન્તરપરિચિતાનં વિય સત્તાનં એકન્તપિયો અસંકિલેસબહુલો.

    Pesuññanivattiyā parūpakkamehipi abhejjakāyo hoti abhejjaparivāro, saddhammesu ca abhejjanakasaddho, daḷhamitto bhavantaraparicitānaṃ viya sattānaṃ ekantapiyo asaṃkilesabahulo.

    ફરુસવાચાનિવત્તિયા સત્તાનં પિયો હોતિ મનાપો સુખસીલો મધુરવચનો સમ્ભાવનીયો, અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતો ચસ્સ સરો નિબ્બત્તતિ.

    Pharusavācānivattiyā sattānaṃ piyo hoti manāpo sukhasīlo madhuravacano sambhāvanīyo, aṭṭhaṅgasamannāgato cassa saro nibbattati.

    સમ્ફપ્પલાપનિવત્તિયા સત્તાનં પિયો હોતિ મનાપો ગરુ ભાવનીયો ચ આદેય્યવચનો પરિમિતાલાપો. મહેસક્ખો ચ હોતિ મહાનુભાવો, ઠાનુપ્પત્તિકેન પટિભાનેન પઞ્હાનં બ્યાકરણકુસલો, બુદ્ધભૂમિયઞ્ચ એકાય એવ વાચાય અનેકભાસાનં સત્તાનં અનેકેસં પઞ્હાનં બ્યાકરણસમત્થો હોતિ.

    Samphappalāpanivattiyā sattānaṃ piyo hoti manāpo garu bhāvanīyo ca ādeyyavacano parimitālāpo. Mahesakkho ca hoti mahānubhāvo, ṭhānuppattikena paṭibhānena pañhānaṃ byākaraṇakusalo, buddhabhūmiyañca ekāya eva vācāya anekabhāsānaṃ sattānaṃ anekesaṃ pañhānaṃ byākaraṇasamattho hoti.

    અનભિજ્ઝાલુતાય ઇચ્છિતલાભી હોતિ, ઉળારેસુ ચ ભોગેસુ રુચિં પટિલભતિ, ખત્તિયમહાસાલાદીનં સમ્મતો હોતિ, પચ્ચત્થિકેહિ અનભિભવનીયો, ઇન્દ્રિયવેકલ્લં ન પાપુણાતિ, અપ્પટિપુગ્ગલો ચ હોતિ.

    Anabhijjhālutāya icchitalābhī hoti, uḷāresu ca bhogesu ruciṃ paṭilabhati, khattiyamahāsālādīnaṃ sammato hoti, paccatthikehi anabhibhavanīyo, indriyavekallaṃ na pāpuṇāti, appaṭipuggalo ca hoti.

    અબ્યાપાદેન પિયદસ્સનો હોતિ, સત્તાનં સમ્ભાવનીયો પરહિતાભિનન્દિતાય ચ સત્તે અપ્પકસિરેનેવ પસાદેતિ, અલૂખસભાવો ચ હોતિ મેત્તાવિહારી, મહેસક્ખો ચ હોતિ મહાનુભાવો.

    Abyāpādena piyadassano hoti, sattānaṃ sambhāvanīyo parahitābhinanditāya ca satte appakasireneva pasādeti, alūkhasabhāvo ca hoti mettāvihārī, mahesakkho ca hoti mahānubhāvo.

    મિચ્છાદસ્સનાભાવેન કલ્યાણે સહાયે પટિલભતિ, સીસચ્છેદમ્પિ પાપુણન્તો પાપકમ્મં ન કરોતિ, કમ્મસ્સકતાદસ્સનતો અકોતૂહલમઙ્ગલિકો ચ હોતિ, સદ્ધમ્મે ચસ્સ સદ્ધા પતિટ્ઠિતા હોતિ મૂલજાતા, સદ્દહતિ ચ તથાગતાનં બોધિં, સમયન્તરેસુ નાભિરમતિ ઉક્કારટ્ઠાને વિય રાજહંસો , લક્ખણત્તયપરિજાનનકુસલો હોતિ, અન્તે ચ અનાવરણઞાણલાભી, યાવ બોધિં ન પાપુણાતિ, તાવ તસ્મિં તસ્મિં સત્તનિકાયે ઉક્કટ્ઠુક્કટ્ઠો ચ હોતિ, ઉળારુળારા સમ્પત્તિયો પાપુણાતિ. ઇતિ હિદં સીલં નામ સબ્બસમ્પત્તીનં અધિટ્ઠાનં, સબ્બબુદ્ધગુણાનં પભવભૂમિ, સબ્બબુદ્ધકારકધમ્માનં આદિ ચરણં મુખં પમુખન્તિ બહુમાનનં ઉપ્પાદેત્વા કાયવચીસંયમે ઇન્દ્રિયદમને આજીવવિસુદ્ધિયં પચ્ચયપરિભોગેસુ ચ સતિસમ્પજઞ્ઞબલેન અપ્પમત્તેન લાભસક્કારસિલોકં મિત્તમુખપચ્ચત્થિકં વિય સલ્લક્ખેત્વા ‘‘કિકીવ અણ્ડ’’ન્તિઆદિના (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૯; દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૭) વુત્તનયેન સક્કચ્ચં સીલં સમ્પાદેતબ્બં. અયં તાવ વારિત્તસીલે પટિપત્તિક્કમો.

    Micchādassanābhāvena kalyāṇe sahāye paṭilabhati, sīsacchedampi pāpuṇanto pāpakammaṃ na karoti, kammassakatādassanato akotūhalamaṅgaliko ca hoti, saddhamme cassa saddhā patiṭṭhitā hoti mūlajātā, saddahati ca tathāgatānaṃ bodhiṃ, samayantaresu nābhiramati ukkāraṭṭhāne viya rājahaṃso , lakkhaṇattayaparijānanakusalo hoti, ante ca anāvaraṇañāṇalābhī, yāva bodhiṃ na pāpuṇāti, tāva tasmiṃ tasmiṃ sattanikāye ukkaṭṭhukkaṭṭho ca hoti, uḷāruḷārā sampattiyo pāpuṇāti. Iti hidaṃ sīlaṃ nāma sabbasampattīnaṃ adhiṭṭhānaṃ, sabbabuddhaguṇānaṃ pabhavabhūmi, sabbabuddhakārakadhammānaṃ ādi caraṇaṃ mukhaṃ pamukhanti bahumānanaṃ uppādetvā kāyavacīsaṃyame indriyadamane ājīvavisuddhiyaṃ paccayaparibhogesu ca satisampajaññabalena appamattena lābhasakkārasilokaṃ mittamukhapaccatthikaṃ viya sallakkhetvā ‘‘kikīva aṇḍa’’ntiādinā (visuddhi. 1.19; dī. ni. aṭṭha. 1.7) vuttanayena sakkaccaṃ sīlaṃ sampādetabbaṃ. Ayaṃ tāva vārittasīle paṭipattikkamo.

    ચારિત્તસીલે પન પટિપત્તિ એવં વેદિતબ્બા – ઇધ બોધિસત્તો કલ્યાણમિત્તાનં ગરુટ્ઠાનિયાનં અભિવાદનં પચ્ચુટ્ઠાનં અઞ્જલિકમ્મં સામીચિકમ્મં કાલેન કાલં કત્તા હોતિ, તથા તેસં કાલેન કાલં ઉપટ્ઠાનં કત્તા હોતિ, ગિલાનાનં કાયવેય્યાવટિકં. સુભાસિતપદાનિ સુત્વા સાધુકારં કત્તા હોતિ, ગુણવન્તાનં ગુણે વણ્ણેતા પરેસં અપકારે ખન્તા, ઉપકારે અનુસ્સરિતા, પુઞ્ઞાનિ અનુમોદિતા, અત્તનો પુઞ્ઞાનિ સમ્માસમ્બોધિયા પરિણામેતા, સબ્બકાલં અપ્પમાદવિહારી કુસલેસુ ધમ્મેસુ, સતિ ચ અચ્ચયે અચ્ચયતો દિસ્વા તાદિસાનં સહધમ્મિકાનં યથાભૂતં આવિકત્તા, ઉત્તરિ ચ સમ્માપટિપત્તિં સમ્મદેવ પરિપૂરેતા.

    Cārittasīle pana paṭipatti evaṃ veditabbā – idha bodhisatto kalyāṇamittānaṃ garuṭṭhāniyānaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ kālena kālaṃ kattā hoti, tathā tesaṃ kālena kālaṃ upaṭṭhānaṃ kattā hoti, gilānānaṃ kāyaveyyāvaṭikaṃ. Subhāsitapadāni sutvā sādhukāraṃ kattā hoti, guṇavantānaṃ guṇe vaṇṇetā paresaṃ apakāre khantā, upakāre anussaritā, puññāni anumoditā, attano puññāni sammāsambodhiyā pariṇāmetā, sabbakālaṃ appamādavihārī kusalesu dhammesu, sati ca accaye accayato disvā tādisānaṃ sahadhammikānaṃ yathābhūtaṃ āvikattā, uttari ca sammāpaṭipattiṃ sammadeva paripūretā.

    તથા અત્તનો અનુરૂપાસુ અત્થૂપસંહિતાસુ સત્તાનં ઇતિકત્તબ્બતાસુ દક્ખો અનલસો સહાયભાવં ઉપગચ્છતિ. ઉપ્પન્નેસુ ચ સત્તાનં બ્યાધિઆદિદુક્ખેસુ યથારહં પતિકારવિધાયકો. ઞાતિભોગાદિબ્યસનપતિતેસુ સોકાપનોદનો ઉલ્લુમ્પનસભાવાવટ્ઠિતો હુત્વા નિગ્ગહારહાનં ધમ્મેનેવ નિગ્ગણ્હનકો યાવદેવ અકુસલા વુટ્ઠાપેત્વા કુસલે પતિટ્ઠાપનાય. પગ્ગહારહાનં ધમ્મેનેવ પગ્ગણ્હનકો. યાનિ પુરિમકાનં મહાબોધિસત્તાનં ઉળારતમાનિ પરમદુક્કરાનિ અચિન્તેય્યાનુભાવાનિ સત્તાનં એકન્તહિતસુખાવહાનિ ચરિતાનિ, યેહિ નેસં બોધિસમ્ભારા સમ્મદેવ પરિપાકં અગમંસુ, તાનિ સુત્વા અનુબ્બિગ્ગો અનુત્રાસો તેપિ મહાપુરિસા મનુસ્સા એવ, કમેન પન સિક્ખાપારિપૂરિયા ભાવિતત્તભાવા તાદિસાય ઉળારતમાય આનુભાવસમ્પત્તિયા બોધિસમ્ભારેસુ ઉક્કંસપારમિપ્પત્તા અહેસું, તસ્મા મયાપિ સીલાદિસિક્ખાસુ સમ્મદેવ તથા પટિપજ્જિતબ્બં, યાય પટિપત્તિયા અહમ્પિ અનુક્કમેન સિક્ખં પરિપૂરેત્વા એકન્તતો તં પદં અનુપાપુણિસ્સામીતિ સદ્ધાપુરેચારિકં વીરિયં અવિસ્સજ્જેન્તો સમ્મદેવ સીલેસુ પરિપૂરકારી હોતિ.

    Tathā attano anurūpāsu atthūpasaṃhitāsu sattānaṃ itikattabbatāsu dakkho analaso sahāyabhāvaṃ upagacchati. Uppannesu ca sattānaṃ byādhiādidukkhesu yathārahaṃ patikāravidhāyako. Ñātibhogādibyasanapatitesu sokāpanodano ullumpanasabhāvāvaṭṭhito hutvā niggahārahānaṃ dhammeneva niggaṇhanako yāvadeva akusalā vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpanāya. Paggahārahānaṃ dhammeneva paggaṇhanako. Yāni purimakānaṃ mahābodhisattānaṃ uḷāratamāni paramadukkarāni acinteyyānubhāvāni sattānaṃ ekantahitasukhāvahāni caritāni, yehi nesaṃ bodhisambhārā sammadeva paripākaṃ agamaṃsu, tāni sutvā anubbiggo anutrāso tepi mahāpurisā manussā eva, kamena pana sikkhāpāripūriyā bhāvitattabhāvā tādisāya uḷāratamāya ānubhāvasampattiyā bodhisambhāresu ukkaṃsapāramippattā ahesuṃ, tasmā mayāpi sīlādisikkhāsu sammadeva tathā paṭipajjitabbaṃ, yāya paṭipattiyā ahampi anukkamena sikkhaṃ paripūretvā ekantato taṃ padaṃ anupāpuṇissāmīti saddhāpurecārikaṃ vīriyaṃ avissajjento sammadeva sīlesu paripūrakārī hoti.

    તથા પટિચ્છન્નકલ્યાણો હોતિ વિવટાપરાધો, અપ્પિચ્છો સન્તુટ્ઠો પવિવિત્તો અસંસટ્ઠો દુક્ખસહો અપરિતસ્સનજાતિકો અનુદ્ધતો અનુન્નળો અચપલો અમુખરો અવિકિણ્ણવાચો સન્તિન્દ્રિયો સન્તમાનસો કુહનાદિમિચ્છાજીવરહિતો આચારગોચરસમ્પન્નો અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ આરદ્ધવીરિયો પહિતત્તો કાયે ચ જીવિતે ચ નિરપેક્ખો, અપ્પમત્તકમ્પિ કાયે જીવિતે વા અપેક્ખં નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ, પગેવ અધિમત્તં. સબ્બેપિ દુસ્સીલ્યહેતુભૂતે કોધૂપનાહાદિકે ઉપક્કિલેસે પજહતિ વિનોદેતિ. અપ્પમત્તકેન ચ વિસેસાધિગમેન અપરિતુટ્ઠો હોતિ, ન સઙ્કોચં આપજ્જતિ, ઉપરૂપરિ વિસેસાધિગમાય વાયમતિ.

    Tathā paṭicchannakalyāṇo hoti vivaṭāparādho, appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho dukkhasaho aparitassanajātiko anuddhato anunnaḷo acapalo amukharo avikiṇṇavāco santindriyo santamānaso kuhanādimicchājīvarahito ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu āraddhavīriyo pahitatto kāye ca jīvite ca nirapekkho, appamattakampi kāye jīvite vā apekkhaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti, pageva adhimattaṃ. Sabbepi dussīlyahetubhūte kodhūpanāhādike upakkilese pajahati vinodeti. Appamattakena ca visesādhigamena aparituṭṭho hoti, na saṅkocaṃ āpajjati, uparūpari visesādhigamāya vāyamati.

    યેન યથાલદ્ધા સમ્પત્તિ હાનભાગિયા વા ઠિતિભાગિયા વા ન હોતિ, તથા મહાપુરિસો અન્ધાનં પરિણાયકો હોતિ, મગ્ગં આચિક્ખતિ, બધિરાનં હત્થમુદ્દાય સઞ્ઞં દેતિ, અત્થમનુગ્ગાહેતિ, તથા મૂગાનં. પીઠસપ્પિકાનં પીઠં દેતિ યાનં દેતિ વાહેતિ વા. અસ્સદ્ધાનં સદ્ધાપટિલાભાય વાયમતિ, કુસીતાનં ઉસ્સાહજનનાય, મુટ્ઠસ્સતીનં સતિસમાયોગાય, વિબ્ભન્તચિત્તાનં સમાધિસમ્પદાય, દુપ્પઞ્ઞાનં પઞ્ઞાધિગમાય વાયમતિ. કામચ્છન્દપરિયુટ્ઠિતાનં કામચ્છન્દપટિવિનોદનાય વાયમતિ. બ્યાપાદથિનમિદ્ધઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચવિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતાનં વિચિકિચ્છાવિનોદનાય વાયમતિ. કામવિતક્કાદિઅપકતાનં કામવિતક્કાદિમિચ્છાવિતક્કવિનોદનાય વાયમતિ. પુબ્બકારીનં સત્તાનં કતઞ્ઞુતં નિસ્સાય પુબ્બભાસી પિયવાદી સઙ્ગાહકો સદિસેન અધિકેન વા પચ્ચુપકારેન સમ્માનેતા હોતિ.

    Yena yathāladdhā sampatti hānabhāgiyā vā ṭhitibhāgiyā vā na hoti, tathā mahāpuriso andhānaṃ pariṇāyako hoti, maggaṃ ācikkhati, badhirānaṃ hatthamuddāya saññaṃ deti, atthamanuggāheti, tathā mūgānaṃ. Pīṭhasappikānaṃ pīṭhaṃ deti yānaṃ deti vāheti vā. Assaddhānaṃ saddhāpaṭilābhāya vāyamati, kusītānaṃ ussāhajananāya, muṭṭhassatīnaṃ satisamāyogāya, vibbhantacittānaṃ samādhisampadāya, duppaññānaṃ paññādhigamāya vāyamati. Kāmacchandapariyuṭṭhitānaṃ kāmacchandapaṭivinodanāya vāyamati. Byāpādathinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchāpariyuṭṭhitānaṃ vicikicchāvinodanāya vāyamati. Kāmavitakkādiapakatānaṃ kāmavitakkādimicchāvitakkavinodanāya vāyamati. Pubbakārīnaṃ sattānaṃ kataññutaṃ nissāya pubbabhāsī piyavādī saṅgāhako sadisena adhikena vā paccupakārena sammānetā hoti.

    આપદાસુ સહાયકિચ્ચં અનુતિટ્ઠતિ. તેસં તેસઞ્ચ સત્તાનં પકતિસભાવઞ્ચ પરિજાનિત્વા યેહિ યથા સંવસિતબ્બં હોતિ, તેહિ તથા સંવસતિ. યેસુ ચ યથા પટિપજ્જિતબ્બં હોતિ, તેસુ તથા પટિપજ્જતિ. તઞ્ચ ખો અકુસલતો વુટ્ઠાપેત્વા કુસલે પતિટ્ઠાપનવસેન, ન અઞ્ઞથા. પરચિત્તાનુરક્ખણા હિ બોધિસત્તાનં યાવદેવ કુસલાભિવડ્ઢિયા. તથા હિતજ્ઝાસયેનાપિ પરો ન હિંસિતબ્બો, ન ભણ્ડિતબ્બો, ન મઙ્કુભાવમાપાદેતબ્બો, ન પરસ્સ કુક્કુચ્ચં ઉપ્પાદેતબ્બં, ન નિગ્ગહટ્ઠાને ન ચોદેતબ્બો, ન નીચતરં પટિપન્નસ્સ અત્તા ઉચ્ચતરે ઠપેતબ્બો, ન ચ પરેસુ સબ્બેન સબ્બં અસેવિના ભવિતબ્બં, ન અતિસેવિના ભવિતબ્બં, ન અકાલસેવિના.

    Āpadāsu sahāyakiccaṃ anutiṭṭhati. Tesaṃ tesañca sattānaṃ pakatisabhāvañca parijānitvā yehi yathā saṃvasitabbaṃ hoti, tehi tathā saṃvasati. Yesu ca yathā paṭipajjitabbaṃ hoti, tesu tathā paṭipajjati. Tañca kho akusalato vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpanavasena, na aññathā. Paracittānurakkhaṇā hi bodhisattānaṃ yāvadeva kusalābhivaḍḍhiyā. Tathā hitajjhāsayenāpi paro na hiṃsitabbo, na bhaṇḍitabbo, na maṅkubhāvamāpādetabbo, na parassa kukkuccaṃ uppādetabbaṃ, na niggahaṭṭhāne na codetabbo, na nīcataraṃ paṭipannassa attā uccatare ṭhapetabbo, na ca paresu sabbena sabbaṃ asevinā bhavitabbaṃ, na atisevinā bhavitabbaṃ, na akālasevinā.

    સેવિતબ્બયુત્તે પન સત્તે દેસકાલાનુરૂપં સેવતિ. ન ચ પરેસં પુરતો પિયે વિગરહતિ, અપ્પિયે વા પસંસતિ. ન અવિસ્સટ્ઠવિસ્સાસી હોતિ. ન ધમ્મિકં ઉપનિમન્તનં પટિક્ખિપતિ. ન સઞ્ઞત્તિં ઉપગચ્છતિ, નાધિકં પટિગ્ગણ્હાતિ. સદ્ધાસમ્પન્ને સદ્ધાનિસંસકથાય સમ્પહંસતિ. સીલસુતચાગપઞ્ઞાસમ્પન્ને પઞ્ઞાસમ્પન્નકથાય સમ્પહંસતિ. સચે પન બોધિસત્તો અભિઞ્ઞાબલપ્પત્તો હોતિ, પમાદાપન્ને સત્તે અભિઞ્ઞાબલેન યથારહં નિરયાદિકે દસ્સેન્તો સંવેજેત્વા અસ્સદ્ધાદિકે સદ્ધાદીસુ પતિટ્ઠાપેતિ. સાસને ઓતારેતિ. સદ્ધાદિગુણસમ્પન્ને પરિપાચેતિ. એવમયં મહાપુરિસસ્સ ચારિત્તભૂતો અપરિમાણો પુઞ્ઞાભિસન્દો કુસલાભિસન્દો ઉપરૂપરિ અભિવડ્ઢતીતિ વેદિતબ્બં.

    Sevitabbayutte pana satte desakālānurūpaṃ sevati. Na ca paresaṃ purato piye vigarahati, appiye vā pasaṃsati. Na avissaṭṭhavissāsī hoti. Na dhammikaṃ upanimantanaṃ paṭikkhipati. Na saññattiṃ upagacchati, nādhikaṃ paṭiggaṇhāti. Saddhāsampanne saddhānisaṃsakathāya sampahaṃsati. Sīlasutacāgapaññāsampanne paññāsampannakathāya sampahaṃsati. Sace pana bodhisatto abhiññābalappatto hoti, pamādāpanne satte abhiññābalena yathārahaṃ nirayādike dassento saṃvejetvā assaddhādike saddhādīsu patiṭṭhāpeti. Sāsane otāreti. Saddhādiguṇasampanne paripāceti. Evamayaṃ mahāpurisassa cārittabhūto aparimāṇo puññābhisando kusalābhisando uparūpari abhivaḍḍhatīti veditabbaṃ.

    અપિ ચ યા સા ‘‘કિં સીલં કેનટ્ઠેન સીલ’’ન્તિઆદિના પુચ્છં કત્વા ‘‘પાણાતિપાતાદીહિ વિરમન્તસ્સ વત્તપટિપત્તિં વા પૂરેન્તસ્સ ચેતનાદયો ધમ્મા સીલ’’ન્તિઆદિના નયેન નાનપ્પકારતો સીલસ્સ વિત્થારકથા વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૬ આદયો) વુત્તા, સા સબ્બાપિ ઇધ આહરિત્વા વત્તબ્બા. કેવલઞ્હિ તત્થ સાવકબોધિસત્તવસેન સીલકથા આગતા, ઇધ મહાબોધિસત્તવસેન કરુણૂપાયકોસલ્લપુબ્બઙ્ગમં કત્વા વત્તબ્બાતિ અયમેવ વિસેસો. યતો ઇદં સીલં મહાપુરિસો યથા ન અત્તનો દુગ્ગતિયં પરિક્કિલેસવિમુત્તિયા સુગતિયમ્પિ, ન રજ્જસમ્પત્તિયા, ન ચક્કવત્તિ, ન દેવ, ન સક્ક, ન માર, ન બ્રહ્મસમ્પત્તિયા પરિણામેતિ, તથા ન અત્તનો તેવિજ્જતાય, ન છળભિઞ્ઞતાય , ન ચતુપ્પટિસમ્ભિદાધિગમાય, ન સાવકબોધિયા, ન પચ્ચેકબોધિયા, પરિણામેતિ, અથ ખો સબ્બઞ્ઞુભાવેન સબ્બસત્તાનં અનુત્તરસીલાલઙ્કારસમ્પાદનત્થમેવ પરિણામેતીતિ. અયં સીલપારમિયા પટિપત્તિક્કમો.

    Api ca yā sā ‘‘kiṃ sīlaṃ kenaṭṭhena sīla’’ntiādinā pucchaṃ katvā ‘‘pāṇātipātādīhi viramantassa vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanādayo dhammā sīla’’ntiādinā nayena nānappakārato sīlassa vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 1.6 ādayo) vuttā, sā sabbāpi idha āharitvā vattabbā. Kevalañhi tattha sāvakabodhisattavasena sīlakathā āgatā, idha mahābodhisattavasena karuṇūpāyakosallapubbaṅgamaṃ katvā vattabbāti ayameva viseso. Yato idaṃ sīlaṃ mahāpuriso yathā na attano duggatiyaṃ parikkilesavimuttiyā sugatiyampi, na rajjasampattiyā, na cakkavatti, na deva, na sakka, na māra, na brahmasampattiyā pariṇāmeti, tathā na attano tevijjatāya, na chaḷabhiññatāya , na catuppaṭisambhidādhigamāya, na sāvakabodhiyā, na paccekabodhiyā, pariṇāmeti, atha kho sabbaññubhāvena sabbasattānaṃ anuttarasīlālaṅkārasampādanatthameva pariṇāmetīti. Ayaṃ sīlapāramiyā paṭipattikkamo.

    તથા યસ્મા કરુણૂપાયકોસલ્લપરિગ્ગહિતા આદીનવદસ્સનપુબ્બઙ્ગમા કામેહિ ચ ભવેહિ ચ નિક્ખમનવસેન પવત્તા કુસલચિત્તુપ્પત્તિ નેક્ખમ્મપારમી, તસ્મા સકલસંકિલેસનિવાસનટ્ઠાનતાય પુત્તદારાદીહિ મહાસમ્બાધતાય કસિવાણિજ્જાદિનાનાવિધકમ્મન્તાધિટ્ઠાનબ્યાકુલતાય ચ ઘરાવાસસ્સ નેક્ખમ્મસુખાદીનં અનોકાસતં, કામાનઞ્ચ સત્થધારાલગ્ગમધુબિન્દુ વિય ચ અવલિય્હમાના પરિત્તસ્સાદા વિપુલાનત્થાનુબન્ધાતિ ચ, વિજ્જુલતોભાસેન ગહેતબ્બનચ્ચં વિય પરિત્તકાલૂપલબ્ભા, ઉમ્મત્તકાલઙ્કારો વિય વિપરીતસઞ્ઞાય અનુભવિતબ્બા, કરીસાવચ્છાદના વિય પતિકારભૂતા, ઉદકતેમિતઙ્ગુલિયા તનૂદકપાનં વિય અતિત્તિકરા, છાતજ્ઝત્તભોજનં વિય સાબાધા, બળિસામિસં વિય બ્યસનસન્નિપાતકારણં, અગ્ગિસન્તાપો વિય કાલત્તયેપિ દુક્ખુપ્પત્તિહેતુભૂતા, મક્કટલેપો વિય બન્ધનિમિત્તં, ઘાતકાવચ્છાદના વિય અનત્થચ્છાદના, સપત્તગામવાસો વિય ભયટ્ઠાનભૂતા, પચ્ચત્થિકપોસકો વિય કિલેસમારાદીનં આમિસભૂતા, છણસમ્પત્તિયો વિય વિપરિણામદુક્ખા, કોટરગ્ગિ વિય અન્તોદાહકા, પુરાણકૂપાવલમ્બીબીરણમધુપિણ્ડં વિય અનેકાદીનવા, લોણૂદકપાનં વિય પિપાસાહેતુભૂતા, સુરામેરયં વિય નીચજનસેવિતા, અપ્પસ્સાદતાય અટ્ઠિકઙ્કલૂપમાતિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩૪; ૨.૪૨; પાચિ॰ ૪૧૭; મહાનિ॰ ૩; ચૂળનિ॰ ખગ્ગવિસાણસુત્તનિદ્દેસ ૧૪૭) ચ નયેન આદીનવં સલ્લક્ખેત્વા તબ્બિપરિયાયેન નેક્ખમ્મે આનિસંસં પસ્સન્તેન નેક્ખમ્મપવિવેકઉપસમસુખાદીસુ નિન્નપોણપબ્ભારચિત્તેન નેક્ખમ્મપારમિયં પટિપજ્જિતબ્બં. યસ્મા પન નેક્ખમ્મં પબ્બજ્જામૂલકં, તસ્મા પબ્બજ્જા તાવ અનુટ્ઠાતબ્બા. પબ્બજ્જમનુતિટ્ઠન્તેન ચ મહાસત્તેન અસતિ બુદ્ધુપ્પાદે કમ્મવાદીનં કિરિયવાદીનં તાપસપરિબ્બાજકાનં પબ્બજ્જા અનુટ્ઠાતબ્બા.

    Tathā yasmā karuṇūpāyakosallapariggahitā ādīnavadassanapubbaṅgamā kāmehi ca bhavehi ca nikkhamanavasena pavattā kusalacittuppatti nekkhammapāramī, tasmā sakalasaṃkilesanivāsanaṭṭhānatāya puttadārādīhi mahāsambādhatāya kasivāṇijjādinānāvidhakammantādhiṭṭhānabyākulatāya ca gharāvāsassa nekkhammasukhādīnaṃ anokāsataṃ, kāmānañca satthadhārālaggamadhubindu viya ca avaliyhamānā parittassādā vipulānatthānubandhāti ca, vijjulatobhāsena gahetabbanaccaṃ viya parittakālūpalabbhā, ummattakālaṅkāro viya viparītasaññāya anubhavitabbā, karīsāvacchādanā viya patikārabhūtā, udakatemitaṅguliyā tanūdakapānaṃ viya atittikarā, chātajjhattabhojanaṃ viya sābādhā, baḷisāmisaṃ viya byasanasannipātakāraṇaṃ, aggisantāpo viya kālattayepi dukkhuppattihetubhūtā, makkaṭalepo viya bandhanimittaṃ, ghātakāvacchādanā viya anatthacchādanā, sapattagāmavāso viya bhayaṭṭhānabhūtā, paccatthikaposako viya kilesamārādīnaṃ āmisabhūtā, chaṇasampattiyo viya vipariṇāmadukkhā, koṭaraggi viya antodāhakā, purāṇakūpāvalambībīraṇamadhupiṇḍaṃ viya anekādīnavā, loṇūdakapānaṃ viya pipāsāhetubhūtā, surāmerayaṃ viya nīcajanasevitā, appassādatāya aṭṭhikaṅkalūpamātiādinā (ma. ni. 1.234; 2.42; pāci. 417; mahāni. 3; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 147) ca nayena ādīnavaṃ sallakkhetvā tabbipariyāyena nekkhamme ānisaṃsaṃ passantena nekkhammapavivekaupasamasukhādīsu ninnapoṇapabbhāracittena nekkhammapāramiyaṃ paṭipajjitabbaṃ. Yasmā pana nekkhammaṃ pabbajjāmūlakaṃ, tasmā pabbajjā tāva anuṭṭhātabbā. Pabbajjamanutiṭṭhantena ca mahāsattena asati buddhuppāde kammavādīnaṃ kiriyavādīnaṃ tāpasaparibbājakānaṃ pabbajjā anuṭṭhātabbā.

    ઉપ્પન્નેસુ પન સમ્માસમ્બુદ્ધેસુ તેસં સાસને એવ પબ્બજિતબ્બં. પબ્બજિત્વા ચ યથાવુત્તે સીલે પતિટ્ઠિતેન તસ્સા એવ હિ સીલપારમિયા વોદાપનત્થં ધુતગુણા સમાદાતબ્બા. સમાદિન્નધુતધમ્મા હિ મહાપુરિસા સમ્મદેવ તે પરિહરન્તા અપ્પિચ્છાસન્તુટ્ઠાસલ્લેખપવિવેકઅસંસગ્ગવીરિયારમ્ભસુભરતાદિ- ગુણસલિલવિક્ખાલિતકિલેસમલતાય અનવજ્જસીલવતગુણપરિસુદ્ધસબ્બસમાચારા પોરાણે અરિયવંસત્તયે પતિટ્ઠિતા ચતુત્થં ભાવનારામતાસઙ્ખાતં અરિયવંસં અધિગન્તું ચત્તારીસાય આરમ્મણેસુ યથારહં ઉપચારપ્પનાભેદં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તિ. એવં હિસ્સ સમ્મદેવ નેક્ખમ્મપારમી પરિપૂરિતા હોતિ.

    Uppannesu pana sammāsambuddhesu tesaṃ sāsane eva pabbajitabbaṃ. Pabbajitvā ca yathāvutte sīle patiṭṭhitena tassā eva hi sīlapāramiyā vodāpanatthaṃ dhutaguṇā samādātabbā. Samādinnadhutadhammā hi mahāpurisā sammadeva te pariharantā appicchāsantuṭṭhāsallekhapavivekaasaṃsaggavīriyārambhasubharatādi- guṇasalilavikkhālitakilesamalatāya anavajjasīlavataguṇaparisuddhasabbasamācārā porāṇe ariyavaṃsattaye patiṭṭhitā catutthaṃ bhāvanārāmatāsaṅkhātaṃ ariyavaṃsaṃ adhigantuṃ cattārīsāya ārammaṇesu yathārahaṃ upacārappanābhedaṃ jhānaṃ upasampajja viharanti. Evaṃ hissa sammadeva nekkhammapāramī paripūritā hoti.

    ઇમસ્મિં પન ઠાને તેરસહિ ધુતધમ્મેહિ સદ્ધિં દસ કસિણાનિ, દસ અસુભાનિ, દસાનુસ્સતિયો, ચત્તારો બ્રહ્મવિહારા, ચત્તારો આરુપ્પા, એકા સઞ્ઞા, એકં વવત્થાનન્તિ ચત્તારીસાય સમાધિભાવનાય કમ્મટ્ઠાનાનિ ભાવનાવિધાનઞ્ચ વિત્થારતો વત્તબ્બાનિ. તં પનેતં સબ્બં યસ્મા વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૨૨ આદયો, ૪૭, ૫૫) સબ્બાકારતો વિત્થારેત્વા વુત્તં, તસ્મા તત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. કેવલઞ્હિ તત્થ સાવકબોધિસત્તસ્સ વસેન વુત્તં, ઇધ મહાબોધિસત્તસ્સ વસેન કરુણૂપાયકોસલ્લપુબ્બઙ્ગમં કત્વા વત્તબ્બન્તિ અયમેવ વિસેસોતિ. એવમેત્થ નેક્ખમ્મપારમિયા પટિપત્તિક્કમો વેદિતબ્બો.

    Imasmiṃ pana ṭhāne terasahi dhutadhammehi saddhiṃ dasa kasiṇāni, dasa asubhāni, dasānussatiyo, cattāro brahmavihārā, cattāro āruppā, ekā saññā, ekaṃ vavatthānanti cattārīsāya samādhibhāvanāya kammaṭṭhānāni bhāvanāvidhānañca vitthārato vattabbāni. Taṃ panetaṃ sabbaṃ yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.22 ādayo, 47, 55) sabbākārato vitthāretvā vuttaṃ, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha sāvakabodhisattassa vasena vuttaṃ, idha mahābodhisattassa vasena karuṇūpāyakosallapubbaṅgamaṃ katvā vattabbanti ayameva visesoti. Evamettha nekkhammapāramiyā paṭipattikkamo veditabbo.

    તથા પઞ્ઞાપારમિં સમ્પાદેતુકામેન યસ્મા પઞ્ઞા આલોકો વિય અન્ધકારેન મોહેન સહ ન વત્તતિ, તસ્મા મોહકારણાનિ તાવ બોધિસત્તેન પરિવજ્જેતબ્બાનિ. તત્થિમાનિ મોહકારણાનિ – અરતિ તન્દિ વિજમ્ભિતા આલસિયં ગણસઙ્ગણિકારામતા નિદ્દાસીલતા અનિચ્છયસીલતા ઞાણસ્મિં અકુતૂહલતા મિચ્છાધિમાનો અપરિપુચ્છકતા કાયસ્સ ન સમ્માપરિહારો અસમાહિતચિત્તતા દુપ્પઞ્ઞાનં પુગ્ગલાનં સેવના પઞ્ઞવન્તાનં અપયિરુપાસના અત્તપરિભવો મિચ્છાવિકપ્પો વિપરીતાભિનિવેસો કાયદળ્હિબહુલતા અસંવેગસીલતા પઞ્ચ નીવરણાનિ. સઙ્ખેપતો યે વા પન ધમ્મે આસેવતો અનુપ્પન્ના પઞ્ઞા નુપ્પજ્જતિ, ઉપ્પન્ના પરિહાયતિ. ઇતિ ઇમાનિ સમ્મોહકારણાનિ પરિવજ્જેન્તેન બાહુસચ્ચે ઝાનાદીસુ ચ યોગો કરણીયો.

    Tathā paññāpāramiṃ sampādetukāmena yasmā paññā āloko viya andhakārena mohena saha na vattati, tasmā mohakāraṇāni tāva bodhisattena parivajjetabbāni. Tatthimāni mohakāraṇāni – arati tandi vijambhitā ālasiyaṃ gaṇasaṅgaṇikārāmatā niddāsīlatā anicchayasīlatā ñāṇasmiṃ akutūhalatā micchādhimāno aparipucchakatā kāyassa na sammāparihāro asamāhitacittatā duppaññānaṃ puggalānaṃ sevanā paññavantānaṃ apayirupāsanā attaparibhavo micchāvikappo viparītābhiniveso kāyadaḷhibahulatā asaṃvegasīlatā pañca nīvaraṇāni. Saṅkhepato ye vā pana dhamme āsevato anuppannā paññā nuppajjati, uppannā parihāyati. Iti imāni sammohakāraṇāni parivajjentena bāhusacce jhānādīsu ca yogo karaṇīyo.

    તત્થાયં બાહુસચ્ચસ્સ વિસયવિભાગો – પઞ્ચક્ખન્ધા દ્વાદસાયતનાનિ અટ્ઠારસ ધાતુયો ચત્તારિ સચ્ચાનિ બાવીસતિન્દ્રિયાનિ દ્વાદસપદિકો પટિચ્ચસમુપ્પાદો તથા સતિપટ્ઠાનાદયો કુસલાદિધમ્મપ્પકારભેદા ચ, યાનિ ચ લોકે અનવજ્જાનિ વિજ્જાટ્ઠાનાનિ, યે ચ સત્તાનં હિતસુખવિધાનયોગ્ગા બ્યાકરણવિસેસા, ઇતિ એવં પકારં સકલમેવ સુતવિસયં ઉપાયકોસલ્લપુબ્બઙ્ગમાય પઞ્ઞાય સતિયા વીરિયેન ચ સાધુકં ઉગ્ગહણસવનધારણપરિચયપરિપુચ્છાહિ ઓગાહેત્વા તત્થ ચ પરેસં પતિટ્ઠાપનેન સુતમયા પઞ્ઞા નિબ્બત્તેતબ્બા.

    Tatthāyaṃ bāhusaccassa visayavibhāgo – pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo cattāri saccāni bāvīsatindriyāni dvādasapadiko paṭiccasamuppādo tathā satipaṭṭhānādayo kusalādidhammappakārabhedā ca, yāni ca loke anavajjāni vijjāṭṭhānāni, ye ca sattānaṃ hitasukhavidhānayoggā byākaraṇavisesā, iti evaṃ pakāraṃ sakalameva sutavisayaṃ upāyakosallapubbaṅgamāya paññāya satiyā vīriyena ca sādhukaṃ uggahaṇasavanadhāraṇaparicayaparipucchāhi ogāhetvā tattha ca paresaṃ patiṭṭhāpanena sutamayā paññā nibbattetabbā.

    તથા સત્તાનં ઇતિકત્તબ્બતાસુ ઠાનુપ્પત્તિકપટિભાનભૂતા આયાપાયઉપાયકોસલ્લભૂતા ચ પઞ્ઞા હિતેસિતં નિસ્સાય તત્થ તત્થ યથારહં પવત્તેતબ્બા. તથા ખન્ધાદીનં સભાવધમ્માનં આકારપરિવિતક્કનમુખેન તે નિજ્ઝાનં ખમાપેન્તેન ચિન્તામયા પઞ્ઞા નિબ્બત્તેતબ્બા. ખન્ધાદીનંયેવ પન સલક્ખણસામઞ્ઞલક્ખણપરિગ્ગહણવસેન લોકિયપરિઞ્ઞા નિબ્બત્તેન્તેન પુબ્બભાગભાવનાપઞ્ઞા સમ્પાદેતબ્બા. એવઞ્હિ નામરૂપમત્તમિદં યથારહં પચ્ચયેહિ ઉપ્પજ્જતિ ચેવ નિરુજ્ઝતિ ચ, ન એત્થ કોચિ કત્તા વા કારેતા વા, હુત્વા અભાવટ્ઠેન અનિચ્ચં, ઉદયબ્બયપટિપીળનટ્ઠેન દુક્ખં, અવસવત્તનટ્ઠેન અનત્તાતિ અજ્ઝત્તિકધમ્મે બાહિરકધમ્મે ચ નિબ્બિસેસં પરિજાનન્તો તત્થ આસઙ્ગં પજહન્તો પરે ચ તત્થ તં જહાપેન્તો કેવલં કરુણાવસેનેવ યાવ ન બુદ્ધગુણા હત્થતલં આગચ્છન્તિ, તાવ યાનત્તયે સત્તે અવતારણપરિપાચનેહિ પતિટ્ઠપેન્તો ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તિયો અભિઞ્ઞાયો ચ લોકિયા વસીભાવં પાપેન્તો પઞ્ઞાય મત્થકં પાપુણાતિ.

    Tathā sattānaṃ itikattabbatāsu ṭhānuppattikapaṭibhānabhūtā āyāpāyaupāyakosallabhūtā ca paññā hitesitaṃ nissāya tattha tattha yathārahaṃ pavattetabbā. Tathā khandhādīnaṃ sabhāvadhammānaṃ ākāraparivitakkanamukhena te nijjhānaṃ khamāpentena cintāmayā paññā nibbattetabbā. Khandhādīnaṃyeva pana salakkhaṇasāmaññalakkhaṇapariggahaṇavasena lokiyapariññā nibbattentena pubbabhāgabhāvanāpaññā sampādetabbā. Evañhi nāmarūpamattamidaṃ yathārahaṃ paccayehi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ettha koci kattā vā kāretā vā, hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattāti ajjhattikadhamme bāhirakadhamme ca nibbisesaṃ parijānanto tattha āsaṅgaṃ pajahanto pare ca tattha taṃ jahāpento kevalaṃ karuṇāvaseneva yāva na buddhaguṇā hatthatalaṃ āgacchanti, tāva yānattaye satte avatāraṇaparipācanehi patiṭṭhapento jhānavimokkhasamādhisamāpattiyo abhiññāyo ca lokiyā vasībhāvaṃ pāpento paññāya matthakaṃ pāpuṇāti.

    તત્થ યા ઇમા ઇદ્ધિવિધઞાણં દિબ્બસોતધાતુઞાણં ચેતોપરિયઞાણં પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણં દિબ્બચક્ખુઞાણં યથાકમ્મુપગઞાણં અનાગતંસઞાણન્તિ સપરિભણ્ડા પઞ્ચલોકિયઅભિઞ્ઞાસઙ્ખાતા ભાવનાપઞ્ઞા, યા ચ ખન્ધાયતનધાતુઇન્દ્રિયસચ્ચપટિચ્ચસમુપ્પાદાદિભેદેસુ ભૂમિભૂતેસુ ધમ્મેસુ ઉગ્ગહપરિપુચ્છાવસેન ઞાણપરિચયં કત્વા સીલવિસુદ્ધિચિત્તવિસુદ્ધીતિ મૂલભૂતાસુ ઇમાસુ દ્વીસુ વિસુદ્ધીસુ પતિટ્ઠાય દિટ્ઠિવિસુદ્ધિકઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિમગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ- પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિઞાણદસ્સનવિસુદ્ધીતિ સરીરભૂતા ઇમા પઞ્ચ વિસુદ્ધિયો સમ્પાદેન્તેન ભાવેતબ્બા લોકિયલોકુત્તરભેદા ભાવનાપઞ્ઞા, તાસં સમ્પાદનવિધાનં યસ્મા ‘‘તત્થ એકોપિ હુત્વા બહુધા હોતીતિઆદિકં ઇદ્ધિવિકુબ્બનં કાતુકામેન આદિકમ્મિકેન યોગિના’’તિઆદિના ‘‘ખન્ધાતિ રૂપક્ખન્ધો વેદનાક્ખન્ધો સઞ્ઞાક્ખન્ધો સઙ્ખારક્ખન્ધો વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો’’તિઆદિના ચ વિસયવિભાગેન સદ્ધિં વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૪૩૦ આદયો) સબ્બાકારતો વિત્થારેત્વા વુત્તં, તસ્મા તત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. કેવલઞ્હિ તત્થ સાવકબોધિસત્તસ્સ વસેન પઞ્ઞા આગતા, ઇધ મહાબોધિસત્તસ્સ વસેન કરુણૂપાયકોસલ્લપુબ્બઙ્ગમં કત્વા વત્તબ્બા, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિં અપાપેત્વા પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિયંયેવ વિપસ્સના ઠપેતબ્બાતિ અયમેવ વિસેસો. એવમેત્થ પઞ્ઞાપારમિયા પટિપત્તિક્કમો વેદિતબ્બો.

    Tattha yā imā iddhividhañāṇaṃ dibbasotadhātuñāṇaṃ cetopariyañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ yathākammupagañāṇaṃ anāgataṃsañāṇanti saparibhaṇḍā pañcalokiyaabhiññāsaṅkhātā bhāvanāpaññā, yā ca khandhāyatanadhātuindriyasaccapaṭiccasamuppādādibhedesu bhūmibhūtesu dhammesu uggahaparipucchāvasena ñāṇaparicayaṃ katvā sīlavisuddhicittavisuddhīti mūlabhūtāsu imāsu dvīsu visuddhīsu patiṭṭhāya diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhimaggāmaggañāṇadassanavisuddhi- paṭipadāñāṇadassanavisuddhiñāṇadassanavisuddhīti sarīrabhūtā imā pañca visuddhiyo sampādentena bhāvetabbā lokiyalokuttarabhedā bhāvanāpaññā, tāsaṃ sampādanavidhānaṃ yasmā ‘‘tattha ekopi hutvā bahudhā hotītiādikaṃ iddhivikubbanaṃ kātukāmena ādikammikena yoginā’’tiādinā ‘‘khandhāti rūpakkhandho vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho viññāṇakkhandho’’tiādinā ca visayavibhāgena saddhiṃ visuddhimagge (visuddhi. 2.430 ādayo) sabbākārato vitthāretvā vuttaṃ, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha sāvakabodhisattassa vasena paññā āgatā, idha mahābodhisattassa vasena karuṇūpāyakosallapubbaṅgamaṃ katvā vattabbā, ñāṇadassanavisuddhiṃ apāpetvā paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyaṃyeva vipassanā ṭhapetabbāti ayameva viseso. Evamettha paññāpāramiyā paṭipattikkamo veditabbo.

    તથા યસ્મા સમ્માસમ્બોધિયા કતાભિનીહારેન મહાસત્તેન પારમિપરિપૂરણત્થં સબ્બકાલં યુત્તપ્પયુત્તેન ભવિતબ્બં આબદ્ધપરિકરણેન, તસ્મા કાલેન કાલં ‘‘કો નુ ખો અજ્જ મયા પુઞ્ઞસમ્ભારો ઞાણસમ્ભારો વા ઉપચિતો, કિં વા મયા પરહિતં કત’’ન્તિ દિવસે દિવસે પચ્ચવેક્ખન્તેન સત્તહિતત્થં ઉસ્સાહો કરણીયો. સબ્બેસમ્પિ સત્તાનં ઉપકારાય અત્તનો પરિગ્ગહભૂતં વત્થુ કાયે જીવિતે ચ નિરપેક્ખચિત્તેન ઓસ્સજિતબ્બં. યં કિઞ્ચિ કમ્મં કરોતિ કાયેન વાચાય વા, તં સબ્બં સમ્બોધિયં નિન્નચિત્તેનેવ કાતબ્બં, બોધિયા પરિણામેતબ્બં. ઉળારેહિ ઇત્તરેહિ ચ કામેહિ વિનિવત્તચિત્તેનેવ ભવિતબ્બં. સબ્બાસુપિ ઇતિકત્તબ્બતાસુ ઉપાયકોસલ્લં પચ્ચુપટ્ઠાપેત્વાવ પટિપજ્જિતબ્બં.

    Tathā yasmā sammāsambodhiyā katābhinīhārena mahāsattena pāramiparipūraṇatthaṃ sabbakālaṃ yuttappayuttena bhavitabbaṃ ābaddhaparikaraṇena, tasmā kālena kālaṃ ‘‘ko nu kho ajja mayā puññasambhāro ñāṇasambhāro vā upacito, kiṃ vā mayā parahitaṃ kata’’nti divase divase paccavekkhantena sattahitatthaṃ ussāho karaṇīyo. Sabbesampi sattānaṃ upakārāya attano pariggahabhūtaṃ vatthu kāye jīvite ca nirapekkhacittena ossajitabbaṃ. Yaṃ kiñci kammaṃ karoti kāyena vācāya vā, taṃ sabbaṃ sambodhiyaṃ ninnacitteneva kātabbaṃ, bodhiyā pariṇāmetabbaṃ. Uḷārehi ittarehi ca kāmehi vinivattacitteneva bhavitabbaṃ. Sabbāsupi itikattabbatāsu upāyakosallaṃ paccupaṭṭhāpetvāva paṭipajjitabbaṃ.

    તસ્મિં તસ્મિં સત્તહિતે આરદ્ધવીરિયેન ભવિતબ્બં ઇટ્ઠાનિટ્ઠાદિસબ્બસહેન અવિસંવાદિના. સબ્બેપિ સત્તા અનોધિસો મેત્તાય કરુણાય ચ ફરિતબ્બા. યા કાચિ સત્તાનં દુક્ખુપ્પત્તિ, સબ્બા સા અત્તનિ પાટિકઙ્ખિતબ્બા. સબ્બેસઞ્ચ સત્તાનં પુઞ્ઞં અબ્ભનુમોદિતબ્બં. બુદ્ધાનં મહન્તતા મહાનુભાવતા અભિણ્હં પચ્ચવેક્ખિતબ્બા. યઞ્ચ કિઞ્ચિ કમ્મં કરોતિ કાયેન વાચાય વા, તં સબ્બં બોધિનિન્નચિત્તપુબ્બઙ્ગમં કાતબ્બં. ઇમિના હિ ઉપાયેન દાનાદીસુ યુત્તપ્પયુત્તસ્સ થામવતો દળ્હપરક્કમસ્સ મહાસત્તસ્સ બોધિસત્તસ્સ અપરિમેય્યો પુઞ્ઞસમ્ભારો ઞાણસમ્ભારો ચ દિવસે દિવસે ઉપચીયતિ.

    Tasmiṃ tasmiṃ sattahite āraddhavīriyena bhavitabbaṃ iṭṭhāniṭṭhādisabbasahena avisaṃvādinā. Sabbepi sattā anodhiso mettāya karuṇāya ca pharitabbā. Yā kāci sattānaṃ dukkhuppatti, sabbā sā attani pāṭikaṅkhitabbā. Sabbesañca sattānaṃ puññaṃ abbhanumoditabbaṃ. Buddhānaṃ mahantatā mahānubhāvatā abhiṇhaṃ paccavekkhitabbā. Yañca kiñci kammaṃ karoti kāyena vācāya vā, taṃ sabbaṃ bodhininnacittapubbaṅgamaṃ kātabbaṃ. Iminā hi upāyena dānādīsu yuttappayuttassa thāmavato daḷhaparakkamassa mahāsattassa bodhisattassa aparimeyyo puññasambhāro ñāṇasambhāro ca divase divase upacīyati.

    અપિ ચ સત્તાનં પરિભોગત્થં પરિપાલનત્થઞ્ચ અત્તનો સરીરં જીવિતઞ્ચ પરિચ્ચજિત્વા ખુપ્પિપાસાસીતુણ્હવાતાતપાદિદુક્ખપતિકારો પરિયેસિતબ્બો ઉપનેતબ્બો ચ. યઞ્ચ યથાવુત્તદુક્ખપતિકારજં સુખં અત્તના પટિલભતિ, તથા રમણીયેસુ આરામુય્યાનપાસાદતળાકાદીસુ અરઞ્ઞાયતનેસુ ચ કાયચિત્તસન્તાપાભાવેન અભિનિબ્બુતત્તા અત્તના સુખં પટિલભતિ, યઞ્ચ સુણાતિ બુદ્ધાનુબુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધા મહાબોધિસત્તા ચ નેક્ખમ્મપટિપત્તિયં ઠિતા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારભૂતં ઈદિસં નામ ઝાનસમાપત્તિસુખં અનુભવન્તીતિ, તં સબ્બં સબ્બસત્તેસુ અનોધિસો ઉપસંહરતીતિ. અયં તાવ નયો અસમાહિતભૂમિયં પતિટ્ઠિતસ્સ.

    Api ca sattānaṃ paribhogatthaṃ paripālanatthañca attano sarīraṃ jīvitañca pariccajitvā khuppipāsāsītuṇhavātātapādidukkhapatikāro pariyesitabbo upanetabbo ca. Yañca yathāvuttadukkhapatikārajaṃ sukhaṃ attanā paṭilabhati, tathā ramaṇīyesu ārāmuyyānapāsādataḷākādīsu araññāyatanesu ca kāyacittasantāpābhāvena abhinibbutattā attanā sukhaṃ paṭilabhati, yañca suṇāti buddhānubuddhapaccekabuddhā mahābodhisattā ca nekkhammapaṭipattiyaṃ ṭhitā diṭṭhadhammasukhavihārabhūtaṃ īdisaṃ nāma jhānasamāpattisukhaṃ anubhavantīti, taṃ sabbaṃ sabbasattesu anodhiso upasaṃharatīti. Ayaṃ tāva nayo asamāhitabhūmiyaṃ patiṭṭhitassa.

    સમાહિતભૂમિયં પન પતિટ્ઠિતો અત્તના યથાનુભૂતં વિસેસાધિગમનિબ્બત્તં પીતિં પસ્સદ્ધિં સુખં સમાધિં યથાભૂતઞાણઞ્ચ સત્તેસુ અધિમુચ્ચન્તો ઉપસંહરતિ પરિણામેતિ. તથા મહતિ સંસારદુક્ખે તસ્સ ચ નિમિત્તભૂતે કિલેસાભિસઙ્ખારદુક્ખે નિમુગ્ગં સત્તનિકાયં દિસ્વા તત્રાપિ છેદનભેદનફાલનપિંસનગ્ગિસન્તાપાદિજનિતા દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના નિરન્તરં ચિરકાલં વેદિયન્તે નારકે, અઞ્ઞમઞ્ઞં કુજ્ઝનસન્તાપનવિહેઠનહિંસનપરાધીનતાદીહિ મહાદુક્ખં અનુભવન્તે તિરચ્છાનગતે, જોતિમાલાકુલસરીરે ખુપ્પિપાસાવાતાતપાદીહિ ડય્હમાને ચ વિસુસ્સમાને ચ વન્તખેળાદિઆહારે ઉદ્ધબાહું વિરવન્તે નિજ્ઝામતણ્હિકાદિકે મહાદુક્ખં વેદિયમાને પેતે ચ, પરિયેટ્ઠિમૂલકં મહન્તં અનયબ્યસનં પાપુણન્તે હત્થચ્છેદાદિકારણાયોગેન દુબ્બણ્ણદુદ્દસિકદલિદ્દાદિભાવેન ખુપ્પિપાસાદિઆબાધયોગેન બલવન્તેહિ અભિભવનીયતો પરેસં વહનતો પરાધીનતો ચ, નારકે પેતે તિરચ્છાનગતે ચ, અતિસયન્તે અપાયદુક્ખનિબ્બિસેસં દુક્ખમનુભવન્તે મનુસ્સે ચ, તથા વિસયવિસપરિભોગવિક્ખિત્તચિત્તતાય રાગાદિપરિળાહેન ડય્હમાને વાતવેગસમુટ્ઠિતજાલાસમિદ્ધસુક્ખકટ્ઠસન્નિપાતે અગ્ગિક્ખન્ધે વિય અનુપસન્તપરિળાહવુત્તિકે અનુપસન્તનિહતપરાધીને કામાવચરદેવે ચ, મહતા વાયામેન વિદૂરમાકાસં વિગાહિતસકુન્તા વિય બલવતા દૂરે પાણિના ખિત્તસરા વિય ચ, સતિપિ ચિરપ્પવત્તિયં અનિચ્ચન્તિકતાય પાતપરિયોસાના અનતિક્કન્તજાતિજરામરણા એવાતિ રૂપારૂપાવચરદેવે ચ પસ્સન્તેન મહન્તં સંવેગં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા મેત્તાય કરુણાય ચ અનોધિસો સત્તા ફરિતબ્બા. એવં કાયેન વાચાય મનસા ચ બોધિસમ્ભારે નિરન્તરં ઉપચિનન્તેન યથા પારમિયો પારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, એવં સક્કચ્ચકારિના સાતચ્ચકારિના અનોલીનવુત્તિના ઉસ્સાહો પવત્તેતબ્બો, વીરિયપારમી પરિપૂરેતબ્બા.

    Samāhitabhūmiyaṃ pana patiṭṭhito attanā yathānubhūtaṃ visesādhigamanibbattaṃ pītiṃ passaddhiṃ sukhaṃ samādhiṃ yathābhūtañāṇañca sattesu adhimuccanto upasaṃharati pariṇāmeti. Tathā mahati saṃsāradukkhe tassa ca nimittabhūte kilesābhisaṅkhāradukkhe nimuggaṃ sattanikāyaṃ disvā tatrāpi chedanabhedanaphālanapiṃsanaggisantāpādijanitā dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā nirantaraṃ cirakālaṃ vediyante nārake, aññamaññaṃ kujjhanasantāpanaviheṭhanahiṃsanaparādhīnatādīhi mahādukkhaṃ anubhavante tiracchānagate, jotimālākulasarīre khuppipāsāvātātapādīhi ḍayhamāne ca visussamāne ca vantakheḷādiāhāre uddhabāhuṃ viravante nijjhāmataṇhikādike mahādukkhaṃ vediyamāne pete ca, pariyeṭṭhimūlakaṃ mahantaṃ anayabyasanaṃ pāpuṇante hatthacchedādikāraṇāyogena dubbaṇṇaduddasikadaliddādibhāvena khuppipāsādiābādhayogena balavantehi abhibhavanīyato paresaṃ vahanato parādhīnato ca, nārake pete tiracchānagate ca, atisayante apāyadukkhanibbisesaṃ dukkhamanubhavante manusse ca, tathā visayavisaparibhogavikkhittacittatāya rāgādipariḷāhena ḍayhamāne vātavegasamuṭṭhitajālāsamiddhasukkhakaṭṭhasannipāte aggikkhandhe viya anupasantapariḷāhavuttike anupasantanihataparādhīne kāmāvacaradeve ca, mahatā vāyāmena vidūramākāsaṃ vigāhitasakuntā viya balavatā dūre pāṇinā khittasarā viya ca, satipi cirappavattiyaṃ aniccantikatāya pātapariyosānā anatikkantajātijarāmaraṇā evāti rūpārūpāvacaradeve ca passantena mahantaṃ saṃvegaṃ paccupaṭṭhapetvā mettāya karuṇāya ca anodhiso sattā pharitabbā. Evaṃ kāyena vācāya manasā ca bodhisambhāre nirantaraṃ upacinantena yathā pāramiyo pāripūriṃ gacchanti, evaṃ sakkaccakārinā sātaccakārinā anolīnavuttinā ussāho pavattetabbo, vīriyapāramī paripūretabbā.

    અપિ ચ અચિન્તેય્યાપરિમેય્યવિપુલોળારવિમલનિરુપમનિરૂપક્કિલેસગુણનિચયનિધાનભૂતસ્સ બુદ્ધભાવસ્સ ઉસ્સક્કિત્વા સમ્પહંસનયોગ્ગં વીરિયં નામ અચિન્તેય્યાનુભાવમેવ, યં ન પચુરજના સોતુમ્પિ સક્કુણન્તિ, પગેવ પટિપજ્જિતું. તથા હિ તિવિધા અભિનીહારચિત્તુપ્પત્તિ, ચતસ્સો બુદ્ધભૂમિયો, ચત્તારિ સઙ્ગહવત્થૂનિ, કરુણેકરસતા, બુદ્ધધમ્મેસુ સચ્છિકરણેન વિસેસપ્પચ્ચયો નિજ્ઝાનખન્તિ, સબ્બધમ્મેસુ નિરુપલેપો, સબ્બસત્તેસુ પિયપુત્તસઞ્ઞા, સંસારદુક્ખેહિ અપરિખેદો, સબ્બદેય્યધમ્મપરિચ્ચાગો, તેન ચ નિરતિમાનતા, અધિસીલાદિઅધિટ્ઠાનં, તત્થ ચ અચઞ્ચલતા, કુસલકિરિયાસુ પીતિપામોજ્જં, વિવેકનિન્નચિત્તતા, ઝાનાનુયોગો, અનવજ્જધમ્મેન અતિત્તિ, યથાસુતસ્સ ધમ્મસ્સ પરેસં હિતજ્ઝાસયેન દેસના, સત્તાનં ઞાયે નિવેસના, આરમ્ભદળ્હતા, ધીરવીરભાવો, પરાપવાદપરાપકારેસુ વિકારાભાવો, સચ્ચાધિટ્ઠાનં, સમાપત્તીસુ વસીભાવો, અભિઞ્ઞાસુ બલપ્પત્તિ, લક્ખણત્તયાવબોધો, સતિપટ્ઠાનાદીસુ યોગકમ્માભિયોગેન લોકુત્તરમગ્ગસમ્ભારસમ્ભરણં, નવલોકુત્તરાવક્કન્તીતિ એવમાદિકા સબ્બાપિ બોધિસમ્ભારપટિપત્તિ વીરિયાનુભાવેનેવ સમિજ્ઝતીતિ અભિનીહારતો યાવ મહાબોધિ અનોસ્સજ્જન્તેન સક્કચ્ચં નિરન્તરં વીરિયં યથા ઉપરૂપરિ વિસેસાવહં હોતિ, એવં સમ્પાદેતબ્બં. સમ્પજ્જમાને ચ યથાવુત્તે વીરિયે ખન્તિસચ્ચાધિટ્ઠાનાદયો ચ દાનસીલાદયો ચ સબ્બેપિ બોધિસમ્ભારા તદધીનવુત્તિતાય સમ્પન્ના એવ હોન્તીતિ ખન્તિઆદીસુપિ ઇમિનાવ નયેન પટિપત્તિ વેદિતબ્બા.

    Api ca acinteyyāparimeyyavipuloḷāravimalanirupamanirūpakkilesaguṇanicayanidhānabhūtassa buddhabhāvassa ussakkitvā sampahaṃsanayoggaṃ vīriyaṃ nāma acinteyyānubhāvameva, yaṃ na pacurajanā sotumpi sakkuṇanti, pageva paṭipajjituṃ. Tathā hi tividhā abhinīhāracittuppatti, catasso buddhabhūmiyo, cattāri saṅgahavatthūni, karuṇekarasatā, buddhadhammesu sacchikaraṇena visesappaccayo nijjhānakhanti, sabbadhammesu nirupalepo, sabbasattesu piyaputtasaññā, saṃsāradukkhehi aparikhedo, sabbadeyyadhammapariccāgo, tena ca niratimānatā, adhisīlādiadhiṭṭhānaṃ, tattha ca acañcalatā, kusalakiriyāsu pītipāmojjaṃ, vivekaninnacittatā, jhānānuyogo, anavajjadhammena atitti, yathāsutassa dhammassa paresaṃ hitajjhāsayena desanā, sattānaṃ ñāye nivesanā, ārambhadaḷhatā, dhīravīrabhāvo, parāpavādaparāpakāresu vikārābhāvo, saccādhiṭṭhānaṃ, samāpattīsu vasībhāvo, abhiññāsu balappatti, lakkhaṇattayāvabodho, satipaṭṭhānādīsu yogakammābhiyogena lokuttaramaggasambhārasambharaṇaṃ, navalokuttarāvakkantīti evamādikā sabbāpi bodhisambhārapaṭipatti vīriyānubhāveneva samijjhatīti abhinīhārato yāva mahābodhi anossajjantena sakkaccaṃ nirantaraṃ vīriyaṃ yathā uparūpari visesāvahaṃ hoti, evaṃ sampādetabbaṃ. Sampajjamāne ca yathāvutte vīriye khantisaccādhiṭṭhānādayo ca dānasīlādayo ca sabbepi bodhisambhārā tadadhīnavuttitāya sampannā eva hontīti khantiādīsupi imināva nayena paṭipatti veditabbā.

    ઇતિ સત્તાનં સુખૂપકરણપરિચ્ચાગેન બહુધા અનુગ્ગહકરણં દાનેન પટિપત્તિ, સીલેન તેસં જીવિતસાપતેય્યદારરક્ખાઅભેદપિયહિતવચનાવિહિંસાદિકારણાનિ, નેક્ખમ્મેન તેસં આમિસપટિગ્ગહણધમ્મદાનાદિના અનેકવિધા હિતચરિયા, પઞ્ઞાય તેસં હિતકરણૂપાયકોસલ્લં, વીરિયેન તત્થ ઉસ્સાહારમ્ભઅસંહીરાનિ, ખન્તિયા તદપરાધસહનં, સચ્ચેન નેસં અવઞ્ચનતદુપકારકિરિયાસમાદાનાવિસંવાદનાદિ, અધિટ્ઠાનેન તદુપકારકરણે અનત્થસમ્પાતેપિ અચલનં, મેત્તાય નેસં હિતસુખાનુચિન્તનં, ઉપેક્ખાય નેસં ઉપકારાપકારેસુ વિકારાનાપત્તીતિ એવં અપરિમાણે સત્તે આરબ્ભ અનુકમ્પિતસબ્બસત્તસ્સ મહાબોધિસત્તસ્સ પુથુજ્જનેહિ અસાધારણો અપરિમેય્યો પુઞ્ઞઞાણસમ્ભારૂપચયો એત્થ પટિપત્તીતિ વેદિતબ્બં. યો ચેતાસં પચ્ચયો વુત્તો, તસ્સ ચ સક્કચ્ચં સમ્પાદનં.

    Iti sattānaṃ sukhūpakaraṇapariccāgena bahudhā anuggahakaraṇaṃ dānena paṭipatti, sīlena tesaṃ jīvitasāpateyyadārarakkhāabhedapiyahitavacanāvihiṃsādikāraṇāni, nekkhammena tesaṃ āmisapaṭiggahaṇadhammadānādinā anekavidhā hitacariyā, paññāya tesaṃ hitakaraṇūpāyakosallaṃ, vīriyena tattha ussāhārambhaasaṃhīrāni, khantiyā tadaparādhasahanaṃ, saccena nesaṃ avañcanatadupakārakiriyāsamādānāvisaṃvādanādi, adhiṭṭhānena tadupakārakaraṇe anatthasampātepi acalanaṃ, mettāya nesaṃ hitasukhānucintanaṃ, upekkhāya nesaṃ upakārāpakāresu vikārānāpattīti evaṃ aparimāṇe satte ārabbha anukampitasabbasattassa mahābodhisattassa puthujjanehi asādhāraṇo aparimeyyo puññañāṇasambhārūpacayo ettha paṭipattīti veditabbaṃ. Yo cetāsaṃ paccayo vutto, tassa ca sakkaccaṃ sampādanaṃ.

    કો વિભાગોતિ? દસ પારમિયો, દસ ઉપપારમિયો, દસ પરમત્થપારમિયોતિ સમત્તિંસપારમિયો. તત્થ કતાભિનીહારસ્સ બોધિસત્તસ્સ પરહિતકરણાભિનિન્નાસયપયોગસ્સ કણ્હધમ્મવોકિણ્ણા સુક્કધમ્મા પારમિયો એવ, તેહિ અવોકિણ્ણા સુક્કધમ્મા ઉપપારમિયો, અકણ્હઅસુક્કા પરમત્થપારમિયોતિ કેચિ. સમુદાગમનકાલેસુ વા પૂરિયમાના પારમિયો, બોધિસત્તભૂમિયં પુણ્ણા ઉપપારમિયો, બુદ્ધભૂમિયં સબ્બાકારપરિપુણ્ણા પરમત્થપારમિયો. બોધિસત્તભૂમિયં વા પરહિતકરણતો પારમિયો, અત્તહિતકરણતો ઉપપારમિયો, બુદ્ધભૂમિયં બલવેસારજ્જસમધિગમેન ઉભયહિતપરિપૂરણતો પરમત્થપારમિયો.

    Ko vibhāgoti? Dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsapāramiyo. Tattha katābhinīhārassa bodhisattassa parahitakaraṇābhininnāsayapayogassa kaṇhadhammavokiṇṇā sukkadhammā pāramiyo eva, tehi avokiṇṇā sukkadhammā upapāramiyo, akaṇhaasukkā paramatthapāramiyoti keci. Samudāgamanakālesu vā pūriyamānā pāramiyo, bodhisattabhūmiyaṃ puṇṇā upapāramiyo, buddhabhūmiyaṃ sabbākāraparipuṇṇā paramatthapāramiyo. Bodhisattabhūmiyaṃ vā parahitakaraṇato pāramiyo, attahitakaraṇato upapāramiyo, buddhabhūmiyaṃ balavesārajjasamadhigamena ubhayahitaparipūraṇato paramatthapāramiyo.

    એવં આદિમજ્ઝપરિયોસાનેસુ પણિધાનારમ્ભપરિનિટ્ઠાનેસુ તેસં વિભાગોતિ અપરે. દોસૂપસમકરુણાપકતિકાનં ભવસુખવિમુત્તિસુખપરમસુખપ્પત્તાનં પુઞ્ઞૂપચયભેદતો તબ્બિભાગોતિ અઞ્ઞે. લજ્જાસતિમાનાપસ્સયાનં લોકુત્તરધમ્માધિપતીનં સીલસમાધિપઞ્ઞાગરુકાનં તારિતતરિતતારયિતૂનં અનુબુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસમ્માસમ્બુદ્ધાનં પારમી, ઉપપારમી, પરમત્થપારમીતિ બોધિસત્તસ્સુપ્પત્તિતો યથાવુત્તવિભાગોતિ કેચિ. ચિત્તપણિધિતો યાવ વચીપણિધિ, તાવ પવત્તા સમ્ભારા પારમિયો, વચીપણિધિતો યાવ કાયપણિધિ, તાવ પવત્તા ઉપપારમિયો, કાયપણિધિતો પભુતિ પરમત્થપારમિયોતિ અપરે. અઞ્ઞે પન ‘‘પરપુઞ્ઞાનુમોદનવસેન પવત્તા સમ્ભારા પારમિયો, પરેસં કારાપનવસેન પવત્તા ઉપપારમિયો, સયંકરણવસેન પવત્તા પરમત્થપારમિયો’’તિ વદન્તિ.

    Evaṃ ādimajjhapariyosānesu paṇidhānārambhapariniṭṭhānesu tesaṃ vibhāgoti apare. Dosūpasamakaruṇāpakatikānaṃ bhavasukhavimuttisukhaparamasukhappattānaṃ puññūpacayabhedato tabbibhāgoti aññe. Lajjāsatimānāpassayānaṃ lokuttaradhammādhipatīnaṃ sīlasamādhipaññāgarukānaṃ tāritataritatārayitūnaṃ anubuddhapaccekabuddhasammāsambuddhānaṃ pāramī, upapāramī, paramatthapāramīti bodhisattassuppattito yathāvuttavibhāgoti keci. Cittapaṇidhito yāva vacīpaṇidhi, tāva pavattā sambhārā pāramiyo, vacīpaṇidhito yāva kāyapaṇidhi, tāva pavattā upapāramiyo, kāyapaṇidhito pabhuti paramatthapāramiyoti apare. Aññe pana ‘‘parapuññānumodanavasena pavattā sambhārā pāramiyo, paresaṃ kārāpanavasena pavattā upapāramiyo, sayaṃkaraṇavasena pavattā paramatthapāramiyo’’ti vadanti.

    તથા ભવસુખાવહો પુઞ્ઞઞાણસમ્ભારો પારમી, અત્તનો નિબ્બાનસુખાવહો ઉપપારમી, પરેસં તદુભયસુખાવહો પરમત્થપારમીતિ એકે. પુત્તદારધનાદિઉપકરણપરિચ્ચાગો પન દાનપારમી, અઙ્ગપરિચ્ચાગો દાનઉપપારમી, અત્તનો જીવિતપરિચ્ચાગો દાનપરમત્થપારમીતિ. તથા પુત્તદારાદિકસ્સ તિવિધસ્સાપિ હેતુ અવીતિક્કમનવસેન તિસ્સો સીલપારમિયો, તેસુ એવ તિવિધેસુ વત્થૂસુ આલયં ઉપચ્છિન્દિત્વા નિક્ખમનવસેન તિસ્સો નેક્ખમ્મપારમિયો, ઉપકરણઙ્ગજીવિતતણ્હં સમૂહનિત્વા સત્તાનં હિતાહિતવિનિચ્છયકરણવસેન તિસ્સો પઞ્ઞાપારમિયો. યથાવુત્તભેદાનં પરિચ્ચાગાદીનં વાયમનવસેન તિસ્સો વીરિયપારમિયો, ઉપકરણઙ્ગજીવિતન્તરાયકરાનં ખમનવસેન તિસ્સો ખન્તિપારમિયો, ઉપકરણઙ્ગજીવિતહેતુ સચ્ચાપરિચ્ચાગવસેન તિસ્સો સચ્ચપારમિયો, દાનાદિપારમિયો અકુપ્પાધિટ્ઠાનવસેનેવ સમિજ્ઝન્તીતિ, ઉપકરણાદિવિનાસેપિ અચલાધિટ્ઠાનવસેન તિસ્સો અધિટ્ઠાનપારમિયો, ઉપકરણાદિઉપઘાતકેસુપિ સત્તેસુ મેત્તાય અવિજહનવસેન તિસ્સો મેત્તાપારમિયો, યથાવુત્તવત્થુત્તયસ્સ ઉપકારાપકારેસુ સત્તસઙ્ખારેસુ મજ્ઝત્તતાપટિલાભવસેન તિસ્સો ઉપેક્ખાપારમિયોતિ એવમાદિના એતાસં વિભાગો વેદિતબ્બાતિ.

    Tathā bhavasukhāvaho puññañāṇasambhāro pāramī, attano nibbānasukhāvaho upapāramī, paresaṃ tadubhayasukhāvaho paramatthapāramīti eke. Puttadāradhanādiupakaraṇapariccāgo pana dānapāramī, aṅgapariccāgo dānaupapāramī, attano jīvitapariccāgo dānaparamatthapāramīti. Tathā puttadārādikassa tividhassāpi hetu avītikkamanavasena tisso sīlapāramiyo, tesu eva tividhesu vatthūsu ālayaṃ upacchinditvā nikkhamanavasena tisso nekkhammapāramiyo, upakaraṇaṅgajīvitataṇhaṃ samūhanitvā sattānaṃ hitāhitavinicchayakaraṇavasena tisso paññāpāramiyo. Yathāvuttabhedānaṃ pariccāgādīnaṃ vāyamanavasena tisso vīriyapāramiyo, upakaraṇaṅgajīvitantarāyakarānaṃ khamanavasena tisso khantipāramiyo, upakaraṇaṅgajīvitahetu saccāpariccāgavasena tisso saccapāramiyo, dānādipāramiyo akuppādhiṭṭhānavaseneva samijjhantīti, upakaraṇādivināsepi acalādhiṭṭhānavasena tisso adhiṭṭhānapāramiyo, upakaraṇādiupaghātakesupi sattesu mettāya avijahanavasena tisso mettāpāramiyo, yathāvuttavatthuttayassa upakārāpakāresu sattasaṅkhāresu majjhattatāpaṭilābhavasena tisso upekkhāpāramiyoti evamādinā etāsaṃ vibhāgo veditabbāti.

    કો સઙ્ગહોતિ? એત્થ પન યથા એતા વિભાગતો તિંસવિધાપિ દાનપારમિઆદિભાવતો દસવિધા, એવં દાનસીલખન્તિવીરિયઝાનપઞ્ઞાસભાવેન છબ્બિધા. એતાસુ હિ નેક્ખમ્મપારમી સીલપારમિયા સઙ્ગહિતા, તસ્સા પબ્બજ્જાભાવે, નીવરણવિવેકભાવે પન ઝાનપારમિયા કુસલધમ્મભાવે છહિપિ સઙ્ગહિતા. સચ્ચપારમી સીલપારમિયા એકદેસો એવ વચીવિરતિસચ્ચપક્ખે, ઞાણસચ્ચપક્ખે પન પઞ્ઞાપારમિયા સઙ્ગહિતા. મેત્તાપારમિ ઝાનપારમિયા એવ. ઉપેક્ખાપારમી ઝાનપઞ્ઞાપારમીહિ. અધિટ્ઠાનપારમી સબ્બાહિપિ સઙ્ગહિતાતિ.

    Ko saṅgahoti? Ettha pana yathā etā vibhāgato tiṃsavidhāpi dānapāramiādibhāvato dasavidhā, evaṃ dānasīlakhantivīriyajhānapaññāsabhāvena chabbidhā. Etāsu hi nekkhammapāramī sīlapāramiyā saṅgahitā, tassā pabbajjābhāve, nīvaraṇavivekabhāve pana jhānapāramiyā kusaladhammabhāve chahipi saṅgahitā. Saccapāramī sīlapāramiyā ekadeso eva vacīviratisaccapakkhe, ñāṇasaccapakkhe pana paññāpāramiyā saṅgahitā. Mettāpārami jhānapāramiyā eva. Upekkhāpāramī jhānapaññāpāramīhi. Adhiṭṭhānapāramī sabbāhipi saṅgahitāti.

    એતેસઞ્ચ દાનાદીનં છન્નં ગુણાનં અઞ્ઞમઞ્ઞસમ્બન્ધાનં પઞ્ચદસયુગલાદીનિ પઞ્ચદસયુગલાદિસાધકાનિ હોન્તિ. સેય્યથિદં – દાનસીલયુગલેન પરહિતાહિતાનં કરણાકરણયુગલસિદ્ધિ, દાનખન્તિયુગલેન અલોભાદોસયુગલસિદ્ધિ, દાનવીરિયયુગલેન ચાગસુતયુગલસિદ્ધિ, દાનઝાનયુગલેન કામદોસપ્પહાનયુગલસિદ્ધિ. દાનપઞ્ઞાયુગલેન અરિયયાનધુરયુગલસિદ્ધિ, સીલખન્તિદ્વયેન પયોગાસયસુદ્ધિદ્વયસિદ્ધિ, સીલવીરિયદ્વયેન ભાવનાદ્વયસિદ્ધિ, સીલઝાનદ્વયેન દુસ્સીલ્યપરિયુટ્ઠાનપ્પહાનદ્વયસિદ્ધિ, સીલપઞ્ઞાદ્વયેન દાનદ્વયસિદ્ધિ, ખન્તિવીરિયયુગલેન ખમાતેજદ્વયસિદ્ધિ, ખન્તિઝાનયુગલેન વિરોધાનુરોધપ્પહાનયુગલસિદ્ધિ, ખન્તિપઞ્ઞાયુગલેન સુઞ્ઞતાખન્તિપટિવેધદુકસિદ્ધિ, વીરિયઝાનદુકેન પગ્ગહાવિક્ખેપદુકસિદ્ધિ, વીરિયપઞ્ઞાદુકેન સરણદુકસિદ્ધિ, ઝાનપઞ્ઞાદુકેન યાનદુકસિદ્ધિ , દાનસીલખન્તિત્તિકેન લોભદોસમોહપ્પહાનત્તિકસિદ્ધિ, દાનસીલવીરિયત્તિકેન ભોગજીવિતકાયસારાદાનત્તિકસિદ્ધિ, દાનસીલઝાનત્તિકેન પુઞ્ઞકિરિયવત્થુત્તિકસિદ્ધિ, દાનસીલપઞ્ઞાતિકેન આમિસાભયધમ્મદાનત્તિકસિદ્ધીતિ. એવં ઇતરેહિપિ તિકેહિ ચતુક્કાદીહિ ચ યથાસમ્ભવં તિકાનિ ચ ચતુક્કાદીનિ ચ યોજેતબ્બાનિ.

    Etesañca dānādīnaṃ channaṃ guṇānaṃ aññamaññasambandhānaṃ pañcadasayugalādīni pañcadasayugalādisādhakāni honti. Seyyathidaṃ – dānasīlayugalena parahitāhitānaṃ karaṇākaraṇayugalasiddhi, dānakhantiyugalena alobhādosayugalasiddhi, dānavīriyayugalena cāgasutayugalasiddhi, dānajhānayugalena kāmadosappahānayugalasiddhi. Dānapaññāyugalena ariyayānadhurayugalasiddhi, sīlakhantidvayena payogāsayasuddhidvayasiddhi, sīlavīriyadvayena bhāvanādvayasiddhi, sīlajhānadvayena dussīlyapariyuṭṭhānappahānadvayasiddhi, sīlapaññādvayena dānadvayasiddhi, khantivīriyayugalena khamātejadvayasiddhi, khantijhānayugalena virodhānurodhappahānayugalasiddhi, khantipaññāyugalena suññatākhantipaṭivedhadukasiddhi, vīriyajhānadukena paggahāvikkhepadukasiddhi, vīriyapaññādukena saraṇadukasiddhi, jhānapaññādukena yānadukasiddhi , dānasīlakhantittikena lobhadosamohappahānattikasiddhi, dānasīlavīriyattikena bhogajīvitakāyasārādānattikasiddhi, dānasīlajhānattikena puññakiriyavatthuttikasiddhi, dānasīlapaññātikena āmisābhayadhammadānattikasiddhīti. Evaṃ itarehipi tikehi catukkādīhi ca yathāsambhavaṃ tikāni ca catukkādīni ca yojetabbāni.

    એવં છબ્બિધાનમ્પિ પન ઇમાસં પારમીનં ચતૂહિ અધિટ્ઠાનેહિ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. સબ્બપારમીનં સમૂહસઙ્ગહતો હિ ચત્તારિ અધિટ્ઠાનાનિ, સેય્યથિદં – સચ્ચાધિટ્ઠાનં, ચાગાધિટ્ઠાનં, ઉપસમાધિટ્ઠાનં, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનન્તિ. તત્થ અધિતિટ્ઠતિ એતેન, એત્થ વા અધિતિટ્ઠતિ, અધિટ્ઠાનમત્તમેવ વા તન્તિ અધિટ્ઠાનં, સચ્ચઞ્ચ તં અધિટ્ઠાનઞ્ચ, સચ્ચસ્સ વા અધિટ્ઠાનં, સચ્ચં અધિટ્ઠાનમેતસ્સાતિ વા સચ્ચાધિટ્ઠાનં. એવં સેસેસુપિ. તત્થ અવિસેસતો તાવ લોકુત્તરગુણે કતાભિનીહારસ્સ અનુકમ્પિતસબ્બસત્તસ્સ મહાસત્તસ્સ પટિઞ્ઞાનુરૂપં સબ્બપારમિપરિગ્ગહતો સચ્ચાધિટ્ઠાનં. તાસં પટિપક્ખપરિચ્ચાગતો ચાગાધિટ્ઠાનં . સબ્બપારમિતાગુણેહિ ઉપસમતો ઉપસમાધિટ્ઠાનં. તેહિ એવ પરહિતોપાયકોસલ્લતો પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં.

    Evaṃ chabbidhānampi pana imāsaṃ pāramīnaṃ catūhi adhiṭṭhānehi saṅgaho veditabbo. Sabbapāramīnaṃ samūhasaṅgahato hi cattāri adhiṭṭhānāni, seyyathidaṃ – saccādhiṭṭhānaṃ, cāgādhiṭṭhānaṃ, upasamādhiṭṭhānaṃ, paññādhiṭṭhānanti. Tattha adhitiṭṭhati etena, ettha vā adhitiṭṭhati, adhiṭṭhānamattameva vā tanti adhiṭṭhānaṃ, saccañca taṃ adhiṭṭhānañca, saccassa vā adhiṭṭhānaṃ, saccaṃ adhiṭṭhānametassāti vā saccādhiṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi. Tattha avisesato tāva lokuttaraguṇe katābhinīhārassa anukampitasabbasattassa mahāsattassa paṭiññānurūpaṃ sabbapāramipariggahato saccādhiṭṭhānaṃ. Tāsaṃ paṭipakkhapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ . Sabbapāramitāguṇehi upasamato upasamādhiṭṭhānaṃ. Tehi eva parahitopāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ.

    વિસેસતો પન યાચકજનં અવિસંવાદેત્વા દસ્સામીતિ પટિજાનનતો પટિઞ્ઞં અવિસંવાદેત્વા દાનતો દાનં અવિસંવાદેત્વા અનુમોદનતો મચ્છરિયાદિપટિપક્ખપરિચ્ચાગતો દેય્યધમ્મપટિગ્ગાહકદાનદેય્યધમ્મક્ખયેસુ લોભદોસમોહભયવૂપસમતો યથારહં યથાકાલં યથાવિધાનઞ્ચ દાનતો પઞ્ઞુત્તરતો ચ કુસલધમ્માનં ચતુરધિટ્ઠાનપદટ્ઠાનં દાનં. તથા સંવરસમાદાનસ્સ અવીતિક્કમનતો દુસ્સીલ્યપરિચ્ચાગતો દુચ્ચરિતવૂપસમનતો પઞ્ઞુત્તરતો ચ ચતુરધિટ્ઠાનપદટ્ઠાનં સીલં. યથાપટિઞ્ઞં ખમનતો, પરાપરાધવિકપ્પપરિચ્ચાગતો, કોધપરિયુટ્ઠાનવૂપસમનતો, પઞ્ઞુત્તરતો, ચ ચતુરધિટ્ઠાનપદટ્ઠાના ખન્તિ. પટિઞ્ઞાનુરૂપં પરહિતકરણતો, વિસદપરિચ્ચાગતો, અકુસલવૂપસમનતો, પઞ્ઞુત્તરતો ચ ચતુરધિટ્ઠાનપદટ્ઠાનં વીરિયં. પટિઞ્ઞાનુરૂપં લોકહિતાનુચિન્તનતો, નીવરણપરિચ્ચાગતો, ચિત્તવૂપસમનતો, પઞ્ઞુત્તરતો ચ ચતુરધિટ્ઠાનપદટ્ઠાનં ઝાનં. યથાપટિઞ્ઞં પરહિતૂપાયકોસલ્લતો, અનુપાયકિરિયાપરિચ્ચાગતો, મોહજપરિળાહવૂપસમનતો, સબ્બઞ્ઞુતાપટિલાભતો ચ ચતુરધિટ્ઠાનપદટ્ઠાના પઞ્ઞા.

    Visesato pana yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmīti paṭijānanato paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānato dānaṃ avisaṃvādetvā anumodanato macchariyādipaṭipakkhapariccāgato deyyadhammapaṭiggāhakadānadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamato yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhānañca dānato paññuttarato ca kusaladhammānaṃ caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ dānaṃ. Tathā saṃvarasamādānassa avītikkamanato dussīlyapariccāgato duccaritavūpasamanato paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ sīlaṃ. Yathāpaṭiññaṃ khamanato, parāparādhavikappapariccāgato, kodhapariyuṭṭhānavūpasamanato, paññuttarato, ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānā khanti. Paṭiññānurūpaṃ parahitakaraṇato, visadapariccāgato, akusalavūpasamanato, paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ vīriyaṃ. Paṭiññānurūpaṃ lokahitānucintanato, nīvaraṇapariccāgato, cittavūpasamanato, paññuttarato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānaṃ jhānaṃ. Yathāpaṭiññaṃ parahitūpāyakosallato, anupāyakiriyāpariccāgato, mohajapariḷāhavūpasamanato, sabbaññutāpaṭilābhato ca caturadhiṭṭhānapadaṭṭhānā paññā.

    તત્થ ઞેય્યપટિઞ્ઞાનુવિધાનેહિ સચ્ચાધિટ્ઠાનં. વત્થુકામકિલેસકામપરિચ્ચાગેહિ ચાગાધિટ્ઠાનં. દોસદુક્ખવૂપસમેહિ ઉપસમાધિટ્ઠાનં. અનુબોધપટિવેધેહિ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં. તિવિધસચ્ચપરિગ્ગહિતં દોસત્તયવિરોધિ સચ્ચાધિટ્ઠાનં. તિવિધચાગપરિગ્ગહિતં દોસત્તયવિરોધિ ચાગાધિટ્ઠાનં. તિવિધવૂપસમપરિગ્ગહિતં દોસત્તયવિરોધિ ઉપસમાધિટ્ઠાનં. તિવિધઞાણપરિગ્ગહિતં દોસત્તયવિરોધિ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં. સચ્ચાધિટ્ઠાનપરિગ્ગહિતાનિ ચાગૂપસમપઞ્ઞાધિટ્ઠાનાનિ અવિસંવાદનતો પટિઞ્ઞાનુવિધાનતો ચ, ચાગાધિટ્ઠાનપરિગ્ગહિતાનિ સચ્ચૂપસમપઞ્ઞાધિટ્ઠાનાનિ પટિપક્ખપરિચ્ચાગતો સબ્બપરિચ્ચાગફલત્તા ચ, ઉપસમાધિટ્ઠાનપરિગ્ગહિતાનિ સચ્ચચાગપઞ્ઞાધિટ્ઠાનાનિ કિલેસપરિળાહવૂપસમનતો કામૂપસમનતો કામપરિળાહવૂપસમનતો ચ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનપરિગ્ગહિતાનિ સચ્ચચાગૂપસમાધિટ્ઠાનાનિ ઞાણપુબ્બઙ્ગમતો ઞાણાનુપરિવત્તનતો ચાતિ એવં સબ્બાપિ પારમિયો સચ્ચપ્પભાવિતા ચાગપરિબ્યઞ્જિતા ઉપસમોપબ્રૂહિતા પઞ્ઞાપરિસુદ્ધા. સચ્ચઞ્હિ એતાસં જનકહેતુ. ચાગો પરિગ્ગાહકહેતુ, ઉપસમો પરિવુદ્ધિહેતુ, પઞ્ઞા પારિસુદ્ધિહેતુ. તથા આદિમ્હિ સચ્ચાધિટ્ઠાનં સચ્ચપટિઞ્ઞત્તા, મજ્ઝે ચાગાધિટ્ઠાનં કતપણિધાનસ્સ પરહિતાય અત્તપરિચ્ચાગતો. અન્તે ઉપસમાધિટ્ઠાનં સબ્બૂપસમપરિયોસાનત્તા. આદિમજ્ઝપરિયોસાનેસુ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં તસ્મિં સતિ સમ્ભવતો અસતિ અભાવતો યથાપટિઞ્ઞઞ્ચ ભાવતો.

    Tattha ñeyyapaṭiññānuvidhānehi saccādhiṭṭhānaṃ. Vatthukāmakilesakāmapariccāgehi cāgādhiṭṭhānaṃ. Dosadukkhavūpasamehi upasamādhiṭṭhānaṃ. Anubodhapaṭivedhehi paññādhiṭṭhānaṃ. Tividhasaccapariggahitaṃ dosattayavirodhi saccādhiṭṭhānaṃ. Tividhacāgapariggahitaṃ dosattayavirodhi cāgādhiṭṭhānaṃ. Tividhavūpasamapariggahitaṃ dosattayavirodhi upasamādhiṭṭhānaṃ. Tividhañāṇapariggahitaṃ dosattayavirodhi paññādhiṭṭhānaṃ. Saccādhiṭṭhānapariggahitāni cāgūpasamapaññādhiṭṭhānāni avisaṃvādanato paṭiññānuvidhānato ca, cāgādhiṭṭhānapariggahitāni saccūpasamapaññādhiṭṭhānāni paṭipakkhapariccāgato sabbapariccāgaphalattā ca, upasamādhiṭṭhānapariggahitāni saccacāgapaññādhiṭṭhānāni kilesapariḷāhavūpasamanato kāmūpasamanato kāmapariḷāhavūpasamanato ca, paññādhiṭṭhānapariggahitāni saccacāgūpasamādhiṭṭhānāni ñāṇapubbaṅgamato ñāṇānuparivattanato cāti evaṃ sabbāpi pāramiyo saccappabhāvitā cāgaparibyañjitā upasamopabrūhitā paññāparisuddhā. Saccañhi etāsaṃ janakahetu. Cāgo pariggāhakahetu, upasamo parivuddhihetu, paññā pārisuddhihetu. Tathā ādimhi saccādhiṭṭhānaṃ saccapaṭiññattā, majjhe cāgādhiṭṭhānaṃ katapaṇidhānassa parahitāya attapariccāgato. Ante upasamādhiṭṭhānaṃ sabbūpasamapariyosānattā. Ādimajjhapariyosānesu paññādhiṭṭhānaṃ tasmiṃ sati sambhavato asati abhāvato yathāpaṭiññañca bhāvato.

    તત્થ મહાપુરિસા સતતમત્તહિતપરહિતકરેહિ ગરુપિયભાવકરેહિ સચ્ચચાગાધિટ્ઠાનેહિ ગિહિભૂતા આમિસદાનેન પરે અનુગ્ગણ્હન્તિ. તથા અત્તહિતપરહિતકરેહિ ગરુપિયભાવકરેહિ ઉપસમપઞ્ઞાધિટ્ઠાનેહિ ચ પબ્બજિતભૂતા ધમ્મદાનેન પરે અનુગ્ગણ્હન્તિ.

    Tattha mahāpurisā satatamattahitaparahitakarehi garupiyabhāvakarehi saccacāgādhiṭṭhānehi gihibhūtā āmisadānena pare anuggaṇhanti. Tathā attahitaparahitakarehi garupiyabhāvakarehi upasamapaññādhiṭṭhānehi ca pabbajitabhūtā dhammadānena pare anuggaṇhanti.

    તત્થ અન્તિમભવે બોધિસત્તસ્સ ચતુરધિટ્ઠાનપરિપૂરણં. પરિપુણ્ણચતુરધિટ્ઠાનસ્સ હિ ચરિમકભવૂપપત્તીતિ એકે. તત્ર હિ ગબ્ભોક્કન્તિઠિતિઅભિનિક્ખમનેસુ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સતો સમ્પજાનો સચ્ચાધિટ્ઠાનપારિપૂરિયા સમ્પતિજાતો ઉત્તરાભિમુખો સત્તપદવીતિહારેન ગન્ત્વા સબ્બા દિસા ઓલોકેત્વા સચ્ચાનુપરિવત્તિના વચસા – ‘‘અગ્ગોહમસ્મિ લોકસ્સ, જેટ્ઠોહમસ્મિ લોકસ્સ, સેટ્ઠોહમસ્મિ લોકસ્સા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧; મ॰ નિ॰ ૩.૨૦૭) તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિ.

    Tattha antimabhave bodhisattassa caturadhiṭṭhānaparipūraṇaṃ. Paripuṇṇacaturadhiṭṭhānassa hi carimakabhavūpapattīti eke. Tatra hi gabbhokkantiṭhitiabhinikkhamanesu paññādhiṭṭhānasamudāgamena sato sampajāno saccādhiṭṭhānapāripūriyā sampatijāto uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sabbā disā oloketvā saccānuparivattinā vacasā – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassā’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) tikkhattuṃ sīhanādaṃ nadi.

    ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન જિણ્ણાતુરમતપબ્બજિતદસ્સાવિનો ચતુધમ્મપદેસકોવિદસ્સ યોબ્બનારોગ્યજીવિતસમ્પત્તિમદાનં ઉપસમો. ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન મહતો ઞાતિપરિવટ્ટસ્સ હત્થગતસ્સ ચ ચક્કવત્તિરજ્જસ્સ અનપેક્ખપરિચ્ચાગોતિ.

    Upasamādhiṭṭhānasamudāgamena jiṇṇāturamatapabbajitadassāvino catudhammapadesakovidassa yobbanārogyajīvitasampattimadānaṃ upasamo. Cāgādhiṭṭhānasamudāgamena mahato ñātiparivaṭṭassa hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhapariccāgoti.

    દુતિયે ઠાને અભિસમ્બોધિયં ચતુરધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણન્તિ કેચિ. તત્થ હિ યથાપટિઞ્ઞં સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં અભિસમયો, તતો હિ સચ્ચાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સબ્બકિલેસૂપક્કિલેસપરિચ્ચાગો, તતો હિ ચાગાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન પરમૂપસમપ્પત્તિ, તતો હિ ઉપસમાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અનાવરણઞાણપટિલાભો, તતો હિ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણન્તિ. તં અસિદ્ધં, અભિસમ્બોધિયાપિ પરમત્થભાવતો.

    Dutiye ṭhāne abhisambodhiyaṃ caturadhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti keci. Tattha hi yathāpaṭiññaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena catunnaṃ ariyasaccānaṃ abhisamayo, tato hi saccādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Cāgādhiṭṭhānasamudāgamena sabbakilesūpakkilesapariccāgo, tato hi cāgādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Upasamādhiṭṭhānasamudāgamena paramūpasamappatti, tato hi upasamādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Paññādhiṭṭhānasamudāgamena anāvaraṇañāṇapaṭilābho, tato hi paññādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti. Taṃ asiddhaṃ, abhisambodhiyāpi paramatthabhāvato.

    તતિયે ઠાને ધમ્મચક્કપ્પવત્તને ચતુરધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણન્તિ અઞ્ઞે. તત્થ હિ સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ દ્વાદસહિ આકારેહિ અરિયસચ્ચદેસનાય સચ્ચાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ સદ્ધમ્મમહાયાગકરણેન ચાગાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ સયં ઉપસન્તસ્સ પરેસં ઉપસમનેન ઉપસમાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ વેનેય્યાનં આસયાદિપરિજાનનેન પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણન્તિ. તદપિ અસિદ્ધં, અપરિયોસિતત્તા બુદ્ધકિચ્ચસ્સ.

    Tatiye ṭhāne dhammacakkappavattane caturadhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti aññe. Tattha hi saccādhiṭṭhānasamudāgatassa dvādasahi ākārehi ariyasaccadesanāya saccādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Cāgādhiṭṭhānasamudāgatassa saddhammamahāyāgakaraṇena cāgādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Upasamādhiṭṭhānasamudāgatassa sayaṃ upasantassa paresaṃ upasamanena upasamādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Paññādhiṭṭhānasamudāgatassa veneyyānaṃ āsayādiparijānanena paññādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti. Tadapi asiddhaṃ, apariyositattā buddhakiccassa.

    ચતુત્થે ઠાને પરિનિબ્બાને ચતુરધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણન્તિ અપરે. તત્ર હિ પરિનિબ્બુતત્તા પરમત્થસચ્ચસમ્પત્તિયા સચ્ચાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગેન ચાગાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. સબ્બસઙ્ખારૂપસમેન ઉપસમાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં. પઞ્ઞાપયોજનપરિનિટ્ઠાનેન પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણન્તિ. તત્ર મહાપુરિસસ્સ વિસેસેન મેત્તાખેત્તે અભિજાતિયં સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ સચ્ચાધિટ્ઠાનપરિપૂરણમભિબ્યત્તં, વિસેસેન કરુણાખેત્તે અભિસમ્બોધિયં પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનપરિપૂરણમભિબ્યત્તં, વિસેસેન મુદિતાખેત્તે ધમ્મચક્કપ્પવત્તને ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ ચાગાધિટ્ઠાનપરિપૂરણમભિબ્યત્તં, વિસેસેન ઉપેક્ખાખેત્તે પરિનિબ્બાને ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ ઉપસમાધિટ્ઠાનપરિપૂરણમભિબ્યત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.

    Catutthe ṭhāne parinibbāne caturadhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti apare. Tatra hi parinibbutattā paramatthasaccasampattiyā saccādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Sabbūpadhipaṭinissaggena cāgādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Sabbasaṅkhārūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ. Paññāpayojanapariniṭṭhānena paññādhiṭṭhānaṃ paripuṇṇanti. Tatra mahāpurisassa visesena mettākhette abhijātiyaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgatassa saccādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattaṃ, visesena karuṇākhette abhisambodhiyaṃ paññādhiṭṭhānasamudāgatassa paññādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattaṃ, visesena muditākhette dhammacakkappavattane cāgādhiṭṭhānasamudāgatassa cāgādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattaṃ, visesena upekkhākhette parinibbāne upasamādhiṭṭhānasamudāgatassa upasamādhiṭṭhānaparipūraṇamabhibyattanti daṭṭhabbaṃ.

    તત્ર સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ સંવાસેન સીલં વેદિતબ્બં. ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ સંવોહારેન સોચેય્યં વેદિતબ્બં. ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ આપદાસુ થામો વેદિતબ્બો. પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ સાકચ્છાય પઞ્ઞા વેદિતબ્બા. એવં સીલાજીવચિત્તદિટ્ઠિવિસુદ્ધિયો વેદિતબ્બા. તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન દોસાગતિં ન ગચ્છતિ અવિસંવાદનતો. ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન લોભાગતિં ન ગચ્છતિ અનભિસઙ્ગતો. ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન ભયાગતિં ન ગચ્છતિ અનપરાધતો. પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન મોહાગતિં ન ગચ્છતિ યથા ભૂતાવબોધતો.

    Tatra saccādhiṭṭhānasamudāgatassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ. Cāgādhiṭṭhānasamudāgatassa saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ. Upasamādhiṭṭhānasamudāgatassa āpadāsu thāmo veditabbo. Paññādhiṭṭhānasamudāgatassa sākacchāya paññā veditabbā. Evaṃ sīlājīvacittadiṭṭhivisuddhiyo veditabbā. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena dosāgatiṃ na gacchati avisaṃvādanato. Cāgādhiṭṭhānasamudāgamena lobhāgatiṃ na gacchati anabhisaṅgato. Upasamādhiṭṭhānasamudāgamena bhayāgatiṃ na gacchati anaparādhato. Paññādhiṭṭhānasamudāgamena mohāgatiṃ na gacchati yathā bhūtāvabodhato.

    તથા પઠમેન અદુટ્ઠો અધિવાસેતિ, દુતિયેન અલુદ્ધો પટિસેવતિ, તતિયેન અભીતો પરિવજ્જેતિ, ચતુત્થેન અસમ્મૂળ્હો વિનોદેતિ. પઠમેન નેક્ખમ્મસુખપ્પત્તિ, ઇતરેહિ પવિવેકઉપસમસમ્બોધિસુખપ્પત્તિયો હોન્તીતિ દટ્ઠબ્બા. તથા વિવેકજપીતિસુખસમાધિજપીતિસુખઅપીતિજકાયસુખસતિપારિસુદ્ધિજ- ઉપેક્ખાસુખપ્પત્તિયો એતેહિ ચતૂહિ યથાક્કમં હોન્તિ. એવમનેકગુણાનુબન્ધેહિ ચતૂહિ અધિટ્ઠાનેહિ સબ્બપારમિસમૂહસઙ્ગહો વેદિતબ્બો. યથા ચ ચતૂહિ અધિટ્ઠાનેહિ સબ્બપારમિસઙ્ગહો, એવં કરુણાપઞ્ઞાહિપીતિ દટ્ઠબ્બં. સબ્બોપિ હિ બોધિસમ્ભારો કરુણાપઞ્ઞાહિ સઙ્ગહિતો. કરુણાપઞ્ઞાપરિગ્ગહિતા હિ દાનાદિગુણા મહાબોધિસમ્ભારા ભવન્તિ બુદ્ધત્તસિદ્ધિપરિયોસાનાતિ. એવમેતાસં સઙ્ગહો વેદિતબ્બો.

    Tathā paṭhamena aduṭṭho adhivāseti, dutiyena aluddho paṭisevati, tatiyena abhīto parivajjeti, catutthena asammūḷho vinodeti. Paṭhamena nekkhammasukhappatti, itarehi pavivekaupasamasambodhisukhappattiyo hontīti daṭṭhabbā. Tathā vivekajapītisukhasamādhijapītisukhaapītijakāyasukhasatipārisuddhija- upekkhāsukhappattiyo etehi catūhi yathākkamaṃ honti. Evamanekaguṇānubandhehi catūhi adhiṭṭhānehi sabbapāramisamūhasaṅgaho veditabbo. Yathā ca catūhi adhiṭṭhānehi sabbapāramisaṅgaho, evaṃ karuṇāpaññāhipīti daṭṭhabbaṃ. Sabbopi hi bodhisambhāro karuṇāpaññāhi saṅgahito. Karuṇāpaññāpariggahitā hi dānādiguṇā mahābodhisambhārā bhavanti buddhattasiddhipariyosānāti. Evametāsaṃ saṅgaho veditabbo.

    કો સમ્પાદનૂપાયોતિ? સકલસ્સાપિ પુઞ્ઞાદિસમ્ભારસ્સ સમ્માસમ્બોધિં ઉદ્દિસ્સ અનવસેસસમ્ભરણં અવેકલ્લકારિતાયોગેન, તત્થ ચ સક્કચ્ચકારિતા આદરબહુમાનયોગેન, સાતચ્ચકારિતા નિરન્તરયોગેન, ચિરકાલાદિયોગો ચ અન્તરા અવોસાનાપજ્જનેનાતિ. તં પનસ્સ કાલપરિમાણં પરતો આવિ ભવિસ્સતિ. ઇતિ ચતુરઙ્ગયોગો એતાસં પારમીનં સમ્પાદનૂપાયો. તથા મહાસત્તેન બોધાય પટિપજ્જન્તેન સમ્માસમ્બોધાય બુદ્ધાનં પુરેતરમેવ અત્તા નિય્યાતેતબ્બો – ‘‘ઇમાહં અત્તભાવં બુદ્ધાનં નિય્યાતેમી’’તિ. તંતંપરિગ્ગહવત્થુઞ્ચ પટિલાભતો પુરેતરમેવ દાનમુખે નિસ્સજ્જિતબ્બં. ‘‘યં કિઞ્ચિ મય્હં ઉપ્પજ્જનકં જીવિતપરિક્ખારજાતં, સબ્બં તં સતિ યાચકે દસ્સામિ, તેસં પન દિન્નાવસેસં એવ મયા પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ.

    Ko sampādanūpāyoti? Sakalassāpi puññādisambhārassa sammāsambodhiṃ uddissa anavasesasambharaṇaṃ avekallakāritāyogena, tattha ca sakkaccakāritā ādarabahumānayogena, sātaccakāritā nirantarayogena, cirakālādiyogo ca antarā avosānāpajjanenāti. Taṃ panassa kālaparimāṇaṃ parato āvi bhavissati. Iti caturaṅgayogo etāsaṃ pāramīnaṃ sampādanūpāyo. Tathā mahāsattena bodhāya paṭipajjantena sammāsambodhāya buddhānaṃ puretarameva attā niyyātetabbo – ‘‘imāhaṃ attabhāvaṃ buddhānaṃ niyyātemī’’ti. Taṃtaṃpariggahavatthuñca paṭilābhato puretarameva dānamukhe nissajjitabbaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci mayhaṃ uppajjanakaṃ jīvitaparikkhārajātaṃ, sabbaṃ taṃ sati yācake dassāmi, tesaṃ pana dinnāvasesaṃ eva mayā paribhuñjitabba’’nti.

    એવં હિસ્સ સમ્મદેવ પરિચ્ચાગાય કતે ચિત્તાભિસઙ્ખારે યં ઉપ્પજ્જતિ પરિગ્ગહવત્થુ અવિઞ્ઞાણકં સવિઞ્ઞાણકં વા, તત્થ યે ઇમે પુબ્બે દાને અકતપરિચયો, પરિગ્ગહવત્થુસ્સ પરિત્તભાવો, ઉળારમનુઞ્ઞતા, પરિક્ખયચિન્તાતિ ચત્તારો દાનવિનિબન્ધા, તેસુ યદા મહાબોધિસત્તસ્સ સંવિજ્જમાનેસુ દેય્યધમ્મેસુ પચ્ચુપટ્ઠિતે ચ યાચકજને દાને ચિત્તં ન પક્ખન્દતિ ન કમતિ. તેન નિટ્ઠમેત્થ ગન્તબ્બં ‘‘અદ્ધાહં દાને પુબ્બે અકતપરિચયો, તેન મે એતરહિ દાતુકમ્યતા ચિત્તે ન સણ્ઠાતી’’તિ. સો એવં મે ઇતો પરં દાનાભિરતં ચિત્તં ભવિસ્સતિ, હન્દાહં ઇતો પટ્ઠાય દાનં દસ્સામિ, નનુ મયા પટિકચ્ચેવ પરિગ્ગહવત્થુ યાચકાનં પરિચ્ચત્તન્તિ દાનં દેતિ મુત્તચાગો પયતપાણી વોસગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો. એવં મહાસત્તસ્સ પઠમો દાનવિનિબન્ધો હતો હોતિ વિહતો સમુચ્છિન્નો.

    Evaṃ hissa sammadeva pariccāgāya kate cittābhisaṅkhāre yaṃ uppajjati pariggahavatthu aviññāṇakaṃ saviññāṇakaṃ vā, tattha ye ime pubbe dāne akataparicayo, pariggahavatthussa parittabhāvo, uḷāramanuññatā, parikkhayacintāti cattāro dānavinibandhā, tesu yadā mahābodhisattassa saṃvijjamānesu deyyadhammesu paccupaṭṭhite ca yācakajane dāne cittaṃ na pakkhandati na kamati. Tena niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘addhāhaṃ dāne pubbe akataparicayo, tena me etarahi dātukamyatā citte na saṇṭhātī’’ti. So evaṃ me ito paraṃ dānābhirataṃ cittaṃ bhavissati, handāhaṃ ito paṭṭhāya dānaṃ dassāmi, nanu mayā paṭikacceva pariggahavatthu yācakānaṃ pariccattanti dānaṃ deti muttacāgo payatapāṇī vosaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Evaṃ mahāsattassa paṭhamo dānavinibandho hato hoti vihato samucchinno.

    તથા મહાસત્તો દેય્યધમ્મસ્સ પરિત્તભાવે સતિ વેકલ્લે ચ ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘‘અહં ખો પુબ્બે અદાનસીલતાય એતરહિ એવં પચ્ચયવિકલો જાતો , તસ્મા ઇદાનિ મયા પરિત્તેન વા હીનેન વા યથાલદ્ધેન દેય્યધમ્મેન અત્તાનં પીળેત્વાપિ દાનમેવ દાતબ્બં, યેનાહં આયતિમ્પિ દાનપારમિં મત્થકં પાપેસ્સામી’’તિ. સો ઇતરીતરેન તં દાનં દેતિ મુત્તચાગો પયતપાણી વોસગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો. એવં મહાસત્તસ્સ દુતિયો દાનવિનિબન્ધો હતો હોતિ વિહતો સમુચ્છિન્નો.

    Tathā mahāsatto deyyadhammassa parittabhāve sati vekalle ca iti paṭisañcikkhati – ‘‘ahaṃ kho pubbe adānasīlatāya etarahi evaṃ paccayavikalo jāto , tasmā idāni mayā parittena vā hīnena vā yathāladdhena deyyadhammena attānaṃ pīḷetvāpi dānameva dātabbaṃ, yenāhaṃ āyatimpi dānapāramiṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti. So itarītarena taṃ dānaṃ deti muttacāgo payatapāṇī vosaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Evaṃ mahāsattassa dutiyo dānavinibandho hato hoti vihato samucchinno.

    તથા મહાસત્તો દેય્યધમ્મસ્સ ઉળારમનુઞ્ઞતાય અદાતુકમ્યતાચિત્તે ઉપ્પજ્જમાને ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘‘નનુ તયા સપ્પુરિસ ઉળારતમા સબ્બસેટ્ઠા સમ્માસમ્બોધિ અભિપત્થિતા, તસ્મા તદત્થં તયા ઉળારમનુઞ્ઞે એવ દેય્યધમ્મે દાતું યુત્તરૂપ’’ન્તિ. સો ઉળારં મનુઞ્ઞઞ્ચ દેતિ મુત્તચાગો પયતપાણી વોસ્સગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો. એવં મહાપુરિસસ્સ તતિયો દાનવિનિબન્ધો હતો હોતિ વિહતો સમુચ્છિન્નો.

    Tathā mahāsatto deyyadhammassa uḷāramanuññatāya adātukamyatācitte uppajjamāne iti paṭisañcikkhati – ‘‘nanu tayā sappurisa uḷāratamā sabbaseṭṭhā sammāsambodhi abhipatthitā, tasmā tadatthaṃ tayā uḷāramanuññe eva deyyadhamme dātuṃ yuttarūpa’’nti. So uḷāraṃ manuññañca deti muttacāgo payatapāṇī vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Evaṃ mahāpurisassa tatiyo dānavinibandho hato hoti vihato samucchinno.

    તથા મહાસત્તો દાનં દેન્તો યદા દેય્યધમ્મસ્સ પરિક્ખયં પસ્સતિ, સો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘‘અયં ખો ભોગાનં સભાવો, યદિદં ખયધમ્મતા વયધમ્મતા ચ. અપિ ચ મે પુબ્બે તાદિસસ્સ દાનસ્સ અકતત્તા એવં ભોગાનં પરિક્ખયો દિસ્સતિ, હન્દાહં યથાલદ્ધેન દેય્યધમ્મેન પરિત્તેન વા વિપુલેન વા દાનમેવ દદેય્યં, યેનાહં આયતિં દાનપારમિયા મત્થકં પાપુણિસ્સામી’’તિ. સો યથાલદ્ધેન દાનં દેતિ મુત્તચાગો પયતપાણી વોસગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો. એવં મહાસત્તસ્સ ચતુત્થો દાનવિનિબન્ધો હતો હોતિ વિહતો સમુચ્છિન્નો. એવં યે યે દાનપારમિયા વિનિબન્ધભૂતા અનત્થા, તેસં તેસં યથારહં પચ્ચવેક્ખિત્વા પટિવિનોદનં ઉપાયો. યથા ચ દાનપારમિયા, એવં સીલપારમિઆદીસુપિ દટ્ઠબ્બં.

    Tathā mahāsatto dānaṃ dento yadā deyyadhammassa parikkhayaṃ passati, so iti paṭisañcikkhati – ‘‘ayaṃ kho bhogānaṃ sabhāvo, yadidaṃ khayadhammatā vayadhammatā ca. Api ca me pubbe tādisassa dānassa akatattā evaṃ bhogānaṃ parikkhayo dissati, handāhaṃ yathāladdhena deyyadhammena parittena vā vipulena vā dānameva dadeyyaṃ, yenāhaṃ āyatiṃ dānapāramiyā matthakaṃ pāpuṇissāmī’’ti. So yathāladdhena dānaṃ deti muttacāgo payatapāṇī vosaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Evaṃ mahāsattassa catuttho dānavinibandho hato hoti vihato samucchinno. Evaṃ ye ye dānapāramiyā vinibandhabhūtā anatthā, tesaṃ tesaṃ yathārahaṃ paccavekkhitvā paṭivinodanaṃ upāyo. Yathā ca dānapāramiyā, evaṃ sīlapāramiādīsupi daṭṭhabbaṃ.

    અપિ ચ યં મહાસત્તસ્સ બુદ્ધાનં અત્તસન્નિય્યાતનં, તં સમ્મદેવ સબ્બપારમીનં સમ્પાદનૂપાયો. બુદ્ધાનઞ્હિ અત્તાનં નિય્યાતેત્વા ઠિતો મહાપુરિસો તત્થ તત્થ બોધિસમ્ભારપારિપૂરિયા ઘટેન્તો વાયમન્તો સરીરસ્સ સુખૂપકરણાનઞ્ચ ઉપચ્છેદકેસુ દુસ્સહેસુપિ કિચ્છેસુ દુરભિસમ્ભવેસુપિ સત્તસઙ્ખારસમુપનીતેસુ અનત્થેસુ તિબ્બેસુ પાણહરેસુ ‘‘અયં મયા અત્તભાવો બુદ્ધાનં પરિચ્ચત્તો, યં વા તં વા એત્થ હોતૂ’’તિ તંનિમિત્તં ન કમ્પતિ ન વેધતિ, ઈસકમ્પિ અઞ્ઞથત્તં ન ગચ્છતિ, કુસલારમ્ભે અઞ્ઞદત્થુ અચલાધિટ્ઠાનોવ હોતિ, એવં અત્તસન્નિય્યાતનમ્પિ એતાસં સમ્પાદનૂપાયો.

    Api ca yaṃ mahāsattassa buddhānaṃ attasanniyyātanaṃ, taṃ sammadeva sabbapāramīnaṃ sampādanūpāyo. Buddhānañhi attānaṃ niyyātetvā ṭhito mahāpuriso tattha tattha bodhisambhārapāripūriyā ghaṭento vāyamanto sarīrassa sukhūpakaraṇānañca upacchedakesu dussahesupi kicchesu durabhisambhavesupi sattasaṅkhārasamupanītesu anatthesu tibbesu pāṇaharesu ‘‘ayaṃ mayā attabhāvo buddhānaṃ pariccatto, yaṃ vā taṃ vā ettha hotū’’ti taṃnimittaṃ na kampati na vedhati, īsakampi aññathattaṃ na gacchati, kusalārambhe aññadatthu acalādhiṭṭhānova hoti, evaṃ attasanniyyātanampi etāsaṃ sampādanūpāyo.

    અપિ ચ સમાસતો કતાભિનીહારસ્સ અત્તનિ સિનેહસ્સ પરિસોસનં પરેસુ ચ સિનેહસ્સ પરિવડ્ઢનં એતાસં સમ્પાદનૂપાયો. સમ્માસમ્બોધિસમધિગમાય હિ કતમહાપણિધાનસ્સ મહાસત્તસ્સ યાથાવતો પરિજાનનેન સબ્બેસુ ધમ્મેસુ અનુપલિત્તસ્સ અત્તનિ સિનેહો પરિક્ખયં પરિયાદાનં ગચ્છતિ, મહાકરુણાસમાસેવનેન પન પિયપુત્તે વિય સબ્બસત્તે સમ્પસ્સમાનસ્સ તેસુ મેત્તાકરુણાસિનેહો પરિવડ્ઢતિ, તતો ચ તંતદવત્થાનુરૂપં અત્તપરસન્તાનેસુ લોભદોસમોહવિગમેન વિદૂરીકતમચ્છરિયાદિબોધિસમ્ભારપટિપક્ખો મહાપુરિસો દાનપિયવચનઅત્થચરિયાસમાનત્તતાસઙ્ખાતેહિ ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ ચતુરધિટ્ઠાનાનુગતેહિ અચ્ચન્તં જનસ્સ સઙ્ગહકરણેન ઉપરિ યાનત્તયે અવતારણં પરિપાચનઞ્ચ કરોતિ.

    Api ca samāsato katābhinīhārassa attani sinehassa parisosanaṃ paresu ca sinehassa parivaḍḍhanaṃ etāsaṃ sampādanūpāyo. Sammāsambodhisamadhigamāya hi katamahāpaṇidhānassa mahāsattassa yāthāvato parijānanena sabbesu dhammesu anupalittassa attani sineho parikkhayaṃ pariyādānaṃ gacchati, mahākaruṇāsamāsevanena pana piyaputte viya sabbasatte sampassamānassa tesu mettākaruṇāsineho parivaḍḍhati, tato ca taṃtadavatthānurūpaṃ attaparasantānesu lobhadosamohavigamena vidūrīkatamacchariyādibodhisambhārapaṭipakkho mahāpuriso dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātehi catūhi saṅgahavatthūhi caturadhiṭṭhānānugatehi accantaṃ janassa saṅgahakaraṇena upari yānattaye avatāraṇaṃ paripācanañca karoti.

    મહાસત્તાનઞ્હિ મહાકરુણા મહાપઞ્ઞા ચ દાનેન અલઙ્કતા, દાનં પિયવચનેન, પિયવચનં અત્થચરિયાય, અત્થચરિયા સમાનત્તતાય અલઙ્કતા સઙ્ગહિતા ચ. તેસં સબ્બેપિ સત્તે અત્તના નિબ્બિસેસે કત્વા બોધિસમ્ભારેસુ પટિપજ્જન્તાનં સબ્બત્થ સમાનસુખદુક્ખતાય સમાનત્તતાય સિદ્ધિ. બુદ્ધભૂતાનમ્પિ ચ તેહેવ ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ ચતુરધિટ્ઠાનપરિપૂરિતાભિવુદ્ધેહિ જનસ્સ અચ્ચન્તિકસઙ્ગહકરણેન અભિવિનયનં સિજ્ઝતિ. દાનઞ્હિ સમ્માસમ્બુદ્ધાનં ચાગાધિટ્ઠાનેન પરિપૂરિતાભિવુદ્ધં, પિયવચનં સચ્ચાધિટ્ઠાનેન, અત્થચરિયા પઞ્ઞાધિટ્ઠાનેન, સમાનત્તતા ઉપસમાધિટ્ઠાનેન પરિપૂરિતાભિવુદ્ધા. તથાગતાનઞ્હિ સબ્બસાવકપચ્ચેકબુદ્ધેહિ સમાનત્તતા પરિનિબ્બાને. તત્ર હિ નેસં અવિસેસતો એકીભાવો. તેનેવાહ ‘‘નત્થિ વિમુત્તિયા નાનત્ત’’ન્તિ. હોન્તિ ચેત્થ –

    Mahāsattānañhi mahākaruṇā mahāpaññā ca dānena alaṅkatā, dānaṃ piyavacanena, piyavacanaṃ atthacariyāya, atthacariyā samānattatāya alaṅkatā saṅgahitā ca. Tesaṃ sabbepi satte attanā nibbisese katvā bodhisambhāresu paṭipajjantānaṃ sabbattha samānasukhadukkhatāya samānattatāya siddhi. Buddhabhūtānampi ca teheva catūhi saṅgahavatthūhi caturadhiṭṭhānaparipūritābhivuddhehi janassa accantikasaṅgahakaraṇena abhivinayanaṃ sijjhati. Dānañhi sammāsambuddhānaṃ cāgādhiṭṭhānena paripūritābhivuddhaṃ, piyavacanaṃ saccādhiṭṭhānena, atthacariyā paññādhiṭṭhānena, samānattatā upasamādhiṭṭhānena paripūritābhivuddhā. Tathāgatānañhi sabbasāvakapaccekabuddhehi samānattatā parinibbāne. Tatra hi nesaṃ avisesato ekībhāvo. Tenevāha ‘‘natthi vimuttiyā nānatta’’nti. Honti cettha –

    ‘‘સચ્ચો ચાગી ઉપસન્તો, પઞ્ઞવા અનુકમ્પકો;

    ‘‘Sacco cāgī upasanto, paññavā anukampako;

    સમ્ભતસબ્બસમ્ભારો, કં નામત્થં ન સાધયે.

    Sambhatasabbasambhāro, kaṃ nāmatthaṃ na sādhaye.

    ‘‘મહાકારુણિકો સત્થા, હિતેસી ચ ઉપેક્ખકો;

    ‘‘Mahākāruṇiko satthā, hitesī ca upekkhako;

    નિરપેક્ખો ચ સબ્બત્થ, અહો અચ્છરિયો જિનો.

    Nirapekkho ca sabbattha, aho acchariyo jino.

    ‘‘વિરત્તો સબ્બધમ્મેસુ, સત્તેસુ ચ ઉપેક્ખકો;

    ‘‘Viratto sabbadhammesu, sattesu ca upekkhako;

    સદા સત્તહિતે યુત્તો, અહો અચ્છરિયો જિનો.

    Sadā sattahite yutto, aho acchariyo jino.

    ‘‘સબ્બદા સબ્બસત્તાનં, હિતાય ચ સુખાય ચ;

    ‘‘Sabbadā sabbasattānaṃ, hitāya ca sukhāya ca;

    ઉય્યુત્તો અકિલાસૂ ચ, અહો અચ્છરિયો જિનો’’તિ.

    Uyyutto akilāsū ca, aho acchariyo jino’’ti.

    કિત્તકેન કાલેન સમ્પાદનન્તિ? હેટ્ઠિમેન તાવ પરિચ્છેદેન ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ મહાકપ્પાનં સતસહસ્સઞ્ચ, મજ્ઝિમેન અટ્ઠ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ મહાકપ્પાનં સતસહસ્સઞ્ચ, ઉપરિમેન પન સોળસ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ મહાકપ્પાનં સતસહસ્સઞ્ચ. એતે ચ ભેદા યથાક્કમં પઞ્ઞાધિકસદ્ધાધિકવીરિયાધિકવસેન ઞાતબ્બા. પઞ્ઞાધિકાનઞ્હિ સદ્ધા મન્દા હોતિ પઞ્ઞા તિક્ખા, સદ્ધાધિકાનં પઞ્ઞા મજ્ઝિમા હોતિ, વીરિયાધિકાનં પઞ્ઞા મન્દા, પઞ્ઞાનુભાવેન ચ સમ્માસમ્બોધિ અધિગન્તબ્બાતિ અટ્ઠકથાયં વુત્તં.

    Kittakena kālena sampādananti? Heṭṭhimena tāva paricchedena cattāri asaṅkhyeyyāni mahākappānaṃ satasahassañca, majjhimena aṭṭha asaṅkhyeyyāni mahākappānaṃ satasahassañca, uparimena pana soḷasa asaṅkhyeyyāni mahākappānaṃ satasahassañca. Ete ca bhedā yathākkamaṃ paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena ñātabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti paññā tikkhā, saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hoti, vīriyādhikānaṃ paññā mandā, paññānubhāvena ca sammāsambodhi adhigantabbāti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.

    અપરે પન ‘‘વીરિયસ્સ તિક્ખમજ્ઝિમમુદુભાવેન બોધિસત્તાનં અયં કાલવિભાગો’’તિ વદન્તિ. અવિસેસેન પન વિમુત્તિપરિપાચનીયાનં ધમ્માનં તિક્ખમજ્ઝિમમુદુભાવેન યથાવુત્તકાલભેદેન બોધિસમ્ભારા તેસં પારિપૂરિં ગચ્છન્તીતિ તયોપેતે કાલભેદા યુત્તાતિપિ વદન્તિ. એવં તિવિધા હિ બોધિસત્તા અભિનીહારક્ખણે ભવન્તિ ઉગ્ઘહટિતઞ્ઞૂવિપઞ્ચિતઞ્ઞૂનેય્યભેદેન. તેસુ યો ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ, સો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સમ્મુખા ચતુપ્પદિકં ગાથં સુણન્તો ગાથાય તતિયપદે અપરિયોસિતે એવ છહિ અભિઞ્ઞાહિ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં અધિગન્તું સમત્થૂપનિસ્સયો હોતિ, સચે સાવકબોધિયં અધિમુત્તો સિયા.

    Apare pana ‘‘vīriyassa tikkhamajjhimamudubhāvena bodhisattānaṃ ayaṃ kālavibhāgo’’ti vadanti. Avisesena pana vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ tikkhamajjhimamudubhāvena yathāvuttakālabhedena bodhisambhārā tesaṃ pāripūriṃ gacchantīti tayopete kālabhedā yuttātipi vadanti. Evaṃ tividhā hi bodhisattā abhinīhārakkhaṇe bhavanti ugghahaṭitaññūvipañcitaññūneyyabhedena. Tesu yo ugghaṭitaññū, so sammāsambuddhassa sammukhā catuppadikaṃ gāthaṃ suṇanto gāthāya tatiyapade apariyosite eva chahi abhiññāhi saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adhigantuṃ samatthūpanissayo hoti, sace sāvakabodhiyaṃ adhimutto siyā.

    દુતિયો ભગવતો સમ્મુખા ચતુપ્પદિકં ગાથં સુણન્તો અપરિયોસિતે એવ ગાથાય ચતુત્થપદે છહિ અભિઞ્ઞાહિ અરહત્તં અધિગન્તું સમત્થૂપનિસ્સયો હોતિ, યદિ સાવકબોધિયં અધિમુત્તો સિયા.

    Dutiyo bhagavato sammukhā catuppadikaṃ gāthaṃ suṇanto apariyosite eva gāthāya catutthapade chahi abhiññāhi arahattaṃ adhigantuṃ samatthūpanissayo hoti, yadi sāvakabodhiyaṃ adhimutto siyā.

    ઇતરો પન ભગવતો સમ્મુખા ચતુપ્પદિકં ગાથં સુત્વા પરિયોસિતાય ગાથાય છહિ અભિઞ્ઞાહિ અરહત્તં પત્તું સમત્થૂપનિસ્સયો હોતિ.

    Itaro pana bhagavato sammukhā catuppadikaṃ gāthaṃ sutvā pariyositāya gāthāya chahi abhiññāhi arahattaṃ pattuṃ samatthūpanissayo hoti.

    તયોપેતે વિના કાલભેદેન કતાભિનીહારો બુદ્ધાનં સન્તિકે લદ્ધબ્યાકરણા ચ અનુક્કમેન પારમિયો પરિપૂરેન્તા યથાક્કમં યથાવુત્તભેદેન કાલેન સમ્માસમ્બોધિં પાપુણન્તિ. તેસુ તેસુ પન કાલભેદેસુ અપરિપુણ્ણેસુ તે તે મહાસત્તા દિવસે દિવસે વેસ્સન્તરદાનસદિસં મહાદાનં દેન્તાપિ તદનુરૂપે સીલાદિસબ્બપારમિધમ્મે આચિનન્તાપિ પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે પરિચ્ચજન્તાપિ ઞાતત્થચરિયા લોકત્થચરિયા બુદ્ધત્થચરિયા પરમકોટિં પાપેન્તાપિ અન્તરા ચ સમ્માસમ્બુદ્ધા ભવિસ્સન્તીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. કસ્મા? ઞાણસ્સ અપરિપચ્ચનતો બુદ્ધકારકધમ્માનં અપરિનિટ્ઠાનતો. પરિચ્છિન્નકાલનિપ્ફાદિતં વિય હિ સસ્સં યથાવુત્તકાલપરિચ્છેદેન પરિનિપ્ફાદિતા સમ્માસમ્બોધિ તદનન્તરા સબ્બુસ્સાહેન વાયમન્તેનાપિ ન સક્કા અધિગન્તુન્તિ પારમિપારિપૂરિ યથાવુત્તકાલવિસેસેન સમ્પજ્જતીતિ વેદિતબ્બં.

    Tayopete vinā kālabhedena katābhinīhāro buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇā ca anukkamena pāramiyo paripūrentā yathākkamaṃ yathāvuttabhedena kālena sammāsambodhiṃ pāpuṇanti. Tesu tesu pana kālabhedesu aparipuṇṇesu te te mahāsattā divase divase vessantaradānasadisaṃ mahādānaṃ dentāpi tadanurūpe sīlādisabbapāramidhamme ācinantāpi pañca mahāpariccāge pariccajantāpi ñātatthacariyā lokatthacariyā buddhatthacariyā paramakoṭiṃ pāpentāpi antarā ca sammāsambuddhā bhavissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato buddhakārakadhammānaṃ apariniṭṭhānato. Paricchinnakālanipphāditaṃ viya hi sassaṃ yathāvuttakālaparicchedena parinipphāditā sammāsambodhi tadanantarā sabbussāhena vāyamantenāpi na sakkā adhigantunti pāramipāripūri yathāvuttakālavisesena sampajjatīti veditabbaṃ.

    કો આનિસંસોતિ? યે તે કતાભિનીહારાનં બોધિસત્તાનં –

    Ko ānisaṃsoti? Ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ –

    ‘‘એવં સબ્બઙ્ગસમ્પન્ના, બોધિયા નિયતા નરા;

    ‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannā, bodhiyā niyatā narā;

    સંસરં દીઘમદ્ધાનં, કપ્પકોટિસતેહિપિ.

    Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, kappakoṭisatehipi.

    ‘‘અવીચિમ્હિ નુપ્પજ્જન્તિ, તથા લોકન્તરેસુ ચ;

    ‘‘Avīcimhi nuppajjanti, tathā lokantaresu ca;

    નિજ્ઝામતણ્હા ખુપ્પિપાસા, ન હોન્તિ કાલકઞ્જિકા.

    Nijjhāmataṇhā khuppipāsā, na honti kālakañjikā.

    ‘‘ન હોન્તિ ખુદ્દકા પાણા, ઉપપજ્જન્તાપિ દુગ્ગતિં;

    ‘‘Na honti khuddakā pāṇā, upapajjantāpi duggatiṃ;

    જાયમાના મનુસ્સેસુ, જચ્ચન્ધા ન ભવન્તિ તે.

    Jāyamānā manussesu, jaccandhā na bhavanti te.

    ‘‘સોતવેકલ્લતા નત્થિ, ન ભવન્તિ મૂગપક્ખિકા;

    ‘‘Sotavekallatā natthi, na bhavanti mūgapakkhikā;

    ઇત્થિભાવં ન ગચ્છન્તિ, ઉભતોબ્યઞ્જનપણ્ડકા.

    Itthibhāvaṃ na gacchanti, ubhatobyañjanapaṇḍakā.

    ‘‘ન ભવન્તિ પરિયાપન્ના, બોધિયા નિયતા નરા;

    ‘‘Na bhavanti pariyāpannā, bodhiyā niyatā narā;

    મુત્તા આનન્તરિકેહિ, સબ્બત્થ સુદ્ધગોચરા.

    Muttā ānantarikehi, sabbattha suddhagocarā.

    ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિં ન સેવન્તિ, કમ્મકિરિયદસ્સના;

    ‘‘Micchādiṭṭhiṃ na sevanti, kammakiriyadassanā;

    વસમાનાપિ સગ્ગેસુ, અસઞ્ઞં નૂપપજ્જરે.

    Vasamānāpi saggesu, asaññaṃ nūpapajjare.

    ‘‘સુદ્ધાવાસેસુ દેવેસુ, હેતુ નામ ન વિજ્જતિ;

    ‘‘Suddhāvāsesu devesu, hetu nāma na vijjati;

    નેક્ખમ્મનિન્ના સપ્પુરિસા, વિસંયુત્તા ભવાભવે;

    Nekkhammaninnā sappurisā, visaṃyuttā bhavābhave;

    ચરન્તિ લોકત્થચરિયાયો, પૂરેન્તિ સબ્બપારમી’’તિ. (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.દૂરેનિદાનકથા) –

    Caranti lokatthacariyāyo, pūrenti sabbapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) –

    એવં સંવણ્ણિતા આનિસંસા. યે ચ ‘‘સતો સમ્પજાનો, આનન્દ, બોધિસત્તો તુસિતા કાયા ચવિત્વા માતુકુચ્છિં ઓક્કમતી’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૩.૨૦૦; દી॰ નિ॰ ૨.૧૭) સોળસ અચ્છરિયબ્ભુતધમ્મપ્પકારા, યે ચ ‘‘સીતં બ્યપગતં હોતિ, ઉણ્હઞ્ચ ઉપસમ્મતી’’તિઆદિના (બુ॰ વં॰ ૨.૮૩) ‘‘જાયમાને ખો, સારિપુત્ત, બોધિસત્તે અયં દસસહસ્સી લોકધાતુ સઙ્કમ્પતિ સમ્પકમ્પતિ સમ્પવેધતી’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૩.૨૦૧; દી॰ નિ॰ ૨.૩૨) ચ દ્વત્તિંસ પુબ્બનિમિત્તપ્પકારા, યે વા પનઞ્ઞેપિ બોધિસત્તાનં અધિપ્પાયસમિજ્ઝનં કમ્માદીસુ વસીભાવોતિ એવમાદયો તત્થ તત્થ જાતકબુદ્ધવંસાદીસુ દસ્સિતાકારા આનિસંસા, તે સબ્બેપિ એતાસં આનિસંસા. તથા યથાનિદસ્સિતભેદા અલોભાદોસાદિગુણયુગલાદયો ચાતિ વેદિતબ્બા.

    Evaṃ saṃvaṇṇitā ānisaṃsā. Ye ca ‘‘sato sampajāno, ānanda, bodhisatto tusitā kāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamatī’’tiādinā (ma. ni. 3.200; dī. ni. 2.17) soḷasa acchariyabbhutadhammappakārā, ye ca ‘‘sītaṃ byapagataṃ hoti, uṇhañca upasammatī’’tiādinā (bu. vaṃ. 2.83) ‘‘jāyamāne kho, sāriputta, bodhisatte ayaṃ dasasahassī lokadhātu saṅkampati sampakampati sampavedhatī’’tiādinā (ma. ni. 3.201; dī. ni. 2.32) ca dvattiṃsa pubbanimittappakārā, ye vā panaññepi bodhisattānaṃ adhippāyasamijjhanaṃ kammādīsu vasībhāvoti evamādayo tattha tattha jātakabuddhavaṃsādīsu dassitākārā ānisaṃsā, te sabbepi etāsaṃ ānisaṃsā. Tathā yathānidassitabhedā alobhādosādiguṇayugalādayo cāti veditabbā.

    અપિ ચ યસ્મા બોધિસત્તો અભિનીહારતો પટ્ઠાય સબ્બસત્તાનં પિતુસમો હોતિ હિતેસિતાય, દક્ખિણેય્યકો ગરુ ભાવનીયો પરમઞ્ચ પુઞ્ઞક્ખેત્તં હોતિ ગુણવિસેસયોગેન. યેભુય્યેન ચ મનુસ્સાનં પિયો હોતિ, અમનુસ્સાનં પિયો હોતિ, દેવતાહિ અનુપાલીયતિ, મેત્તાકરુણાપરિભાવિતસન્તાનતાય વાળમિગાદીહિ ચ અનભિભવનીયો હોતિ, યસ્મિં યસ્મિઞ્ચ સત્તનિકાયે પચ્ચાજાયતિ, તસ્મિં તસ્મિં ઉળારેન વણ્ણેન ઉળારેન યસેન ઉળારેન સુખેન ઉળારેન બલેન ઉળારેન આધિપતેય્યેન અઞ્ઞે સત્તે અભિભવતિ પુઞ્ઞવિસેસયોગતો.

    Api ca yasmā bodhisatto abhinīhārato paṭṭhāya sabbasattānaṃ pitusamo hoti hitesitāya, dakkhiṇeyyako garu bhāvanīyo paramañca puññakkhettaṃ hoti guṇavisesayogena. Yebhuyyena ca manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatāhi anupālīyati, mettākaruṇāparibhāvitasantānatāya vāḷamigādīhi ca anabhibhavanīyo hoti, yasmiṃ yasmiñca sattanikāye paccājāyati, tasmiṃ tasmiṃ uḷārena vaṇṇena uḷārena yasena uḷārena sukhena uḷārena balena uḷārena ādhipateyyena aññe satte abhibhavati puññavisesayogato.

    અપ્પાબાધો હોતિ અપ્પાતઙ્કો, સુવિસુદ્ધા ચસ્સ સદ્ધા હોતિ સુવિસદા, સુવિસુદ્ધં વીરિયં, સતિસમાધિપઞ્ઞા સુવિસદા, મન્દકિલેસો હોતિ મન્દદરથો મન્દપરિળાહો, કિલેસાનં મન્દભાવેનેવ સુવચો હોતિ પદક્ખિણગ્ગાહી, ખમો હોતિ સોરતો, સખિલો હોતિ પટિસન્થારકુસલો, અક્કોધનો હોતિ અનુપનાહી, અમક્ખી હોતિ અપળાસી, અનિસ્સુકી હોતિ અમચ્છરી, અસઠો હોતિ અમાયાવી, અથદ્ધો હોતિ અનતિમાની, અસારદ્ધો હોતિ અપ્પમત્તો, પરતો ઉપતાપસહો હોતિ પરેસં અનુપતાપી, યસ્મિઞ્ચ ગામખેત્તે પટિવસતિ, તત્થ સત્તાનં ભયાદયો ઉપદ્દવા યેભુય્યેન અનુપ્પન્ના નુપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના ચ વૂપસમ્મન્તિ, યેસુ ચ અપાયેસુ ઉપ્પજ્જતિ, ન તત્થ પચુરજનો વિય દુક્ખેન અધિમત્તં પીળીયતિ, ભિય્યોસોમત્તાય સંવેગમાપજ્જતિ. તસ્મા મહાપુરિસસ્સ યથારહં તસ્મિં તસ્મિં ભવે લબ્ભમાના એતે સત્તાનં પિતુસમતાદક્ખિણેય્યતાદયો ગુણવિસેસા આનિસંસાતિ વેદિતબ્બા.

    Appābādho hoti appātaṅko, suvisuddhā cassa saddhā hoti suvisadā, suvisuddhaṃ vīriyaṃ, satisamādhipaññā suvisadā, mandakileso hoti mandadaratho mandapariḷāho, kilesānaṃ mandabhāveneva suvaco hoti padakkhiṇaggāhī, khamo hoti sorato, sakhilo hoti paṭisanthārakusalo, akkodhano hoti anupanāhī, amakkhī hoti apaḷāsī, anissukī hoti amaccharī, asaṭho hoti amāyāvī, athaddho hoti anatimānī, asāraddho hoti appamatto, parato upatāpasaho hoti paresaṃ anupatāpī, yasmiñca gāmakhette paṭivasati, tattha sattānaṃ bhayādayo upaddavā yebhuyyena anuppannā nuppajjanti, uppannā ca vūpasammanti, yesu ca apāyesu uppajjati, na tattha pacurajano viya dukkhena adhimattaṃ pīḷīyati, bhiyyosomattāya saṃvegamāpajjati. Tasmā mahāpurisassa yathārahaṃ tasmiṃ tasmiṃ bhave labbhamānā ete sattānaṃ pitusamatādakkhiṇeyyatādayo guṇavisesā ānisaṃsāti veditabbā.

    તથા આયુસમ્પદા રૂપસમ્પદા કુલસમ્પદા ઇસ્સરિયસમ્પદા આદેય્યવચનતા મહાનુભાવતાતિ એતેપિ મહાપુરિસસ્સ પારમીનં આનિસંસાતિ વેદિતબ્બા. તત્થ આયુસમ્પદા નામ તસ્સં તસ્સં ઉપપત્તિયં દીઘાયુકતા ચિરટ્ઠિતિકતા, તાય યથારદ્ધાનિ કુસલસમાદાનાનિ પરિયોસાપેતિ, બહુઞ્ચ કુસલં ઉપચિનોતિ. રૂપસમ્પદા નામ અભિરૂપતા દસ્સનીયતા પાસાદિકતા, તાય રૂપપ્પમાણાનં સત્તાનં પસાદાવહો હોતિ સમ્ભાવનીયો. કુલસમ્પદા નામ ઉળારેસુ કુલેસુ અભિનિબ્બત્તિ, તાય જાતિમદાદિમદમત્તાનમ્પિ ઉપસઙ્કમનીયો હોતિ પયિરુપાસનીયો, તેન તે નિબ્બિસેવને કરોતિ. ઇસ્સરિયસમ્પદા નામ મહાવિભવતા મહેસક્ખતા મહાપરિવારતા ચ, તાહિ સઙ્ગણ્હિતબ્બે ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ સઙ્ગણ્હિતું, નિગ્ગહેતબ્બે ધમ્મેન નિગ્ગહેતુઞ્ચ સમત્થો હોતિ.

    Tathā āyusampadā rūpasampadā kulasampadā issariyasampadā ādeyyavacanatā mahānubhāvatāti etepi mahāpurisassa pāramīnaṃ ānisaṃsāti veditabbā. Tattha āyusampadā nāma tassaṃ tassaṃ upapattiyaṃ dīghāyukatā ciraṭṭhitikatā, tāya yathāraddhāni kusalasamādānāni pariyosāpeti, bahuñca kusalaṃ upacinoti. Rūpasampadā nāma abhirūpatā dassanīyatā pāsādikatā, tāya rūpappamāṇānaṃ sattānaṃ pasādāvaho hoti sambhāvanīyo. Kulasampadā nāma uḷāresu kulesu abhinibbatti, tāya jātimadādimadamattānampi upasaṅkamanīyo hoti payirupāsanīyo, tena te nibbisevane karoti. Issariyasampadā nāma mahāvibhavatā mahesakkhatā mahāparivāratā ca, tāhi saṅgaṇhitabbe catūhi saṅgahavatthūhi saṅgaṇhituṃ, niggahetabbe dhammena niggahetuñca samattho hoti.

    આદેય્યવચનતા નામ સદ્ધેય્યતા પચ્ચયિકતા, તાય સત્તાનં પમાણભૂતો હોતિ, અલઙ્ઘનીયા ચસ્સ આણા હોતિ. મહાનુભાવતા નામ આનુભાવમહન્તતા, તાય પરેહિ ન અભિભૂયતિ, સયમેવ પન પરે અઞ્ઞદત્થુ અભિભવતિ ધમ્મેન સમેન યથાભૂતગુણેહિ ચ, એવમેતે આયુસમ્પદાદયો મહાપુરિસસ્સ પારમીનં આનિસંસા, સયઞ્ચ અપરિમાણસ્સ પુઞ્ઞસમ્ભારસ્સ પરિવુડ્ઢિહેતુભૂતા યાનત્તયે સત્તાનં અવતારણસ્સ પરિપાચનસ્સ ચ કારણભૂતાતિ વેદિતબ્બા.

    Ādeyyavacanatā nāma saddheyyatā paccayikatā, tāya sattānaṃ pamāṇabhūto hoti, alaṅghanīyā cassa āṇā hoti. Mahānubhāvatā nāma ānubhāvamahantatā, tāya parehi na abhibhūyati, sayameva pana pare aññadatthu abhibhavati dhammena samena yathābhūtaguṇehi ca, evamete āyusampadādayo mahāpurisassa pāramīnaṃ ānisaṃsā, sayañca aparimāṇassa puññasambhārassa parivuḍḍhihetubhūtā yānattaye sattānaṃ avatāraṇassa paripācanassa ca kāraṇabhūtāti veditabbā.

    કિં ફલન્તિ? સમાસતો તાવ સમ્માસમ્બુદ્ધભાવો એતાસં ફલં, વિત્થારતો પન દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણઅસીતિઅનુબ્યઞ્જનબ્યામપ્પભાદિઅનેકગુણગણસમુજ્જલરૂપકાયસમ્પત્તિ- અધિટ્ઠાનસબલચતુવેસારજ્જછઅસાધારણઞાણઅટ્ઠારસાવેણિક- બુદ્ધધમ્મપ્પભુતિઅનન્તાપરિમાણ ગુણસમુદયોપસોભિની ધમ્મકાયસિરી. યાવતા પન બુદ્ધગુણા યે અનેકેહિપિ કપ્પેહિ સમ્માસમ્બુદ્ધેનાપિ વાચાય પરિયોસાપેતું ન સક્કા, ઇદમેતાસં ફલં. વુત્તઞ્ચેતં –

    Kiṃphalanti? Samāsato tāva sammāsambuddhabhāvo etāsaṃ phalaṃ, vitthārato pana dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādianekaguṇagaṇasamujjalarūpakāyasampatti- adhiṭṭhānasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇika- buddhadhammappabhutianantāparimāṇa guṇasamudayopasobhinī dhammakāyasirī. Yāvatā pana buddhaguṇā ye anekehipi kappehi sammāsambuddhenāpi vācāya pariyosāpetuṃ na sakkā, idametāsaṃ phalaṃ. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘બુદ્ધોપિ બુદ્ધસ્સ ભણેય્ય વણ્ણં, કપ્પમ્પિ ચે અઞ્ઞમભાસમાનો;

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ખીયેથ કપ્પો ચિરદીઘમન્તરે, વણ્ણો ન ખીયેથ તથાગતસ્સા’’તિ. (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૩૦૪; ૩.૧૪૧; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૨૫; ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૫૩; ચરિયા॰ અટ્ઠ॰ નિદાનકથા);

    Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; cariyā. aṭṭha. nidānakathā);

    એવમેત્થ પારમીસુ પકિણ્ણકકથા વેદિતબ્બા.

    Evamettha pāramīsu pakiṇṇakakathā veditabbā.

    યં પન પાળિયં ‘‘દત્વા દાતબ્બકં દાન’’ન્તિઆદિના સબ્બાપિ પારમી એકજ્ઝં દસ્સેત્વા પરતો ‘‘કોસજ્જં ભયતો દિસ્વા’’તિઆદિના પરિયોસાનગાથાદ્વયં વુત્તં, તં યેહિ વીરિયારમ્ભમેત્તાભાવના અપ્પમાદવિહારેહિ યથાવુત્તા બુદ્ધકારકધમ્મા વિસદભાવં ગતા સમ્માસમ્બોધિસઙ્ખાતા ચ અત્તનો વિમુત્તિ પરિપાચિતા, તેહિ વેનેય્યાનમ્પિ વિમુત્તિપરિપાચનાય ઓવાદદાનત્થં વુત્થં.

    Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘datvā dātabbakaṃ dāna’’ntiādinā sabbāpi pāramī ekajjhaṃ dassetvā parato ‘‘kosajjaṃ bhayato disvā’’tiādinā pariyosānagāthādvayaṃ vuttaṃ, taṃ yehi vīriyārambhamettābhāvanā appamādavihārehi yathāvuttā buddhakārakadhammā visadabhāvaṃ gatā sammāsambodhisaṅkhātā ca attano vimutti paripācitā, tehi veneyyānampi vimuttiparipācanāya ovādadānatthaṃ vutthaṃ.

    તત્થ કોસજ્જં ભયતો દિસ્વા, વીરિયારમ્ભઞ્ચ ખેમતોતિ ઇમિના પટિપક્ખે આદીનવદસ્સનમુખેન વીરિયારમ્ભે આનિસંસં દસ્સેતિ. આરદ્ધવીરિયા હોથાતિ ઇમિના વીરિયારમ્ભે નિયોજેતિ. યસ્મા ચ –

    Tattha kosajjaṃ bhayato disvā, vīriyārambhañca khematoti iminā paṭipakkhe ādīnavadassanamukhena vīriyārambhe ānisaṃsaṃ dasseti. Āraddhavīriyā hothāti iminā vīriyārambhe niyojeti. Yasmā ca –

    ‘‘સબ્બપાપસ્સ અકરણં, કુસલસ્સ ઉપસમ્પદા;

    ‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;

    સચિત્તપરિયોદપનં, એતં બુદ્ધાન સાસન’’ન્તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૮૩; દી॰ નિ॰ ૨.૯૦; નેત્તિ॰ ૩૦, ૫૦) –

    Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90; netti. 30, 50) –

    સઙ્ખેપતો . વિત્થારતો પન સકલેન બુદ્ધવચનેન પકાસિતા સબ્બાપિ સમ્પત્તિયો એકન્તેનેવ સમ્મપ્પધાનાધીના, તસ્મા ભગવા વીરિયારમ્ભે નિયોજેત્વા ‘‘એસા બુદ્ધાનુસાસની’’તિ આહ.

    Saṅkhepato . Vitthārato pana sakalena buddhavacanena pakāsitā sabbāpi sampattiyo ekanteneva sammappadhānādhīnā, tasmā bhagavā vīriyārambhe niyojetvā ‘‘esā buddhānusāsanī’’ti āha.

    તત્રાયં સઙ્ખેપત્થો – ય્વાયં સબ્બસંકિલેસમૂલભાવતો સબ્બાનત્થવિધાયકન્તિ કોસજ્જં ભયતો તપ્પટિપક્ખતો ચતૂહિ યોગેહિ અનુપદ્દવભાવસાધનતો વીરિયારમ્ભઞ્ચ ખેમતો દિસ્વા અધિસીલસિક્ખાદિસમ્પાદનવસેન વીરિયસ્સ આરમ્ભો સમ્મપ્પધાનાનુયોગો, તત્થ યં સમ્મદેવ નિયોજન, ‘‘આરદ્ધવીરિયા હોથા’’તિ, એસા બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં અનુસાસની અનુસિટ્ઠિ ઓવાદોતિ. સેસગાથાસુપિ ઇમિનાવ નયેન અત્થો વેદિતબ્બો.

    Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yvāyaṃ sabbasaṃkilesamūlabhāvato sabbānatthavidhāyakanti kosajjaṃ bhayato tappaṭipakkhato catūhi yogehi anupaddavabhāvasādhanato vīriyārambhañca khemato disvā adhisīlasikkhādisampādanavasena vīriyassa ārambho sammappadhānānuyogo, tattha yaṃ sammadeva niyojana, ‘‘āraddhavīriyā hothā’’ti, esā buddhānaṃ bhagavantānaṃ anusāsanī anusiṭṭhi ovādoti. Sesagāthāsupi imināva nayena attho veditabbo.

    અયં પન વિસેસો – વિવાદન્તિ વિરુદ્ધવાદં, છવિવાદવત્થુવસેન વિવદનન્તિ અત્થો. અવિવાદન્તિ વિવાદપટિપક્ખં મેત્તાવચીકમ્મં, મેત્તાભાવનં વા. અથ વા અવિવાદન્તિ અવિવાદહેતુભૂતં છબ્બિધં સારણીયધમ્મં. સમગ્ગાતિ અવગ્ગા, કાયેન ચેવ ચિત્તેન ચ સહિતા અવિરમિતા અવિયુત્તાતિ અત્થો. સખિલાતિ સક્કીલા મુદુસીલા, અઞ્ઞમઞ્ઞમ્હિ મુદુહદયાતિ અત્થો. એસા બુદ્ધાનુસાસનીતિ એત્થ સબ્બેન સબ્બં વિવાદમનુપગમ્મ યદિદં છસારણીયધમ્મપરિપૂરણવસેન સમગ્ગવાસે નિયોજનં, એસા બુદ્ધાનં અનુસિટ્ઠીતિ યોજેતબ્બં. સમગ્ગવાસઞ્હિ વસમાના સીલદિટ્ઠિસામઞ્ઞગતા અવિવદમાના સુખેનેવ તિસ્સો સિક્ખા પરિપૂરેસ્સન્તીતિ સત્થા સમગ્ગવાસે નિયોજનં અત્તનો સાસનન્તિ દસ્સેસિ.

    Ayaṃ pana viseso – vivādanti viruddhavādaṃ, chavivādavatthuvasena vivadananti attho. Avivādanti vivādapaṭipakkhaṃ mettāvacīkammaṃ, mettābhāvanaṃ vā. Atha vā avivādanti avivādahetubhūtaṃ chabbidhaṃ sāraṇīyadhammaṃ. Samaggāti avaggā, kāyena ceva cittena ca sahitā aviramitā aviyuttāti attho. Sakhilāti sakkīlā mudusīlā, aññamaññamhi muduhadayāti attho. Esā buddhānusāsanīti ettha sabbena sabbaṃ vivādamanupagamma yadidaṃ chasāraṇīyadhammaparipūraṇavasena samaggavāse niyojanaṃ, esā buddhānaṃ anusiṭṭhīti yojetabbaṃ. Samaggavāsañhi vasamānā sīladiṭṭhisāmaññagatā avivadamānā sukheneva tisso sikkhā paripūressantīti satthā samaggavāse niyojanaṃ attano sāsananti dassesi.

    પમાદન્તિ પમજ્જનં, કુસલાનં ધમ્માનં પમુસ્સનં અકુસલેસુ ચ ધમ્મેસુ ચિત્તવોસ્સગ્ગં. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘તત્થ કતમો પમાદો, કાયદુચ્ચરિતે વા વચીદુચ્ચરિતે વા મનોદુચ્ચરિતે વા પઞ્ચસુ વા કામગુણેસુ ચિત્તસ્સ વોસગ્ગો વોસગ્ગાનુપ્પદાનં કુસલાનં વા ધમ્માનં ભાવનાય અસક્કચ્ચકિરિયતા, અસાતચ્ચકિરિયતા, અનટ્ઠિતકિરિયતા, ઓલીનવુત્તિતા, નિક્ખિત્તછન્દતા, નિક્ખિત્તધુરતા અનાસેવના અભાવના અબહુલીકમ્મં…પે॰… યો એવરૂપો પમાદો પમજ્જના પમજ્જિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ પમાદો’’તિ (વિભ॰ ૮૪૬).

    Pamādanti pamajjanaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ pamussanaṃ akusalesu ca dhammesu cittavossaggaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘tattha katamo pamādo, kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vosaggo vosaggānuppadānaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā, asātaccakiriyatā, anaṭṭhitakiriyatā, olīnavuttitā, nikkhittachandatā, nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ…pe… yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ, ayaṃ vuccati pamādo’’ti (vibha. 846).

    અપ્પમાદન્તિ અપ્પમજ્જનં. તં પમાદસ્સ પટિપક્ખતો વેદિતબ્બં. અત્થતો હિ અપ્પમાદો નામ સતિયા અવિપ્પવાસો, ‘‘સતિયા અવિપ્પવાસો’’તિ ચ નિચ્ચં ઉપટ્ઠિતાય સતિયા એવેતં નામં. અપરે પન ‘‘સતિસમ્પજઞ્ઞપ્પધાના તથા પવત્તા ચત્તારો અરૂપિનો ખન્ધા અપ્પમાદો’’તિ વદન્તિ. યસ્મા પન અપ્પમાદભાવના નામ વિસું એકા ભાવના નત્થિ. યા હિ કાચિ પુઞ્ઞકિરિયા કુસલકિરિયા, સબ્બા સા અપ્પમાદભાવનાત્વેવ વેદિતબ્બા.

    Appamādanti appamajjanaṃ. Taṃ pamādassa paṭipakkhato veditabbaṃ. Atthato hi appamādo nāma satiyā avippavāso, ‘‘satiyā avippavāso’’ti ca niccaṃ upaṭṭhitāya satiyā evetaṃ nāmaṃ. Apare pana ‘‘satisampajaññappadhānā tathā pavattā cattāro arūpino khandhā appamādo’’ti vadanti. Yasmā pana appamādabhāvanā nāma visuṃ ekā bhāvanā natthi. Yā hi kāci puññakiriyā kusalakiriyā, sabbā sā appamādabhāvanātveva veditabbā.

    વિસેસતો પન વિવટ્ટૂપનિસ્સયં સરણગમનં કાયિકવાચસિકસંવરઞ્ચ ઉપાદાય સબ્બા સીલભાવના, સબ્બા સમાધિભાવના, સબ્બા પઞ્ઞાભાવના, સબ્બા કુસલભાવના, અનવજ્જભાવના , અપ્પમાદભાવના. ‘‘અપ્પમાદો’’તિ હિ ઇદં પદં મહન્તં અત્થં દીપેતિ, મહન્તં અત્થં પરિગ્ગહેત્વા તિટ્ઠતિ, સકલમ્પિ તેપિટકં બુદ્ધવચનં આહરિત્વા અપ્પમાદપદસ્સ અત્થં કત્વા કથેન્તો ધમ્મકથિકો ‘‘અતિત્થેન પક્ખન્દો’’તિ ન વત્તબ્બો. કસ્મા? અપ્પમાદપદસ્સ મહન્તભાવતો. તથા હિ સમ્માસમ્બુદ્ધો કુસિનારાયં યમકસાલાનમન્તરે પરિનિબ્બાનસમયે નિપન્નો અભિસમ્બોધિતો પટ્ઠાય પઞ્ચચત્તાલીસાય વસ્સેસુ અત્તના ભાસિતં ધમ્મં એકેનેવ પદેન સઙ્ગહેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘અપ્પમાદેન સમ્પાદેથા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૨૧૮) ભિક્ખૂનં ઓવાદમદાસિ. તથા ચાહ – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, યાનિ કાનિચિ જઙ્ગમાનં પાણાનં પદજાતાનિ, સબ્બાનિ તાનિ હત્થિપદે સમોધાનં ગચ્છન્તિ, હત્થિપદં તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ યદિદં મહન્તત્તેન, એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યે કેચિ કુસલા ધમ્મા, સબ્બે તે અપ્પમાદમૂલકા અપ્પમાદસમોસરણા, અપ્પમાદો તેસં અગ્ગમક્ખાયતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૦૦ થોકં વિસદિસં). તત્થ અપ્પમાદભાવનં સિખાપ્પત્તં દસ્સેન્તો સત્થા ‘‘ભાવેથટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગ’’ન્તિ આહ.

    Visesato pana vivaṭṭūpanissayaṃ saraṇagamanaṃ kāyikavācasikasaṃvarañca upādāya sabbā sīlabhāvanā, sabbā samādhibhāvanā, sabbā paññābhāvanā, sabbā kusalabhāvanā, anavajjabhāvanā , appamādabhāvanā. ‘‘Appamādo’’ti hi idaṃ padaṃ mahantaṃ atthaṃ dīpeti, mahantaṃ atthaṃ pariggahetvā tiṭṭhati, sakalampi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āharitvā appamādapadassa atthaṃ katvā kathento dhammakathiko ‘‘atitthena pakkhando’’ti na vattabbo. Kasmā? Appamādapadassa mahantabhāvato. Tathā hi sammāsambuddho kusinārāyaṃ yamakasālānamantare parinibbānasamaye nipanno abhisambodhito paṭṭhāya pañcacattālīsāya vassesu attanā bhāsitaṃ dhammaṃ ekeneva padena saṅgahetvā dassento ‘‘appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) bhikkhūnaṃ ovādamadāsi. Tathā cāha – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, yāni kānici jaṅgamānaṃ pāṇānaṃ padajātāni, sabbāni tāni hatthipade samodhānaṃ gacchanti, hatthipadaṃ tesaṃ aggamakkhāyati yadidaṃ mahantattena, evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalā dhammā, sabbe te appamādamūlakā appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (ma. ni. 1.300 thokaṃ visadisaṃ). Tattha appamādabhāvanaṃ sikhāppattaṃ dassento satthā ‘‘bhāvethaṭṭhaṅgikaṃ magga’’nti āha.

    તસ્સત્થો – યો એસ સીલાદિખન્ધત્તયસઙ્ગહો સમ્માદિટ્ઠિપુબ્બઙ્ગમો સમ્માદિટ્ઠિઆદીનંયેવ અટ્ઠન્નં અઙ્ગાનં વસેન અટ્ઠઙ્ગિકો અરિયમગ્ગો, તં ભાવેથ અત્તનો સન્તાને ઉપ્પાદેથ. દસ્સનમગ્ગમત્તે અઠત્વા ઉપરિ તિણ્ણં મગ્ગાનં ઉપ્પાદનવસેન વડ્ઢેથ, એવં વો અપ્પમાદભાવના સિખાપ્પત્તા ભવિસ્સતીતિ. એસા બુદ્ધાનુસાસનીતિ યદિદં કુસલેસુ ધમ્મેસુ અપ્પમજ્જનં, તઞ્ચ ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરિયમગ્ગસ્સ ભાવના એસા બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં અનુસિટ્ઠિ ઓવાદોતિ.

    Tassattho – yo esa sīlādikhandhattayasaṅgaho sammādiṭṭhipubbaṅgamo sammādiṭṭhiādīnaṃyeva aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ vasena aṭṭhaṅgiko ariyamaggo, taṃ bhāvetha attano santāne uppādetha. Dassanamaggamatte aṭhatvā upari tiṇṇaṃ maggānaṃ uppādanavasena vaḍḍhetha, evaṃ vo appamādabhāvanā sikhāppattā bhavissatīti. Esā buddhānusāsanīti yadidaṃ kusalesu dhammesu appamajjanaṃ, tañca ussukkāpetvā ariyamaggassa bhāvanā esā buddhānaṃ bhagavantānaṃ anusiṭṭhi ovādoti.

    ઇતિ ભગવા અરહત્તનિકૂટેનેવ ચરિયાપિટકદેસનં નિટ્ઠાપેસિ. ઇત્થં સુદન્તિઆદીસુ ઇત્થન્તિ કપ્પે ચ સતસહસ્સેતિઆદિના (ચરિયા॰ ૧.૧) પકારેન. સુદન્તિ નિપાતમત્તં. ભગવાતિ ભાગ્યવન્તતાદીહિ કારણેહિ ભગવા. અત્તનો પુબ્બચરિયન્તિ પુરિમાસુ અકિત્તિપણ્ડિતાદિજાતીસુ અત્તનો પટિપત્તિદુક્કરકિરિયં. સમ્ભાવયમાનોતિ હત્થતલે આમલકં વિય સમ્મદેવ પકાસેન્તો. બુદ્ધાપદાનિયં નામાતિ બુદ્ધાનં પુરાતનકમ્મં પોરાણં દુક્કરકિરિયં અધિકિચ્ચ પવત્તત્તા દેસિતત્તા બુદ્ધાપદાનિયન્તિ એવંનામકં. ધમ્મપરિયાયન્તિ ધમ્મદેસનં ધમ્મભૂતં વા કારણં. અભાસિત્થાતિ અવોચ. યં પનેત્થ ન વુત્તં, તં હેટ્ઠા વુત્તનયત્તા ઉત્તાનત્થત્તા ચ ન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

    Iti bhagavā arahattanikūṭeneva cariyāpiṭakadesanaṃ niṭṭhāpesi. Itthaṃ sudantiādīsu itthanti kappe ca satasahassetiādinā (cariyā. 1.1) pakārena. Sudanti nipātamattaṃ. Bhagavāti bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā. Attano pubbacariyanti purimāsu akittipaṇḍitādijātīsu attano paṭipattidukkarakiriyaṃ. Sambhāvayamānoti hatthatale āmalakaṃ viya sammadeva pakāsento. Buddhāpadāniyaṃ nāmāti buddhānaṃ purātanakammaṃ porāṇaṃ dukkarakiriyaṃ adhikicca pavattattā desitattā buddhāpadāniyanti evaṃnāmakaṃ. Dhammapariyāyanti dhammadesanaṃ dhammabhūtaṃ vā kāraṇaṃ. Abhāsitthāti avoca. Yaṃ panettha na vuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānatthattā ca na vuttanti veditabbaṃ.

    નિગમનકથા

    Nigamanakathā

    એત્તાવતા ચ –

    Ettāvatā ca –

    વિસુદ્ધચરિતો સત્થા, બુદ્ધિચરિયાય પારગૂ;

    Visuddhacarito satthā, buddhicariyāya pāragū;

    સબ્બચરિયાસુ કુસલો, લોકાચરિયો અનુત્તરો.

    Sabbacariyāsu kusalo, lokācariyo anuttaro.

    યં અચ્છરિયધમ્માનં, સબ્બમચ્છરિયાતિગો;

    Yaṃ acchariyadhammānaṃ, sabbamacchariyātigo;

    અત્તનો પુબ્બચરિયાનં, આનુભાવવિભાવનં.

    Attano pubbacariyānaṃ, ānubhāvavibhāvanaṃ.

    દેસેસિ નાથો ચરિયા-પિટકં યઞ્ચ તાદિનો;

    Desesi nātho cariyā-piṭakaṃ yañca tādino;

    ધમ્મસઙ્ગાહકા થેરા, સઙ્ગાયિંસુ તથેવ ચ.

    Dhammasaṅgāhakā therā, saṅgāyiṃsu tatheva ca.

    તસ્સ અત્થં પકાસેતું, પોરાણટ્ઠકથાનયં;

    Tassa atthaṃ pakāsetuṃ, porāṇaṭṭhakathānayaṃ;

    નિસ્સાય યા સમારદ્ધા, અત્થસંવણ્ણના મયા.

    Nissāya yā samāraddhā, atthasaṃvaṇṇanā mayā.

    યા તત્થ પરમત્થાનં, નિદ્ધારેત્વા યથારહં;

    Yā tattha paramatthānaṃ, niddhāretvā yathārahaṃ;

    પકાસના પરમત્થ-દીપની નામ નામતો.

    Pakāsanā paramattha-dīpanī nāma nāmato.

    સમ્પત્તા પરિનિટ્ઠાનં, અનાકુલવિનિચ્છયા;

    Sampattā pariniṭṭhānaṃ, anākulavinicchayā;

    સાધિકાયટ્ઠવીસાય, પાળિયા ભાણવારતો.

    Sādhikāyaṭṭhavīsāya, pāḷiyā bhāṇavārato.

    ઇતિ તં સઙ્ખરોન્તેન, યં તં અધિગતં મયા;

    Iti taṃ saṅkharontena, yaṃ taṃ adhigataṃ mayā;

    પુઞ્ઞં તસ્સાનુભાવેન, લોકનાથસ્સ સાસનં.

    Puññaṃ tassānubhāvena, lokanāthassa sāsanaṃ.

    ઓગાહેત્વા વિસુદ્ધાય, સીલાદિપટિપત્તિયા;

    Ogāhetvā visuddhāya, sīlādipaṭipattiyā;

    સબ્બેપિ દેહિનો હોન્તુ, વિમુત્તિરસભાગિનો.

    Sabbepi dehino hontu, vimuttirasabhāgino.

    ચિરં તિટ્ઠતુ લોકસ્મિં, સમ્માસમ્બુદ્ધસાસનં;

    Ciraṃ tiṭṭhatu lokasmiṃ, sammāsambuddhasāsanaṃ;

    તસ્મિં સગારવા નિચ્ચં, હોન્તુ સબ્બેપિ પાણિનો.

    Tasmiṃ sagāravā niccaṃ, hontu sabbepi pāṇino.

    સમ્મા વસ્સતુ કાલેન, દેવોપિ જગતીપતિ;

    Sammā vassatu kālena, devopi jagatīpati;

    સદ્ધમ્મનિરતો લોકં, ધમ્મેનેવ પસાસતૂતિ.

    Saddhammanirato lokaṃ, dhammeneva pasāsatūti.

    ઇતિ બદરતિત્થવિહારવાસિના આચરિયધમ્મપાલેન

    Iti badaratitthavihāravāsinā ācariyadhammapālena

    કતા

    Katā

    ચરિયાપિટકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Cariyāpiṭakavaṇṇanā niṭṭhitā.


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact