| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā |
अधिकरणभेदं
Adhikaraṇabhedaṃ
उक्कोटनभेदादिवण्णना
Ukkoṭanabhedādivaṇṇanā
३४०. अधिकरणभेदे इमे दस उक्कोटाति अधिकरणानं उक्कोटेत्वा पुन अधिकरणउक्कोटेन समथानं उक्कोटं दस्सेतुं ‘‘विवादाधिकरणं उक्कोटेन्तो कति समथे उक्कोटेती’’तिआदिमाह। तत्थ विवादाधिकरणं उक्कोटेन्तो द्वे समथे उक्कोटेतीति सम्मुखाविनयञ्च येभुय्यसिकञ्च इमे द्वे उक्कोटेति, पटिसेधेति; पटिक्कोसतीति अत्थो। अनुवादाधिकरणं उक्कोटेन्तो चत्तारोति सम्मुखाविनयं, सतिविनयं, अमूळ्हविनयं, तस्सपापियसिकन्ति इमे चत्तारो समथे उक्कोटेति। आपत्ताधिकरणं उक्कोटेन्तो तयोति सम्मुखाविनयं, पटिञ्ञातकरणं, तिणवत्थारकन्ति इमे तयो समथे उक्कोटेति। किच्चाधिकरणं उक्कोटेन्तो एकन्ति सम्मुखाविनयं इमं एकं समथं उक्कोटेति।
340. Adhikaraṇabhede ime dasa ukkoṭāti adhikaraṇānaṃ ukkoṭetvā puna adhikaraṇaukkoṭena samathānaṃ ukkoṭaṃ dassetuṃ ‘‘vivādādhikaraṇaṃ ukkoṭento kati samathe ukkoṭetī’’tiādimāha. Tattha vivādādhikaraṇaṃ ukkoṭento dve samathe ukkoṭetīti sammukhāvinayañca yebhuyyasikañca ime dve ukkoṭeti, paṭisedheti; paṭikkosatīti attho. Anuvādādhikaraṇaṃ ukkoṭento cattāroti sammukhāvinayaṃ, sativinayaṃ, amūḷhavinayaṃ, tassapāpiyasikanti ime cattāro samathe ukkoṭeti. Āpattādhikaraṇaṃ ukkoṭento tayoti sammukhāvinayaṃ, paṭiññātakaraṇaṃ, tiṇavatthārakanti ime tayo samathe ukkoṭeti. Kiccādhikaraṇaṃ ukkoṭento ekanti sammukhāvinayaṃ imaṃ ekaṃ samathaṃ ukkoṭeti.
३४१. कति उक्कोटातिआदिपुच्छानं विस्सज्जने पन द्वादससु उक्कोटेसु अकतं कम्मन्तिआदयो ताव तयो उक्कोटा विसेसतो दुतिये अनुवादाधिकरणे लब्भन्ति। अनिहतं कम्मन्तिआदयो तयो पठमे विवादाधिकरणे लब्भन्ति। अविनिच्छितन्तिआदयो तयो ततिये आपत्ताधिकरणे लब्भन्ति। अवूपसन्तन्तिआदयो तयो चतुत्थे किच्चाधिकरणे लब्भन्ति; अपिच द्वादसापि च एकेकस्मिं अधिकरणे लब्भन्तियेव।
341.Kati ukkoṭātiādipucchānaṃ vissajjane pana dvādasasu ukkoṭesu akataṃ kammantiādayo tāva tayo ukkoṭā visesato dutiye anuvādādhikaraṇe labbhanti. Anihataṃ kammantiādayo tayo paṭhame vivādādhikaraṇe labbhanti. Avinicchitantiādayo tayo tatiye āpattādhikaraṇe labbhanti. Avūpasantantiādayo tayo catutthe kiccādhikaraṇe labbhanti; apica dvādasāpi ca ekekasmiṃ adhikaraṇe labbhantiyeva.
तत्थजातकं अधिकरणं उक्कोटेतीति यस्मिं विहारे ‘‘मय्हं इमिना पत्तो गहितो, चीवरं गहित’’न्तिआदिना नयेन पत्तचीवरादीनं अत्थाय अधिकरणं उप्पन्नं होति, तस्मिंयेव च नं विहारे आवासिका सन्निपतित्वा ‘‘अलं आवुसो’’ति अत्तपच्चत्थिके सञ्ञापेत्वा पाळिमुत्तकविनिच्छयेनेव वूपसमेन्ति, इदं तत्थजातकं अधिकरणं नाम। येनापि विनिच्छयेन समितं, सोपि एको समथोयेव। इमं उक्कोटेन्तस्सापि पाचित्तियं।
Tatthajātakaṃ adhikaraṇaṃ ukkoṭetīti yasmiṃ vihāre ‘‘mayhaṃ iminā patto gahito, cīvaraṃ gahita’’ntiādinā nayena pattacīvarādīnaṃ atthāya adhikaraṇaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva ca naṃ vihāre āvāsikā sannipatitvā ‘‘alaṃ āvuso’’ti attapaccatthike saññāpetvā pāḷimuttakavinicchayeneva vūpasamenti, idaṃ tatthajātakaṃ adhikaraṇaṃ nāma. Yenāpi vinicchayena samitaṃ, sopi eko samathoyeva. Imaṃ ukkoṭentassāpi pācittiyaṃ.
तत्थजातकं वूपसन्तन्ति सचे पन तं अधिकरणं नेवासिका वूपसमेतुं न सक्कोन्ति, अथञ्ञो विनयधरो आगन्त्वा ‘‘किं आवुसो इमस्मिं विहारे उपोसथो वा पवारणा वा ठिता’’ति पुच्छति, तेहि च तस्मिं कारणे कथिते तं अधिकरणं खन्धकतो च परिवारतो च सुत्तेन विनिच्छिनित्वा वूपसमेति, इदं तत्थजातकं वूपसन्तं नाम अधिकरणं। एतं उक्कोटेन्तस्सापि पाचित्तियमेव।
Tatthajātakaṃ vūpasantanti sace pana taṃ adhikaraṇaṃ nevāsikā vūpasametuṃ na sakkonti, athañño vinayadharo āgantvā ‘‘kiṃ āvuso imasmiṃ vihāre uposatho vā pavāraṇā vā ṭhitā’’ti pucchati, tehi ca tasmiṃ kāraṇe kathite taṃ adhikaraṇaṃ khandhakato ca parivārato ca suttena vinicchinitvā vūpasameti, idaṃ tatthajātakaṃ vūpasantaṃ nāma adhikaraṇaṃ. Etaṃ ukkoṭentassāpi pācittiyameva.
अन्तरामग्गेति ते अत्तपच्चत्थिका ‘‘न मयं एतस्स विनिच्छये तिट्ठाम, नायं विनये कुसलो, असुकस्मिं नाम गामे विनयधरा थेरा वसन्ति, तत्थ गन्त्वा विनिच्छिनिस्सामा’’ति गच्छन्ता अन्तरामग्गेयेव कारणं सल्लक्खेत्वा अञ्ञमञ्ञं वा सञ्ञापेन्ति, अञ्ञे वा ते भिक्खू निज्झापेन्ति, इदम्पि वूपसन्तमेव होति। एवं वूपसन्तं अन्तरामग्गे अधिकरणं उक्कोटेति यो, तस्सापि पाचित्तियमेव।
Antarāmaggeti te attapaccatthikā ‘‘na mayaṃ etassa vinicchaye tiṭṭhāma, nāyaṃ vinaye kusalo, asukasmiṃ nāma gāme vinayadharā therā vasanti, tattha gantvā vinicchinissāmā’’ti gacchantā antarāmaggeyeva kāraṇaṃ sallakkhetvā aññamaññaṃ vā saññāpenti, aññe vā te bhikkhū nijjhāpenti, idampi vūpasantameva hoti. Evaṃ vūpasantaṃ antarāmagge adhikaraṇaṃ ukkoṭeti yo, tassāpi pācittiyameva.
अन्तरामग्गे वूपसन्तन्ति न हेव खो पन अञ्ञमञ्ञं सञ्ञत्तिया वा सभागभिक्खुनिज्झापनेन वा वूपसन्तं होति; अपिच खो पटिपथं आगच्छन्तो एको विनयधरो दिस्वा ‘‘कत्थ आवुसो गच्छथा’’ति पुच्छित्वा ‘‘असुकं नाम गामं, इमिना नाम कारणेना’’ति वुत्ते ‘‘अलं, आवुसो, किं तत्थ गतेना’’ति तत्थेव धम्मेन विनयेन तं अधिकरणं वूपसमेति, इदं अन्तरामग्गे वूपसन्तं नाम। एतं उक्कोटेन्तस्सापि पाचित्तियमेव।
Antarāmagge vūpasantanti na heva kho pana aññamaññaṃ saññattiyā vā sabhāgabhikkhunijjhāpanena vā vūpasantaṃ hoti; apica kho paṭipathaṃ āgacchanto eko vinayadharo disvā ‘‘kattha āvuso gacchathā’’ti pucchitvā ‘‘asukaṃ nāma gāmaṃ, iminā nāma kāraṇenā’’ti vutte ‘‘alaṃ, āvuso, kiṃ tattha gatenā’’ti tattheva dhammena vinayena taṃ adhikaraṇaṃ vūpasameti, idaṃ antarāmagge vūpasantaṃ nāma. Etaṃ ukkoṭentassāpi pācittiyameva.
तत्थ गतन्ति सचे पन ‘‘अलं, आवुसो, किं तत्थ गतेना’’ति वुच्चमानापि ‘‘मयं तत्थेव गन्त्वा विनिच्छयं पापेस्सामा’’ति विनयधरस्स वचनं अनादियित्वा गच्छन्तियेव, गन्त्वा सभागानं भिक्खूनं एतमत्थं आरोचेन्ति। सभागा भिक्खू ‘‘अलं, आवुसो, सङ्घसन्निपातं नाम गरुक’’न्ति तत्थेव निसीदापेत्वा विनिच्छिनित्वा सञ्ञापेन्ति, इदम्पि वूपसन्तमेव होति। एवं वूपसन्तं तत्थ गतं अधिकरणं उक्कोटेति यो, तस्सापि पाचित्तियमेव।
Tattha gatanti sace pana ‘‘alaṃ, āvuso, kiṃ tattha gatenā’’ti vuccamānāpi ‘‘mayaṃ tattheva gantvā vinicchayaṃ pāpessāmā’’ti vinayadharassa vacanaṃ anādiyitvā gacchantiyeva, gantvā sabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocenti. Sabhāgā bhikkhū ‘‘alaṃ, āvuso, saṅghasannipātaṃ nāma garuka’’nti tattheva nisīdāpetvā vinicchinitvā saññāpenti, idampi vūpasantameva hoti. Evaṃ vūpasantaṃ tattha gataṃ adhikaraṇaṃ ukkoṭeti yo, tassāpi pācittiyameva.
तत्थ गतं वूपसन्तन्ति न हेव खो पन सभागभिक्खूनं सञ्ञत्तिया वूपसन्तं होति; अपिच खो सङ्घं सन्निपातेत्वा आरोचितं सङ्घमज्झे विनयधरा वूपसमेन्ति, इदं तत्थ गतं वूपसन्तं नाम। एतं उक्कोटेन्तस्सापि पाचित्तियमेव।
Tatthagataṃ vūpasantanti na heva kho pana sabhāgabhikkhūnaṃ saññattiyā vūpasantaṃ hoti; apica kho saṅghaṃ sannipātetvā ārocitaṃ saṅghamajjhe vinayadharā vūpasamenti, idaṃ tattha gataṃ vūpasantaṃ nāma. Etaṃ ukkoṭentassāpi pācittiyameva.
सतिविनयन्ति खीणासवस्स दिन्नं सतिविनयं उक्कोटेति, पाचित्तियमेव। उम्मत्तकस्स दिन्ने अमूळ्हविनये पापुस्सन्नस्स दिन्नाय तस्सपापियसिकायपि एसेव नयो।
Sativinayanti khīṇāsavassa dinnaṃ sativinayaṃ ukkoṭeti, pācittiyameva. Ummattakassa dinne amūḷhavinaye pāpussannassa dinnāya tassapāpiyasikāyapi eseva nayo.
तिणवत्थारकं उक्कोटेतीति सङ्घेन तिणवत्थारकसमथेन वूपसमिते अधिकरणे ‘‘आपत्ति नाम एकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पग्गहेत्वा देसियमाना वुट्ठाति, यं पनेतं निद्दायन्तस्सापि आपत्तिवुट्ठानं नाम, एतं मय्हं न खमती’’ति एवं वदन्तोपि तिणवत्थारकं उक्कोटेति नाम, तस्सापि पाचित्तियमेव।
Tiṇavatthārakaṃukkoṭetīti saṅghena tiṇavatthārakasamathena vūpasamite adhikaraṇe ‘‘āpatti nāma ekaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā desiyamānā vuṭṭhāti, yaṃ panetaṃ niddāyantassāpi āpattivuṭṭhānaṃ nāma, etaṃ mayhaṃ na khamatī’’ti evaṃ vadantopi tiṇavatthārakaṃ ukkoṭeti nāma, tassāpi pācittiyameva.
छन्दागतिं गच्छन्तो अधिकरणं उक्कोटेतीति विनयधरो हुत्वा अत्तनो उपज्झायादीनं अत्थाय ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदीनि दीपेत्वा पुब्बे विनिच्छितं अधिकरणं द्वादससु उक्कोटेसु येन केनचि उक्कोटेन्तो छन्दागतिं गच्छन्तो अधिकरणं उक्कोटेति नाम। द्वीसु पन अत्तपच्चत्थिकेसु एकस्मिं ‘‘अनत्थं मे अचरी’’तिआदिना नयेन समुप्पन्नाघातो, तस्स पराजयं आरोपनत्थं ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदीनि दीपेत्वा पुब्बे विनिच्छितं अधिकरणं द्वादससु उक्कोटेसु येन केनचि उक्कोटेन्तो दोसागतिं गच्छन्तो अधिकरणं उक्कोटेति नाम। मन्दो पन मोमूहो मोमूहत्ता एव ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदीनि दीपेत्वा वुत्तनयेनेव उक्कोटेन्तो मोहागतिं गच्छन्तो अधिकरणं उक्कोटेति नाम। सचे पन द्वीसु अत्तपच्चत्थिकेसु एको विसमानि कायकम्मादीनि गहनमिच्छादिट्ठिं बलवन्ते च पक्खन्तरिये अभिञ्ञाते भिक्खू निस्सितत्ता विसमनिस्सितो गहननिस्सितो बलवनिस्सितो च होति, तस्स भयेन ‘‘अयं मे जीवितन्तरायं वा ब्रह्मचरियन्तरायं वा करेय्या’’ति ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदीनि दीपेत्वा वुत्तनयेनेव उक्कोटेन्तो भयागतिं गच्छन्तो अधिकरणं उक्कोटेति नाम।
Chandāgatiṃ gacchanto adhikaraṇaṃ ukkoṭetīti vinayadharo hutvā attano upajjhāyādīnaṃ atthāya ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni dīpetvā pubbe vinicchitaṃ adhikaraṇaṃ dvādasasu ukkoṭesu yena kenaci ukkoṭento chandāgatiṃ gacchanto adhikaraṇaṃ ukkoṭeti nāma. Dvīsu pana attapaccatthikesu ekasmiṃ ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinā nayena samuppannāghāto, tassa parājayaṃ āropanatthaṃ ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni dīpetvā pubbe vinicchitaṃ adhikaraṇaṃ dvādasasu ukkoṭesu yena kenaci ukkoṭento dosāgatiṃ gacchanto adhikaraṇaṃ ukkoṭeti nāma. Mando pana momūho momūhattā eva ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni dīpetvā vuttanayeneva ukkoṭento mohāgatiṃ gacchanto adhikaraṇaṃ ukkoṭeti nāma. Sace pana dvīsu attapaccatthikesu eko visamāni kāyakammādīni gahanamicchādiṭṭhiṃ balavante ca pakkhantariye abhiññāte bhikkhū nissitattā visamanissito gahananissito balavanissito ca hoti, tassa bhayena ‘‘ayaṃ me jīvitantarāyaṃ vā brahmacariyantarāyaṃ vā kareyyā’’ti ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni dīpetvā vuttanayeneva ukkoṭento bhayāgatiṃ gacchanto adhikaraṇaṃ ukkoṭeti nāma.
तदहुपसम्पन्नोति एको सामणेरो ब्यत्तो होति बहुस्सुतो, सो विनिच्छये पराजयं पत्वा मङ्कुभूते भिक्खू दिस्वा पुच्छति ‘‘कस्मा मङ्कुभूतात्था’’ति? ते तस्स तं अधिकरणं आरोचेन्ति। सो ते एवं वदेति ‘‘होतु, भन्ते, मं उपसम्पादेथ, अहं तं अधिकरणं वूपसमेस्सामी’’ति । ते तं उपसम्पादेन्ति। सो दुतियदिवसे भेरिं पहरित्वा सङ्घं सन्निपातेति। ततो भिक्खूहि ‘‘केन सङ्घो सन्निपातितो’’ति वुत्ते ‘‘मया’’ति वदति। ‘‘कस्मा सन्निपातितो’’ति? ‘‘हिय्यो अधिकरणं दुब्बिनिच्छितं, तमहं विनिच्छिनिस्सामी’’ति। ‘‘त्वं पन हिय्यो कुहिं गतो’’ति? ‘‘अनुपसम्पन्नोम्हि, भन्ते, अज्ज पन उपसम्पन्नोम्ही’’ति। सो वत्तब्बो ‘‘इदं आवुसो तुम्हादिसानं भगवता सिक्खापदं पञ्ञत्तं, ‘तदहुपसम्पन्नो उक्कोटेति, उक्कोटनकं पाचित्तिय’न्ति, गच्छ आपत्तिं देसेही’’ति। आगन्तुकेपि एसेव नयो।
Tadahupasampannoti eko sāmaṇero byatto hoti bahussuto, so vinicchaye parājayaṃ patvā maṅkubhūte bhikkhū disvā pucchati ‘‘kasmā maṅkubhūtātthā’’ti? Te tassa taṃ adhikaraṇaṃ ārocenti. So te evaṃ vadeti ‘‘hotu, bhante, maṃ upasampādetha, ahaṃ taṃ adhikaraṇaṃ vūpasamessāmī’’ti . Te taṃ upasampādenti. So dutiyadivase bheriṃ paharitvā saṅghaṃ sannipāteti. Tato bhikkhūhi ‘‘kena saṅgho sannipātito’’ti vutte ‘‘mayā’’ti vadati. ‘‘Kasmā sannipātito’’ti? ‘‘Hiyyo adhikaraṇaṃ dubbinicchitaṃ, tamahaṃ vinicchinissāmī’’ti. ‘‘Tvaṃ pana hiyyo kuhiṃ gato’’ti? ‘‘Anupasampannomhi, bhante, ajja pana upasampannomhī’’ti. So vattabbo ‘‘idaṃ āvuso tumhādisānaṃ bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, ‘tadahupasampanno ukkoṭeti, ukkoṭanakaṃ pācittiya’nti, gaccha āpattiṃ desehī’’ti. Āgantukepi eseva nayo.
कारकोति एकं सङ्घेन सद्धिं अधिकरणं विनिच्छिनित्वा परिवेणगतं पराजिता भिक्खू वदन्ति ‘‘किस्स, भन्ते, तुम्हेहि एवं विनिच्छितं अधिकरणं, ननु एवं विनिच्छिनितब्ब’’न्ति। सो ‘‘कस्मा पठमंयेव एवं न वदित्था’’ति तं अधिकरणं उक्कोटेति। एवं यो कारको उक्कोटेति, तस्सापि उक्कोटनकं पाचित्तियं। छन्ददायकोति एको अधिकरणविनिच्छये छन्दं दत्वा सभागे भिक्खू पराजयं पत्वा आगते मङ्कुभूते दिस्वा ‘‘स्वे दानि अहं विनिच्छिनिस्सामी’’ति सङ्घं सन्निपातेत्वा ‘‘कस्मा सन्निपातेसी’’ति वुत्ते ‘‘हिय्यो अधिकरणं दुब्बिनिच्छितं, तमहं अज्ज विनिच्छिनिस्सामी’’ति। ‘‘हिय्यो पन त्वं कत्थ गतो’’ति। ‘‘छन्दं दत्वा निसिन्नोम्ही’’ति। सो वत्तब्बो ‘‘इदं आवुसो तुम्हादिसानं भगवता सिक्खापदं पञ्ञत्तं, ‘छन्ददायको उक्कोटेति, उक्कोटनकं पाचित्तिय’न्ति, गच्छ आपत्तिं देसेही’’ति।
Kārakoti ekaṃ saṅghena saddhiṃ adhikaraṇaṃ vinicchinitvā pariveṇagataṃ parājitā bhikkhū vadanti ‘‘kissa, bhante, tumhehi evaṃ vinicchitaṃ adhikaraṇaṃ, nanu evaṃ vinicchinitabba’’nti. So ‘‘kasmā paṭhamaṃyeva evaṃ na vaditthā’’ti taṃ adhikaraṇaṃ ukkoṭeti. Evaṃ yo kārako ukkoṭeti, tassāpi ukkoṭanakaṃ pācittiyaṃ. Chandadāyakoti eko adhikaraṇavinicchaye chandaṃ datvā sabhāge bhikkhū parājayaṃ patvā āgate maṅkubhūte disvā ‘‘sve dāni ahaṃ vinicchinissāmī’’ti saṅghaṃ sannipātetvā ‘‘kasmā sannipātesī’’ti vutte ‘‘hiyyo adhikaraṇaṃ dubbinicchitaṃ, tamahaṃ ajja vinicchinissāmī’’ti. ‘‘Hiyyo pana tvaṃ kattha gato’’ti. ‘‘Chandaṃ datvā nisinnomhī’’ti. So vattabbo ‘‘idaṃ āvuso tumhādisānaṃ bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, ‘chandadāyako ukkoṭeti, ukkoṭanakaṃ pācittiya’nti, gaccha āpattiṃ desehī’’ti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / १. उक्कोटनभेदादि • 1. Ukkoṭanabhedādi
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अधिकरणभेदवण्णना • Adhikaraṇabhedavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उक्कोटनभेदादिवण्णना • Ukkoṭanabhedādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उक्कोटनभेदादिकथावण्णना • Ukkoṭanabhedādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / उक्कोटनभेदादिवण्णना • Ukkoṭanabhedādivaṇṇanā
