| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
૨. ઉદોસિતસિક્ખાપદવણ્ણના
2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
૪૭૧-૪૭૩. દુતિયે અથાનન્દત્થેરો કથં ઓકાસં પટિલભતિ, કિં કરોન્તો ચ આહિણ્ડતીતિ આહ ‘‘થેરો કિરા’’તિઆદિ. અવિપ્પવાસેતિ નિમિત્તત્થે ભુમ્મં, અવિપ્પવાસત્થન્તિ અત્થો, વિપ્પવાસપચ્ચયા યા આપત્તિ, તદભાવત્થન્તિ વુત્તં હોતિ.
471-473. Dutiye athānandatthero kathaṃ okāsaṃ paṭilabhati, kiṃ karonto ca āhiṇḍatīti āha ‘‘thero kirā’’tiādi. Avippavāseti nimittatthe bhummaṃ, avippavāsatthanti attho, vippavāsapaccayā yā āpatti, tadabhāvatthanti vuttaṃ hoti.
૪૭૫-૪૭૬. એવં છિન્નપલિબોધોતિ એવં ઇમેહિ ચીવરનિટ્ઠાનકથિનુબ્ભારેહિ છિન્નપલિબોધો. અધિટ્ઠિતેસૂતિ તિચીવરાધિટ્ઠાનનયેન અધિટ્ઠિતેસુ. તિચીવરેન વિપ્પવુત્થો હોતીતિ ‘‘રુક્ખો છિન્નો, પટો દડ્ઢો’’તિઆદીસુ વિય અવયવેપિ સમુદાયવોહારો લબ્ભતીતિ વુત્તં.
475-476.Evaṃ chinnapalibodhoti evaṃ imehi cīvaraniṭṭhānakathinubbhārehi chinnapalibodho. Adhiṭṭhitesūti ticīvarādhiṭṭhānanayena adhiṭṭhitesu. Ticīvarena vippavuttho hotīti ‘‘rukkho chinno, paṭo daḍḍho’’tiādīsu viya avayavepi samudāyavohāro labbhatīti vuttaṃ.
૪૭૭-૪૭૮. પરિખાય વા પરિક્ખિત્તોતિ ઇમિના ચ સમન્તા નદીતળાકાદિઉદકેન પરિક્ખિત્તોપિ પરિક્ખિત્તોયેવાતિ દસ્સેતિ. એત્તાવતાતિ ‘‘પરિક્ખિત્તો’’તિ ઇમિના વચનેન. આકાસે અરુણં ઉટ્ઠાપેતીતિ ઘરસ્સ ઉપરિ આકાસે અડ્ઢતેય્યરતનપ્પમાણં અતિક્કમિત્વા અરુણં ઉટ્ઠાપેતિ. ઘરં નિવેસનુદોસિતાદિલક્ખણમેવ, ન પન પાટિયેક્કં ઘરં નામ અત્થીતિ આહ ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિ.
477-478.Parikhāyavā parikkhittoti iminā ca samantā nadītaḷākādiudakena parikkhittopi parikkhittoyevāti dasseti. Ettāvatāti ‘‘parikkhitto’’ti iminā vacanena. Ākāse aruṇaṃ uṭṭhāpetīti gharassa upari ākāse aḍḍhateyyaratanappamāṇaṃ atikkamitvā aruṇaṃ uṭṭhāpeti. Gharaṃ nivesanudositādilakkhaṇameva, na pana pāṭiyekkaṃ gharaṃ nāma atthīti āha ‘‘ettha cā’’tiādi.
૪૭૯. પાળિયં વુત્તનયેન ‘‘સભાયે’’તિ અવત્વા ‘‘સભાય’’ન્તિ પચ્ચત્તવચનં સભાય-સદ્દસ્સ નપુંસકલિઙ્ગતાવિભાવનત્થં વુત્તં. સભા-સદ્દપરિયાયોપિ હિ સભાય-સદ્દો નપુંસકલિઙ્ગયુત્તો ઇધ વુત્તોતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો ‘‘લિઙ્ગબ્યત્તયેન સભા વુત્તા’’તિ આહ. ચીવરહત્થપાસે વસિતબ્બં નત્થીતિ ચીવરહત્થપાસેયેવ વસિતબ્બન્તિ નત્થિ. યં તસ્સા…પે॰… ન વિજહિતબ્બન્તિ એત્થ તસ્સા વીથિયા સમ્મુખટ્ઠાને સભાયદ્વારાનં ગહણેનેવ તત્થ સબ્બાનિપિ ગેહાનિ સા ચ અન્તરવીથિ ગહિતાયેવ હોતિ. અતિહરિત્વા ઘરે નિક્ખિપતીતિ તં વીથિં મુઞ્ચિત્વા ઠિતે અઞ્ઞસ્મિં ઘરે નિક્ખિપતિ. પુરતો વા પચ્છતો વા હત્થપાસેતિ ઘરસ્સ હત્થપાસં સન્ધાય વદતિ.
479. Pāḷiyaṃ vuttanayena ‘‘sabhāye’’ti avatvā ‘‘sabhāya’’nti paccattavacanaṃ sabhāya-saddassa napuṃsakaliṅgatāvibhāvanatthaṃ vuttaṃ. Sabhā-saddapariyāyopi hi sabhāya-saddo napuṃsakaliṅgayutto idha vuttoti imamatthaṃ dassento ‘‘liṅgabyattayena sabhā vuttā’’ti āha. Cīvarahatthapāse vasitabbaṃ natthīti cīvarahatthapāseyeva vasitabbanti natthi. Yaṃ tassā…pe… na vijahitabbanti ettha tassā vīthiyā sammukhaṭṭhāne sabhāyadvārānaṃ gahaṇeneva tattha sabbānipi gehāni sā ca antaravīthi gahitāyeva hoti. Atiharitvā ghare nikkhipatīti taṃ vīthiṃ muñcitvā ṭhite aññasmiṃ ghare nikkhipati. Purato vā pacchato vā hatthapāseti gharassa hatthapāsaṃ sandhāya vadati.
નિવેસનાદીસુ પરિક્ખિત્તતાય એકૂપચારતા, અપરિક્ખિત્તતાય નાનૂપચારતા ચ વેદિતબ્બાતિ દસ્સેન્તો ‘‘એતેનેવુપાયેના’’તિઆદિમાહ. નિવેસનાદીનિ ગામતો બહિ સન્નિવિટ્ઠાનિ ગહિતાનીતિ વેદિતબ્બં. અન્તોગામે ઠિતાનઞ્હિ ગામગ્ગહણેન ગહિતત્તા ગામપરિહારોયેવાતિ. સબ્બત્થાપીતિ ગામાદીસુ અજ્ઝોકાસપરિયન્તેસુ પન્નરસસુ. પરિક્ખેપાદિવસેનાતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન અપરિક્ખેપસ્સેવ ગહણં વેદિતબ્બં, ન એકકુલાદીનમ્પિ.
Nivesanādīsu parikkhittatāya ekūpacāratā, aparikkhittatāya nānūpacāratā ca veditabbāti dassento ‘‘etenevupāyenā’’tiādimāha. Nivesanādīni gāmato bahi sanniviṭṭhāni gahitānīti veditabbaṃ. Antogāme ṭhitānañhi gāmaggahaṇena gahitattā gāmaparihāroyevāti. Sabbatthāpīti gāmādīsu ajjhokāsapariyantesu pannarasasu. Parikkhepādivasenāti ettha ādi-saddena aparikkhepasseva gahaṇaṃ veditabbaṃ, na ekakulādīnampi.
૪૮૦-૪૮૭. ઓવરકો નામ ગબ્ભસ્સ અબ્ભન્તરે અઞ્ઞો ગબ્ભોતિપિ વદન્તિ. મુણ્ડચ્છદનપાસાદોતિ ચન્દિકઙ્ગણયુત્તો પાસાદો.
480-487.Ovarako nāma gabbhassa abbhantare añño gabbhotipi vadanti. Muṇḍacchadanapāsādoti candikaṅgaṇayutto pāsādo.
૪૮૯. સત્થોતિ જઙ્ઘસત્થો સકટસત્થો વા. પરિયાદિયિત્વાતિ વિનિવિજ્ઝિત્વા. વુત્તમેવત્થં વિભાવેતિ ‘‘અન્તોપવિટ્ઠેન…પે॰… ઠિતો હોતી’’તિ. તત્થ અન્તોપવિટ્ઠેનાતિ ગામસ્સ નદિયા વા અન્તોપવિટ્ઠેન. નદીપરિહારો ચ લબ્ભતીતિ એત્થ ‘‘વિસું નદીપરિહારસ્સ અવુત્તત્તા ગામાદીહિ અઞ્ઞત્થ વિય ચીવરહત્થપાસોયેવ નદીપરિહારો’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. વિહારસીમન્તિ અવિપ્પવાસસીમં સન્ધાયાહ. વિહારં ગન્ત્વા વસિતબ્બન્તિ અન્તોસીમાય યત્થ કત્થચિ વસિતબ્બં. સત્થસમીપેયેવાતિ ઇદં યથાવુત્તઅબ્ભન્તરપરિચ્છેદવસેન વુત્તં. પાળિયં નાનાકુલસ્સ સત્થો હોતિ, સત્થે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા હત્થપાસા ન વિજહિતબ્બન્તિ એત્થ હત્થપાસો નામ સત્થસ્સ હત્થપાસોતિ વેદિતબ્બં.
489.Satthoti jaṅghasattho sakaṭasattho vā. Pariyādiyitvāti vinivijjhitvā. Vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘antopaviṭṭhena…pe… ṭhito hotī’’ti. Tattha antopaviṭṭhenāti gāmassa nadiyā vā antopaviṭṭhena. Nadīparihāro ca labbhatīti ettha ‘‘visuṃ nadīparihārassa avuttattā gāmādīhi aññattha viya cīvarahatthapāsoyeva nadīparihāro’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Vihārasīmanti avippavāsasīmaṃ sandhāyāha. Vihāraṃ gantvā vasitabbanti antosīmāya yattha katthaci vasitabbaṃ. Satthasamīpeyevāti idaṃ yathāvuttaabbhantaraparicchedavasena vuttaṃ. Pāḷiyaṃ nānākulassasattho hoti, satthe cīvaraṃ nikkhipitvā hatthapāsā na vijahitabbanti ettha hatthapāso nāma satthassa hatthapāsoti veditabbaṃ.
૪૯૦. એકકુલસ્સ ખેત્તેતિ અપરિક્ખિત્તં સન્ધાય વદતિ. યસ્મા ‘‘નાનાકુલસ્સ પરિક્ખિત્તે ખેત્તે ચીવરં નિક્ખિપિત્વા ખેત્તદ્વારમૂલે વા તસ્સ હત્થપાસે વા વત્થબ્બ’’ન્તિ વુત્તં, તસ્મા દ્વારમૂલતો અઞ્ઞત્થ અન્તોખેત્તેપિ વસન્તેન ચીવરં હત્થપાસે કત્વાયેવ વસિતબ્બં.
490.Ekakulassa khetteti aparikkhittaṃ sandhāya vadati. Yasmā ‘‘nānākulassa parikkhitte khette cīvaraṃ nikkhipitvā khettadvāramūle vā tassa hatthapāse vā vatthabba’’nti vuttaṃ, tasmā dvāramūlato aññattha antokhettepi vasantena cīvaraṃ hatthapāse katvāyeva vasitabbaṃ.
૪૯૧-૪૯૪. ‘‘વિહારો નામ સપરિક્ખિત્તો વા અપરિક્ખિત્તો વા સકલો આવાસો’’તિ વદન્તિ. યસ્મિં વિહારેતિ એત્થ પન એકં ગેહમેવ વુત્તં. એકકુલનાનાકુલસન્તકતા ચેત્થ કારાપકાનં વસેન વેદિતબ્બા. છાયાય ફુટ્ઠોકાસસ્સ અન્તો એવાતિ યદા મહાવીથિયં ઉજુકમેવ ગચ્છન્તં સૂરિયમણ્ડલં મજ્ઝન્હિકં પાપુણાતિ, તદા યં ઓકાસં છાયા ફરતિ, તં સન્ધાય વુત્તં. અગમનપથેતિ યં તદહેવ ગન્ત્વા પુન આગન્તું સક્કા ન હોતિ, તાદિસં સન્ધાય વુત્તં.
491-494.‘‘Vihāro nāma saparikkhitto vā aparikkhitto vā sakalo āvāso’’ti vadanti. Yasmiṃ vihāreti ettha pana ekaṃ gehameva vuttaṃ. Ekakulanānākulasantakatā cettha kārāpakānaṃ vasena veditabbā. Chāyāya phuṭṭhokāsassa anto evāti yadā mahāvīthiyaṃ ujukameva gacchantaṃ sūriyamaṇḍalaṃ majjhanhikaṃ pāpuṇāti, tadā yaṃ okāsaṃ chāyā pharati, taṃ sandhāya vuttaṃ. Agamanapatheti yaṃ tadaheva gantvā puna āgantuṃ sakkā na hoti, tādisaṃ sandhāya vuttaṃ.
૪૯૫. નદિં ઓતરતીતિ હત્થપાસં મુઞ્ચિત્વા ઓતરતિ. ન આપજ્જતીતિ પરિભોગપચ્ચયા દુક્કટં નાપજ્જતિ. તેનાહ ‘‘સો હી’’તિઆદિ. અપરિભોગારહત્તાતિ ઇમિનાવ નિસ્સગ્ગિયચીવરં અનિસ્સજ્જેત્વા પરિભુઞ્જન્તસ્સ દુક્કટં અચિત્તકન્તિ સિદ્ધં. એકં પારુપિત્વા એકં અંસકૂટે ઠપેત્વા ગન્તબ્બન્તિ ઇદં બહૂનં સઞ્ચારટ્ઠાને એવં અકત્વા ગમનં ન સારુપ્પન્તિ કત્વા વુત્તં. બહિગામે ઠપેત્વા…પે॰… વિનયકમ્મં કાતબ્બન્તિ વુત્તત્તા અધિટ્ઠાને વિય પરમ્મુખા ઠિતમ્પિ નિસ્સગ્ગિયં ચીવરં નિસ્સજ્જિતું નિસ્સટ્ઠચીવરઞ્ચ દાતું વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બં.
495.Nadiṃ otaratīti hatthapāsaṃ muñcitvā otarati. Na āpajjatīti paribhogapaccayā dukkaṭaṃ nāpajjati. Tenāha ‘‘so hī’’tiādi. Aparibhogārahattāti imināva nissaggiyacīvaraṃ anissajjetvā paribhuñjantassa dukkaṭaṃ acittakanti siddhaṃ. Ekaṃ pārupitvā ekaṃ aṃsakūṭe ṭhapetvā gantabbanti idaṃ bahūnaṃ sañcāraṭṭhāne evaṃ akatvā gamanaṃ na sāruppanti katvā vuttaṃ. Bahigāme ṭhapetvā…pe… vinayakammaṃ kātabbanti vuttattā adhiṭṭhāne viya parammukhā ṭhitampi nissaggiyaṃ cīvaraṃ nissajjituṃ nissaṭṭhacīvarañca dātuṃ vaṭṭatīti veditabbaṃ.
ગમને સઉસ્સાહત્તા ‘‘નિસ્સયો પન ન પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ વુત્તં. મુહુત્તં સયિત્વા…પે॰… નિસ્સયો ચ પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ એત્થ ‘‘ઉસ્સાહે અપરિચ્ચત્તેપિ ગમનસ્સ ઉપચ્છિન્નત્તા પુન ઉટ્ઠાય સઉસ્સાહં ગચ્છન્તાનમ્પિ અન્તરા અરુણે ઉટ્ઠિતે નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતિયેવા’’તિ વદન્તિ. પરતો મુહુત્તં ઠત્વાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ વચનં અગ્ગહેત્વા ગતાતિ એત્થ સચે એવં ગચ્છન્તા ‘‘પુરારુણા અઞ્ઞમઞ્ઞં પસ્સિસ્સામા’’તિ ઉસ્સાહં વિનાવ ગતા હોન્તિ, અરુણુગ્ગમને નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિ ન વત્તબ્બા પઠમતરંયેવ પટિપ્પસ્સમ્ભનતો. અથ ‘‘પુરારુણા પસ્સિસ્સામા’’તિ સઉસ્સાહાવ ગચ્છન્તિ, નિસ્સયપટિપ્પસ્સદ્ધિયેવ ન વત્તબ્બા. એવઞ્ચ સતિ ‘‘સહ અરુણુગ્ગમના નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતી’’તિ કસ્મા વુત્તં? વુચ્ચતે – સઉસ્સહત્તા પઠમતરં પટિપ્પસ્સદ્ધિ ન વુત્તા. સતિપિ ચ ઉસ્સાહભાવે એકતો ગમનસ્સ ઉપચ્છિન્નત્તા ‘‘મુહુત્તં ઠત્વા’’તિ એત્થ વિય સહ અરુણુગ્ગમના પટિપ્પસ્સદ્ધિયેવ વુત્તા.
Gamane saussāhattā ‘‘nissayo pana na paṭippassambhatī’’ti vuttaṃ. Muhuttaṃ sayitvā…pe… nissayo ca paṭippassambhatīti ettha ‘‘ussāhe apariccattepi gamanassa upacchinnattā puna uṭṭhāya saussāhaṃ gacchantānampi antarā aruṇe uṭṭhite nissayo paṭippassambhatiyevā’’ti vadanti. Parato muhuttaṃ ṭhatvāti etthāpi eseva nayo. Aññamaññassa vacanaṃ aggahetvā gatāti ettha sace evaṃ gacchantā ‘‘purāruṇā aññamaññaṃ passissāmā’’ti ussāhaṃ vināva gatā honti, aruṇuggamane nissayapaṭippassaddhi na vattabbā paṭhamataraṃyeva paṭippassambhanato. Atha ‘‘purāruṇā passissāmā’’ti saussāhāva gacchanti, nissayapaṭippassaddhiyeva na vattabbā. Evañca sati ‘‘saha aruṇuggamanā nissayo paṭippassambhatī’’ti kasmā vuttaṃ? Vuccate – saussahattā paṭhamataraṃ paṭippassaddhi na vuttā. Satipi ca ussāhabhāve ekato gamanassa upacchinnattā ‘‘muhuttaṃ ṭhatvā’’ti ettha viya saha aruṇuggamanā paṭippassaddhiyeva vuttā.
અન્તોસીમાયં ગામન્તિ અવિપ્પવાસસીમાસમ્મુતિયા પચ્છા પતિટ્ઠાપિતગામં સન્ધાય વદતિ ગામં અન્તો કત્વા અવિપ્પવાસસીમાસમ્મુતિયા અભાવતો. નેવ ચીવરાનિ નિસ્સગ્ગિયાનિ હોન્તીતિ અવિપ્પવાસસીમાભાવતો વુત્તં, ન નિસ્સયો પટિપ્પસ્સમ્ભતીતિ સઉસ્સાહભાવતો. અન્તરામગ્ગેયેવ ચ નેસં અરુણં ઉગ્ગચ્છતીતિ ધમ્મં સુત્વા આગચ્છન્તાનં અરુણં ઉગ્ગચ્છતિ. અસ્સતિયા ગચ્છતીતિ અસ્સતિયા અત્તનો ચીવરં અપચ્ચુદ્ધરિત્વા થેરસ્સ ચીવરં અપચ્ચુદ્ધરાપેત્વા ગચ્છતિ. એવં ગતે તસ્મિં પચ્છા થેરેન સરિત્વા પટિપજ્જિતબ્બવિધિં દસ્સેતિ ‘‘અત્તનો ચીવરં પચ્ચુદ્ધરિત્વા દહરસ્સ ચીવરં વિસ્સાસેન ગહેત્વા ઠપેતબ્બ’’ન્તિ. ગન્ત્વા વત્તબ્બોતિ આગતકિચ્ચં નિટ્ઠપેત્વા વિહારં ગતેન પટિપજ્જિતબ્બવિધિં દસ્સેતિ. અનધિટ્ઠિતચીવરતા, અનત્થતકથિનતા, અલદ્ધસમ્મુતિતા, રત્તિવિપ્પવાસોતિ ઇમાનેત્થ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ.
Antosīmāyaṃ gāmanti avippavāsasīmāsammutiyā pacchā patiṭṭhāpitagāmaṃ sandhāya vadati gāmaṃ anto katvā avippavāsasīmāsammutiyā abhāvato. Neva cīvarāni nissaggiyāni hontīti avippavāsasīmābhāvato vuttaṃ, na nissayo paṭippassambhatīti saussāhabhāvato. Antarāmaggeyeva ca nesaṃ aruṇaṃ uggacchatīti dhammaṃ sutvā āgacchantānaṃ aruṇaṃ uggacchati. Assatiyā gacchatīti assatiyā attano cīvaraṃ apaccuddharitvā therassa cīvaraṃ apaccuddharāpetvā gacchati. Evaṃ gate tasmiṃ pacchā therena saritvā paṭipajjitabbavidhiṃ dasseti ‘‘attano cīvaraṃ paccuddharitvā daharassa cīvaraṃ vissāsena gahetvā ṭhapetabba’’nti. Gantvā vattabboti āgatakiccaṃ niṭṭhapetvā vihāraṃ gatena paṭipajjitabbavidhiṃ dasseti. Anadhiṭṭhitacīvaratā, anatthatakathinatā, aladdhasammutitā, rattivippavāsoti imānettha cattāri aṅgāni.
ઉદોસિતસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Udositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૨. ઉદોસિતસિક્ખાપદં • 2. Udositasikkhāpadaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૨. ઉદોસિતસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ૨. ઉદોસિતસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૨. ઉદોસિતસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
