Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੫੪੨] ੫. ਉਮਙ੍ਗਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[542] 5. Umaṅgajātakavaṇṇanā
ਪਞ੍ਚਾਲੋ ਸਬ੍ਬਸੇਨਾਯਾਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਏਕਦਿવਸਞ੍ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ ‘‘ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ, ਆવੁਸੋ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞੋ ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞੋ ਹਾਸਪਞ੍ਞੋ ਜવਨਪਞ੍ਞੋ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞੋ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਮਦ੍ਦਨੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਕੂਟਦਨ੍ਤਾਦਯੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ, ਸਭਿਯਾਦਯੋ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੇ, ਅਙ੍ਗੁਲਿਮਾਲਾਦਯੋ ਚੋਰੇ, ਆਲ਼વਕਾਦਯੋ ਯਕ੍ਖੇ, ਸਕ੍ਕਾਦਯੋ ਦੇવੇ, ਬਕਾਦਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਚ ਦਮੇਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨੇ ਅਕਾਸਿ, ਬਹੁਜਨਕਾਯੇ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਦਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ, ਏવਂ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ, ਆવੁਸੋ, ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਇਦਾਨੇવ ਪਞ੍ਞવਾ, ਅਤੀਤੇਪਿ ਅਪਰਿਪਕ੍ਕੇ ਞਾਣੇ ਬੋਧਿਞਾਣਤ੍ਥਾਯ ਚਰਿਯਂ ਚਰਨ੍ਤੋਪਿ ਪਞ੍ਞવਾਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Pañcālosabbasenāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā tathāgatassa paññāpāramiṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu ‘‘mahāpañño, āvuso, tathāgato puthupañño gambhīrapañño hāsapañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño parappavādamaddano, attano paññānubhāvena kūṭadantādayo brāhmaṇe, sabhiyādayo paribbājake, aṅgulimālādayo core, āḷavakādayo yakkhe, sakkādayo deve, bakādayo brahmāno ca dametvā nibbisevane akāsi, bahujanakāye pabbajjaṃ datvā maggaphalesu patiṭṭhāpesi, evaṃ mahāpañño, āvuso, satthā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva paññavā, atītepi aparipakke ñāṇe bodhiñāṇatthāya cariyaṃ carantopi paññavāyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ વਿਦੇਹਰਟ੍ਠੇ ਮਿਥਿਲਾਯਂ વੇਦੇਹੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਸਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਹੇਸੁਂ ਸੇਨਕੋ, ਪੁਕ੍ਕੁਸੋ, ਕਾਮਿਨ੍ਦੋ, ਦੇવਿਨ੍ਦੋ ਚਾਤਿ। ਤਦਾ ਰਾਜਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਦਿવਸੇ ਪਚ੍ਚੂਸਕਾਲੇ ਏવਰੂਪਂ ਸੁਪਿਨਂ ਅਦ੍ਦਸ – ਰਾਜਙ੍ਗਣੇ ਚਤੂਸੁ ਕੋਣੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਮਹਾਪਾਕਾਰਪ੍ਪਮਾਣਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਪਜ੍ਜਲਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਮਜ੍ਝੇ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਪ੍ਪਮਾਣੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਤਙ੍ਖਣਞ੍ਞੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਓਭਾਸੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ, ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਤੋ ਸਾਸਪਬੀਜਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤਂ ਸਦੇવਕਾ ਲੋਕਾ ਸਮਾਰਕਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਹਿ ਪੂਜੇਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਜਨੋ ਜਾਲਨ੍ਤਰੇਨੇવ ਚਰਤਿ, ਲੋਮਕੂਪਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਉਣ੍ਹਂ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਰਾਜਾ ਇਮਂ ਸੁਪਿਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕੋવ ਅਰੁਣਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।
Atīte videharaṭṭhe mithilāyaṃ vedeho nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tassa atthadhammānusāsakā cattāro paṇḍitā ahesuṃ senako, pukkuso, kāmindo, devindo cāti. Tadā rājā bodhisattassa paṭisandhiggahaṇadivase paccūsakāle evarūpaṃ supinaṃ addasa – rājaṅgaṇe catūsu koṇesu cattāro aggikkhandhā mahāpākārappamāṇā uṭṭhāya pajjalanti. Tesaṃ majjhe khajjopanakappamāṇo aggikkhando uṭṭhahitvā taṅkhaṇaññeva cattāro aggikkhandhe atikkamitvā yāva brahmalokā uṭṭhāya sakalacakkavāḷaṃ obhāsetvā ṭhito, bhūmiyaṃ patito sāsapabījamattampi paññāyati. Taṃ sadevakā lokā samārakā sabrahmakā gandhamālādīhi pūjenti, mahājano jālantareneva carati, lomakūpamattampi uṇhaṃ na gaṇhāti. Rājā imaṃ supinaṃ disvā bhītatasito uṭṭhāya ‘‘kiṃ nu kho me bhavissatī’’ti cintento nisinnakova aruṇaṃ uṭṭhāpesi.
ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪਾਤੋવਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ, ਦੇવ, ਸੁਖਂ ਸਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਸੁਖਸੇਯ੍ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਕੁਤੋ ਮੇ ਸੁਖਸੇਯ੍ਯਂ ਲਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪੋ ਮੇ ਸੁਪਿਨੋ ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਕਥੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਸੇਨਕਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਮਙ੍ਗਲਸੁਪਿਨੋ ਏਸ, વੁਦ੍ਧਿ વੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਮ੍ਹੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੋ વੋ ਪਞ੍ਚਮੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਯਞ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વਿਯ, ਤੇਸਂ ਮਜ੍ਝੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વਿਯ ਅਞ੍ਞੋ ਪਞ੍ਚਮੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਅਸਦਿਸੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਪਨੇਸ ਕੁਹਿ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਜ੍ਜ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣੇਨ વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨੇਨ વਾ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਿਪ੍ਪਬਲੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠੋ વਿਯ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਂ વਚਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿ।
Cattāropi paṇḍitā pātovāgantvā ‘‘kacci, deva, sukhaṃ sayitthā’’ti sukhaseyyaṃ pucchiṃsu. So ‘‘kuto me sukhaseyyaṃ laddha’’nti vatvā ‘‘evarūpo me supino diṭṭho’’ti sabbaṃ kathesi. Atha naṃ senakapaṇḍito ‘‘mā bhāyi, mahārāja, maṅgalasupino esa, vuddhi vo bhavissatī’’ti vatvā ‘‘kiṃ kāraṇā ācariyā’’ti vutte ‘‘mahārāja, amhe cattāro paṇḍite abhibhavitvā añño vo pañcamo paṇḍito uppajjissati, mayañhi cattāro paṇḍitā cattāro aggikkhandhā viya, tesaṃ majjhe uppanno aggikkhandho viya añño pañcamo paṇḍito uppajjissati, so sadevake loke asadiso bhavissatī’’ti vatvā ‘‘idāni panesa kuhi’’nti vutte ‘‘mahārāja, ajja tassa paṭisandhiggahaṇena vā mātukucchito nikkhamanena vā bhavitabba’’nti attano sippabalena dibbacakkhunā diṭṭho viya byākāsi. Rājāpi tato paṭṭhāya taṃ vacanaṃ anussari.
ਮਿਥਿਲਾਯਂ ਪਨ ਚਤੂਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕੋ, ਦਕ੍ਖਿਣਯવਮਜ੍ਝਕੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਯવਮਜ੍ਝਕੋ, ਉਤ੍ਤਰਯવਮਜ੍ਝਕੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਾਮਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਸੁ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕੇ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨੋ ਨਾਮ ਸੇਟ੍ਠਿ ਪਟਿવਸਤਿ, ਸੁਮਨਦੇવੀ ਨਾਮਸ੍ਸ ਭਰਿਯਾ ਅਹੋਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਰਞ੍ਞਾ ਸੁਪਿਨਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠવੇਲਾਯ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਾਲੇ ਅਪਰੇਪਿ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਾ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਗਾਮੇ ਸੇਟ੍ਠਾਨੁਸੇਟ੍ਠੀਨਂ ਕੁਲੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਸੁਮਨਦੇવੀਪਿ ਦਸਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸਕ੍ਕੋ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਬੁਦ੍ਧਙ੍ਕੁਰਂ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਪਾਕਟਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਅਦਿਸ੍ਸਮਾਨਕਾਯੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਏਕਂ ਓਸਧਘਟਿਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਕਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਗਤੋ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਮਾਤੁ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਹੋਸਿ, ਧਮਕਰਣਤੋ ਉਦਕਮਿવ ਸੁਖੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿ।
Mithilāyaṃ pana catūsu dvāresu pācīnayavamajjhako, dakkhiṇayavamajjhako, pacchimayavamajjhako, uttarayavamajjhakoti cattāro gāmā ahesuṃ. Tesu pācīnayavamajjhake sirivaḍḍhano nāma seṭṭhi paṭivasati, sumanadevī nāmassa bhariyā ahosi. Mahāsatto taṃ divasaṃ raññā supinassa diṭṭhavelāya tāvatiṃsabhavanato cavitvā tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tasmiṃyeva kāle aparepi devaputtasahassā tāvatiṃsabhavanato cavitvā tasmiṃyeva gāme seṭṭhānuseṭṭhīnaṃ kulesu paṭisandhiṃ gaṇhiṃsu. Sumanadevīpi dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi. Tasmiṃ khaṇe sakko manussalokaṃ olokento mahāsattassa mātukucchito nikkhamanabhāvaṃ ñatvā ‘‘imaṃ buddhaṅkuraṃ sadevake loke pākaṭaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti mahāsattassa mātukucchito nikkhantakkhaṇe adissamānakāyena gantvā tassa hatthe ekaṃ osadhaghaṭikaṃ ṭhapetvā sakaṭṭhānameva gato. Mahāsatto taṃ muṭṭhiṃ katvā gaṇhi. Tasmiṃ pana mātukucchito nikkhante mātu appamattakampi dukkhaṃ nāhosi, dhamakaraṇato udakamiva sukhena nikkhami.
ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਓਸਧਘਟਿਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਕਿਂ ਤੇ ਲਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਓਸਧਂ, ਅਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਦਿਬ੍ਬੋਸਧਂ ਮਾਤੁ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਸਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਇਦਂ ਓਸਧਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਆਬਾਧੇਨ ਆਬਾਧਿਕਾਨਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਤੁਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠਾ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕੋ ਸੀਸਾਬਾਧੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਸੋ ਤੁਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਜਾਯਮਾਨੋ ਓਸਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤੋ, ਜਾਤਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਮਾਤਰਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਸਿ, ਏવਰੂਪੇਨ ਪੁਞ੍ਞવਤਾ ਦਿਨ੍ਨਂ ਓਸਧਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਓਸਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਸਦਾਯਂ ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਨਲਾਟੇ ਮਕ੍ਖੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕੋ ਸੀਸਾਬਾਧੋ ਪਦੁਮਪਤ੍ਤਤੋ ਉਦਕਂ વਿਯ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗਤੋ। ਸੋ ‘‘ਮਹਾਨੁਭਾવਂ ਓਸਧ’’ਨ੍ਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਓਸਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤਭਾવੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟੋ ਜਾਤੋ। ਯੇ ਕੇਚਿ ਆਬਾਧਿਕਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਓਸਧਂ ਯਾਚਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਨਿਸਦਾਯਂ ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਦਕੇਨ ਆਲ਼ੋਲੇਤ੍વਾ ਦੇਤਿ । ਦਿਬ੍ਬੋਸਧੇਨ ਸਰੀਰੇ ਮਕ੍ਖਿਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਸਬ੍ਬਾਬਾਧਾ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ। ਸੁਖਿਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਗੇਹੇ ਓਸਧਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤੋ ਆਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਨਾਮਗ੍ਗਹਣਦਿવਸੇ ਮਹਾਸੇਟ੍ਠਿ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯ੍ਯਕਾਦੀਨਂ ਨ ਨਾਮੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਜਾਯਮਾਨਸ੍ਸ ਓਸਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਓਸਧਨਾਮਕੋવ ਹੋਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਕੁਮਾਰੋ’’ਤ੍વੇવਸ੍ਸ ਨਾਮਮਕਾਸਿ।
Sā tassa hatthe osadhaghaṭikaṃ disvā ‘‘tāta, kiṃ te laddha’’nti āha. ‘‘Osadhaṃ, ammā’’ti dibbosadhaṃ mātu hatthe ṭhapesi. Ṭhapetvā ca pana ‘‘amma, idaṃ osadhaṃ yena kenaci ābādhena ābādhikānaṃ dethā’’ti āha. Sā tuṭṭhapahaṭṭhā sirivaḍḍhanaseṭṭhino ārocesi. Tassa pana sattavassiko sīsābādho atthi. So tuṭṭhapahaṭṭho hutvā ‘‘ayaṃ mātukucchito jāyamāno osadhaṃ gahetvā āgato, jātakkhaṇeyeva mātarā saddhiṃ kathesi, evarūpena puññavatā dinnaṃ osadhaṃ mahānubhāvaṃ bhavissatī’’ti cintetvā taṃ osadhaṃ gahetvā nisadāyaṃ ghaṃsitvā thokaṃ nalāṭe makkhesi. Tasmiṃ khaṇe tassa sattavassiko sīsābādho padumapattato udakaṃ viya nivattitvā gato. So ‘‘mahānubhāvaṃ osadha’’nti somanassappatto ahosi. Mahāsattassa osadhaṃ gahetvā āgatabhāvo sabbattha pākaṭo jāto. Ye keci ābādhikā, sabbe seṭṭhissa gehaṃ gantvā osadhaṃ yācanti. Sabbesaṃ nisadāyaṃ ghaṃsitvā thokaṃ gahetvā udakena āḷoletvā deti . Dibbosadhena sarīre makkhitamatteyeva sabbābādhā vūpasammanti. Sukhitā manussā ‘‘sirivaḍḍhanaseṭṭhino gehe osadhassa mahanto ānubhāvo’’ti vaṇṇayantā pakkamiṃsu. Mahāsattassa pana nāmaggahaṇadivase mahāseṭṭhi ‘‘mama puttassa ayyakādīnaṃ na nāmena attho atthi, jāyamānassa osadhaṃ gahetvā āgatattā osadhanāmakova hotū’’ti vatvā ‘‘mahosadhakumāro’’tvevassa nāmamakāsi.
ਇਦਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਹੋਸਿ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋ, ਨ ਏਕਕੋવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਜਾਤਦਾਰਕੇਹਿ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਓਲੋਕਾਪੇਨ੍ਤੋ ਦਾਰਕਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਕੁਮਾਰਕਾਨਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਧਾਤਿਯੋ ਦਾਪੇਸਿ ‘‘ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਤੇਸਂ ਮਙ੍ਗਲਟ੍ਠਾਨੇ ਮਙ੍ਗਲਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਦਾਰਕੇ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਤੁਂ ਆਨੇਨ੍ਤਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੋ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕਕਾਲੇ ਸੁવਣ੍ਣਪਟਿਮਾ વਿਯ ਅਭਿਰੂਪੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਗਾਮਮਜ੍ਝੇ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁ ਕੀਲ਼ਾਮਣ੍ਡਲਂ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। વਾਤਾਤਪਪਹਰਣਕਾਲੇ ਦਾਰਕਾ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਏਕਦਿવਸਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਅਕਾਲਮੇਘੋ ਉਟ੍ਠਹਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨਾਗਬਲੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਧਾવਿਤ੍વਾ ਏਕਸਾਲਂ ਪਾવਿਸਿ। ਇਤਰੇ ਦਾਰਕਾ ਪਚ੍ਛਤੋ ਧਾવਨ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਾਦੇਸੁ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਉਪਕ੍ਖਲਿਤ੍વਾ ਪਤਿਤਾ ਜਣ੍ਣੁਕਭੇਦਾਦੀਨਿ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਕੀਲ਼ਾਸਾਲਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਏવਂ વਾਤੇ વਾ વਸ੍ਸੇ વਾ ਆਤਪੇ વਾ ਆਗਤੇ ਨ ਕਿਲਮਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇ ਦਾਰਕੇ ਆਹ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ વਾਤੇ વਾ વਸ੍ਸੇ વਾ ਆਤਪੇ વਾ ਆਗਤੇ ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਸਯਨਕ੍ਖਮਂ ਏਕਂ ਸਾਲਂ ਕਾਰੇਸ੍ਸਾਮ, ਏਕੇਕਂ ਕਹਾਪਣਂ ਆਹਰਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ।
Idañcassa ahosi ‘‘mama putto mahāpuñño, na ekakova nibbattissati, iminā saddhiṃ jātadārakehi bhavitabba’’nti. So olokāpento dārakasahassānaṃ nibbattabhāvaṃ sutvā sabbesampi kumārakānaṃ piḷandhanāni datvā dhātiyo dāpesi ‘‘puttassa me upaṭṭhākā bhavissantī’’ti. Bodhisattena saddhiṃyeva tesaṃ maṅgalaṭṭhāne maṅgalaṃ kāresi. Dārake alaṅkaritvā mahāsattassa upaṭṭhātuṃ ānenti. Bodhisatto tehi saddhiṃ kīḷanto vaḍḍhitvā sattavassikakāle suvaṇṇapaṭimā viya abhirūpo ahosi. Athassa gāmamajjhe tehi saddhiṃ kīḷantassa hatthiassādīsu āgacchantesu kīḷāmaṇḍalaṃ bhijjati. Vātātapapaharaṇakāle dārakā kilamanti. Ekadivasañca tesaṃ kīḷantānaṃyeva akālamegho uṭṭhahi. Taṃ disvā nāgabalo bodhisatto dhāvitvā ekasālaṃ pāvisi. Itare dārakā pacchato dhāvantā aññamaññassa pādesu paharitvā upakkhalitvā patitā jaṇṇukabhedādīni pāpuṇiṃsu. Bodhisattopi ‘‘imasmiṃ ṭhāne kīḷāsālaṃ kātuṃ vaṭṭati, evaṃ vāte vā vasse vā ātape vā āgate na kilamissāmā’’ti cintetvā te dārake āha – ‘‘sammā, imasmiṃ ṭhāne vāte vā vasse vā ātape vā āgate ṭhānanisajjasayanakkhamaṃ ekaṃ sālaṃ kāressāma, ekekaṃ kahāpaṇaṃ āharathā’’ti. Te tathā kariṃsu.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਮਹਾવਡ੍ਢਕਿਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਸਾਲਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਸਹਸ੍ਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕੇ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਂ ਸਮਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਪਸਾਰਣવਿਧਾਨਂ ਅਨਾਰਾਧੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਏવਂ ਅਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਸਾਧੁਕਂ ਪਸਾਰੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾਮਿ, ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਿਪ੍ਪਾਨੁਰੂਪੇਨ ਪਸਾਰੇਸਿਂ, ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਜਾਨਾਮੀਤਿ। ‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤ੍વਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਧਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਾਲਂ ਕਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਆਹਰ, ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਤੇ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਤਂ વਿਸ੍ਸਕਮ੍ਮਦੇવਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਸਾਰਿਤਂ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਤਤੋ વਡ੍ਢਕਿਂ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਪਸਾਰੇਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਮ વਿਚਾਰਣਾਯ ਪਨ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਤਸ੍ਸਾ ਸਾਲਾਯ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਅਨਾਥਾਨਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਨਾਥਾਨਂ ਇਤ੍ਥੀਨਂ વਿਜਾਯਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕવਾਣਿਜਾਨਂ ਭਣ੍ਡਟ੍ਠਪਨਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਠਾਨਾਨਿ ਬਹਿਮੁਖਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਸਾਲਂ વਿਚਾਰੇਸਿ। ਤਤ੍ਥੇવ ਕੀਲ਼ਾਮਣ੍ਡਲਂ, ਤਤ੍ਥੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ, ਤਤ੍ਥੇવ ਧਮ੍ਮਸਭਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਕਤਿਪਾਹੇਨੇવ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾਯ ਸਾਲਾਯ ਚਿਤ੍ਤਕਾਰੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਰਮਣੀਯਂ ਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਸਾਲਾ ਸੁਧਮ੍ਮਾਦੇવਸਭਾਪਟਿਭਾਗਾ ਅਹੋਸਿ।
Mahāsatto mahāvaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne sālaṃ karohī’’ti sahassaṃ adāsi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sahassaṃ gahetvā khāṇukaṇṭake koṭṭetvā bhūmiṃ samaṃ kāretvā suttaṃ pasāresi. Mahāsatto tassa suttapasāraṇavidhānaṃ anārādhento ‘‘ācariya, evaṃ apasāretvā sādhukaṃ pasārehī’’ti āha. Sāmi, ahaṃ attano sippānurūpena pasāresiṃ, ito aññaṃ na jānāmīti. ‘Ettakaṃ ajānanto tvaṃ amhākaṃ dhanaṃ gahetvā sālaṃ kathaṃ karissasi, āhara, suttaṃ pasāretvā te dassāmī’’ti āharāpetvā sayaṃ suttaṃ pasāresi. Taṃ vissakammadevaputtassa pasāritaṃ viya ahosi. Tato vaḍḍhakiṃ āha ‘‘evaṃ pasāretuṃ sakkhissasī’’ti? ‘‘Na sakkhissāmī’’ti. ‘‘Mama vicāraṇāya pana kātuṃ sakkhissasī’’ti. ‘‘Sakkhissāmi, sāmī’’ti. Mahāsatto yathā tassā sālāya ekasmiṃ padese anāthānaṃ vasanaṭṭhānaṃ hoti, ekasmiṃ anāthānaṃ itthīnaṃ vijāyanaṭṭhānaṃ, ekasmiṃ āgantukasamaṇabrāhmaṇānaṃ vasanaṭṭhānaṃ, ekasmiṃ āgantukamanussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ, ekasmiṃ āgantukavāṇijānaṃ bhaṇḍaṭṭhapanaṭṭhānaṃ hoti, tathā sabbāni ṭhānāni bahimukhāni katvā sālaṃ vicāresi. Tattheva kīḷāmaṇḍalaṃ, tattheva vinicchayaṃ, tattheva dhammasabhaṃ kāresi. Katipāheneva niṭṭhitāya sālāya cittakāre pakkosāpetvā sayaṃ vicāretvā ramaṇīyaṃ cittakammaṃ kāresi. Sālā sudhammādevasabhāpaṭibhāgā ahosi.
ਤਤੋ ‘‘ਨ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਸਾਲਾ ਸੋਭਤਿ, ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਪਨ ਕਾਰੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਖਣਾਪੇਤ੍વਾ ਇਟ੍ਠਕવਡ੍ਢਕਿਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਸਹਸ੍ਸવਙ੍ਕਂ ਸਤਤਿਤ੍ਥਂ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਸਾ ਪਞ੍ਚવਿਧਪਦੁਮਸਞ੍ਛਨ੍ਨਾ ਨਨ੍ਦਾਪੋਕ੍ਖਰਣੀ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਤੀਰੇ ਪੁਪ੍ਫਫਲਧਰੇ ਨਾਨਾਰੁਕ੍ਖੇ ਰੋਪਾਪੇਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਨવਨਕਪ੍ਪਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਤਮੇવ ਚ ਸਾਲਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਧਮ੍ਮਿਕਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਞ੍ਚੇવ ਆਗਨ੍ਤੁਕਗਮਿਕਾਦੀਨਞ੍ਚ ਦਾਨવਤ੍ਤਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਾ ਕਿਰਿਯਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟਾ ਅਹੋਸਿ । ਬਹੂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਓਸਰਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸਾਲਾਯ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਂ ਯੁਤ੍ਤਾਯੁਤ੍ਤਂ ਕਥੇਸਿ, વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਠਪੇਸਿ, ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਕਾਲੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ।
Tato ‘‘na ettakena sālā sobhati, pokkharaṇiṃ pana kāretuṃ vaṭṭatī’’ti pokkharaṇiṃ khaṇāpetvā iṭṭhakavaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā sayaṃ vicāretvā sahassavaṅkaṃ satatitthaṃ pokkharaṇiṃ kāresi. Sā pañcavidhapadumasañchannā nandāpokkharaṇī viya ahosi. Tassā tīre pupphaphaladhare nānārukkhe ropāpetvā nandanavanakappaṃ uyyānaṃ kāresi. Tameva ca sālaṃ nissāya dhammikasamaṇabrāhmaṇānañceva āgantukagamikādīnañca dānavattaṃ paṭṭhapesi. Tassa sā kiriyā sabbattha pākaṭā ahosi . Bahū manussā osaranti. Mahāsatto sālāya nisīditvā sampattasampattānaṃ kāraṇākāraṇaṃ yuttāyuttaṃ kathesi, vinicchayaṃ ṭhapesi, buddhuppādakālo viya ahosi.
વੇਦੇਹਰਾਜਾਪਿ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਚ੍ਚਯੇਨ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘ਅਮ੍ਹੇ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਮੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਮੇ ਕਥਯਿਂਸੁ, ਕਤ੍ਥ ਸੋ ਏਤਰਹੀ’’ਤਿ ਸਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਸ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ ਚਤੂਹਿ ਦ੍વਾਰੇਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਪੇਸੇਸਿ। ਸੇਸਦ੍વਾਰੇਹਿ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਿਂਸੁ। ਪਾਚੀਨਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ਪਨ ਸਾਲਾਦੀਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਨਾਮ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਾਲਾਯ ਕਾਰਕੇਨ વਾ ਕਾਰਾਪਕੇਨ વਾ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਅਯਂ ਸਾਲਾ ਕਤਰવਡ੍ਢਕਿਨਾ ਕਤਾ’’ਤਿ? ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਨਾਯਂ વਡ੍ਢਕਿਨਾ ਕਤਾ, ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਕਤਾ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ‘‘ਕਤਿવਸ੍ਸੋ ਪਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ? ‘‘ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਤ੍ਤવਸ੍ਸੋ’’ਤਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਰਞ੍ਞਾ ਦਿਟ੍ਠਸੁਪਿਨਦਿવਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ વਸ੍ਸਂ ਗਣੇਤ੍વਾ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਦਿਟ੍ਠਸੁਪਿਨੇਨ ਸਮੇਤਿ, ਅਯਮੇવ ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਦੇવ, ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮੇ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕੋવ ਸਮਾਨੋ ਏવਰੂਪਂ ਨਾਮ ਸਾਲਂ વਿਚਾਰੇਸਿ, ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਉਯ੍ਯਾਨਞ੍ਚ ਕਾਰੇਸਿ, ਇਮਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਨੇਮੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੇਨਕਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਆਚਰਿਯ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਲਾਭਂ ਮਚ੍ਛਰਾਯਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸਾਲਾਦੀਨਂ ਕਾਰਾਪਿਤਮਤ੍ਤੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਯੋ ਕੋਚਿ ਏਤਾਨਿ ਕਾਰੇਤਿ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਭવਿਤਬ੍ਬਮੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ ਤੁਣ੍ਹੀ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥੇવ વਸਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਂ વੀਮਂਸਤੂ’’ਤਿ ਅਮਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੂਤਂ ਪਟਿਪੇਸੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚੋ ਤਤ੍ਥੇવ વਸਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਂ વੀਮਂਸਿ।
Vedeharājāpi sattavassaccayena ‘‘cattāro paṇḍitā ‘amhe abhibhavitvā pañcamo paṇḍito uppajjissatī’ti me kathayiṃsu, kattha so etarahī’’ti saritvā ‘‘tassa vasanaṭṭhānaṃ jānāthā’’ti catūhi dvārehi cattāro amacce pesesi. Sesadvārehi nikkhantā amaccā mahāsattaṃ na passiṃsu. Pācīnadvārena nikkhanto amacco pana sālādīni disvā ‘‘paṇḍitena nāma imissā sālāya kārakena vā kārāpakena vā bhavitabba’’nti cintetvā manusse pucchi ‘‘ayaṃ sālā kataravaḍḍhakinā katā’’ti? Manussā ‘‘nāyaṃ vaḍḍhakinā katā, sirivaḍḍhanaseṭṭhiputtena mahosadhapaṇḍitena attano paññābalena vicāretvā katā’’ti vadiṃsu. ‘‘Kativasso pana paṇḍito’’ti? ‘‘Paripuṇṇasattavasso’’ti. Amacco raññā diṭṭhasupinadivasato paṭṭhāya vassaṃ gaṇetvā ‘‘rañño diṭṭhasupinena sameti, ayameva so paṇḍito’’ti rañño dūtaṃ pesesi ‘‘deva, pācīnayavamajjhakagāme sirivaḍḍhanaseṭṭhiputto mahosadhapaṇḍito nāma sattavassikova samāno evarūpaṃ nāma sālaṃ vicāresi, pokkharaṇiṃ uyyānañca kāresi, imaṃ paṇḍitaṃ gahetvā ānemī’’ti. Rājā taṃ kathaṃ sutvāva tuṭṭhacitto hutvā senakaṃ pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘kiṃ, ācariya, ānema paṇḍita’’nti pucchi. So lābhaṃ maccharāyanto ‘‘mahārāja, sālādīnaṃ kārāpitamattena paṇḍito nāma na hoti, yo koci etāni kāreti, appamattakaṃ eta’’nti āha. So tassa kathaṃ sutvā ‘‘bhavitabbamettha kāraṇenā’’ti tuṇhī hutvā ‘‘tattheva vasanto paṇḍitaṃ vīmaṃsatū’’ti amaccassa dūtaṃ paṭipesesi. Taṃ sutvā amacco tattheva vasanto paṇḍitaṃ vīmaṃsi.
ਸਤ੍ਤਦਾਰਕਪਞ੍ਹੋ
Sattadārakapañho
ਤਤ੍ਰਿਦਂ વੀਮਂਸਨੁਦ੍ਦਾਨਂ –
Tatridaṃ vīmaṃsanuddānaṃ –
‘‘ਮਂਸਂ ਗੋਣੋ ਗਨ੍ਥਿ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਪੁਤ੍ਤੋ ਗੋਤੋ ਰਥੇਨ ਚ।
‘‘Maṃsaṃ goṇo ganthi suttaṃ, putto goto rathena ca;
ਦਣ੍ਡੋ ਸੀਸਂ ਅਹੀ ਚੇવ, ਕੁਕ੍ਕੁਟੋ ਮਣਿ વਿਜਾਯਨਂ।
Daṇḍo sīsaṃ ahī ceva, kukkuṭo maṇi vijāyanaṃ;
ਓਦਨਂ વਾਲੁਕਞ੍ਚਾਪਿ, ਤਲ਼ਾਕੁਯ੍ਯਾਨਂ ਗਦ੍ਰਭੋ ਮਣੀ’’ਤਿ॥
Odanaṃ vālukañcāpi, taḷākuyyānaṃ gadrabho maṇī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਮਂਸਨ੍ਤਿ ਏਕਦਿવਸਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਕੀਲ਼ਾਮਣ੍ਡਲਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਏਕੋ ਸੇਨੋ ਸੂਨਫਲਕਤੋ ਮਂਸਪੇਸਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਕਾਸਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦਾਰਕਾ ‘‘ਮਂਸਪੇਸਿਂ ਛਡ੍ਡਾਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸੇਨਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੁ। ਸੇਨੋ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਧਾવਤਿ। ਤੇ ਉਦ੍ਧਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਤੋ ਪਚ੍ਛਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਪਾਸਾਣਾਦੀਸੁ ਉਪਕ੍ਖਲਿਤ੍વਾ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਨੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਆਹ ‘‘ਛਡ੍ਡਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਛਡ੍ਡਾਪੇਹਿ ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ ਸੋ ਉਦ੍ਧਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾવ વਾਤવੇਗੇਨ ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸੇਨਸ੍ਸ ਛਾਯਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਾਣਿਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਰવਂ ਰવਿ। ਤਸ੍ਸ ਤੇਜੇਨ ਸੋ ਸਦ੍ਦੋ ਸੇਨਸ੍ਸ ਕੁਚ੍ਛਿਯਂ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਨਿਚ੍ਛਾਰਿਤੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਭੀਤੋ ਮਂਸਂ ਛਡ੍ਡੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਛਡ੍ਡਿਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਛਾਯਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋવ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਆਕਾਸੇਯੇવ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਤਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਾਜਨੋ ਨਦਨ੍ਤੋ વਗ੍ਗਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਫੋਟੇਨ੍ਤੋ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਅਕਾਸਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਮਂਸਪੇਸਿਂ ਛਡ੍ਡਾਪੇਸਿ, ਇਦਂ ਦੇવੋ ਜਾਨਾਤੂ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਸੇਨਕ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਇਧਾਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਯਂ ਨਿਪ੍ਪਭਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਅਤ੍ਥਿਭਾવਮ੍ਪਿ ਨੋ ਰਾਜਾ ਨ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਤਂ ਆਨੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਬਲવਲਾਭਮਚ੍ਛਰਿਯਤਾਯ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤੋવ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥੇવ ਨਂ વੀਮਂਸਤੂ’’ਤਿ ਪੁਨ ਪੇਸੇਸਿ।
Tattha maṃsanti ekadivasaṃ bodhisatte kīḷāmaṇḍalaṃ gacchante eko seno sūnaphalakato maṃsapesiṃ gahetvā ākāsaṃ pakkhandi. Taṃ disvā dārakā ‘‘maṃsapesiṃ chaḍḍāpessāmā’’ti senaṃ anubandhiṃsu. Seno ito cito ca dhāvati. Te uddhaṃ oloketvā tassa pacchato pacchato gacchantā pāsāṇādīsu upakkhalitvā kilamanti. Atha ne paṇḍito āha ‘‘chaḍḍāpessāmi na’’nti. ‘‘Chaḍḍāpehi sāmī’’ti. ‘‘Tena hi passathā’’ti so uddhaṃ anoloketvāva vātavegena dhāvitvā senassa chāyaṃ akkamitvā pāṇiṃ paharitvā mahāravaṃ ravi. Tassa tejena so saddo senassa kucchiyaṃ vinivijjhitvā nicchārito viya ahosi. So bhīto maṃsaṃ chaḍḍesi. Mahāsatto chaḍḍitabhāvaṃ ñatvā chāyaṃ olokentova bhūmiyaṃ patituṃ adatvā ākāseyeva sampaṭicchi. Taṃ acchariyaṃ disvā mahājano nadanto vagganto apphoṭento mahāsaddaṃ akāsi. Amacco taṃ pavattiṃ ñatvā rañño dūtaṃ pesesi ‘‘paṇḍito iminā upāyena maṃsapesiṃ chaḍḍāpesi, idaṃ devo jānātū’’ti. Taṃ sutvā rājā senakaṃ pucchi ‘‘kiṃ, senaka, ānema paṇḍita’’nti? So cintesi ‘‘tassa idhāgatakālato paṭṭhāya mayaṃ nippabhā bhavissāma, atthibhāvampi no rājā na jānissati, na taṃ ānetuṃ vaṭṭatī’’ti. So balavalābhamacchariyatāya ‘‘mahārāja, ettakena paṇḍito nāma na hoti, appamattakaṃ kiñci eta’’nti āha. Rājā majjhattova hutvā ‘‘tattheva naṃ vīmaṃsatū’’ti puna pesesi.
ਗੋਣੋਤਿ ਏਕੋ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸੀ ਪੁਰਿਸੋ ‘‘વਸ੍ਸੇ ਪਤਿਤੇ ਕਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਗਾਮਨ੍ਤਰਤੋ ਗੋਣੇ ਕਿਣਿਤ੍વਾ ਆਨੇਤ੍વਾ ਗੇਹੇ વਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਗੋਚਰਤ੍ਥਾਯ ਤਿਣਭੂਮਿਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਗੋਣਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਕਿਲਨ੍ਤਰੂਪੋ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋવ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਏਕੋ ਚੋਰੋ ਗੋਣੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਸੋ ਪਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗੋਣੇ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਗੋਣੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਨ੍ਤਂ ਚੋਰਂ ਦਿਸ੍વਾ વੇਗੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਹਿਂ ਮੇ ਗੋਣੇ ਨੇਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਮ ਗੋਣੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਨੇਮੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ વਿવਾਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨੋ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤੇਸਂ ਸਾਲਾਦ੍વਾਰੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਉਭੋਪਿ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾવ ‘‘ਅਯਂ ਚੋਰੋ, ਅਯਂ ਗੋਣਸਾਮਿਕੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ વਿવਦਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਗੋਣਸਾਮਿਕੋ ਆਹ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਇਮੇ ਅਹਂ ਅਸੁਕਗਾਮਤੋ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨਾਮ ਹਤ੍ਥਤੋ ਕਿਣਿਤ੍વਾ ਆਨੇਤ੍વਾ ਗੇਹੇ વਸਾਪੇਤ੍વਾ ਗੋਚਰਤ੍ਥਾਯ ਤਿਣਭੂਮਿਂ ਨੇਸਿਂ, ਤਤ੍ਥ ਮਮ ਪਮਾਦਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਯਂ ਗੋਣੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਸ੍વਾਹਂ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿਂ, ਅਸੁਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਮਯਾ ਏਤੇਸਂ ਕਿਣਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਭਾવਂ ਜਾਨਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਚੋਰੋ ਪਨ ‘‘ਮਮੇਤੇ ਘਰਜਾਤਿਕਾ, ਅਯਂ ਮੁਸਾ ਭਣਤੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Goṇoti eko pācīnayavamajjhakagāmavāsī puriso ‘‘vasse patite kasissāmī’’ti gāmantarato goṇe kiṇitvā ānetvā gehe vasāpetvā punadivase gocaratthāya tiṇabhūmiṃ ānetvā goṇapiṭṭhe nisinno kilantarūpo otaritvā rukkhamūle nipannova niddaṃ okkami. Tasmiṃ khaṇe eko coro goṇe gahetvā palāyi. So pabujjhitvā goṇe apassanto ito cito ca oloketvā goṇe gahetvā palāyantaṃ coraṃ disvā vegena pakkhanditvā ‘‘kuhiṃ me goṇe nesī’’ti āha. ‘‘Mama goṇe attano icchitaṭṭhānaṃ nemī’’ti. Tesaṃ vivādaṃ sutvā mahājano sannipati. Paṇḍito tesaṃ sālādvārena gacchantānaṃ saddaṃ sutvā ubhopi pakkosāpetvā tesaṃ kiriyaṃ disvāva ‘‘ayaṃ coro, ayaṃ goṇasāmiko’’ti jānāti. Jānantopi ‘‘kasmā vivadathā’’ti pucchi. Goṇasāmiko āha – ‘‘sāmi, ime ahaṃ asukagāmato asukassa nāma hatthato kiṇitvā ānetvā gehe vasāpetvā gocaratthāya tiṇabhūmiṃ nesiṃ, tattha mama pamādaṃ disvā ayaṃ goṇe gahetvā palāyi. Svāhaṃ ito cito ca olokento imaṃ disvā anubandhitvā gaṇhiṃ, asukagāmavāsino mayā etesaṃ kiṇitvā gahitabhāvaṃ jānantī’’ti. Coro pana ‘‘mamete gharajātikā, ayaṃ musā bhaṇatī’’ti āha.
ਅਥ ਨੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਅਹਂ વੋ ਅਡ੍ਡਂ ਧਮ੍ਮੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਠਸ੍ਸਥ ਮੇ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਸਾਮਿ, ਠਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਮਨਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਪਠਮਂ ਚੋਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਤਯਾ ਇਮੇ ਗੋਣਾ ਕਿਂ ਖਾਦਾਪਿਤਾ ਕਿਂ ਪਾਯਿਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਯਾਗੁਂ ਪਾਯਿਤਾ ਤਿਲਪਿਟ੍ਠਞ੍ਚ ਮਾਸੇ ਚ ਖਾਦਾਪਿਤਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਗੋਣਸਾਮਿਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਕੁਤੋ ਮੇ ਦੁਗ੍ਗਤਸ੍ਸ ਯਾਗੁਆਦੀਨਿ ਲਦ੍ਧਾਨਿ, ਤਿਣਮੇવ ਖਾਦਾਪਿਤਾ’’ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤੇਸਂ ਕਥਂ ਪਰਿਸਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਪਿਯਙ੍ਗੁਪਤ੍ਤਾਨਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਟਾਪੇਤ੍વਾ ਉਦਕੇਨ ਮਦ੍ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਗੋਣੇ ਪਾਯੇਸਿ। ਗੋਣਾ ਤਿਣਮੇવ ਛਡ੍ਡਯਿਂਸੁ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਪਸ੍ਸਥੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਚੋਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਤ੍વਂ ਚੋਰੋਸਿ, ਨ ਚੋਰੋਸੀ’’ਤਿ? ਸੋ ‘‘ਚੋਰੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਤ੍વਂ ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਾ ਏવਰੂਪਮਕਾਸੀ’’ਤਿ ਓવਦਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਸਾ ਪਨ ਤਂ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇਹਿ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਮਕਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇਯੇવ ਤਾવ ਇਮਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਲਭਸਿ, ਸਮ੍ਪਰਾਯੇ ਪਨ ਨਿਰਯਾਦੀਸੁ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਭવਿਸ੍ਸਸਿ, ਸਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਜਹੇਤਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚ ਸੀਲਾਨਿ ਅਦਾਸਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚਾਪੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਸੇਨਕ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਗੋਣਅਡ੍ਡਂ ਨਾਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੇ ਕੇਚਿ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤਿ, ਆਗਮੇਹਿ ਤਾવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਥੇવ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇਸੁਪਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਉਦ੍ਦਾਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਯਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ।
Atha ne paṇḍito ‘‘ahaṃ vo aḍḍaṃ dhammena vinicchinissāmi, ṭhassatha me vinicchaye’’ti pucchitvā ‘‘āma, sāmi, ṭhassāmā’’ti vutte ‘‘mahājanassa manaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti paṭhamaṃ coraṃ pucchi ‘‘tayā ime goṇā kiṃ khādāpitā kiṃ pāyitā’’ti? ‘‘Yāguṃ pāyitā tilapiṭṭhañca māse ca khādāpitā’’ti. Tato goṇasāmikaṃ pucchi. So āha – ‘‘sāmi, kuto me duggatassa yāguādīni laddhāni, tiṇameva khādāpitā’’ti. Paṇḍito tesaṃ kathaṃ parisaṃ gāhāpetvā piyaṅgupattāni āharāpetvā koṭṭāpetvā udakena maddāpetvā goṇe pāyesi. Goṇā tiṇameva chaḍḍayiṃsu. Paṇḍito ‘‘passatheta’’nti mahājanassa dassetvā coraṃ pucchi ‘‘tvaṃ corosi, na corosī’’ti? So ‘‘coromhī’’ti āha. ‘‘Tena hi tvaṃ ito paṭṭhāya mā evarūpamakāsī’’ti ovadi. Bodhisattassa parisā pana taṃ hatthapādehi koṭṭetvā dubbalamakāsi. Atha naṃ paṇḍito ‘‘diṭṭhadhammeyeva tāva imaṃ dukkhaṃ labhasi, samparāye pana nirayādīsu mahādukkhaṃ anubhavissasi, samma, tvaṃ ito paṭṭhāya pajahetaṃ kamma’’nti vatvā tassa pañca sīlāni adāsi. Amacco taṃ pavattiṃ yathābhūtaṃ rañño ārocāpesi. Rājā senakaṃ pucchi ‘‘kiṃ, senaka, ānema paṇḍita’’nti. ‘‘Goṇaaḍḍaṃ nāma, mahārāja, ye keci vinicchinanti, āgamehi tāvā’’ti vutte rājā majjhatto hutvā puna tatheva sāsanaṃ pesesi. Sabbaṭṭhānesupi evaṃ veditabbaṃ. Ito paraṃ pana uddānamattameva vibhajitvā dassayissāmāti.
ਗਨ੍ਥੀਤਿ ਏਕਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਤ੍ਥੀ ਨਾਨਾવਣ੍ਣੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇਹਿ ਗਨ੍ਥਿਕੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕਤਂ ਸੁਤ੍ਤਗਨ੍ਥਿਤਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ ਗੀવਤੋ ਮੋਚੇਤ੍વਾ ਸਾਟਕਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨ੍ਹਾਯਿਤੁਂ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਕਾਰਿਤਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਓਤਰਿ। ਅਪਰਾ ਤਰੁਣਿਤ੍ਥੀ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਲੋਭਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਅਤਿવਿਯ ਸੋਭਨਂ ਇਦਂ ਕਿਤ੍ਤਕੇਨ ਤੇ ਕਤਂ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવਰੂਪਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਗੀવਾਯ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਮਾਣਂ ਤਾવਸ੍ਸ ਉਪਧਾਰੇਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਾਯ ਉਜੁਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ‘‘ਉਪਧਾਰੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਗੀવਾਯ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਇਤਰਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸੀਘਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਸਾਟਕਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਉਪਧਾવਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਹਂ ਮੇ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਸਾਟਕੇ ਗਣ੍ਹਿ। ਇਤਰਾ ‘‘ਨਾਹਂ ਤવ ਸਨ੍ਤਕਂ ਗਣ੍ਹਾਮਿ, ਮਮ ਗੀવਾਯਮੇવ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਮਹਾਜਨੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦਾਰਕੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੋ ਤਾਸਂ ਕਲਹਂ ਕਤ੍વਾ ਸਾਲਾਦ੍વਾਰੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਸਦ੍ਦੋ ਏਸੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਕਲਹਕਾਰਣਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਆਕਾਰੇਨੇવ ਚੋਰਿਞ੍ਚ ਅਚੋਰਿਞ੍ਚ ਞਤ੍વਾਪਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ વੋ ਧਮ੍ਮੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਮ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਠਸ੍ਸਾਮ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਠਮਂ ਚੋਰਿਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨ੍ਤੀ ਕਤਰਗਨ੍ਧਂ વਿਲਿਮ੍ਪਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਹਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਸਬ੍ਬਸਂਹਾਰਕਂ વਿਲਿਮ੍ਪਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਸਂਹਾਰਕੋ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬਗਨ੍ਧੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਕਤਗਨ੍ਧੋ। ਤਤੋ ਇਤਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸਾ ਆਹ ‘‘ਕੁਤੋ, ਸਾਮਿ, ਲਦ੍ਧੋ ਦੁਗ੍ਗਤਾਯ ਮਯ੍ਹਂ ਸਬ੍ਬਸਂਹਾਰਕੋ, ਅਹਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਪਿਯਙ੍ਗੁਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਮੇવ વਿਲਿਮ੍ਪਾਮੀ’’ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਉਦਕਪਾਤਿਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ ਤਤ੍ਥ ਪਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਿਕਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਤਂ ਗਨ੍ਧਂ ਉਪਸਿਙ੍ਘਿਤ੍વਾ ਅਸੁਕਗਨ੍ਧਭਾવਂ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਉਪਸਿਙ੍ਘਨ੍ਤੋ ਪਿਯਙ੍ਗੁਪੁਪ੍ਫਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਇਮਂ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ ਗਾਥਮਾਹ –
Ganthīti ekā duggatitthī nānāvaṇṇehi suttehi ganthike bandhitvā kataṃ suttaganthitapiḷandhanaṃ gīvato mocetvā sāṭakassa upari ṭhapetvā nhāyituṃ paṇḍitena kāritapokkharaṇiṃ otari. Aparā taruṇitthī taṃ disvā lobhaṃ uppādetvā ukkhipitvā ‘‘amma, ativiya sobhanaṃ idaṃ kittakena te kataṃ, ahampi attano evarūpaṃ karissāmi, gīvāya piḷandhitvā pamāṇaṃ tāvassa upadhāremī’’ti vatvā tāya ujucittatāya ‘‘upadhārehī’’ti vutte gīvāya piḷandhitvā pakkāmi. Itarā taṃ disvā sīghaṃ uttaritvā sāṭakaṃ nivāsetvā upadhāvitvā ‘‘kahaṃ me piḷandhanaṃ gahetvā palāyissasī’’ti sāṭake gaṇhi. Itarā ‘‘nāhaṃ tava santakaṃ gaṇhāmi, mama gīvāyameva piḷandhana’’nti āha. Mahājano taṃ sutvā sannipati. Paṇḍito dārakehi saddhiṃ kīḷanto tāsaṃ kalahaṃ katvā sālādvārena gacchantīnaṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ saddo eso’’ti pucchitvā ubhinnaṃ kalahakāraṇaṃ sutvā pakkosāpetvā ākāreneva coriñca acoriñca ñatvāpi tamatthaṃ pucchitvā ‘‘ahaṃ vo dhammena vinicchinissāmi, mama vinicchaye ṭhassathā’’ti vatvā ‘‘āma, ṭhassāma, sāmī’’ti vutte paṭhamaṃ coriṃ pucchi ‘‘tvaṃ imaṃ piḷandhanaṃ piḷandhantī kataragandhaṃ vilimpasī’’ti? ‘‘Ahaṃ niccaṃ sabbasaṃhārakaṃ vilimpāmī’’ti. Sabbasaṃhārako nāma sabbagandhehi yojetvā katagandho. Tato itaraṃ pucchi. Sā āha ‘‘kuto, sāmi, laddho duggatāya mayhaṃ sabbasaṃhārako, ahaṃ niccaṃ piyaṅgupupphagandhameva vilimpāmī’’ti. Paṇḍito udakapātiṃ āharāpetvā taṃ piḷandhanaṃ tattha pakkhipāpetvā gandhikaṃ pakkosāpetvā ‘‘etaṃ gandhaṃ upasiṅghitvā asukagandhabhāvaṃ jānāhī’’ti āha. So upasiṅghanto piyaṅgupupphabhāvaṃ ñatvā imaṃ ekakanipāte gāthamāha –
‘‘ਸਬ੍ਬਸਂਹਾਰਕੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁਦ੍ਧਂ ਕਙ੍ਗੁ ਪવਾਯਤਿ।
‘‘Sabbasaṃhārako natthi, suddhaṃ kaṅgu pavāyati;
ਅਲਿਕਂ ਭਾਸਤਿਯਂ ਧੁਤ੍ਤੀ, ਸਚ੍ਚਮਾਹੁ ਮਹਲ੍ਲਿਕਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧.੧੧੦)।
Alikaṃ bhāsatiyaṃ dhuttī, saccamāhu mahallikā’’ti. (jā. 1.1.110);
ਤਤ੍ਥ ਧੁਤ੍ਤੀਤਿ ਧੁਤ੍ਤਿਕਾ। ਆਹੂਤਿ ਆਹ, ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ।
Tattha dhuttīti dhuttikā. Āhūti āha, ayameva vā pāṭho.
ਏવਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਮਹਾਜਨਂ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਚੋਰੀਸਿ, ਨ ਚੋਰੀਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਚੋਰਿਭਾવਂ ਪਟਿਜਾਨਾਪੇਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ ਜਾਤੋ।
Evaṃ mahāsatto taṃ kāraṇaṃ mahājanaṃ jānāpetvā ‘‘tvaṃ corīsi, na corīsī’’ti pucchitvā coribhāvaṃ paṭijānāpesi. Tato paṭṭhāya mahāsattassa paṇḍitabhāvo pākaṭo jāto.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਕਾ ਕਪ੍ਪਾਸਕ੍ਖੇਤ੍ਤਰਕ੍ਖਿਕਾ ਇਤ੍ਥੀ ਕਪ੍ਪਾਸਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੀ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਕਪ੍ਪਾਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੁਖੁਮਸੁਤ੍ਤਂ ਕਨ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗੁਲ਼ਂ ਕਤ੍વਾ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਨ੍ਹਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤੀਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਾਟਕਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਾਟਕਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਸੁਤ੍ਤਗੁਲ਼ਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਨ੍ਹਾਯਤਿ। ਅਪਰਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਲੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ ਮਨਾਪਂ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਅਮ੍ਮ, ਤਯਾ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੀ વਿਯ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਕਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਠਮਂ ਚੋਰਿਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਤ੍વਂ ਗੁਲ਼ਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਅਨ੍ਤੋ ਕਿਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਕਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਕਪ੍ਪਾਸਫਲਟ੍ਠਿਮੇવ ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਇਤਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸਾ ‘‘ਸਾਮਿ ਤਿਮ੍ਬਰੁਅਟ੍ਠਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਉਭਿਨ੍ਨਂ વਚਨਂ ਪਰਿਸਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਗੁਲ਼ਂ ਨਿਬ੍ਬੇਠਾਪੇਤ੍વਾ ਤਿਮ੍ਬਰੁਅਟ੍ਠਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਂ ਚੋਰਿਭਾવਂ ਸਂਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸਿ। ਮਹਾਜਨੋ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਸੁવਿਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਅਡ੍ਡੋ’’ਤਿ ਸਾਧੁਕਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪવਤ੍ਤੇਸਿ।
Suttanti ekā kappāsakkhettarakkhikā itthī kappāsakkhettaṃ rakkhantī tattheva parisuddhaṃ kappāsaṃ gahetvā sukhumasuttaṃ kantitvā guḷaṃ katvā ucchaṅge ṭhapetvā gāmaṃ āgacchantī ‘‘paṇḍitassa pokkharaṇiyaṃ nhāyissāmī’’ti tīraṃ gantvā sāṭakaṃ muñcitvā sāṭakassa upari suttaguḷaṃ ṭhapetvā otaritvā pokkharaṇiyaṃ nhāyati. Aparā taṃ disvā luddhacittatāya taṃ gahetvā ‘‘aho manāpaṃ suttaṃ, amma, tayā kata’’nti accharaṃ paharitvā olokentī viya ucchaṅge katvā pakkāmi. Sesaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ. Paṇḍito paṭhamaṃ coriṃ pucchi ‘‘tvaṃ guḷaṃ karontī anto kiṃ pakkhipitvā akāsī’’ti? ‘‘Kappāsaphalaṭṭhimeva sāmī’’ti. Tato itaraṃ pucchi. Sā ‘‘sāmi timbaruaṭṭhi’’nti āha. So ubhinnaṃ vacanaṃ parisaṃ gāhāpetvā suttaguḷaṃ nibbeṭhāpetvā timbaruaṭṭhiṃ disvā taṃ coribhāvaṃ saṃpaṭicchāpesi. Mahājano haṭṭhatuṭṭho ‘‘suvinicchito aḍḍo’’ti sādhukārasahassāni pavattesi.
ਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਕਦਿવਸਂ ਏਕਾ ਇਤ੍ਥੀ ਪੁਤ੍ਤਂ ਆਦਾਯ ਮੁਖਧੋવਨਤ੍ਥਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਨ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾਟਕੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੁਖਂ ਧੋવਿਤੁਂ ਓਤਰਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਏਕਾ ਯਕ੍ਖਿਨੀ ਤਂ ਦਾਰਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ਖਾਦਿਤੁਕਾਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਇਤ੍ਥਿવੇਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਹਾਯਿਕੇ, ਸੋਭਤਿ વਤਾਯਂ ਦਾਰਕੋ, ਤવੇਸੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਪਾਯੇਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਪਾਯੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਕੀਲ਼ਾਪੇਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਪਲਾਯਿ। ਇਤਰਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਧਾવਿਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਹਿਂ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤਂ ਨੇਸੀ’’ਤਿ ਗਣ੍ਹਿ। ਯਕ੍ਖਿਨੀ ‘‘ਕੁਤੋ ਤਯਾ ਪੁਤ੍ਤੋ ਲਦ੍ਧੋ, ਮਮੇਸੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਾ ਕਲਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿਯੋ ਸਾਲਾਦ੍વਾਰੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਂ ਕਲਹਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਅਨਿਮਿਸਤਾਯ ਚੇવ ਰਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਤਾਯ ਚ ਛਾਯਾਯ ਅਭਾવਤਾਯ ਚ ‘‘ਅਯਂ ਯਕ੍ਖਿਨੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾਪਿ ‘‘ਮਮ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਠਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਭੂਮਿਯਂ ਲੇਖਂ ਕਡ੍ਢਯਿਤ੍વਾ ਲੇਖਾਮਜ੍ਝੇ ਦਾਰਕਂ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਯਕ੍ਖਿਨਿਂ ਹਤ੍ਥੇਸੁ, ਮਾਤਰਂ ਪਾਦੇਸੁ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਦ੍વੇਪਿ ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਥ, ਕਡ੍ਢਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ।
Puttoti ekadivasaṃ ekā itthī puttaṃ ādāya mukhadhovanatthāya paṇḍitassa pokkharaṇiṃ gantvā puttaṃ nhāpetvā attano sāṭake nisīdāpetvā attano mukhaṃ dhovituṃ otari. Tasmiṃ khaṇe ekā yakkhinī taṃ dārakaṃ disvā khāditukāmā hutvā itthivesaṃ gahetvā ‘‘sahāyike, sobhati vatāyaṃ dārako, taveso putto’’ti pucchitvā ‘‘āmā’’ti vutte ‘‘pāyemi na’’nti vatvā ‘‘pāyehī’’ti vuttā taṃ gahetvā thokaṃ kīḷāpetvā ādāya palāyi. Itarā taṃ disvā dhāvitvā ‘‘kuhiṃ me puttaṃ nesī’’ti gaṇhi. Yakkhinī ‘‘kuto tayā putto laddho, mameso putto’’ti āha. Tā kalahaṃ karontiyo sālādvārena gacchanti. Paṇḍito taṃ kalahasaddaṃ sutvā pakkosāpetvā ‘‘kimeta’’nti pucchi. Tā tassa etamatthaṃ ārocesuṃ. Taṃ sutvā mahāsatto akkhīnaṃ animisatāya ceva rattatāya ca nirāsaṅkatāya ca chāyāya abhāvatāya ca ‘‘ayaṃ yakkhinī’’ti ñatvāpi ‘‘mama vinicchaye ṭhassathā’’ti vatvā ‘‘āma, ṭhassāmā’’ti vutte bhūmiyaṃ lekhaṃ kaḍḍhayitvā lekhāmajjhe dārakaṃ nipajjāpetvā yakkhiniṃ hatthesu, mātaraṃ pādesu gāhāpetvā ‘‘dvepi kaḍḍhitvā gaṇhatha, kaḍḍhituṃ sakkontiyā eva putto’’ti āha.
ਤਾ ਉਭੋਪਿ ਕਡ੍ਢਿਂਸੁ। ਦਾਰਕੋ ਕਡ੍ਢਿਯਮਾਨੋ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਰવਿ। ਮਾਤਾ ਹਦਯੇਨ ਫਲਿਤੇਨ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਰੋਦਮਾਨਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਹਾਜਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਦਾਰਕੇ, ਮਾਤੁ ਹਦਯਂ ਮੁਦੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਮਾਤੂ’’ਤਿ। ‘‘ਮਾਤੁ ਹਦਯਂ ਮੁਦੁਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਦਾਨਿ ਦਾਰਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹੋਤਿ, ਉਦਾਹੁ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ’’ਤਿ? ‘‘વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਇਮਂ ਪਨ ਦਾਰਕਚੋਰਿਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਜਾਨਾਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਨੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਆਹ – ‘‘ਯਕ੍ਖਿਨੀ ਏਸਾ, ਏਤਂ ਖਾਦਿਤੁਂ ਗਣ੍ਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਥਂ ਜਾਨਾਸਿ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਅਨਿਮਿਸਤਾਯ ਚੇવ ਰਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਤਾਯ ਚ ਛਾਯਾਯ ਅਭਾવੇਨ ਚ ਨਿਕ੍ਕਰੁਣਤਾਯ ਚਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਾਸਿ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਯਕ੍ਖਿਨੀਮ੍ਹਿ ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਇਮਂ ਦਾਰਕਂ ਗਣ੍ਹੀ’’ਤਿ? ‘‘ਖਾਦਿਤੁਂ ਗਣ੍ਹਾਮਿ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਨ੍ਧਬਾਲੇ, ਤ੍વਂ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਯਕ੍ਖਿਨੀ ਜਾਤਾਸਿ, ਇਦਾਨਿ ਪੁਨਪਿ ਪਾਪਂ ਕਰੋਸਿ, ਅਹੋ ਅਨ੍ਧਬਾਲਾਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ ਪਞ੍ਚਸੀਲੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਏવਰੂਪਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਮਾ ਅਕਾਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਦਾਰਕਮਾਤਾਪਿ ਦਾਰਕਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਚਿਰਂ ਜੀવਤੁ ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਥੋਮੇਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਆਦਾਯ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
Tā ubhopi kaḍḍhiṃsu. Dārako kaḍḍhiyamāno dukkhappatto hutvā viravi. Mātā hadayena phalitena viya hutvā puttaṃ muñcitvā rodamānā aṭṭhāsi. Paṇḍito mahājanaṃ pucchi ‘‘ambho, dārake, mātu hadayaṃ mudukaṃ hoti, udāhu amātū’’ti. ‘‘Mātu hadayaṃ mudukaṃ hotī’’ti. ‘‘Kiṃ dāni dārakaṃ gahetvā ṭhitā mātā hoti, udāhu vissajjetvā ṭhitā’’ti? ‘‘Vissajjetvā ṭhitā paṇḍitā’’ti. ‘‘Imaṃ pana dārakacoriṃ tumhe jānāthā’’ti? ‘‘Na jānāma, paṇḍitā’’ti. Atha ne paṇḍito āha – ‘‘yakkhinī esā, etaṃ khādituṃ gaṇhī’’ti. ‘‘Kathaṃ jānāsi, paṇḍitā’’ti. ‘‘Akkhīnaṃ animisatāya ceva rattatāya ca nirāsaṅkatāya ca chāyāya abhāvena ca nikkaruṇatāya cā’’ti. Atha naṃ pucchi ‘‘kāsi tva’’nti? ‘‘Yakkhinīmhi sāmī’’ti. ‘‘Kasmā imaṃ dārakaṃ gaṇhī’’ti? ‘‘Khādituṃ gaṇhāmi, sāmī’’ti. ‘‘Andhabāle, tvaṃ pubbepi pāpakammaṃ katvā yakkhinī jātāsi, idāni punapi pāpaṃ karosi, aho andhabālāsī’’ti vatvā taṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpetvā ‘‘ito paṭṭhāya evarūpaṃ pāpakammaṃ mā akāsī’’ti vatvā taṃ uyyojesi. Dārakamātāpi dārakaṃ labhitvā ‘‘ciraṃ jīvatu sāmī’’ti paṇḍitaṃ thometvā puttaṃ ādāya pakkāmi.
ਗੋਤੋਤਿ ਏਕੋ ਕਿਰ ਲਕੁਣ੍ਡਕਤ੍ਤਾ ਗੋਤੋ, ਕਾਲ਼વਣ੍ਣਤਾ ਚ ਕਾਲ਼ੋਤਿ ਗੋਤਕਾਲ਼ੋ ਨਾਮ ਪੁਰਿਸੋ ਸਤ੍ਤਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਭਰਿਯਂ ਲਭਿ। ਸਾ ਨਾਮੇਨ ਦੀਘਤਾਲਾ ਨਾਮ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਤਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਪੂવਖਾਦਨੀਯਂ ਪਚਾਹਿ, ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਦਟ੍ਠੁਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਤੇ ਮਾਤਾਪਿਤੂਹੀ’’ਤਿ ਤਾਯ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਪਿ ਯਾવਤਤਿਯਂ વਤ੍વਾ ਪੂવਖਾਦਨੀਯਂ ਪਚਾਪੇਤ੍વਾ ਪਾਥੇਯ੍ਯਞ੍ਚੇવ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਞ੍ਚ ਆਦਾਯ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਉਤ੍ਤਾਨવਾਹਿਨਿਂ ਏਕਂ ਨਦਿਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਤੇ ਪਨ ਦ੍વੇਪਿ ਉਦਕਭੀਰੁਕਜਾਤਿਕਾવ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤੁਂ ਅવਿਸਹਨ੍ਤਾ ਤੀਰੇ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਤਦਾ ਦੀਘਪਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮੇਕੋ ਦੁਗ੍ਗਤਪੁਰਿਸੋ ਅਨੁવਿਚਰਨ੍ਤੋ ਤਂ ਠਾਨਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਅਥ ਨਂ ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਅਯਂ ਨਦੀ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਉਤ੍ਤਾਨਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਉਦਕਭੀਰੁਕਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਅਯਂ ਨਦੀ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਬਹੁਚਣ੍ਡਮਚ੍ਛਾਕਿਣ੍ਣਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਕਥਂ ਤ੍વਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਸਂਸੁਮਾਰਮਕਰਾਨਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਪਰਿਚਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਤੇ ਅਮ੍ਹੇ ਨ વਿਹੇਠੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਸਮ੍ਮ, ਅਮ੍ਹੇਪਿ ਨੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਤੇ ਖਜ੍ਜਭੋਜਨਂ ਅਦਂਸੁ। ਸੋ ਕਤਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚੋ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਕਂ ਪਠਮਂ ਨੇਮੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਤવ ਸਹਾਯਿਕਂ ਪਠਮਂ ਨੇਹਿ, ਮਂ ਪਚ੍ਛਾ ਨੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਂ ਖਨ੍ਧੇ ਕਤ੍વਾ ਪਾਥੇਯ੍ਯਞ੍ਚੇવ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਦਿਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕੁਟਿਕੋ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
Gototi eko kira lakuṇḍakattā goto, kāḷavaṇṇatā ca kāḷoti gotakāḷo nāma puriso sattasaṃvaccharāni kammaṃ katvā bhariyaṃ labhi. Sā nāmena dīghatālā nāma. So ekadivasaṃ taṃ āmantetvā ‘‘bhadde, pūvakhādanīyaṃ pacāhi, mātāpitaro daṭṭhuṃ gamissāmā’’ti vatvā ‘‘kiṃ te mātāpitūhī’’ti tāya paṭikkhittopi yāvatatiyaṃ vatvā pūvakhādanīyaṃ pacāpetvā pātheyyañceva paṇṇākārañca ādāya tāya saddhiṃ maggaṃ paṭipanno antarāmagge uttānavāhiniṃ ekaṃ nadiṃ addasa. Te pana dvepi udakabhīrukajātikāva, tasmā taṃ uttarituṃ avisahantā tīre aṭṭhaṃsu. Tadā dīghapiṭṭhi nāmeko duggatapuriso anuvicaranto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi. Atha naṃ te disvā pucchiṃsu ‘‘samma, ayaṃ nadī gambhīrā uttānā’’ti. So tesaṃ kathaṃ sutvā udakabhīrukabhāvaṃ ñatvā ‘‘samma, ayaṃ nadī gambhīrā bahucaṇḍamacchākiṇṇā’’ti āha. ‘‘Samma, kathaṃ tvaṃ gamissasī’’ti? So āha – ‘‘saṃsumāramakarānaṃ amhehi paricayo atthi, tena te amhe na viheṭhentī’’ti. ‘‘Tena hi, samma, amhepi nehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Athassa te khajjabhojanaṃ adaṃsu. So katabhattakicco ‘‘samma, kaṃ paṭhamaṃ nemī’’ti pucchi. So āha – ‘‘tava sahāyikaṃ paṭhamaṃ nehi, maṃ pacchā nehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ khandhe katvā pātheyyañceva paṇṇākārañca gahetvā nadiṃ otaritvā thokaṃ gantvā ukkuṭiko nisīditvā pakkāmi.
ਗੋਤਕਾਲ਼ੋ ਤੀਰੇ ਠਿਤੋવ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰਾવਤਾਯਂ ਨਦੀ, ਏવਂ ਦੀਘਸ੍ਸਪਿ ਨਾਮ ਏવਰੂਪਾ, ਮਯ੍ਹਂ ਪਨ ਅਪਸਯ੍ਹਾવ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਇਤਰੋਪਿ ਤਂ ਨਦੀਮਜ੍ਝਂ ਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਅਹਂ ਤਂ ਪੋਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਾ ਦਾਸਿਦਾਸਪਰਿવੁਤਾ વਿਚਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਅਯਂ ਲਕੁਣ੍ਡਕવਾਮਨਕੋ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਮ વਚਨਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾਮਿਕੇ ਸਿਨੇਹਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤਂਖਣਞ੍ਞੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਿ, ਸਚੇ ਮਂ ਨ ਛਡ੍ਡੇਸ੍ਸਸਿ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਕਿਂ વਦੇਸਿ, ਅਹਂ ਤਂ ਪੋਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤੇ ਪਰਤੀਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਭੋਪਿ ਸਮਗ੍ਗਾ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ‘‘ਗੋਤਕਾਲ਼ਂ ਪਹਾਯ ਤਿਟ੍ਠ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਖਾਦਨੀਯਂ ਖਾਦਨ੍ਤਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਸੋ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਏਕਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਧਾવਨ੍ਤੋ ਥੋਕਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਭਯੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤੇਸੁ ਕੋਪੇਨ ‘‘ਜੀવਾਮਿ વਾ ਮਰਾਮਿ વਾ’’ਤਿ ਉਲ੍ਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾ ਨਦਿਯਂ ਪਤਿਤੋ ਉਤ੍ਤਾਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਨਦਿਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ વੇਗੇਨ ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ ਦੁਟ੍ਠਚੋਰ, ਕੁਹਿਂ ਮੇ ਭਰਿਯਂ ਨੇਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਇਤਰੋਪਿ ਤਂ ‘‘ਅਰੇ ਦੁਟ੍ਠવਾਮਨਕ, ਕੁਤੋ ਤવ ਭਰਿਯਾ, ਮਮੇਸਾ ਭਰਿਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗੀવਾਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਿਪਿ। ਸੋ ਦੀਘਤਾਲਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ’’ਤਿਟ੍ਠ ਤ੍વਂ ਕੁਹਿਂ ਗਚ੍ਛਸਿ, ਸਤ੍ਤ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਭਰਿਯਾ ਮੇਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਲਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਾਲਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਮਹਾਜਨੋ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿ।
Gotakāḷo tīre ṭhitova ‘‘gambhīrāvatāyaṃ nadī, evaṃ dīghassapi nāma evarūpā, mayhaṃ pana apasayhāva bhavissatī’’ti cintesi. Itaropi taṃ nadīmajjhaṃ netvā ‘‘bhadde, ahaṃ taṃ posessāmi, sampannavatthālaṅkārā dāsidāsaparivutā vicarissasi, kiṃ te ayaṃ lakuṇḍakavāmanako karissati, mama vacanaṃ karohī’’ti āha. Sā tassa vacanaṃ sutvāva attano sāmike sinehaṃ bhinditvā taṃkhaṇaññeva tasmiṃ paṭibaddhacittā hutvā ‘‘sāmi, sace maṃ na chaḍḍessasi, karissāmi te vacana’’nti sampaṭicchi. ‘‘Bhadde, kiṃ vadesi, ahaṃ taṃ posessāmī’’ti. Te paratīraṃ gantvā ubhopi samaggā sammodamānā ‘‘gotakāḷaṃ pahāya tiṭṭha tva’’nti vatvā tassa passantasseva khādanīyaṃ khādantā pakkamiṃsu. So disvā ‘‘ime ekato hutvā maṃ chaḍḍetvā palāyanti maññe’’ti aparāparaṃ dhāvanto thokaṃ otaritvā bhayena nivattitvā puna tesu kopena ‘‘jīvāmi vā marāmi vā’’ti ullaṅghitvā nadiyaṃ patito uttānabhāvaṃ ñatvā nadiṃ uttaritvā vegena taṃ pāpuṇitvā ‘‘ambho duṭṭhacora, kuhiṃ me bhariyaṃ nesī’’ti āha. Itaropi taṃ ‘‘are duṭṭhavāmanaka, kuto tava bhariyā, mamesā bhariyā’’ti vatvā gīvāyaṃ gahetvā khipi. So dīghatālaṃ hatthe gahetvā’’tiṭṭha tvaṃ kuhiṃ gacchasi, satta saṃvaccharāni kammaṃ katvā laddhabhariyā mesī’’ti vatvā tena saddhiṃ kalahaṃ karonto sālāya santikaṃ pāpuṇi. Mahājano sannipati.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਸਦ੍ਦੋ ਨਾਮੇਸੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ વਚਨਪ੍ਪਟਿવਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਮਮ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਠਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਠਮਂ ਦੀਘਪਿਟ੍ਠਿਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਕੋਨਾਮੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਦੀਘਪਿਟ੍ਠਿਕੋ ਨਾਮ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਭਰਿਯਾ ਤੇ ਕਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਕਥੇਸਿ। ‘‘ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਤੇ ਕੇ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਸੁਕਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਰਿਯਾਯ ਪਨ ਤੇ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਕੇ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ਸੋ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਪਰਿਸਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਇਤਰਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਨਾਮਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਦੀਘਤਾਲਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਕਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਦੀਘਤਾਲਾ ਨਾਮ ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਮਿਕੋ ਤੇ ਕੋਨਾਮੋ’’ਤਿ? ਸਾ ਅਜਾਨਨ੍ਤੀ ਅਞ੍ਞਂ ਕਥੇਸਿ। ‘‘ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਤੇ ਕੇ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਸੁਕਾ ਨਾਮ ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਤੇ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਕੇ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ਸਾਪਿ વਿਲਪਨ੍ਤੀ ਅਞ੍ਞਂ ਕਥੇਸਿ । ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦੀਘਪਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ વਚਨੇਨ ਸਮੇਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਗੋਤਕਾਲ਼ਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ‘‘ਗੋਤਕਾਲ਼ਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਯਂ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਸਾਮਿਕੋ, ਇਤਰੋ ਚੋਰੋ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ‘‘ਚੋਰੋਸਿ, ਨ ਚੋਰੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਆਮ, ਸਾਮਿ, ਚੋਰੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ ਚੋਰਭਾવਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇਨ ਗੋਤਕਾਲ਼ੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਰਿਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਥੋਮੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦੀਘਪਿਟ੍ਠਿਮਾਹ ‘‘ਮਾ ਪੁਨ ਏવਮਕਾਸੀ’’ਤਿ।
Paṇḍito ‘‘kiṃ saddo nāmeso’’ti pucchitvā te ubhopi pakkosāpetvā vacanappaṭivacanaṃ sutvā ‘‘mama vinicchaye ṭhassathā’’ti vatvā ‘‘āma, ṭhassāmā’’ti vutte paṭhamaṃ dīghapiṭṭhiṃ pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ konāmosī’’ti pucchi. ‘‘Dīghapiṭṭhiko nāma, sāmī’’ti. ‘‘Bhariyā te kā nāmā’’ti? So tassā nāmaṃ ajānanto aññaṃ kathesi. ‘‘Mātāpitaro te ke nāmā’’ti? ‘‘Asukā nāmā’’ti. ‘‘Bhariyāya pana te mātāpitaro ke nāmā’’ti? So ajānitvā aññaṃ kathesi. Tassa kathaṃ parisaṃ gāhāpetvā taṃ apanetvā itaraṃ pakkosāpetvā purimanayeneva sabbesaṃ nāmāni pucchi. So yathābhūtaṃ jānanto avirajjhitvā kathesi. Tampi apanetvā dīghatālaṃ pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ kā nāmā’’ti pucchi. ‘‘Dīghatālā nāma sāmī’’ti. ‘‘Sāmiko te konāmo’’ti? Sā ajānantī aññaṃ kathesi. ‘‘Mātāpitaro te ke nāmā’’ti. ‘‘Asukā nāma sāmī’’ti. ‘‘Sāmikassa pana te mātāpitaro ke nāmā’’ti? Sāpi vilapantī aññaṃ kathesi . Itare dve pakkosāpetvā mahājanaṃ pucchi ‘‘kiṃ imissā dīghapiṭṭhissa vacanena sameti, udāhu gotakāḷassā’’ti. ‘‘Gotakāḷassa paṇḍitā’’ti. ‘‘Ayaṃ etissā sāmiko, itaro coro’’ti. Atha naṃ ‘‘corosi, na corosī’’ti pucchi. ‘‘Āma, sāmi, coromhī’’ti corabhāvaṃ sampaṭicchi. Paṇḍitassa vinicchayena gotakāḷo attano bhariyaṃ labhitvā mahāsattaṃ thometvā taṃ ādāya pakkāmi. Paṇḍito dīghapiṭṭhimāha ‘‘mā puna evamakāsī’’ti.
ਰਥੇਨ ਚਾਤਿ ਏਕਦਿવਸਂ ਏਕੋ ਪਨ ਪੁਰਿਸੋ ਰਥੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਮੁਖਧੋવਨਤ੍ਥਾਯ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸਕ੍ਕੋ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਬੁਦ੍ਧਙ੍ਕੁਰਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸવੇਸੇਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਥਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਭਾਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਾਯਾਸਿ। ਰਥੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪੁਰਿਸੋ ‘‘ਤਾਤ, ਕੇਨਤ੍ਥੇਨਾਗਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਉਪਟ੍ਠਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਯਾਨਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਸਰੀਰਕਿਚ੍ਚਤ੍ਥਾਯ ਗਤੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸਕ੍ਕੋ ਰਥਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ વੇਗੇਨ ਪਾਜੇਸਿ। ਰਥਸਾਮਿਕੋ ਪਨ ਸਰੀਰਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸਕ੍ਕਂ ਰਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ વੇਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਤਿਟ੍ਠ ਤਿਟ੍ਠ, ਕੁਹਿਂ ਮੇ ਰਥਂ ਨੇਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤવ ਰਥੋ ਅਞ੍ਞੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਯਂ ਪਨ ਮਮ ਰਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਲਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਾਲਾਦ੍વਾਰਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਨਾਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਨਿਬ੍ਭਯਤਾਯ ਚੇવ ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਅਨਿਮਿਸਤਾਯ ਚ ‘‘ਅਯਂ ਸਕ੍ਕੋ, ਅਯਂ ਰਥਸਾਮਿਕੋ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਸਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ વਿવਾਦਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਮ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਠਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਹਂ ਰਥਂ ਪਾਜੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਦ੍વੇਪਿ ਰਥਂ ਪਚ੍ਛਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਥ, ਰਥਸਾਮਿਕੋ ਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸ੍ਸਤਿ, ਇਤਰੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸਂ ਆਣਾਪੇਸਿ ‘‘ਰਥਂ ਪਾਜੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ।
Rathena cāti ekadivasaṃ eko pana puriso rathe nisīditvā mukhadhovanatthāya nikkhami. Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento paṇḍitaṃ disvā ‘‘mahosadhabuddhaṅkurassa paññānubhāvaṃ pākaṭaṃ karissāmī’’ti cintetvā manussavesenāgantvā rathassa pacchābhāgaṃ gahetvā pāyāsi. Rathe nisinno puriso ‘‘tāta, kenatthenāgatosī’’ti pucchitvā ‘‘tumhe upaṭṭhātu’’nti vutte ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā yānā oruyha sarīrakiccatthāya gato. Tasmiṃ khaṇe sakko rathaṃ abhiruhitvā vegena pājesi. Rathasāmiko pana sarīrakiccaṃ katvā nikkhanto sakkaṃ rathaṃ gahetvā palāyantaṃ disvā vegena gantvā ‘‘tiṭṭha tiṭṭha, kuhiṃ me rathaṃ nesī’’ti vatvā ‘‘tava ratho añño bhavissati, ayaṃ pana mama ratho’’ti vutte tena saddhiṃ kalahaṃ karonto sālādvāraṃ patto. Paṇḍito ‘‘kiṃ nāmeta’’nti pucchitvā te pakkosāpetvā āgacchante disvā nibbhayatāya ceva akkhīnaṃ animisatāya ca ‘‘ayaṃ sakko, ayaṃ rathasāmiko’’ti aññāsi, evaṃ santepi vivādakāraṇaṃ pucchitvā ‘‘mama vinicchaye ṭhassathā’’ti vatvā ‘‘āma, ṭhassāmā’’ti vutte ‘‘ahaṃ rathaṃ pājessāmi, tumhe dvepi rathaṃ pacchato gahetvā gacchatha, rathasāmiko na vissajjessati, itaro vissajjessatī’’ti vatvā purisaṃ āṇāpesi ‘‘rathaṃ pājehī’’ti. So tathā akāsi.
ਇਤਰੇਪਿ ਦ੍વੇ ਪਚ੍ਛਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਰਥਸਾਮਿਕੋ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ, ਸਕ੍ਕੋ ਪਨ ਰਥੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਥੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿવਤ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਆਚਿਕ੍ਖਿ ‘‘ਅਯਂ ਪੁਰਿਸੋ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਥਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ, ਅਯਂ ਪਨ ਰਥੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਧਾવਿਤ੍વਾ ਰਥੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿવਤ੍ਤਿ, ਨੇવਸ੍ਸ ਸਰੀਰੇ ਸੇਦਬਿਨ੍ਦੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਭੀਤੋ ਅਨਿਮਿਸਨੇਤ੍ਤੋ, ਏਸ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ‘‘ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਆਗਤੋਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤવੇવ ਪਞ੍ਞਾਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਮਾ ਪੁਨ ਏવਮਕਾਸੀ’’ਤਿ ਓવਦਤਿ। ਸਕ੍ਕੋਪਿ ਸਕ੍ਕਾਨੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਸੁવਿਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਅਡ੍ਡੋ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਥੁਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਕਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਗਤੋ। ਤਦਾ ਸੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ਸਯਮੇવ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਏવਂ ਰਥਅਡ੍ਡੋ ਸੁવਿਨਿਚ੍ਛਿਤੋ, ਸਕ੍ਕੋਪਿ ਤੇਨ ਪਰਾਜਿਤੋ, ਕਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਂ ਨ ਜਾਨਾਸਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਸੇਨਕ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਲਾਭਮਚ੍ਛਰੇਨ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਆਗਮੇਥ ਤਾવ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਹ।
Itarepi dve pacchato gahetvā gacchanti. Rathasāmiko thokaṃ gantvā vissajjetvā ṭhito, sakko pana rathena saddhiṃ gantvā ratheneva saddhiṃ nivatti. Paṇḍito manusse ācikkhi ‘‘ayaṃ puriso thokaṃ gantvā rathaṃ vissajjetvā ṭhito, ayaṃ pana rathena saddhiṃ dhāvitvā ratheneva saddhiṃ nivatti, nevassa sarīre sedabindumattampi atthi, assāsapassāsopi natthi, abhīto animisanetto, esa sakko devarājā’’ti. Atha naṃ ‘‘sakko devarājāsī’’ti pucchitvā ‘‘āma, paṇḍitā’’ti vutte ‘‘kasmā āgatosī’’ti vatvā ‘‘taveva paññāpakāsanatthaṃ paṇḍitā’’ti vutte ‘‘tena hi mā puna evamakāsī’’ti ovadati. Sakkopi sakkānubhāvaṃ dassento ākāse ṭhatvā ‘‘suvinicchito paṇḍitena aḍḍo’’ti paṇḍitassa thutiṃ katvā sakaṭṭhānameva gato. Tadā so amacco sayameva rañño santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, paṇḍitena evaṃ rathaaḍḍo suvinicchito, sakkopi tena parājito, kasmā purisavisesaṃ na jānāsi, devā’’ti āha. Rājā senakaṃ pucchi ‘‘kiṃ, senaka, ānema paṇḍita’’nti. So lābhamaccharena ‘‘mahārāja, ettakena paṇḍito nāma na hoti, āgametha tāva vīmaṃsitvā jānissāmā’’ti āha.
ਸਤ੍ਤਦਾਰਕਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Sattadārakapañho niṭṭhito.
ਗਦ੍ਰਭਪਞ੍ਹੋ
Gadrabhapañho
ਦਣ੍ਡੋਤਿ ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਰਾਜਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਂ વੀਮਂਸਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਖਦਿਰਦਣ੍ਡਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤੋ વਿਦਤ੍ਥਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚੁਨ੍ਦਕਾਰੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਲਿਖਾਪੇਤ੍વਾ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਕਿਰ ਪਣ੍ਡਿਤਾ, ‘ਇਮਸ੍ਸ ਖਦਿਰਦਣ੍ਡਸ੍ਸ ਇਦਂ ਅਗ੍ਗਂ, ਇਦਂ ਮੂਲ’ਨ੍ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੁ, ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਕਥਯਿਂਸੁ ‘‘ਕਦਾਚਿ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ। ਸੇਟ੍ਠਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਕੀਲ਼ਾਮਣ੍ਡਲਾ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਮਯਂ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮ, ਅਪਿ ਨੁ ਤ੍વਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਇਮਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗੇਨ વਾ ਮੂਲੇਨ વਾ ਪਯੋਜਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਮ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਾਯ ਪੇਸਿਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ‘‘ਆਹਰਥ, ਤਾਤ, ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾવ ‘‘ਇਦਂ ਅਗ੍ਗਂ ਇਦਂ ਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾਪਿ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਹਦਯਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਉਦਕਪਾਤਿਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਖਦਿਰਦਣ੍ਡਕਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਕੋਟਿਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਦਿਰਦਣ੍ਡਕਂ ਉਦਕਪਿਟ੍ਠੇ ਠਪੇਸਿ। ਮੂਲਂ ਭਾਰਿਯਤਾਯ ਪਠਮਂ ਉਦਕੇ ਨਿਮੁਜ੍ਜਿ। ਤਤੋ ਮਹਾਜਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਾਮ ਮੂਲਂ ਭਾਰਿਯਂ ਹੋਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਮੂਲਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਹਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਠਮਂ ਨਿਮੁਗ੍ਗਂ ਪਸ੍ਸਥ, ਏਤਂ ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਇਮਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਗ੍ਗਞ੍ਚ ਮੂਲਞ੍ਚ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ‘‘ਇਦਂ ਅਗ੍ਗਂ ਇਦਂ ਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕੋ ਇਮਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਸੇਨਕ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਧਿવਾਸੇਹਿ, ਦੇવ, ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਉਪਾਯੇਨ ਨਂ વੀਮਂਸਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ।
Daṇḍoti athekadivasaṃ rājā ‘‘paṇḍitaṃ vīmaṃsissāmā’’ti khadiradaṇḍaṃ āharāpetvā tato vidatthiṃ gahetvā cundakāre pakkosāpetvā suṭṭhu likhāpetvā pācīnayavamajjhakagāmaṃ pesesi ‘‘pācīnayavamajjhakagāmavāsino kira paṇḍitā, ‘imassa khadiradaṇḍassa idaṃ aggaṃ, idaṃ mūla’nti jānantu, ajānantānaṃ sahassadaṇḍo’’ti. Gāmavāsino sannipatitvā jānituṃ asakkontā seṭṭhino kathayiṃsu ‘‘kadāci mahosadhapaṇḍito jāneyya, pakkosāpetvā taṃ pucchathā’’ti. Seṭṭhi paṇḍitaṃ kīḷāmaṇḍalā pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘tāta, mayaṃ jānituṃ na sakkoma, api nu tvaṃ sakkhissasī’’ti pucchi. Taṃ sutvā paṇḍito cintesi ‘‘rañño imassa aggena vā mūlena vā payojanaṃ natthi, mama vīmaṃsanatthāya pesitaṃ bhavissatī’’ti. Cintetvā ca pana ‘‘āharatha, tāta, jānissāmī’’ti āharāpetvā hatthena gahetvāva ‘‘idaṃ aggaṃ idaṃ mūla’’nti ñatvāpi mahājanassa hadayaggahaṇatthaṃ udakapātiṃ āharāpetvā khadiradaṇḍakassa majjhe suttena bandhitvā suttakoṭiyaṃ gahetvā khadiradaṇḍakaṃ udakapiṭṭhe ṭhapesi. Mūlaṃ bhāriyatāya paṭhamaṃ udake nimujji. Tato mahājanaṃ pucchi ‘‘rukkhassa nāma mūlaṃ bhāriyaṃ hoti, udāhu agga’’nti? ‘‘Mūlaṃ paṇḍitā’’ti. Tena hi imassa paṭhamaṃ nimuggaṃ passatha, etaṃ mūlanti imāya saññāya aggañca mūlañca ācikkhi. Gāmavāsino ‘‘idaṃ aggaṃ idaṃ mūla’’nti rañño pahiṇiṃsu. Rājā ‘‘ko imaṃ jānātī’’ti pucchitvā ‘‘sirivaḍḍhanaseṭṭhino putto mahosadhapaṇḍito’’ti sutvā ‘‘kiṃ, senaka, ānema paṇḍita’’nti pucchi. Adhivāsehi, deva, aññenapi upāyena naṃ vīmaṃsissāmāti.
ਸੀਸਨ੍ਤਿ ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਚ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਦ੍વੇ ਸੀਸਾਨਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਇਤ੍ਥਿਸੀਸਂ, ਇਦਂ ਪੁਰਿਸਸੀਸਨ੍ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੁ, ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ਦਿਸ੍વਾવ ਅਞ੍ਞਾਸਿ। ਕਥਂ ਜਾਨਾਤਿ? ਪੁਰਿਸਸੀਸੇ ਕਿਰ ਸਿਬ੍ਬਿਨੀ ਉਜੁਕਾવ ਹੋਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਸੀਸੇ ਸਿਬ੍ਬਿਨੀ વਙ੍ਕਾ ਹੋਤਿ, ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੋ ਇਮਿਨਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ‘‘ਇਦਂ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਸੀਸਂ, ਇਦਂ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸੀਸ’’ਨ੍ਤਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋਪਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਮੇવ।
Sīsanti athekadivasaṃ itthiyā ca purisassa cāti dve sīsāni āharāpetvā ‘‘idaṃ itthisīsaṃ, idaṃ purisasīsanti jānantu, ajānantānaṃ sahassadaṇḍo’’ti pahiṇiṃsu. Gāmavāsino ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So disvāva aññāsi. Kathaṃ jānāti? Purisasīse kira sibbinī ujukāva hoti, itthisīse sibbinī vaṅkā hoti, parivattitvā gacchati. So iminā abhiññāṇena ‘‘idaṃ itthiyā sīsaṃ, idaṃ purisassa sīsa’’nti ācikkhi. Gāmavāsinopi rañño pahiṇiṃsu. Sesaṃ purimasadisameva.
ਅਹੀਤਿ ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਸਪ੍ਪਞ੍ਚ ਸਪ੍ਪਿਨਿਞ੍ਚ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਪ੍ਪੋ, ਅਯਂ ਸਪ੍ਪਿਨੀਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੁ, ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਪੇਸੇਸੁਂ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ਦਿਸ੍વਾવ ਜਾਨਾਤਿ। ਸਪ੍ਪਸ੍ਸ ਹਿ ਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਂ ਥੂਲਂ ਹੋਤਿ, ਸਪ੍ਪਿਨਿਯਾ ਤਨੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਸਪ੍ਪਸ੍ਸ ਸੀਸਂ ਪੁਥੁਲਂ ਹੋਤਿ, ਸਪ੍ਪਿਨਿਯਾ ਤਨੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਸਪ੍ਪਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ, ਸਪ੍ਪਿਨਿਯਾ ਖੁਦ੍ਦਕਾਨਿ, ਸਪ੍ਪਸ੍ਸ ਸੋવਤ੍ਤਿਕੋ ਪਰਾਬਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਸਪ੍ਪਿਨਿਯਾ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕੋ। ਸੋ ਇਮੇਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ‘‘ਅਯਂ ਸਪ੍ਪੋ, ਅਯਂ ਸਪ੍ਪਿਨੀ’’ਤਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Ahīti athekadivasaṃ sappañca sappiniñca āharāpetvā ‘‘ayaṃ sappo, ayaṃ sappinīti jānantu, ajānantānaṃ sahassadaṇḍo’’ti vatvā gāmavāsīnaṃ pesesuṃ. Gāmavāsino ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So disvāva jānāti. Sappassa hi naṅguṭṭhaṃ thūlaṃ hoti, sappiniyā tanukaṃ hoti, sappassa sīsaṃ puthulaṃ hoti, sappiniyā tanukaṃ hoti, sappassa akkhīni mahantāni, sappiniyā khuddakāni, sappassa sovattiko parābaddho hoti, sappiniyā vicchinnako. So imehi abhiññāṇehi ‘‘ayaṃ sappo, ayaṃ sappinī’’ti ācikkhi. Sesaṃ vuttanayameva.
ਕੁਕ੍ਕੁਟੋਤਿ ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ‘‘ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਬ੍ਬਸੇਤਂ ਪਾਦવਿਸਾਣਂ ਸੀਸਕਕੁਧਂ ਤਯੋ ਕਾਲੇ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨਦਨ੍ਤਂ ਉਸਭਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤੁ, ਨੋ ਚੇ ਪੇਸੇਨ੍ਤਿ, ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਤੇ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਰਾਜਾ વੋ ਸਬ੍ਬਸੇਤਂ ਕੁਕ੍ਕੁਟਂ ਆਹਰਾਪੇਸਿ, ਸੋ ਹਿ ਪਾਦਨਖਸਿਖਤਾਯ ਪਾਦવਿਸਾਣੋ ਨਾਮ, ਸੀਸਚੂਲ਼ਤਾਯ ਸੀਸਕਕੁਧੋ ਨਾਮ, ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વਸ੍ਸਨਤੋ ਤਯੋ ਕਾਲੇ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨਦਤਿ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਰੂਪਂ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਂ ਪੇਸੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਪੇਸਯਿਂਸੁ।
Kukkuṭoti athekadivasaṃ ‘‘pācīnayavamajjhakagāmavāsino amhākaṃ sabbasetaṃ pādavisāṇaṃ sīsakakudhaṃ tayo kāle anatikkamitvā nadantaṃ usabhaṃ pesentu, no ce pesenti, sahassadaṇḍo’’ti pahiṇiṃsu. Te ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So āha – ‘‘rājā vo sabbasetaṃ kukkuṭaṃ āharāpesi, so hi pādanakhasikhatāya pādavisāṇo nāma, sīsacūḷatāya sīsakakudho nāma, tikkhattuṃ vassanato tayo kāle anatikkamitvā nadati nāma, tasmā evarūpaṃ kukkuḷaṃ pesethā’’ti āha. Te pesayiṃsu.
ਮਣੀਤਿ ਸਕ੍ਕੇਨ ਕੁਸਰਞ੍ਞੋ ਦਿਨ੍ਨੋ ਮਣਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਟ੍ਠਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વਙ੍ਕੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਛਿਨ੍ਨਂ, ਕੋਚਿ ਪੁਰਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਨવਸੁਤ੍ਤਂ ਪવੇਸੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਦਿવਸਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਾ ਮਣਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪੁਰਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਨવਸੁਤ੍ਤਂ ਪવੇਸੇਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪੇਸਯਿਂਸੁ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਪੁਰਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਨવਸੁਤ੍ਤਂ ਪવੇਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਮਧੁਂ ਆਹਰਥਾ’’ਤਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਮਣਿਨੋ ਦ੍વੀਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਮਧੁਨਾ ਛਿਦ੍ਦਂ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਬਲਸੁਤ੍ਤਂ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਕੋਟਿਯਂ ਮਧੁਨਾ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਛਿਦ੍ਦੇ ਪવੇਸੇਤ੍વਾ ਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਾਨਂ ਨਿਕ੍ਖਮਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ। ਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਾ ਮਧੁਗਨ੍ਧੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਣਿਮ੍ਹਿ ਪੁਰਾਣਸੁਤ੍ਤਂ ਖਾਦਮਾਨਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਮ੍ਬਲਸੁਤ੍ਤਕੋਟਿਯਂ ਡਂਸਿਤ੍વਾ ਕਡ੍ਢਨ੍ਤਾ ਏਕੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਨੀਹਰਿਂਸੁ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪવੇਸਿਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ਰਞ੍ਞੋ ਪੇਸਯਿਂਸੁ। ਸੋ ਪવੇਸਿਤਉਪਾਯਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿ।
Maṇīti sakkena kusarañño dinno maṇikkhandho aṭṭhasu ṭhānesu vaṅko hoti. Tassa purāṇasuttaṃ chinnaṃ, koci purāṇasuttaṃ nīharitvā navasuttaṃ pavesetuṃ na sakkoti, tasmā ekadivasaṃ ‘‘imasmā maṇikkhandhā purāṇasuttaṃ nīharitvā navasuttaṃ pavesentū’’ti pesayiṃsu. Gāmavāsino purāṇasuttaṃ nīharitvā navasuttaṃ pavesetuṃ asakkontā paṇḍitassa ācikkhiṃsu. So ‘‘mā cintayittha, madhuṃ āharathā’’ti āharāpetvā maṇino dvīsu passesu madhunā chiddaṃ makkhetvā kambalasuttaṃ vaṭṭetvā koṭiyaṃ madhunā makkhetvā thokaṃ chidde pavesetvā kipillikānaṃ nikkhamanaṭṭhāne ṭhapesi. Kipillikā madhugandhena nikkhamitvā maṇimhi purāṇasuttaṃ khādamānā gantvā kambalasuttakoṭiyaṃ ḍaṃsitvā kaḍḍhantā ekena passena nīhariṃsu. Paṇḍito pavesitabhāvaṃ ñatvā ‘‘rañño dethā’’ti gāmavāsīnaṃ adāsi. Te rañño pesayiṃsu. So pavesitaupāyaṃ sutvā tussi.
વਿਜਾਯਨਨ੍ਤਿ ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਰਞ੍ਞੋ ਮਙ੍ਗਲਉਸਭਂ ਬਹੂ ਮਾਸੇ ਖਾਦਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹੋਦਰਂ ਕਤ੍વਾ વਿਸਾਣਾਨਿ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਤੇਲੇਨ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਹਲਿਦ੍ਦਿਯਾ ਨ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਪਹਿਣਿਂਸੁ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਕਿਰ ਪਣ੍ਡਿਤਾ, ਅਯਞ੍ਚ ਰਞ੍ਞੋ ਮਙ੍ਗਲਉਸਭੋ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਗਬ੍ਭੋ, ਏਤਂ વਿਜਾਯਾਪੇਤ੍વਾ ਸવਚ੍ਛਕਂ ਪੇਸੇਥ, ਅਪੇਸੇਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਇਦਂ ਕਾਤੁਂ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਏਕੇਨ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਥ ਪਨੇਕਂ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥਨਸਮਤ੍ਥਂ વਿਸਾਰਦਂ ਪੁਰਿਸਂ ਲਦ੍ਧੁ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਨ ਗਰੁ ਏਤਂ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਨਂ ਪਕ੍ਕੋਸਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਪਕ੍ਕੋਸਿਂਸੁ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਏਹਿ, ਭੋ ਪੁਰਿਸ, ਤ੍વਂ ਤવ ਕੇਸੇ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ વਿਕਿਰਿਤ੍વਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਬਲવਪਰਿਦੇવਂ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਗਚ੍ਛ, ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅવਤ੍વਾવ ਪਰਿਦੇવ, ਰਞ੍ਞਾ ਪਨ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿਦੇવਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋવ ਸਮਾਨੋ ‘ਪਿਤਾ ਮੇ ਦੇવ વਿਜਾਯਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਜ੍ਜ ਸਤ੍ਤਮੋ ਦਿવਸੋ, ਪਟਿਸਰਣਂ ਮੇ ਹੋਹਿ, વਿਜਾਯਨੁਪਾਯਮਸ੍ਸ ਕਰੋਹੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ‘ਕਿਂ વਿਲਪਸਿ ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਪੁਰਿਸਾ ਨਾਮ વਿਜਾਯਨ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਸਚੇ ਦੇવ, ਏવਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਕਥਂ ਮਙ੍ਗਲਉਸਭਂ વਿਜਾਯਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕੇਨਿਦਂ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗਂ ਚਿਨ੍ਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿ।
Vijāyananti athekadivasaṃ rañño maṅgalausabhaṃ bahū māse khādāpetvā mahodaraṃ katvā visāṇāni dhovitvā telena makkhetvā haliddiyā nhāpetvā gāmavāsīnaṃ pahiṇiṃsu ‘‘tumhe kira paṇḍitā, ayañca rañño maṅgalausabho patiṭṭhitagabbho, etaṃ vijāyāpetvā savacchakaṃ pesetha, apesentānaṃ sahassadaṇḍo’’ti. Gāmavāsino ‘‘na sakkā idaṃ kātuṃ, kiṃ nu kho karissāmā’’ti paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So ‘‘iminā ekena pañhapaṭibhāgena bhavitabba’’nti cintetvā ‘‘sakkhissatha panekaṃ raññā saddhiṃ kathanasamatthaṃ visāradaṃ purisaṃ laddhu’’nti pucchi. ‘‘Na garu etaṃ, paṇḍitā’’ti. ‘‘Tena hi naṃ pakkosathā’’ti. Te pakkosiṃsu. Atha naṃ mahāsatto ‘‘ehi, bho purisa, tvaṃ tava kese piṭṭhiyaṃ vikiritvā nānappakāraṃ balavaparidevaṃ paridevanto rājadvāraṃ gaccha, aññehi pucchitopi kiñci avatvāva parideva, raññā pana pakkosāpetvā paridevakāraṇaṃ pucchitova samāno ‘pitā me deva vijāyituṃ na sakkoti, ajja sattamo divaso, paṭisaraṇaṃ me hohi, vijāyanupāyamassa karohī’ti vatvā raññā ‘kiṃ vilapasi aṭṭhānametaṃ, purisā nāma vijāyantā natthī’ti vutte ‘sace deva, evaṃ natthi, atha kasmā pācīnayavamajjhakagāmavāsino kathaṃ maṅgalausabhaṃ vijāyāpessantī’ti vadeyyāsī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi. Rājā ‘‘kenidaṃ pañhapaṭibhāgaṃ cintita’’nti pucchitvā ‘‘mahosadhapaṇḍitenā’’ti sutvā tussi.
ਓਦਨਨ੍ਤਿ ਅਪਰਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਂ વੀਮਂਸਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ‘‘ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਅਮ੍ਬਿਲੋਦਨਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਪੇਸੇਨ੍ਤੁ। ਤਤ੍ਰਿਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਾਨਿ – ਨ ਤਣ੍ਡੁਲੇਹਿ, ਨ ਉਦਕੇਨ, ਨ ਉਕ੍ਖਲਿਯਾ, ਨ ਉਦ੍ਧਨੇਨ, ਨ ਅਗ੍ਗਿਨਾ, ਨ ਦਾਰੂਹਿ, ਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਨ ਪੁਰਿਸੇਨ, ਨ ਮਗ੍ਗੇਨਾਤਿ। ਅਪੇਸੇਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਤਣ੍ਡੁਲੇਹੀਤਿ ਕਣਿਕਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਉਦਕੇਨਾਤਿ ਹਿਮਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਉਕ੍ਖਲਿਯਾਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਨવਮਤ੍ਤਿਕਾਭਾਜਨਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਉਦ੍ਧਨੇਨਾਤਿ ਖਾਣੁਕੇ ਕੋਟ੍ਟਾਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਅਗ੍ਗਿਨਾਤਿ ਪਕਤਿਅਗ੍ਗਿਂ ਪਹਾਯ ਅਰਣਿਅਗ੍ਗਿਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਦਾਰੂਹੀਤਿ ਪਣ੍ਣਾਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਬਿਲੋਦਨਂ ਪਚਾਪੇਤ੍વਾ ਨવਭਾਜਨੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਲਞ੍ਛਿਤ੍વਾ, ਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਨ ਪੁਰਿਸੇਨਾਤਿ ਪਣ੍ਡਕੇਨ ਉਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ, ਨ ਮਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਮਹਾਮਗ੍ਗਂ ਪਹਾਯ ਜਙ੍ਘਮਗ੍ਗੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਪੇਸੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕੇਨ ਪਨੇਸ ਪਞ੍ਹੋ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿ।
Odananti aparasmiṃ divase ‘‘paṇḍitaṃ vīmaṃsissāmā’’ti ‘‘pācīnayavamajjhakagāmavāsino amhākaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ ambilodanaṃ pacitvā pesentu. Tatrimāni aṭṭhaṅgāni – na taṇḍulehi, na udakena, na ukkhaliyā, na uddhanena, na agginā, na dārūhi, na itthiyā na purisena, na maggenāti. Apesentānaṃ sahassadaṇḍo’’ti pahiṇiṃsu. Gāmavāsino taṃ kāraṇaṃ ajānantā paṇḍitaṃ pucchiṃsu. So ‘‘mā cintayitthā’’ti vatvā ‘‘na taṇḍulehīti kaṇikaṃ gāhāpetvā, na udakenāti himaṃ gāhāpetvā, na ukkhaliyāti aññaṃ navamattikābhājanaṃ gāhāpetvā, na uddhanenāti khāṇuke koṭṭāpetvā, na aggināti pakatiaggiṃ pahāya araṇiaggiṃ gāhāpetvā, na dārūhīti paṇṇāni gāhāpetvā ambilodanaṃ pacāpetvā navabhājane pakkhipitvā lañchitvā, na itthiyā na purisenāti paṇḍakena ukkhipāpetvā, na maggenāti mahāmaggaṃ pahāya jaṅghamaggena rañño pesethā’’ti āha. Te tathā kariṃsu. Rājā ‘‘kena panesa pañho ñāto’’ti pucchitvā ‘‘mahosadhapaṇḍitenā’’ti sutvā tussi.
વਾਲੁਕਨ੍ਤਿ ਅਪਰਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਂ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਪਹਿਣਿਂਸੁ ‘‘ਰਾਜਾ ਦੋਲਾਯ ਕੀਲ਼ਿਤੁਕਾਮੋ, ਰਾਜਕੁਲੇ ਪੁਰਾਣਯੋਤ੍ਤਂ ਛਿਨ੍ਨਂ, ਏਕਂ વਾਲੁਕਯੋਤ੍ਤਂ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਪੇਸੇਨ੍ਤੁ, ਅਪੇਸੇਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ। ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ વਚਨਕੁਸਲੇ ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਪੁਰਿਸੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਰਾਜਾਨਂ વਦੇਥ ‘ਦੇવ, ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਤਸ੍ਸ ਯੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਨੁਕਂ વਾ ਥੂਲਂ વਾ ਪਮਾਣਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਪੁਰਾਣવਾਲੁਕਯੋਤ੍ਤਤੋ વਿਦਤ੍ਥਿਮਤ੍ਤਂ વਾ ਚਤੁਰਙ੍ਗੁਲਮਤ੍ਤਂ વਾ ਖਣ੍ਡਂ ਪੇਸੇਥ, ਤਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪਮਾਣੇਨ વਟ੍ਟੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ। ਸਚੇ, વੋ ਰਾਜਾ ‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਘਰੇ વਾਲੁਕਯੋਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨ ਕਦਾਚਿ ਸੁਤਪੁਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ વਦਤਿ, ਅਥ ਨਂ ‘ਸਚੇ, ਮਹਾਰਾਜ, વੋ ਏવਰੂਪਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ, ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਕਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕੇਨ ਚਿਨ੍ਤਿਤਂ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿ।
Vālukanti aparasmiṃ divase paṇḍitassa vīmaṃsanatthaṃ gāmavāsīnaṃ pahiṇiṃsu ‘‘rājā dolāya kīḷitukāmo, rājakule purāṇayottaṃ chinnaṃ, ekaṃ vālukayottaṃ vaṭṭetvā pesentu, apesentānaṃ sahassadaṇḍo’’ti. Te paṇḍitaṃ pucchiṃsu. Paṇḍito ‘‘imināpi pañhapaṭibhāgeneva bhavitabba’’nti gāmavāsino assāsetvā vacanakusale dve tayo purise pakkosāpetvā ‘‘gacchatha tumhe, rājānaṃ vadetha ‘deva, gāmavāsino tassa yottassa tanukaṃ vā thūlaṃ vā pamāṇaṃ na jānanti, purāṇavālukayottato vidatthimattaṃ vā caturaṅgulamattaṃ vā khaṇḍaṃ pesetha, taṃ oloketvā tena pamāṇena vaṭṭessantī’ti. Sace, vo rājā ‘amhākaṃ ghare vālukayottaṃ nāma na kadāci sutapubba’nti vadati, atha naṃ ‘sace, mahārāja, vo evarūpaṃ na sakkā kātuṃ, pācīnayavamajjhakagāmavāsino kathaṃ karissantī’ti vadeyyāthā’’ti pesesi. Te tathā kariṃsu. Rājā ‘‘kena cintitaṃ pañhapaṭibhāga’’nti pucchitvā ‘‘mahosadhapaṇḍitenā’’ti sutvā tussi.
ਤਲ਼ਾਕਨ੍ਤਿ ਅਪਰਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਰਾਜਾ ਉਦਕਕੀਲ਼ਂ ਕੀਲ਼ਿਤੁਕਾਮੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧਪਦੁਮਸਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤੁ, ਅਪੇਸੇਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਪੇਸਯਿਂਸੁ। ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੋ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ વਚਨਕੁਸਲੇ ਕਤਿਪਯੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਥ ਤੁਮ੍ਹੇ ਉਦਕਕੀਲ਼ਂ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਰਤ੍ਤਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਅਲ੍ਲਕੇਸਾ ਅਲ੍ਲવਤ੍ਥਾ ਕਦ੍ਦਮਮਕ੍ਖਿਤਸਰੀਰਾ ਯੋਤ੍ਤਦਣ੍ਡਲੇਡ੍ਡੁਹਤ੍ਥਾ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤਭਾવਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚਾਪੇਤ੍વਾ ਕਤੋਕਾਸਾ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਕਿਰ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤੂਤਿ ਪਹਿਤਾ ਮਯਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਆਦਾਯ ਆਗਤਾ। ਸਾ ਪਨ ਅਰਞ੍ਞવਾਸਿਕਤ੍ਤਾ ਨਗਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦ੍વਾਰਪਾਕਾਰਪਰਿਖਾਅਟ੍ਟਾਲਕਾਦੀਨਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਭੀਤਤਸਿਤਾ ਯੋਤ੍ਤਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਮੇવ ਪવਿਟ੍ਠਾ, ਮਯਂ ਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਪੋਥੇਨ੍ਤਾਪਿ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਮ੍ਹਾ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਰਞ੍ਞਾ ਆਨੀਤਂ ਪੁਰਾਣਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਪੇਸੇਥ, ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾਨ ਕਦਾਚਿ ਮਮ ਅਰਞ੍ਞਤੋ ਆਨੀਤਪੋਕ੍ਖਰਣੀ ਨਾਮ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਾ, ਨ ਚ ਮਯਾ ਕਸ੍ਸਚਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਆਹਰਣਤ੍ਥਾਯ ਪੋਕ੍ਖਰਣੀ ਪੇਸਿਤਪੁਬ੍ਬਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਸਚੇ, ਦੇવ, વੋ ਏવਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ, ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਕਥਂ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਞਾਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿ।
Taḷākanti aparasmiṃ divase paṇḍitassa vīmaṃsanatthaṃ ‘‘rājā udakakīḷaṃ kīḷitukāmo, pañcavidhapadumasacchannaṃ pokkharaṇiṃ pesentu, apesentānaṃ sahassadaṇḍo’’ti gāmavāsīnaṃ pesayiṃsu. Te paṇḍitassa ārocesuṃ. So ‘‘imināpi pañhapaṭibhāgeneva bhavitabba’’nti cintetvā vacanakusale katipaye manusse pakkosāpetvā ‘‘etha tumhe udakakīḷaṃ kīḷitvā akkhīni rattāni katvā allakesā allavatthā kaddamamakkhitasarīrā yottadaṇḍaleḍḍuhatthā rājadvāraṃ gantvā dvāre ṭhitabhāvaṃ rañño ārocāpetvā katokāsā pavisitvā ‘mahārāja, tumhehi kira pācīnayavamajjhakagāmavāsino pokkharaṇiṃ pesentūti pahitā mayaṃ tumhākaṃ anucchavikaṃ mahantaṃ pokkharaṇiṃ ādāya āgatā. Sā pana araññavāsikattā nagaraṃ disvā dvārapākāraparikhāaṭṭālakādīni oloketvā bhītatasitā yottāni chinditvā palāyitvā araññameva paviṭṭhā, mayaṃ leḍḍudaṇḍādīhi pothentāpi nivattetuṃ na sakkhimhā, tumhākaṃ araññā ānītaṃ purāṇapokkharaṇiṃ pesetha, tāya saddhiṃ yojetvā harissāmā’ti vatvā raññāna kadāci mama araññato ānītapokkharaṇī nāma bhūtapubbā, na ca mayā kassaci yojetvā āharaṇatthāya pokkharaṇī pesitapubbā’ti vutte ‘sace, deva, vo evaṃ na sakkā kātuṃ, pācīnayavamajjhakagāmavāsino kathaṃ pokkharaṇiṃ pesessantī’ti vadeyyāthā’’ti vatvā pesesi. Te tathā kariṃsu. Rājā paṇḍitena ñātabhāvaṃ sutvā tussi.
ਉਯ੍ਯਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਨੇਕਦਿવਸਂ ‘‘ਮਯਂ ਉਯ੍ਯਾਨਕੀਲ਼ਂ ਕੀਲ਼ਿਤੁਕਾਮਾ, ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਪੁਰਾਣਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪਰਿਜਿਣ੍ਣਂ, ਓਭਗ੍ਗਂ ਜਾਤਂ, ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਤਰੁਣਰੁਕ੍ਖਸਞ੍ਛਨ੍ਨਂ ਨવਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਤੇ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਕਥਾਪੇਸਿ।
Uyyānanti punekadivasaṃ ‘‘mayaṃ uyyānakīḷaṃ kīḷitukāmā, amhākañca purāṇauyyānaṃ parijiṇṇaṃ, obhaggaṃ jātaṃ, pācīnayavamajjhakagāmavāsino supupphitataruṇarukkhasañchannaṃ navauyyānaṃ pesentū’’ti pahiṇiṃsu. Gāmavāsino paṇḍitassa ārocesuṃ. Paṇḍito ‘‘imināpi pañhapaṭibhāgeneva bhavitabba’’nti te samassāsetvā manusse pesetvā purimanayeneva kathāpesi.
ਤਦਾਪਿ ਰਾਜਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਸੇਨਕ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਲਾਭਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਆਗਮੇਥ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਸਤ੍ਤਦਾਰਕਪਞ੍ਹੇਹਿ ਮਮ ਮਨਂ ਗਣ੍ਹਿ, ਏવਰੂਪੇਸੁਪਿਸ੍ਸ ਗੁਯ੍ਹਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਚੇવ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗੇਸੁ ਚ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਿਯ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ, ਸੇਨਕੋ ਏવਰੂਪਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਆਨੇਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਕਿਂ ਮੇ ਸੇਨਕੇਨ, ਆਨੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਤਂ ਗਾਮਂ ਪਾਯਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਙ੍ਗਲਅਸ੍ਸਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਾਦੋ ਫਲਿਤਭੂਮਿਯਾ ਅਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਭਿਜ੍ਜਿ। ਰਾਜਾ ਤਤੋવ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਸੇਨਕੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਕਿਂ ਆਨੇਤੁਂ ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮਂ ਅਗਮਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਆਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਂ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਥ, ‘ਆਗਮੇਥ ਤਾવਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਅਤਿਤੁਰਿਤਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍ਥ, ਪਠਮਗਮਨੇਨੇવ ਮਙ੍ਗਲਅਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਾਦੋ ਭਿਨ੍ਨੋ’’ਤਿ।
Tadāpi rājā tussitvā senakaṃ pucchi ‘‘kiṃ, senaka, ānema paṇḍita’’nti. So lābhamacchariyena ‘‘ettakena paṇḍito nāma na hoti, āgametha, devā’’ti āha. Tassa taṃ vacanaṃ sutvā rājā cintesi ‘‘mahosadhapaṇḍito sattadārakapañhehi mama manaṃ gaṇhi, evarūpesupissa guyhapañhavissajjanesu ceva pañhapaṭibhāgesu ca buddhassa viya byākaraṇaṃ, senako evarūpaṃ paṇḍitaṃ ānetuṃ na deti, kiṃ me senakena, ānessāmi na’’nti. So mahantena parivārena taṃ gāmaṃ pāyāsi. Tassa maṅgalaassaṃ abhiruhitvā gacchantassa assassa pādo phalitabhūmiyā antaraṃ pavisitvā bhijji. Rājā tatova nivattitvā nagaraṃ pāvisi. Atha naṃ senako upasaṅkamitvā pucchi ‘‘mahārāja, paṇḍitaṃ kiṃ ānetuṃ pācīnayavamajjhakagāmaṃ agamitthā’’ti. ‘‘Āma, paṇḍitā’’ti. ‘‘Mahārāja, tumhe maṃ anatthakāmaṃ katvā passatha, ‘āgametha tāvā’ti vuttepi atituritā nikkhamittha, paṭhamagamaneneva maṅgalaassassa pādo bhinno’’ti.
ਸੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਣ੍ਹੀ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨੇਕਦਿવਸਂ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਕਿਂ, ਸੇਨਕ, ਆਨੇਮ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਦੇવ, ਸਯਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਥ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਤવ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਾਦੋ ਭਿਨ੍ਨੋ, ਅਸ੍ਸਤਰਂ વਾ ਨੋ ਪੇਸੇਤੁ ਸੇਟ੍ਠਤਰਂ વਾ’’ਤਿ। ‘‘ਯਦਿ ਅਸ੍ਸਤਰਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤਿ, ਸਯਂ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੇਟ੍ਠਤਰਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤੋ ਪਿਤਰਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤਿ, ਅਯਮੇਕੋ ਨੋ ਪਞ੍ਹੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦੂਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਰਾਜਾ ਮਮਞ੍ਚੇવ ਪਿਤਰਞ੍ਚ ਪਸ੍ਸਿਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਿਤੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਰਾਜਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਚੇવ ਮਮਞ੍ਚ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਠਮਤਰਂ ਸੇਟ੍ਠਿਸਹਸ੍ਸਪਰਿવੁਤਾ ਗਚ੍ਛਥ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਚ ਤੁਚ੍ਛਹਤ੍ਥਾ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨવਸਪ੍ਪਿਪੂਰਂ ਚਨ੍ਦਨਕਰਣ੍ਡਕਂ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਥ। ਰਾਜਾ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘ਗਹਪਤਿ ਪਤਿਰੂਪਂ ਆਸਨਂ ਞਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਾਹੀ’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ, ਅਥ ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਥਾਰੂਪਂ ਆਸਨਂ ਞਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦੇਯ੍ਯਾਥ। ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਅਹਂ ਆਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਰਾਜਾ ਮਯਾਪਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤવਾਨੁਰੂਪਂ ਆਸਨਂ ਞਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਾ’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ, ਅਥਾਹਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਓਲੋਕੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਆਸਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ ‘ਤਾਤ ਮਹੋਸਧ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਾ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥ, ਅਜ੍ਜ ਨੋ ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤਭਾવਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਪવਿਸਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ।
So tassa vacanaṃ sutvā tuṇhī hutvā punekadivasaṃ tena saddhiṃ mantesi ‘‘kiṃ, senaka, ānema paṇḍita’’nti. Deva, sayaṃ agantvā dūtaṃ pesetha ‘‘paṇḍita, amhākaṃ tava santikaṃ āgacchantānaṃ assassa pādo bhinno, assataraṃ vā no pesetu seṭṭhataraṃ vā’’ti. ‘‘Yadi assataraṃ pesessati, sayaṃ āgamissati. Seṭṭhataraṃ pesento pitaraṃ pesessati, ayameko no pañho bhavissatī’’ti. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā katvā dūtaṃ pesesi. Paṇḍito dūtassa vacanaṃ sutvā ‘‘rājā mamañceva pitarañca passitukāmo’’ti cintetvā pitu santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘tāta, rājā tumhe ceva mamañca daṭṭhukāmo, tumhe paṭhamataraṃ seṭṭhisahassaparivutā gacchatha, gacchantā ca tucchahatthā agantvā navasappipūraṃ candanakaraṇḍakaṃ ādāya gacchatha. Rājā tumhehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘gahapati patirūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdāhī’ti vakkhati, atha tumhe tathārūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdeyyātha. Tumhākaṃ nisinnakāle ahaṃ āgamissāmi, rājā mayāpi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘paṇḍita, tavānurūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdā’ti vakkhati, athāhaṃ tumhe olokessāmi, tumhe tāya saññāya āsanā vuṭṭhāya ‘tāta mahosadha, imasmiṃ āsane nisīdā’ti vadeyyātha, ajja no eko pañho matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā vuttanayeneva gantvā attano dvāre ṭhitabhāvaṃ rañño ārocāpetvā ‘‘pavisatū’’ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
ਰਾਜਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਗਹਪਤਿ, ਤવਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕੁਹਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਪਚ੍ਛਤੋ ਆਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਸੇਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯੁਤ੍ਤਾਸਨਂ ਞਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯੁਤ੍ਤਾਸਨਂ ਞਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਅਲਙ੍ਕਤਪਟਿਯਤ੍ਤੋ ਦਾਰਕਸਹਸ੍ਸਪਰਿવੁਤੋ ਅਲਙ੍ਕਤਰਥੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਪਰਿਖਾਪਿਟ੍ਠੇ ਚਰਮਾਨਂ ਏਕਂ ਗਦ੍ਰਭਂ ਦਿਸ੍વਾ ਥਾਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਮਾਣવੇ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਏਤਂ ਗਦ੍ਰਭਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਯਥਾ ਸਦ੍ਦਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਏવਮਸ੍ਸ ਮੁਖਬਨ੍ਧਨਂ ਕਤ੍વਾ ਕਿਲਞ੍ਜੇਨ વੇਠੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਏਕੇਨਤ੍ਥਰਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਅਂਸੇਨਾਦਾਯ ਆਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਮਹਾਜਨੋ ‘‘ਏਸ ਕਿਰ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ, ਏਸ ਕਿਰ ਜਾਯਮਾਨੋ ਓਸਧਘਟਿਕਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਜਾਤੋ, ਇਮਿਨਾ ਕਿਰ ਏਤ੍ਤਕਾਨਂ વੀਮਂਸਨਪਞ੍ਹਾਨਂ ਪਞ੍ਹਪਟਿਭਾਗੋ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਅਭਿਤ੍ਥવਨ੍ਤੋ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋਪਿ ਤਿਤ੍ਤਿਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੋ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਟਿવੇਦੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਸੁਤ੍વਾવ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਦਾਰਕਸਹਸ੍ਸਪਰਿવੁਤੋ ਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਧੁਰਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਪਤਿਰੂਪਂ ਆਸਨਂ ਞਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ਸੋ ਪਿਤਰਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਿਤਾਪਿ ਓਲੋਕਿਤਸਞ੍ਞਾਯ ਉਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ।
Rājā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘gahapati, tavaputto mahosadhapaṇḍito kuhi’’nti pucchi. ‘‘Pacchato āgacchati, devā’’ti. Rājā ‘‘pacchato āgacchatī’’ti sutvā tuṭṭhamānaso hutvā ‘‘mahāseṭṭhi attano yuttāsanaṃ ñatvā nisīdā’’ti āha. So attano yuttāsanaṃ ñatvā ekamantaṃ nisīdi. Mahāsattopi alaṅkatapaṭiyatto dārakasahassaparivuto alaṅkatarathe nisīditvā nagaraṃ pavisanto parikhāpiṭṭhe caramānaṃ ekaṃ gadrabhaṃ disvā thāmasampanne māṇave pesesi ‘‘ambho, etaṃ gadrabhaṃ anubandhitvā yathā saddaṃ na karoti, evamassa mukhabandhanaṃ katvā kilañjena veṭhetvā tasmiṃ ekenattharaṇena paṭicchādetvā aṃsenādāya āgacchathā’’ti. Te tathā kariṃsu. Bodhisattopi mahantena parivārena nagaraṃ pāvisi. Mahājano ‘‘esa kira sirivaḍḍhanaseṭṭhino putto mahosadhapaṇḍito nāma, esa kira jāyamāno osadhaghaṭikaṃ hatthena gahetvā jāto, iminā kira ettakānaṃ vīmaṃsanapañhānaṃ pañhapaṭibhāgo ñāto’’ti mahāsattaṃ abhitthavanto olokentopi tittiṃ na gacchati. So rājadvāraṃ gantvā paṭivedesi. Rājā sutvāva haṭṭhatuṭṭho ‘‘mama putto mahosadhapaṇḍito khippaṃ āgacchatū’’ti āha. So dārakasahassaparivuto pāsādaṃ abhiruhitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvāva somanassappatto hutvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘paṇḍita, patirūpaṃ āsanaṃ ñatvā nisīdā’’ti āha. Atha so pitaraṃ olokesi. Athassa pitāpi olokitasaññāya uṭṭhāya ‘‘paṇḍita, imasmiṃ āsane nisīdā’’ti āha. So tasmiṃ āsane nisīdi.
ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਸੇਨਕਪੁਕ੍ਕੁਸਕਾਮਿਨ੍ਦਦੇવਿਨ੍ਦਾ ਚੇવ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਅਨ੍ਧਬਾਲਾ ਪਾਣਿਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਹਸਿਤਂ ਹਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਅਨ੍ਧਬਾਲਂ ‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ’ਤਿ વਦਿਂਸੁ, ਸੋ ਪਿਤਰਂ ਆਸਨਾ વੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਇਮਂ ‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਹਾਸਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਰਾਜਾਪਿ ਦੁਮ੍ਮੁਖੋ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਦੁਮ੍ਮੁਖਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ? ‘‘ਆਮ ਪਣ੍ਡਿਤ, ਦੁਮ੍ਮੁਖੋਮ੍ਹਿ, ਸવਨਮੇવ ਤੇ ਮਨਾਪਂ, ਦਸ੍ਸਨਂ ਪਨ ਅਮਨਾਪਂ ਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ? ‘‘ਪਿਤਰਂ ਆਸਨਾ વੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ‘ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪਿਤਰੋવ ਉਤ੍ਤਮਾ’ਤਿ ਮਞ੍ਞਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਆਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਨਨੁ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ‘ਅਸ੍ਸਤਰਂ વਾ ਪੇਸੇਤੁ ਸੇਟ੍ਠਤਰਂ વਾ’ਤਿ ਸਾਸਨਂ ਪਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਸਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ ਤੇ ਮਾਣવੇ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਗਹਿਤਂ ਗਦ੍ਰਭਂ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਆਣਾਪੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਾਦਮੂਲੇ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਯਂ ਗਦ੍ਰਭੋ ਕਿਂ ਅਗ੍ਘਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਸਚੇ ਉਪਕਾਰਕੋ, ਅਟ੍ਠ ਕਹਾਪਣੇ ਅਗ੍ਘਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਇਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਜਾਤੋ ਆਜਾਨੀਯવਲ਼વਾਯ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ વੁਟ੍ਠਅਸ੍ਸਤਰੋ ਕਿਂ ਅਗ੍ਘਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਗ੍ਘੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਕਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਕਥੇਥ, ਨਨੁ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਇਦਾਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪਿਤਰੋવ ਉਤ੍ਤਮਾ’ਤਿ। ਸਚੇ ਤਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਾਦੇ ਅਸ੍ਸਤਰਤੋ ਗਦ੍ਰਭੋવ ਉਤ੍ਤਮੋ ਹੋਤਿ, ਕਿਂ ਪਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਜਾਨਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਪਾਣਿਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਹਸਨ੍ਤਿ, ਅਹੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਕੁਤੋ વੋ ਏਤੇ ਲਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਪਰਿਹਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਇਮਾਯ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ ਗਾਥਾਯ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿ –
Taṃ tattha nisinnaṃ disvāva senakapukkusakāmindadevindā ceva aññe ca andhabālā pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasitvā ‘‘imaṃ andhabālaṃ ‘paṇḍito’ti vadiṃsu, so pitaraṃ āsanā vuṭṭhāpetvā sayaṃ nisīdati, imaṃ ‘paṇḍito’ti vattuṃ ayutta’’nti parihāsaṃ kariṃsu. Rājāpi dummukho anattamano ahosi. Atha naṃ mahāsatto pucchi ‘‘kiṃ, mahārāja, dummukhatthā’’ti ? ‘‘Āma paṇḍita, dummukhomhi, savanameva te manāpaṃ, dassanaṃ pana amanāpaṃ jāta’’nti. ‘‘Kiṃ kāraṇā, mahārājā’’ti? ‘‘Pitaraṃ āsanā vuṭṭhāpetvā nisinnattā’’ti. ‘‘Kiṃ pana tvaṃ, mahārāja, ‘sabbaṭṭhānesu puttehi pitarova uttamā’ti maññasī’’ti. ‘‘Āma, paṇḍitā’’ti. Atha mahāsatto ‘‘nanu, mahārāja, tumhehi amhākaṃ ‘assataraṃ vā pesetu seṭṭhataraṃ vā’ti sāsanaṃ pahita’’nti vatvā āsanā vuṭṭhāya te māṇave oloketvā ‘‘tumhehi gahitaṃ gadrabhaṃ ānethā’’ti āṇāpetvā rañño pādamūle nipajjāpetvā ‘‘mahārāja, ayaṃ gadrabho kiṃ agghatī’’ti pucchi. ‘‘Paṇḍita, sace upakārako, aṭṭha kahāpaṇe agghatī’’ti. ‘‘Imaṃ paṭicca jāto ājānīyavaḷavāya kucchimhi vuṭṭhaassataro kiṃ agghatī’’ti? ‘‘Anaggho paṇḍitā’’ti. ‘‘Deva, kasmā evaṃ kathetha, nanu tumhehi idāneva vuttaṃ ‘sabbaṭṭhānesu puttehi pitarova uttamā’ti. Sace taṃ saccaṃ, tumhākaṃ vāde assatarato gadrabhova uttamo hoti, kiṃ pana, mahārāja, tumhākaṃ paṇḍitā ettakampi jānituṃ asakkontā pāṇiṃ paharitvā hasanti, aho tumhākaṃ paṇḍitānaṃ paññāsampatti, kuto vo ete laddhā’’ti cattāro paṇḍite parihasitvā rājānaṃ imāya ekakanipāte gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘ਹਂਚਿ ਤੁવਂ ਏવਮਞ੍ਞਸਿ ‘ਸੇਯ੍ਯੋ, ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਪਿਤਾ’ਤਿ ਰਾਜਸੇਟ੍ਠ।
‘‘Haṃci tuvaṃ evamaññasi ‘seyyo, puttena pitā’ti rājaseṭṭha;
ਹਨ੍ਦਸ੍ਸਤਰਸ੍ਸ ਤੇ ਅਯਂ, ਅਸ੍ਸਤਰਸ੍ਸ ਹਿ ਗਦ੍ਰਭੋ ਪਿਤਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧.੧੧੧)।
Handassatarassa te ayaṃ, assatarassa hi gadrabho pitā’’ti. (jā. 1.1.111);
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਦਿ, ਤ੍વਂ ਰਾਜਸੇਟ੍ਠ, ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਸੇਯ੍ਯੋ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਪਿਤਾਤਿ ਏવਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਤવ ਅਸ੍ਸਤਰਤੋਪਿ ਅਯਂ ਗਦ੍ਰਭੋ ਸੇਯ੍ਯੋ ਹੋਤੁ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਅਸ੍ਸਤਰਸ੍ਸ ਹਿ ਗਦ੍ਰਭੋ ਪਿਤਾਤਿ।
Tassattho – yadi, tvaṃ rājaseṭṭha, sabbaṭṭhānesu seyyo puttena pitāti evaṃ maññasi, tava assataratopi ayaṃ gadrabho seyyo hotu. Kiṃ kāraṇā? Assatarassa hi gadrabho pitāti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ , ਸਚੇ ਪੁਤ੍ਤਤੋ ਪਿਤਾ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਮਮ ਪਿਤਰਂ ਗਣ੍ਹਥ। ਸਚੇ ਪਿਤਿਤੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਮਂ ਗਣ੍ਹਥ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸਬ੍ਬਾ ਰਾਜਪਰਿਸਾਪਿ ‘‘ਸੁਕਥਿਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਉਨ੍ਨਦਨ੍ਤਾ ਸਾਧੁਕਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਦਂਸੁ, ਅਙ੍ਗੁਲਿਫੋਟਾ ਚੇવ ਚੇਲੁਕ੍ਖੇਪਾ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਂਸੁ । ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਦੁਮ੍ਮੁਖਾ ਪਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਾવ ਅਹੇਸੁਂ। ਨਨੁ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਗੁਣਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਸਦਿਸੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ , ਅਥ ਸੋ ਕਸ੍ਮਾ ਏવਮਕਾਸੀਤਿ? ਨ ਸੋ ਪਿਤੁ ਅવਮਾਨਨਤ੍ਥਾਯ, ਰਞ੍ਞਾ ਪਨ ‘‘ਅਸ੍ਸਤਰਂ વਾ ਪੇਸੇਤੁ ਸੇਟ੍ਠਤਰਂ વਾ’’ਤਿ ਪੇਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਆવਿਭਾવਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਨਕਰਣਤ੍ਥਂ ਏવਮਕਾਸੀਤਿ।
Evañca pana vatvā mahāsatto āha – ‘‘mahārāja , sace puttato pitā seyyo, mama pitaraṃ gaṇhatha. Sace pitito putto seyyo, maṃ gaṇhatha tumhākaṃ atthāyā’’ti. Rājā somanassappatto ahosi. Sabbā rājaparisāpi ‘‘sukathito paṇḍitena pañho’’ti unnadantā sādhukārasahassāni adaṃsu, aṅguliphoṭā ceva celukkhepā ca pavattiṃsu . Cattāro paṇḍitāpi dummukhā pajjhāyantāva ahesuṃ. Nanu mātāpitūnaṃ guṇaṃ jānanto bodhisattena sadiso nāma natthi , atha so kasmā evamakāsīti? Na so pitu avamānanatthāya, raññā pana ‘‘assataraṃ vā pesetu seṭṭhataraṃ vā’’ti pesitaṃ, tasmā tasseva pañhassa āvibhāvatthaṃ attano ca paṇḍitabhāvassa ñāpanatthaṃ catunnañca paṇḍitānaṃ appaṭibhānakaraṇatthaṃ evamakāsīti.
ਗਦ੍ਰਭਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Gadrabhapañho niṭṭhito.
ਏਕੂਨવੀਸਤਿਮਪਞ੍ਹੋ
Ekūnavīsatimapañho
ਰਾਜਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧੋਦਕਪੁਣ੍ਣਂ ਸੁવਣ੍ਣਭਿਙ੍ਕਾਰਂ ਆਦਾਯ ‘‘ਪਾਚੀਨਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮਂ ਰਾਜਭੋਗੇਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤੂ’’ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਉਦਕਂ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੇਸਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਏਤਸ੍ਸੇવ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਾਤੁ ਚ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੇ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਗਦ੍ਰਭਪਞ੍ਹੇ ਪਸਨ੍ਨੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਸੇਟ੍ਠਿਂ ਅવੋਚ – ‘‘ਗਹਪਤਿ, ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਅਤਿਤਰੁਣੋ ਅਯਂ, ਅਜ੍ਜਾਪਿਸ੍ਸ ਮੁਖੇ ਖੀਰਗਨ੍ਧੋ વਾਯਤਿ, ਮਹਲ੍ਲਕਕਾਲੇ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਗਹਪਤਿ, ਤ੍વਂ ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਰਾਲਯੋ ਹੋਹਿ, ਅਯਂ ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਅਹਂ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਪੋਸੇਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਗਚ੍ਛ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਆਲਿਙ੍ਗਿਤ੍વਾ ਉਰੇ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਸੀਸੇ ਚੁਮ੍ਬਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੋਹੀ’’ਤਿ ਓવਾਦਮਸ੍ਸ ਅਦਾਸਿ। ਸੋਪਿ ਪਿਤਰਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਪਿਤਰਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਤਾਤ, ਅਨ੍ਤੋਭਤ੍ਤਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਸਿ, ਉਦਾਹੁ ਬਹਿਭਤ੍ਤਿਕੋ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਮਹਾ ਮੇ ਪਰਿવਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਬਹਿਭਤ੍ਤਿਕੇਨ ਮਯਾ ਭવਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਬਹਿਭਤ੍ਤਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥਸ੍ਸ ਰਾਜਾ ਅਨੁਰੂਪਂ ਗੇਹਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਦਾਰਕਸਹਸ੍ਸਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਬ੍ਬਯਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪਰਿਭੋਗੇ ਦਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਸਿ।
Rājā tussitvā gandhodakapuṇṇaṃ suvaṇṇabhiṅkāraṃ ādāya ‘‘pācīnayavamajjhakagāmaṃ rājabhogena paribhuñjatū’’ti seṭṭhissa hatthe udakaṃ pātetvā ‘‘sesaseṭṭhino etasseva upaṭṭhākā hontū’’ti vatvā bodhisattassa mātu ca sabbālaṅkāre pesetvā gadrabhapañhe pasanno bodhisattaṃ puttaṃ katvā gaṇhituṃ seṭṭhiṃ avoca – ‘‘gahapati, mahosadhapaṇḍitaṃ mama puttaṃ katvā dehī’’ti. ‘‘Deva, atitaruṇo ayaṃ, ajjāpissa mukhe khīragandho vāyati, mahallakakāle tumhākaṃ santike bhavissatī’’ti. ‘‘Gahapati, tvaṃ ito paṭṭhāya etasmiṃ nirālayo hohi, ayaṃ ajjatagge mama putto, ahaṃ mama puttaṃ posetuṃ sakkhissāmi, gaccha tva’’nti taṃ uyyojesi. So rājānaṃ vanditvā paṇḍitaṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā sīse cumbitvā ‘‘tāta, appamatto hohī’’ti ovādamassa adāsi. Sopi pitaraṃ vanditvā ‘‘tāta, mā cintayitthā’’ti assāsetvā pitaraṃ uyyojesi. Rājā paṇḍitaṃ pucchi ‘‘tāta, antobhattiko bhavissasi, udāhu bahibhattiko’’ti. So ‘‘mahā me parivāro, tasmā bahibhattikena mayā bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ‘‘bahibhattiko bhavissāmi, devā’’ti āha. Athassa rājā anurūpaṃ gehaṃ dāpetvā dārakasahassaṃ ādiṃ katvā paribbayaṃ dāpetvā sabbaparibhoge dāpesi. So tato paṭṭhāya rājānaṃ upaṭṭhāsi.
ਰਾਜਾਪਿ ਨਂ વੀਮਂਸਿਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਦਾ ਚ ਨਗਰਸ੍ਸ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰਤੋ ਅવਿਦੂਰੇ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਤੀਰੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਤਾਲਰੁਕ੍ਖੇ ਕਾਕਕੁਲਾવਕੇ ਮਣਿਰਤਨਂ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਛਾਯਾ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿ। ਮਹਾਜਨੋ ‘‘ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਮਣਿ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸੋ ਸੇਨਕਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਕਿਰ ਮਣਿਰਤਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਕਥਂ ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਉਦਕਂ ਨੀਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਆਚਰਿਯ, ਏવਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਾਰਮਕਾਸਿ। ਸੋ ਬਹੂ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ਉਦਕਞ੍ਚ ਕਦ੍ਦਮਞ੍ਚ ਨੀਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਪਿ ਮਣਿਂ ਨਾਦ੍ਦਸ। ਪੁਨ ਪੁਣ੍ਣਾਯ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਾ ਮਣਿਚ੍ਛਾਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯਿ । ਸੋ ਪੁਨਪਿ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਨ ਚ ਅਦ੍ਦਸ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਏਕੋ ਮਣਿ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਸੇਨਕੋ ਉਦਕਞ੍ਚ ਕਦ੍ਦਮਞ੍ਚ ਨੀਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਪਿ ਨਾਦ੍ਦਸ, ਪੁਨ ਪੁਣ੍ਣਾਯ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਤਂ ਮਣਿਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ‘‘ਨੇਤਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਗਰੁ, ਏਥ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮਿ ਅਜ੍ਜ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਞਾਣਬਲ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਜਨਪਰਿવੁਤੋ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਤੀਰਂ ਗਤੋ।
Rājāpi naṃ vīmaṃsitukāmo ahosi. Tadā ca nagarassa dakkhiṇadvārato avidūre pokkharaṇitīre ekasmiṃ tālarukkhe kākakulāvake maṇiratanaṃ ahosi. Tassa chāyā pokkharaṇiyaṃ paññāyi. Mahājano ‘‘pokkharaṇiyaṃ maṇi atthī’’ti rañño ārocesi. So senakaṃ āmantetvā ‘‘pokkharaṇiyaṃ kira maṇiratanaṃ paññāyati, kathaṃ taṃ gaṇhāpessāmā’’ti pucchitvā ‘‘mahārāja, udakaṃ nīharāpetvā gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vutte ‘‘tena hi, ācariya, evaṃ karohī’’ti tasseva bhāramakāsi. So bahū manusse sannipātāpetvā udakañca kaddamañca nīharāpetvā bhūmiṃ bhinditvāpi maṇiṃ nāddasa. Puna puṇṇāya pokkharaṇiyā maṇicchāyā paññāyi . So punapi tathā katvā na ca addasa. Tato rājā paṇḍitaṃ āmantetvā ‘‘tāta, pokkharaṇiyaṃ eko maṇi paññāyati, senako udakañca kaddamañca nīharāpetvā bhūmiṃ bhinditvāpi nāddasa, puna puṇṇāya pokkharaṇiyā paññāyati, sakkhissasi taṃ maṇiṃ gaṇhāpetu’’nti pucchi. So ‘‘netaṃ, mahārāja, garu, etha dassessāmī’’ti āha. Rājā tassa vacanaṃ tussitvā ‘‘passissāmi ajja paṇḍitassa ñāṇabala’’nti mahājanaparivuto pokkharaṇitīraṃ gato.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੀਰੇ ਠਤ੍વਾ ਮਣਿਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਾਯਂ ਮਣਿ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ, ਤਾਲਰੁਕ੍ਖੇ ਕਾਕਕੁਲਾવਕੇ ਮਣਿਨਾ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ, ਦੇવ, ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂ ਮਣੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਨਨੁ ਉਦਕੇ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਉਦਕਪਾਤਿਂ ਆਹਰਾ’’ਤਿ ਉਦਕਪਾਤਿਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਸ੍ਸਥ, ਦੇવ, ਨਾਯਂ ਮਣਿ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਂਯੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਪਾਤਿਯਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਕਤ੍ਥ ਪਨ ਮਣਿਨਾ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਦੇવ, ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਮ੍ਪਿ ਪਾਤਿਯਮ੍ਪਿ ਛਾਯਾવ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨ ਮਣਿ, ਮਣਿ ਪਨ ਤਾਲਰੁਕ੍ਖੇ ਕਾਕਕੁਲਾવਕੇ ਅਤ੍ਥਿ, ਪੁਰਿਸਂ ਆਣਾਪੇਤ੍વਾ ਆਹਰਾਪੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਮਣਿਂ ਆਹਰਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਅਦਾਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਸਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਾਜਨੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਸੇਨਕਂ ਪਰਿਭਾਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਣਿਰਤਨਂ ਤਾਲਰੁਕ੍ਖੇ ਕਾਕਕੁਲਾવਕੇ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੇਨਕਬਾਲੋ ਬਹੂ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਮੇવ ਭਿਨ੍ਦਾਪੇਸਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਨਾਮ ਮਹੋਸਧਸਦਿਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥੁਤਿਮਕਾਸਿ। ਰਾਜਾਪਿਸ੍ਸ ਤੁਟ੍ਠੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੀવਾਯ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ ਮੁਤ੍ਤਾਹਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਦਾਰਕਸਹਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਮੁਤ੍ਤਾવਲਿਯੋ ਦਾਪੇਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿવਾਰਸ੍ਸ ਚ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਹਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਜਾਨੀਤਿ।
Mahāsatto tīre ṭhatvā maṇiṃ olokento ‘‘nāyaṃ maṇi pokkharaṇiyaṃ, tālarukkhe kākakulāvake maṇinā bhavitabba’’nti ñatvā ‘‘natthi, deva, pokkharaṇiyaṃ maṇī’’ti vatvā ‘‘nanu udake paññāyatī’’ti vutte ‘‘tena hi udakapātiṃ āharā’’ti udakapātiṃ āharāpetvā ‘‘passatha, deva, nāyaṃ maṇi pokkharaṇiyaṃyeva paññāyati, pātiyampi paññāyatī’’ti vatvā ‘‘paṇḍita, kattha pana maṇinā bhavitabba’’nti vutte ‘‘deva, pokkharaṇiyampi pātiyampi chāyāva paññāyati, na maṇi, maṇi pana tālarukkhe kākakulāvake atthi, purisaṃ āṇāpetvā āharāpehī’’ti āha. Rājā tathā katvā maṇiṃ āharāpesi. So āharitvā paṇḍitassa adāsi. Paṇḍito taṃ gahetvā rañño hatthe ṭhapesi. Taṃ disvā mahājano paṇḍitassa sādhukāraṃ datvā senakaṃ paribhāsanto ‘‘maṇiratanaṃ tālarukkhe kākakulāvake atthi, senakabālo bahū manusse pokkharaṇimeva bhindāpesi, paṇḍitena nāma mahosadhasadisena bhavitabba’’nti mahāsattassa thutimakāsi. Rājāpissa tuṭṭho attano gīvāya piḷandhanaṃ muttāhāraṃ datvā dārakasahassānampi muttāvaliyo dāpesi. Bodhisattassa ca parivārassa ca iminā parihārena upaṭṭhānaṃ anujānīti.
ਏਕੂਨવੀਸਤਿਮਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Ekūnavīsatimapañho niṭṭhito.
ਕਕਣ੍ਟਕਪਞ੍ਹੋ
Kakaṇṭakapañho
ਪੁਨੇਕਦਿવਸਂ ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਦਾ ਏਕੋ ਕਕਣ੍ਟਕੋ ਤੋਰਣਗ੍ਗੇ વਸਤਿ। ਸੋ ਰਾਜਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਅਯਂ ਕਕਣ੍ਟਕੋ ਕਿਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸੇવਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਚੇ ਏવਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸੇવਤਿ, ਏਤਸ੍ਸ ਮਾ ਨਿਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤੁ, ਭੋਗਮਸ੍ਸ ਦਾਪੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਤਸ੍ਸ ਭੋਗੇਨ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਖਾਦਨੀਯਮਤ੍ਤਂ ਅਲਮੇਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ । ‘‘ਕਿਂ ਪਨੇਸ, ਖਾਦਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਮਂਸਂ ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਕਾਕਣਿਕਮਤ੍ਤਗ੍ਘਨਕਂ ਦੇવਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਏਕਂ ਪੁਰਿਸਂ ਆਣਾਪੇਸਿ ‘‘ਰਾਜਦਾਯੋ ਨਾਮ ਕਾਕਣਿਕਮਤ੍ਤਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਨਿਬਦ੍ਧਂ ਅਡ੍ਢਮਾਸਗ੍ਘਨਕਂ ਮਂਸਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਉਪੋਸਥੇ ਮਾਘਾਤੇ ਮਂਸਂ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਅਡ੍ਢਮਾਸਕਂ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਆવੁਨਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਗੀવਾਯਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਤਂ ਦਿવਸਮੇવ ਰਾਜਾ ਪੁਨ ਮਹੋਸਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਸੋ ਰਾਜਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾਪਿ ਧਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਾਨવਸੇਨ ‘‘વੇਦੇਹ, ਤ੍વਂ ਨੁ ਖੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ, ਅਹਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨੋਤਰਿਤ੍વਾ ਤੋਰਣਗ੍ਗੇਯੇવ ਸੀਸਂ ਚਾਲੇਨ੍ਤੋ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਏਸ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਅਜ੍ਜ ਨ ਓਤਰਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Punekadivasaṃ rājā paṇḍitena saddhiṃ uyyānaṃ agamāsi. Tadā eko kakaṇṭako toraṇagge vasati. So rājānaṃ āgacchantaṃ disvā otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Rājā tassa taṃ kiriyaṃ oloketvā ‘‘paṇḍita, ayaṃ kakaṇṭako kiṃ karotī’’ti pucchi. Mahāsatto ‘‘mahārāja, tumhe sevatī’’ti āha. ‘‘Sace evaṃ amhākaṃ sevati, etassa mā nipphalo hotu, bhogamassa dāpehī’’ti. ‘‘Deva, tassa bhogena kiccaṃ natthi, khādanīyamattaṃ alametassā’’ti . ‘‘Kiṃ panesa, khādatī’’ti? ‘‘Maṃsaṃ devā’’ti. ‘‘Kittakaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Kākaṇikamattagghanakaṃ devā’’ti. Rājā ekaṃ purisaṃ āṇāpesi ‘‘rājadāyo nāma kākaṇikamattaṃ na vaṭṭati, imassa nibaddhaṃ aḍḍhamāsagghanakaṃ maṃsaṃ āharitvā dehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya tathā akāsi. So ekadivasaṃ uposathe māghāte maṃsaṃ alabhitvā tameva aḍḍhamāsakaṃ vijjhitvā suttena āvunitvā tassa gīvāyaṃ piḷandhi. Athassa taṃ nissāya māno uppajji. Taṃ divasameva rājā puna mahosadhena saddhiṃ uyyānaṃ agamāsi. So rājānaṃ āgacchantaṃ disvāpi dhanaṃ nissāya uppannamānavasena ‘‘vedeha, tvaṃ nu kho mahaddhano, ahaṃ nu kho’’ti raññā saddhiṃ attānaṃ samaṃ karonto anotaritvā toraṇaggeyeva sīsaṃ cālento nipajji. Rājā tassa taṃ kiriyaṃ oloketvā ‘‘paṇḍita, esa pubbe viya ajja na otarati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchanto imaṃ gāthamāha –
‘‘ਨਾਯਂ ਪੁਰੇ ਉਨ੍ਨਮਤਿ, ਤੋਰਣਗ੍ਗੇ ਕਕਣ੍ਟਕੋ।
‘‘Nāyaṃ pure unnamati, toraṇagge kakaṇṭako;
ਮਹੋਸਧ વਿਜਾਨਾਹਿ, ਕੇਨ ਥਦ੍ਧੋ ਕਕਣ੍ਟਕੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੩੯)।
Mahosadha vijānāhi, kena thaddho kakaṇṭako’’ti. (jā. 1.2.39);
ਤਤ੍ਥ ਉਨ੍ਨਮਤੀਤਿ ਯਥਾ ਅਜ੍ਜ ਅਨੋਤਰਿਤ੍વਾ ਤੋਰਣਗ੍ਗੇਯੇવ ਸੀਸਂ ਚਾਲੇਨ੍ਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ, ਏવਂ ਪੁਰੇ ਨ ਉਨ੍ਨਮਤਿ। ਕੇਨ ਥਦ੍ਧੋਤਿ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਥਦ੍ਧਭਾવਂ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ।
Tattha unnamatīti yathā ajja anotaritvā toraṇaggeyeva sīsaṃ cālento unnamati, evaṃ pure na unnamati. Kena thaddhoti kena kāraṇena thaddhabhāvaṃ āpannoti.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਉਪੋਸਥੇ ਮਾਘਾਤੇ ਮਂਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤੇਨ ਰਾਜਪੁਰਿਸੇਨ ਗੀવਾਯ ਬਦ੍ਧਂ ਅਡ੍ਢਮਾਸਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਸ੍ਸ ਮਾਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Paṇḍito tassa vacanaṃ sutvā ‘‘mahārāja, uposathe māghāte maṃsaṃ alabhantena rājapurisena gīvāya baddhaṃ aḍḍhamāsakaṃ nissāya tassa mānena bhavitabba’’nti ñatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਲਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਂ ਲਦ੍ਧਾਨ, ਅਡ੍ਢਮਾਸਂ ਕਕਣ੍ਟਕੋ।
‘‘Aladdhapubbaṃ laddhāna, aḍḍhamāsaṃ kakaṇṭako;
ਅਤਿਮਞ੍ਞਤਿ ਰਾਜਾਨਂ, વੇਦੇਹਂ ਮਿਥਿਲਗ੍ਗਹ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੪੦)।
Atimaññati rājānaṃ, vedehaṃ mithilaggaha’’nti. (jā. 1.2.40);
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਰਿਸਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਞ੍ਚਿ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾવ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧੇਨ વਿਯ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਕਕਣ੍ਟਕਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਪਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਚਤੂਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸੁਙ੍ਕਂ ਦਾਪੇਸਿ। ਕਕਣ੍ਟਕਸ੍ਸ ਪਨ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਂ ਹਾਰੇਤੁਂ ਆਰਭਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ‘‘ਮਾ ਹਾਰੇਹਿ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਤਂ ਨਿવਾਰੇਸਿ।
Rājā tassa vacanaṃ sutvā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā pucchi. So yathābhūtaṃ rañño ārocesi. Rājā taṃ kathaṃ sutvā ‘‘kañci apucchitvāva sabbaññubuddhena viya paṇḍitena kakaṇṭakassa ajjhāsayo ñāto’’ti ativiya pasīditvā paṇḍitassa catūsu dvāresu suṅkaṃ dāpesi. Kakaṇṭakassa pana kujjhitvā vattaṃ hāretuṃ ārabhi. Paṇḍito pana ‘‘mā hārehi mahārājā’’ti taṃ nivāresi.
ਕਕਣ੍ਟਕਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Kakaṇṭakapañho niṭṭhito.
ਸਿਰਿਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਪਞ੍ਹੋ
Sirikāḷakaṇṇipañho
ਅਥੇਕੋ ਮਿਥਿਲવਾਸੀ ਪਿਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਮਾਣવੋ ਤਕ੍ਕਸਿਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਿਸਾਪਾਮੋਕ੍ਖਾਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਿਪ੍ਪਂ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਿਕ੍ਖਿ। ਸੋ ਅਨੁਯੋਗਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮਹ’’ਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯਂ ਆਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਕੁਲੇ ‘‘ਸਚੇ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਧੀਤਾ ਹੋਤਿ, ਜੇਟ੍ਠਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਂવ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਏਕਾ ਧੀਤਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਾ ਅਭਿਰੂਪਾ ਦੇવਚ੍ਛਰਾਪਟਿਭਾਗਾ। ਅਥ ਨਂ ਆਚਰਿਯੋ ‘‘ਧੀਤਰਂ ਤੇ, ਤਾਤ, ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਆਦਾਯ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਪਨ ਮਾਣવੋ ਦੁਬ੍ਭਗੋ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ, ਕੁਮਾਰਿਕਾ ਪਨ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞਾ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਅਲ੍ਲੀਯਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਅਰੋਚੇਨ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨ ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਆਚਰਿਯੋ ਧੀਤਰਂ ਤਸ੍ਸ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਅਲਙ੍ਕਤਸਿਰਿਸਯਨੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਤਾਯ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਯਨਂ ਅਭਿਰੁਲ਼੍ਹਮਤ੍ਤਾਯ ਅਟ੍ਟੀਯਮਾਨੋ ਹਰਾਯਮਾਨੋ ਜਿਗੁਚ੍ਛਮਾਨੋ ਪਕਮ੍ਪਮਾਨੋ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਸਾਪਿ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿ, ਸੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸਯਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿ। ਸਾਪਿ ਪੁਨ ਸਯਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿ, ਸੋ ਪੁਨ ਸਯਨਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਨਾਮ ਸਿਰਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ ਸਮੇਤਿ। ਕੁਮਾਰਿਕਾ ਸਯਨੇਯੇવ ਨਿਪਜ੍ਜਿ, ਸੋ ਭੂਮਿਯਂ ਸਯਿ।
Atheko mithilavāsī piṅguttaro nāma māṇavo takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ sikkhanto khippameva sikkhi. So anuyogaṃ datvā ‘‘gacchāmaha’’nti ācariyaṃ āpucchi. Tasmiṃ pana kule ‘‘sace vayappattā dhītā hoti, jeṭṭhantevāsikassa dātabbā’’ti vattaṃva, tasmā tassa ācariyassa vayappattā ekā dhītā atthi, sā abhirūpā devaccharāpaṭibhāgā. Atha naṃ ācariyo ‘‘dhītaraṃ te, tāta, dassāmi, taṃ ādāya gamissasī’’ti āha. So pana māṇavo dubbhago kāḷakaṇṇī, kumārikā pana mahāpuññā. Tassa taṃ disvā cittaṃ na allīyati. So taṃ arocentopi ‘‘ācariyassa vacanaṃ na bhindissāmī’’ti sampaṭicchi. Ācariyo dhītaraṃ tassa adāsi. So rattibhāge alaṅkatasirisayane nipanno tāya āgantvā sayanaṃ abhiruḷhamattāya aṭṭīyamāno harāyamāno jigucchamāno pakampamāno otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Sāpi otaritvā tassa santikaṃ gantvā nipajji, so uṭṭhāya sayanaṃ abhiruhi. Sāpi puna sayanaṃ abhiruhi, so puna sayanā otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Kāḷakaṇṇī nāma siriyā saddhiṃ na sameti. Kumārikā sayaneyeva nipajji, so bhūmiyaṃ sayi.
ਏવਂ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਆਚਰਿਯਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ, ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਆਲਾਪਸਲ੍ਲਾਪਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਾવ ਉਭੋਪਿ ਮਿਥਿਲਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ। ਅਥ ਪਿਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰੋ ਨਗਰਾ ਅવਿਦੂਰੇ ਫਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਦੁਮ੍ਬਰਰੁਕ੍ਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ਖੁਦਾਯ ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਤਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਫਲਾਨਿ ਖਾਦਿ। ਸਾਪਿ ਛਾਤਜ੍ਝਤ੍ਤਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਿ, ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਫਲਾਨਿ ਪਾਤੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਕਿਂ ਤવ ਹਤ੍ਥਪਾਦਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਯਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਖਾਦਾਤਿ। ਸਾ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਖਾਦਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਅਭਿਰੁਲ਼੍ਹਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਖਿਪ੍ਪਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਰੁਕ੍ਖਂ ਕਣ੍ਟਕੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਮੁਤ੍ਤੋਮ੍ਹਿ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਸਾਪਿ ਓਤਰਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਪਰਿਗ੍ਗਹਾ, ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਪੇਸਿ। ਸਾਪਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ, ਸਾਮਿ, ਕੁਲਦਤ੍ਤਿਕੋ ਪਤਿ, ਸੋ ਪਨ ਮਂ ਇਧ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਪਲਾਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਅਸਾਮਿਕਭਣ੍ਡਂ ਨਾਮ ਰਞ੍ਞੋ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਨਿવੇਸਨਂ ਨੇਤ੍વਾ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਪਿਯਾ ਅਹੋਸਿ ਮਨਾਪਾ। ਉਦੁਮ੍ਬਰਰੁਕ੍ਖੇ ਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવੀ’’ਤ੍વੇવਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਸਞ੍ਜਾਨਿਂਸੁ।
Evaṃ sattāhaṃ vītināmetvā taṃ ādāya ācariyaṃ vanditvā nikkhami, antarāmagge ālāpasallāpamattampi natthi. Anicchamānāva ubhopi mithilaṃ sampattā. Atha piṅguttaro nagarā avidūre phalasampannaṃ udumbararukkhaṃ disvā khudāya pīḷito taṃ abhiruhitvā phalāni khādi. Sāpi chātajjhattā rukkhamūlaṃ gantvā ‘‘sāmi, mayhampi phalāni pātethā’’ti āha. Kiṃ tava hatthapādā natthi, sayaṃ abhiruhitvā khādāti. Sā abhiruhitvā khādi. So tassā abhiruḷhabhāvaṃ ñatvā khippaṃ otaritvā rukkhaṃ kaṇṭakehi parikkhipitvā ‘‘muttomhi kāḷakaṇṇiyā’’ti vatvā palāyi. Sāpi otarituṃ asakkontī tattheva nisīdi. Atha rājā uyyāne kīḷitvā hatthikkhandhe nisinno sāyanhasamaye nagaraṃ pavisanto taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā ‘‘sapariggahā, apariggahā’’ti pucchāpesi. Sāpi ‘‘atthi me, sāmi, kuladattiko pati, so pana maṃ idha nisīdāpetvā chaḍḍetvā palāto’’ti āha. Amacco taṃ kāraṇaṃ rañño ārocesi. Rājā ‘‘asāmikabhaṇḍaṃ nāma rañño pāpuṇātī’’ti taṃ otāretvā hatthikkhandhaṃ āropetvā nivesanaṃ netvā abhisiñcitvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā tassa piyā ahosi manāpā. Udumbararukkhe laddhattā ‘‘udumbaradevī’’tvevassā nāmaṃ sañjāniṃsu.
ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਰਞ੍ਞੋ ਉਯ੍ਯਾਨਗਮਨਤ੍ਥਾਯ ਦ੍વਾਰਗਾਮવਾਸਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਾਪੇਸੁਂ। ਪਿਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰੋਪਿ ਭਤਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਕਚ੍ਛਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕੁਦ੍ਦਾਲੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਤਚ੍ਛਿ। ਮਗ੍ਗੇ ਅਨਿਟ੍ਠਿਤੇਯੇવ ਰਾਜਾ ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਰਥੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવੀ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਂ ਮਗ੍ਗਂ ਤਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਸਿਰਿਂ ਧਾਰੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ ਅਯਂ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ’’ਤਿ ਤਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੀ ਹਸਿ। ਰਾਜਾ ਹਸਮਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਹਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਦੇવ, ਅਯਂ ਮਗ੍ਗਤਚ੍ਛਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਮਯ੍ਹਂ ਪੋਰਾਣਕਸਾਮਿਕੋ, ਏਸ ਮਂ ਉਦੁਮ੍ਬਰਰੁਕ੍ਖਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਕਣ੍ਟਕੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਤੋ, ਇਮਾਹਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਸਿਰਿਂ ਧਾਰੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਹਸਿਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਥੇਸਿ, ਅਞ੍ਞਂ ਕਞ੍ਚਿ ਪੁਰਿਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਯਾ ਹਸਿਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਸਿਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਸਾ ਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੇવ, ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਤਾવ ਪੁਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਸੇਨਕ, ਇਮਿਸ੍ਸਾ વਚਨਂ ਤ੍વਂ ਸਦ੍ਦਹਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਸਦ੍ਦਹਾਮਿ, ਦੇવ, ਕੋ ਨਾਮ ਏવਰੂਪਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਪਹਾਯ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਭੀਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ‘‘ਸੇਨਕੋ ਕਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Athekadivasaṃ rañño uyyānagamanatthāya dvāragāmavāsikehi maggaṃ paṭijaggāpesuṃ. Piṅguttaropi bhatiṃ karonto kacchaṃ bandhitvā kuddālena maggaṃ tacchi. Magge aniṭṭhiteyeva rājā udumbaradeviyā saddhiṃ rathe nisīditvā nikkhami. Udumbaradevī kāḷakaṇṇiṃ maggaṃ tacchantaṃ disvā ‘‘evarūpaṃ siriṃ dhāretuṃ nāsakkhi ayaṃ kāḷakaṇṇī’’ti taṃ olokentī hasi. Rājā hasamānaṃ disvā kujjhitvā ‘‘kasmā hasī’’ti pucchi. Deva, ayaṃ maggatacchako puriso mayhaṃ porāṇakasāmiko, esa maṃ udumbararukkhaṃ āropetvā kaṇṭakehi parikkhipitvā gato, imāhaṃ oloketvā ‘‘evarūpaṃ siriṃ dhāretuṃ nāsakkhi kāḷakaṇṇī aya’’nti cintetvā hasinti. Rājā ‘‘tvaṃ musāvādaṃ kathesi, aññaṃ kañci purisaṃ disvā tayā hasitaṃ bhavissati, taṃ māressāmī’’ti asiṃ aggahesi. Sā bhayappattā ‘‘deva, paṇḍite tāva pucchathā’’ti āha. Rājā senakaṃ pucchi ‘‘senaka, imissā vacanaṃ tvaṃ saddahasī’’ti. ‘‘Na saddahāmi, deva, ko nāma evarūpaṃ itthiratanaṃ pahāya gamissatī’’ti. Sā tassa kathaṃ sutvā atirekataraṃ bhītā ahosi. Atha rājā ‘‘senako kiṃ jānāti, paṇḍitaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā taṃ pucchanto imaṃ gāthamāha –
‘‘ਇਤ੍ਥੀ ਸਿਯਾ ਰੂਪવਤੀ, ਸਾ ਚ ਸੀਲવਤੀ ਸਿਯਾ।
‘‘Itthī siyā rūpavatī, sā ca sīlavatī siyā;
ਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਨ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਸਦ੍ਦਹਾਸਿ ਮਹੋਸਧਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੮੩)।
Puriso taṃ na iccheyya, saddahāsi mahosadhā’’ti. (jā. 1.2.83);
ਤਤ੍ਥ ਸੀਲવਤੀਤਿ ਆਚਾਰਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ।
Tattha sīlavatīti ācāraguṇasampannā.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā paṇḍito gāthamāha –
‘‘ਸਦ੍ਦਹਾਮਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਪੁਰਿਸੋ ਦੁਬ੍ਭਗੋ ਸਿਯਾ।
‘‘Saddahāmi mahārāja, puriso dubbhago siyā;
ਸਿਰੀ ਚ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ ਚ, ਨ ਸਮੇਨ੍ਤਿ ਕੁਦਾਚਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੮੪)।
Sirī ca kāḷakaṇṇī ca, na samenti kudācana’’nti. (jā. 1.2.84);
ਤਤ੍ਥ ਨ ਸਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਓਰਿਮਤੀਰਪਾਰਿਮਤੀਰਾਨਿ વਿਯ ਚ ਗਗਨਤਲਪਥવਿਤਲਾਨਿ વਿਯ ਚ ਨ ਸਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Tattha na samentīti samuddassa orimatīrapārimatīrāni viya ca gaganatalapathavitalāni viya ca na samāgacchanti.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨੇਨ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਨ ਕੁਜ੍ਝਿ, ਹਦਯਮਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਯਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਅਜ੍ਜਾਹਂ ਬਾਲਸੇਨਕਸ੍ਸ ਕਥਾਯ ਏવਰੂਪਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਹੀਨੋ ਅਸ੍ਸਂ, ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਯਾ ਏਸਾ ਲਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸੇਨ ਪੂਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਦੇવੀਪਿ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਯਾ ਜੀવਿਤਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਇਮਾਹਂ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤੁਂ વਰਂ ਯਾਚਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવਿ, ਗਣ੍ਹਾਹਿ, ਦਮ੍ਮਿ ਤੇ વਰ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਅਜ੍ਜ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਮ ਕਨਿਟ੍ਠਂ વਿਨਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਮਧੁਰਰਸਂ ਨ ਖਾਦਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ વੇਲਾਯ વਾ ਅવੇਲਾਯ વਾ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਾਪੇਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਸ ਮਧੁਰਰਸਂ ਪੇਸੇਤੁਂ ਲਭਨਕવਰਂ ਗਣ੍ਹਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਦ੍ਦੇ, ਇਮਞ੍ਚ વਰਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ।
Rājā tassa vacanena taṃ kāraṇaṃ sutvā tassā na kujjhi, hadayamassa nibbāyi. So tassa tussitvā ‘‘sace paṇḍito nābhavissa, ajjāhaṃ bālasenakassa kathāya evarūpaṃ itthiratanaṃ hīno assaṃ, taṃ nissāya mayā esā laddhā’’ti satasahassena pūjaṃ kāresi. Devīpi rājānaṃ vanditvā ‘‘deva, paṇḍitaṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, imāhaṃ kaniṭṭhabhātikaṭṭhāne ṭhapetuṃ varaṃ yācāmī’’ti āha. ‘‘Sādhu, devi, gaṇhāhi, dammi te vara’’nti. ‘‘Deva, ajja paṭṭhāya mama kaniṭṭhaṃ vinā kiñci madhurarasaṃ na khādissāmi, ito paṭṭhāya velāya vā avelāya vā dvāraṃ vivarāpetvā imassa madhurarasaṃ pesetuṃ labhanakavaraṃ gaṇhāmī’’ti. ‘‘Sādhu, bhadde, imañca varaṃ gaṇhāhī’’ti.
ਸਿਰਿਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣਿਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Sirikāḷakaṇṇipañho niṭṭhito.
ਮੇਣ੍ਡਕਪਞ੍ਹੋ
Meṇḍakapañho
ਅਪਰਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ਰਾਜਾ ਕਤਪਾਤਰਾਸੋ ਪਾਸਾਦਸ੍ਸ ਦੀਘਨ੍ਤਰੇ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ વਾਤਪਾਨਨ੍ਤਰੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਏਲ਼ਕਞ੍ਚ ਸੁਨਖਞ੍ਚ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਂ ਕਰੋਨ੍ਤਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਸੋ ਕਿਰ ਏਲ਼ਕੋ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਨਾਮਟ੍ਠਤਿਣਂ ਖਾਦਿ। ਅਥ ਨਂ ਹਤ੍ਥਿਗੋਪਕਾ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਨੀਹਰਿਂਸੁ। ਸੋ વਿਰવਿਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਅਥ ਨਂ ਏਕੋ ਪੁਰਿਸੋ વੇਗੇਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਦਣ੍ਡੇਨ ਤਿਰਿਯਂ ਪਹਰਿ। ਸੋ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਓਨਾਮੇਤ੍વਾ વੇਦਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਗੇਹਸ੍ਸ ਮਹਾਭਿਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਿਟ੍ਠਿਕਾਯ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਤਂ ਦਿવਸਮੇવ ਰਞ੍ਞੋ ਮਹਾਨਸੇ ਅਟ੍ਠਿਚਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਖਾਦਿਤ੍વਾ વਡ੍ਢਿਤਸੁਨਖੋ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੇ ਭਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਬਹਿ ਠਤ੍વਾ ਸਰੀਰੇ ਸੇਦਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਨ੍ਤੇ ਮਚ੍ਛਮਂਸਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਂ ਅਧਿવਾਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਮਹਾਨਸਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਭਾਜਨਪਿਧਾਨਂ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ਮਂਸਂ ਖਾਦਿ। ਅਥ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋ ਭਾਜਨਸਦ੍ਦੇਨ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਤਂ ਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਪੋਥੇਸਿ। ਸੋ ਖਾਦਿਤਮਂਸਂ ਮੁਖੇਨੇવ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ વਿਰવਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਦਣ੍ਡੇਨ ਤਿਰਿਯਂ ਪਹਰਿ। ਸੋ વੇਦਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਓਨਾਮੇਤ੍વਾ ਏਕਂ ਪਾਦਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ ਨਿਪਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਪਾવਿਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਏਲ਼ਕੋ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਕਿਂ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਓਨਾਮੇਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਸਿ, ਕਿਂ ਤੇ વਾਤੋ વਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੁਨਖੋਪਿ ‘‘ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਓਨਾਮੇਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋਸਿ, ਕਿਂ ਤੇ વਾਤੋ વਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ।
Aparasmiṃ divase rājā katapātarāso pāsādassa dīghantare caṅkamanto vātapānantarena olokento ekaṃ eḷakañca sunakhañca mittasanthavaṃ karontaṃ addasa. So kira eḷako hatthisālaṃ gantvā hatthissa purato khittaṃ anāmaṭṭhatiṇaṃ khādi. Atha naṃ hatthigopakā pothetvā nīhariṃsu. So viravitvā palāyi. Atha naṃ eko puriso vegenāgantvā piṭṭhiyaṃ daṇḍena tiriyaṃ pahari. So piṭṭhiṃ onāmetvā vedanāppatto hutvā gantvā rājagehassa mahābhittiṃ nissāya piṭṭhikāya nipajji. Taṃ divasameva rañño mahānase aṭṭhicammādīni khāditvā vaḍḍhitasunakho bhattakārake bhattaṃ sampādetvā bahi ṭhatvā sarīre sedaṃ nibbāpente macchamaṃsagandhaṃ ghāyitvā taṇhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto mahānasaṃ pavisitvā bhājanapidhānaṃ pātetvā maṃsaṃ khādi. Atha bhattakārako bhājanasaddena pavisitvā taṃ disvā dvāraṃ pidahitvā taṃ leḍḍudaṇḍādīhi pothesi. So khāditamaṃsaṃ mukheneva chaḍḍetvā viravitvā nikkhami. Bhattakārakopi tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā anubandhitvā piṭṭhiyaṃ daṇḍena tiriyaṃ pahari. So vedanāppatto piṭṭhiṃ onāmetvā ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā eḷakassa nipannaṭṭhānameva pāvisi. Atha naṃ eḷako ‘‘samma, kiṃ piṭṭhiṃ onāmetvā āgacchasi, kiṃ te vāto vijjhatī’’ti pucchi. Sunakhopi ‘‘tvampi piṭṭhiṃ onāmetvā nipannosi, kiṃ te vāto vijjhatī’’ti pucchi. Te aññamaññaṃ attano pavattiṃ ārocesuṃ.
ਅਥ ਨਂ ਏਲ਼ਕੋ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਤ੍વਂ ਪੁਨ ਭਤ੍ਤਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਸਮ੍ਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਮ੍ਮ, ਗਤਸ੍ਸ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤ੍વਂ ਪਨ ਪੁਨ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਯਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਗਤਸ੍ਸ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਮਯਂ ਇਦਾਨਿ ਜੀવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਉਪਾਯਂ ਚਿਨ੍ਤੇਸੁਂ। ਅਥ ਨਂ ਏਲ਼ਕੋ ਆਹ – ‘‘ਸਚੇ ਮਯਂ ਸਮਗ੍ਗવਾਸਂ વਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਮ, ਅਤ੍ਥੇਕੋ ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਂ ਯਾਹਿ, ‘‘ਨਾਯਂ ਤਿਣਂ ਖਾਦਤੀ’’ਤਿ ਤਯਿ ਹਤ੍ਥਿਗੋਪਕਾ ਆਸਙ੍ਕਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤ੍વਂ ਮਮ ਤਿਣਂ ਆਹਰੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਅਹਮ੍ਪਿ ਭਤ੍ਤਗੇਹਂ ਪવਿਸਿਸ੍ਸਾਮਿ, ‘‘ਨਾਯਂ ਮਂਸਖਾਦਕੋ’’ਤਿ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋ ਮਯਿ ਆਸਙ੍ਕਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਹਂ ਤੇ ਮਂਸਂ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ ਉਭੋਪਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੁਨਖੋ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਣਕਲਾਪਂ ਡਂਸਿਤ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਹਾਭਿਤ੍ਤਿਪਿਟ੍ਠਿਕਾਯ ਠਪੇਸਿ। ਇਤਰੋਪਿ ਭਤ੍ਤਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਂਸਖਣ੍ਡਂ ਮੁਖਪੂਰਂ ਡਂਸਿਤ੍વਾ ਆਨੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਠਪੇਸਿ। ਸੁਨਖੋ ਮਂਸਂ ਖਾਦਿ, ਏਲ਼ਕੋ ਤਿਣਂ ਖਾਦਿ। ਤੇ ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਸਮਗ੍ਗਾ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ਮਹਾਭਿਤ੍ਤਿਪਿਟ੍ਠਿਕਾਯ વਸਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਂ વਤ ਮੇ ਕਾਰਣਂ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਇਮੇ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾਪਿ ਸਮਗ੍ਗવਾਸਂ વਸਨ੍ਤਿ। ਇਦਂ ਕਾਰਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਂ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘ਏવਰੂਪੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਅਜ੍ਜ ਤਾવ ਅવੇਲਾ, ਸ੍વੇ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਤਕਾਲੇ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਪਣ੍ਡਿਤੇਸੁ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਸੁ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ eḷako pucchi ‘‘kiṃ pana tvaṃ puna bhattagehaṃ gantuṃ sakkhissasi sammā’’ti? ‘‘Na sakkhissāmi, samma, gatassa me jīvitaṃ natthī’’ti. ‘‘Tvaṃ pana puna hatthisālaṃ gantuṃ sakkhissasī’’ti. ‘‘Mayāpi tattha gantuṃ na sakkā, gatassa me jīvitaṃ natthī’’ti. Te ‘‘kathaṃ nu kho mayaṃ idāni jīvissāmā’’ti upāyaṃ cintesuṃ. Atha naṃ eḷako āha – ‘‘sace mayaṃ samaggavāsaṃ vasituṃ sakkoma, attheko upāyo’’ti. ‘‘Tena hi kathehī’’ti. ‘‘Samma, tvaṃ ito paṭṭhāya hatthisālaṃ yāhi, ‘‘nāyaṃ tiṇaṃ khādatī’’ti tayi hatthigopakā āsaṅkaṃ na karissanti, tvaṃ mama tiṇaṃ āhareyyāsi. Ahampi bhattagehaṃ pavisissāmi, ‘‘nāyaṃ maṃsakhādako’’ti bhattakārako mayi āsaṅkaṃ na karissati, ahaṃ te maṃsaṃ āharissāmī’’ti. Te ‘‘sundaro upāyo’’ti ubhopi sampaṭicchiṃsu. Sunakho hatthisālaṃ gantvā tiṇakalāpaṃ ḍaṃsitvā āgantvā mahābhittipiṭṭhikāya ṭhapesi. Itaropi bhattagehaṃ gantvā maṃsakhaṇḍaṃ mukhapūraṃ ḍaṃsitvā ānetvā tattheva ṭhapesi. Sunakho maṃsaṃ khādi, eḷako tiṇaṃ khādi. Te iminā upāyena samaggā sammodamānā mahābhittipiṭṭhikāya vasanti. Rājā tesaṃ mittasanthavaṃ disvā cintesi ‘‘adiṭṭhapubbaṃ vata me kāraṇaṃ diṭṭhaṃ, ime paccāmittā hutvāpi samaggavāsaṃ vasanti. Idaṃ kāraṇaṃ gahetvā pañhaṃ katvā pañca paṇḍite pucchissāmi, imaṃ pañhaṃ ajānantaṃ raṭṭhā pabbājessāmi, taṃ jānantassa ‘evarūpo paṇḍito natthī’ti mahāsakkāraṃ karissāmi. Ajja tāva avelā, sve upaṭṭhānaṃ āgatakāle pucchissāmī’’ti. So punadivase paṇḍitesu āgantvā nisinnesu pañhaṃ pucchanto imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯੇਸਂ ਨ ਕਦਾਚਿ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਸਖ੍ਯਂ ਸਤ੍ਤਪਦਮ੍ਪਿਮਸ੍ਮਿ ਲੋਕੇ।
‘‘Yesaṃ na kadāci bhūtapubbaṃ, sakhyaṃ sattapadampimasmi loke;
ਜਾਤਾ ਅਮਿਤ੍ਤਾ ਦੁવੇ ਸਹਾਯਾ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਾਯ ਚਰਨ੍ਤਿ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੯੪)।
Jātā amittā duve sahāyā, paṭisandhāya caranti kissa hetū’’ti. (jā. 1.12.94);
ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਘਟਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ।
Tattha paṭisandhāyāti saddahitvā ghaṭitā hutvā.
ਇਦਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਏવਮਾਹ –
Idañca pana vatvā puna evamāha –
‘‘ਯਦਿ ਮੇ ਅਜ੍ਜ ਪਾਤਰਾਸਕਾਲੇ, ਪਞ੍ਹਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਥ વਤ੍ਤੁਮੇਤਂ।
‘‘Yadi me ajja pātarāsakāle, pañhaṃ na sakkuṇeyyātha vattumetaṃ;
ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜਯਿਸ੍ਸਾਮਿ વੋ ਸਬ੍ਬੇ, ਨ ਹਿ ਮਤ੍ਥੋ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਜਾਤਿਕੇਹੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੯੫)।
Raṭṭhā pabbājayissāmi vo sabbe, na hi mattho duppaññajātikehī’’ti. (jā. 1.12.95);
ਤਦਾ ਪਨ ਸੇਨਕੋ ਅਗ੍ਗਾਸਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਅਹੋਸਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ। ਸੋ ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਦਨ੍ਧਧਾਤੁਕੋ ਇਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖਰਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥੋ, ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ, ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਕਦਿવਸਂ ਓਕਾਸਂ ਲਭਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਨੀਹਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੇਨਕੋ ਕੇਨਚਿ ਉਪਾਯੇਨ ਅਜ੍ਜੇਕਦਿવਸਮਤ੍ਤਂ ਅਧਿવਾਸਾਪੇਤੂ’’ਤਿ। ਇਤਰੇਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਨ੍ਧਕਾਰਗਬ੍ਭਂ ਪવਿਟ੍ਠਾ વਿਯ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਸ੍ਸਿਂਸੁ। ਸੇਨਕੋ ‘‘ਕਾ ਨੁ ਖੋ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਤਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਸੇਨਕੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਓਲੋਕਿਤਾਕਾਰੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਪਿ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤੇਨੇਕਦਿવਸਂ ਓਕਾਸਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਪੂਰੇਸ੍ਸਾਮਿਸ੍ਸ ਮਨੋਰਥ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿਸ੍ਸਾਸੇਨ ਮਹਾਹਸਿਤਂ ਹਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਬ੍ਬੇવ ਅਮ੍ਹੇ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਸਿ, ਏਤਮ੍ਪਿ ‘ਏਕੋ ਗਣ੍ਠਿਪਞ੍ਹੋ’ਤਿ ਤ੍વਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸਿ, ਨ ਮਯਂ ਏਤਂ ਕਥੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਥੋਕਂ ਅਧਿવਾਸੇਹਿ। ਗਣ੍ਠਿਪਞ੍ਹੋ ਏਸ, ਨ ਸਕ੍ਕੋਮ ਮਹਾਜਨਮਜ੍ਝੇ ਕਥੇਤੁਂ, ਏਕਮਨ੍ਤੇ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮ , ਓਕਾਸਂ ਨੋ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Tadā pana senako aggāsane nisinno ahosi, paṇḍito pana pariyante nisinno. So taṃ pañhaṃ upadhārento tamatthaṃ adisvā cintesi ‘‘ayaṃ rājā dandhadhātuko imaṃ pañhaṃ cintetvā saṅkharituṃ asamattho, kiñcideva, tena diṭṭhaṃ bhavissati, ekadivasaṃ okāsaṃ labhanto imaṃ pañhaṃ nīharissāmi, senako kenaci upāyena ajjekadivasamattaṃ adhivāsāpetū’’ti. Itarepi cattāro paṇḍitā andhakāragabbhaṃ paviṭṭhā viya na kiñci passiṃsu. Senako ‘‘kā nu kho mahosadhassa pavattī’’ti bodhisattaṃ olokesi. Sopi taṃ olokesi. Senako bodhisattassa olokitākāreneva tassa adhippāyaṃ ñatvā ‘‘paṇḍitassapi na upaṭṭhāti, tenekadivasaṃ okāsaṃ icchati, pūressāmissa manoratha’’nti cintetvā raññā saddhiṃ vissāsena mahāhasitaṃ hasitvā ‘‘kiṃ, mahārāja, sabbeva amhe pañhaṃ kathetuṃ asakkonte raṭṭhā pabbājessasi, etampi ‘eko gaṇṭhipañho’ti tvaṃ sallakkhesi, na mayaṃ etaṃ kathetuṃ na sakkoma, apica kho thokaṃ adhivāsehi. Gaṇṭhipañho esa, na sakkoma mahājanamajjhe kathetuṃ, ekamante cintetvā pacchā tumhākaṃ kathessāma , okāsaṃ no dehī’’ti mahāsattaṃ oloketvā imaṃ gāthādvayamāha –
‘‘ਮਹਾਜਨਸਮਾਗਮਮ੍ਹਿ ਘੋਰੇ, ਜਨਕੋਲਾਹਲਸਙ੍ਗਮਮ੍ਹਿ ਜਾਤੇ।
‘‘Mahājanasamāgamamhi ghore, janakolāhalasaṅgamamhi jāte;
વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮਨਾ ਅਨੇਕਚਿਤ੍ਤਾ, ਪਞ੍ਹਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੋਮ વਤ੍ਤੁਮੇਤਂ॥
Vikkhittamanā anekacittā, pañhaṃ na sakkuṇoma vattumetaṃ.
‘‘ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾવ ਏਕਮੇਕਾ, ਰਹਸਿ ਗਤਾ ਅਤ੍ਥਂ ਨਿਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍વਾ।
‘‘Ekaggacittāva ekamekā, rahasi gatā atthaṃ nicintayitvā;
ਪવਿવੇਕੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾਨ ਧੀਰਾ, ਅਥ વਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਜਨਿਨ੍ਦ ਏਤਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੯੬-੯੭)।
Paviveke sammasitvāna dhīrā, atha vakkhanti janinda etamattha’’nti. (jā. 1.12.96-97);
ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾਨਾਤਿ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੇ ਠਿਤਾ ਇਮੇ ਧੀਰਾ ਇਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਅਥ વੋ ਏਤਂ ਅਤ੍ਥਂ વਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।
Tattha sammasitvānāti kāyacittaviveke ṭhitā ime dhīrā imaṃ pañhaṃ sammasitvā atha vo etaṃ atthaṃ vakkhanti.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ਹੁਤ੍વਾਪਿ ‘‘ਸਾਧੁ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਥੇਥ, ਅਕਥੇਨ੍ਤੇ ਪਨ વੋ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਜ੍ਜੇਸਿਯੇવ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪਾਸਾਦਾ ਓਤਰਿਂਸੁ। ਸੇਨਕੋ ਇਤਰੇ ਆਹ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾ, ਰਾਜਾ ਸੁਖੁਮਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਅਕਥਿਤੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਭਯਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਪ੍ਪਾਯਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹਂ ਗਤਾ। ਪਣ੍ਡਿਤੋਪਿ ਉਟ੍ਠਾਯ ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવਿਯਾ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવਿ, ਅਜ੍ਜ વਾ ਹਿਯ੍ਯੋ વਾ ਰਾਜਾ ਕਤ੍ਥ ਚਿਰਂ ਅਟ੍ਠਾਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਤਾਤ, ਦੀਘਨ੍ਤਰੇ વਾਤਪਾਨੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਚਙ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਇਮਿਨਾ ਪਸ੍ਸੇਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦਿਟ੍ਠਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬਹਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਏਲ਼ਕਸੁਨਖਾਨਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਦਿਸ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਹੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤੋ’’ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਗੇਹਂ ਗਤੋ। ਇਤਰੇਪਿ ਤਯੋ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਦਿਸ੍વਾ ਸੇਨਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਸੋ ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੋ વੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਦਿਟ੍ਠੋ ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ ਰਾਜਾ વੋ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ? ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇਸੁ ਮਯਂ ਕਿਂ ਪਸ੍ਸਾਮ, ਰਞ੍ਞੋ ਪਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ‘ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਤ੍વਾ ਆਗਤਮ੍ਹਾ, ਅਕਥਿਤੇ ਅਮ੍ਹੇ ਰਾਜਾ ਕੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਂ ਕਰੋਮ, ਅਯਂ ਪਞ੍ਹੋ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਦਟ੍ਠੁਂ , ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਪਨ ਸਤਗੁਣਂ ਸਹਸ੍ਸਗੁਣਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਗੁਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਥ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਘਰਦ੍વਾਰਂ ਆਗਤਭਾવਂ ਆਰੋਚਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਪવਿਸਨ੍ਤੁ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਗੇਹਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਚਿਨ੍ਤਿਤੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਚਿਨ੍ਤਿਤੋ, ਮਯਿ ਅਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋ ਚਿਨ੍ਤਯਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤ ਅਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਕਥੇਥਾ’’ਤਿ।
Rājā tassa kathaṃ sutvā anattamano hutvāpi ‘‘sādhu cintetvā kathetha, akathente pana vo pabbājessāmī’’ti tajjesiyeva. Cattāro paṇḍitā pāsādā otariṃsu. Senako itare āha – ‘‘sammā, rājā sukhumapañhaṃ pucchi, akathite mahantaṃ bhayaṃ bhavissati, sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā sammā upadhārethā’’ti. Te attano attano gehaṃ gatā. Paṇḍitopi uṭṭhāya udumbaradeviyā santikaṃ gantvā ‘‘devi, ajja vā hiyyo vā rājā kattha ciraṃ aṭṭhāsī’’ti pucchi. ‘‘Tāta, dīghantare vātapānena olokento caṅkamatī’’ti. Tato paṇḍito cintesi ‘‘raññā iminā passena kiñci diṭṭhaṃ bhavissatī’’ti. So tattha gantvā bahi olokento eḷakasunakhānaṃ kiriyaṃ disvā ‘‘ime disvā raññā pañho abhisaṅkhato’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā gehaṃ gato. Itarepi tayo cintetvā kiñci adisvā senakassa santikaṃ agamaṃsu. So te pucchi ‘‘diṭṭho vo pañho’’ti. ‘‘Na diṭṭho ācariyā’’ti. ‘‘Yadi evaṃ rājā vo pabbājessati, kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Tumhehi pana diṭṭho’’ti? ‘‘Ahampi na passāmī’’ti. ‘‘Tumhesu apassantesu mayaṃ kiṃ passāma, rañño pana santike ‘cintetvā kathessāmā’ti sīhanādaṃ naditvā āgatamhā, akathite amhe rājā kujjhissati, kiṃ karoma, ayaṃ pañho na sakkā amhehi daṭṭhuṃ , paṇḍitena pana sataguṇaṃ sahassaguṇaṃ satasahassaguṇaṃ katvā cintito bhavissati, etha tassa santikaṃ gacchāmā’’ti te cattāro paṇḍitā bodhisattassa gharadvāraṃ āgatabhāvaṃ ārocāpetvā ‘‘pavisantu paṇḍitā’’ti vutte gehaṃ pavisitvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhitā mahāsattaṃ pucchiṃsu ‘‘kiṃ pana, paṇḍita, cintito pañho’’ti? ‘‘Āma, cintito, mayi acintente añño ko cintayissatī’’ti. ‘‘Tena hi paṇḍita amhākampi kathethā’’ti.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਸਚਾਹਂ ਏਤੇਸਂ ਨ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਰਾਜਾ ਤੇ ਰਟ੍ਠਾ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸ੍ਸਤਿ, ਮਂ ਪਨ ਸਤ੍ਤਹਿ ਰਤਨੇਹਿ ਪੂਜੇਸ੍ਸਤਿ, ਇਮੇ ਅਨ੍ਧਬਾਲਾ ਮਾ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੁ, ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਨੀਚਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਦਿਟ੍ਠਤਂ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਕਾਲੇ ਏવਂ ਕਥੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾਯੋ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਮੇવ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਤੇ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਞਾਤੋ ਤੇ, ਸੇਨਕ, ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ? ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸੁਣਾਥ ਦੇવਾ’’ਤਿ ਸੋ ਉਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਗਾਥਮਾਹ –
Paṇḍito ‘‘sacāhaṃ etesaṃ na kathessāmi, rājā te raṭṭhā pabbājessati, maṃ pana sattahi ratanehi pūjessati, ime andhabālā mā vinassantu, kathessāmi tesa’’nti cintetvā te cattāropi nīcāsane nisīdāpetvā añjaliṃ paggaṇhāpetvā raññā diṭṭhataṃ ajānāpetvā ‘‘raññā pucchitakāle evaṃ katheyyāthā’’ti catunnampi catasso gāthāyo bandhitvā pāḷimeva uggaṇhāpetvā uyyojesi. Te dutiyadivase rājupaṭṭhānaṃ gantvā paññattāsane nisīdiṃsu. Rājā senakaṃ pucchi ‘‘ñāto te, senaka, pañho’’ti? ‘‘Mahārāja, mayi ajānante añño ko jānissatī’’ti. ‘‘Tena hi kathehī’’ti. ‘‘Suṇātha devā’’ti so uggahitaniyāmeneva gāthamāha –
‘‘ਉਗ੍ਗਪੁਤ੍ਤਰਾਜਪੁਤ੍ਤਿਯਾਨਂ, ਉਰਬ੍ਭਸ੍ਸ ਮਂਸਂ ਪਿਯਂ ਮਨਾਪਂ।
‘‘Uggaputtarājaputtiyānaṃ, urabbhassa maṃsaṃ piyaṃ manāpaṃ;
ਨ ਸੁਨਖਸ੍ਸ ਤੇ ਅਦੇਨ੍ਤਿ ਮਂਸਂ, ਅਥ ਮੇਣ੍ਡਸ੍ਸ ਸੁਣੇਨ ਸਖ੍ਯਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੯੮)।
Na sunakhassa te adenti maṃsaṃ, atha meṇḍassa suṇena sakhyamassā’’ti. (jā. 1.12.98);
ਤਤ੍ਥ ਉਗ੍ਗਪੁਤ੍ਤਰਾਜਪੁਤ੍ਤਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਉਗ੍ਗਤਾਨਂ ਅਮਚ੍ਚਪੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚੇવ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ।
Tattha uggaputtarājaputtiyānanti uggatānaṃ amaccaputtānañceva rājaputtānañca.
ਗਾਥਂ વਤ੍વਾਪਿ ਸੇਨਕੋ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ। ਰਾਜਾ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੇਨਕੇਨ ਤਾવ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਪੁਕ੍ਕੁਸਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋਪਿਸ੍ਸ ‘‘ਕਿਂ ਅਹਮ੍ਪਿ ਅਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਗਾਥਮਾਹ –
Gāthaṃ vatvāpi senako atthaṃ na jānāti. Rājā pana attano diṭṭhabhāvena pajānāti, tasmā ‘‘senakena tāva ñāto’’ti pukkusaṃ pucchi. Sopissa ‘‘kiṃ ahampi apaṇḍito’’ti vatvā uggahitaniyāmeneva gāthamāha –
‘‘ਚਮ੍ਮਂ વਿਹਨਨ੍ਤਿ ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ, ਅਸ੍ਸਪਿਟ੍ਠਤ੍ਥਰਸ੍ਸੁਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁ।
‘‘Cammaṃ vihananti eḷakassa, assapiṭṭhattharassukhassa hetu;
ਨ ਚ ਤੇ ਸੁਨਖਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਰਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਮੇਣ੍ਡਸ੍ਸ ਸੁਣੇਨ ਸਖ੍ਯਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੯੯)।
Na ca te sunakhassa attharanti, atha meṇḍassa suṇena sakhyamassā’’ti. (jā. 1.12.99);
ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਪਾਕਟੋਯੇવ। ਰਾਜਾ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ ਪੁਕ੍ਕੁਸੇਨ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਕਾਮਿਨ੍ਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋਪਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਗਾਥਮਾਹ –
Tassapi attho apākaṭoyeva. Rājā pana attano pākaṭattā ‘‘imināpi pukkusena ñāto’’ti kāmindaṃ pucchi. Sopi uggahitaniyāmeneva gāthamāha –
‘‘ਆવੇਲ੍ਲਿਤਸਿਙ੍ਗਿਕੋ ਹਿ ਮੇਣ੍ਡੋ, ਨ ਚ ਸੁਨਖਸ੍ਸ વਿਸਾਣਕਾਨਿ ਅਤ੍ਥਿ।
‘‘Āvellitasiṅgiko hi meṇḍo, na ca sunakhassa visāṇakāni atthi;
ਤਿਣਭਕ੍ਖੋ ਮਂਸਭੋਜਨੋ ਚ, ਅਥ ਮੇਣ੍ਡਸ੍ਸ ਸੁਣੇਨ ਸਖ੍ਯਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੧੦੦)।
Tiṇabhakkho maṃsabhojano ca, atha meṇḍassa suṇena sakhyamassā’’ti. (jā. 1.12.100);
ਰਾਜਾ ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਦੇવਿਨ੍ਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋਪਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā ‘‘imināpi ñāto’’ti devindaṃ pucchi. Sopi uggahitaniyāmeneva gāthamāha –
‘‘ਤਿਣਮਾਸਿ ਪਲਾਸਮਾਸਿ ਮੇਣ੍ਡੋ, ਨ ਚ ਸੁਨਖੋ ਤਿਣਮਾਸਿ ਨੋ ਪਲਾਸਂ।
‘‘Tiṇamāsi palāsamāsi meṇḍo, na ca sunakho tiṇamāsi no palāsaṃ;
ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ ਸੁਣੋ ਸਸਂ ਬਿਲ਼ਾਰਂ, ਅਥ ਮੇਣ੍ਡਸ੍ਸ ਸੁਣੇਨ ਸਖ੍ਯਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੧੦੧)।
Gaṇheyya suṇo sasaṃ biḷāraṃ, atha meṇḍassa suṇena sakhyamassā’’ti. (jā. 1.12.101);
ਤਤ੍ਥ ਤਿਣਮਾਸਿ ਪਲਾਸਮਾਸੀਤਿ ਤਿਣਖਾਦਕੋ ਚੇવ ਪਣ੍ਣਖਾਦਕੋ ਚ। ਨੋ ਪਲਾਸਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਨ ਖਾਦਤਿ।
Tattha tiṇamāsi palāsamāsīti tiṇakhādako ceva paṇṇakhādako ca. No palāsanti paṇṇampi na khādati.
ਅਥ ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਇਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅવੀਚਿਤੋ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਮਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕੋ ਅਞ੍ਞੋ ਏਤਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸੁਣ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਕਟਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Atha rājā paṇḍitaṃ pucchi – ‘‘tāta, tvampi imaṃ pañhaṃ jānāsī’’ti? ‘‘Mahārāja, avīcito yāva bhavaggā maṃ ṭhapetvā ko añño etaṃ jānissatī’’ti. ‘‘Tena hi kathehī’’ti. ‘‘Suṇa mahārājā’’ti tassa pañhassa attano pākaṭabhāvaṃ pakāsento gāthādvayamāha –
‘‘ਅਟ੍ਠਡ੍ਢਪਦੋ ਚਤੁਪ੍ਪਦਸ੍ਸ, ਮੇਣ੍ਡੋ ਅਟ੍ਠਨਖੋ ਅਦਿਸ੍ਸਮਾਨੋ।
‘‘Aṭṭhaḍḍhapado catuppadassa, meṇḍo aṭṭhanakho adissamāno;
ਛਾਦਿਯਮਾਹਰਤੀ ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ, ਮਂਸਂ ਆਹਰਤੀ ਅਯਂ ਅਮੁਸ੍ਸ॥
Chādiyamāharatī ayaṃ imassa, maṃsaṃ āharatī ayaṃ amussa.
‘‘ਪਾਸਾਦવਰਗਤੋ વਿਦੇਹਸੇਟ੍ਠੋ, વੀਤਿਹਾਰਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਭੋਜਨਾਨਂ।
‘‘Pāsādavaragato videhaseṭṭho, vītihāraṃ aññamaññabhojanānaṃ;
ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਕਿਰ ਸਕ੍ਖਿਕਂ ਜਨਿਨ੍ਦੋ, ਬੁਭੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪੁਣ੍ਣਂਮੁਖਸ੍ਸ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੧੦੨-੧੦੩)।
Addakkhi kira sakkhikaṃ janindo, bubhukkassa puṇṇaṃmukhassa ceta’’nti. (jā. 1.12.102-103);
ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਡ੍ਢਪਦੋਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੁਸਲਤਾਯ ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ ਚਤੁਪ੍ਪਾਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਮੇਣ੍ਡੋਤਿ ਏਲ਼ਕੋ। ਅਟ੍ਠਨਖੋਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਾਦੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਖੁਰਾਨਂ વਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਦਿਸ੍ਸਮਾਨੋਤਿ ਮਂਸਂ ਆਹਰਣਕਾਲੇ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋ। ਛਾਦਿਯਨ੍ਤਿ ਗੇਹਚ੍ਛਦਨਂ। ਤਿਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਨਖੋ ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ। વੀਤਿਹਾਰਨ੍ਤਿ વੀਤਿਹਰਣਂ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਭੋਜਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਭੋਜਨਾਨਂ। ਮੇਣ੍ਡੋ ਹਿ ਸੁਨਖਸ੍ਸ ਭੋਜਨਂ ਹਰਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ વੀਤਿਹਰਤਿ, ਸੁਨਖੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਹਰਤਿ, ਇਤਰੋ વੀਤਿਹਰਤਿ। ਅਦ੍ਦਕ੍ਖੀਤਿ ਤਂ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਭੋਜਨਾਨਂ વੀਤਿਹਰਣਂ ਸਕ੍ਖਿਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ ਅਦ੍ਦਸ। ਬੁਭੁਕ੍ਕਸ੍ਸਾਤਿ ਭੁਭੂਤਿ ਸਦ੍ਦਕਰਣਸੁਨਖਸ੍ਸ। ਪੁਣ੍ਣਂਮੁਖਸ੍ਸਾਤਿ ਮੇਣ੍ਡਸ੍ਸ। ਇਮੇਸਂ ਏਤਂ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਂ ਰਾਜਾ ਸਯਂ ਪਸ੍ਸੀਤਿ।
Tattha aṭṭhaḍḍhapadoti byañjanakusalatāya eḷakassa catuppādaṃ sandhāyāha. Meṇḍoti eḷako. Aṭṭhanakhoti ekekasmiṃ pāde dvinnaṃ dvinnaṃ khurānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Adissamānoti maṃsaṃ āharaṇakāle apaññāyamāno. Chādiyanti gehacchadanaṃ. Tiṇanti attho. Ayaṃ imassāti sunakho eḷakassa. Vītihāranti vītiharaṇaṃ. Aññamaññabhojanānanti aññamaññassa bhojanānaṃ. Meṇḍo hi sunakhassa bhojanaṃ harati, so tassa vītiharati, sunakhopi tassa harati, itaro vītiharati. Addakkhīti taṃ tesaṃ aññamaññabhojanānaṃ vītiharaṇaṃ sakkhikaṃ attano paccakkhaṃ katvā addasa. Bubhukkassāti bhubhūti saddakaraṇasunakhassa. Puṇṇaṃmukhassāti meṇḍassa. Imesaṃ etaṃ mittasanthavaṃ rājā sayaṃ passīti.
ਰਾਜਾ ਇਤਰੇਹਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਞਾਤਭਾવਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਬਲੇਨ ਜਾਨਿਂਸੂ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā itarehi bodhisattaṃ nissāya ñātabhāvaṃ ajānanto ‘‘pañca paṇḍitā attano attano ñāṇabalena jāniṃsū’’ti maññamāno somanassappatto hutvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਲਾਭਾ વਤ ਮੇ ਅਨਪ੍ਪਰੂਪਾ, ਯਸ੍ਸ ਮੇਦਿਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਕੁਲਮ੍ਹਿ।
‘‘Lābhā vata me anapparūpā, yassa medisā paṇḍitā kulamhi;
ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਗਤਂ ਨਿਪੁਣਮਤ੍ਥਂ, ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨ ਧੀਰਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੧੦੪)।
Pañhassa gambhīragataṃ nipuṇamatthaṃ, paṭivijjhanti subhāsitena dhīrā’’ti. (jā. 1.12.104);
ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨ ਤੇ વਿਦਿਤ੍વਾ ਕਥੇਨ੍ਤਿ।
Tattha paṭivijjhantīti subhāsitena te viditvā kathenti.
ਅਥ ਨੇਸਂ ‘‘ਤੁਟ੍ਠੇਨ ਨਾਮ ਤੁਟ੍ਠਾਕਾਰੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha nesaṃ ‘‘tuṭṭhena nāma tuṭṭhākāro kattabbo’’ti taṃ karonto imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਸ੍ਸਤਰਿਰਥਞ੍ਚ ਏਕਮੇਕਂ, ਫੀਤਂ ਗਾਮવਰਞ੍ਚ ਏਕਮੇਕਂ।
‘‘Assatarirathañca ekamekaṃ, phītaṃ gāmavarañca ekamekaṃ;
ਸਬ੍ਬੇਸਂ વੋ ਦਮ੍ਮਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ, ਪਰਮਪ੍ਪਤੀਤਮਨੋ ਸੁਭਾਸਿਤੇਨਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੨.੧੦੫)।
Sabbesaṃ vo dammi paṇḍitānaṃ, paramappatītamano subhāsitenā’’ti. (jā. 1.12.105);
ਇਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਦਾਪੇਸਿ।
Iti vatvā tesaṃ taṃ sabbaṃ dāpesi.
ਦ੍વਾਦਸਨਿਪਾਤੇ ਮੇਣ੍ਡਕਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Dvādasanipāte meṇḍakapañho niṭṭhito.
ਸਿਰਿਮਨ੍ਤਪਞ੍ਹੋ
Sirimantapañho
ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવੀ ਪਨ ਇਤਰੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਞਾਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਮੁਗ੍ਗਂ ਮਾਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ વਿਯ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਸਮਕੋવ ਸਕ੍ਕਾਰੋ ਕਤੋ, ਨਨੁ ਮਯ੍ਹਂ ਕਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ વਿਸੇਸਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਦੇવ, ਕੇਨ વੋ ਪਞ੍ਹੋ ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ? ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ, ਭਦ੍ਦੇ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਜਾਨਿਂਸੂ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਜਾਨਾਮਿ, ਭਦ੍ਦੇ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਕਿਂ ਤੇ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ‘ਮਾ ਨਸ੍ਸਨ੍ਤੁ ਇਮੇ ਬਾਲਾ’ਤਿ ਪਞ੍ਹਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਸਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਮਕਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰੋਥ, ਅਯੁਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਕਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਞਾਤਭਾવਂ ਨ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਹੋਤੁ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਏਕਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਕਥਿਤਕਾਲੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਪਞ੍ਹਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਸਿਰਿਮਨ੍ਤਪਞ੍ਹਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੁਖਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਸੇਨਕਂ ਆਹ – ‘‘ਸੇਨਕ, ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪੁਚ੍ਛ ਦੇવਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਸਿਰਿਮਨ੍ਤਪਞ੍ਹੇ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Udumbaradevī pana itarehi paṇḍitaṃ nissāya pañhassa ñātabhāvaṃ ñatvā ‘‘raññā muggaṃ māsena nibbisesakaṃ karontena viya pañcannaṃ samakova sakkāro kato, nanu mayhaṃ kaniṭṭhassa visesaṃ sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā rañño santikaṃ gantvā pucchi ‘‘deva, kena vo pañho kathito’’ti? ‘‘Pañcahi paṇḍitehi, bhadde’’ti. ‘‘Deva, cattāro janā taṃ pañhaṃ kaṃ nissāya jāniṃsū’’ti? ‘‘Na jānāmi, bhadde’’ti. ‘‘Mahārāja, kiṃ te jānanti, paṇḍito pana ‘mā nassantu ime bālā’ti pañhaṃ uggaṇhāpesi, tumhe sabbesaṃ samakaṃ sakkāraṃ karotha, ayuttametaṃ, paṇḍitassa visesakaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Rājā ‘‘attānaṃ nissāya ñātabhāvaṃ na kathesī’’ti paṇḍitassa tussitvā atirekataraṃ sakkāraṃ kātukāmo cintesi ‘‘hotu mama puttaṃ ekaṃ pañhaṃ pucchitvā kathitakāle mahantaṃ sakkāraṃ karissāmī’’ti. So pañhaṃ cintento sirimantapañhaṃ cintetvā ekadivasaṃ pañcannaṃ paṇḍitānaṃ upaṭṭhānaṃ āgantvā sukhanisinnakāle senakaṃ āha – ‘‘senaka, pañhaṃ pucchissāmī’’ti. ‘‘Puccha devā’’ti. Rājā sirimantapañhe paṭhamaṃ gāthamāha –
‘‘ਪਞ੍ਞਾਯੁਪੇਤਂ ਸਿਰਿਯਾ વਿਹੀਨਂ, ਯਸਸ੍ਸਿਨਂ વਾਪਿ ਅਪੇਤਪਞ੍ਞਂ।
‘‘Paññāyupetaṃ siriyā vihīnaṃ, yasassinaṃ vāpi apetapaññaṃ;
ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਸੇਨਕ ਏਤਮਤ੍ਥਂ, ਕਮੇਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯੋ ਕੁਸਲਾ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੮੩)।
Pucchāmi taṃ senaka etamatthaṃ, kamettha seyyo kusalā vadantī’’ti. (jā. 1.15.83);
ਤਤ੍ਥ ਕਮੇਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਇਮੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਕਤਰਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Tattha kamettha seyyoti imesu dvīsu kataraṃ paṇḍitā seyyoti vadanti.
ਅਯਞ੍ਚ ਕਿਰ ਪਞ੍ਹੋ ਸੇਨਕਸ੍ਸ વਂਸਾਨੁਗਤੋ, ਤੇਨ ਨਂ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਕਥੇਸਿ –
Ayañca kira pañho senakassa vaṃsānugato, tena naṃ khippameva kathesi –
‘‘ਧੀਰਾ ਚ ਬਾਲਾ ਚ ਹવੇ ਜਨਿਨ੍ਦ, ਸਿਪ੍ਪੂਪਪਨ੍ਨਾ ਚ ਅਸਿਪ੍ਪਿਨੋ ਚ।
‘‘Dhīrā ca bālā ca have janinda, sippūpapannā ca asippino ca;
ਸੁਜਾਤਿਮਨ੍ਤੋਪਿ ਅਜਾਤਿਮਸ੍ਸ, ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ ਪੇਸਕਰਾ ਭવਨ੍ਤਿ।
Sujātimantopi ajātimassa, yasassino pesakarā bhavanti;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੮੪)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.84);
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋਤਿ ਪਞ੍ਞવਾ ਨਿਹੀਨੋ, ਇਸ੍ਸਰੋવ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha pañño nihīnoti paññavā nihīno, issarova uttamoti attho.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਇਤਰੇ ਤਯੋ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਘਨવਕਂ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਆਹ –
Rājā tassa vacanaṃ sutvā itare tayo apucchitvā saṅghanavakaṃ hutvā nisinnaṃ mahosadhapaṇḍitaṃ āha –
‘‘ਤੁવਮ੍ਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਅਨੋਮਪਞ੍ਞ, ਮਹੋਸਧ ਕੇવਲਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਿ।
‘‘Tuvampi pucchāmi anomapañña, mahosadha kevaladhammadassi;
ਬਾਲਂ ਯਸਸ੍ਸਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਪ੍ਪਭੋਗਂ, ਕਮੇਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯੋ ਕੁਸਲਾ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੮੫)।
Bālaṃ yasassiṃ paṇḍitaṃ appabhogaṃ, kamettha seyyo kusalā vadantī’’ti. (jā. 1.15.85);
ਤਤ੍ਥ ਕੇવਲਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸੀਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਿ।
Tattha kevaladhammadassīti sabbadhammadassi.
ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ –
Athassa mahāsatto ‘‘suṇa, mahārājā’’ti vatvā kathesi –
‘‘ਪਾਪਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਤਿ ਬਾਲੋ, ਇਧਮੇવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਇਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ।
‘‘Pāpāni kammāni karoti bālo, idhameva seyyo iti maññamāno;
ਇਧਲੋਕਦਸ੍ਸੀ ਪਰਲੋਕਮਦਸ੍ਸੀ, ਉਭਯਤ੍ਥ ਬਾਲੋ ਕਲਿਮਗ੍ਗਹੇਸਿ।
Idhalokadassī paralokamadassī, ubhayattha bālo kalimaggahesi;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੮੬)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.86);
ਤਤ੍ਥ ਇਧਮੇવ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਇਧਲੋਕੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਮੇવ ਮਯ੍ਹਂ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ। ਕਲਿਮਗ੍ਗਹੇਸੀਤਿ ਬਾਲੋ ਇਸ੍ਸਰਿਯਮਾਨੇਨ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰਯਾਦਿਂ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਰਲੋਕੇ ਚ ਪੁਨ ਤਤੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨੀਚਕੁਲੇ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਂ ਪਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨੋ ਇਧਲੋਕੇ ਚਾਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥ ਪਰਾਜਯਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏਤਮ੍ਪਿ ਕਾਰਣਂ ਅਹਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋવ ਉਤ੍ਤਮੋ, ਇਸ੍ਸਰੋ ਪਨ ਬਾਲੋ ਨ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ વਦਾਮਿ।
Tattha idhameva seyyoti idhaloke issariyameva mayhaṃ seṭṭhanti maññamāno. Kalimaggahesīti bālo issariyamānena pāpakammaṃ katvā nirayādiṃ upapajjanto paraloke ca puna tato āgantvā nīcakule dukkhabhāvaṃ patvā nibbattamāno idhaloke cāti ubhayattha parājayameva gaṇhāti. Etampi kāraṇaṃ ahaṃ disvā paññāsampannova uttamo, issaro pana bālo na uttamoti vadāmi.
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਨਨੁ ਮਹੋਸਧੋ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਮੇવ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ વਦਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਨਕੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਹੋਸਧੋ ਦਹਰੋ, ਅਜ੍ਜਾਪਿਸ੍ਸ ਮੁਖੇ ਖੀਰਗਨ੍ਧੋ વਾਯਤਿ, ਕਿਮੇਸ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ vutte rājā senakaṃ oloketvā ‘‘nanu mahosadho paññavantameva uttamoti vadatī’’ti āha. Senako ‘‘mahārāja, mahosadho daharo, ajjāpissa mukhe khīragandho vāyati, kimesa jānātī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਨਿਸਿਪ੍ਪਮੇਤਂ વਿਦਧਾਤਿ ਭੋਗਂ, ਨ ਬਨ੍ਧੁવਾ ਨ ਸਰੀਰવਣ੍ਣੋ ਯੋ।
‘‘Nisippametaṃ vidadhāti bhogaṃ, na bandhuvā na sarīravaṇṇo yo;
ਪਸ੍ਸੇਲ਼ਮੂਗਂ ਸੁਖਮੇਧਮਾਨਂ, ਸਿਰੀ ਹਿ ਨਂ ਭਜਤੇ ਗੋਰવਿਨ੍ਦਂ।
Passeḷamūgaṃ sukhamedhamānaṃ, sirī hi naṃ bhajate goravindaṃ;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਏਲ਼ਮੂਗਨ੍ਤਿ ਪਗ੍ਘਰਿਤਲਾਲਮੁਖਂ। ਗੋਰવਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਗਰੇ ਅਸੀਤਿਕੋਟਿવਿਭવੋ ਸੇਟ੍ਠਿ વਿਰੂਪੋ। ਨਾਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਨ ਚ ਧੀਤਾ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਪ੍ਪਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਕਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿਸ੍ਸ ਹਨੁਕਸ੍ਸ ਉਭੋਹਿਪਿ ਪਸ੍ਸੇਹਿ ਲਾਲਾਧਾਰਾ ਪਗ੍ਘਰਤਿ। ਦੇવਚ੍ਛਰਾ વਿਯ ਦ੍વੇ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ વਿਭੂਸਿਤਾ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਾਨਿ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਠਿਤਾ ਤਂ ਲਾਲਂ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲੇਹਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲਾਨਿ વਾਤਪਾਨੇਨ ਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤਿ। ਸੁਰਾਸੋਣ੍ਡਾਪਿ ਪਾਨਾਗਾਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਾ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲੇਹਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸ ਗੇਹਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਿ ਗੋਰવਿਨ੍ਦ, ਸੇਟ੍ਠੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ વਾਤਪਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਲਾਲਾਧਾਰਾ ਪਗ੍ਘਰਤਿ । ਤਾ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਤਂ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲੇਹਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲਾਨਿ ਅਨ੍ਤਰવੀਥਿਯਂ ਖਿਪਨ੍ਤਿ। ਸੁਰਾਧੁਤ੍ਤਾ ਤਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਦਕੇਨ વਿਕ੍ਖਾਲੇਤ੍વਾ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਾਨਾਗਾਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਿਰਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੇਨਕੋ ਤਂ ਉਦਾਹਰਣਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ।
Tattha eḷamūganti paggharitalālamukhaṃ. Goravindanti so kira tasmiṃyeva nagare asītikoṭivibhavo seṭṭhi virūpo. Nāssa putto na ca dhītā, na kiñci sippaṃ jānāti. Kathentassapissa hanukassa ubhohipi passehi lālādhārā paggharati. Devaccharā viya dve itthiyo sabbālaṅkārehi vibhūsitā supupphitāni nīluppalāni gahetvā ubhosu passesu ṭhitā taṃ lālaṃ nīluppalehi sampaṭicchitvā nīluppalāni vātapānena chaḍḍenti. Surāsoṇḍāpi pānāgāraṃ pavisantā nīluppalehi atthe sati tassa gehadvāraṃ gantvā ‘‘sāmi goravinda, seṭṭhī’’ti vadanti. So tesaṃ saddaṃ sutvā vātapāne ṭhatvā ‘‘kiṃ, tātā’’ti vadati. Athassa lālādhārā paggharati . Tā itthiyo taṃ nīluppalehi sampaṭicchitvā nīluppalāni antaravīthiyaṃ khipanti. Surādhuttā tāni gahetvā udakena vikkhāletvā piḷandhitvā pānāgāraṃ pavisanti. Evaṃ sirisampanno ahosi. Senako taṃ udāharaṇaṃ katvā dassento evamāha.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਕੀਦਿਸਂ, ਤਾਤ, ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਦੇવ, ਕਿਂ ਸੇਨਕੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਓਦਨਸਿਤ੍ਥਟ੍ਠਾਨੇ ਕਾਕੋ વਿਯ ਦਧਿਂ ਪਾਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਸੁਨਖੋ વਿਯ ਚ ਯਸਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੀਸੇ ਪਤਨ੍ਤਂ ਮਹਾਮੁਗ੍ਗਰਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੁਣ, ਦੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘kīdisaṃ, tāta, mahosadhapaṇḍitā’’ti āha. Paṇḍito ‘‘deva, kiṃ senako jānāti, odanasitthaṭṭhāne kāko viya dadhiṃ pātuṃ āraddhasunakho viya ca yasameva passati, sīse patantaṃ mahāmuggaraṃ na passati, suṇa, devā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਲਦ੍ਧਾ ਸੁਖਂ ਮਜ੍ਜਤਿ ਅਪ੍ਪਪਞ੍ਞੋ, ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋਪਿ ਪਮੋਹਮੇਤਿ।
‘‘Laddhā sukhaṃ majjati appapañño, dukkhena phuṭṭhopi pamohameti;
ਆਗਨ੍ਤੁਨਾ ਦੁਕ੍ਖਸੁਖੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ, ਪવੇਧਤਿ વਾਰਿਚਰੋવ ਘਮ੍ਮੇ।
Āgantunā dukkhasukhena phuṭṭho, pavedhati vāricarova ghamme;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੮੮)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.88);
ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਸੁਖਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਬਾਲੋ ਪਮਜ੍ਜਤਿ, ਪਮਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ਪਾਪਂ ਕਰੋਤਿ। ਦੁਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖੇਨ। ਆਗਨ੍ਤੁਨਾਤਿ ਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੇਨ। ਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਸੁਖਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਮ੍ਪਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕਮੇવ, ਨ ਨਿਚ੍ਚਪવਤ੍ਤਂ। ਘਮ੍ਮੇਤਿ ਉਦਕਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਆਤਪੇ ਖਿਤ੍ਤਮਚ੍ਛੋ વਿਯ।
Tattha sukhanti issariyasukhaṃ labhitvā bālo pamajjati, pamatto samāno pāpaṃ karoti. Dukkhenāti kāyikacetasikadukkhena. Āgantunāti na ajjhattikena. Sattānañhi sukhampi dukkhampi āgantukameva, na niccapavattaṃ. Ghammeti udakā uddharitvā ātape khittamaccho viya.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਕੀਦਿਸਂ ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਨਕੋ ‘‘ਦੇવ, ਕਿਮੇਸ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ ਤਾવ ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਅਰਞ੍ਞੇ ਜਾਤਰੁਕ੍ਖੇਸੁਪਿ ਫਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਬਹੂ વਿਹਙ੍ਗਮਾ ਭਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘kīdisaṃ ācariyā’’ti āha. Senako ‘‘deva, kimesa jānāti, tiṭṭhantu tāva manussā, araññe jātarukkhesupi phalasampannameva bahū vihaṅgamā bhajantī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਦੁਮਂ ਯਥਾ ਸਾਦੁਫਲਂ ਅਰਞ੍ਞੇ, ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਸਮਭਿਸਰਨ੍ਤਿ ਪਕ੍ਖੀ।
‘‘Dumaṃ yathā sāduphalaṃ araññe, samantato samabhisaranti pakkhī;
ਏવਮ੍ਪਿ ਅਡ੍ਢਂ ਸਧਨਂ ਸਭੋਗਂ, ਬਹੁਜ੍ਜਨੋ ਭਜਤਿ ਅਤ੍ਥਹੇਤੁ।
Evampi aḍḍhaṃ sadhanaṃ sabhogaṃ, bahujjano bhajati atthahetu;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੮੯)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.89);
ਤਤ੍ਥ ਬਹੁਜ੍ਜਨੋਤਿ ਮਹਾਜਨੋ।
Tattha bahujjanoti mahājano.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਕੀਦਿਸਂ ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਕਿਮੇਸ ਮਹੋਦਰੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੁਣ, ਦੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘kīdisaṃ tātā’’ti āha. Paṇḍito ‘‘kimesa mahodaro jānāti, suṇa, devā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਨ ਸਾਧੁ ਬਲવਾ ਬਾਲੋ, ਸਾਹਸਾ વਿਨ੍ਦਤੇ ਧਨਂ।
‘‘Na sādhu balavā bālo, sāhasā vindate dhanaṃ;
ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਮੇਤਂ ਦੁਮ੍ਮੇਧਂ, ਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ ਨਿਰਯਂ ਭੁਸਂ।
Kandantametaṃ dummedhaṃ, kaḍḍhanti nirayaṃ bhusaṃ;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੦)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.90);
ਤਤ੍ਥ ਸਾਹਸਾਤਿ ਸਾਹਸੇਨ ਸਾਹਸਿਕਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਜਨਂ ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਧਨਂ વਿਨ੍ਦਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਨਿਰਯਪਾਲਾ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਮੇવ ਦੁਮ੍ਮੇਧਂ ਬਲવવੇਦਨਂ ਨਿਰਯਂ ਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ।
Tattha sāhasāti sāhasena sāhasikakammaṃ katvā janaṃ pīḷetvā dhanaṃ vindati. Atha naṃ nirayapālā kandantameva dummedhaṃ balavavedanaṃ nirayaṃ kaḍḍhanti.
ਪੁਨ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਕਿਂ ਸੇਨਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੇਨਕੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Puna raññā ‘‘kiṃ senakā’’ti vutte senako imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯਾ ਕਾਚਿ ਨਜ੍ਜੋ ਗਙ੍ਗਮਭਿਸ੍ਸવਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਾવ ਤਾ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਜਹਨ੍ਤਿ।
‘‘Yā kāci najjo gaṅgamabhissavanti, sabbāva tā nāmagottaṃ jahanti;
ਗਙ੍ਗਾ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾ, ਨ ਖਾਯਤੇ ਇਦ੍ਧਿਂ ਪਞ੍ਞੋਪਿ ਲੋਕੇ।
Gaṅgā samuddaṃ paṭipajjamānā, na khāyate iddhiṃ paññopi loke;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੧)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.91);
ਤਤ੍ਥ ਨਜ੍ਜੋਤਿ ਨਿਨ੍ਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸਨ੍ਦਮਾਨਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਕੁਨ੍ਨਦਿਯੋਪਿ ਗਙ੍ਗਂ ਅਭਿਸ੍ਸવਨ੍ਤਿ। ਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਗਙ੍ਗਾਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਜਹਨ੍ਤਿ। ਨ ਖਾਯਤੇਤਿ ਸਾਪਿ ਗਙ੍ਗਾ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਸਮੁਦ੍ਦੋਤ੍વੇવ ਨਾਮਂ ਲਭਤਿ। ਏવਮੇવ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋਪਿ ਇਸ੍ਸਰਸਨ੍ਤਿਕਂ ਪਤ੍ਤੋ ਨ ਖਾਯਤਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ,ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪવਿਟ੍ਠਗਙ੍ਗਾ વਿਯ ਹੋਤਿ।
Tattha najjoti ninnā hutvā sandamānā antamaso kunnadiyopi gaṅgaṃ abhissavanti. Jahantīti gaṅgātveva saṅkhyaṃ gacchanti, attano nāmagottaṃ jahanti. Na khāyateti sāpi gaṅgā samuddaṃ paṭipajjamānā na paññāyati, samuddotveva nāmaṃ labhati. Evameva mahāpaññopi issarasantikaṃ patto na khāyati na paññāyati,samuddaṃ paviṭṭhagaṅgā viya hoti.
ਪੁਨ ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਸੁਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Puna rājā ‘‘kiṃ paṇḍitā’’ti āha. So ‘‘suṇa, mahārājā’’ti vatvā imaṃ gāthādvayamāha –
‘‘ਯਮੇਤਮਕ੍ਖਾ ਉਦਧਿਂ ਮਹਨ੍ਤਂ, ਸવਨ੍ਤਿ ਨਜ੍ਜੋ ਸਬ੍ਬਕਾਲਮਸਙ੍ਖ੍ਯਂ।
‘‘Yametamakkhā udadhiṃ mahantaṃ, savanti najjo sabbakālamasaṅkhyaṃ;
ਸੋ ਸਾਗਰੋ ਨਿਚ੍ਚਮੁਲ਼ਾਰવੇਗੋ, વੇਲਂ ਨ ਅਚ੍ਚੇਤਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ॥
So sāgaro niccamuḷāravego, velaṃ na acceti mahāsamuddo.
‘‘ਏવਮ੍ਪਿ ਬਾਲਸ੍ਸ ਪਜਪ੍ਪਿਤਾਨਿ, ਪਞ੍ਞਂ ਨ ਅਚ੍ਚੇਤਿ ਸਿਰੀ ਕਦਾਚਿ।
‘‘Evampi bālassa pajappitāni, paññaṃ na acceti sirī kadāci;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੨-੯੩)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.92-93);
ਤਤ੍ਥ ਯਮੇਤਮਕ੍ਖਾਤਿ ਯਂ ਏਤਂ ਅਕ੍ਖਾਸਿ વਦੇਸਿ। ਅਸਙ੍ਖ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਗਣਨਂ। વੇਲਂ ਨ ਅਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ਉਲ਼ਾਰવੇਗੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਊਮਿਸਹਸ੍ਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਪਿ વੇਲਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, વੇਲਂ ਪਤ੍વਾ ਅવਸ੍ਸਂ ਸਬ੍ਬਾ ਊਮਿਯੋ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਬਾਲਸ੍ਸ ਪਜਪ੍ਪਿਤਾਨੀਤਿ ਬਾਲਸ੍ਸ વਚਨਾਨਿਪਿ ਏવਮੇવ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਤ੍વਾવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਂ ਨ ਅਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਂ ਸਿਰਿਮਾ ਨਾਮ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਨ ਹਿ ਕੋਚਿ ਮਨੁਜੋ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਙ੍ਖੋ ਤਂਛਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਬਾਲਸ੍ਸ ਇਸ੍ਸਰਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਾਦਮੂਲੇਯੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਨਾਮ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ।
Tattha yametamakkhāti yaṃ etaṃ akkhāsi vadesi. Asaṅkhyanti agaṇanaṃ. Velaṃ na accetīti uḷāravegopi hutvā ūmisahassaṃ ukkhipitvāpi velaṃ atikkamituṃ na sakkoti, velaṃ patvā avassaṃ sabbā ūmiyo bhijjanti. Evampi bālassa pajappitānīti bālassa vacanānipi evameva paññavantaṃ atikkamituṃ na sakkonti, taṃ patvāva bhijjanti. Paññaṃ na accetīti paññavantaṃ sirimā nāma nātikkamati. Na hi koci manujo atthānatthe uppannakaṅkho taṃchindanatthāya paññavantaṃ atikkamitvā bālassa issarassa pādamūlaṃ gacchati, paññavantassa pana pādamūleyeva vinicchayo nāma labbhatīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਕਥਂ ਸੇਨਕਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਸੁਣ, ਦੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘kathaṃ senakā’’ti āha. So ‘‘suṇa, devā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਸਞ੍ਞਤੋ ਚੇਪਿ ਪਰੇਸਮਤ੍ਥਂ, ਭਣਾਤਿ ਸਨ੍ਧਾਨਗਤੋ ਯਸਸ੍ਸੀ।
‘‘Asaññato cepi paresamatthaṃ, bhaṇāti sandhānagato yasassī;
ਤਸ੍ਸੇવ ਤਂ ਰੂਹਤਿ ਞਾਤਿਮਜ੍ਝੇ, ਸਿਰੀ ਹਿ ਨਂ ਕਾਰਯਤੇ ਨ ਪਞ੍ਞਾ।
Tasseva taṃ rūhati ñātimajjhe, sirī hi naṃ kārayate na paññā;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੪)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.94);
ਤਤ੍ਥ ਅਸਞ੍ਞਤੋ ਚੇਪੀਤਿ ਇਸ੍ਸਰੋ ਹਿ ਸਚੇਪਿ ਕਾਯਾਦੀਹਿ ਅਸਞ੍ਞਤੋ ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ। ਸਨ੍ਧਾਨਗਤੋਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇ ਠਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਅਤ੍ਥਂ ਭਣਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯਮਣ੍ਡਲੇ ਮਹਾਪਰਿવਾਰਪਰਿવੁਤਸ੍ਸ ਮੁਸਾવਾਦਂ વਤ੍વਾ ਸਾਮਿਕਮ੍ਪਿ ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਤਂ વਚਨਂ ਰੁਹਤਿ। ਸਿਰੀ ਹਿ ਨਂ ਤਥਾ ਕਾਰਯਤੇ ਨ ਪਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ, ਸਿਰਿਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ વਦਾਮਿ।
Tattha asaññato cepīti issaro hi sacepi kāyādīhi asaññato dussīlo. Sandhānagatoti vinicchaye ṭhito hutvā paresaṃ atthaṃ bhaṇati, tasmiṃ vinicchayamaṇḍale mahāparivāraparivutassa musāvādaṃ vatvā sāmikampi assāmikaṃ karontassa tasseva taṃ vacanaṃ ruhati. Sirī hi naṃ tathā kārayate na paññā, tasmā pañño nihīno, sirimāva seyyoti vadāmi.
ਪੁਨ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਕਿਂ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਸੁਣ, ਦੇવ, ਬਾਲਸੇਨਕੋ ਕਿਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Puna raññā ‘‘kiṃ, tātā’’ti vutte paṇḍito ‘‘suṇa, deva, bālasenako kiṃ jānātī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਪਰਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਪਿ ਹੇਤੁ, ਬਾਲੋ ਮੁਸਾ ਭਾਸਤਿ ਅਪ੍ਪਪਞ੍ਞੋ।
‘‘Parassa vā attano vāpi hetu, bālo musā bhāsati appapañño;
ਸੋ ਨਿਨ੍ਦਿਤੋ ਹੋਤਿ ਸਭਾਯ ਮਜ੍ਝੇ, ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਸੋ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਾਮੀ ਹੋਤਿ।
So nindito hoti sabhāya majjhe, pacchāpi so duggatigāmī hoti;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੫)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.95);
ਤਤੋ ਸੇਨਕੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato senako imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਚੇ ਭਾਸਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ, ਅਨਾਲ਼੍ਹਿਯੋ ਅਪ੍ਪਧਨੋ ਦਲਿਦ੍ਦੋ।
‘‘Atthampi ce bhāsati bhūripañño, anāḷhiyo appadhano daliddo;
ਨ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਹਤਿ ਞਾਤਿਮਜ੍ਝੇ, ਸਿਰੀ ਚ ਪਞ੍ਞਾਣવਤੋ ਨ ਹੋਤਿ।
Na tassa taṃ rūhati ñātimajjhe, sirī ca paññāṇavato na hoti;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੬)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.96);
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਮ੍ਪੀਤਿ ਕਾਰਣਮ੍ਪਿ ਚੇ ਭਾਸਤਿ। ਞਾਤਿਮਜ੍ਝੇਤਿ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ। ਪਞ੍ਞਾਣવਤੋਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਪਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਿਰਿਸੋਭਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਕਤਿਯਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ ਸਿਰੀ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੂਰਿਯੁਗ੍ਗਮਨੇ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕੋ વਿਯ ਖਾਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Tattha atthampīti kāraṇampi ce bhāsati. Ñātimajjheti parisamajjhe. Paññāṇavatoti mahārāja, paññāṇavantassa sirisobhaggappattassa santikaṃ gantvā pakatiyā vijjamānāpi sirī nāma na hoti. So hi tassa santike sūriyuggamane khajjopanako viya khāyatīti dasseti.
ਪੁਨ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਕੀਦਿਸਂ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੇਨਕੋ, ਇਧਲੋਕਮਤ੍ਤਮੇવ ਓਲੋਕੇਤਿ, ਨ ਪਰਲੋਕ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Puna raññā ‘‘kīdisaṃ, tātā’’ti vutte paṇḍito ‘‘kiṃ jānāti, senako, idhalokamattameva oloketi, na paraloka’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਪਰਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਪਿ ਹੇਤੁ, ਨ ਭਾਸਤਿ ਅਲਿਕਂ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ।
‘‘Parassa vā attano vāpi hetu, na bhāsati alikaṃ bhūripañño;
ਸੋ ਪੂਜਿਤੋ ਹੋਤਿ ਸਭਾਯ ਮਜ੍ਝੇ, ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਸੋ ਸੁਗ੍ਗਤਿਗਾਮੀ ਹੋਤਿ।
So pūjito hoti sabhāya majjhe, pacchāpi so suggatigāmī hoti;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੭)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.97);
ਤਤੋ ਸੇਨਕੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato senako gāthamāha –
‘‘ਹਤ੍ਥੀ ਗવਾਸ੍ਸਾ ਮਣਿਕੁਣ੍ਡਲਾ ਚ, ਥਿਯੋ ਚ ਇਦ੍ਧੇਸੁ ਕੁਲੇਸੁ ਜਾਤਾ।
‘‘Hatthī gavāssā maṇikuṇḍalā ca, thiyo ca iddhesu kulesu jātā;
ਸਬ੍ਬਾવ ਤਾ ਉਪਭੋਗਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਇਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪੋਸਸ੍ਸ ਅਨਿਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ।
Sabbāva tā upabhogā bhavanti, iddhassa posassa aniddhimanto;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੮)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.98);
ਤਤ੍ਥ ਇਦ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਇਸ੍ਸਰਸ੍ਸ। ਅਨਿਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਤਾ ਨਾਰਿਯੋવ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬੇ ਅਨਿਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋਪਿ ਸਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪਭੋਗਾ ਭવਨ੍ਤਿ।
Tattha iddhassāti issarassa. Aniddhimantoti na kevalaṃ tā nāriyova, atha kho sabbe aniddhimantopi sattā tassa upabhogā bhavanti.
ਤਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਏਸ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏਕਂ ਕਾਰਣਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato paṇḍito ‘‘kiṃ esa jānātī’’ti vatvā ekaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਸਂવਿਹਿਤਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ , ਬਾਲਂ ਦੁਮ੍ਮੇਧਮਨ੍ਤਿਨਂ।
‘‘Asaṃvihitakammantaṃ , bālaṃ dummedhamantinaṃ;
ਸਿਰੀ ਜਹਤਿ ਦੁਮ੍ਮੇਧਂ, ਜਿਣ੍ਣਂવ ਉਰਗੋ ਤਚਂ।
Sirī jahati dummedhaṃ, jiṇṇaṃva urago tacaṃ;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi;
ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੯੯)।
Paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.99);
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਿਰੀ ਜਹਤੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਚੇਤਿਯਜਾਤਕੇਨ (ਜਾ॰ ੧.੮.੪੫ ਆਦਯੋ) ਅਤ੍ਥੋ વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੋ।
Tattha ‘‘sirī jahatī’’ti padassa cetiyajātakena (jā. 1.8.45 ādayo) attho vaṇṇetabbo.
ਅਥ ਸੇਨਕੋ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਕੀਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਦੇવ, ਕਿਂ ਏਸ ਤਰੁਣਦਾਰਕੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੁਣਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha senako raññā ‘‘kīdisa’’nti vutte ‘‘deva, kiṃ esa taruṇadārako jānāti, suṇāthā’’ti vatvā ‘‘paṇḍitaṃ appaṭibhānaṃ karissāmī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਪਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਯਂ ਭਦ੍ਦਨ੍ਤੇ, ਸਬ੍ਬੇ ਪਞ੍ਜਲਿਕਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ।
‘‘Pañca paṇḍitā mayaṃ bhaddante, sabbe pañjalikā upaṭṭhitā;
ਤ੍વਂ ਨੋ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਇਸ੍ਸਰੋਸਿ, ਸਕ੍ਕੋવ ਭੂਤਪਤਿ ਦੇવਰਾਜਾ।
Tvaṃ no abhibhuyya issarosi, sakkova bhūtapati devarājā;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋ ਨਿਹੀਨੋ ਸਿਰੀਮਾવ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੦੦)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, pañño nihīno sirīmāva seyyo’’ti. (jā. 1.15.100);
ਇਦਂ ਕਿਰ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਸਾਧੁਰੂਪਂ ਸੇਨਕੇਨ ਕਾਰਣਂ ਆਭਤਂ, ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਸ વਾਦਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਆਹਰਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਕੀਦਿਸਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਨਕੇਨ ਕਿਰ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਰਣੇ ਆਭਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞੋ ਤਂ વਾਦਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਬਲੇਨ ਤਸ੍ਸ વਾਦਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਕਿਮੇਸ ਬਾਲੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਯਸਮੇવ ਓਲੋਕੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ વਿਸੇਸਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੁਣਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Idaṃ kira sutvā rājā ‘‘sādhurūpaṃ senakena kāraṇaṃ ābhataṃ, sakkhissati nu kho me putto imassa vādaṃ bhinditvā aññaṃ kāraṇaṃ āharitu’’nti cintetvā ‘‘kīdisaṃ paṇḍitā’’ti āha. Senakena kira imasmiṃ kāraṇe ābhate ṭhapetvā bodhisattaṃ añño taṃ vādaṃ bhindituṃ samattho nāma natthi, tasmā mahāsatto attano ñāṇabalena tassa vādaṃ bhindanto ‘‘mahārāja, kimesa bālo jānāti, yasameva oloketi, paññāya visesaṃ na jānāti, suṇāthā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਦਾਸੋવ ਪਞ੍ਞਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ, ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ਤਥਾવਿਧੇਸੁ।
‘‘Dāsova paññassa yasassi bālo, atthesu jātesu tathāvidhesu;
ਯਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਿਪੁਣਂ ਸਂવਿਧੇਤਿ, ਸਮ੍ਮੋਹਮਾਪਜ੍ਜਤਿ ਤਤ੍ਥ ਬਾਲੋ।
Yaṃ paṇḍito nipuṇaṃ saṃvidheti, sammohamāpajjati tattha bālo;
ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਹਂ વਦਾਮਿ, ਪਞ੍ਞੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਯਸਸ੍ਸਿ ਬਾਲੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੦੧)।
Etampi disvāna ahaṃ vadāmi, paññova seyyo na yasassi bālo’’ti. (jā. 1.15.101);
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੇਸੂਤਿ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ। ਸਂવਿਧੇਤੀਤਿ ਸਂવਿਦਹਤਿ।
Tattha atthesūti kiccesu jātesu. Saṃvidhetīti saṃvidahati.
ਇਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸਿਨੇਰੁਪਾਦਤੋ ਸੁવਣ੍ਣવਾਲੁਕਂ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਗਗਨਤਲੇ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਨਯਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਏવਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਕਥਿਤੇ ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਆਹ – ‘‘ਕੀਦਿਸਂ, ਸੇਨਕ, ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਪਿ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਕੋਟ੍ਠੇ ਠਪਿਤਧਞ੍ਞਂ વਿਯ ਉਗ੍ਗਹਿਤਕਂ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਨੋ ਮਙ੍ਕੁਭੂਤੋ ਪਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਿ। ਸਚੇ ਹਿ ਸੋ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਆਹਰੇਯ੍ਯ, ਨ ਗਾਥਾਸਹਸ੍ਸੇਨਪਿ ਇਮਂ ਜਾਤਕਂ ਨਿਟ੍ਠਾਯੇਥ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਨਸ੍ਸ ਠਿਤਕਾਲੇ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਓਘਂ ਆਨੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਪਿ ਪਞ੍ਞਮੇવ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Iti mahāsatto sinerupādato suvaṇṇavālukaṃ uddharanto viya gaganatale puṇṇacandaṃ uṭṭhāpento viya ca nayakāraṇaṃ dassesi. Evaṃ mahāsattena paññānubhāvaṃ dassetvā kathite rājā senakaṃ āha – ‘‘kīdisaṃ, senaka, sakkonto uttaripi kathehī’’ti. So koṭṭhe ṭhapitadhaññaṃ viya uggahitakaṃ khepetvā appaṭibhāno maṅkubhūto pajjhāyanto nisīdi. Sace hi so aññaṃ kāraṇaṃ āhareyya, na gāthāsahassenapi imaṃ jātakaṃ niṭṭhāyetha. Tassa pana appaṭibhānassa ṭhitakāle gambhīraṃ oghaṃ ānento viya mahāsatto uttaripi paññameva vaṇṇento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾવ ਸਤਂ ਪਸਤ੍ਥਾ, ਕਨ੍ਤਾ ਸਿਰੀ ਭੋਗਰਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ।
‘‘Addhā hi paññāva sataṃ pasatthā, kantā sirī bhogaratā manussā;
ਞਾਣਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਾਨਮਤੁਲ੍ਯਰੂਪਂ, ਪਞ੍ਞਂ ਨ ਅਚ੍ਚੇਤਿ ਸਿਰੀ ਕਦਾਚੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੦੨)।
Ñāṇañca buddhānamatulyarūpaṃ, paññaṃ na acceti sirī kadācī’’ti. (jā. 1.15.102);
ਤਤ੍ਥ ਸਤਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ। ਭੋਗਰਤਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਯਸ੍ਮਾ ਅਨ੍ਧਬਾਲਮਨੁਸ੍ਸਾ ਭੋਗਰਤਾવ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਸਿਰੀ ਕਨ੍ਤਾ। ਯਸੋ ਨਾਮੇਸ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਗਰਹਿਤੋ ਬਾਲਾਨਂ ਕਨ੍ਤੋਤਿ ਚਾਯਂ ਅਤ੍ਥੋ ਭਿਸਜਾਤਕੇਨ (ਜਾ॰ ੧.੧੪.੭੮ ਆਦਯੋ) વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਞਾਣਂ। ਕਦਾਚੀਤਿ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਕਾਲੇ ਞਾਣવਨ੍ਤਂ ਸਿਰੀ ਨਾਮ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਦੇવਾਤਿ।
Tattha satanti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ. Bhogaratāti mahārāja, yasmā andhabālamanussā bhogaratāva, tasmā tesaṃ sirī kantā. Yaso nāmesa paṇḍitehi garahito bālānaṃ kantoti cāyaṃ attho bhisajātakena (jā. 1.14.78 ādayo) vaṇṇetabbo. Buddhānanti sabbaññubuddhānañca ñāṇaṃ. Kadācīti kismiñci kāle ñāṇavantaṃ sirī nāma nātikkamati, devāti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਬ੍ਯਾਕਰਣੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ ਘਨવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਧਨੇਨ ਪੂਜੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā mahāsattassa pañhabyākaraṇena tuṭṭho ghanavassaṃ vassento viya mahāsattaṃ dhanena pūjento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋ, ਮਹੋਸਧ ਕੇવਲਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸੀ।
‘‘Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no, mahosadha kevaladhammadassī;
ਗવਂ ਸਹਸ੍ਸਂ ਉਸਭਞ੍ਚ ਨਾਗਂ, ਆਜਞ੍ਞਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਰਥੇ ਦਸ ਇਮੇ।
Gavaṃ sahassaṃ usabhañca nāgaṃ, ājaññayutte ca rathe dasa ime;
ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੇਨ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਦਦਾਮਿ ਤੇ ਗਾਮવਰਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੦੩)।
Pañhassa veyyākaraṇena tuṭṭho, dadāmi te gāmavarāni soḷasā’’ti. (jā. 1.15.103);
ਤਤ੍ਥ ਉਸਭਞ੍ਚ ਨਾਗਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਗવਂ ਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸ ਉਸਭਂ ਕਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਤਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਆਰੋਹਨੀਯਂ ਨਾਗਂ ਦਮ੍ਮੀਤਿ।
Tattha usabhañca nāganti tassa gavaṃ sahassassa usabhaṃ katvā alaṅkatapaṭiyattaṃ ārohanīyaṃ nāgaṃ dammīti.
વੀਸਤਿਨਿਪਾਤੇ ਸਿਰਿਮਨ੍ਤਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Vīsatinipāte sirimantapañho niṭṭhito.
ਛਨ੍ਨਪਥਪਞ੍ਹੋ
Channapathapañho
ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਸੋ ਮਹਾ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવੀਯੇવ વਿਚਾਰੇਸਿ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸਿਕਕਾਲੇ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਮਮ ਕਨਿਟ੍ਠੋ ਮਹਲ੍ਲਕੋ ਜਾਤੋ, ਯਸੋਪਿਸ੍ਸ ਮਹਾ ਅਹੋਸਿ, ਆવਾਹਮਸ੍ਸ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਰਞ੍ਞੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸਾਧੁ ਜਾਨਾਪੇਹਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਤਂ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਤਾਤ, ਤੇ ਕੁਮਾਰਿਕਂ ਆਨੇਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਕਦਾਚਿ ਇਮੇਹਿ ਆਨੀਤਾ ਮਮ ਨ ਰੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਸਯਮੇવ ਤਾવ ਉਪਧਾਰੇਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਦੇવਿ, ਕਤਿਪਾਹਂ ਮਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰਞ੍ਞੋ વਦੇਥ, ਅਹਂ ਏਕਂ ਕੁਮਾਰਿਕਂ ਸਯਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਮਮ ਚਿਤ੍ਤਰੁਚਿਤਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਕਰੋਹਿ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਦੇવਿਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਹਾਯਕਾਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਾਤਕવੇਸੇਨ ਤੁਨ੍ਨવਾਯਉਪਕਰਣਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਕੋવ ਉਤ੍ਤਰਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਯવਮਜ੍ਝਕਂ ਪਾਯਾਸਿ। ਤਦਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਏਕਂ ਪੋਰਾਣਸੇਟ੍ਠਿਕੁਲਂ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਂ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਕੁਲਸ੍ਸ ਧੀਤਾ ਅਮਰਾਦੇવੀ ਨਾਮ ਅਭਿਰੂਪਾ ਦਸ੍ਸਨੀਯਾ ਪਾਸਾਦਿਕਾ ਸਬ੍ਬਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪੁਞ੍ਞવਤੀ। ਸਾ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਪਾਤੋવ ਯਾਗੁਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ‘‘ਪਿਤੁ ਕਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਯਂ ਇਤ੍ਥੀ, ਸਚੇ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਾ, ਇਮਾਯ ਮੇ ਪਾਦਪਰਿਚਾਰਿਕਾਯ ਭવਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ।
Tato paṭṭhāya bodhisattassa yaso mahā ahosi. Taṃ sabbaṃ udumbaradevīyeva vicāresi. Sā tassa soḷasavassikakāle cintesi ‘‘mama kaniṭṭho mahallako jāto, yasopissa mahā ahosi, āvāhamassa kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Sā rañño tamatthaṃ ārocesi. Rājā ‘‘sādhu jānāpehi na’’nti āha. Sā taṃ jānāpetvā tena sampaṭicchite ‘‘tena hi, tāta, te kumārikaṃ ānemī’’ti āha. Atha mahāsatto ‘‘kadāci imehi ānītā mama na rucceyya, sayameva tāva upadhāremī’’ti cintetvā evamāha – ‘‘devi, katipāhaṃ mā kiñci rañño vadetha, ahaṃ ekaṃ kumārikaṃ sayaṃ pariyesitvā mama cittarucitaṃ tumhākaṃ ācikkhissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ karohi, tātā’’ti. So deviṃ vanditvā attano gharaṃ gantvā sahāyakānaṃ saññaṃ datvā aññātakavesena tunnavāyaupakaraṇāni gahetvā ekakova uttaradvārena nikkhamitvā uttarayavamajjhakaṃ pāyāsi. Tadā pana tattha ekaṃ porāṇaseṭṭhikulaṃ parikkhīṇaṃ ahosi. Tassa kulassa dhītā amarādevī nāma abhirūpā dassanīyā pāsādikā sabbalakkhaṇasampannā puññavatī. Sā taṃ divasaṃ pātova yāguṃ pacitvā ādāya ‘‘pitu kasanaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti nikkhamitvā tameva maggaṃ paṭipajji. Mahāsatto taṃ āgacchantiṃ disvā ‘‘sabbalakkhaṇasampannāyaṃ itthī, sace apariggahā, imāya me pādaparicārikāya bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintesi.
ਸਾਪਿ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾવ ‘‘ਸਚੇ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਭવੇਯ੍ਯਂ, ਸਕ੍ਕਾ ਮਯਾ ਕੁਟੁਮ੍ਬਂ ਸਣ੍ਠਾਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ।
Sāpi taṃ disvāva ‘‘sace evarūpassa purisassa gehe bhaveyyaṃ, sakkā mayā kuṭumbaṃ saṇṭhāpetu’’nti cintesi.
ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ – ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਪਰਿਗ੍ਗਹਾਪਰਿਗ੍ਗਹਭਾવਂ ਨ ਜਾਨਾਮਿ, ਹਤ੍ਥਮੁਟ੍ਠਿਯਾ ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਚੇ ਏਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ। ਨੋ ਚੇ, ਨ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਧੇવ ਨਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦੂਰੇ ਠਿਤੋવ ਹਤ੍ਥਮੁਟ੍ਠਿਮਕਾਸਿ। ਸਾਪਿ ‘‘ਅਯਂ ਮਮ ਸਸਾਮਿਕਾਸਾਮਿਕਭਾવਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਸੋ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਸਮੀਪਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਕਾ ਨਾਮ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਸਾਮਿ, ਅਹਂ ਅਤੀਤੇ વਾ ਅਨਾਗਤੇ વਾ ਏਤਰਹਿ વਾ ਯਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਨ੍ਨਾਮਿਕਾ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਲੋਕੇ ਅਮਰਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤ੍વਂ ਅਮਰਾ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਕਸ੍ਸ ਯਾਗੁਂ ਹਰਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਪੁਬ੍ਬਦੇવਤਾਯ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਪੁਬ੍ਬਦੇવਤਾ ਨਾਮ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ, ਤવ ਪਿਤੁ ਯਾਗੁਂ ਹਰਿਸ੍ਸਸਿ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਤવ ਪਿਤਾ ਕਿਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਸਾਮਿ, ਏਕਂ ਦ੍વਿਧਾ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏਕਸ੍ਸ ਦ੍વਿਧਾਕਰਣਂ ਨਾਮ ਕਸਨਂ, ਤવ ਪਿਤਾ ਕਸਤੀ’’ਤਿ । ‘‘ਏવਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਤੇ ਪਿਤਾ ਕਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਯਤ੍ਥ ਸਕਿਂ ਗਤਾ ਨ ਏਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਕਿਂ ਗਤਾਨਂ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਮਨਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਸੁਸਾਨਂ, ਸੁਸਾਨਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਸਤਿ, ਭਦ੍ਦੇ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਅਜ੍ਜੇવ ਏਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਚੇ ਏਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਏਸ੍ਸਾ’’ਮਿ। ‘‘ਨੋ ਚੇ ਏਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਪਿਤਾ ਤੇ ਮਞ੍ਞੇ ਨਦੀਪਾਰੇ ਕਸਤਿ, ਉਦਕੇ ਏਨ੍ਤੇ ਨ ਏਸ੍ਸਸਿ, ਅਨੇਨ੍ਤੇ ਏਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਆਲਾਪਸਲ੍ਲਾਪਂ ਕਰੋਤਿ।
Atha mahāsatto – ‘‘imissā sapariggahāpariggahabhāvaṃ na jānāmi, hatthamuṭṭhiyā naṃ pucchissāmi, sace esā paṇḍitā bhavissati, jānissati. No ce, na jānissati, idheva naṃ chaḍḍetvā gacchāmī’’ti cintetvā dūre ṭhitova hatthamuṭṭhimakāsi. Sāpi ‘‘ayaṃ mama sasāmikāsāmikabhāvaṃ pucchatī’’ti ñatvā hatthaṃ pasāresi. So apariggahabhāvaṃ ñatvā samīpaṃ gantvā ‘‘bhadde, kā nāma tva’’nti pucchi. ‘‘Sāmi, ahaṃ atīte vā anāgate vā etarahi vā yaṃ natthi, tannāmikā’’ti. ‘‘Bhadde, loke amarā nāma natthi, tvaṃ amarā nāma bhavissasī’’ti. ‘‘Evaṃ, sāmī’’ti. ‘‘Bhadde, kassa yāguṃ harissasī’’ti? ‘‘Pubbadevatāya, sāmī’’ti. ‘‘Bhadde, pubbadevatā nāma mātāpitaro, tava pitu yāguṃ harissasi maññe’’ti. ‘‘Evaṃ, sāmī’’ti. ‘‘Bhadde, tava pitā kiṃ karotī’’ti? ‘‘Sāmi, ekaṃ dvidhā karotī’’ti. ‘‘Ekassa dvidhākaraṇaṃ nāma kasanaṃ, tava pitā kasatī’’ti . ‘‘Evaṃ, sāmī’’ti. ‘‘Katarasmiṃ pana ṭhāne te pitā kasatī’’ti? ‘‘Yattha sakiṃ gatā na enti, tasmiṃ ṭhāne, sāmī’’ti. ‘‘Sakiṃ gatānaṃ na paccāgamanaṭṭhānaṃ nāma susānaṃ, susānasantike kasati, bhadde’’ti. ‘‘Evaṃ, sāmī’’ti. ‘‘Bhadde, ajjeva essasī’’ti. ‘‘Sace essati, na essā’’mi. ‘‘No ce essati, essāmi, sāmī’’ti. ‘‘Bhadde, pitā te maññe nadīpāre kasati, udake ente na essasi, anente essasī’’ti. ‘‘Evaṃ, sāmī’’ti. Ettakaṃ nāma mahāsatto ālāpasallāpaṃ karoti.
ਅਥ ਨਂ ਅਮਰਾਦੇવੀ ‘‘ਯਾਗੁਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਸਿ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਿਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਪਠਮਮੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨਂ ਨਾਮ ਅવਮਙ੍ਗਲ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਪਨ ਯਾਗੁਘਟਂ ਓਤਾਰੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਸਚੇ ਪਾਤਿਂ ਅਧੋવਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਧੋવਨਂ ਅਦਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਏਤ੍ਥੇવ ਨਂ ਪਹਾਯ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਪਨ ਪਾਤਿਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਪਾਤਿਯਾ ਉਦਕਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਧੋવਨਂ ਦਤ੍વਾ ਤੁਚ੍ਛਪਾਤਿਂ ਹਤ੍ਥੇ ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਘਟਂ ਆਲੁਲ਼ੇਤ੍વਾ ਯਾਗੁਯਾ ਪੂਰੇਸਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਸਿਤ੍ਥਾਨਿ ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਕਿਂ, ਭਦ੍ਦੇ, ਅਤਿਬਹਲਾ ਯਾਗੂ’’ਤਿ। ‘‘ਉਦਕਂ ਨ ਲਦ੍ਧਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ । ‘‘ਕੇਦਾਰੇ ਉਦਕਂ ਨ ਲਦ੍ਧਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਪਿਤੁ ਯਾਗੁਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਯਾਗੁਂ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਮੁਖਂ વਿਕ੍ਖਾਲੇਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਤੁਯ੍ਹਂ ਮਾਤੁ ਗੇਹਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਗ੍ਗਂ ਮੇ ਆਚਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ amarādevī ‘‘yāguṃ pivissasi, sāmī’’ti nimantesi. Mahāsatto ‘‘paṭhamameva paṭikkhipanaṃ nāma avamaṅgala’’nti cintetvā ‘‘āma, pivissāmī’’ti āha. Sā pana yāgughaṭaṃ otāresi. Mahāsatto cintesi ‘‘sace pātiṃ adhovitvā hatthadhovanaṃ adatvā dassati, ettheva naṃ pahāya gamissāmī’’ti. Sā pana pātiṃ dhovitvā pātiyā udakaṃ āharitvā hatthadhovanaṃ datvā tucchapātiṃ hatthe aṭṭhapetvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā ghaṭaṃ āluḷetvā yāguyā pūresi, tattha pana sitthāni mahantāni. Atha naṃ mahāsatto āha ‘‘kiṃ, bhadde, atibahalā yāgū’’ti. ‘‘Udakaṃ na laddhaṃ, sāmī’’ti . ‘‘Kedāre udakaṃ na laddhaṃ bhavissati maññe’’ti. ‘‘Evaṃ, sāmī’’ti. Sā pitu yāguṃ ṭhapetvā bodhisattassa adāsi. So yāguṃ pivitvā mukhaṃ vikkhāletvā ‘‘bhadde, tuyhaṃ mātu gehaṃ gamissāmi, maggaṃ me ācikkhā’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti vatvā maggaṃ ācikkhantī ekakanipāte imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯੇਨ ਸਤ੍ਤੁਬਿਲਙ੍ਗਾ ਚ, ਦਿਗੁਣਪਲਾਸੋ ਚ ਪੁਪ੍ਫਿਤੋ।
‘‘Yena sattubilaṅgā ca, diguṇapalāso ca pupphito;
ਯੇਨ ਦਦਾਮਿ ਤੇਨ વਦਾਮਿ, ਯੇਨ ਨ ਦਦਾਮਿ ਨ ਤੇਨ વਦਾਮਿ।
Yena dadāmi tena vadāmi, yena na dadāmi na tena vadāmi;
ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ ਯવਮਜ੍ਝਕਸ੍ਸ, ਏਤਂ ਅਨ੍ਨਪਥਂ વਿਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧.੧੧੨)।
Esa maggo yavamajjhakassa, etaṃ annapathaṃ vijānāhī’’ti. (jā. 1.1.112);
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਅਨ੍ਤੋਗਾਮਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਏਕਂ ਸਤ੍ਤੁਆਪਣਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਸਿ, ਤਤੋ ਕਞ੍ਜਿਕਾਪਣਂ, ਤੇਸਂ ਪੁਰਤੋ ਦਿਗੁਣਪਣ੍ਣੋ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ ਯੇਨ ਸਤ੍ਤੁਬਿਲਙ੍ਗਾ ਚ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ ਚ ਪੁਪ੍ਫਿਤੋ, ਤੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕੋવਿਲ਼ਾਰਮੂਲੇ ਠਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਗਣ੍ਹ વਾਮਂ ਮੁਞ੍ਚ, ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ ਯવਮਜ੍ਝਕਸ੍ਸ ਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਗੇਹਸ੍ਸ, ਏਤਂ ਏવਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤਂ ਛਨ੍ਨਪਥਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਪਥਂ ਛਨ੍ਨਪਥਂ વਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਕਾਰਣਂ વਿਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਯੇਨ ਦਦਾਮੀਤਿ ਯੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਦਦਾਮਿ, ਇਦਂ ਦਕ੍ਖਿਣਹਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਤਰਂ વਾਮਹਤ੍ਥਂ। ਏવਂ ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਿਤੁ ਯਾਗੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਗਮਾਸਿ।
Tassattho – ‘‘sāmi, antogāmaṃ pavisitvā ekaṃ sattuāpaṇaṃ passissasi, tato kañjikāpaṇaṃ, tesaṃ purato diguṇapaṇṇo koviḷāro supupphito, tasmā tvaṃ yena sattubilaṅgā ca koviḷāro ca pupphito, tena gantvā koviḷāramūle ṭhatvā dakkhiṇaṃ gaṇha vāmaṃ muñca, esa maggo yavamajjhakassa yavamajjhakagāme ṭhitassa amhākaṃ gehassa, etaṃ evaṃ paṭicchādetvā mayā vuttaṃ channapathaṃ paṭicchannapathaṃ channapathaṃ vā paṭicchannakāraṇaṃ vijānāhī’’ti. Ettha hi yena dadāmīti yena hatthena dadāmi, idaṃ dakkhiṇahatthaṃ sandhāya vuttaṃ, itaraṃ vāmahatthaṃ. Evaṃ sā tassa maggaṃ ācikkhitvā pitu yāguṃ gahetvā agamāsi.
ਛਨ੍ਨਪਥਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Channapathapañho niṭṭhito.
ਅਮਰਾਦੇવਿਪਰਿਯੇਸਨਾ
Amarādevipariyesanā
ਸੋਪਿ ਤਾਯ ਕਥਿਤਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਤਂ ਗੇਹਂ ਗਤੋ। ਅਥ ਨਂ ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾ ਮਾਤਾ ਦਿਸ੍વਾ ਆਸਨਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਯਾਗੁਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਸਿ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਕਨਿਟ੍ਠਭਗਿਨਿਯਾ ਮੇ ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾ ਥੋਕਾ ਯਾਗੁ ਮੇ ਦਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਾ ‘‘ਧੀਤੁ ਮੇ ਅਤ੍ਥਾਯ ਆਗਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਦੁਗ੍ਗਤਭਾવਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਅਹਂ ਤੁਨ੍ਨવਾਯੋ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਬ੍ਬਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਸਾਮਿ, ਮੂਲਂ ਪਨ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਮ੍ਮ ਮੂਲੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਆਨੇਹਿ, ਸਿਬ੍ਬਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਜਿਣ੍ਣਸਾਟਕਾਨਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹਟਾਹਟਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿਯੇવ। ਪੁਞ੍ਞવਤੋ ਹਿ ਕਿਰਿਯਾ ਨਾਮ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿਯੇવ। ਅਥ ਨਂ ਆਹ ‘‘ਅਮ੍ਮ, વੀਥਿਭਾਗੇਨ ਆਰੋਚੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਸਕਲਗਾਮਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੁਨ੍ਨવਾਯਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਾਹੇਨੇવ ਸਹਸ੍ਸਂ ਕਹਾਪਣਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਮਹਲ੍ਲਿਕਾਪਿਸ੍ਸ ਪਾਤਰਾਸਭਤ੍ਤਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਸਾਯਮਾਸਂ ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਪਚਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਯਤ੍ਤਕਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਗੇਹੇ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਪਮਾਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਸਾ ਅਨੇਕਸੂਪਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਬਹੁਭਤ੍ਤਂ ਪਚਿ। ਅਮਰਾਦੇવੀਪਿ ਸਾਯਂ ਸੀਸੇਨ ਦਾਰੁਕਲਾਪਂ, ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇਨ ਪਣ੍ਣਂ ਆਦਾਯ ਅਰਞ੍ਞਤੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਰਗੇਹਦ੍વਾਰੇ ਦਾਰੁਕਲਾਪਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਦ੍વਾਰੇਨ ਗੇਹਂ ਪਾવਿਸਿ। ਪਿਤਾਪਿਸ੍ਸਾ ਸਾਯਤਰਂ ਆਗਮਾਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿ। ਇਤਰਾ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਭੋਜੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸਯਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਪਾਦੇ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਦੇ ਧੋવਿ।
Sopi tāya kathitamaggeneva taṃ gehaṃ gato. Atha naṃ amarādeviyā mātā disvā āsanaṃ datvā ‘‘yāguṃ pivissasi, sāmī’’ti āha. ‘‘Amma, kaniṭṭhabhaginiyā me amarādeviyā thokā yāgu me dinnā’’ti. Taṃ sutvā sā ‘‘dhītu me atthāya āgato bhavissatī’’ti aññāsi. Mahāsatto tesaṃ duggatabhāvaṃ jānantopi ‘‘amma, ahaṃ tunnavāyo, kiñci sibbitabbayuttakaṃ atthī’’ti pucchi. ‘‘Atthi, sāmi, mūlaṃ pana natthī’’ti? ‘‘Amma mūlena kammaṃ natthi, ānehi, sibbissāmi na’’nti. Sā jiṇṇasāṭakāni āharitvā adāsi. Bodhisatto āhaṭāhaṭaṃ niṭṭhāpesiyeva. Puññavato hi kiriyā nāma samijjhatiyeva. Atha naṃ āha ‘‘amma, vīthibhāgena āroceyyāsī’’ti. Sā sakalagāmaṃ ārocesi. Mahāsatto tunnavāyakammaṃ katvā ekāheneva sahassaṃ kahāpaṇaṃ uppādesi. Mahallikāpissa pātarāsabhattaṃ pacitvā datvā ‘‘tāta, sāyamāsaṃ kittakaṃ pacāmī’’ti āha. ‘‘Amma, yattakā imasmiṃ gehe bhuñjanti, tesaṃ pamāṇenā’’ti. Sā anekasūpabyañjanaṃ bahubhattaṃ paci. Amarādevīpi sāyaṃ sīsena dārukalāpaṃ, ucchaṅgena paṇṇaṃ ādāya araññato āgantvā puragehadvāre dārukalāpaṃ nikkhipitvā pacchimadvārena gehaṃ pāvisi. Pitāpissā sāyataraṃ āgamāsi. Mahāsatto nānaggarasabhojanaṃ bhuñji. Itarā mātāpitaro bhojetvā pacchā sayaṃ bhuñjitvā mātāpitūnaṃ pāde dhovitvā mahāsattassa pāde dhovi.
ਸੋ ਤਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਕਤਿਪਾਹਂ ਤਤ੍ਥੇવ વਸਿ। ਅਥ ਨਂ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਆਹ – ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਅਡ੍ਢਨਾਲ਼ਿਕਤਣ੍ਡੁਲੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਮਯ੍ਹਂ ਯਾਗੁਞ੍ਚ ਪੂવਞ੍ਚ ਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਚਾਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਣ੍ਡੁਲੇ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਮੂਲਤਣ੍ਡੁਲੇਹਿ ਭਤ੍ਤਂ, ਮਜ੍ਝਿਮਤਣ੍ਡੁਲੇਹਿ ਯਾਗੁਂ, ਕਣਕਾਹਿ ਪੂવਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਤਦਨੁਰੂਪਂ ਸੂਪਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਯਾਗੁਂ ਅਦਾਸਿ। ਸਾ ਯਾਗੁ ਮੁਖੇ ਠਪਿਤਮਤ੍ਤਾવ ਸਤ੍ਤ ਰਸਹਰਣਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਮੇવ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਯਾਗੁਂ ਪਚਿਤੁਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੀ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਮਮ ਤਣ੍ਡੁਲੇ ਨਾਸੇਸੀ’’ਤਿ ਕੁਦ੍ਧੋ વਿਯ ਸਹ ਖੇਲ਼ੇਨ ਨਿਟ੍ਠੁਭਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਪਾਤੇਸਿ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾવ ‘‘ਸਾਮਿ, ਸਚੇ ਯਾਗੁ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਾ, ਪੂવਂ ਖਾਦਾ’’ਤਿ ਪੂવਂ ਅਦਾਸਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਤਥੇવ ਅਕਾਸਿ। ‘‘ਸਚੇ, ਸਾਮਿ, ਪੂવਂ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਂ, ਭਤ੍ਤਂ ਭੁਞ੍ਜਾ’’ਤਿ ਭਤ੍ਤਂ ਅਦਾਸਿ। ਭਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਥੇવ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਤ੍વਂ ਪਚਿਤੁਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੀ ਮਮ ਸਨ੍ਤਕਂ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਨਾਸੇਸੀ’’ਤਿ ਕੁਦ੍ਧੋ વਿਯ ਤੀਣਿਪਿ ਏਕਤੋ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸੀਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਲਿਮ੍ਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛ, ਦ੍વਾਰੇ ਨਿਸੀਦਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਅਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾવ ‘‘ਸਾਧੁ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਨਿਹਤਮਾਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਏਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਅਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਏਕવਚਨੇਨੇવ ਆਗਤਾ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਨ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਸਾਟਕਯੁਗਂ ਤਮ੍ਬੂਲਪਸਿਬ੍ਬਕੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਆਗਤੋ। ਅਥ ਸੋ ਤਂ ਸਾਟਕਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਤવ ਸਹਾਯਿਕਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ੍ਹਾਯਿਤ੍વਾ ਇਮਂ ਸਾਟਕਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਏਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ।
So taṃ pariggaṇhanto katipāhaṃ tattheva vasi. Atha naṃ vīmaṃsanto ekadivasaṃ āha – ‘‘bhadde, aḍḍhanāḷikataṇḍule gahetvā tato mayhaṃ yāguñca pūvañca bhattañca pacāhī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṇḍule koṭṭetvā mūlataṇḍulehi bhattaṃ, majjhimataṇḍulehi yāguṃ, kaṇakāhi pūvaṃ pacitvā tadanurūpaṃ sūpabyañjanaṃ sampādetvā mahāsattassa sabyañjanaṃ yāguṃ adāsi. Sā yāgu mukhe ṭhapitamattāva satta rasaharaṇisahassāni pharitvā aṭṭhāsi. So tassā vīmaṃsanatthameva ‘‘bhadde, yāguṃ pacituṃ ajānantī kimatthaṃ mama taṇḍule nāsesī’’ti kuddho viya saha kheḷena niṭṭhubhitvā bhūmiyaṃ pātesi. Sā tassa akujjhitvāva ‘‘sāmi, sace yāgu na sundarā, pūvaṃ khādā’’ti pūvaṃ adāsi. Tampi tatheva akāsi. ‘‘Sace, sāmi, pūvaṃ na sundaraṃ, bhattaṃ bhuñjā’’ti bhattaṃ adāsi. Bhattampi tatheva katvā ‘‘bhadde, tvaṃ pacituṃ ajānantī mama santakaṃ kimatthaṃ nāsesī’’ti kuddho viya tīṇipi ekato madditvā sīsato paṭṭhāya sakalasarīraṃ limpitvā ‘‘gaccha, dvāre nisīdāhī’’ti āha. Sā akujjhitvāva ‘‘sādhu, sāmī’’ti gantvā tathā akāsi. So tassā nihatamānabhāvaṃ ñatvā ‘‘bhadde, ehī’’ti āha. Sā akujjhitvā ekavacaneneva āgatā. Mahāsatto pana āgacchanto kahāpaṇasahassena saddhiṃ ekasāṭakayugaṃ tambūlapasibbake ṭhapetvā āgato. Atha so taṃ sāṭakaṃ nīharitvā tassā hatthe ṭhapetvā ‘‘bhadde, tava sahāyikāhi saddhiṃ nhāyitvā imaṃ sāṭakaṃ nivāsetvā ehī’’ti āha. Sā tathā akāsi.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਧਨਞ੍ਚ, ਆਭਤਧਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸਾ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਦਤ੍વਾ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਸਸੁਰੇ ਆਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਨਗਰਾਭਿਮੁਖੋ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਤਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਾਯ ਛਤ੍ਤਞ੍ਚ ਉਪਾਹਨਞ੍ਚ ਦਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਇਮਂ ਛਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਧਾਰੇਹਿ, ਉਪਾਹਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਯਾਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਥਾ ਅਕਤ੍વਾ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੇ ਸੂਰਿਯਸਨ੍ਤਾਪੇ ਛਤ੍ਤਂ ਅਧਾਰੇਤ੍વਾ વਨਨ੍ਤੇ ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਥਲਟ੍ਠਾਨੇ ਉਪਾਹਨਂ ਪਟਿਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਭਦ੍ਦੇ, ਥਲਟ੍ਠਾਨੇ ਉਪਾਹਨਂ ਪਟਿਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨੇ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਸਿ, ਸੂਰਿਯਸਨ੍ਤਾਪੇ ਛਤ੍ਤਂ ਅਧਾਰੇਤ੍વਾ વਨਨ੍ਤੇ ਧਾਰੇਤ੍વਾ’’ਤਿ? ਸਾ ਆਹ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਥਲਟ੍ਠਾਨੇ ਕਣ੍ਟਕਾਦੀਨਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਉਦਕਟ੍ਠਾਨੇ ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਕਣ੍ਟਕਾਦੀਨਿ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਤੇਸੁ ਪਾਦੇ ਪવਿਟ੍ਠੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਬ੍ਭੋਕਾਸੇ ਸੁਕ੍ਖਰੁਕ੍ਖਕਣ੍ਟਕਾਦੀਨਿ ਨਤ੍ਥਿ, વਨਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਸੁਕ੍ਖਰੁਕ੍ਖਦਣ੍ਡਾਦਿਕੇਸੁ ਮਤ੍ਥਕੇ ਪਤਿਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿ ਪਟਿਘਾਤਨਤ੍ਥਾਯ ਏવਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ।
Paṇḍito uppāditadhanañca, ābhatadhanañca sabbaṃ tassā mātāpitūnaṃ datvā samassāsetvā sasure āpucchitvā taṃ ādāya nagarābhimukho agamāsi. Antarāmagge tassā vīmaṃsanatthāya chattañca upāhanañca datvā evamāha – ‘‘bhadde, imaṃ chattaṃ gahetvā attānaṃ dhārehi, upāhanaṃ abhiruhitvā yāhī’’ti. Sā taṃ gahetvā tathā akatvā abbhokāse sūriyasantāpe chattaṃ adhāretvā vanante dhāretvā gacchati, thalaṭṭhāne upāhanaṃ paṭimuñcitvā udakaṭṭhānaṃ sampattakāle abhiruhitvā gacchati. Bodhisatto taṃ kāraṇaṃ disvā pucchi ‘‘kiṃ, bhadde, thalaṭṭhāne upāhanaṃ paṭimuñcitvā udakaṭṭhāne abhiruhitvā gacchasi, sūriyasantāpe chattaṃ adhāretvā vanante dhāretvā’’ti? Sā āha – ‘‘sāmi, thalaṭṭhāne kaṇṭakādīni passāmi, udakaṭṭhāne macchakacchapakaṇṭakādīni na passāmi, tesu pāde paviṭṭhesu dukkhavedanā bhaveyya, abbhokāse sukkharukkhakaṇṭakādīni natthi, vanantaraṃ paviṭṭhānaṃ pana sukkharukkhadaṇḍādikesu matthake patitesu dukkhavedanā bhaveyya, tasmā tāni paṭighātanatthāya evaṃ karomī’’ti.
ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਫਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਏਕਂ ਬਦਰਰੁਕ੍ਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ਬਦਰਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਸਾ ਬਦਰਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਿ, ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਬਦਰਫਲਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਦਾਹਿ, ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਅਹਂ ਕਿਲਮਾਮਿ, ਅਭਿਰੁਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਤ੍વਮੇવ ਅਭਿਰੁਹਾ’’ਤਿ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬਦਰਰੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਸਾਖਨ੍ਤਰੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਫਲਂ ਓਚਿਨਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਫਲਂ ਮਯ੍ਹਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ‘‘ਅਯਂ ਪੁਰਿਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ વਾ ਅਪਣ੍ਡਿਤੋ વਾ વੀਮਂਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਹ ‘‘ਸਾਮਿ, ਉਣ੍ਹਫਲਂ ਖਾਦਿਸ੍ਸਸਿ, ਉਦਾਹੁ ਸੀਤਫਲ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਯ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਉਣ੍ਹਫਲੇਨ ਮੇ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ । ਸਾ ਫਲਾਨਿ ਭੂਮਿਯਂ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਿ, ਖਾਦਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਧਮੇਨ੍ਤੋ ਖਾਦਿ। ਪੁਨ વੀਮਂਸਮਾਨੋ ਨਂ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਸੀਤਲਂ ਮੇ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਸਾ ਬਦਰਫਲਾਨਿ ਤਿਣਭੂਮਿਯਾ ਉਪਰਿ ਖਿਪਿ। ਸੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਦਾਰਿਕਾ ਅਤਿવਿਯ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਬਦਰਰੁਕ੍ਖਤੋ ਓਤਰਾਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰੁਕ੍ਖਤੋ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਘਟਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਦਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਦਕਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਦਾਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਮੁਖਂ વਿਕ੍ਖਾਲੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨਗਰਮੇવ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ।
Bodhisatto dvīhi kāraṇehi tassā kathaṃ sutvā tussitvā gacchanto ekasmiṃ ṭhāne phalasampannaṃ ekaṃ badararukkhaṃ disvā badararukkhamūle nisīdi. Sā badararukkhamūle nisinnaṃ mahāsattaṃ disvā ‘‘sāmi, abhiruhitvā badaraphalaṃ gahetvā khādāhi, mayhampi dehī’’ti āha. ‘‘Bhadde, ahaṃ kilamāmi, abhiruhituṃ na sakkomi, tvameva abhiruhā’’ti. Sā tassa vacanaṃ sutvā badararukkhaṃ abhiruyha sākhantare nisīditvā phalaṃ ocini. Bodhisatto taṃ āha – ‘‘bhadde, phalaṃ mayhaṃ dehī’’ti. Sā ‘‘ayaṃ puriso paṇḍito vā apaṇḍito vā vīmaṃsissāmī’’ti cintetvā taṃ āha ‘‘sāmi, uṇhaphalaṃ khādissasi, udāhu sītaphala’’nti? So taṃ kāraṇaṃ ajānanto viya evamāha – ‘‘bhadde, uṇhaphalena me attho’’ti . Sā phalāni bhūmiyaṃ khipitvā ‘‘sāmi, khādā’’ti āha. Bodhisatto taṃ gahetvā dhamento khādi. Puna vīmaṃsamāno naṃ evamāha – ‘‘bhadde, sītalaṃ me dehī’’ti. Atha sā badaraphalāni tiṇabhūmiyā upari khipi. So taṃ gahetvā khāditvā ‘‘ayaṃ dārikā ativiya paṇḍitā’’ti cintetvā tussi. Atha mahāsatto taṃ āha – ‘‘bhadde, badararukkhato otarāhī’’ti. Sā mahāsattassa vacanaṃ sutvā rukkhato otaritvā ghaṭaṃ gahetvā nadiṃ gantvā udakaṃ ānetvā mahāsattassa adāsi. Mahāsatto pivitvā mukhaṃ vikkhāletvā tato uṭṭhāya gacchanto nagarameva sampatto.
ਅਥ ਸੋ ਤਂ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਾਯ ਦੋવਾਰਿਕਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਦੋવਾਰਿਕਸ੍ਸ ਭਰਿਯਾਯ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿવੇਸਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸੇ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕਗੇਹੇ ਇਤ੍ਥਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਆਗਤੋਮ੍ਹਿ, ਇਮਂ ਸਹਸ੍ਸਂ ਆਦਾਯ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ વੀਮਂਸਥਾ’’ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਸਾ ਆਹ – ‘‘ਇਦਂ ਮਮ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਪਾਦਰਜਮ੍ਪਿ ਨ ਅਗ੍ਘਤੀ’’ਤਿ। ਤੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਪੁਨਪਿ ਯਾવਤਤਿਯਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਚਤੁਤ੍ਥੇ વਾਰੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤੇਯੇવ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਨਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਡ੍ਢਨ੍ਤਾ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਸਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਮਹਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਠਿਤਂ ਨ ਸਞ੍ਜਾਨਿ, ਨਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ਹਸਿ ਚੇવ ਰੋਦਿ ਚ। ਸੋ ਉਭਯਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਾ ਆਹ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਅਹਂ ਹਸਮਾਨਾ ਤવ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘ਅਯਂ ਅਕਾਰਣੇਨ ਨ ਲਦ੍ਧਾ, ਪੁਰਿਮਭવੇ ਕੁਸਲਂ ਕਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਾ, ਅਹੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਫਲਂ ਨਾਮਾ’ਤਿ ਹਸਿਂ। ਰੋਦਮਾਨਾ ਪਨ ‘ਇਦਾਨਿ ਪਰਸ੍ਸ ਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਅਪਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਨਿਰਯਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਯਿ ਕਾਰੁਞ੍ਞੇਨ ਰੋਦਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Atha so taṃ vīmaṃsanatthāya dovārikassa gehe ṭhapetvā dovārikassa bhariyāya ācikkhitvā attano nivesanaṃ gantvā purise āmantetvā ‘‘asukagehe itthiṃ ṭhapetvā āgatomhi, imaṃ sahassaṃ ādāya gantvā taṃ vīmaṃsathā’’ti sahassaṃ datvā pesesi. Te tathā kariṃsu. Sā āha – ‘‘idaṃ mama sāmikassa pādarajampi na agghatī’’ti. Te āgantvā paṇḍitassa ārocesuṃ. Punapi yāvatatiyaṃ pesetvā catutthe vāre mahāsatto teyeva ‘‘tena hi naṃ hatthe gahetvā kaḍḍhantā ānethā’’ti āha. Te tathā kariṃsu. Sā mahāsattaṃ mahāsampattiyaṃ ṭhitaṃ na sañjāni, naṃ oloketvā ca pana hasi ceva rodi ca. So ubhayakāraṇaṃ pucchi. Atha naṃ sā āha – ‘‘sāmi, ahaṃ hasamānā tava sampattiṃ oloketvā ‘ayaṃ akāraṇena na laddhā, purimabhave kusalaṃ katvā laddhā, aho puññānaṃ phalaṃ nāmā’ti hasiṃ. Rodamānā pana ‘idāni parassa rakkhitagopitavatthumhi aparajjhitvā nirayaṃ gamissatī’ti tayi kāruññena rodi’’nti.
ਸੋ ਤਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਸੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ ਨਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਨੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤੁਨ੍ਨવਾਯવੇਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਯਿਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਪਾਤੋવ ਰਾਜਕੁਲਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવਿਯਾ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ਅਮਰਾਦੇવਿਂ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਯੋਗ੍ਗੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਸਕ੍ਕਾਰੇਨ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਨੇਤ੍વਾ ਮਙ੍ਗਲਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਹਸ੍ਸਮੂਲਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਦੋવਾਰਿਕੇ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਕਲਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰੇ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਅਮਰਾਦੇવੀਪਿ ਰਞ੍ਞਾ ਪਹਿਤਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਰਞ੍ਞੋ ਪੇਸੇਸਿ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਸਕਲਨਗਰવਾਸੀਨਮ੍ਪਿ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਗ੍ਗવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਅਨੁਸਾਸਿ।
So taṃ vīmaṃsitvā suddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘gacchatha naṃ tattheva nethā’’ti vatvā pesetvā puna tunnavāyavesaṃ gahetvā gantvā tāya saddhiṃ sayitvā punadivase pātova rājakulaṃ pavisitvā udumbaradeviyā ārocesi. Sā rañño ārocetvā amarādeviṃ sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā mahāyogge nisīdāpetvā mahantena sakkārena mahāsattassa gehaṃ netvā maṅgalaṃ kāresi. Rājā bodhisattassa sahassamūlaṃ paṇṇākāraṃ pesesi. Dovārike ādiṃ katvā sakalanagaravāsino paṇṇākāre pahiṇiṃsu. Amarādevīpi raññā pahitaṃ paṇṇākāraṃ dvidhā bhinditvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ rañño pesesi. Etenupāyena sakalanagaravāsīnampi paṇṇākāraṃ pesetvā nagaraṃ saṅgaṇhi. Tato paṭṭhāya mahāsatto tāya saddhiṃ samaggavāsaṃ vasanto rañño atthañca dhammañca anusāsi.
ਅਮਰਾਦੇવਿਪਰਿਯੇਸਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Amarādevipariyesanā niṭṭhitā.
ਸਬ੍ਬਰਤਨਥੇਨવਣ੍ਣਨਾ
Sabbaratanathenavaṇṇanā
ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਸੇਨਕੋ ਇਤਰੇ ਤਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤੇ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਮਯਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸੇવ ਨਪ੍ਪਹੋਮ, ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਬ੍ਯਤ੍ਤਤਰਾ ਭਰਿਯਾ ਆਨੀਤਾ, ਕਿਨ੍ਤਿ ਨਂ ਰਞ੍ਞੋ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਮਯਂ ਕਿਂ ਜਾਨਾਮ, ਤ੍વਂਯੇવ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਹੋਤੁ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਅਤ੍ਥੇਕੋ ਉਪਾਯੋ, ਅਹਂ ਰਞ੍ਞੋ ਚੂਲ਼ਾਮਣਿਂ ਥੇਨੇਤ੍વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪੁਕ੍ਕੁਸ, ਤ੍વਂ ਸੁવਣ੍ਣਮਾਲਂ ਆਹਰ, ਕਾਮਿਨ੍ਦ, ਤ੍વਂ ਕਮ੍ਬਲਂ, ਦੇવਿਨ੍ਦ, ਤ੍વਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਦੁਕਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਮਯਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਉਪਾਯੇਨ ਤਾਨਿ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਤਤੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਗੇਹੇ ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਤੇਸੁ ਸੇਨਕੋ ਤਾવ ਚੂਲ਼ਾਮਣਿਂ ਤਕ੍ਕਘਟੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਾਸਿਯਾ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਇਮਂ ਤਕ੍ਕਘਟਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾਨਂ ਅਦਤ੍વਾ ਸਚੇ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਘਟੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਘਰਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਤਕ੍ਕਂ ਗਣ੍ਹਥ, ਤਕ੍ਕਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚਰਤਿ।
Athekadivasaṃ senako itare tayo attano santikaṃ āgate āmantesi ‘‘ambho, mayaṃ gahapatiputtassa mahosadhasseva nappahoma, idāni pana tena attanā byattatarā bhariyā ānītā, kinti naṃ rañño antare paribhindeyyāmā’’ti. ‘‘Ācariya, mayaṃ kiṃ jānāma, tvaṃyeva jānāhī’’ti. ‘‘Hotu mā cintayittha, attheko upāyo, ahaṃ rañño cūḷāmaṇiṃ thenetvā āharissāmi, pukkusa, tvaṃ suvaṇṇamālaṃ āhara, kāminda, tvaṃ kambalaṃ, devinda, tvaṃ suvaṇṇapādukanti evaṃ mayaṃ cattāropi upāyena tāni āharissāma, tato amhākaṃ gehe aṭṭhapetvā gahapatiputtassa gehaṃ pesessāmā’’ti. Atha kho te cattāropi tathā kariṃsu. Tesu senako tāva cūḷāmaṇiṃ takkaghaṭe pakkhipitvā dāsiyā hatthe ṭhapetvā pesesi ‘‘imaṃ takkaghaṭaṃ aññesaṃ gaṇhantānaṃ adatvā sace mahosadhassa gehe gaṇhāti, ghaṭeneva saddhiṃ dehī’’ti. Sā paṇḍitassa gharadvāraṃ gantvā ‘‘takkaṃ gaṇhatha, takkaṃ gaṇhathā’’ti aparāparaṃ carati.
ਅਮਰਾਦੇવੀ ਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤਾ ਤਸ੍ਸਾ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਭવਿਤਬ੍ਬਮੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ ਇਙ੍ਗਿਤਸਞ੍ਞਾਯ ਦਾਸਿਯੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਏਹਿ ਤਕ੍ਕਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਆਗਤਕਾਲੇ ਦਾਸੀਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ ਤਾਸੁ ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਸੁ ‘‘ਗਚ੍ਛ, ਅਮ੍ਮ, ਦਾਸਿਯੋ ਪਕ੍ਕੋਸਾਹੀ’’ਤਿ ਤਮੇવ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਤਕ੍ਕਘਟੇ ਹਤ੍ਥਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਮਣਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਂ ਦਾਸਿਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਸੇਨਕਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਦਾਸੀਮ੍ਹੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਤਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਮਾਤੁਯਾ ਨਾਮਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਇਮਂ ਤਕ੍ਕਂ ਕਤਿਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਚਤੁਨਾਲ਼ਿਕ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਅਮ੍ਮ, ਇਮਂ ਤਕ੍ਕਂ ਮੇ ਦੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਸੁ ਮੂਲੇਨ ਮੇ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਘਟੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਯਾਹੀ’’ਤਿ ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਾ ‘‘ਅਸੁਕਮਾਸੇ ਅਸੁਕਦਿવਸੇ ਸੇਨਕਾਚਰਿਯੋ ਅਸੁਕਾਯ ਨਾਮ ਦਾਸਿਯਾ ਧੀਤਾਯ ਅਸੁਕਾਯ ਨਾਮ ਹਤ੍ਥੇ ਰਞ੍ਞੋ ਚੂਲ਼ਾਮਣਿਂ ਪਹੇਨਕਤ੍ਥਾਯ ਪਹਿਣੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਣੇ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਤਕ੍ਕਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਪੁਕ੍ਕੁਸੋਪਿ ਸੁવਣ੍ਣਮਾਲਂ ਸੁਮਨਪੁਪ੍ਫਚਙ੍ਕੋਟਕੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੁਮਨਪੁਪ੍ਫੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਤਥੇવ ਪੇਸੇਸਿ। ਕਾਮਿਨ੍ਦੋਪਿ ਕਮ੍ਬਲਂ ਪਣ੍ਣਪਚ੍ਛਿਯਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਣ੍ਣੇਹਿ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ। ਦੇવਿਨ੍ਦੋਪਿ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਦੁਕਂ ਯવਕਲਾਪਨ੍ਤਰੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ। ਸਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਤਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਣ੍ਣੇ ਅਕ੍ਖਰਾਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ।
Amarādevī dvāre ṭhitā tassā kiriyaṃ disvā ‘‘ayaṃ aññattha na gacchati, bhavitabbamettha kāraṇenā’’ti iṅgitasaññāya dāsiyo paṭikkamāpetvā sayameva ‘‘amma, ehi takkaṃ gaṇhissāmī’’ti pakkositvā tassā āgatakāle dāsīnaṃ saññaṃ datvā tāsu anāgacchantīsu ‘‘gaccha, amma, dāsiyo pakkosāhī’’ti tameva pesetvā takkaghaṭe hatthaṃ otāretvā maṇiṃ disvā taṃ dāsiṃ pucchi ‘‘amma, tvaṃ kassa santakā’’ti? ‘‘Ayye, senakapaṇḍitassa dāsīmhī’’ti. Tato tassā nāmaṃ tassā ca mātuyā nāmaṃ pucchitvā ‘‘asukā nāmā’’ti vutte ‘‘amma, imaṃ takkaṃ katimūla’’nti pucchi. ‘‘Ayye, catunāḷika’’nti. ‘‘Tena hi, amma, imaṃ takkaṃ me dehī’’ti vatvā ‘‘ayye, tumhesu gaṇhantīsu mūlena me ko attho, ghaṭeneva saddhiṃ gaṇhathā’’ti vutte ‘‘tena hi yāhī’’ti taṃ uyyojetvā sā ‘‘asukamāse asukadivase senakācariyo asukāya nāma dāsiyā dhītāya asukāya nāma hatthe rañño cūḷāmaṇiṃ pahenakatthāya pahiṇī’’ti paṇṇe likhitvā takkaṃ gaṇhi. Pukkusopi suvaṇṇamālaṃ sumanapupphacaṅkoṭake ṭhapetvā sumanapupphena paṭicchādetvā tatheva pesesi. Kāmindopi kambalaṃ paṇṇapacchiyaṃ ṭhapetvā paṇṇehi chādetvā pesesi. Devindopi suvaṇṇapādukaṃ yavakalāpantare bandhitvā pesesi. Sā sabbānipi tāni gahetvā paṇṇe akkharāni āropetvā mahāsattassa ācikkhitvā ṭhapesi.
ਤੇਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਰਾਜਕੁਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਦੇવ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਚੂਲ਼ਾਮਣਿਂ ਨ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਥਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਸ੍ਸਾਮਿ ਆਹਰਥਾ’’ਤਿ ਪੁਰਿਸੇ ਆਹ। ਤੇ ਮਣਿਂ ਨ ਪਸ੍ਸਿਂਸੁ, ਇਤਰਾਨਿਪਿ ਨ ਪਸ੍ਸਿਂਸੁਯੇવ। ਅਥ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘‘ਦੇવ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਆਭਰਣਾਨਿ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੋ ਤਾਨਿ ਸਯਂ વਲ਼ਞ੍ਜੇਤਿ, ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਤਂ ਭਿਨ੍ਦਿਂਸੁ। ਅਥਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਚਰਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸੀਘਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੋ ‘‘ਰਾਜਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਕੋ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਨਾਦਾਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਕੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿવੇਸਨਮੇવ ਗਤੋ। ਰਾਜਾ ‘‘ਨਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਤ੍ਥਚਰਕਾਨਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਮਯਾ ਅਪਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾ ਸਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਾਤਕવੇਸੇਨ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ। ਨਗਰੇ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਲਾਤੋ’’ਤਿ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਜਾਤਂ।
Tepi cattāro paṇḍitā rājakulaṃ gantvā ‘‘kiṃ, deva, tumhe cūḷāmaṇiṃ na piḷandhathā’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘piḷandhissāmi āharathā’’ti purise āha. Te maṇiṃ na passiṃsu, itarānipi na passiṃsuyeva. Atha te cattāro paṇḍitā ‘‘deva, tumhākaṃ ābharaṇāni mahosadhassa gehe atthi, so tāni sayaṃ vaḷañjeti, paṭisattu te mahārāja, gahapatiputto’’ti taṃ bhindiṃsu. Athassa atthacarakā manussā sīghaṃ gantvā ārocesuṃ. So ‘‘rājānaṃ disvā jānissāmī’’ti rājupaṭṭhānaṃ agamāsi. Rājā kujjhitvā ‘‘ko jānissati, kiṃ bhavissati kiṃ karissatī’’ti attānaṃ passituṃ nādāsi. Paṇḍito rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā attano nivesanameva gato. Rājā ‘‘naṃ gaṇhathā’’ti āṇāpesi. Paṇḍito atthacarakānaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘mayā apagantuṃ vaṭṭatī’’ti amarādeviyā saññaṃ datvā aññātakavesena nagarā nikkhamitvā dakkhiṇayavamajjhakagāmaṃ gantvā tasmiṃ kumbhakārakammaṃ akāsi. Nagare ‘‘paṇḍito palāto’’ti ekakolāhalaṃ jātaṃ.
ਸੇਨਕਾਦਯੋਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਤਸ੍ਸ ਪਲਾਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਮਯਂ ਕਿਂ ਅਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾવ ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਪਹਿਣਿਂਸੁ ਸਾ ਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਪੇਸਿਤਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕ-ਅਸੁਕવੇਲਾਯ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏਕਂ ਕੂਪਂ ਖਣਾਪੇਤ੍વਾ ਗੂਥਰਾਸਿਨੋ ਸਹ ਉਦਕੇਨ ਤਤ੍ਥ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਗੂਥਕੂਪਸ੍ਸ ਉਪਰਿਤਲੇ ਯਨ੍ਤਫਲਕਾਹਿ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਕਿਲ਼ਞ੍ਜੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਅਥ ਸੇਨਕੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਸੋ ਘਰਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਗਤਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਸਿ। ਸਾ ‘‘ਏਹਿ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਇਦਾਨਿ ਅਹਂ ਤવ વਸਂ ਗਤਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਂ ਅਨ੍ਹਾਯਿਤ੍વਾ ਸਯਿਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਸਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਦਕਪੂਰਂ ਘਟਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਸਿਤ੍ਤਾ વਿਯ ‘‘ਏਹਿ, ਆਚਰਿਯ, ਨ੍ਹਾਨਤ੍ਥਾਯ ਫਲਕਾਨਿ ਆਰੁਹਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਫਲਕਾਨਿ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਠਿਤਕਾਲੇ ਗੇਹਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਫਲਕਕੋਟਿਯਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਗੂਥਕੂਪੇ ਪਾਤੇਸਿ।
Senakādayopi cattāro janā tassa palātabhāvaṃ ñatvā ‘‘mā cintayittha, mayaṃ kiṃ apaṇḍitā’’ti aññamaññaṃ ajānāpetvāva amarādeviyā paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu sā tehi catūhi pesitapaṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘asuka-asukavelāya āgacchatū’’ti vatvā ekaṃ kūpaṃ khaṇāpetvā gūtharāsino saha udakena tattha pūretvā gūthakūpassa uparitale yantaphalakāhi pidahitvā kiḷañjena paṭicchādetvā sabbaṃ niṭṭhāpesi. Atha senako sāyanhasamaye nhatvā attānaṃ alaṅkaritvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā bodhisattassa gehaṃ agamāsi. So gharadvāre ṭhatvā attano āgatabhāvaṃ jānāpesi. Sā ‘‘ehi, ācariyā’’ti āha. So gantvā tassā santike aṭṭhāsi. Sā evamāha – ‘‘sāmi, idāni ahaṃ tava vasaṃ gatā, attano sarīraṃ anhāyitvā sayituṃ ayutta’’nti. So tassā vacanaṃ sutvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Sā nikkhamitvā udakapūraṃ ghaṭaṃ gahetvā āsittā viya ‘‘ehi, ācariya, nhānatthāya phalakāni āruhā’’ti vatvā tassa phalakāni abhiruyha ṭhitakāle gehaṃ pavisitvā phalakakoṭiyaṃ akkamitvā gūthakūpe pātesi.
ਪੁਕ੍ਕੁਸੋਪਿ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਘਰਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਗਤਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਸਿ। ਏਕਾ ਪਰਿਚਾਰਿਕਾ ਇਤ੍ਥੀ ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸਾ ਤਸ੍ਸਾ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ, ਆਚਰਿਯ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਂ ਅਨ੍ਹਾਯਿਤ੍વਾ ਸਯਿਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਸਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਦਕਪੂਰਂ ਘਟਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਸਿਞ੍ਚਮਾਨਾ વਿਯ ‘‘ਏਹਿ, ਆਚਰਿਯ, ਨ੍ਹਾਨਤ੍ਥਾਯ ਫਲਕਾਨਿ ਅਭਿਰੁਹਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਸ੍ਸ ਫਲਕਾਨਿ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਠਿਤਕਾਲੇ ਸਾ ਗੇਹਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਫਲਕਾਨਿ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਗੂਥਕੂਪੇ ਪਾਤੇਸਿ। ਪੁਕ੍ਕੁਸਂ ਸੇਨਕੋ ‘‘ਕੋ ਏਸੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਅਹਂ ਪੁਕ੍ਕੁਸੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤ੍વਂ ਕੋ ਨਾਮ ਮਨੁਸ੍ਸੋ’’ਤਿ? ‘‘ਅਹਂ ਸੇਨਕੋ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਤਥਾ ਇਤਰੇ ਦ੍વੇਪਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਾਤੇਸਿ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਜੇਗੁਚ੍ਛੇ ਗੂਥਕੂਪੇ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਸਾ વਿਭਾਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤਤੋ ਉਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਜਨੇ ਖੁਰਮੁਣ੍ਡੇ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤਣ੍ਡੁਲਾਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਉਦਕੇਨ ਤੇਮੇਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਟਾਪੇਤ੍વਾ ਚੁਣ੍ਣਂ ਬਹਲਯਾਗੁਂ ਪਚਾਪੇਤ੍વਾ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸੀਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਕਲਸਰੀਰਂ વਿਲਿਮ੍ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਤੂਲਪਿਚੂਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਤਥੇવ ਸੀਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਓਕਿਰਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਕਿਲਞ੍ਜਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ વੇਠੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਤੁਕਾਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਰਤਨਾਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ – ‘‘ਦੇવ, ਸੇਤવਾਨਰਂ ਨਾਮ ਮਹਾਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਲਞ੍ਜਾਨਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਾਦਮੂਲੇ ਠਪਾਪੇਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ વਿવਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸੇਤਮਕ੍ਕਟਸਦਿਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਜਨੇ ਪਸ੍ਸਿ। ਅਥ ਸਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਅਹੋ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ, ਅਹੋ ਮਹਾਸੇਤવਾਨਰਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਮਹਾਹਸਿਤਂ ਹਸਿਂਸੁ। ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਹਾਲਜ੍ਜਾ ਅਹੇਸੁਂ।
Pukkusopi sāyanhasamaye nhatvā alaṅkaritvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā bodhisattassa gehaṃ gantvā gharadvāre ṭhatvā attano āgatabhāvaṃ jānāpesi. Ekā paricārikā itthī amarādeviyā ārocesi. Sā tassā vacanaṃ sutvā ‘‘ehi, ācariya, attano sarīraṃ anhāyitvā sayituṃ ayutta’’nti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Sā nikkhamitvā udakapūraṃ ghaṭaṃ gahetvā āsiñcamānā viya ‘‘ehi, ācariya, nhānatthāya phalakāni abhiruhā’’ti āha. Tassa phalakāni abhiruyha ṭhitakāle sā gehaṃ pavisitvā phalakāni ākaḍḍhitvā gūthakūpe pātesi. Pukkusaṃ senako ‘‘ko eso’’ti pucchi. ‘‘Ahaṃ pukkuso’’ti. ‘‘Tvaṃ ko nāma manusso’’ti? ‘‘Ahaṃ senako’’ti aññamaññaṃ pucchitvā aṭṭhaṃsu. Tathā itare dvepi tattheva pātesi. Sabbepi te jegucche gūthakūpe aṭṭhaṃsu. Sā vibhātāya rattiyā tato ukkhipāpetvā, cattāropi jane khuramuṇḍe kārāpetvā taṇḍulāni gāhāpetvā udakena temetvā koṭṭāpetvā cuṇṇaṃ bahalayāguṃ pacāpetvā madditvā sīsato paṭṭhāya sakalasarīraṃ vilimpāpetvā tūlapicūni gāhāpetvā tatheva sīsato paṭṭhāya okirāpetvā mahādukkhaṃ pāpetvā kilañjakucchiyaṃ nipajjāpetvā veṭhetvā rañño ārocetukāmā hutvā tehi saddhiṃ cattāri ratanāni gāhāpetvā rañño santikaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīditvā – ‘‘deva, setavānaraṃ nāma mahāpaṇṇākāraṃ paṭiggaṇhathā’’ti vatvā cattāri kilañjāni rañño pādamūle ṭhapāpesi. Atha rājā vivarāpetvā setamakkaṭasadise cattāropi jane passi. Atha sabbe manussā ‘‘aho adiṭṭhapubbā, aho mahāsetavānarā’’ti vatvā mahāhasitaṃ hasiṃsu. Te cattāropi mahālajjā ahesuṃ.
ਅਥ ਅਮਰਾਦੇવੀ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾਮਿਨੋ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹ – ‘‘ਦੇવ, ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨ ਚੋਰੋ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ ਚੋਰਾ। ਏਤੇਸੁ ਹਿ ਸੇਨਕੋ ਮਣਿਚੋਰੋ, ਪੁਕ੍ਕੁਸੋ ਸੁવਣ੍ਣਮਾਲਾਚੋਰੋ, ਕਾਮਿਨ੍ਦੋ ਕਮ੍ਬਲਚੋਰੋ, ਦੇવਿਨ੍ਦੋ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਦੁਕਾਚੋਰੋ। ਇਮੇ ਚੋਰਾ ਅਸੁਕਮਾਸੇ ਅਸੁਕਦਿવਸੇ ਅਸੁਕਦਾਸਿਧੀਤਾਨਂ ਅਸੁਕਦਾਸੀਨਂ ਹਤ੍ਥੇ ਇਮਾਨਿ ਰਤਨਾਨਿ ਪਹਿਣਨ੍ਤਿ। ਇਮਂ ਪਣ੍ਣਂ ਪਸ੍ਸਥ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਞ੍ਚ ਗਣ੍ਹਥ, ਚੋਰੇ ਚ, ਦੇવ, ਪਟਿਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ। ਸਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਜਨੇ ਮਹਾવਿਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹਮੇવ ਗਤਾ। ਰਾਜਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਲਾਤਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਸਙ੍ਕਾਯ ਚ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪਣ੍ਡਿਤਪਤਿਮਨ੍ਤੀਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਚ ਤੇਸਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹਾਨਿ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਮਹਾવਿਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹਮੇવ ਗਤਾ।
Atha amarādevī attano sāmino niddosabhāvaṃ kathentī rājānaṃ āha – ‘‘deva, mahosadhapaṇḍito na coro, ime cattārova corā. Etesu hi senako maṇicoro, pukkuso suvaṇṇamālācoro, kāmindo kambalacoro, devindo suvaṇṇapādukācoro. Ime corā asukamāse asukadivase asukadāsidhītānaṃ asukadāsīnaṃ hatthe imāni ratanāni pahiṇanti. Imaṃ paṇṇaṃ passatha, attano santakañca gaṇhatha, core ca, deva, paṭicchathā’’ti. Sā cattāropi jane mahāvippakāraṃ pāpetvā rājānaṃ vanditvā attano gehameva gatā. Rājā bodhisattassa palātabhāvena tasmiṃ āsaṅkāya ca aññesaṃ paṇḍitapatimantīnaṃ abhāvena ca tesaṃ kiñci avatvā ‘‘paṇḍitā nhāpetvā attano gehāni gacchathā’’ti pesesi. Cattāro janā mahāvippakāraṃ patvā rājānaṃ vanditvā attano gehameva gatā.
ਸਬ੍ਬਰਤਨਥੇਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sabbaratanathenā niṭṭhitā.
ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਪਞ੍ਹੋ
Khajjopanakapañho
ਅਥਸ੍ਸ ਛਤ੍ਤੇ ਅਧਿવਤ੍ਥਾ ਦੇવਤਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਅਸ੍ਸੁਣਨ੍ਤੀ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਆવਜ੍ਜਮਾਨਾ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਨਯਨਕਾਰਣਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਛਤ੍ਤਪਿਣ੍ਡਿਕਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਨਿਪਾਤੇ ਦੇવਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹੇ ਆਗਤੇ ‘‘ਹਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਪਾਦੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਕੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਞ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਰਾਜਾ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹਂ ਨ ਜਾਨਾਮਿ, ਅਞ੍ਞੇ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏਕਦਿવਸਂ ਓਕਾਸਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ‘‘ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇਹਿ ‘‘ਮਯਂ ਖੁਰਮੁਣ੍ਡਾ વੀਥਿਂ ਓਤਰਨ੍ਤਾ ਲਜ੍ਜਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਨਾਲ਼ਿਪਟ੍ਟੇ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਇਮੇ ਸੀਸੇਸੁ ਕਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੂ’’ਤਿ। ਤਦਾ ਕਿਰ ਤੇ ਨਾਲ਼ਿਪਟ੍ਟਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਤੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਅਥ ਰਾਜਾ ‘‘ਸੇਨਕ, ਅਜ੍ਜ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਛਤ੍ਤੇ ਅਧਿવਤ੍ਥਾ ਦੇવਤਾ ਮਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਞ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਅਹਂ ਪਨ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਅવਚਂ, ਕਥੇਹਿ ਮੇ ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Athassa chatte adhivatthā devatā bodhisattassa dhammadesanaṃ assuṇantī ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘paṇḍitassa ānayanakāraṇaṃ karissāmī’’ti cintetvā rattibhāge chattapiṇḍikaṃ vivaritvā rājānaṃ catukkanipāte devatāya pucchitapañhe āgate ‘‘hanti hatthehi pādehī’’tiādike cattāro pañhe pucchi. Rājā ajānanto ‘‘ahaṃ na jānāmi, aññe paṇḍite pucchissāmī’’ti ekadivasaṃ okāsaṃ yācitvā punadivase ‘‘āgacchantū’’ti catunnaṃ paṇḍitānaṃ sāsanaṃ pesesi. Tehi ‘‘mayaṃ khuramuṇḍā vīthiṃ otarantā lajjāmā’’ti vutte rājā cattāro nāḷipaṭṭe pesesi ‘‘ime sīsesu katvā āgacchantū’’ti. Tadā kira te nāḷipaṭṭā uppannā. Te āgantvā paññattāsane nisīdiṃsu. Atha rājā ‘‘senaka, ajja rattibhāge chatte adhivatthā devatā maṃ cattāro pañhe pucchi, ahaṃ pana ajānanto ‘paṇḍite pucchissāmī’ti avacaṃ, kathehi me te pañhe’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਹਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ, ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਰਿਸੁਮ੍ਭਤਿ।
‘‘Hanti hatthehi pādehi, mukhañca parisumbhati;
ਸ વੇ ਰਾਜ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਕਂ ਤੇਨ ਤ੍વਾਭਿਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੪.੧੯੭)।
Sa ve rāja piyo hoti, kaṃ tena tvābhipassasī’’ti. (jā. 1.4.197);
ਸੇਨਕੋ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਹਨ੍ਤਿ, ਕਥਂ ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤਂ ਤਂ વਿਲਪਿਤ੍વਾ ਨੇવ ਅਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਿ, ਨ ਕੋਟਿਂ ਪਸ੍ਸਿ। ਸੇਸਾਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਨਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਅਥ ਰਾਜਾ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਦੇવਤਾਯ ‘‘ਪਞ੍ਹੋ ਤੇ ਞਾਤੋ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਮਯਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪੁਟ੍ਠਾ, ਤੇਪਿ ਨ ਜਾਨਿਂਸੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਦੇવਤਾ ‘‘ਕਿਂ ਤੇ ਜਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਏਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਕਥੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਚੇ ਤਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਏਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਨ ਕਥਾਪੇਸ੍ਸਸਿ, ਇਮਿਨਾ ਤੇ ਜਲਿਤੇਨ ਅਯਕੂਟੇਨ ਸੀਸਂ ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਤਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਂ ਧਮਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਖੀਰੇਨ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ વਿਸਾਣਂ ਦੁਹਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਪਞ੍ਚਕਨਿਪਾਤੇ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਪਞ੍ਹਂ ਉਦਾਹਰਿ –
Senako ajānanto ‘‘kiṃ hanti, kathaṃ hantī’’ti taṃ taṃ vilapitvā neva antaṃ passi, na koṭiṃ passi. Sesāpi appaṭibhānā ahesuṃ. Atha rājā vippaṭisārī hutvā puna rattibhāge devatāya ‘‘pañho te ñāto’’ti puṭṭho ‘‘mayā cattāro paṇḍitā puṭṭhā, tepi na jāniṃsū’’ti āha. Devatā ‘‘kiṃ te jānissanti, ṭhapetvā mahosadhapaṇḍitaṃ añño koci ete pañhe kathetuṃ samattho nāma natthi. Sace taṃ pakkosāpetvā ete pañhe na kathāpessasi, iminā te jalitena ayakūṭena sīsaṃ bhindissāmī’’ti rājānaṃ tajjetvā ‘‘mahārāja, agginā atthe sati khajjopanakaṃ dhamituṃ na vaṭṭati, khīrena atthe sati visāṇaṃ duhituṃ na vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ pañcakanipāte khajjopanakapañhaṃ udāhari –
‘‘ਕੋ ਨੁ ਸਨ੍ਤਮ੍ਹਿ ਪਜ੍ਜੋਤੇ, ਅਗ੍ਗਿਪਰਿਯੇਸਨਂ ਚਰਂ।
‘‘Ko nu santamhi pajjote, aggipariyesanaṃ caraṃ;
ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਰਤ੍ਤਿ ਖਜ੍ਜੋਤਂ, ਜਾਤવੇਦਂ ਅਮਞ੍ਞਥ॥
Addakkhi ratti khajjotaṃ, jātavedaṃ amaññatha.
‘‘ਸ੍વਸ੍ਸ ਗੋਮਯਚੁਣ੍ਣਾਨਿ, ਅਭਿਮਤ੍ਥਂ ਤਿਣਾਨਿ ਚ।
‘‘Svassa gomayacuṇṇāni, abhimatthaṃ tiṇāni ca;
વਿਪਰੀਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਨਾਸਕ੍ਖਿ ਪਜ੍ਜਲੇਤવੇ॥
Viparītāya saññāya, nāsakkhi pajjaletave.
‘‘ਏવਮ੍ਪਿ ਅਨੁਪਾਯੇਨ, ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਲਭਤੇ ਮਿਗੋ।
‘‘Evampi anupāyena, atthaṃ na labhate migo;
વਿਸਾਣਤੋ ਗવਂ ਦੋਹਂ, ਯਤ੍ਥ ਖੀਰਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ॥
Visāṇato gavaṃ dohaṃ, yattha khīraṃ na vindati.
‘‘વਿવਿਧੇਹਿ ਉਪਾਯੇਹਿ, ਅਤ੍ਥਂ ਪਪ੍ਪੋਨ੍ਤਿ ਮਾਣવਾ।
‘‘Vividhehi upāyehi, atthaṃ papponti māṇavā;
ਨਿਗ੍ਗਹੇਨ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ, ਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਗ੍ਗਹੇਨ ਚ॥
Niggahena amittānaṃ, mittānaṃ paggahena ca.
‘‘ਸੇਨਾਮੋਕ੍ਖਪਲਾਭੇਨ, વਲ੍ਲਭਾਨਂ ਨਯੇਨ ਚ।
‘‘Senāmokkhapalābhena, vallabhānaṃ nayena ca;
ਜਗਤਿਂ ਜਗਤਿਪਾਲਾ, ਆવਸਨ੍ਤਿ વਸੁਨ੍ਧਰ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੫.੭੫-੭੯)।
Jagatiṃ jagatipālā, āvasanti vasundhara’’nti. (jā. 1.5.75-79);
ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤਮ੍ਹਿ ਪਜ੍ਜੋਤੇਤਿ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤੇ। ਚਰਨ੍ਤਿ ਚਰਨ੍ਤੋ। ਅਦ੍ਦਕ੍ਖੀਤਿ ਪਸ੍ਸਿ, ਦਿਸ੍વਾ ਚ ਪਨ વਣ੍ਣਸਾਮਞ੍ਞਤਾਯ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਂ ‘‘ਜਾਤવੇਦੋ ਅਯਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਮਞ੍ਞਿਤ੍ਥ। ਸ੍વਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋ ਅਸ੍ਸ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਸੁਖੁਮਾਨਿ ਗੋਮਯਚੁਣ੍ਣਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਚ। ਅਭਿਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਆਕਿਰਨ੍ਤੋ ਜਣ੍ਣੁਕੇਹਿ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਮੁਖੇਨ ਧਮਨ੍ਤੋ ਜਾਲੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨਨ੍ਤਿ વਿਪਰੀਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ વਾਯਮਨ੍ਤੋਪਿ ਜਾਲੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਮਿਗੋਤਿ ਮਿਗਸਦਿਸੋ ਅਨ੍ਧਬਾਲੋ ਏવਂ ਅਨੁਪਾਯੇਨ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਲਭਤਿ। ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ વਿਸਾਣੇ ਖੀਰਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤੋ ਗਾવਿਂ ਦੁਹਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਅਤ੍ਥਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ। ਸੇਨਾਮੋਕ੍ਖਪਲਾਭੇਨਾਤਿ ਸੇਨਾਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਲਾਭੇਨ। વਲ੍ਲਭਾਨਨ੍ਤਿ ਪਿਯਮਨਾਪਾਨਂ વਿਸ੍ਸਾਸਿਕਾਨਂ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਨਯੇਨ ਚ। વਸੁਨ੍ਧਰਨ੍ਤਿ વਸੁਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਰਤਨਾਨਂ ਧਾਰਣਤੋ વਸੁਨ੍ਧਰਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਜਗਤਿਂ ਜਗਤਿਪਾਲਾ ਰਾਜਾਨੋ ਆવਸਨ੍ਤਿ।
Tattha santamhi pajjoteti aggimhi sante. Caranti caranto. Addakkhīti passi, disvā ca pana vaṇṇasāmaññatāya khajjopanakaṃ ‘‘jātavedo ayaṃ bhavissatī’’ti amaññittha. Svassāti so assa khajjopanakassa upari sukhumāni gomayacuṇṇāni ceva tiṇāni ca. Abhimatthanti hatthehi ghaṃsitvā ākiranto jaṇṇukehi bhūmiyaṃ patiṭṭhāya mukhena dhamanto jālessāmi nanti viparītāya saññāya vāyamantopi jāletuṃ nāsakkhi. Migoti migasadiso andhabālo evaṃ anupāyena pariyesanto atthaṃ na labhati. Yatthāti yasmiṃ visāṇe khīrameva natthi, tato gāviṃ duhanto viya ca atthaṃ na vindati. Senāmokkhapalābhenāti senāmokkhānaṃ amaccānaṃ lābhena. Vallabhānanti piyamanāpānaṃ vissāsikānaṃ amaccānaṃ nayena ca. Vasundharanti vasusaṅkhātānaṃ ratanānaṃ dhāraṇato vasundharanti laddhanāmaṃ jagatiṃ jagatipālā rājāno āvasanti.
ਨ ਤੇ ਤਯਾ ਸਦਿਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਯੇવ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਂ ਧਮਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਸਤਿ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਂ ਧਮਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਤੁਲਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥੇਨ ਤੁਲਯਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਖੀਰੇਨ ਅਤ੍ਥੇ ਜਾਤੇ વਿਸਾਣਤੋ ਦੁਹਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ, ਸੇਨਕਾਦਯੋ ਪੁਚ੍ਛਸਿ, ਏਤੇ ਕਿਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਸਦਿਸਾ ਹੇਤੇ। ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸੋ ਮਹੋਸਧੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਲਤਿ, ਤਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛ। ਇਮੇ ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਅਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਤਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਿ।
Na te tayā sadisā hutvā aggimhi vijjamāneyeva khajjopanakaṃ dhamanti. Mahārāja, tvaṃ pana aggimhi sati khajjopanakaṃ dhamanto viya, tulaṃ chaḍḍetvā hatthena tulayanto viya, khīrena atthe jāte visāṇato duhanto viya ca, senakādayo pucchasi, ete kiṃ jānanti. Khajjopanakasadisā hete. Aggikkhandhasadiso mahosadho paññāya jalati, taṃ pakkosāpetvā puccha. Ime te pañhe ajānantassa jīvitaṃ natthīti rājānaṃ tajjetvā antaradhāyi.
ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Khajjopanakapañho niṭṭhito.
ਭੂਰਿਪਞ੍ਹੋ
Bhūripañho
ਅਥ ਰਾਜਾ ਮਰਣਭਯਤਜ੍ਜਿਤੋ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤੂਸੁ ਰਥੇਸੁ ਠਤ੍વਾ ਚਤੂਹਿ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪਸ੍ਸਥ, ਤਤ੍ਥੇવਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਖਿਪ੍ਪਂ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਤੇਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਏਕੇਕੇਨ ਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਂਸੁ। ਤੇਸੁ ਤਯੋ ਜਨਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਿਂਸੁ। ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਨ ਦਕ੍ਖਿਣਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਮਤ੍ਤਿਕਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਂ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਮਤ੍ਤਿਕਾਮਕ੍ਖਿਤਸਰੀਰਂ ਪਲਾਲਪਿਟ੍ਠਕੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਸੂਪਂ ਯવਭਤ੍ਤਂ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨਂ ਪਸ੍ਸਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸ ਏਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸੀਤਿ? ਰਾਜਾ ਕਿਰ ‘‘ਨਿਸ੍ਸਂਸਯਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਸਙ੍ਕਤਿ। ‘‘ਸੋ ‘ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਕਮ੍ਮੇਨ ਜੀવਤੀ’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏવਮਕਾਸੀਤਿ। ਸੋ ਅਮਚ੍ਚਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਮਯ੍ਹਂ ਯਸੋ ਪੁਨ ਪਾਕਤਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾ ਸਮ੍ਪਾਦਿਤਂ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਮੇવ ਭੁਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤਂ ਯવਭਤ੍ਤਪਿਣ੍ਡਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਮੁਖਂ વਿਕ੍ਖਾਲੇਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਸੋ ਪਨ ਸੇਨਕਪਕ੍ਖਿਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ਘਟੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਆਚਰਿਯਸੇਨਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ, ਤવ ਨਾਮ ਯਸੇ ਪਰਿਹੀਨੇ ਤਥਾਰੂਪਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ, ਇਦਾਨਿ ਮਤ੍ਤਿਕਾਮਕ੍ਖਿਤੋ ਪਲਾਲਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਏવਰੂਪਂ ਭਤ੍ਤਂ ਭੁਞ੍ਜਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਦਸਕਨਿਪਾਤੇ ਭੂਰਿਪਞ੍ਹੇ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha rājā maraṇabhayatajjito punadivase cattāro amacce pakkosāpetvā ‘‘tātā, tumhe cattāro catūsu rathesu ṭhatvā catūhi nagaradvārehi nikkhamitvā yattha mama puttaṃ mahosadhapaṇḍitaṃ passatha, tatthevassa sakkāraṃ katvā khippaṃ ānethā’’ti āṇāpesi. Tepi cattāro ekekena dvārena nikkhamiṃsu. Tesu tayo janā paṇḍitaṃ na passiṃsu. Dakkhiṇadvārena nikkhanto pana dakkhiṇayavamajjhakagāme mahāsattaṃ mattikaṃ āharitvā ācariyassa cakkaṃ vaṭṭetvā mattikāmakkhitasarīraṃ palālapiṭṭhake nisīditvā muṭṭhiṃ muṭṭhiṃ katvā appasūpaṃ yavabhattaṃ bhuñjamānaṃ passi. Kasmā panesa etaṃ kammaṃ akāsīti? Rājā kira ‘‘nissaṃsayaṃ paṇḍito rajjaṃ gaṇhissatī’’ti āsaṅkati. ‘‘So ‘kumbhakārakammena jīvatī’ti sutvā nirāsaṅko bhavissatī’’ti cintetvā evamakāsīti. So amaccaṃ disvā attano santikaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā ‘‘ajja mayhaṃ yaso puna pākatiko bhavissati, amarādeviyā sampāditaṃ nānaggarasabhojanameva bhuñjissāmī’’ti cintetvā gahitaṃ yavabhattapiṇḍaṃ chaḍḍetvā uṭṭhāya mukhaṃ vikkhāletvā nisīdi. Tasmiṃ khaṇe so amacco taṃ upasaṅkami. So pana senakapakkhiko, tasmā naṃ ghaṭento ‘‘paṇḍita, ācariyasenakassa vacanaṃ niyyānikaṃ, tava nāma yase parihīne tathārūpā paññā patiṭṭhā hotuṃ nāsakkhi, idāni mattikāmakkhito palālapiṭṭhe nisīditvā evarūpaṃ bhattaṃ bhuñjasī’’ti vatvā dasakanipāte bhūripañhe paṭhamaṃ gāthamāha –
‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ, ਤ੍વਂ ਅਪਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞ, ਯਾ ਤਾਦਿਸੀ ਸਿਰੀ ਧਿਤੀ ਮਤੀ ਚ।
‘‘Saccaṃ kira, tvaṃ api bhūripañña, yā tādisī sirī dhitī matī ca;
ਨ ਤਾਯਤੇਭਾવવਸੂਪਨਿਤਂ, ਯੋ ਯવਕਂ ਭੁਞ੍ਜਸਿ ਅਪ੍ਪਸੂਪ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੪੫)।
Na tāyatebhāvavasūpanitaṃ, yo yavakaṃ bhuñjasi appasūpa’’nti. (jā. 1.10.145);
ਤਤ੍ਥ ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰਾਤਿ ਯਂ ਆਚਰਿਯਸੇਨਕੋ ਆਹ, ਤਂ ਕਿਰ ਸਚ੍ਚਮੇવ। ਸਿਰੀਤਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ। ਧਿਤੀਤਿ ਅਬ੍ਭੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨવੀਰਿਯਂ। ਨ ਤਾਯਤੇਭਾવવਸੂਪਨਿਤਨ੍ਤਿ ਅਭਾવਸ੍ਸ ਅવੁਡ੍ਢਿਯਾ વਸਂ ਉਪਨੀਤਂ ਤਂ ਨ ਰਕ੍ਖਤਿ ਨ ਗੋਪੇਤਿ, ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਯવਕਨ੍ਤਿ ਯવਭਤ੍ਤਂ।
Tattha saccaṃ kirāti yaṃ ācariyasenako āha, taṃ kira saccameva. Sirīti issariyaṃ. Dhitīti abbhocchinnavīriyaṃ. Na tāyatebhāvavasūpanitanti abhāvassa avuḍḍhiyā vasaṃ upanītaṃ taṃ na rakkhati na gopeti, patiṭṭhā hotuṃ na sakkoti. Yavakanti yavabhattaṃ.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਨ੍ਧਬਾਲ, ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨ ਪੁਨ ਤਂ ਯਸਂ ਪਾਕਤਿਕਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ ਏવਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘andhabāla, ahaṃ attano paññābalena puna taṃ yasaṃ pākatikaṃ kātukāmo evaṃ karomī’’ti vatvā imaṃ gāthādvayamāha –
‘‘ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਪਰਿਪਾਚਯਨ੍ਤੋ, ਕਾਲਾਕਾਲਂ વਿਚਿਨਂ ਛਨ੍ਦਛਨ੍ਨੋ।
‘‘Sukhaṃ dukkhena paripācayanto, kālākālaṃ vicinaṃ chandachanno;
ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਅવਾਪੁਰਨ੍ਤੋ, ਤੇਨਾਹਂ ਤੁਸ੍ਸਾਮਿ ਯવੋਦਨੇਨ॥
Atthassa dvārāni avāpuranto, tenāhaṃ tussāmi yavodanena.
‘‘ਕਾਲਞ੍ਚ ਞਤ੍વਾ ਅਭਿਜੀਹਨਾਯ, ਮਨ੍ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਪਾਚਯਿਤ੍વਾ।
‘‘Kālañca ñatvā abhijīhanāya, mantehi atthaṃ paripācayitvā;
વਿਜਮ੍ਭਿਸ੍ਸਂ ਸੀਹવਿਜਮ੍ਭਿਤਾਨਿ, ਤਾਯਿਦ੍ਧਿਯਾ ਦਕ੍ਖਸਿ ਮਂ ਪੁਨਾਪੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੪੬-੧੪੭)।
Vijambhissaṃ sīhavijambhitāni, tāyiddhiyā dakkhasi maṃ punāpī’’ti. (jā. 1.10.146-147);
ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੋਰਾਣਕਸੁਖਂ ਪਟਿਪਾਕਤਿਕਕਰਣੇਨ ਪਰਿਪਾਚਯਨ੍ਤੋવਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ। ਕਾਲਾਕਾਲਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਚਰਣਕਾਲੋ, ਅਯਂ ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋਤਿ ਏવਂ ਕਾਲਞ੍ਚ ਅਕਾਲਞ੍ਚ વਿਚਿਨਨ੍ਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਕੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਛਨ੍ਨੇਨ ਚਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਚਿਯਾ ਛਨ੍ਨੋ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਕਮ੍ਮੇਨ ਜੀવਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਅવਾਪੁਰਨ੍ਤੋ વਿਹਰਾਮਿ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਹਂ ਯવੋਦਨੇਨ ਤੁਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਜੀਹਨਾਯਾਤਿ વੀਰਿਯਕਰਣਸ੍ਸ। ਮਨ੍ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਪਾਚਯਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਬਲੇਨ ਮਮ ਯਸਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਮਨੋਸਿਲਾਤਲੇ વਿਜਮ੍ਭਮਾਨੋ ਸੀਹੋ વਿਯ વਿਜਮ੍ਭਿਸ੍ਸਂ, ਤਾਯ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਮਂ ਪੁਨਪਿ ਤ੍વਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Tattha dukkhenāti iminā kāyikacetasikadukkhena attano porāṇakasukhaṃ paṭipākatikakaraṇena paripācayantovaḍḍhento. Kālākālanti ayaṃ paṭicchanno hutvā caraṇakālo, ayaṃ appaṭicchannoti evaṃ kālañca akālañca vicinanto rañño kuddhakāle channena caritabbanti ñatvā chandena attano ruciyā channo paṭicchanno hutvā kumbhakārakammena jīvanto attano atthassa kāraṇasaṅkhātāni dvārāni avāpuranto viharāmi, tena kāraṇenāhaṃ yavodanena tussāmīti attho. Abhijīhanāyāti vīriyakaraṇassa. Mantehi atthaṃ paripācayitvāti attano ñāṇabalena mama yasaṃ vaḍḍhetvā manosilātale vijambhamāno sīho viya vijambhissaṃ, tāya iddhiyā maṃ punapi tvaṃ passissasīti.
ਅਥ ਨਂ ਅਮਚ੍ਚੋ ਆਹ – ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਛਤ੍ਤੇ ਅਧਿવਤ੍ਥਾ ਦੇવਤਾ ਰਾਜਾਨਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਰਾਜਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇਸੁ ਏਕੋਪਿ ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਰਾਜਾ ਤવ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਮਂ ਪਹਿਣੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਪਞ੍ਞਾਯ ਆਨੁਭਾવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਪਸ੍ਸਸਿ, ਏવਰੂਪੇ ਹਿ ਕਾਲੇ ਨ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋવ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਆਨੁਭਾવਂ વਣ੍ਣੇਸਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਦਿਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਦਿਨ੍ਨਂ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਸਿ। ਕੁਮ੍ਭਕਾਰੋ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਿਰ ਮਯਾ ਪੇਸਕਾਰਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਿਤੋ’’ਤਿ ਭਯਂ ਆਪਜ੍ਜਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿ, ਆਚਰਿਯ, ਬਹੂਪਕਾਰੋ ਤ੍વਂ ਅਮ੍ਹਾਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਸਹਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾ ਮਤ੍ਤਿਕਾਮਕ੍ਖਿਤੇਨੇવ ਸਰੀਰੇਨ ਰਥੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਅਮਚ੍ਚੋ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਕੁਹਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਦੇવ, ਦਕ੍ਖਿਣਯવਮਜ੍ਝਕਗਾਮੇ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਜੀવਤਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਕ੍ਕੋਸਥਾਤਿ ਸੁਤ੍વਾવ ਅਨ੍ਹਾਯਿਤ੍વਾ ਮਤ੍ਤਿਕਾਮਕ੍ਖਿਤੇਨੇવ ਸਰੀਰੇਨ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸਚੇ ਮਯ੍ਹਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਅਸ੍ਸ, ਇਸ੍ਸਰਿਯવਿਧਿਨਾ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਨਾਯਂ ਮਮ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਮਯਾ ਦਿਨ੍ਨવਿਧਾਨੇਨ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਪવਿਸਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ amacco āha – ‘‘paṇḍita, chatte adhivatthā devatā rājānaṃ pañhaṃ pucchi. Rājā cattāro paṇḍite pucchi. Tesu ekopi taṃ pañhaṃ kathetuṃ nāsakkhi, tasmā rājā tava santikaṃ maṃ pahiṇī’’ti. ‘‘Evaṃ sante paññāya ānubhāvaṃ kasmā na passasi, evarūpe hi kāle na issariyaṃ patiṭṭhā hoti, paññāsampannova patiṭṭhā hotī’’ti mahāsatto paññāya ānubhāvaṃ vaṇṇesi. Amacco raññā ‘‘paṇḍitaṃ diṭṭhaṭṭhāneyeva sakkāraṃ katvā ānethā’’ti dinnaṃ kahāpaṇasahassaṃ mahāsattassa hatthe ṭhapesi. Kumbhakāro ‘‘mahosadhapaṇḍito kira mayā pesakārakammaṃ kārito’’ti bhayaṃ āpajji. Atha naṃ mahāsatto ‘‘mā bhāyi, ācariya, bahūpakāro tvaṃ amhāka’’nti assāsetvā sahassaṃ datvā mattikāmakkhiteneva sarīrena rathe nisīditvā nagaraṃ pāvisi. Amacco rañño ārocetvā ‘‘tāta, kuhiṃ paṇḍito diṭṭho’’ti vutte ‘‘deva, dakkhiṇayavamajjhakagāme kumbhakārakammaṃ katvā jīvati, tumhe pakkosathāti sutvāva anhāyitvā mattikāmakkhiteneva sarīrena āgato’’ti āha. Rājā ‘‘sace mayhaṃ paccatthiko assa, issariyavidhinā careyya, nāyaṃ mama paccatthiko’’ti cintetvā ‘‘mama puttassa ‘attano gharaṃ gantvā nhatvā alaṅkaritvā mayā dinnavidhānena āgacchatū’ti vadeyyāthā’’ti āha. Taṃ sutvā paṇḍito tathā katvā āgantvā ‘‘pavisatū’’ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Rājā paṭisanthāraṃ katvā paṇḍitaṃ vīmaṃsanto imaṃ gāthamāha –
‘‘ਸੁਖੀਪਿ ਹੇਕੇ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਪਾਪਂ, ਅવਣ੍ਣਸਂਸਗ੍ਗਭਯਾ ਪੁਨੇਕੇ।
‘‘Sukhīpi heke na karonti pāpaṃ, avaṇṇasaṃsaggabhayā puneke;
ਪਹੂ ਸਮਾਨੋ વਿਪੁਲਤ੍ਥਚਿਨ੍ਤੀ, ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਮੇ ਨ ਕਰੋਸਿ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੪੮)।
Pahū samāno vipulatthacintī, kiṃ kāraṇā me na karosi dukkha’’nti. (jā. 1.10.148);
ਤਤ੍ਥ ਸੁਖੀਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤ, ਏਕਚ੍ਚੇ ‘‘ਮਯਂ ਸੁਖਿਨੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਇਸ੍ਸਰਿਯਾ, ਅਲਂ ਨੋ ਏਤ੍ਤਕੇਨਾ’’ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਕਾਰਣਾ ਪਾਪਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੇ ‘‘ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਨੋ ਯਸਦਾਯਕਸ੍ਸ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਅਪਰਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ ਅવਣ੍ਣੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅવਣ੍ਣਸਂਸਗ੍ਗਭਯਾ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏਕੋ ਨ ਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਏਕੋ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਸਮਤ੍ਥੋ ਚ વਿਪੁਲਤ੍ਥਚਿਨ੍ਤੀ ਚ, ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਨ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਮ੍ਪਿ ਕਾਰੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਮਮ ਰਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਕਰੋਸੀਤਿ।
Tattha sukhīti paṇḍita, ekacce ‘‘mayaṃ sukhino sampannaissariyā, alaṃ no ettakenā’’ti uttari issariyakāraṇā pāpaṃ na karonti, ekacce ‘‘evarūpassa no yasadāyakassa sāmikassa aparajjhantānaṃ avaṇṇo bhavissatī’’ti avaṇṇasaṃsaggabhayā na karonti. Eko na samattho hoti, eko mandapañño, tvaṃ pana samattho ca vipulatthacintī ca, icchanto pana sakalajambudīpe rajjampi kāreyyāsi. Kiṃ kāraṇā mama rajjaṃ gahetvā dukkhaṃ na karosīti.
ਅਥ ਨਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha naṃ bodhisatto āha –
‘‘ਨ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਤਸੁਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁ, ਪਾਪਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਸਮਾਚਰਨ੍ਤਿ।
‘‘Na paṇḍitā attasukhassa hetu, pāpāni kammāni samācaranti;
ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫੁਟ੍ਠਾ ਖਲਿਤਾਪਿ ਸਨ੍ਤਾ, ਛਨ੍ਦਾ ਚ ਦੋਸਾ ਨ ਜਹਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੪੯)।
Dukkhena phuṭṭhā khalitāpi santā, chandā ca dosā na jahanti dhamma’’nti. (jā. 1.10.149);
ਤਤ੍ਥ ਖਲਿਤਾਪੀਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਖਲਿਤ੍વਾ વਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਠਿਤਸਭਾવਾ ਹੁਤ੍વਾਪਿ। ਨ ਜਹਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪવੇਣਿਯਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸੁਚਰਿਤਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਨ ਜਹਨ੍ਤਿ।
Tattha khalitāpīti sampattito khalitvā vipattiyaṃ ṭhitasabhāvā hutvāpi. Na jahanti dhammanti paveṇiyadhammampi sucaritadhammampi na jahanti.
ਪੁਨ ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વੀਮਂਸਨਤ੍ਥਂ ਖਤ੍ਤਿਯਮਾਯਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Puna rājā tassa vīmaṃsanatthaṃ khattiyamāyaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ વਣ੍ਣੇਨ, ਮੁਦੁਨਾ ਦਾਰੁਣੇਨ વਾ।
‘‘Yena kenaci vaṇṇena, mudunā dāruṇena vā;
ਉਦ੍ਧਰੇ ਦੀਨਮਤ੍ਤਾਨਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸਮਾਚਰੇ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੫੦)।
Uddhare dīnamattānaṃ, pacchā dhammaṃ samācare’’ti. (jā. 1.10.150);
ਤਤ੍ਥ ਦੀਨਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਠਪੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Tattha dīnanti duggataṃ attānaṃ uddharitvā sampattiyaṃ ṭhapeyyāti.
ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਰੁਕ੍ਖੂਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Athassa mahāsatto rukkhūpamaṃ dassento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਛਾਯਾਯ, ਨਿਸੀਦੇਯ੍ਯ ਸਯੇਯ੍ਯ વਾ।
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਾਖਂ ਭਞ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਮਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭੋ ਹਿ ਪਾਪਕੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੫੧)।
Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho hi pāpako’’ti. (jā. 1.10.151);
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਯਦਿ ਪਰਿਭੁਤ੍ਤਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਾਖਂ ਭਞ੍ਜਨ੍ਤੋਪਿ ਮਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭੀ ਹੋਤਿ , ਯੇਹਿ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਮ ਪਿਤਾ ਉਲ਼ਾਰੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋ, ਅਹਞ੍ਚ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਅਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋ, ਤੇਸੁ ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਅਪਰਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਅਹਂ ਕਥਂ ਨਾਮ ਮਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਮਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭਿਭਾવਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਚਿਤ੍ਤਾਚਾਰਂ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evañca pana vatvā – ‘‘mahārāja, yadi paribhuttarukkhassa sākhaṃ bhañjantopi mittadubbhī hoti , yehi tumhehi mama pitā uḷāre issariye patiṭṭhāpito, ahañca mahantena anuggahena anuggahito, tesu tumhesu aparajjhanto ahaṃ kathaṃ nāma mittadubbho na bhaveyya’’nti sabbathāpi attano amittadubbhibhāvaṃ kathetvā rañño cittācāraṃ codento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯਸ੍ਸਾਪਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪੁਰਿਸੋ વਿਜਞ੍ਞਾ, ਯੇ ਚਸ੍ਸ ਕਙ੍ਖਂ વਿਨਯਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤੋ।
‘‘Yassāpi dhammaṃ puriso vijaññā, ye cassa kaṅkhaṃ vinayanti santo;
ਤਂ ਹਿਸ੍ਸ ਦੀਪਞ੍ਚ ਪਰਾਯਣਞ੍ਚ, ਨ ਤੇਨ ਮੇਤ੍ਤਿਂ ਜਰਯੇਥ ਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੫੨)।
Taṃ hissa dīpañca parāyaṇañca, na tena mettiṃ jarayetha pañño’’ti. (jā. 1.10.152);
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਮਹਾਰਾਜ, ਯਸ੍ਸ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਯੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮਂ ਕਾਰਣਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਯੇ ਚਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਙ੍ਖਂ વਿਨਯਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਦੀਪਞ੍ਚੇવ ਪਰਾਯਣਞ੍ਚ, ਤਾਦਿਸੇਨ ਆਚਰਿਯੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਿਤ੍ਤਭਾવਂ ਨਾਮ ਨ ਜੀਰੇਯ੍ਯ ਨ ਨਾਸੇਯ੍ਯ।
Tassattho – mahārāja, yassa ācariyassa santikā yo puriso appamattakampi dhammaṃ kāraṇaṃ jāneyya, ye cassa santo uppannaṃ kaṅkhaṃ vinayanti, taṃ tassa patiṭṭhānaṭṭhena dīpañceva parāyaṇañca, tādisena ācariyena saddhiṃ paṇḍito mittabhāvaṃ nāma na jīreyya na nāseyya.
ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Idāni taṃ ovadanto imaṃ gāthādvayamāha –
‘‘ਅਲਸੋ ਗਿਹੀ ਕਾਮਭੋਗੀ ਨ ਸਾਧੁ, ਅਸਞ੍ਞਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਨ ਸਾਧੁ।
‘‘Alaso gihī kāmabhogī na sādhu, asaññato pabbajito na sādhu;
ਰਾਜਾ ਨ ਸਾਧੁ ਅਨਿਸਮ੍ਮਕਾਰੀ, ਯੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕੋਧਨੋ ਤਂ ਨ ਸਾਧੁ॥
Rājā na sādhu anisammakārī, yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu.
‘‘ਨਿਸਮ੍ਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਕਯਿਰਾ, ਨਾਨਿਸਮ੍ਮ ਦਿਸਮ੍ਪਤਿ।
‘‘Nisamma khattiyo kayirā, nānisamma disampati;
ਨਿਸਮ੍ਮਕਾਰਿਨੋ ਰਾਜ, ਯਸੋ ਕਿਤ੍ਤਿ ਚ વਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੫੩-੧੫੪)।
Nisammakārino rāja, yaso kitti ca vaḍḍhatī’’ti. (jā. 1.10.153-154);
ਤਤ੍ਥ ਨ ਸਾਧੂਤਿ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰੋ। ਅਨਿਸਮ੍ਮਕਾਰੀਤਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੁਤ੍વਾ ਅਨੁਪਧਾਰੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕਾਰਕੋ। ਯਸੋ ਕਿਤ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਪਰਿવਾਰੋ ਚ ਗੁਣਕਿਤ੍ਤਿ ਚ ਏਕਨ੍ਤੇਨ વਡ੍ਢਤੀਤਿ।
Tattha na sādhūti na sundaro. Anisammakārīti kiñci sutvā anupadhāretvā attano paccakkhaṃ akatvā kārako. Yaso kitti cāti issariyaparivāro ca guṇakitti ca ekantena vaḍḍhatīti.
ਭੂਰਿਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Bhūripañho niṭṭhito.
ਦੇવਤਾਪਞ੍ਹੋ
Devatāpañho
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤੇ ਰਾਜਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਨੀਚਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤੇ ਅਧਿવਤ੍ਥਾ ਦੇવਤਾ ਮਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਞ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਤੇ ਅਹਂ ਨ ਜਾਨਾਮਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਨ ਜਾਨਿਂਸੁ, ਕਥੇਹਿ ਮੇ, ਤਾਤ, ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ’’ਤਿ। ਮਹਾਰਾਜ, ਛਤ੍ਤੇ ਅਧਿવਤ੍ਥਾ ਦੇવਤਾ વਾ ਹੋਤੁ, ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦਯੋ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਂ ਅਹਂ ਕਥੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਮਿ। વਦ, ਮਹਾਰਾਜ, ਦੇવਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹੇਤਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਦੇવਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ vutte rājā mahāsattaṃ samussitasetacchatte rājapallaṅke nisīdāpetvā sayaṃ nīcāsane nisīditvā āha – ‘‘paṇḍita, setacchatte adhivatthā devatā maṃ cattāro pañhe pucchi, te ahaṃ na jānāmi. Cattāropi paṇḍitā na jāniṃsu, kathehi me, tāta, te pañhe’’ti. Mahārāja, chatte adhivatthā devatā vā hotu, cātumahārājikādayo vā hontu, yena kenaci pucchitapañhaṃ ahaṃ kathetuṃ sakkomi. Vada, mahārāja, devatāya pucchitapañheti. Atha rājā devatāya pucchitaniyāmeneva kathento paṭhamaṃ gāthamāha –
‘‘ਹਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ, ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਰਿਸੁਮ੍ਭਤਿ।
‘‘Hanti hatthehi pādehi, mukhañca parisumbhati;
ਸ વੇ ਰਾਜ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਕਂ ਤੇਨ ਤ੍વਾਭਿਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੪.੧੯੭)।
Sa ve rāja piyo hoti, kaṃ tena tvābhipassasī’’ti. (jā. 1.4.197);
ਤਤ੍ਥ ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਪਹਰਤਿ। ਪਰਿਸੁਮ੍ਭਤੀਤਿ ਪਹਰਤਿਯੇવ। ਸ વੇਤਿ ਸੋ ਏવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਂ ਤੇਨ ਤ੍વਾਭਿਪਸ੍ਸਸੀਤਿ ਤੇਨ ਪਹਰਣਕਾਰਣੇਨ ਪਿਯਂ ਕਤਮਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਤ੍વਂ, ਰਾਜ, ਅਭਿਪਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Tattha hantīti paharati. Parisumbhatīti paharatiyeva. Sa veti so evaṃ karonto piyo hoti. Kaṃ tena tvābhipassasīti tena paharaṇakāraṇena piyaṃ katamaṃ puggalaṃ tvaṃ, rāja, abhipassasīti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਗਗਨਤਲੇ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਅਤ੍ਥੋ ਪਾਕਟੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਣ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯਦਾ ਹਿ ਮਾਤੁਅਙ੍ਕੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਦਹਰਕੁਮਾਰੋ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੋ ਮਾਤਰਂ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇਹਿ ਪਹਰਤਿ, ਕੇਸੇ ਲੁਞ੍ਚਤਿ, ਮੁਟ੍ਠਿਨਾ ਮੁਖਂ ਪਹਰਤਿ, ਤਦਾ ਨਂ ਮਾਤਾ ‘ਚੋਰਪੁਤ੍ਤਕ, ਕਥਂ ਤ੍વਂ ਨੋ ਏવਂ ਪਹਰਸੀ’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪੇਮਸਿਨੇਹવਸੇਨੇવ વਤ੍વਾ ਪੇਮਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਆਲਿਙ੍ਗਿਤ੍વਾ ਥਨਨ੍ਤਰੇ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਮੁਖਂ ਪਰਿਚੁਮ੍ਬਤਿ। ਇਤਿ ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਏવਰੂਪੇ ਕਾਲੇ ਪਿਯਤਰੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪਿਤੁਨੋਪੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਗਗਨਮਜ੍ਝੇ ਸੂਰਿਯਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦੇવਤਾ ਛਤ੍ਤਪਿਣ੍ਡਿਕਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਪਡ੍ਢਂ ਸਰੀਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਕਥਿਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰੇਨ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਰਤਨਚਙ੍ਕੋਟਕਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧવਾਸੇਹਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਪ੍ਫਾਦੀਹਿ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਇਤਰਂ ਪਞ੍ਹਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ‘‘વਦ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਦੁਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Mahāsattassa taṃ kathaṃ sutvāva gaganatale puṇṇacando viya attho pākaṭo ahosi. Atha mahāsatto ‘‘suṇa, mahārāja, yadā hi mātuaṅke nipanno daharakumāro haṭṭhatuṭṭho kīḷanto mātaraṃ hatthapādehi paharati, kese luñcati, muṭṭhinā mukhaṃ paharati, tadā naṃ mātā ‘coraputtaka, kathaṃ tvaṃ no evaṃ paharasī’tiādīni pemasinehavaseneva vatvā pemaṃ sandhāretuṃ asakkontī āliṅgitvā thanantare nipajjāpetvā mukhaṃ paricumbati. Iti so tassā evarūpe kāle piyataro hoti, tathā pitunopī’’ti evaṃ gaganamajjhe sūriyaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā pañhaṃ kathesi. Taṃ sutvā devatā chattapiṇḍikaṃ vivaritvā nikkhamitvā upaḍḍhaṃ sarīraṃ dassetvā ‘‘sukathito paṇḍitena pañho’’ti madhurassarena sādhukāraṃ datvā ratanacaṅkoṭakaṃ pūretvā dibbapupphagandhavāsehi bodhisattaṃ pūjetvā antaradhāyi. Rājāpi paṇḍitaṃ pupphādīhi pūjetvā itaraṃ pañhaṃ yācitvā ‘‘vada, mahārājā’’ti vutte dutiyaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਕ੍ਕੋਸਤਿ ਯਥਾਕਾਮਂ, ਆਗਮਞ੍ਚਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Akkosati yathākāmaṃ, āgamañcassa icchati;
ਸ વੇ ਰਾਜ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਕਂ ਤੇਨ ਤ੍વਾਭਿਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੪.੧੯੮)।
Sa ve rāja piyo hoti, kaṃ tena tvābhipassasī’’ti. (jā. 1.4.198);
ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾਤਾ વਚਨਪੇਸਨਂ ਕਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠવਸ੍ਸਿਕਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ‘ਤਾਤ, ਖੇਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛ, ਅਨ੍ਤਰਾਪਣਂ ਗਚ੍ਛਾ’ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ‘ਅਮ੍ਮ, ਸਚੇ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਖਾਦਨੀਯਂ ਭੋਜਨੀਯਂ ਦਸ੍ਸਸਿ, ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਸਾਧੁ, ਪੁਤ੍ਤ, ਗਣ੍ਹਾਹੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਦੇਤਿ। ਸੋ ਦਾਰਕੋ ਤਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਬਹਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਾਰਕੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਮਾਤੁਪੇਸਨਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਮਾਤਰਾ ‘‘ਤਾਤ, ਗਚ੍ਛਾਹੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੋ ਮਾਤਰਂ ‘ਅਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਸੀਤਾਯ ਘਰਚ੍ਛਾਯਾਯ ਨਿਸੀਦਸਿ, ਕਿਂ ਪਨ ਅਹਂ ਤવ ਬਹਿ ਪੇਸਨਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਹਂ ਤਂ વਞ੍ਚੇਮੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥવਿਕਾਰਮੁਖવਿਕਾਰੇ ਕਤ੍વਾ ਗਤੋ। ਸਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਦਣ੍ਡਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਤ੍વਂ ਮਮ ਸਨ੍ਤਕਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਖੇਤ੍ਤੇ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਸੀ’ਤਿ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤੀ વੇਗੇਨ ਪਲਾਯਨ੍ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ‘ਚੋਰਾ ਤਂ ਖਣ੍ਡਾਖਣ੍ਡਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੂ’ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਯਥਾਕਾਮਂ ਅਕ੍ਕੋਸਤਿ ਪਰਿਭਾਸਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਮੁਖੇਨ ਭਣਤਿ, ਤਥਾ ਹਦਯੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਆਗਮਨਞ੍ਚਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਦਿવਸਭਾਗਂ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਸਾਯਂ ਗੇਹਂ ਪવਿਸਿਤੁਂ ਅવਿਸਹਨ੍ਤੋ ਞਾਤਕਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਮਾਤਾਪਿਸ੍ਸ ਆਗਮਨਮਗ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੀ ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘ਪવਿਸਿਤੁਂ ਨ વਿਸਹਤਿ ਮਞ੍ਞੇ’ਤਿ ਸੋਕਸ੍ਸ ਹਦਯਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸੁਪੁਣ੍ਣੇਹਿ ਨੇਤ੍ਤੇਹਿ ਞਾਤਿਘਰੇ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੀ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਆਲਿਙ੍ਗਿਤ੍વਾ ਸੀਸੇ ਚੁਮ੍ਬਿਤ੍વਾ ਉਭੋਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਤਾਤ ਪਿਯਪੁਤ੍ਤਕ, ਮਮ વਚਨਂ ਹਦਯੇ ਠਪੇਸੀ’ਤਿ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਪੇਮਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਏવਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾਤੁਯਾ ਕੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਿਯਤਰੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਸਿ। ਦੇવਤਾ ਤਥੇવ ਪੂਜੇਸਿ।
Athassa mahāsatto – ‘‘mahārāja, mātā vacanapesanaṃ kātuṃ samatthaṃ sattaṭṭhavassikaṃ puttaṃ ‘tāta, khettaṃ gaccha, antarāpaṇaṃ gacchā’tiādīni vatvā ‘amma, sace idañcidañca khādanīyaṃ bhojanīyaṃ dassasi, gamissāmī’ti vutte ‘sādhu, putta, gaṇhāhī’ti vatvā deti. So dārako taṃ khāditvā bahi gantvā dārakehi saddhiṃ kīḷitvā mātupesanaṃ na gacchati. Mātarā ‘‘tāta, gacchāhī’ti vutte so mātaraṃ ‘amma, tvaṃ sītāya gharacchāyāya nisīdasi, kiṃ pana ahaṃ tava bahi pesanakammaṃ karissāmi, ahaṃ taṃ vañcemī’ti vatvā hatthavikāramukhavikāre katvā gato. Sā gacchantaṃ disvā kujjhitvā daṇḍakaṃ gahetvā ‘tvaṃ mama santakaṃ khāditvā khette kiccaṃ kātuṃ na icchasī’ti tajjentī vegena palāyantaṃ anubandhitvā pāpuṇituṃ asakkontī ‘corā taṃ khaṇḍākhaṇḍaṃ chindantū’tiādīni vatvā yathākāmaṃ akkosati paribhāsati. Yaṃ pana mukhena bhaṇati, tathā hadaye appamattakampi na icchati, āgamanañcassa icchati, so divasabhāgaṃ kīḷitvā sāyaṃ gehaṃ pavisituṃ avisahanto ñātakānaṃ santikaṃ gacchati. Mātāpissa āgamanamaggaṃ olokentī anāgacchantaṃ disvā ‘pavisituṃ na visahati maññe’ti sokassa hadayaṃ pūretvā assupuṇṇehi nettehi ñātighare upadhārentī puttaṃ disvā āliṅgitvā sīse cumbitvā ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā ‘tāta piyaputtaka, mama vacanaṃ hadaye ṭhapesī’ti atirekataraṃ pemaṃ uppādesi. Evaṃ, mahārāja, mātuyā kuddhakāle putto piyataro nāma hotī’’ti dutiyaṃ pañhaṃ kathesi. Devatā tatheva pūjesi.
ਰਾਜਾਪਿ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਤਤਿਯਂ ਪਞ੍ਹਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ‘‘વਦ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājāpi pūjetvā tatiyaṃ pañhaṃ yācitvā ‘‘vada, mahārājā’’ti vutte tatiyaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਬ੍ਭਕ੍ਖਾਤਿ ਅਭੂਤੇਨ, ਅਲਿਕੇਨਾਭਿਸਾਰਯੇ।
‘‘Abbhakkhāti abhūtena, alikenābhisāraye;
ਸ વੇ ਰਾਜ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਕਂ ਤੇਨ ਤ੍વਾਭਿਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੪.੧੯੯)।
Sa ve rāja piyo hoti, kaṃ tena tvābhipassasī’’ti. (jā. 1.4.199);
ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਰਾਜ, ਯਦਾ ਉਭੋ ਜਯਮ੍ਪਤਿਕਾ ਰਹੋਗਤਾ ਲੋਕਸ੍ਸਾਦਰਤਿਯਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾ ‘ਭਦ੍ਦੇ, ਤવ ਮਯਿ ਪੇਮਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਹਦਯਂ ਤੇ ਬਹਿ ਗਤ’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਅਲਿਕੇਨ ਸਾਰੇਨ੍ਤਿ ਚੋਦੇਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਤੇ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਿਯਾਯਨ੍ਤਿ। ਏવਮਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ ਕਥੇਸਿ। ਦੇવਤਾ ਤਥੇવ ਪੂਜੇਸਿ।
Athassa mahāsatto ‘‘rāja, yadā ubho jayampatikā rahogatā lokassādaratiyā kīḷantā ‘bhadde, tava mayi pemaṃ natthi, hadayaṃ te bahi gata’nti evaṃ aññamaññaṃ abhūtena abbhācikkhanti, alikena sārenti codenti, tadā te atirekataraṃ aññamaññaṃ piyāyanti. Evamassa pañhassa atthaṃ jānāhī’’ti kathesi. Devatā tatheva pūjesi.
ਰਾਜਾਪਿ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਇਤਰਂ ਪਞ੍ਹਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ‘‘વਦ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājāpi pūjetvā itaraṃ pañhaṃ yācitvā ‘‘vada, mahārājā’’ti vutte catutthaṃ gāthamāha –
‘‘ਹਰਂ ਅਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਾਨਞ੍ਚ, વਤ੍ਥਸੇਨਾਸਨਾਨਿ ਚ।
‘‘Haraṃ annañca pānañca, vatthasenāsanāni ca;
ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁਹਰਾ ਸਨ੍ਤਾ, ਤੇ વੇ ਰਾਜ ਪਿਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Aññadatthuharā santā, te ve rāja piyā honti;
ਕਂ ਤੇਨ ਤ੍વਾਭਿਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੪.੨੦੦)।
Kaṃ tena tvābhipassasī’’ti. (jā. 1.4.200);
ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਯਂ ਪਞ੍ਹੋ ਧਮ੍ਮਿਕਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਦ੍ਧਾਨਿ ਹਿ ਕੁਲਾਨਿ ਇਧਲੋਕਪਰਲੋਕਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਦੇਨ੍ਤਿ ਚੇવ ਦਾਤੁਕਾਮਾਨਿ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਤਥਾਰੂਪੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਯਾਚਨ੍ਤੇਪਿ ਲਦ੍ਧਂ ਹਰਨ੍ਤੇ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੇਪਿ ਦਿਸ੍વਾ ‘ਅਮ੍ਹੇਯੇવ ਯਾਚਨ੍ਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂਯੇવ ਸਨ੍ਤਕਾਨਿ ਅਨ੍ਨਪਾਨਾਦੀਨਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਤੇਸੁ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਪੇਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁਹਰਾ ਸਨ੍ਤਾ ਏਕਂਸੇਨ ਯਾਚਨ੍ਤਾ ਚੇવ ਲਦ੍ਧਂ ਹਰਨ੍ਤਾ ਚ ਸਮਾਨਾ ਪਿਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਕਥੇਸਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਪਞ੍ਹੇ ਕਥਿਤੇ ਦੇવਤਾ ਤਥੇવ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਰਤਨਪੂਰਂ ਰਤਨਚਙ੍ਕੋਟਕਂ ‘‘ਗਣ੍ਹ, ਮਹਾਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ ਖਿਪਿ। ਰਾਜਾਪਿਸ੍ਸ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਪੂਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਤਿવਿਯ ਪਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸੇਨਾਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਸੋ ਮਹਾ ਅਹੋਸਿ।
Athassa mahāsatto ‘‘mahārāja, ayaṃ pañho dhammikasamaṇabrāhmaṇe sandhāya vutto. Saddhāni hi kulāni idhalokaparalokaṃ saddahitvā denti ceva dātukāmāni ca honti, tāni tathārūpe samaṇabrāhmaṇe yācantepi laddhaṃ harante bhuñjantepi disvā ‘amheyeva yācanti, amhākaṃyeva santakāni annapānādīni paribhuñjantī’ti tesu atirekataraṃ pemaṃ karonti. Evaṃ kho, mahārāja, aññadatthuharā santā ekaṃsena yācantā ceva laddhaṃ harantā ca samānā piyā hontī’’ti kathesi. Imasmiṃ pana pañhe kathite devatā tatheva pūjetvā sādhukāraṃ datvā sattaratanapūraṃ ratanacaṅkoṭakaṃ ‘‘gaṇha, mahāpaṇḍitā’’ti mahāsattassa pādamūle khipi. Rājāpissa atirekataraṃ pūjaṃ karonto ativiya pasīditvā senāpatiṭṭhānaṃ adāsi. Tato paṭṭhāya mahāsattassa yaso mahā ahosi.
ਦੇવਤਾਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Devatāpañho niṭṭhito.
ਪਞ੍ਚਪਣ੍ਡਿਤਪਞ੍ਹੋ
Pañcapaṇḍitapañho
ਪੁਨ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਇਦਾਨਿ ਮਹਨ੍ਤਤਰੋ ਜਾਤੋ, ਕਿਂ ਕਰੋਮਾ’’ਤਿ ਮਨ੍ਤਯਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇ ਸੇਨਕੋ ਆਹ – ‘‘ਹੋਤੁ ਦਿਟ੍ਠੋ ਮੇ ਉਪਾਯੋ, ਮਯਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮ, ਸੋ ‘ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਅਥ ਨਂ ‘ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇ, ਦੇવ, ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਜਾਤੋ’ਤਿ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਤਸ੍ਸ ਘਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮਮ੍ਹਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੇਨਕੋ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਪੁਰਿਸੇਨ ਨਾਮ ਕਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਸਚ੍ਚੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਚ੍ਚੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ ਕਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਧਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਧਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਮਨ੍ਤੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਮਨ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਪਰਸ੍ਸ ਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੁ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਜਾਤੋ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ‘‘ਨਾਹਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਾਮਿ, ਨ ਸੋ ਮਯ੍ਹਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ । ਸਚ੍ਚਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਦ੍ਦਹਥ, ਅਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਪਨ ਤਮੇવ ਪੁਚ੍ਛਥ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ਸਚੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨਾਮ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਸਚੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ, ਮਨੋਰਥੇ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਤਦਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖਾ ਭવੇਯ੍ਯਾਥਾਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਸੁ વੀਸਤਿਨਿਪਾਤੇ ਪਞ੍ਚਪਣ੍ਡਿਤਪਞ੍ਹੇ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Puna te cattāro paṇḍitā ‘‘ambho, gahapatiputto idāni mahantataro jāto, kiṃ karomā’’ti mantayiṃsu. Atha ne senako āha – ‘‘hotu diṭṭho me upāyo, mayaṃ gahapatiputtaṃ upasaṅkamitvā ‘rahassaṃ nāma kassa kathetuṃ vaṭṭatī’ti pucchissāma, so ‘na kassaci kathetabba’nti vakkhati. Atha naṃ ‘gahapatiputto te, deva, paccatthiko jāto’ti paribhindissāmā’’ti. Te cattāropi paṇḍitā tassa gharaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘paṇḍita, pañhaṃ pucchitukāmamhā’’ti vatvā ‘‘pucchathā’’ti vutte senako pucchi ‘‘paṇḍita, purisena nāma kattha patiṭṭhātabba’’nti? ‘‘Sacce patiṭṭhātabba’’nti. ‘‘Sacce patiṭṭhitena kiṃ uppādetabba’’nti? ‘‘Dhanaṃ uppādetabba’’nti. ‘‘Dhanaṃ uppādetvā kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Manto gahetabbo’’ti. ‘‘Mantaṃ gahetvā kiṃ kātabba’’nti? ‘‘Attano rahassaṃ parassa na kathetabba’’nti. Te ‘‘sādhu paṇḍitā’’ti vatvā tuṭṭhamānasā hutvā ‘‘idāni gahapatiputtassa piṭṭhiṃ passissāmā’’ti rañño santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, gahapatiputto te paccatthiko jāto’’ti vadiṃsu. ‘‘Nāhaṃ tumhākaṃ vacanaṃ saddahāmi, na so mayhaṃ paccatthiko bhavissatī’’ti . Saccaṃ, mahārāja, saddahatha, asaddahanto pana tameva pucchatha ‘‘paṇḍita, attano rahassaṃ nāma kassa kathetabba’’nti? Sace paccatthiko na bhavissati, ‘‘asukassa nāma kathetabba’’nti vakkhati. Sace paccatthiko bhavissati, ‘‘kassaci na kathetabbaṃ, manorathe paripuṇṇe kathetabba’’nti vakkhati. Tadā amhākaṃ vacanaṃ saddahitvā nikkaṅkhā bhaveyyāthāti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ekadivasaṃ sabbesu samāgantvā nisinnesu vīsatinipāte pañcapaṇḍitapañhe paṭhamaṃ gāthamāha –
‘‘ਪਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸਮਾਗਤਾਤ੍ਥ, ਪਞ੍ਹਾ ਮੇ ਪਟਿਭਾਤਿ ਤਂ ਸੁਣਾਥ।
‘‘Pañca paṇḍitā samāgatāttha, pañhā me paṭibhāti taṃ suṇātha;
ਨਿਨ੍ਦਿਯਮਤ੍ਥਂ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ, ਕਸ੍ਸੇવਾવਿਕਰੇਯ੍ਯ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੧੫)।
Nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā, kassevāvikareyya guyhamattha’’nti. (jā. 1.15.315);
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਸੇਨਕੋ ‘‘ਰਾਜਾਨਮ੍ਪਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂਯੇવ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ vutte senako ‘‘rājānampi amhākaṃyeva abbhantare pakkhipissāmī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਤ੍વਂ ਆવਿਕਰੋਹਿ ਭੂਮਿਪਾਲ, ਭਤ੍ਤਾ ਭਾਰਸਹੋ ਤੁવਂ વਦੇਤਂ।
‘‘Tvaṃ āvikarohi bhūmipāla, bhattā bhārasaho tuvaṃ vadetaṃ;
ਤવ ਛਨ੍ਦਰੁਚੀਨਿ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ, ਅਥ વਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਜਨਿਨ੍ਦ ਪਞ੍ਚ ਧੀਰਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੧੬)।
Tava chandarucīni sammasitvā, atha vakkhanti janinda pañca dhīrā’’ti. (jā. 1.15.316);
ਤਤ੍ਥ ਭਤ੍ਤਾਤਿ ਤ੍વਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਾਮਿਕੋ ਚੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਚ ਭਾਰਸ੍ਸ ਸਹੋ, ਪਠਮਂ ਤਾવ ਤ੍વਮੇવ ਏਤਂ વਦੇਹਿ। ਤવ ਛਨ੍ਦਰੁਚੀਨੀਤਿ ਪਚ੍ਛਾ ਤવ ਛਨ੍ਦਞ੍ਚੇવ ਰੁਚ੍ਚਨਕਾਰਣਾਨਿ ਚ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ વਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।
Tattha bhattāti tvaṃ amhākaṃ sāmiko ceva uppannassa ca bhārassa saho, paṭhamaṃ tāva tvameva etaṃ vadehi. Tava chandarucīnīti pacchā tava chandañceva ruccanakāraṇāni ca sammasitvā ime pañca paṇḍitā vakkhanti.
ਅਥ ਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਲੇਸવਸਿਕਤਾਯ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha rājā attano kilesavasikatāya imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯਾ ਸੀਲવਤੀ ਅਨਞ੍ਞਥੇਯ੍ਯਾ, ਭਤ੍ਤੁਚ੍ਛਨ੍ਦવਸਾਨੁਗਾ ਪਿਯਾ ਮਨਾਪਾ।
‘‘Yā sīlavatī anaññatheyyā, bhattucchandavasānugā piyā manāpā;
ਨਿਨ੍ਦਿਯਮਤ੍ਥਂ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ, ਭਰਿਯਾਯਾવਿਕਰੇਯ੍ਯ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੧੭)।
Nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā, bhariyāyāvikareyya guyhamattha’’nti. (jā. 1.15.317);
ਤਤ੍ਥ ਅਨਞ੍ਞਥੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਨ ਥੇਨਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha anaññatheyyāti kilesavasena aññena na thenitabbā.
ਤਤੋ ਸੇਨਕੋ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਰਾਜਾਨਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਸਯਂਕਤਕਾਰਣਮੇવ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato senako ‘‘idāni rājānaṃ amhākaṃ abbhantare pakkhipimhā’’ti tussitvā sayaṃkatakāraṇameva dīpento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯੋ ਕਿਚ੍ਛਗਤਸ੍ਸ ਆਤੁਰਸ੍ਸ, ਸਰਣਂ ਹੋਤਿ ਗਤੀ ਪਰਾਯਣਞ੍ਚ।
‘‘Yo kicchagatassa āturassa, saraṇaṃ hoti gatī parāyaṇañca;
ਨਿਨ੍ਦਿਯਮਤ੍ਥਂ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ, ਸਖਿਨੋવਾવਿਕਰੇਯ੍ਯ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੧੮)।
Nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā, sakhinovāvikareyya guyhamattha’’nti. (jā. 1.15.318);
ਅਥ ਰਾਜਾ ਪੁਕ੍ਕੁਸਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਥਂ, ਪੁਕ੍ਕੁਸ, ਪਸ੍ਸਸਿ, ਨਿਨ੍ਦਿਯਂ વਾ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha rājā pukkusaṃ pucchi ‘‘kathaṃ, pukkusa, passasi, nindiyaṃ vā pasaṃsiyaṃ vā rahassaṃ kassa kathetabba’’nti? So kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਜੇਟ੍ਠੋ ਅਥ ਮਜ੍ਝਿਮੋ ਕਨਿਟ੍ਠੋ, ਯੋ ਚੇ ਸੀਲਸਮਾਹਿਤੋ ਠਿਤਤ੍ਤੋ।
‘‘Jeṭṭho atha majjhimo kaniṭṭho, yo ce sīlasamāhito ṭhitatto;
ਨਿਨ੍ਦਿਯਮਤ੍ਥਂ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ, ਭਾਤੁવਾવਿਕਰੇਯ੍ਯ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੧੯)।
Nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā, bhātuvāvikareyya guyhamattha’’nti. (jā. 1.15.319);
ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਤ੍ਤੋਤਿ ਠਿਤਸਭਾવੋ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨੋ।
Tattha ṭhitattoti ṭhitasabhāvo nibbisevano.
ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਕਾਮਿਨ੍ਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਥਂ ਕਾਮਿਨ੍ਦ ਪਸ੍ਸਸਿ, ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato rājā kāmindaṃ pucchi ‘‘kathaṃ kāminda passasi, rahassaṃ kassa kathetabba’’nti? So kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯੋ વੇ ਪਿਤੁਹਦਯਸ੍ਸ ਪਦ੍ਧਗੂ, ਅਨੁਜਾਤੋ ਪਿਤਰਂ ਅਨੋਮਪਞ੍ਞੋ।
‘‘Yo ve pituhadayassa paddhagū, anujāto pitaraṃ anomapañño;
ਨਿਨ੍ਦਿਯਮਤ੍ਥਂ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ, ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾવਿਕਰੇਯ੍ਯ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੦)।
Nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā, puttassāvikareyya guyhamattha’’nti. (jā. 1.15.320);
ਤਤ੍ਥ ਪਦ੍ਧਗੂਤਿ ਪੇਸਨਕਾਰਕੋ ਯੋ ਪਿਤੁਸ੍ਸ ਪੇਸਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਪਿਤੁ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇ વਤ੍ਤਤਿ, ਓવਾਦਕ੍ਖਮੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਜਾਤੋਤਿ ਤਯੋ ਪੁਤ੍ਤਾ ਅਤਿਜਾਤੋ ਚ ਅਨੁਜਾਤੋ ਚ ਅવਜਾਤੋ ਚਾਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਯਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਅਤਿਜਾਤੋ, ਕੁਲਭਾਰੋ ਅવਜਾਤੋ, ਕੁਲਪવੇਣਿਰਕ੍ਖਕੋ ਪਨ ਅਨੁਜਾਤੋ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏવਮਾਹ।
Tattha paddhagūti pesanakārako yo pitussa pesanaṃ karoti, pitu cittassa vase vattati, ovādakkhamo hotīti attho. Anujātoti tayo puttā atijāto ca anujāto ca avajāto cāti. Anuppannaṃ yasaṃ uppādento atijāto, kulabhāro avajāto, kulapaveṇirakkhako pana anujāto. Taṃ sandhāya evamāha.
ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਦੇવਿਨ੍ਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਕਥਂ ਦੇવਿਨ੍ਦ, ਪਸ੍ਸਸਿ, ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਤਕਾਰਣਮੇવ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato rājā devindaṃ pucchi – ‘‘kathaṃ devinda, passasi, rahassaṃ kassa kathetabba’’nti? So attano katakāraṇameva kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਮਾਤਾ ਦ੍વਿਪਦਾਜਨਿਨ੍ਦਸੇਟ੍ਠ, ਯਾ ਨਂ ਪੋਸੇਤਿ ਛਨ੍ਦਸਾ ਪਿਯੇਨ।
‘‘Mātā dvipadājanindaseṭṭha, yā naṃ poseti chandasā piyena;
ਨਿਨ੍ਦਿਯਮਤ੍ਥਂ ਪਸਂਸਿਯਂ વਾ, ਮਾਤੁਯਾવਿਕਰੇਯ੍ਯ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੧)।
Nindiyamatthaṃ pasaṃsiyaṃ vā, mātuyāvikareyya guyhamattha’’nti. (jā. 1.15.321);
ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਿਪਦਾਜਨਿਨ੍ਦਸੇਟ੍ਠਾਤਿ ਦ੍વਿਪਦਾਨਂ ਸੇਟ੍ਠ, ਜਨਿਨ੍ਦ। ਛਨ੍ਦਸਾ ਪਿਯੇਨਾਤਿ ਛਨ੍ਦੇਨ ਚੇવ ਪੇਮੇਨ ਚ।
Tattha dvipadājanindaseṭṭhāti dvipadānaṃ seṭṭha, janinda. Chandasā piyenāti chandena ceva pemena ca.
ਏવਂ ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਸਿ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਯਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਨ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਤਿ, ਤਾવ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਧਿવਾਸੇਯ੍ਯ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਨ ਕਥੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਸੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ te pucchitvā rājā paṇḍitaṃ pucchi ‘‘kathaṃ passasi, paṇḍita, rahassaṃ kassa kathetabba’’nti. ‘‘Mahārāja, yāva attano icchitaṃ na nipphajjati, tāva paṇḍito adhivāseyya, kassaci na katheyyā’’ti so imaṃ gāthamāha –
‘‘ਗੁਯ੍ਹਸ੍ਸ ਹਿ ਗੁਯ੍ਹਮੇવ ਸਾਧੁ, ਨ ਹਿ ਗੁਯ੍ਹਸ੍ਸ ਪਸਤ੍ਥਮਾવਿਕਮ੍ਮਂ।
‘‘Guyhassa hi guyhameva sādhu, na hi guyhassa pasatthamāvikammaṃ;
ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਾ ਸਹੇਯ੍ਯ ਧੀਰੋ, ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋવ ਯਥਾਸੁਖਂ ਭਣੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੨)।
Anipphannatā saheyya dhīro, nipphannova yathāsukhaṃ bhaṇeyyā’’ti. (jā. 1.15.322);
ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਯਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਨ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਤਿ, ਤਾવ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਧਿવਾਸੇਯ੍ਯ, ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਥੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Tattha anipphannatāti mahārāja, yāva attano icchitaṃ na nipphajjati, tāva paṇḍito adhivāseyya, na kassaci katheyyāti.
ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਪਨ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੇਨਕੋ ਰਾਜਾਨਂ ਓਲੋਕੇਸਿ, ਰਾਜਾਪਿ ਸੇਨਕਮੁਖਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਜਾਨਿ ‘‘ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਪਠਮਮੇવ ਮਂ ਰਞ੍ਞੋ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਿਂਸੁ, વੀਮਂਸਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਹੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਕਥੇਨ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ, ਦੀਪਾ ਜਲਿਤਾ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਰਾਜਕਮ੍ਮਾਨਿ ਨਾਮ ਭਾਰਿਯਾਨਿ, ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ‘ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ, ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਏਕੋ ‘ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’ਤਿ ਆਹ , ਏਕੋ ‘ਭਾਤੁਸ੍ਸ, ਏਕੋ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਏਕੋ ਮਾਤੁ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’ਤਿ ਆਹ। ਇਮੇਹਿ ਏਤਂ ਕਤਮੇવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਮੇવ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਾਮਿ, ਹੋਤੁ ਅਜ੍ਜੇવ ਏਤਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਦਿવਸੇਸੁ ਰਾਜਕੁਲਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਦ੍વਾਰੇ ਏਕਸ੍ਸ ਭਤ੍ਤਅਮ੍ਬਣਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯਾਨਿ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਘਰਾਨਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਅਹਂ ਏਤੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਅਮ੍ਬਣਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਅਮ੍ਬਣਂ ਉਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਰਣਂ ਅਤ੍ਥਰਾਪੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਬਣਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਅਦਾਸਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਚਤੂਸੁ ਪਣ੍ਡਿਤੇਸੁ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਤੇਸੁ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਂ ਆਨੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਸੇਨਕੋਪਿ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨਂ ਨ ਸਦ੍ਦਹਥ, ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਨਿਸਾਮੇਤ੍વਾવ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰੋਮ, ਸੇਨਕ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਪਪਞ੍ਚਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕਞ੍ਚਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਮਾਰੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸੇਨਕ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਞ੍ਞੋ ਮਮ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਹਦੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰੇ ਠਤ੍વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਤੋવ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਖਗ੍ਗੇਨ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਥਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਗ੍ਗਰਤਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવ, ਮਾ ਭਾਯਿ, ਮਯਂ ਤਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਾ ਨੋ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ ਭਤ੍ਤਅਮ੍ਬਣਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਸੇਨਕੋ ਆਹ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਕੋ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਇਤਰੇ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਯੇવ ਆਚਰਿਯ, ਮਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਾਰਂ ਕਰਿਂਸੁ।
Paṇḍitena pana evaṃ vutte rājā anattamano ahosi. Senako rājānaṃ olokesi, rājāpi senakamukhaṃ olokesi. Bodhisatto tesaṃ kiriyaṃ disvāva jāni ‘‘ime cattāro janā paṭhamameva maṃ rañño antare paribhindiṃsu, vīmaṃsanavasena pañho pucchito bhavissatī’’ti. Tesaṃ pana kathentānaññeva sūriyo atthaṅgato, dīpā jalitā. Paṇḍito ‘‘rājakammāni nāma bhāriyāni, na paññāyati ‘kiṃ bhavissatī’ti, khippameva gantuṃ vaṭṭatī’’ti uṭṭhāyāsanā rājānaṃ vanditvā nikkhamitvā cintesi ‘‘imesu eko ‘sahāyakassa kathetuṃ vaṭṭatī’ti āha , eko ‘bhātussa, eko puttassa, eko mātu kathetuṃ vaṭṭatī’ti āha. Imehi etaṃ katameva bhavissati, diṭṭhameva kathitanti maññāmi, hotu ajjeva etaṃ jānissāmī’’ti. Te pana cattāropi aññesu divasesu rājakulā nikkhamitvā rājanivesanadvāre ekassa bhattaambaṇassa piṭṭhe nisīditvā kiccakaraṇīyāni mantetvā gharāni gacchanti. Tasmā paṇḍito ‘‘ahaṃ etesaṃ catunnaṃ rahassaṃ ambaṇassa heṭṭhā nipajjitvā jānituṃ sakkuṇeyya’’nti cintetvā taṃ ambaṇaṃ ukkhipāpetvā attharaṇaṃ attharāpetvā ambaṇassa heṭṭhā pavisitvā purisānaṃ saññaṃ adāsi ‘‘tumhe catūsu paṇḍitesu mantetvā gatesu āgantvā maṃ āneyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā pakkamiṃsu. Senakopi rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, amhākaṃ vacanaṃ na saddahatha, idāni kiṃ karissathā’’ti. So tassa vacanaṃ gahetvā anisāmetvāva bhītatasito hutvā ‘‘idāni kiṃ karoma, senaka paṇḍitā’’ti pucchi. ‘‘Mahārāja, papañcaṃ akatvā kañci ajānāpetvā gahapatiputtaṃ māretuṃ vaṭṭatī’’ti. Rājā ‘‘senaka, ṭhapetvā tumhe añño mama atthakāmo nāma natthi, tumhe attano suhade gahetvā dvārantare ṭhatvā gahapatiputtassa pātova upaṭṭhānaṃ āgacchantassa khaggena sīsaṃ chindathā’’ti attano khaggaratanaṃ adāsi. Te ‘‘sādhu, deva, mā bhāyi, mayaṃ taṃ māressāmā’’ti vatvā nikkhamitvā ‘‘diṭṭhā no paccāmittassa piṭṭhī’’ti bhattaambaṇassa piṭṭhe nisīdiṃsu. Tato senako āha ‘‘ambho, ko gahapatiputtaṃ māressatī’’ti. Itare ‘‘tumheyeva ācariya, mārethā’’ti tasseva bhāraṃ kariṃsu.
ਅਥ ਨੇ ਸੇਨਕੋ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ‘ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ વਦਥ, ਕਿਂ વੋ ਏਤਂ ਕਤਂ, ਉਦਾਹੁ ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਕਤਂ ਏਤਂ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ਤੁਮ੍ਹੇ ‘‘ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਦਥ, ‘‘ਕਿਂ વੋ ਏਤਂ ਕਤਂ, ਉਦਾਹੁ ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਕਤਂ ਏਤਂ ਮਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਕਥੇਥ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਰਹਸ੍ਸੇ ਰਞ੍ਞਾ ਞਾਤੇ ਜੀવਿਤਂ ਮੇ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਾ ਭਾਯਥ ਆਚਰਿਯ, ਇਧ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਰਹਸ੍ਸਭੇਦਕੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਥੇਥਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਨਖੇਨ ਅਮ੍ਬਣਂ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਇਮਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇਨ ਏવਰੂਪਂ ਠਾਨਂ ਨ ਪવਿਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਯਸੇਨ ਮਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਥੇਥ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ। ਸੇਨਕੋ ਤਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ વੇਸਿਂ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਇਦਾਨਿ ਸਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਹਂ ਸਾਲવਨੁਯ੍ਯਾਨੇ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਰਿਸਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨੇਸੁ ਲੋਭੇਨ ਤਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਸਾਟਕੇਨ ਭਣ੍ਡਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਘਰੇ ਅਸੁਕਭੂਮਿਕਾਯ ਅਸੁਕੇ ਨਾਮ ਗਬ੍ਭੇ ਨਾਗਦਨ੍ਤਕੇ ਲਗ੍ਗੇਸਿਂ, વਲ਼ਞ੍ਜੇਤੁਂ ੩ વਿਸਹਾਮਿ, ਪੁਰਾਣਭਾવਮਸ੍ਸ ਓਲੋਕੇਮਿ, ਏવਰੂਪਂ ਅਪਰਾਧਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਮਯਾ ਏਕਸ੍ਸ ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਕਥਿਤਂ, ਨ ਤੇਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਥਿਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ‘ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਗੁਯ੍ਹਂ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਮਯਾ ਕਥਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਸ੍ਸ ਰਹਸ੍ਸਂ ਸਾਧੁਕਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸਿ।
Atha ne senako pucchi ‘‘tumhe ‘rahassaṃ nāma asukassa asukassa kathetabba’nti vadatha, kiṃ vo etaṃ kataṃ, udāhu diṭṭhaṃ suta’’nti? ‘‘Kataṃ etaṃ, ācariyā’’ti. Tumhe ‘‘rahassaṃ nāma sahāyakassa kathetabba’’nti vadatha, ‘‘kiṃ vo etaṃ kataṃ, udāhu diṭṭhaṃ suta’’nti? ‘‘Kataṃ etaṃ mayā’’ti? ‘‘Kathetha, ācariyā’’ti. ‘‘Imasmiṃ rahasse raññā ñāte jīvitaṃ me natthī’’ti. ‘‘Mā bhāyatha ācariya, idha tumhākaṃ rahassabhedako natthi, kathethā’’ti. So nakhena ambaṇaṃ koṭṭetvā ‘‘atthi nu kho imassa heṭṭhā gahapatiputto’’ti āha. ‘‘Ācariya, gahapatiputto attano issariyena evarūpaṃ ṭhānaṃ na pavisissati, idāni yasena matto bhavissati, kathetha tumhe’’ti. Senako tāva attano rahassaṃ kathento āha – ‘‘tumhe imasmiṃ nagare asukaṃ nāma vesiṃ jānāthā’’ti? ‘‘Āma, ācariyā’’ti. ‘‘Idāni sā paññāyatī’’ti. ‘‘Na paññāyati, ācariyā’’ti. ‘‘Ahaṃ sālavanuyyāne tāya saddhiṃ purisakiccaṃ katvā tassā piḷandhanesu lobhena taṃ māretvā tassāyeva sāṭakena bhaṇḍikaṃ katvā āharitvā amhākaṃ ghare asukabhūmikāya asuke nāma gabbhe nāgadantake laggesiṃ, vaḷañjetuṃ 3 visahāmi, purāṇabhāvamassa olokemi, evarūpaṃ aparādhakammaṃ katvā mayā ekassa sahāyakassa kathitaṃ, na tena kassaci kathitapubbaṃ, iminā kāraṇena ‘sahāyakassa guyhaṃ kathetabba’nti mayā kathita’’nti. Paṇḍito tassa rahassaṃ sādhukaṃ vavatthapetvā sallakkhesi.
ਪੁਕ੍ਕੁਸੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਮਮ ਊਰੁਯਾ ਕੁਟ੍ਠਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਕਨਿਟ੍ਠੋ ਮੇ ਪਾਤੋવ ਕਞ੍ਚਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਭੇਸਜ੍ਜੇਨ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿ ਪਿਲੋਤਿਕਂ ਦਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਤਿ। ਰਾਜਾ ਮਯਿ ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤੋ ‘ਏਹਿ ਪੁਕ੍ਕੁਸਾ’ਤਿ ਮਂ ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਮਮ ਊਰੁਯਾਯੇવ ਸਯਤਿ , ਸਚੇ ਪਨ ਏਤਂ ਰਾਜਾ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਮਂ ਮਾਰੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਮਮ ਕਨਿਟ੍ਠਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ‘ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਭਾਤੁ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਾਮਿਨ੍ਦੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਮਂ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੇ ਉਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਨਰਦੇવੋ ਨਾਮ ਯਕ੍ਖੋ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਹਂ ਉਮ੍ਮਤ੍ਤਕਸੁਨਖੋ વਿਯ વਿਰવਾਮਿ, ਸ੍વਾਹਂ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਥੇਸਿਂ। ਸੋ ਮਮ ਯਕ੍ਖੇਨ ਗਹਿਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਮਂ ਅਨ੍ਤੋਗੇਹਗਬ੍ਭੇ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਮ ਸਦ੍ਦਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਾਰੇ ਸਮਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ‘ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਤਯੋਪਿ ਦੇવਿਨ੍ਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਮਯਾ ਮਣਿਪਹਂਸਨਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਸਕ੍ਕੇਨ ਕੁਸਰਞ੍ਞੋ ਦਿਨ੍ਨਂ, ਸਿਰਿਪવੇਸਨਂ ਮਙ੍ਗਲਮਣਿਰਤਨਂ ਥੇਨੇਤ੍વਾ ਮਾਤੁਯਾ ਦਿਨ੍ਨਂ। ਸਾ ਕਞ੍ਚਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਮਮ ਰਾਜਕੁਲਂ ਪવਿਸਨਕਾਲੇ ਤਂ ਮਯ੍ਹਂ ਦੇਤਿ, ਅਹਂ ਤੇਨ ਮਣਿਨਾ ਸਿਰਿਂ ਪવੇਸੇਤ੍વਾ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ। ਰਾਜਾ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਕਥੇਤ੍વਾ ਪਠਮਤਰਂ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਸਿ। ਦੇવਸਿਕਂ ਅਟ੍ਠ, ਸੋਲ਼ਸ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ, ਚਤੁਸਟ੍ਠਿ ਕਹਾਪਣੇ ਮਮ ਪਰਿਬ੍ਬਯਤ੍ਥਾਯ ਦੇਤਿ । ਸਚੇ ਤਸ੍ਸ ਮਣਿਰਤਨਸ੍ਸ ਛਨ੍ਨਭਾવਂ ਰਾਜਾ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਮਯ੍ਹਂ ਜੀવਿਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ‘ਰਹਸ੍ਸਂ ਨਾਮ ਮਾਤੁ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Pukkusopi attano rahassaṃ kathento āha – ‘‘mama ūruyā kuṭṭhaṃ atthi, kaniṭṭho me pātova kañci ajānāpetvā taṃ dhovitvā bhesajjena makkhetvā upari pilotikaṃ datvā bandhati. Rājā mayi muducitto ‘ehi pukkusā’ti maṃ pakkositvā yebhuyyena mama ūruyāyeva sayati , sace pana etaṃ rājā jāneyya, maṃ māreyya. Taṃ mama kaniṭṭhaṃ ṭhapetvā añño jānanto nāma natthi, tena kāraṇena ‘rahassaṃ nāma bhātu kathetabba’nti mayā vutta’’nti. Kāmindopi attano rahassaṃ kathento āha – ‘‘maṃ kāḷapakkhe uposathadivase naradevo nāma yakkho gaṇhāti, ahaṃ ummattakasunakho viya viravāmi, svāhaṃ tamatthaṃ puttassa kathesiṃ. So mama yakkhena gahitabhāvaṃ ñatvā maṃ antogehagabbhe nipajjāpetvā dvāraṃ pidahitvā nikkhamitvā mama saddaṃ paṭicchādanatthaṃ dvāre samajjaṃ kāresi, iminā kāraṇena ‘rahassaṃ nāma puttassa kathetabba’nti mayā vutta’’nti. Tato tayopi devindaṃ pucchiṃsu. So attano rahassaṃ kathento āha – ‘‘mayā maṇipahaṃsanakammaṃ karontena rañño santakaṃ sakkena kusarañño dinnaṃ, siripavesanaṃ maṅgalamaṇiratanaṃ thenetvā mātuyā dinnaṃ. Sā kañci ajānāpetvā mama rājakulaṃ pavisanakāle taṃ mayhaṃ deti, ahaṃ tena maṇinā siriṃ pavesetvā rājanivesanaṃ gacchāmi. Rājā tumhehi saddhiṃ akathetvā paṭhamataraṃ mayā saddhiṃ kathesi. Devasikaṃ aṭṭha, soḷasa, dvattiṃsa, catusaṭṭhi kahāpaṇe mama paribbayatthāya deti . Sace tassa maṇiratanassa channabhāvaṃ rājā jāneyya, mayhaṃ jīvitaṃ natthi, iminā kāraṇena ‘rahassaṃ nāma mātu kathetabba’nti mayā vutta’’nti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਗੁਯ੍ਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਅਕਾਸਿ । ਤੇ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਦਰਂ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਂ ਬਾਹਿਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ વਿਯ ਰਹਸ੍ਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਪਾਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਥ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਉਟ੍ਠਾਯ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਗਤਕਾਲੇ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਮ੍ਬਣਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਆਦਾਯ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਸੋ ਘਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਸੁਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਮੇ ਭਗਿਨੀ ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવੀ ਰਾਜਗੇਹਤੋ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰੇ ਪਚ੍ਚਾਯਿਕਂ ਪੁਰਿਸਂ ਠਪੇਸਿ ‘‘ਰਾਜਗੇਹਤੋ ਆਗਤਂ ਸੀਘਂ ਪવੇਸੇਤ੍વਾ ਮਮ ਦਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਸਯਨਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਰਾਜਾਪਿ ਸਯਨਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋવ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਸਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਂ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਮਯ੍ਹਂ ਅਨਤ੍ਥਂ ਅਕਾਸਿ, ਦੇવਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹੇਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਅਸਤਿ ਜੀવਿਤਂ ਮੇ ਲਦ੍ਧਂ ਨ ਸਿਯਾ। વੇਰਿਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾਨਂ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਅਸਮਧੁਰਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਮਾਰੇਥਾ’ਤਿ ਖਗ੍ਗਂ ਦੇਨ੍ਤੇਨ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਮਯਾ ਕਤਂ, ਸ੍વੇ ਦਾਨਿ ਨਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸੋਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਸਰੀਰਤੋ ਸੇਦਾ ਮੁਚ੍ਚਿਂਸੁ। ਸੋ ਸੋਕਸਮਪ੍ਪਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਦਂ ਨ ਲਭਿ। ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવੀਪਿ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਸਯਨਗਤਾ ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਮਯ੍ਹਂ ਕੋਚਿ ਅਪਰਾਧੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਉਦਾਹੁ ਦੇવਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੋਕਕਾਰਣਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤਾવ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Mahāsatto sabbesampi guyhaṃ attano paccakkhaṃ akāsi . Te pana attano udaraṃ phāletvā antaṃ bāhiraṃ karontā viya rahassaṃ aññamaññaṃ kathetvā ‘‘tumhe appamattā pātova āgacchatha, gahapatiputtaṃ māressāmā’’ti uṭṭhāya pakkamiṃsu. Tesaṃ gatakāle paṇḍitassa purisā āgantvā ambaṇaṃ ukkhipitvā mahāsattaṃ ādāya pakkamiṃsu. So gharaṃ gantvā nhatvā alaṅkaritvā subhojanaṃ bhuñjitvā ‘‘ajja me bhaginī udumbaradevī rājagehato sāsanaṃ pesessatī’’ti ñatvā dvāre paccāyikaṃ purisaṃ ṭhapesi ‘‘rājagehato āgataṃ sīghaṃ pavesetvā mama dasseyyāsī’’ti. Evañca pana vatvā sayanapiṭṭhe nipajji. Tasmiṃ khaṇe rājāpi sayanapiṭṭhe nipannova paṇḍitassa guṇaṃ saritvā ‘‘mahosadhapaṇḍito sattavassikakālato paṭṭhāya maṃ upaṭṭhahanto na kiñci mayhaṃ anatthaṃ akāsi, devatāya pucchitapañhepi paṇḍite asati jīvitaṃ me laddhaṃ na siyā. Veripaccāmittānaṃ vacanaṃ gahetvā ‘asamadhuraṃ paṇḍitaṃ mārethā’ti khaggaṃ dentena ayuttaṃ mayā kataṃ, sve dāni naṃ passituṃ na labhissāmī’’ti sokaṃ uppādesi. Sarīrato sedā mucciṃsu. So sokasamappito cittassādaṃ na labhi. Udumbaradevīpi tena saddhiṃ ekasayanagatā taṃ ākāraṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho mayhaṃ koci aparādho atthi, udāhu devassa kiñci sokakāraṇaṃ uppannaṃ, pucchissāmi tāva na’’nti imaṃ gāthamāha –
‘‘ਕਿਂ ਤ੍વਂ વਿਮਨੋਸਿ ਰਾਜਸੇਟ੍ਠ, ਦ੍વਿਪਦਜਨਿਨ੍ਦ વਚਨਂ ਸੁਣੋਮ ਮੇਤਂ।
‘‘Kiṃ tvaṃ vimanosi rājaseṭṭha, dvipadajaninda vacanaṃ suṇoma metaṃ;
ਕਿਂ ਚਿਨ੍ਤਯਮਾਨੋ ਦੁਮ੍ਮਨੋਸਿ, ਨੂਨ ਦੇવ ਅਪਰਾਧੋ ਅਤ੍ਥਿ ਮਯ੍ਹ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੩)।
Kiṃ cintayamāno dummanosi, nūna deva aparādho atthi mayha’’nti. (jā. 1.15.323);
ਅਥ ਰਾਜਾ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha rājā kathento gāthamāha –
‘‘ਪਣ੍ਹੇ વਜ੍ਝੋ ਮਹੋਸਧੋਤਿ, ਆਣਤ੍ਤੋ ਮੇ વਮਾਯ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ।
‘‘Paṇhe vajjho mahosadhoti, āṇatto me vamāya bhūripañño;
ਤਂ ਚਿਨ੍ਤਯਮਾਨੋ ਦੁਮ੍ਮਨੋਸ੍ਮਿ, ਨ ਹਿ ਦੇવੀ ਅਪਰਾਧੋ ਅਤ੍ਥਿ ਤੁਯ੍ਹ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੪)।
Taṃ cintayamāno dummanosmi, na hi devī aparādho atthi tuyha’’nti. (jā. 1.15.324);
ਤਤ੍ਥ ਆਣਤ੍ਤੋਤਿ ਭਦ੍ਦੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘‘ਮਹੋਸਧੋ ਮਮ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ’’ਤਿ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਮਯਾ ਤਥਤੋ ਅવਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ‘‘વਧੇਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ વਧਾਯ ਆਣਤ੍ਤੋ। ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਚਿਨ੍ਤਯਮਾਨੋ ਦੁਮ੍ਮਨੋਸ੍ਮੀਤਿ।
Tattha āṇattoti bhadde, cattāro paṇḍitā ‘‘mahosadho mama paccatthiko’’ti kathayiṃsu. Mayā tathato avicinitvā ‘‘vadhetha na’’nti bhūripañño vadhāya āṇatto. Taṃ kāraṇaṃ cintayamāno dummanosmīti.
ਤਸ੍ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇ ਸਿਨੇਹੇਨ ਪਬ੍ਬਤਮਤ੍ਤੋ ਸੋਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਤਤੋ ਸਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਏਕੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਰਾਜਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮਨਕਾਲੇ ਮਮ ਕਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ ਪਹਿਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਸਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤਯਾવੇਤਂ ਕਤਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਮਹਨ੍ਤੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੇਨ, ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸੋ ਸੇਨਾਪਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਿਤੋ, ਇਦਾਨਿ ਕਿਰ ਸੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂਯੇવ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਜਾਤੋ, ਨ ਖੋ ਪਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਖੁਦ੍ਦਕੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਮਾਰੇਤਬ੍ਬੋવ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਨੁਭੂਤਸੋਕੋ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮਿ। ਦੇવੀ ਉਟ੍ਠਾਯ ਗਬ੍ਭਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ ਮਹੋਸਧ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਤਂ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਿਂਸੁ, ਰਾਜਾ ਕੁਦ੍ਧੋ ਸ੍વੇ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰੇ ਤਂ વਧਾਯ ਆਣਾਪੇਸਿ, ਸ੍વੇ ਰਾਜਕੁਲਂ ਮਾ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਪਨ ਨਗਰਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਤ੍ਥੋ ਹੁਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਣਂ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਮੋਦਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਮੋਦਕਂ ਸੁਤ੍ਤੇਨ વੇਠੇਤ੍વਾ ਨવਭਾਜਨੇ ਕਤ੍વਾ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਲਞ੍ਛੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਚਾਰਿਕਾਯ ਦਾਸਿਯਾ ਅਦਾਸਿ ‘‘ਇਮਂ ਮੋਦਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਮ ਕਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ‘‘ਰਤ੍ਤਿਂ ਕਥਂ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਰਞ੍ਞਾ ਪਠਮਮੇવ ਦੇવਿਯਾ વਰੋ ਦਿਨ੍ਨੋ, ਤੇਨ ਨ ਨਂ ਕੋਚਿ ਨਿવਾਰੇਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸਾ ਪੁਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਭਾવਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਦੇવੀ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਮੋਦਕਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਣਂ વਾਚੇਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਞਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਸਯਨੇ ਨਿਪਜ੍ਜਿ।
Tassā tassa vacanaṃ sutvāva mahāsatte sinehena pabbatamatto soko uppajji. Tato sā cintesi ‘‘ekena upāyena rājānaṃ assāsetvā rañño niddaṃ okkamanakāle mama kaniṭṭhassa sāsanaṃ pahiṇissāmī’’ti. Atha sā ‘‘mahārāja, tayāvetaṃ kataṃ gahapatiputtaṃ mahante issariye patiṭṭhāpentena, tumhehi so senāpatiṭṭhāne ṭhapito, idāni kira so tumhākaṃyeva paccatthiko jāto, na kho pana paccatthiko khuddako nāma atthi, māretabbova, tumhe mā cintayitthā’’ti rājānaṃ assāsesi. So tanubhūtasoko niddaṃ okkami. Devī uṭṭhāya gabbhaṃ pavisitvā ‘‘tāta mahosadha, cattāro paṇḍitā taṃ paribhindiṃsu, rājā kuddho sve dvārantare taṃ vadhāya āṇāpesi, sve rājakulaṃ mā āgaccheyyāsi, āgacchanto pana nagaraṃ hatthagataṃ katvā samattho hutvā āgaccheyyāsī’’ti paṇṇaṃ likhitvā modakassa anto pakkhipitvā modakaṃ suttena veṭhetvā navabhājane katvā chādetvā lañchetvā atthacārikāya dāsiyā adāsi ‘‘imaṃ modakaṃ gahetvā mama kaniṭṭhassa dehī’’ti. Sā tathā akāsi. ‘‘Rattiṃ kathaṃ nikkhantā’’ti na cintetabbaṃ. Raññā paṭhamameva deviyā varo dinno, tena na naṃ koci nivāresi. Bodhisatto paṇṇākāraṃ gahetvā naṃ uyyojesi. Sā puna āgantvā dinnabhāvaṃ ārocesi. Tasmiṃ khaṇe devī āgantvā raññā saddhiṃ nipajji. Mahāsattopi modakaṃ bhinditvā paṇṇaṃ vācetvā tamatthaṃ ñatvā kattabbakiccaṃ vicāretvā sayane nipajji.
ਇਤਰੇਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਪਾਤੋવ ਖਗ੍ਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰੇ ਠਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾ ਦੁਮ੍ਮਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਾਰਿਤੋ વੋ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨ ਪਸ੍ਸਾਮ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨੇਯੇવ ਨਗਰਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਆਰਕ੍ਖਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਪਰਿવੁਤੋ ਰਥਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰਂ ਉਗ੍ਘਾਟੇਤ੍વਾ ਬਹਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਰਥਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਸਚੇ ਅਯਂ ਮਮ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਭવੇਯ੍ਯ , ਨ ਮਂ વਨ੍ਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਯ ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਹਿਯ੍ਯੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਆਗਚ੍ਛਸਿ, ਕਿਂ ਮਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Itarepi cattāro janā pātova khaggaṃ gahetvā dvārantare ṭhatvā paṇḍitaṃ apassantā dummanā hutvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ paṇḍitā mārito vo gahapatiputto’’ti vutte ‘‘na passāma, devā’’ti āhaṃsu. Mahāsattopi aruṇuggamaneyeva nagaraṃ attano hatthagataṃ katvā tattha tattha ārakkhaṃ ṭhapetvā mahājanaparivuto rathaṃ āruyha mahantena parivārena rājadvāraṃ agamāsi. Rājā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā bahi olokento aṭṭhāsi. Atha mahāsatto rathā otaritvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā cintesi ‘‘sace ayaṃ mama paccatthiko bhaveyya , na maṃ vandeyyā’’ti. Atha naṃ pakkosāpetvā rājā āsane nisīdi. Mahāsattopi ekamantaṃ nisīdi. Cattāropi paṇḍitā tattheva nisīdiṃsu. Atha naṃ rājā kiñci ajānanto viya ‘‘tāta, tvaṃ hiyyo gantvā idāni āgacchasi, kiṃ maṃ pariccajasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਭਿਦੋਸਗਤੋ ਦਾਨਿ ਏਹਿਸਿ, ਕਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਿਂ ਸਙ੍ਕਤੇ ਮਨੋ ਤੇ।
‘‘Abhidosagato dāni ehisi, kiṃ sutvā kiṃ saṅkate mano te;
ਕੋ ਤੇ ਕਿਮવੋਚ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞ, ਇਙ੍ਘ વਚਨਂ ਸੁਣੋਮ ਬ੍ਰੂਹਿ ਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੫)।
Ko te kimavoca bhūripañña, iṅgha vacanaṃ suṇoma brūhi meta’’nti. (jā. 1.15.325);
ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਦੋਸਗਤੋਤਿ ਹਿਯ੍ਯੋ ਪਠਮਯਾਮੇ ਗਤੋ ਇਦਾਨਿ ਆਗਤੋ। ਕਿਂ ਸਙ੍ਕਤੇਤਿ ਕਿਂ ਆਸਙ੍ਕਤੇ। ਕਿਮવੋਚਾਤਿ ਕਿਂ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਮਾ ਗਮੀਤਿ ਤਂ ਕੋਚਿ ਅવੋਚ।
Tattha abhidosagatoti hiyyo paṭhamayāme gato idāni āgato. Kiṃ saṅkateti kiṃ āsaṅkate. Kimavocāti kiṃ rañño santikaṃ mā gamīti taṃ koci avoca.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤਯਾ ਮੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਧੋ ਆਣਤ੍ਤੋ, ਤੇਨਾਹਂ ਨ ਏਮੀ’’ਤਿ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘mahārāja, tayā me catunnaṃ paṇḍitānaṃ vacanaṃ gahetvā vadho āṇatto, tenāhaṃ na emī’’ti codento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਪਣ੍ਹੇ વਜ੍ਝੋ ਮਹੋਸਧੋਤਿ, ਯਦਿ ਤੇ ਮਨ੍ਤਯਿਤਂ ਜਨਿਨ੍ਦ ਦੋਸਂ।
‘‘Paṇhe vajjho mahosadhoti, yadi te mantayitaṃ janinda dosaṃ;
ਭਰਿਯਾਯ ਰਹੋਗਤੋ ਅਸਂਸਿ, ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਾਤੁਕਤਂ ਸੁਤਂ ਮਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੬)।
Bhariyāya rahogato asaṃsi, guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mameta’’nti. (jā. 1.15.326);
ਤਤ੍ਥ ਯਦਿ ਤੇਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਯਾ। ਮਨ੍ਤਯਿਤਨ੍ਤਿ ਕਥਿਤਂ। ਦੋਸਨ੍ਤਿ ਅਭਿਦੋਸਂ, ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਸ੍ਸ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ? ਭਰਿਯਾਯ। ਤ੍વਞ੍ਹਿ ਹਿਯ੍ਯੋ ਤਸ੍ਸਾ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਰਹੋਗਤੋ ਅਸਂਸਿ। ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਾਤੁਕਤਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਏવਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਹਸ੍ਸਂ ਪਾਤੁਕਤਂ। ਸੁਤਂ ਮਮੇਤਨ੍ਤਿ ਮਯਾ ਪਨੇਤਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇਯੇવ ਸੁਤਂ।
Tattha yadi teti yasmā tayā. Mantayitanti kathitaṃ. Dosanti abhidosaṃ, rattibhāgeti attho. Kassa kathitanti? Bhariyāya. Tvañhi hiyyo tassā imamatthaṃ rahogato asaṃsi. Guyhaṃ pātukatanti tassā evarūpaṃ attano rahassaṃ pātukataṃ. Sutaṃ mametanti mayā panetaṃ tasmiṃ khaṇeyeva sutaṃ.
ਰਾਜਾ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਤਙ੍ਖਣਞ੍ਞੇવ ਸਾਸਨਂ ਪਹਿਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਕੁਦ੍ਧੋ ਦੇવਿਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ, ਦੇવ, ਦੇવਿਯਾ ਕੁਜ੍ਝਥ, ਅਹਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਮਿ। ਦੇવ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਤਾવ ਰਹਸ੍ਸਂ ਦੇવਿਯਾ ਕਥਿਤਂ ਹੋਤੁ, ਆਚਰਿਯਸੇਨਕਸ੍ਸ ਪੁਕ੍ਕੁਸਾਦੀਨਂ વਾ ਰਹਸ੍ਸਂ ਮਮ ਕੇਨ ਕਥਿਤਂ, ਅਹਂ ਏਤੇਸਮ੍ਪਿ ਰਹਸ੍ਸਂ ਜਾਨਾਮਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਸੇਨਕਸ੍ਸ ਤਾવ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā taṃ sutvā ‘‘imāya taṅkhaṇaññeva sāsanaṃ pahitaṃ bhavissatī’’ti kuddho deviṃ olokesi. Taṃ ñatvā mahāsatto ‘‘kiṃ, deva, deviyā kujjhatha, ahaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ sabbaṃ jānāmi. Deva, tumhākaṃ tāva rahassaṃ deviyā kathitaṃ hotu, ācariyasenakassa pukkusādīnaṃ vā rahassaṃ mama kena kathitaṃ, ahaṃ etesampi rahassaṃ jānāmiyevā’’ti senakassa tāva rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਯਂ ਸਾਲવਨਸ੍ਮਿਂ ਸੇਨਕੋ, ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ ਅਸਬ੍ਭਿਰੂਪਂ।
‘‘Yaṃ sālavanasmiṃ senako, pāpakammaṃ akāsi asabbhirūpaṃ;
ਸਖਿਨੋવ ਰਹੋਗਤੋ ਅਸਂਸਿ, ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਾਤੁਕਤਂ ਸੁਤਂ ਮਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੭)।
Sakhinova rahogato asaṃsi, guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mameta’’nti. (jā. 1.15.327);
ਤਤ੍ਥ ਅਸਬ੍ਭਿਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਸਾਧੁਜਾਤਿਕਂ ਲਾਮਕਂ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਹਿ ਨਗਰੇ ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ વੇਸਿਂ ਸਾਲવਨੁਯ੍ਯਾਨੇ ਪੁਰਿਸਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਸਾਟਕੇਨ ਭਣ੍ਡਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰੇ ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਾਗਦਨ੍ਤਕੇ ਲਗ੍ਗੇਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ। ਸਖਿਨੋવਾਤਿ ਅਥ ਨਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਏਕਸ੍ਸ ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਰਹੋਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖਾਸਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਮਯਾ ਸੁਤਂ। ਨਾਹਂ ਦੇવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ, ਸੇਨਕੋਯੇવ। ਯਦਿ ਤੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਸੇਨਕਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਹੀਤਿ।
Tattha asabbhirūpanti asādhujātikaṃ lāmakaṃ akusalakammaṃ akāsi. Imasmiṃyeva hi nagare asukaṃ nāma vesiṃ sālavanuyyāne purisakiccaṃ katvā taṃ māretvā alaṅkāraṃ gahetvā tassāyeva sāṭakena bhaṇḍikaṃ katvā attano ghare asukaṭṭhāne nāgadantake laggetvā ṭhapesi. Sakhinovāti atha naṃ, mahārāja, ekassa sahāyakassa rahogato hutvā akkhāsi, tampi mayā sutaṃ. Nāhaṃ devassa paccatthiko, senakoyeva. Yadi te paccatthikena kammaṃ atthi, senakaṃ gaṇhāpehīti.
ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ, ਸੇਨਕਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਪ੍ਪવੇਸਨਂ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਕ੍ਕੁਸਸ੍ਸ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā senakaṃ oloketvā ‘‘saccaṃ, senakā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, devā’’ti vutte tassa bandhanāgārappavesanaṃ āṇāpesi. Paṇḍito pukkusassa rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਪੁਕ੍ਕੁਸਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤੇ ਜਨਿਨ੍ਦ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਰੋਗੋ ਅਰਾਜਯੁਤ੍ਤੋ।
‘‘Pukkusapurisassa te janinda, uppanno rogo arājayutto;
ਭਾਤੁਚ੍ਚ ਰਹੋਗਤੋ ਅਸਂਸਿ, ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਾਤੁਕਤਂ ਸੁਤਂ ਮਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੮)।
Bhātucca rahogato asaṃsi, guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mameta’’nti. (jā. 1.15.328);
ਤਤ੍ਥ ਅਰਾਜਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਏਤਸ੍ਸ ਕੁਟ੍ਠਰੋਗੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਸੋ ਰਾਜਾਨਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤੋ, ਛੁਪਨਾਨੁਚ੍ਛવਿਕੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਤੁਮ੍ਹੇ ਚ ‘‘ਪੁਕ੍ਕੁਸਸ੍ਸ ਊਰੁ ਮੁਦੁਕੋ’’ਤਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਤਸ੍ਸ ਊਰੁਮ੍ਹਿ ਨਿਪਜ੍ਜਥ। ਸੋ ਪਨੇਸ વਣਬਨ੍ਧਪਿਲੋਤਿਕਾਯ ਫਸ੍ਸੋ, ਦੇવਾਤਿ।
Tattha arājayuttoti mahārāja, etassa kuṭṭharogo uppanno, so rājānaṃ pattuṃ ayutto, chupanānucchaviko na hoti. Tumhe ca ‘‘pukkusassa ūru muduko’’ti yebhuyyena tassa ūrumhi nipajjatha. So panesa vaṇabandhapilotikāya phasso, devāti.
ਰਾਜਾ ਤਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਪੁਕ੍ਕੁਸਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਮ੍ਪਿ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਂ ਪવੇਸਾਪੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਾਮਿਨ੍ਦਸ੍ਸਪਿ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā tampi oloketvā ‘‘saccaṃ pukkusā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ devā’’ti vutte tampi bandhanāgāraṃ pavesāpesi. Paṇḍito kāmindassapi rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਆਬਾਧੋਯਂ ਅਸਬ੍ਭਿਰੂਪੋ, ਕਾਮਿਨ੍ਦੋ ਨਰਦੇવੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ।
‘‘Ābādhoyaṃ asabbhirūpo, kāmindo naradevena phuṭṭho;
ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰਹੋਗਤੋ ਅਸਂਸਿ, ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਾਤੁਕਤਂ ਸੁਤਂ ਮਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੨੯)।
Puttassa rahogato asaṃsi, guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mameta’’nti. (jā. 1.15.329);
ਤਤ੍ਥ ਅਸਬ੍ਭਿਰੂਪੋਤਿ ਯੇਨ ਸੋ ਆਬਾਧੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ ਉਮ੍ਮਤ੍ਤਕਸੁਨਖੋ વਿਯ વਿਰવਤਿ, ਸੋ ਨਰਦੇવਯਕ੍ਖਾਬਾਧੋ ਅਸਬ੍ਭਿਜਾਤਿਕੋ ਲਾਮਕੋ, ਰਾਜਕੁਲਂ ਪવਿਸਿਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਮਹਾਰਾਜਾਤਿ વਦਤਿ।
Tattha asabbhirūpoti yena so ābādhena phuṭṭho ummattakasunakho viya viravati, so naradevayakkhābādho asabbhijātiko lāmako, rājakulaṃ pavisituṃ na yutto, mahārājāti vadati.
ਰਾਜਾ ਤਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਾਮਿਨ੍ਦਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਮ੍ਪਿ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਂ ਪવੇਸਾਪੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦੇવਿਨ੍ਦਸ੍ਸਪਿ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā tampi oloketvā ‘‘saccaṃ kāmindā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ devā’’ti vutte tampi bandhanāgāraṃ pavesāpesi. Paṇḍito devindassapi rahassaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਅਟ੍ਠવਙ੍ਕਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਉਲ਼ਾਰਂ, ਸਕ੍ਕੋ ਤੇ ਅਦਦਾ ਪਿਤਾਮਹਸ੍ਸ।
‘‘Aṭṭhavaṅkaṃ maṇiratanaṃ uḷāraṃ, sakko te adadā pitāmahassa;
ਦੇવਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਗਤਂ ਤਦਜ੍ਜ ਹਤ੍ਥਂ, ਮਾਤੁਚ੍ਚ ਰਹੋਗਤੋ ਅਸਂਸਿ।
Devindassa gataṃ tadajja hatthaṃ, mātucca rahogato asaṃsi;
ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਾਤੁਕਤਂ ਸੁਤਂ ਮਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੩੦)।
Guyhaṃ pātukataṃ sutaṃ mameta’’nti. (jā. 1.15.330);
ਤਤ੍ਥ ਪਿਤਾਮਹਸ੍ਸਾਤਿ ਤવ ਪਿਤਾਮਹਸ੍ਸ ਕੁਸਰਾਜਸ੍ਸ। ਤਦਜ੍ਜ ਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤਂ ਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਤਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਅਜ੍ਜ ਦੇવਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਗਤਂ, ਮਹਾਰਾਜਾਤਿ।
Tattha pitāmahassāti tava pitāmahassa kusarājassa. Tadajja hatthanti taṃ maṅgalasammataṃ maṇiratanaṃ ajja devindassa hatthagataṃ, mahārājāti.
ਰਾਜਾ ਤਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਦੇવਿਨ੍ਦਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਮ੍ਪਿ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਂ ਪવੇਸਾਪੇਸਿ। ਏવਂ ‘‘ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ વਧਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਾ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨਾਹਂ ‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਯ੍ਹਂ ਪਰਸ੍ਸ ਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ વਦਾਮਿ, વਦਨ੍ਤਾ ਪਨ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Rājā tampi oloketvā ‘‘saccaṃ devindā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ devā’’ti vutte tampi bandhanāgāraṃ pavesāpesi. Evaṃ ‘‘bodhisattaṃ vadhissāmā’’ti cintetvā sabbepi te bandhanāgāraṃ paviṭṭhā. Bodhisatto ‘‘mahārāja, iminā kāraṇenāhaṃ ‘attano guyhaṃ parassa na kathetabba’nti vadāmi, vadantā pana mahāvināsaṃ pattā’’ti vatvā uttari dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
‘‘ਗੁਯ੍ਹਸ੍ਸ ਹਿ ਗੁਯ੍ਹਮੇવ ਸਾਧੁ, ਨ ਗੁਯ੍ਹਸ੍ਸ ਪਸਤ੍ਥਮਾવਿਕਮ੍ਮਂ।
‘‘Guyhassa hi guyhameva sādhu, na guyhassa pasatthamāvikammaṃ;
ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤਾ ਸਹੇਯ੍ਯ ਧੀਰੋ, ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋવ ਯਥਾਸੁਖਂ ਭਣੇਯ੍ਯ॥
Anipphannatā saheyya dhīro, nipphannova yathāsukhaṃ bhaṇeyya.
‘‘ਨ ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥਂ વਿવਰੇਯ੍ਯ, ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ਨਂ ਯਥਾ ਨਿਧਿਂ।
‘‘Na guyhamatthaṃ vivareyya, rakkheyya naṃ yathā nidhiṃ;
ਨ ਹਿ ਪਾਤੁਕਤੋ ਸਾਧੁ, ਗੁਯ੍ਹੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਜਾਨਤਾ॥
Na hi pātukato sādhu, guyho attho pajānatā.
‘‘ਥਿਯਾ ਗੁਯ੍ਹਂ ਨ ਸਂਸੇਯ੍ਯ, ਅਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤੋ।
‘‘Thiyā guyhaṃ na saṃseyya, amittassa ca paṇḍito;
ਯੋ ਚਾਮਿਸੇਨ ਸਂਹੀਰੋ, ਹਦਯਤ੍ਥੇਨੋ ਚ ਯੋ ਨਰੋ॥
Yo cāmisena saṃhīro, hadayattheno ca yo naro.
‘‘ਗੁਯ੍ਹਮਤ੍ਥਂ ਅਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਸਮ੍ਬੋਧਯਤਿ ਯੋ ਨਰੋ।
‘‘Guyhamatthaṃ asambuddhaṃ, sambodhayati yo naro;
ਮਨ੍ਤਭੇਦਭਯਾ ਤਸ੍ਸ, ਦਾਸਭੂਤੋ ਤਿਤਿਕ੍ਖਤਿ॥
Mantabhedabhayā tassa, dāsabhūto titikkhati.
‘‘ਯਾવਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸਤ੍ਥਂ, ਗੁਯ੍ਹਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤਿਨਂ।
‘‘Yāvanto purisassatthaṃ, guyhaṃ jānanti mantinaṃ;
ਤਾવਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਉਬ੍ਬੇਗਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਗੁਯ੍ਹਂ ਨ વਿਸ੍ਸਜੇ॥
Tāvanto tassa ubbegā, tasmā guyhaṃ na vissaje.
‘‘વਿવਿਚ੍ਚ ਭਾਸੇਯ੍ਯ ਦਿવਾ ਰਹਸ੍ਸਂ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਗਿਰਂ ਨਾਤਿવੇਲਂ ਪਮੁਞ੍ਚੇ।
‘‘Vivicca bhāseyya divā rahassaṃ, rattiṃ giraṃ nātivelaṃ pamuñce;
ਉਪਸ੍ਸੁਤਿਕਾ ਹਿ ਸੁਣਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਨ੍ਤੋ ਖਿਪ੍ਪਮੁਪੇਤਿ ਭੇਦ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੩੩੧-੩੩੬)।
Upassutikā hi suṇanti mantaṃ, tasmā manto khippamupeti bheda’’nti. (jā. 1.15.331-336);
ਤਤ੍ਥ ਅਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਚ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਸ੍ਸ ਚ ਨ ਕਥੇਯ੍ਯ। ਸਂਹੀਰੋਤਿ ਯੋ ਚ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਆਮਿਸੇਨ ਸਂਹੀਰਤਿ ਉਪਲਾਪਤਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਨ ਸਂਸੇਯ੍ਯ। ਹਦਯਤ੍ਥੇਨੋਤਿ ਯੋ ਚ ਅਮਿਤ੍ਤੋ ਮਿਤ੍ਤਪਤਿਰੂਪਕੋ ਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਕਥੇਤਿ, ਹਦਯੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤਿ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਨ ਸਂਸੇਯ੍ਯ। ਅਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਰੇਹਿ ਅਞ੍ਞਾਤਂ। ‘‘ਅਸਮ੍ਬੋਧ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਪਰੇਸਂ ਬੋਧੇਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਤਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਕ੍ਕੋਸਮ੍ਪਿ ਪਰਿਭਾਸਮ੍ਪਿ ਪਹਾਰਮ੍ਪਿ ਦਾਸੋ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ। ਮਨ੍ਤਿਨਨ੍ਤਿ ਮਨ੍ਤਿਤਂ, ਮਨ੍ਤੀਨਂ વਾ ਅਨ੍ਤਰੇ ਯਾવਨ੍ਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾવਨ੍ਤੋਤਿ ਤੇ ਗੁਯ੍ਹਜਾਨਨਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਤ੍ਤਕਾ ਤਸ੍ਸ ਉਬ੍ਬੇਗਾ ਸਨ੍ਤਾਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਨ વਿਸ੍ਸਜੇਤਿ ਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਪਰਂ ਨ ਜਾਨਾਪੇਯ੍ਯ। વਿવਿਚ੍ਚਾਤਿ ਸਚੇ ਦਿવਾ ਰਹਸ੍ਸਂ ਮਨ੍ਤੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, વਿવਿਤ੍ਤਂ ਓਕਾਸਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਮਨ੍ਤੇਯ੍ਯ। ਨਾਤਿવੇਲਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਪਨ ਅਤਿવੇਲਂ ਮਰਿਯਾਦਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਗਿਰਂ ਨਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯ। ਉਪਸ੍ਸੁਤਿਕਾ ਹੀਤਿ ਮਨ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਾਦੀਸੁ ਠਤ੍વਾ ਸੋਤਾਰੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਸੋ ਮਨ੍ਤੋ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਭੇਦਮੁਪਾਗਮੀਤਿ।
Tattha amittassa cāti itthiyā ca paccatthikassa ca na katheyya. Saṃhīroti yo ca yena kenaci āmisena saṃhīrati upalāpati saṅgahaṃ gacchati, tassapi na saṃseyya. Hadayatthenoti yo ca amitto mittapatirūpako mukhena aññaṃ katheti, hadayena aññaṃ cinteti, tassapi na saṃseyya. Asambuddhanti parehi aññātaṃ. ‘‘Asambodha’’ntipi pāṭho, paresaṃ bodhetuṃ ayuttanti attho. Titikkhatīti tassa akkosampi paribhāsampi pahārampi dāso viya hutvā adhivāseti. Mantinanti mantitaṃ, mantīnaṃ vā antare yāvanto jānantīti attho. Tāvantoti te guyhajānanake paṭicca tattakā tassa ubbegā santāsā uppajjanti. Na vissajeti na vissajjeyya paraṃ na jānāpeyya. Viviccāti sace divā rahassaṃ mantetukāmo hoti, vivittaṃ okāsaṃ kāretvā suppaṭicchannaṭṭhāne manteyya. Nātivelanti rattiṃ rahassaṃ kathento pana ativelaṃ mariyādātikkantaṃ mahāsaddaṃ karonto giraṃ nappamuñceyya. Upassutikā hīti mantanaṭṭhānaṃ upagantvā tirokuṭṭādīsu ṭhatvā sotāro. Tasmāti mahārāja, tena kāraṇena so manto khippameva bhedamupāgamīti.
ਰਾਜਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਏਤੇ ਸਯਂ ਰਾਜવੇਰਿਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਮਮ વੇਰਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ ਨੇ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਾਪੇਤ੍વਾ ਸੂਲੇਸੁ વਾ ਉਤ੍ਤਾਸੇਥ, ਸੀਸਾਨਿ વਾ ਤੇਸਂ ਛਿਨ੍ਦਥਾ’’ਤਿ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਤੇਸੁ ਪਚ੍ਛਾਬਾਹਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ਕਸਾਹਿ ਪਹਾਰਸਹਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾ ਨੀਯਮਾਨੇਸੁ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਦੇવ, ਇਮੇ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪੋਰਾਣਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ, ਖਮਥ ਨੇਸਂ ਅਪਰਾਧ’’ਨ੍ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਖਮਾਪੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਤੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਦਾਸੇ ਕਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਪਨ ਤੇ ਤਤ੍ਥੇવ ਭੁਜਿਸ੍ਸੇ ਅਕਾਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਮਮ વਿਜਿਤੇ ਮਾ વਸਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਬ੍ਬਾਜਨੀਯਕਮ੍ਮਂ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਖਮਥ, ਦੇવ, ਏਤੇਸਂ ਅਨ੍ਧਬਾਲਾਨਂ ਦੋਸ’’ਨ੍ਤਿ ਖਮਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਨਿ ਪੁਨ ਪਾਕਤਿਕਾਨਿ ਕਾਰੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਸੁਪਿ ਤਾવਸ੍ਸ ਏવਰੂਪਾ ਮੇਤ੍ਤਾ ਭવਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਜਨੇਸੁ ਕਥਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਅਤਿવਿਯ ਪਸਨ੍ਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਉਦ੍ਧਤਦਾਠਾ વਿਯ ਸਪ੍ਪਾ ਨਿਬ੍ਬਿਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਥੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿਂਸੁ।
Rājā mahāsattassa kathaṃ sutvā ‘‘ete sayaṃ rājaverino hutvā paṇḍitaṃ mama veriṃ karontī’’ti kujjhitvā ‘‘gacchatha ne nagarā nikkhamāpetvā sūlesu vā uttāsetha, sīsāni vā tesaṃ chindathā’’ti āṇāpesi. Tesu pacchābāhaṃ bandhitvā catukke catukke kasāhi pahārasahassaṃ datvā nīyamānesu paṇḍito ‘‘deva, ime tumhākaṃ porāṇakā amaccā, khamatha nesaṃ aparādha’’nti rājānaṃ khamāpesi. Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sādhū’’ti te pakkosāpetvā tasseva dāse katvā adāsi. So pana te tattheva bhujisse akāsi. Rājā ‘‘tena hi mama vijite mā vasantū’’ti pabbājanīyakammaṃ āṇāpesi. Paṇḍito ‘‘khamatha, deva, etesaṃ andhabālānaṃ dosa’’nti khamāpetvā tesaṃ ṭhānantarāni puna pākatikāni kāresi. Rājā ‘‘paccāmittesupi tāvassa evarūpā mettā bhavati, aññesu janesu kathaṃ na bhavissatī’’ti paṇḍitassa ativiya pasanno ahosi. Tato paṭṭhāya cattāro paṇḍitā uddhatadāṭhā viya sappā nibbisā hutvā kiñci kathetuṃ nāsakkhiṃsu.
ਪਞ੍ਚਪਣ੍ਡਿਤਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Pañcapaṇḍitapañho niṭṭhito.
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਕਥਾ।
Niṭṭhitā ca paribhindakathā.
ਯੁਦ੍ਧਪਰਾਜਯਕਣ੍ਡਂ
Yuddhaparājayakaṇḍaṃ
ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤੋવ ਰਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਅਨੁਸਾਸਤਿ। ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਸੇਤਛਤ੍ਤਮਤ੍ਤਮੇવ, ਰਜ੍ਜਂ ਪਨ ਅਹਮੇવ વਿਚਾਰੇਮਿ , ਮਯਾ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ ਭવਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਨਗਰੇ ਮਹਾਪਾਕਾਰਂ ਨਾਮ ਕਾਰੇਸਿ, ਤਥਾ ਅਨੁਪਾਕਾਰਞ੍ਚ ਦ੍વਾਰਟ੍ਟਾਲਕੇ ਅਨ੍ਤਰਟ੍ਟਾਲਕੇ ਉਦਕਪਰਿਖਂ ਕਦ੍ਦਮਪਰਿਖਂ ਸੁਕ੍ਖਪਰਿਖਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਰਿਖਾਯੋ ਕਾਰੇਸਿ, ਅਨ੍ਤੋਨਗਰੇ ਜਿਣ੍ਣਗੇਹਾਨਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਰਾਪੇਸਿ, ਮਹਾਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯੋ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਤਾਸੁ ਉਦਕਨਿਧਾਨਂ ਕਾਰੇਸਿ, ਨਗਰੇ ਸਬ੍ਬਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰਾਨਿ ਧਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪੂਰਾਪੇਸਿ, ਹਿਮવਨ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਕੁਲੁਪਕਤਾਪਸੇਹਿ ਕੁਦ੍ਰੂਸਕੁਮੁਦਬੀਜਾਨਿ ਆਹਰਾਪੇਸਿ, ਉਦਕਨਿਦ੍ਧਮਨਾਨਿ ਸੋਧਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਰੋਪਾਪੇਸਿ, ਬਹਿਨਗਰੇਪਿ ਜਿਣ੍ਣਸਾਲਾਪਟਿਸਙ੍ਖਰਣਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਅਨਾਗਤਭਯਪਟਿਬਾਹਨਤ੍ਥਂ। ਤਤੋ ਤਤੋ ਆਗਤવਾਣਿਜਕੇਪਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਕੁਤੋ ਆਗਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞਾ ਕਿਂ ਪਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏਕਸਤੇ ਯੋਧੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਮ੍ਮਾ, ਮਯਾ ਦਿਨ੍ਨੇ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਧਾਨਿਯੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਮੇ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਕਾਮਤਾਯ ਤੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ ਦਤ੍વਾ ਤੇਯੇવ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਕਿਰਿਯਂ વਾ ਮਨ੍ਤਂ વਾ ਞਤ੍વਾ ਮਯ੍ਹਂ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥੇવ વਸਥ, ਅਹਂ વੋ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਂ ਪੋਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਕੁਣ੍ਡਲੇ, ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਪਾਦੁਕਾਯੋ, ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਖਗ੍ਗੇ, ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਸੁવਣ੍ਣਮਾਲਾਯੋ ਅਕ੍ਖਰਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਯਦਾ ਮਮ ਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਦਾ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਹਤ੍ਥੇ ਦਤ੍વਾ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਕੇਨਤ੍ਥੇਨਾਗਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇવ ਉਪਟ੍ਠਾਤੁਂ ਆਗਤਮ੍ਹਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਤੋ ਆਗਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠਾ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਅવਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਠਾਨਾਨਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤੇ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਿਕਾ ਅਹੇਸੁਂ।
Tato paṭṭhāya paṇḍitova rañño atthañca dhammañca anusāsati. So cintesi ‘‘rañño setachattamattameva, rajjaṃ pana ahameva vicāremi , mayā appamattena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti. So nagare mahāpākāraṃ nāma kāresi, tathā anupākārañca dvāraṭṭālake antaraṭṭālake udakaparikhaṃ kaddamaparikhaṃ sukkhaparikhanti tisso parikhāyo kāresi, antonagare jiṇṇagehāni paṭisaṅkharāpesi, mahāpokkharaṇiyo kāretvā tāsu udakanidhānaṃ kāresi, nagare sabbakoṭṭhāgārāni dhaññassa pūrāpesi, himavantappadesato kulupakatāpasehi kudrūsakumudabījāni āharāpesi, udakaniddhamanāni sodhāpetvā tattha ropāpesi, bahinagarepi jiṇṇasālāpaṭisaṅkharaṇakammaṃ kāresi. Kiṃ kāraṇā? Anāgatabhayapaṭibāhanatthaṃ. Tato tato āgatavāṇijakepi ‘‘sammā, tumhe kuto āgatatthā’’ti pucchitvā ‘‘asukaṭṭhānato’’ti vutte ‘‘tumhākaṃ raññā kiṃ piya’’nti pucchitvā ‘‘asukaṃ nāmā’’ti vutte tesaṃ sammānaṃ kāretvā uyyojetvā attano ekasate yodhe pakkosāpetvā ‘‘sammā, mayā dinne paṇṇākāre gahetvā ekasatarājadhāniyo gantvā ime paṇṇākāre attano piyakāmatāya tesaṃ rājūnaṃ datvā teyeva upaṭṭhahantā tesaṃ kiriyaṃ vā mantaṃ vā ñatvā mayhaṃ sāsanaṃ pesentā tattheva vasatha, ahaṃ vo puttadāraṃ posessāmī’’ti vatvā kesañci kuṇḍale, kesañci pādukāyo, kesañci khagge, kesañci suvaṇṇamālāyo akkharāni chinditvā ‘‘yadā mama kiccaṃ atthi, tadā paññāyantū’’ti adhiṭṭhahitvā tesaṃ hatthe datvā pesesi. Te tattha tattha gantvā tesaṃ tesaṃ rājūnaṃ paṇṇākāraṃ datvā ‘‘kenatthenāgatā’’ti vutte ‘‘tumheva upaṭṭhātuṃ āgatamhā’’ti vatvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti puṭṭhā āgataṭṭhānaṃ avatvā aññāni ṭhānāni ācikkhitvā ‘‘tena hi sādhū’’ti sampaṭicchite upaṭṭhahantā tesaṃ abbhantarikā ahesuṃ.
ਤਦਾ ਕਪਿਲਰਟ੍ਠੇ ਸਙ੍ਖਬਲਕੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਆવੁਧਾਨਿ ਸਜ੍ਜਾਪੇਸਿ, ਸੇਨਂ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਸਾਮਿ, ਮਯਂ ਇਧ ਪવਤ੍ਤਿਂ ‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਨ ਜਾਨਾਮ, ਆવੁਧਾਨਿ ਸਜ੍ਜਾਪੇਤਿ, ਸੇਨਂ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਤਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸੇ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਇਦਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਤਥਤੋ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸੁવਪੋਤਕਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਕਪਿਲਰਟ੍ਠੇ ਸਙ੍ਖਬਲਕੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਆવੁਧਾਨਿ ਸਜ੍ਜਾਪੇਸਿ, ਤ੍વਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘ਇਮਂ ਨਾਮ ਕਰੋਤੀ’ਤਿ ਤਥਤੋ ਞਤ੍વਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਆਹਿਣ੍ਡਿਤ੍વਾ ਮਯ੍ਹਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਹਰਾਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਮਧੁਲਾਜੇ ਖਾਦਾਪੇਤ੍વਾ ਮਧੁਪਾਨੀਯਂ ਪਾਯੇਤ੍વਾ ਸਤਪਾਕਸਹਸ੍ਸਪਾਕੇਹਿ ਤੇਲੇਹਿ ਪਕ੍ਖਨ੍ਤਰਂ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਪਾਚੀਨਸੀਹਪਞ੍ਜਰੇ ਠਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਤਥਤੋ ਞਤ੍વਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਕਪਿਲਰਟ੍ਠੇ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਦਾ ਤਤ੍ਥ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਅਨੁਸਾਸਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਪਚ੍ਚੂਸਕਾਲੇ ਪਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਦੀਪਾਲੋਕੇਨ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਸਿਰਿਗਬ੍ਭਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਮਮ ਯਸੋ, ਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕੋ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ , ਏવਰੂਪਂ ਪਨ ਯਸਦਾਯਕਂ ਰਾਜਾਨਂ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਅਗ੍ਗਰਾਜਾਨਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਅਹਞ੍ਚ ਅਗ੍ਗਪੁਰੋਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਾਤੋવ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸੁਖਂ ਸਯਥਾ’’ਤਿ ਸੁਖਸੇਯ੍ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਾਜਾਨਂ ‘‘ਦੇવ, ਮਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘વਦ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਅਨ੍ਤੋਨਗਰੇ ਰਹੋ ਨਾਮ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਲਦ੍ਧੁਂ, ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਰਾਜਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬਲਕਾਯਂ ਬਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਆਰਕ੍ਖਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਮਙ੍ਗਲਸਿਲਾਪਟ੍ਟੇ ਨਿਸੀਦਿ।
Tadā kapilaraṭṭhe saṅkhabalako nāma rājā āvudhāni sajjāpesi, senaṃ saṅkaḍḍhi. Tassa santike upanikkhittakapuriso paṇḍitassa sāsanaṃ pesesi ‘‘sāmi, mayaṃ idha pavattiṃ ‘idaṃ nāma karissatī’ti na jānāma, āvudhāni sajjāpeti, senaṃ saṅkaḍḍhati, tumhe purisavisese pesetvā idaṃ pavattiṃ tathato jānāthā’’ti. Atha mahāsatto suvapotakaṃ āmantetvā ‘‘samma, kapilaraṭṭhe saṅkhabalako nāma rājā āvudhāni sajjāpesi, tvaṃ tattha gantvā ‘imaṃ nāma karotī’ti tathato ñatvā sakalajambudīpaṃ āhiṇḍitvā mayhaṃ pavattiṃ āharāhī’’ti vatvā madhulāje khādāpetvā madhupānīyaṃ pāyetvā satapākasahassapākehi telehi pakkhantaraṃ makkhetvā pācīnasīhapañjare ṭhatvā vissajjesi. Sopi tattha gantvā tassa purisassa santikā tassa rañño pavattiṃ tathato ñatvā sakalajambudīpaṃ pariggaṇhanto kapilaraṭṭhe uttarapañcālanagaraṃ pāpuṇi. Tadā tattha cūḷanibrahmadatto nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tassa kevaṭṭo nāma brāhmaṇo atthañca dhammañca anusāsati, paṇḍito byatto. So paccūsakāle pabujjhitvā dīpālokena alaṅkatappaṭiyattaṃ sirigabbhaṃ olokento attano mahantaṃ yasaṃ disvā ‘‘ayaṃ mama yaso, kassa santako’’ti cintetvā ‘‘na aññassa santako cūḷanibrahmadattassa , evarūpaṃ pana yasadāyakaṃ rājānaṃ sakalajambudīpe aggarājānaṃ kātuṃ vaṭṭati, ahañca aggapurohito bhavissāmī’’ti cintetvā pātova nhatvā bhuñjitvā alaṅkaritvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, sukhaṃ sayathā’’ti sukhaseyyaṃ pucchitvā ‘‘āma, paṇḍitā’’ti vutte rājānaṃ ‘‘deva, mantetabbaṃ atthī’’ti āha. ‘‘Vada, ācariyā’’ti. ‘‘Deva, antonagare raho nāma na sakkā laddhuṃ, uyyānaṃ gacchāmā’’ti. ‘‘Sādhu, ācariyā’’ti rājā tena saddhiṃ uyyānaṃ gantvā balakāyaṃ bahi ṭhapetvā ārakkhaṃ kāretvā brāhmaṇena saddhiṃ uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi.
ਤਦਾ ਸੁવਪੋਤਕੋਪਿ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਭવਿਤਬ੍ਬਮੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣੇਨ, ਅਜ੍ਜ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੁਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਮਙ੍ਗਲਸਾਲਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇ ਨਿਲੀਯਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਥੇਥ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤવ ਕਣ੍ਣੇ ਇਤੋ ਕਰੋਹਿ, ਚਤੁਕ੍ਕਣ੍ਣੋવ ਮਨ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਚੇ, ਮਹਾਰਾਜ, ਮਮ વਚਨਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਤਂ ਅਗ੍ਗਰਾਜਾਨਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਮਹਾਤਣ੍ਹਤਾਯ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਥੇਥ, ਆਚਰਿਯ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਦੇવ, ਮਯਂ ਸੇਨਂ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਖੁਦ੍ਦਕਨਗਰਂ ਰੁਮ੍ਭਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਅਹਞ੍ਹਿ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਕ੍ਖਾਮਿ – ਮਹਾਰਾਜ, ਤવ ਯੁਦ੍ਧੇਨ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੇવਲਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਕੋ ਹੋਹਿ, ਤવ ਰਜ੍ਜਂ ਤવੇવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਯੁਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਪਨ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬਲવਾਹਨਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪਰਾਜਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਚੇ ਮੇ વਚਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ ਨਂ। ਨੋ ਚੇ, ਯੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਦ੍વੇ ਸੇਨਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਨਗਰਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਗਰਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਆਪਾਨਮਣ੍ਡਪਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ વਿਸਮਿਸ੍ਸਕਂ ਸੁਰਂ ਪਾਯੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਧਾਨੀਸੁ ਰਜ੍ਜਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ। ਏવਂ ਤ੍વਂ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਅਗ੍ਗਰਾਜਾ ਭવਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ। ਸੋਪਿ ‘‘ਸਾਧੁ, ਆਚਰਿਯ, ਏવਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਦਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਚਤੁਕ੍ਕਣ੍ਣੋ ਮਨ੍ਤੋ ਨਾਮ, ਅਯਞ੍ਹਿ ਮਨ੍ਤੋ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਞ੍ਞੇਨ ਜਾਨਿਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਪਞ੍ਚਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸੀਘਂ ਨਿਕ੍ਖਮਥਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ।
Tadā suvapotakopi taṃ kiriyaṃ disvā ‘‘bhavitabbamettha kāraṇena, ajja paṇḍitassa ācikkhitabbayuttakaṃ kiñci suṇissāmī’’ti uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasālarukkhassa pattantare nilīyitvā nisīdi. Rājā ‘‘kathetha, ācariyā’’ti āha. ‘‘Mahārāja, tava kaṇṇe ito karohi, catukkaṇṇova manto bhavissati. Sace, mahārāja, mama vacanaṃ kareyyāsi, sakalajambudīpe taṃ aggarājānaṃ karomī’’ti. So mahātaṇhatāya tassa vacanaṃ sutvā somanassappatto hutvā ‘‘kathetha, ācariya, karissāmi te vacana’’nti āha. ‘‘Deva, mayaṃ senaṃ saṅkaḍḍhitvā paṭhamaṃ khuddakanagaraṃ rumbhitvā gaṇhissāma, ahañhi cūḷadvārena nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ vakkhāmi – mahārāja, tava yuddhena kiccaṃ natthi, kevalaṃ amhākaṃ rañño santako hohi, tava rajjaṃ taveva bhavissati, yujjhanto pana amhākaṃ balavāhanassa mahantatāya ekantena parājissasī’’ti. ‘‘Sace me vacanaṃ karissati, saṅgaṇhissāma naṃ. No ce, yujjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā dve senā gahetvā aññaṃ nagaraṃ gaṇhissāma, tato aññanti etenupāyena sakalajambudīpe rajjaṃ gahetvā ‘jayapānaṃ pivissāmā’ti vatvā ekasatarājāno amhākaṃ nagaraṃ ānetvā uyyāne āpānamaṇḍapaṃ kāretvā tattha nisinne visamissakaṃ suraṃ pāyetvā sabbepi te rājāno jīvitakkhayaṃ pāpetvā ekasatarājadhānīsu rajjaṃ amhākaṃ hatthagataṃ karissāma. Evaṃ tvaṃ sakalajambudīpe aggarājā bhavissasī’’ti. Sopi ‘‘sādhu, ācariya, evaṃ karissāmī’’ti vadati. ‘‘Mahārāja, catukkaṇṇo manto nāma, ayañhi manto na sakkā aññena jānituṃ, tasmā papañcaṃ akatvā sīghaṃ nikkhamathā’’ti. Rājā tussitvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
ਸੁવਪੋਤਕੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਮਨ੍ਤਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸਾਖਾਯਂ ਓਲਮ੍ਬਕਂ ਓਤਾਰੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਸੀਸੇ ਛਕਣਪਿਣ੍ਡਂ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਮੁਖਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਮੁਖੇ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਰਿ ਕਿਰੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਂ વਿਰવਨ੍ਤੋ ਸਾਖਤੋ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ‘‘ਕੇવਟ੍ਟ, ਤ੍વਂ ਚਤੁਕ੍ਕਣ੍ਣਮਨ੍ਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਇਦਾਨੇવ ਛਕ੍ਕਣ੍ਣੋ ਜਾਤੋ, ਪੁਨ ਅਟ੍ਠਕਣ੍ਣੋ ਭવਿਤ੍વਾ ਅਨੇਕਸਤਕਣ੍ਣੋਪਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਗਣ੍ਹਥ, ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ વਾਤવੇਗੇਨ ਮਿਥਿਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਨਿવੇਸਨਂ ਪਾવਿਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਇਦਂ વਤ੍ਤਂ – ਸਚੇ ਕੁਤੋਚਿ ਆਭਤਸਾਸਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸੇવ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਅਥਸ੍ਸ ਅਂਸਕੂਟੇ ਓਤਰਤਿ, ਸਚੇ ਅਮਰਾਦੇવਿਯਾਪਿ ਸੋਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਉਚ੍ਛਙ੍ਗੇ ਓਤਰਤਿ, ਸਚੇ ਮਹਾਜਨੇਨ ਸੋਤਬ੍ਬਂ, ਭੂਮਿਯਂ ਓਤਰਤਿ। ਤਦਾ ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਅਂਸਕੂਟੇ ਓਤਰਿ। ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ‘‘ਰਹਸ੍ਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਜਨੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿਪਾਸਾਦਤਲਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ‘‘ਕਿਂ ਤੇ, ਤਾਤ, ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸੋ ‘‘ਅਹਂ, ਦੇવ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਗੁਯ੍ਹਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰੇ ਪਨ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰੋਹਿਤੋ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਰਾਜਾਨਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਨੇਤ੍વਾ ਚਤੁਕ੍ਕਣ੍ਣਮਨ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਅਥਾਹਂ ਸਾਖਨ੍ਤਰੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਮਨ੍ਤਂ ਸੁਣਿਤ੍વਾ ਮਨ੍ਤਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਤਸ੍ਸ ਸੀਸੇ ਚ ਮੁਖੇ ਚ ਛਕਣਪਿਣ੍ਡਂ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ਆਗਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਥੇਸਿ। ‘ਰਞ੍ਞਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ।
Suvapotako taṃ sutvā tesaṃ mantapariyosāne sākhāyaṃ olambakaṃ otārento viya kevaṭṭassa sīse chakaṇapiṇḍaṃ pātetvā ‘‘kimeta’’nti mukhaṃ vivaritvā uddhaṃ olokentassa aparampi mukhe pātetvā ‘‘kiri kirī’’ti saddaṃ viravanto sākhato uppatitvā ‘‘kevaṭṭa, tvaṃ catukkaṇṇamantoti maññasi, idāneva chakkaṇṇo jāto, puna aṭṭhakaṇṇo bhavitvā anekasatakaṇṇopi bhavissatī’’ti vatvā ‘‘gaṇhatha, gaṇhathā’’ti vadantānaññeva vātavegena mithilaṃ gantvā paṇḍitassa nivesanaṃ pāvisi. Tassa pana idaṃ vattaṃ – sace kutoci ābhatasāsanaṃ paṇḍitasseva kathetabbaṃ hoti, athassa aṃsakūṭe otarati, sace amarādeviyāpi sotuṃ vaṭṭati, ucchaṅge otarati, sace mahājanena sotabbaṃ, bhūmiyaṃ otarati. Tadā so paṇḍitassa aṃsakūṭe otari. Tāya saññāya ‘‘rahassena bhavitabba’’nti mahājano paṭikkami. Paṇḍito taṃ gahetvā uparipāsādatalaṃ abhiruyha ‘‘kiṃ te, tāta, diṭṭhaṃ suta’’nti pucchi. Athassa so ‘‘ahaṃ, deva, sakalajambudīpe vicaranto aññassa rañño santike kiñci guyhaṃ na passāmi, uttarapañcālanagare pana cūḷanibrahmadattassa purohito kevaṭṭo nāma brāhmaṇo rājānaṃ uyyānaṃ netvā catukkaṇṇamantaṃ gaṇhi. Athāhaṃ sākhantare nisīditvā tesaṃ mantaṃ suṇitvā mantapariyosāne tassa sīse ca mukhe ca chakaṇapiṇḍaṃ pātetvā āgatomhī’’ti vatvā sabbaṃ kathesi. ‘Raññā sampaṭicchita’’nti vutte ‘‘sampaṭicchi, devā’’ti āha.
ਅਥਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਂ ਮੁਦੁਪਚ੍ਚਤ੍ਥਰਣੇ ਸੁવਣ੍ਣਪਞ੍ਜਰੇ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਯਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਕੇવਟ੍ਟੋ ਮਮ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਮਞ੍ਞੇ, ਅਹਂ ਨ ਦਾਨਿਸ੍ਸ ਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਗਰਤੋ ਦੁਗ੍ਗਤਕੁਲਾਨਿ ਨੀਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਬਹਿ ਨਿવਾਸਾਪੇਸਿ, ਰਟ੍ਠਜਨਪਦਦ੍વਾਰਗਾਮੇਸੁ ਸਮਿਦ੍ਧਾਨਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਕੁਲਾਨਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਨਗਰੇ ਨਿવਾਸਾਪੇਸਿ, ਬਹੁਂ ਧਨਧਞ੍ਞਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋਪਿ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੇਨਙ੍ਗਪਰਿવੁਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਕਂ ਖੁਦ੍ਦਕਨਗਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਤਤ੍ਥ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਮਕਾਸਿ। ਦ੍વੇ ਸੇਨਾ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਨਗਰਂ ਰੁਮ੍ਭਤਿ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਤਾਨਿ ਨਗਰਾਨਿ ਗਣ੍ਹਿ। ਏવਂ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਓવਾਦੇ ਠਿਤੋ, ਠਪੇਤ੍વਾ વੇਦੇਹਰਾਜਾਨਂ ਸੇਸਰਾਜਾਨੋ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕੇ ਅਕਾਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇਨ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਨਗਰਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨਿ , ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਸਾਸਨਂ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ਸੋਪਿ ਤੇਸਂ ‘‘ਅਹਂ ਇਧ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਸਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹੇਪਿ ਅਨੁਕ੍ਕਣ੍ਠਨ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ વਸਥਾ’’ਤਿ ਪਟਿਪੇਸੇਸਿ।
Athassa paṇḍito kattabbayuttakaṃ sakkāraṃ karitvā taṃ mudupaccattharaṇe suvaṇṇapañjare suṭṭhu sayāpetvā ‘‘kevaṭṭo mama mahosadhassa paṇḍitabhāvaṃ na jānāti maññe, ahaṃ na dānissa mantassa matthakaṃ pāpuṇituṃ dassāmī’’ti cintetvā nagarato duggatakulāni nīharāpetvā bahi nivāsāpesi, raṭṭhajanapadadvāragāmesu samiddhāni issariyakulāni āharitvā antonagare nivāsāpesi, bahuṃ dhanadhaññaṃ kāresi. Cūḷanibrahmadattopi kevaṭṭassa vacanaṃ gahetvā senaṅgaparivuto gantvā ekaṃ khuddakanagaraṃ parikkhipi. Kevaṭṭopi vuttanayeneva tattha pavisitvā taṃ rājānaṃ saññāpetvā attano santakamakāsi. Dve senā ekato katvā tato aññaṃ nagaraṃ rumbhati. Etenupāyena paṭipāṭiyā sabbāni tāni nagarāni gaṇhi. Evaṃ cūḷanibrahmadatto kevaṭṭassa ovāde ṭhito, ṭhapetvā vedeharājānaṃ sesarājāno sakalajambudīpe attano santake akāsi. Bodhisattassa pana upanikkhittakapurisā ‘‘cūḷanibrahmadattena ettakāni nagarāni gahitāni , appamatto hotū’’ti niccaṃ sāsanaṃ pahiṇiṃsu. Sopi tesaṃ ‘‘ahaṃ idha appamatto vasāmi, tumhepi anukkaṇṭhantā appamatto hutvā vasathā’’ti paṭipesesi.
ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਦਿવਸਸਤ੍ਤਮਾਸਾਧਿਕੇਹਿ ਸਤ੍ਤਸਂવਚ੍ਛਰੇਹਿ વਿਦੇਹਰਜ੍ਜਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸੇਸਂ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਆਹ – ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਮਿਥਿਲਾਯਂ વਿਦੇਹਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ વਸਨਨਗਰੇ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮ। ਸੋ ਹਿ ਏવਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਏવਂ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਸੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਕਥੇਸਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਯਮ੍ਪਿ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਮਿਥਿਲਨਗਰਂ ਨਾਮ ਦੇવ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਹੋਤਿ, ਕਿਂ ਨੋ ਏਤੇਨਾ’’ਤਿ ਉਪਾਯੇਨੇવ ਰਾਜਾਨਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਾਪੇਸਿ। ਸੇਸਰਾਜਾਨੋਪਿ ‘‘ਮਯਂ ਮਿਥਿਲਰਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾવ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋ ਤੇਪਿ ਨਿવਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘વਿਦੇਹਰਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਸੋਪਿ ਰਾਜਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਨ੍ਤਕੋવ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿવਤ੍ਤਥਾ’’ਤਿ ਤੇ ਉਪਾਯੇਨੇવ ਬੋਧੇਸਿ। ਤੇ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸਯਿਂਸੁ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਮਿਥਿਲਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋવ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਗਰਮੇવ ਗਤੋ’’ਤਿ। ਸੋਪਿ ਤੇਸਂ ‘‘ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਂ ਜਾਨਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਟਿਪੇਸੇਸਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋਪਿ ਕੇવਟ੍ਟੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਚਾਟਿਸਤੇਸੁ ਚਾਟਿਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਸੁਰਂ ਠਪੇਥ, ਨਾਨਾવਿਧਾਨਿ ਚ ਮਚ੍ਛਮਂਸਾਦੀਨਿ ਉਪਨੇਥਾ’’ਤਿ ਸੇવਕੇ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਤੇ ਪਨ ‘‘વਿਸੇਨ ਸੁਰਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨੋ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ ਨ ਜਾਨਿਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਨ ਸੁવਪੋਤਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਸੁਤਤ੍ਤਾ ਤਥਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ‘‘ਨੇਸਂ ਸੁਰਾਪਾਨਦਿવਸਂ ਤਥਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਮਮ ਪੇਸੇਥਾ’’ਤਿ ਪਟਿਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ।
Cūḷanibrahmadatto sattadivasasattamāsādhikehi sattasaṃvaccharehi videharajjaṃ vajjetvā sesaṃ sakalajambudīpe rajjaṃ gahetvā kevaṭṭaṃ āha – ‘‘ācariya, mithilāyaṃ videharajjaṃ gaṇhāmā’’ti. ‘‘Mahārāja, mahosadhapaṇḍitassa vasananagare rajjaṃ gaṇhituṃ na sakkhissāma. So hi evaṃ ñāṇasampanno evaṃ upāyakusalo’’ti so vitthāretvā candamaṇḍalaṃ uṭṭhāpento viya mahosadhassa guṇe kathesi. Ayañhi sayampi upāyakusalova, tasmā ‘‘mithilanagaraṃ nāma deva appamattakaṃ, sakalajambudīpe rajjaṃ amhākaṃ pahoti, kiṃ no etenā’’ti upāyeneva rājānaṃ sallakkhāpesi. Sesarājānopi ‘‘mayaṃ mithilarajjaṃ gahetvāva jayapānaṃ pivissāmā’’ti vadanti. Kevaṭṭo tepi nivāretvā ‘‘videharajjaṃ gahetvā kiṃ karissāma, sopi rājā amhākaṃ santakova, tasmā nivattathā’’ti te upāyeneva bodhesi. Te tassa vacanaṃ sutvā nivattiṃsu. Mahāsattassa upanikkhittakapurisā sāsanaṃ pesayiṃsu ‘‘brahmadatto ekasatarājaparivuto mithilaṃ āgacchantova nivattitvā attano nagarameva gato’’ti. Sopi tesaṃ ‘‘ito paṭṭhāya tassa kiriyaṃ jānantū’’ti paṭipesesi. Brahmadattopi kevaṭṭena saddhiṃ ‘‘idāni kiṃ karissāmī’’ti mantetvā ‘‘jayapānaṃ pivissāmā’’ti vutte uyyānaṃ alaṅkaritvā cāṭisatesu cāṭisahassesu suraṃ ṭhapetha, nānāvidhāni ca macchamaṃsādīni upanethā’’ti sevake āṇāpesi. Upanikkhittakapurisā taṃ pavattiṃ paṇḍitassa ārocesuṃ. Te pana ‘‘visena suraṃ yojetvā rājāno māretukāmo’’ti na jāniṃsu. Mahāsatto pana suvapotakassa santikā sutattā tathato jānitvā ‘‘nesaṃ surāpānadivasaṃ tathato jānitvā mama pesethā’’ti paṭisāsanaṃ pesesi. Te tathā kariṃsu.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਮਾਦਿਸੇ ਧਰਮਾਨੇ ਏਤ੍ਤਕਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਮਰਣਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ, ਅવਸ੍ਸਯੋ ਨੇਸਂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਹਜਾਤਂ ਯੋਧਸਹਸ੍ਸਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਮ੍ਮਾ, ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਕਿਰ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਸੁਰਂ ਪਾਤੁਕਾਮੋ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜੂਨਂ ਆਸਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇਸੁ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਅਨਿਸਿਨ੍ਨੇਯੇવ ‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਮਹਾਰਹਂ ਆਸਨਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋવ ਦੇਥਾ’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਕਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘વਿਦੇਹਰਾਜਸ੍ਸਾ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥ। ਤੇ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘ਮਯਂ ਸਤ੍ਤਦਿવਸਸਤ੍ਤਮਾਸਾਧਿਕਾਨਿ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਾਨਿ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾ ਏਕਦਿવਸਮ੍ਪਿ વਿਦੇਹਰਾਜਾਨਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮ, ਕਿਂ ਰਾਜਾ ਨਾਮੇਸ, ਗਚ੍ਛਥ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਆਸਨਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾ ਕਲਹਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਤੁਮ੍ਹੇ ‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ ਇਧ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਕਲਹਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਆਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ‘ਨ ਦਾਨਿ વੋ ਸੁਰਂ ਪਾਤੁਂ ਮਚ੍ਛਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤੁਂ ਦਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਨਦਨ੍ਤਾ વਗ੍ਗਨ੍ਤਾ ਮਹਾਘੋਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਜਨੇਨ੍ਤਾ ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ ਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡੇਹਿ ਸਬ੍ਬਚਾਟਿਯੋ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮਚ੍ਛਮਂਸਂ વਿਪ੍ਪਕਿਰਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਜવੇਨ ਸੇਨਾਯ ਅਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਦੇવਨਗਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਾ ਅਸੁਰਾ વਿਯ ਉਲ੍ਲੋਲ਼ਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ‘ਮਯਂ ਮਿਥਿਲਨਗਰੇ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਾ, ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਅਮ੍ਹੇ ਗਣ੍ਹਥਾ’ਤਿ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਆਗਤਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਨਦ੍ਧਪਞ੍ਚਾવੁਧਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਨવਨਮਿવ ਅਲਙ੍ਕਤਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤੇ ਏਕਸਤਰਾਜਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਸਿਰਿવਿਭવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਂ ਕਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਂ ਸਙ੍ਖੋਭੇਤ੍વਾ ਮਿਥਿਲਾਭਿਮੁਖਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਰਾਜਪੁਰਿਸਾਪਿ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਤੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਨਾਮ ਮੇ વਿਸਯੋਗਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਕਤੋ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿ। ਰਾਜਾਨੋਪਿ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਜਯਪਾਨਂ ਪਾਤੁਂ ਨਾਦਾਸੀ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿਂਸੁ। ਬਲਕਾਯਾਪਿ ‘‘ਮਯਂ ਅਮੂਲਕਂ ਸੁਰਂ ਪਾਤੁਂ ਨ ਲਭਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿਂਸੁ।
Paṇḍito ‘‘mādise dharamāne ettakānaṃ rājūnaṃ maraṇaṃ ayuttaṃ, avassayo nesaṃ bhavissāmī’’ti cintetvā sahajātaṃ yodhasahassaṃ pakkosāpetvā ‘‘sammā, cūḷanibrahmadatto kira uyyānaṃ alaṅkārāpetvā ekasatarājaparivuto suraṃ pātukāmo, tumhe tattha gantvā rājūnaṃ āsanesu paññattesu kismiñci anisinneyeva ‘cūḷanibrahmadattassa anantaraṃ mahārahaṃ āsanaṃ amhākaṃ raññova dethā’ti vadantā gahetvā tesaṃ purisehi ‘tumhe kassa purisā’ti vutte ‘videharājassā’ti vadeyyātha. Te tumhehi saddhiṃ ‘mayaṃ sattadivasasattamāsādhikāni sattavassāni rajjaṃ gaṇhantā ekadivasampi videharājānaṃ na passāma, kiṃ rājā nāmesa, gacchatha pariyante āsanaṃ gaṇhathā’ti vadantā kalahaṃ karissanti. Atha tumhe ‘ṭhapetvā brahmadattaṃ añño amhākaṃ rañño uttaritaro idha natthī’ti kalahaṃ vaḍḍhetvā amhākaṃ rañño āsanamattampi alabhantā ‘na dāni vo suraṃ pātuṃ macchamaṃsaṃ khādituṃ dassāmā’ti nadantā vaggantā mahāghosaṃ karontā tesaṃ santāsaṃ janentā mahantehi leḍḍudaṇḍehi sabbacāṭiyo bhinditvā macchamaṃsaṃ vippakiritvā aparibhogaṃ katvā javena senāya antaraṃ pavisitvā devanagaraṃ paviṭṭhā asurā viya ulloḷaṃ uṭṭhāpetvā ‘mayaṃ mithilanagare mahosadhapaṇḍitassa purisā, sakkontā amhe gaṇhathā’ti tumhākaṃ āgatabhāvaṃ jānāpetvā āgacchathā’’ti pesesi. Te ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vanditvā sannaddhapañcāvudhā nikkhamitvā tattha gantvā nandanavanamiva alaṅkatauyyānaṃ pavisitvā samussitasetacchatte ekasatarājapallaṅke ādiṃ katvā alaṅkatappaṭiyattaṃ sirivibhavaṃ disvā mahāsattena vuttaniyāmeneva sabbaṃ katvā mahājanaṃ saṅkhobhetvā mithilābhimukhā pakkamiṃsu. Rājapurisāpi taṃ pavattiṃ tesaṃ rājūnaṃ ārocesuṃ. Cūḷanibrahmadattopi ‘‘evarūpassa nāma me visayogassa antarāyo kato’’ti kujjhi. Rājānopi ‘‘amhākaṃ jayapānaṃ pātuṃ nādāsī’’ti kujjhiṃsu. Balakāyāpi ‘‘mayaṃ amūlakaṃ suraṃ pātuṃ na labhimhā’’ti kujjhiṃsu.
ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਥ, ਭੋ, ਮਿਥਿਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਦੇਹਰਾਜਸ੍ਸ ਖਗ੍ਗੇਨ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਾਦੇਹਿ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮ, ਸੇਨਂ ਗਮਨਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਰਹੋਗਤੋ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸਪਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਂ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਏਕਸਤਰਾਜੂਨਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇਨਾਯ ਪਰਿવੁਤਾ ਗਚ੍ਛਾਮ, ਏਥ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવੇਨ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਜਿਨਿਤੁਂ ਨਾਮ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਅਮ੍ਹਾਕਂਯੇવ ਲਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਿવਤ੍ਤਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਨ ਏਸ વਿਦੇਹਰਾਜਸ੍ਸ ਥਾਮੋ, ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਂવਿਧਾਨਮੇਤਂ, ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਪਨੇਸ, ਤੇਨ ਰਕ੍ਖਿਤਾ ਮਿਥਿਲਾ ਸੀਹਰਕ੍ਖਿਤਗੁਹਾ વਿਯ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕੇਨਚਿ ਗਹੇਤੁਂ, ਕੇવਲਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਲਜ੍ਜਨਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਲਂ ਤਤ੍ਥ ਗਮਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਪਨ ਖਤ੍ਤਿਯਮਾਨੇਨ ਇਸ੍ਸਰਿਯਮਦੇਨ ਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਸੋ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਥਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕવੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਅਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤੇਪਿ ਯੋਧਾ ਏਕਰਤ੍ਤੇਨੇવ ਮਿਥਿਲਂ ਪਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਕਿਚ੍ਚਂ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਪਠਮਂ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾਪਿਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ ਪਹਿਣਿਂਸੁ। ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ‘વਿਦੇਹਰਾਜਾਨਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੋਤੁ, ਅਜ੍ਜ ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਆਗਤੋ, ਅਜ੍ਜ ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਜ੍ਜ ਨਗਰਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਨਿਬਦ੍ਧਂ ਪੇਸੇਨ੍ਤਿਯੇવ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। વਿਦੇਹਰਾਜਾ ਪਨ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਕਿਰ ਇਮਂ ਨਗਰਂ ਗਹੇਤੁਂ ਆਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਪਰਮ੍ਪਰਘੋਸੇਨ ਅਸ੍ਸੋਸਿ।
Cūḷanibrahmadatto te rājāno āmantetvā ‘‘etha, bho, mithilaṃ gantvā videharājassa khaggena sīsaṃ chinditvā pādehi akkamitvā nisinnā jayapānaṃ pivissāma, senaṃ gamanasajjaṃ karothā’’ti vatvā puna rahogato kevaṭṭassapi etamatthaṃ kathetvā ‘‘amhākaṃ evarūpassa mantassa antarāyakaraṃ paccāmittaṃ gaṇhissāma, ekasatarājūnaṃ aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhāya senāya parivutā gacchāma, etha, ācariyā’’ti āha. Brāhmaṇo attano paṇḍitabhāvena cintesi ‘‘mahosadhapaṇḍitaṃ jinituṃ nāma na sakkā, amhākaṃyeva lajjitabbaṃ bhavissati, nivattāpessāmi na’’nti. Atha naṃ evamāha – ‘‘mahārāja, na esa videharājassa thāmo, mahosadhapaṇḍitassa saṃvidhānametaṃ, mahānubhāvo panesa, tena rakkhitā mithilā sīharakkhitaguhā viya na sakkā kenaci gahetuṃ, kevalaṃ amhākaṃ lajjanakaṃ bhavissati, alaṃ tattha gamanenā’’ti. Rājā pana khattiyamānena issariyamadena matto hutvā ‘‘kiṃ so karissatī’’ti vatvā ekasatarājaparivuto aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhāya senāya saddhiṃ nikkhami. Kevaṭṭopi attano kathaṃ gaṇhāpetuṃ asakkonto ‘‘rañño paccanīkavutti nāma ayuttā’’ti tena saddhiṃyeva nikkhami. Tepi yodhā ekaratteneva mithilaṃ patvā attanā katakiccaṃ paṇḍitassa kathayiṃsu. Paṭhamaṃ upanikkhittakapurisāpissa sāsanaṃ pahiṇiṃsu. ‘‘Cūḷanibrahmadatto ‘videharājānaṃ gaṇhissāmī’ti ekasatarājaparivuto āgacchati, paṇḍito appamatto hotu, ajja asukaṭṭhānaṃ nāma āgato, ajja asukaṭṭhānaṃ, ajja nagaraṃ pāpuṇissatī’’ti paṇḍitassa nibaddhaṃ pesentiyeva. Taṃ sutvā mahāsatto appamatto ahosi. Videharājā pana ‘‘brahmadatto kira imaṃ nagaraṃ gahetuṃ āgacchatī’’ti paramparaghosena assosi.
ਅਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਅਗ੍ਗਪਦੋਸੇਯੇવ ਉਕ੍ਕਾਸਤਸਹਸ੍ਸੇਨ ਧਾਰਿਯਮਾਨੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕਲਨਗਰਂ ਪਰਿવਾਰੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਹਤ੍ਥਿਪਾਕਾਰਰਥਪਾਕਾਰਾਦੀਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਬਲਗੁਮ੍ਬਂ ਠਪੇਸਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਉਨ੍ਨਾਦੇਨ੍ਤਾ ਅਪ੍ਫੋਟੇਨ੍ਤਾ ਸੇਲ਼ੇਨ੍ਤਾ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਾ ਗਜ੍ਜਨ੍ਤਾ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤਾ ਮਹਾਘੋਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਦੀਪੋਭਾਸੇਨ ਚੇવ ਅਲਙ੍ਕਾਰੋਭਾਸੇਨ ਚ ਸਕਲਸਤ੍ਤਯੋਜਨਿਕਾ ਮਿਥਿਲਾ ਏਕੋਭਾਸਾ ਅਹੋਸਿ। ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਥਤੂਰਿਯਾਨਂ ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਥવਿਯਾ ਭਿਜ੍ਜਨਕਾਲੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਉਲ੍ਲੋਲ਼ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਉਲ੍ਲੋਲ਼ਸਦ੍ਦੋ ਜਾਤੋ, ਨ ਖੋ ਪਨ ਮਯਂ ਜਾਨਾਮ, ਕਿਂ ਨਾਮੇਤਂ, વੀਮਂਸਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਨੁ ਖੋ ਆਗਤੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸਾਗਮਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਜੀવਿਤਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਨੋ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਲ੍ਲਪਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾਗਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਸੀਹੋ વਿਯ ਅਛਮ੍ਭਿਤੋ ਸਕਲਨਗਰੇ ਆਰਕ੍ਖਂ ਸਂવਿਦਹਿਤ੍વਾ ‘‘ਰਾਜਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸਾਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਞ੍ਞੋ ਮਂ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੋਚੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਲ੍ਲਪਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha brahmadatto aggapadoseyeva ukkāsatasahassena dhāriyamānena āgantvā sakalanagaraṃ parivāresi. Atha naṃ hatthipākārarathapākārādīhi parikkhipāpetvā tesu tesu ṭhānesu balagumbaṃ ṭhapesi. Manussā unnādentā apphoṭentā seḷentā naccantā gajjantā tajjentā mahāghosaṃ karontā aṭṭhaṃsu. Dīpobhāsena ceva alaṅkārobhāsena ca sakalasattayojanikā mithilā ekobhāsā ahosi. Hatthiassarathatūriyānaṃ saddena pathaviyā bhijjanakālo viya ahosi. Cattāro paṇḍitā ulloḷasaddaṃ sutvā ajānantā rañño santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, ulloḷasaddo jāto, na kho pana mayaṃ jānāma, kiṃ nāmetaṃ, vīmaṃsituṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā rājā ‘‘cūḷanibrahmadatto nu kho āgato bhaveyyā’’ti sīhapañjaraṃ vivaritvā olokento tassāgamanabhāvaṃ ñatvā bhītatasito ‘‘natthi amhākaṃ jīvitaṃ, sabbe no jīvitakkhayaṃ pāpessatī’’ti tehi saddhiṃ sallapanto nisīdi. Mahāsatto pana tassāgatabhāvaṃ ñatvā sīho viya achambhito sakalanagare ārakkhaṃ saṃvidahitvā ‘‘rājānaṃ assāsessāmī’’ti rājanivesanaṃ abhiruhitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvāva paṭiladdhassāso hutvā ‘‘ṭhapetvā mama puttaṃ mahosadhapaṇḍitaṃ añño maṃ imamhā dukkhā mocetuṃ samattho nāma natthī’’ti cintetvā tena saddhiṃ sallapanto āha –
੫੯੦.
590.
‘‘ਪਞ੍ਚਾਲੋ ਸਬ੍ਬਸੇਨਾਯ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋਯਮਾਗਤੋ।
‘‘Pañcālo sabbasenāya, brahmadattoyamāgato;
ਸਾਯਂ ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਾ ਸੇਨਾ, ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੋ ਮਹੋਸਧ॥
Sāyaṃ pañcāliyā senā, appameyyo mahosadha.
੫੯੧.
591.
‘‘વੀਥਿਮਤੀ ਪਤ੍ਤਿਮਤੀ, ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਮਕੋવਿਦਾ।
‘‘Vīthimatī pattimatī, sabbasaṅgāmakovidā;
ਓਹਾਰਿਨੀ ਸਦ੍ਦવਤੀ, ਭੇਰਿਸਙ੍ਖਪ੍ਪਬੋਧਨਾ॥
Ohārinī saddavatī, bherisaṅkhappabodhanā.
੫੯੨.
592.
‘‘ਲੋਹવਿਜ੍ਜਾਲਙ੍ਕਾਰਾਭਾ, ਧਜਿਨੀ વਾਮਰੋਹਿਨੀ।
‘‘Lohavijjālaṅkārābhā, dhajinī vāmarohinī;
ਸਿਪ੍ਪਿਯੇਹਿ ਸੁਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਸੂਰੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ॥
Sippiyehi susampannā, sūrehi suppatiṭṭhitā.
੫੯੩.
593.
‘‘ਦਸੇਤ੍ਥ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਆਹੁ, ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ ਰਹੋਗਮਾ।
‘‘Dasettha paṇḍitā āhu, bhūripaññā rahogamā;
ਮਾਤਾ ਏਕਾਦਸੀ ਰਞ੍ਞੋ, ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਂ ਪਸਾਸਤਿ॥
Mātā ekādasī rañño, pañcāliyaṃ pasāsati.
੫੯੪.
594.
‘‘ਅਥੇਤ੍ਥੇਕਸਤਂ ਖਤ੍ਯਾ, ਅਨੁਯਨ੍ਤਾ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Athetthekasataṃ khatyā, anuyantā yasassino;
ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰਟ੍ਠਾ ਬ੍ਯਥਿਤਾ, ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਂ વਸਂ ਗਤਾ॥
Acchinnaraṭṭhā byathitā, pañcāliyaṃ vasaṃ gatā.
੫੯੫.
595.
‘‘ਯਂવਦਾ ਤਕ੍ਕਰਾ ਰਞ੍ਞੋ, ਅਕਾਮਾ ਪਿਯਭਾਣਿਨੋ।
‘‘Yaṃvadā takkarā rañño, akāmā piyabhāṇino;
ਪਞ੍ਚਾਲਮਨੁਯਾਯਨ੍ਤਿ, ਅਕਾਮਾ વਸਿਨੋ ਗਤਾ॥
Pañcālamanuyāyanti, akāmā vasino gatā.
੫੯੬.
596.
‘‘ਤਾਯ ਸੇਨਾਯ ਮਿਥਿਲਾ, ਤਿਸਨ੍ਧਿਪਰਿવਾਰਿਤਾ।
‘‘Tāya senāya mithilā, tisandhiparivāritā;
ਰਾਜਧਾਨੀ વਿਦੇਹਾਨਂ, ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਰਿਖਞ੍ਞਤਿ॥
Rājadhānī videhānaṃ, samantā parikhaññati.
੫੯੭.
597.
‘‘ਉਦ੍ਧਂ ਤਾਰਕਜਾਤਾવ, ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਰਿવਾਰਿਤਾ।
‘‘Uddhaṃ tārakajātāva, samantā parivāritā;
ਮਹੋਸਧ વਿਜਾਨਾਹਿ, ਕਥਂ ਮੋਕ੍ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Mahosadha vijānāhi, kathaṃ mokkho bhavissatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸੇਨਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਯ ਏਕਸਤਰਾਜਨਾਯਿਕਾਯ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਤੋ ਕਿਰ, ਤਾਤਾਤਿ વਦਤਿ। ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਾਤਿ ਪਞ੍ਚਾਲਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਕਾ। વੀਥਿਮਤੀਤਿ વੀਥਿਯਾ ਆਨੀਤੇ ਦਬ੍ਬਸਮ੍ਭਾਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤੇਨ વਡ੍ਢਕਿਗਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਪਤ੍ਤਿਮਤੀਤਿ ਪਦਸਞ੍ਚਰੇਨ ਬਲਕਾਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਮਕੋવਿਦਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਮੇ ਕੁਸਲਾ। ਓਹਾਰਿਨੀਤਿ ਪਰਸੇਨਾਯ ਅਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਾવ ਪਰਸੀਸਂ ਆਹਰਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ। ਸਦ੍ਦવਤੀਤਿ ਦਸਹਿ ਸਦ੍ਦੇਹਿ ਅવਿવਿਤ੍ਤਾ। ਭੇਰਿਸਙ੍ਖਪ੍ਪਬੋਧਨਾਤਿ ‘‘ਏਥ ਯਾਥ ਯੁਜ੍ਝਥਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਤਤ੍ਥ વਚੀਭੇਦੇਨ ਜਾਨਾਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਾਦਿਸਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਭੇਰਿਸਙ੍ਖਸਦ੍ਦੇਹੇવ ਬੋਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਭੇਰਿਸਙ੍ਖਪ੍ਪਬੋਧਨਾ। ਲੋਹવਿਜ੍ਜਾਲਙ੍ਕਾਰਾਭਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲੋਹવਿਜ੍ਜਾਤਿ ਲੋਹਸਿਪ੍ਪਾਨਿ। ਸਤ੍ਤਰਤਨਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਕવਚਚਮ੍ਮਜਾਲਿਕਾਸੀਸਕਰੇਣਿਕਾਦੀਨਂ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। ਅਲਙ੍ਕਾਰਾਤਿ ਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਹવਿਜ੍ਜਾਹਿ ਚੇવ ਅਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਚ ਭਾਸਤੀਤਿ ਲੋਹવਿਜ੍ਜਾਲਙ੍ਕਾਰਾਭਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਜਿਨੀਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਾਦਿਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਨਾਨਾવਤ੍ਥਸਮੁਜ੍ਜਲੇਹਿ ਰਥਾਦੀਸੁ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਧਜੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। વਾਮਰੋਹਿਨੀਤਿ ਹਤ੍ਥੀ ਚ ਅਸ੍ਸੇ ਚ ਆਰੋਹਨ੍ਤਾ વਾਮਪਸ੍ਸੇਨ ਆਰੋਹਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ‘‘વਾਮਰੋਹਿਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ, ਅਪਰਿਮਿਤਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਸਮਾਕਿਣ੍ਣਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਿਪ੍ਪਿਯੇਹੀਤਿ ਹਤ੍ਥਿਸਿਪ੍ਪਅਸ੍ਸਸਿਪ੍ਪਾਦੀਸੁ ਅਟ੍ਠਾਰਸਸੁ ਸਿਪ੍ਪੇਸੁ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਸੁਸਮਾਕਿਣ੍ਣਾ। ਸੂਰੇਹੀਤਿ ਤਾਤ, ਏਸਾ ਕਿਰ ਸੇਨਾ ਸੀਹਸਮਾਨਪਰਕ੍ਕਮੇਹਿ ਸੂਰਯੋਧੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tattha sabbasenāyāti sabbāya ekasatarājanāyikāya aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhāya senāya saddhiṃ āgato kira, tātāti vadati. Pañcāliyāti pañcālarañño santakā. Vīthimatīti vīthiyā ānīte dabbasambhāre gahetvā vicarantena vaḍḍhakigaṇena samannāgatā. Pattimatīti padasañcarena balakāyena samannāgatā. Sabbasaṅgāmakovidāti sabbasaṅgāme kusalā. Ohārinīti parasenāya antaraṃ pavisitvā apaññāyantāva parasīsaṃ āharituṃ samatthā. Saddavatīti dasahi saddehi avivittā. Bherisaṅkhappabodhanāti ‘‘etha yātha yujjhathā’’tiādīni tattha vacībhedena jānāpetuṃ na sakkā, tādisāni panettha kiccāni bherisaṅkhasaddeheva bodhentīti bherisaṅkhappabodhanā. Lohavijjālaṅkārābhāti ettha lohavijjāti lohasippāni. Sattaratanapaṭimaṇḍitānaṃ kavacacammajālikāsīsakareṇikādīnaṃ etaṃ nāmaṃ. Alaṅkārāti rājamahāmattādīnaṃ alaṅkārā. Tasmā lohavijjāhi ceva alaṅkārehi ca bhāsatīti lohavijjālaṅkārābhāti ayamettha attho. Dhajinīti suvaṇṇādipaṭimaṇḍitehi nānāvatthasamujjalehi rathādīsu samussitadhajehi samannāgatā. Vāmarohinīti hatthī ca asse ca ārohantā vāmapassena ārohanti, tena ‘‘vāmarohinī’’ti vuccanti, tehi samannāgatā, aparimitahatthiassasamākiṇṇāti attho. Sippiyehīti hatthisippaassasippādīsu aṭṭhārasasu sippesu nipphattiṃ pattehi suṭṭhu samannāgatā susamākiṇṇā. Sūrehīti tāta, esā kira senā sīhasamānaparakkamehi sūrayodhehi suppatiṭṭhitā.
ਆਹੂਤਿ ਦਸ ਕਿਰੇਤ੍ਥ ਸੇਨਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਤਿ ਪਥવਿਸਮਾਯ વਿਪੁਲਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਰਹੋਗਮਾਤਿ ਰਹੋ ਗਮਨਸੀਲਾ ਰਹੋ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਮਨ੍ਤਨਸੀਲਾ। ਤੇ ਕਿਰ ਏਕਾਹਦ੍વੀਹਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤੁਂ ਲਭਨ੍ਤਾ ਪਥવਿਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਆਕਾਸੇ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ। ਏਕਾਦਸੀਤਿ ਤੇਹਿ ਕਿਰ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਅਤਿਰੇਕਤਰਪਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਚਾਲਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਾ। ਸਾ ਤੇਸਂ ਏਕਾਦਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਂ ਸੇਨਂ ਪਸਾਸਤਿ ਅਨੁਸਾਸਤਿ।
Āhūti dasa kirettha senāya paṇḍitāti vadanti. Bhūripaññāti pathavisamāya vipulāya paññāya samannāgatā. Rahogamāti raho gamanasīlā raho nisīditvā mantanasīlā. Te kira ekāhadvīhaṃ cintetuṃ labhantā pathaviṃ parivattetuṃ ākāse gaṇhituṃ samatthā. Ekādasīti tehi kira paṇḍitehi atirekatarapaññā pañcālarañño mātā. Sā tesaṃ ekādasī hutvā pañcāliyaṃ senaṃ pasāsati anusāsati.
ਏਕਦਿવਸਂ ਕਿਰੇਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਏਕਂ ਤਣ੍ਡੁਲਨਾਲ਼ਿਞ੍ਚ ਪੁਟਕਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਨਦਿਂ ਤਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਨਦਿਮਜ੍ਝਂ ਪਤ੍વਾ ਤਰਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤੀਰੇ ਠਿਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਮਮ ਹਤ੍ਥੇ ਏਕਾ ਤਣ੍ਡੁਲਨਾਲ਼ਿ ਪੁਟਕਭਤ੍ਤਂ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਿ, ਇਤੋ ਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਾਮਿ। ਯੋ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸੋ ਮਂ ਉਤ੍ਤਾਰੇਤੂ’’ਤਿ। ਅਥੇਕੋ ਥਾਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਰਿਸੋ ਗਾਲ਼੍ਹਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਨਦਿਂ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਤਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਤੀਰਂ ਉਤ੍ਤਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘ਦੇਹਿ ਮੇ ਦਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸੋ ਤਣ੍ਡੁਲਨਾਲ਼ਿਂ વਾ ਪੁਟਕਭਤ੍ਤਂ વਾ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ । ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਅਹਂ ਜੀવਿਤਂ ਅਗਣੇਤ੍વਾ ਤਂ ਉਤ੍ਤਾਰੇਸਿਂ, ਨ ਮੇ ਏਤੇਹਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਕਹਾਪਣਂ ਮੇ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਅਹਂ ‘‘ਇਤੋ ਮਯ੍ਹਂ ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅવਚਂ, ਇਦਾਨਿ ਮਯ੍ਹਂ ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਦਮ੍ਮਿ, ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸੋ ਸਮੀਪੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਸ ਕਥੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਤਂ ‘‘ਏਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਚ੍ਚਨਕਂ ਤવ ਦੇਤਿ, ਗਣ੍ਹਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਅਹਂ ਨ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਂ ਆਦਾਯ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਾਮਚ੍ਚਾਨਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਤੇਪਿ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਥੇવਾਹਂਸੁ। ਸੋ ਤੇਸਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੇਨ ਅਤੁਟ੍ਠੋ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯਾਮਚ੍ਚੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਭਿਨ੍ਨਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਿਤੁਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੀવਿਤਂ ਪਹਾਯ ਨਦਿਂ ਓਤਿਣ੍ਣਂ ਪਰਜ੍ਜਾਪੇਸਿ।
Ekadivasaṃ kireko puriso ekaṃ taṇḍulanāḷiñca puṭakabhattañca kahāpaṇasahassañca gahetvā ‘‘nadiṃ tarissāmī’’ti otiṇṇo nadimajjhaṃ patvā tarituṃ asakkonto tīre ṭhite manusse evamāha – ‘‘ambho, mama hatthe ekā taṇḍulanāḷi puṭakabhattaṃ kahāpaṇasahassañca atthi, ito yaṃ mayhaṃ ruccati, taṃ dassāmi. Yo sakkoti, so maṃ uttāretū’’ti. Atheko thāmasampanno puriso gāḷhaṃ nivāsetvā nadiṃ ogāhetvā taṃ hatthe gahetvā paratīraṃ uttāretvā ‘‘dehi me dātabba’’nti āha. ‘‘So taṇḍulanāḷiṃ vā puṭakabhattaṃ vā gaṇhāhī’’ti . ‘‘Samma, ahaṃ jīvitaṃ agaṇetvā taṃ uttāresiṃ, na me etehi attho, kahāpaṇaṃ me dehī’’ti. Ahaṃ ‘‘ito mayhaṃ yaṃ ruccati, taṃ dassāmī’’ti avacaṃ, idāni mayhaṃ yaṃ ruccati, taṃ dammi, icchanto gaṇhāti. So samīpe ṭhitassa ekassa kathesi. Sopi taṃ ‘‘esa attano ruccanakaṃ tava deti, gaṇhā’’ti āha. So ‘‘ahaṃ na gaṇhissāmī’’ti taṃ ādāya vinicchayaṃ gantvā vinicchayāmaccānaṃ ārocesi. Tepi sabbaṃ sutvā tathevāhaṃsu. So tesaṃ vinicchayena atuṭṭho rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. Rājāpi vinicchayāmacce pakkosāpetvā tesaṃ santike ubhinnaṃ vacanaṃ sutvā vinicchinituṃ ajānanto attano jīvitaṃ pahāya nadiṃ otiṇṇaṃ parajjāpesi.
ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਾ ਚਲਾਕਦੇવੀ ਨਾਮ ਅવਿਦੂਰੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਰਞ੍ਞੋ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਿਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਇਮਂ ਅਡ੍ਡਂ ਞਤ੍વਾવ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਨਿਚ੍ਛਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਅਹਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਜਾਨਾਮਿ। ਸਚੇ ਤੁਮ੍ਹੇ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ ਜਾਨਾਥ, ਤੁਮ੍ਹੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਥਾ’’ਤਿ। ਸਾ ‘‘ਏવਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਰਿਸਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ, ਤਾਤ, ਤવ ਹਤ੍ਥਗਤਾਨਿ ਤੀਣਿਪਿ ਭੂਮਿਯਂ ਠਪੇਹੀ’’ਤਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਠਪਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਉਦਕੇ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਇਮਸ੍ਸ ਕਿਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮਯ੍ਯੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਤવ ਰੁਚ੍ਚਨਕਂ ਗਣ੍ਹਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਸਹਸ੍ਸਤ੍ਥવਿਕਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਾ ਥੋਕਂ ਗਤਕਾਲੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਸਹਸ੍ਸਂ ਤੇ ਰੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਮ, ਰੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤਾਤ, ਤਯਾ ‘ਇਤੋ ਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਦੇવੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਇਮਂ ਸਹਸ੍ਸਂ ਏਤਸ੍ਸ ਦੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਦਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਰੋਦਨ੍ਤੋ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਅਦਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਰਾਜਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਚ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤਯਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਸ੍ਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟੋ ਜਾਤੋ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਿਦੇਹਰਾਜਾ ‘‘ਮਾਤਾ ਏਕਾਦਸੀ ਰਞ੍ਞੋ’’ਤਿ ਆਹ।
Tasmiṃ khaṇe rañño mātā calākadevī nāma avidūre nisinnā ahosi. Sā rañño dubbinicchitabhāvaṃ ñatvā ‘‘tāta, imaṃ aḍḍaṃ ñatvāva suṭṭhu vinicchita’’nti āha. ‘‘Amma, ahaṃ ettakaṃ jānāmi. Sace tumhe uttaritaraṃ jānātha, tumheva vinicchinathā’’ti. Sā ‘‘evaṃ karissāmī’’ti vatvā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā ‘‘ehi, tāta, tava hatthagatāni tīṇipi bhūmiyaṃ ṭhapehī’’ti paṭipāṭiyā ṭhapāpetvā ‘‘tāta, tvaṃ udake vuyhamāno imassa kiṃ kathesī’’ti pucchitvā ‘‘idaṃ nāmayye’’ti vutte ‘‘tena hi tava ruccanakaṃ gaṇhā’’ti āha. So sahassatthavikaṃ gaṇhi. Atha naṃ sā thokaṃ gatakāle pakkosāpetvā ‘‘tāta, sahassaṃ te ruccatī’’ti pucchitvā ‘‘āma, ruccatī’’ti vutte ‘‘tāta, tayā ‘ito yaṃ mayhaṃ ruccati, taṃ dassāmī’ti imassa vuttaṃ, na vutta’’nti pucchitvā ‘‘vuttaṃ devī’’ti vutte ‘‘tena hi imaṃ sahassaṃ etassa dehī’’ti vatvā dāpesi. So rodanto paridevanto adāsi. Tasmiṃ khaṇe rājā amaccā ca tussitvā sādhukāraṃ pavattayiṃsu. Tato paṭṭhāya tassā paṇḍitabhāvo sabbattha pākaṭo jāto. Taṃ sandhāya videharājā ‘‘mātā ekādasī rañño’’ti āha.
ਖਤ੍ਯਾਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾ। ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰਟ੍ਠਾਤਿ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇਨ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਰਟ੍ਠਾ। ਬ੍ਯਥਿਤਾਤਿ ਮਰਣਭਯਭੀਤਾ ਅਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਗਹਣਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾ। ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਂ વਸਂ ਗਤਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਾਲਰਞ੍ਞੋ વਸਂ ਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਮਿવਚਨਤ੍ਥੇ ਹਿ ਏਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਯਂવਦਾ ਤਕ੍ਕਰਾਤਿ ਯਂ ਮੁਖੇਨ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾવ। વਸਿਨੋ ਗਤਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਯਂવਸਿਨੋ ਇਦਾਨਿ ਪਨਸ੍ਸ વਸਂ ਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਪਠਮਂ ਹਤ੍ਥਿਪਾਕਾਰੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਰਥਪਾਕਾਰੇਨ, ਤਤੋ ਅਸ੍ਸਪਾਕਾਰੇਨ, ਤਤੋ ਯੋਧਪਤ੍ਤਿਪਾਕਾਰੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਖੇਪੇਹਿ ਤਿਸਨ੍ਧੀਹਿ ਪਰਿવਾਰਿਤਾ। ਹਤ੍ਥਿਰਥਾਨਞ੍ਹਿ ਅਨ੍ਤਰਂ ਏਕੋ ਸਨ੍ਧਿ, ਰਥਅਸ੍ਸਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਂ ਏਕੋ ਸਨ੍ਧਿ, ਅਸ੍ਸਪਤ੍ਤੀਨਂ ਅਨ੍ਤਰਂ ਏਕੋ ਸਨ੍ਧਿ। ਪਰਿਖਞ੍ਞਤੀਤਿ ਖਨੀਯਤਿ। ਇਮਞ੍ਹਿ ਇਦਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿਤੁਕਾਮਾ વਿਯ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਖਨਨ੍ਤਿ। ਉਦ੍ਧਂ ਤਾਰਕਜਾਤਾવਾਤਿ ਤਾਤ, ਯਾਯ ਸੇਨਾਯ ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਰਿવਾਰਿਤਾ, ਸਾ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡਦੀਪਿਕਾਹਿ ਉਦ੍ਧਂ ਤਾਰਕਜਾਤਾ વਿਯ ਖਾਯਤਿ। વਿਜਾਨਾਹੀਤਿ ਤਾਤ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤ, ਅવੀਚਿਤੋ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਾ ਅਞ੍ਞੋ ਤਯਾ ਸਦਿਸੋ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવੋ ਨਾਮ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਮੇવ ਜਾਨਾਹਿ, ਕਥਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਇਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੋਕ੍ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ।
Khatyāti khattiyā. Acchinnaraṭṭhāti cūḷanibrahmadattena acchinditvā gahitaraṭṭhā. Byathitāti maraṇabhayabhītā aññaṃ gahetabbagahaṇaṃ apassantā. Pañcāliyaṃ vasaṃ gatāti etassa pañcālarañño vasaṃ gatāti attho. Sāmivacanatthe hi etaṃ upayogavacanaṃ. Yaṃvadā takkarāti yaṃ mukhena vadanti, taṃ rañño kātuṃ sakkontāva. Vasino gatāti pubbe sayaṃvasino idāni panassa vasaṃ gatāti attho. Tisandhīti paṭhamaṃ hatthipākārena parikkhittā, tato rathapākārena, tato assapākārena, tato yodhapattipākārena parikkhittāti imehi catūhi saṅkhepehi tisandhīhi parivāritā. Hatthirathānañhi antaraṃ eko sandhi, rathaassānaṃ antaraṃ eko sandhi, assapattīnaṃ antaraṃ eko sandhi. Parikhaññatīti khanīyati. Imañhi idāni uppāṭetvā gaṇhitukāmā viya samantato khananti. Uddhaṃ tārakajātāvāti tāta, yāya senāya samantā parivāritā, sā anekasatasahassadaṇḍadīpikāhi uddhaṃ tārakajātā viya khāyati. Vijānāhīti tāta mahosadhapaṇḍita, avīcito yāva bhavaggā añño tayā sadiso upāyakusalo paṇḍito nāma natthi, paṇḍitabhāvo nāma evarūpesu ṭhānesu paññāyati, tasmā tvameva jānāhi, kathaṃ amhākaṃ ito dukkhā pamokkho bhavissatīti.
ਇਮਂ ਰਞ੍ਞੋ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਮਰਣਭਯਭੀਤੋ, ਗਿਲਾਨਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ વੇਜ੍ਜੋ ਪਟਿਸਰਣਂ, ਛਾਤਸ੍ਸ ਭੋਜਨਂ, ਪਿਪਾਸਿਤਸ੍ਸ ਪਾਨੀਯਂ, ਇਮਸ੍ਸਪਿ ਮਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਪਟਿਸਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਸ੍ਸਾਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਮਨੋਸਿਲਾਤਲੇ ਨਦਨ੍ਤੋ ਸੀਹੋ વਿਯ ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਰਜ੍ਜਸੁਖਂ ਅਨੁਭવ, ਅਹਂ ਲੇਡ੍ਡੁਂ
Imaṃ rañño kathaṃ sutvā mahāsatto cintesi ‘‘ayaṃ rājā ativiya maraṇabhayabhīto, gilānassa kho pana vejjo paṭisaraṇaṃ, chātassa bhojanaṃ, pipāsitassa pānīyaṃ, imassapi maṃ ṭhapetvā aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, assāsessāmi na’’nti. Atha mahāsatto manosilātale nadanto sīho viya ‘‘mā bhāyi, mahārāja, rajjasukhaṃ anubhava, ahaṃ leḍḍuṃ
ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਾਕਂ વਿਯ, ਧਨੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਕ੍ਕਟਂ વਿਯ ਚ, ਇਮਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਂ ਸੇਨਂ ਉਦਰੇ ਬਨ੍ਧਸਾਟਕਾਨਮ੍ਪਿ ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪਲਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨવਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Gahetvā kākaṃ viya, dhanuṃ gahetvā makkaṭaṃ viya ca, imaṃ aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhaṃ senaṃ udare bandhasāṭakānampi assāmikaṃ katvā palāpessāmī’’ti vatvā navamaṃ gāthamāha –
੫੯੮.
598.
‘‘ਪਾਦੇ ਦੇવ ਪਸਾਰੇਹਿ, ਭੁਞ੍ਜ ਕਾਮੇ ਰਮਸ੍ਸੁ ਚ।
‘‘Pāde deva pasārehi, bhuñja kāme ramassu ca;
ਹਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਾਲਿਯਂ ਸੇਨਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਪਲਾਯਿਤੀ’’ਤਿ॥
Hitvā pañcāliyaṃ senaṃ, brahmadatto palāyitī’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ‘‘ਦੇવ, ਤ੍વਂ ਯਥਾਸੁਖਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਜ੍ਜਸੁਖਸਙ੍ਖਾਤੇ ਤੇ ਪਾਦੇ ਪਸਾਰੇਹਿ, ਪਸਾਰੇਨ੍ਤੋ ਚ ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜ, ਕਾਮੇ ਰਮਸ੍ਸੁ ਚ, ਏਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਇਮਂ ਸੇਨਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
Tassattho – ‘‘deva, tvaṃ yathāsukhaṃ attano rajjasukhasaṅkhāte te pāde pasārehi, pasārento ca saṅgāme cittaṃ akatvā bhuñja, kāme ramassu ca, esa brahmadatto imaṃ senaṃ chaḍḍetvā palāyissatī’’ti.
ਏવਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਰਾਜਾਨਂ ਸਮਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਨਗਰੇ ਛਣਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਤ੍વਾ ਨਾਗਰੇ ਆਹ – ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਪਾਨਭੋਜਨਾਦੀਨਿ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਛਣਕੀਲ਼ਂ ਪਟ੍ਠਪੇਥ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਯਥਾਰੂਪਂ ਮਹਾਪਾਨਂ ਪਿવਨ੍ਤੁ, ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਂ ਕਰੋਨ੍ਤੁ, વਾਦੇਨ੍ਤੁ વਗ੍ਗਨ੍ਤੁ ਸੇਲ਼ੇਨ੍ਤੁ ਨਦਨ੍ਤੁ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤੁ ਗਾਯਨ੍ਤੁ ਅਪ੍ਫੋਟੇਨ੍ਤੁ, ਪਰਿਬ੍ਬਯੋ ਪਨ વੋ ਮਮ ਸਨ੍ਤਕੋવ ਹੋਤੁ, ਅਹਂ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ, ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਥ ਮੇ ਆਨੁਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਤਦਾ ਗੀਤવਾਦਿਤਾਦਿਸਦ੍ਦਂ ਬਹਿਨਗਰੇ ਠਿਤਾ ਸੁਣਨ੍ਤਿ, ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਞ੍ਚਾਰੋ ਨ ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਨਗਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਮਨੁਸ੍ਸਾ ਛਣਕੀਲ਼ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਜਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
Evaṃ paṇḍito rājānaṃ samassāsetvā vanditvā rājanivesanā nikkhamitvā nagare chaṇabheriṃ carāpetvā nāgare āha – ‘‘ambho, tumhe mā cintayittha, sattāhaṃ mālāgandhavilepanapānabhojanādīni sampādetvā chaṇakīḷaṃ paṭṭhapetha. Tattha tattha manussā yathārūpaṃ mahāpānaṃ pivantu, gandhabbaṃ karontu, vādentu vaggantu seḷentu nadantu naccantu gāyantu apphoṭentu, paribbayo pana vo mama santakova hotu, ahaṃ mahosadhapaṇḍito nāma, passissatha me ānubhāva’’nti. Te tathā kariṃsu. Tadā gītavāditādisaddaṃ bahinagare ṭhitā suṇanti, cūḷadvārena manussā nagaraṃ pavisanti. Ṭhapetvā paṭisattuṃ diṭṭhaṃ diṭṭhaṃ na gaṇhanti, tasmā sañcāro na chijjati, nagaraṃ paviṭṭhamanussā chaṇakīḷanissitaṃ janaṃ passanti.
ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋਪਿ ਨਗਰੇ ਕੋਲਾਹਲਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚੇ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਅਮ੍ਹੇਸੁ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਨਗਰਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਸੁ ਨਗਰવਾਸੀਨਂ ਭਯਂ વਾ ਸਾਰਜ੍ਜਂ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਆਨਨ੍ਦਿਤਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਫੋਟੇਨ੍ਤਿ ਨਦਨ੍ਤਿ ਸੇਲ਼ੇਨ੍ਤਿ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਗਾਯਨ੍ਤਿ, ਕਿਂ ਨਾਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਅਥ ਨਂ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਏવਮਾਹਂਸੁ ‘‘ਦੇવ, ਮਯਂ ਏਕੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਛਣਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਮਹਾਜਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਾ ‘ਅਮ੍ਭੋ , ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਰਾਜਾਨੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਨਗਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਨ ਅਤਿਪਮਤ੍ਤਾ, ਕਿਂ ਨਾਮੇਤ’ਨ੍ਤਿ? ਤੇ ਏવਮਾਹਂਸੁ ‘ਅਮ੍ਭੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਕੁਮਾਰਕਾਲੇ ਏਕੋ ਮਨੋਰਥੋ ਅਹੋਸਿ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਰਾਜੂਹਿ ਨਗਰੇ ਪਰਿવਾਰਿਤੇ ਛਣਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਜ ਮਨੋਰਥੋ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਛਣਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਮਹਾਤਲੇ ਮਹਾਪਾਨਂ ਪਿવਤੀ’’’ਤਿ।
Cūḷanibrahmadattopi nagare kolāhalaṃ sutvā amacce evamāha – ‘‘ambho, amhesu aṭṭhārasaakkhobhaṇiyā senāya nagaraṃ parivāretvā ṭhitesu nagaravāsīnaṃ bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthi, ānanditā somanassappattā apphoṭenti nadanti seḷenti naccanti gāyanti, kiṃ nāmeta’’nti? Atha naṃ upanikkhittakapurisā musāvādaṃ katvā evamāhaṃsu ‘‘deva, mayaṃ ekena kammena cūḷadvārena nagaraṃ pavisitvā chaṇanissitaṃ mahājanaṃ disvā pucchimhā ‘ambho , sakalajambudīparājāno āgantvā tumhākaṃ nagaraṃ parikkhipitvā ṭhitā, tumhe pana atipamattā, kiṃ nāmeta’nti? Te evamāhaṃsu ‘ambho, amhākaṃ rañño kumārakāle eko manoratho ahosi sakalajambudīparājūhi nagare parivārite chaṇaṃ karissāmīti, tassa ajja manoratho matthakaṃ patto, tasmā chaṇabheriṃ carāpetvā sayaṃ mahātale mahāpānaṃ pivatī’’’ti.
ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸੇਨਂ ਆਣਾਪੇਸਿ – ‘‘ਭੋਨ੍ਤੋ, ਗਚ੍ਛਥ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਨਗਰਂ ਅવਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਪਰਿਖਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਂ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਾ ਦ੍વਾਰਟ੍ਟਾਲਕੇ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਕਟੇਹਿ ਕੁਮ੍ਭਣ੍ਡਾਨਿ વਿਯ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਸੀਸਾਨਿ ਗਣ੍ਹਥ, વਿਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਸੀਸਂ ਆਹਰਥਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੂਰਯੋਧਾ ਨਾਨਾવੁਧਹਤ੍ਥਾ ਦ੍વਾਰਸਮੀਪਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਸਕ੍ਖਰવਾਲੁਕਕਲਲਸਿਞ੍ਚਨਪਾਸਾਣਪਤਨਾਦੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ‘‘ਪਾਕਾਰਂ ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਰਿਖਂ ਓਤਿਣ੍ਣੇਪਿ ਅਨ੍ਤਰਟ੍ਟਾਲਕੇਸੁ ਠਿਤਾ ਉਸੁਸਤ੍ਤਿਤੋਮਰਾਦੀਹਿ વਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਯੋਧਾ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯੋਧੇ ਹਤ੍ਥવਿਕਾਰਾਦੀਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਭਾਸਨ੍ਤਿ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਕਿਲਮਨ੍ਤਾ ਭਤ੍ਤਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ਥੋਕਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਥ ਖਾਦਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ ਸੁਰਾਪਿਟ੍ਠਕਾਨਿ ਚੇવ ਮਚ੍ਛਮਂਸਸੂਲਾਨਿ ਚ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਪਿવਨ੍ਤਿ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਪਾਕਾਰੇ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ਇਤਰੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਨਿਦ੍ਧਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ।
Rājā tesaṃ kathaṃ sutvā kujjhitvā senaṃ āṇāpesi – ‘‘bhonto, gacchatha, khippaṃ ito cito ca nagaraṃ avattharitvā parikhaṃ bhinditvā pākāraṃ maddantā dvāraṭṭālake bhindantā nagaraṃ pavisitvā sakaṭehi kumbhaṇḍāni viya mahājanassa sīsāni gaṇhatha, videharañño sīsaṃ āharathā’’ti. Taṃ sutvā sūrayodhā nānāvudhahatthā dvārasamīpaṃ gantvā paṇḍitassa purisehi sakkharavālukakalalasiñcanapāsāṇapatanādīhi upaddutā paṭikkamanti. ‘‘Pākāraṃ bhindissāmā’’ti parikhaṃ otiṇṇepi antaraṭṭālakesu ṭhitā ususattitomarādīhi vijjhantā mahāvināsaṃ pāpenti. Paṇḍitassa yodhā cūḷanibrahmadattassa yodhe hatthavikārādīni dassetvā nānappakārehi akkosanti paribhāsanti tajjenti. ‘‘Tumhe kilamantā bhattaṃ alabhantā thokaṃ pivissatha khādissathā’’ti surāpiṭṭhakāni ceva macchamaṃsasūlāni ca pasāretvā sayameva pivanti khādanti, anupākāre caṅkamanti. Itare kiñci kātuṃ asakkontā cūḷanibrahmadattassa santikaṃ gantvā ‘‘deva, ṭhapetvā iddhimante aññehi niddharituṃ na sakkā’’ti vadiṃsu.
ਰਾਜਾ ਚਤੁਪਞ੍ਚਾਹਂ વਸਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਨਗਰਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮ, ਏਕੋਪਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋ ‘‘ਹੋਤੁ, ਮਹਾਰਾਜ, ਨਗਰਂ ਨਾਮ ਬਹਿਉਦਕਂ ਹੋਤਿ, ਉਦਕਕ੍ਖਯੇਨ ਨਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਉਦਕੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤਾ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਸੋ ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਉਦਕਂ ਪવੇਸੇਤੁਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ਪਣ੍ਣਂ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਕਣ੍ਡੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪੇਸੇਸੁਂ। ਤੇਨਪਿ ਪਠਮਮੇવ ਆਣਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੋ ਯੋ ਕਣ੍ਡੇ ਪਣ੍ਣਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਸੋ ਮੇ ਆਹਰਤੂ’’ਤਿ। ਅਥੇਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਮੇ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ ਜਾਨਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਟ੍ਠਿਹਤ੍ਥਂ વੇਲ਼ੁਂ ਦ੍વਿਧਾ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਸੋਧਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਚਮ੍ਮੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿ ਕਲਲੇਨ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਹਿਮવਨ੍ਤਤੋ ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤਤਾਪਸੇਹਿ ਆਨੀਤਂ ਕੁਦ੍ਰੂਸਕੁਮੁਦਬੀਜਂ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਤੀਰੇ ਕਲਲੇਸੁ ਰੋਪਾਪੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿ વੇਲ਼ੁਂ ਠਪਾਪੇਤ੍વਾ ਉਦਕਸ੍ਸ ਪੂਰਾਪੇਸਿ। ਏਕਰਤ੍ਤੇਨੇવ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫਂ વੇਲ਼ੁਮਤ੍ਥਕਤੋ ਉਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਤਨਮਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ।
Rājā catupañcāhaṃ vasitvā gahetabbayuttakaṃ apassanto kevaṭṭaṃ pucchi ‘‘ācariya, nagaraṃ gaṇhituṃ na sakkoma, ekopi upasaṅkamituṃ samattho natthi, kiṃ kātabba’’nti. Kevaṭṭo ‘‘hotu, mahārāja, nagaraṃ nāma bahiudakaṃ hoti, udakakkhayena naṃ gaṇhissāma, manussā udakena kilamantā dvāraṃ vivarissantī’’ti āha. So ‘‘attheso upāyo’’ti sampaṭicchi. Tato paṭṭhāya udakaṃ pavesetuṃ na denti. Paṇḍitassa upanikkhittakapurisā paṇṇaṃ likhitvā kaṇḍe bandhitvā taṃ pavattiṃ pesesuṃ. Tenapi paṭhamameva āṇattaṃ ‘‘yo yo kaṇḍe paṇṇaṃ passati, so so me āharatū’’ti. Atheko puriso taṃ disvā paṇḍitassa dassesi. So taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘na me paṇḍitabhāvaṃ jānantī’’ti saṭṭhihatthaṃ veḷuṃ dvidhā phāletvā parisuddhaṃ sodhāpetvā puna ekato katvā cammena bandhitvā upari kalalena makkhetvā himavantato iddhimantatāpasehi ānītaṃ kudrūsakumudabījaṃ pokkharaṇitīre kalalesu ropāpetvā upari veḷuṃ ṭhapāpetvā udakassa pūrāpesi. Ekaratteneva vaḍḍhitvā pupphaṃ veḷumatthakato uggantvā ratanamattaṃ aṭṭhāsi.
ਅਥ ਨਂ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਦਣ੍ਡਕਂ વਲਯਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲਿਕਾ ਛਾਤਕੇਨ ਮਾ ਮਰਿਤ੍ਥ, ਗਣ੍ਹਥੇਤਂ ਉਪ੍ਪਲਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਦਣ੍ਡਕਂ ਕੁਚ੍ਛਿਪੂਰਂ ਖਾਦਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਖਿਪਿਂਸੁ। ਤਮੇਕੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਗਣ੍ਹਿ, ਅਥ ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਪਸ੍ਸਥ, ਦੇવ, ਇਮਸ੍ਸ ਦਣ੍ਡਕਂ, ਨ ਨੋ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવਂ ਦੀਘਦਣ੍ਡਕੋ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਮਿਨਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਾ ਸਟ੍ਠਿਹਤ੍ਥਂ ਦਣ੍ਡਕਂ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ ਮਿਨਿਂਸੁ। ਪੁਨ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਕਤ੍ਥੇਤਂ ਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਏਕੋ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਦੇવ, ਅਹਂ ਏਕਦਿવਸਂ ਪਿਪਾਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘ਸੁਰਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਨਗਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ, ਨਾਗਰਾਨਂ ਉਦਕਕੀਲ਼ਤ੍ਥਾਯ ਕਤਂ ਮਹਾਪੋਕ੍ਖਰਣਿਂ ਪਸ੍ਸਿਂ, ਮਹਾਜਨੋ ਨਾવਾਯ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਇਦਂ ਤੀਰਪ੍ਪਦੇਸੇ ਜਾਤਂ, ਗਮ੍ਭੀਰਟ੍ਠਾਨੇ ਜਾਤਸ੍ਸ ਪਨ ਦਣ੍ਡਕੋ ਸਤਹਤ੍ਥੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
Atha naṃ uppāṭetvā ‘‘idaṃ cūḷanibrahmadattassa dethā’’ti attano purisānaṃ dāpesi. Te tassa daṇḍakaṃ valayaṃ katvā ‘‘ambho, brahmadattassa pādamūlikā chātakena mā marittha, gaṇhathetaṃ uppalaṃ piḷandhitvā daṇḍakaṃ kucchipūraṃ khādathā’’ti vatvā khipiṃsu. Tameko paṇḍitassa upanikkhittakapuriso uṭṭhāya gaṇhi, atha taṃ rañño santikaṃ āharitvā ‘‘passatha, deva, imassa daṇḍakaṃ, na no ito pubbe evaṃ dīghadaṇḍako diṭṭhapubbo’’ti vatvā ‘‘minatha na’’nti vutte paṇḍitassa purisā saṭṭhihatthaṃ daṇḍakaṃ asītihatthaṃ katvā miniṃsu. Puna raññā ‘‘katthetaṃ jāta’’nti vutte eko musāvādaṃ katvā evamāha – ‘‘deva, ahaṃ ekadivasaṃ pipāsito hutvā ‘suraṃ pivissāmī’ti cūḷadvārena nagaraṃ paviṭṭho, nāgarānaṃ udakakīḷatthāya kataṃ mahāpokkharaṇiṃ passiṃ, mahājano nāvāya nisīditvā pupphāni gaṇhāti. Tattha idaṃ tīrappadese jātaṃ, gambhīraṭṭhāne jātassa pana daṇḍako satahattho bhavissatī’’ti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਆਹ – ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਉਦਕਕ੍ਖਯੇਨ ਇਦਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ, ਹਰਥੇਕਂ ਉਪਾਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਦੇવ, ਧਞ੍ਞਕ੍ਖਯੇਨ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਨਗਰਂ ਨਾਮ ਬਹਿਧਞ੍ਞਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਹੋਤੁ ਆਚਰਿਯਾਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਮੇ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਪਾਕਾਰਮਤ੍ਥਕੇ ਕਲਲਂ ਕਤ੍વਾ વੀਹਿਂ ਤਤ੍ਥ ਰੋਪਾਪੇਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਨਾਮ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ વੀਹੀ ਏਕਰਤ੍ਤੇਨੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਪਾਕਾਰਮਤ੍ਥਕੇ ਨੀਲਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਕਿਮੇਤਂ ਪਾਕਾਰਮਤ੍ਥਕੇ ਨੀਲਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸੋ ਰਞ੍ਞੋ વਚਨਂ ਮੁਖਤੋ ਜਿવ੍ਹਂ ਲੁਞ੍ਚਨ੍ਤੋ વਿਯ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਰਟ੍ਠਤੋ ਧਞ੍ਞਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰਾਦੀਨਿ ਪੂਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਧਞ੍ਞਂ ਪਾਕਾਰਪਸ੍ਸੇ ਨਿਕ੍ਖਿਪਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਕਿਰ વੀਹਯੋ ਆਤਪੇਨ ਸੁਕ੍ਖਨ੍ਤਾ વਸ੍ਸੇਨ ਤੇਮੇਨ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਸ੍ਸਂ ਜਨੇਸੁਂ। ਅਹਂ ਏਕਦਿવਸਂ ਏਕੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਮਤ੍ਥਕੇ વੀਹਿਰਾਸਿਤੋ વੀਹਿਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ વੀਥਿਯਂ ਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਿਂ। ਅਥ ਤੇ ਮਂ ਪਰਿਹਾਸਨ੍ਤਾ ‘ਛਾਤੋਸਿ ਮਞ੍ਞੇ, વੀਹਿਂਸਾਟਕਦਸਨ੍ਤੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤવ ਗੇਹਂ ਹਰਿਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਪਚਾਪੇਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਾਹੀ’ਤਿ વਦਿਂਸੂ’’ਤਿ ਆਰੋਚੇਸਿ।
Taṃ sutvā rājā kevaṭṭaṃ āha – ‘‘ācariya, na sakkā udakakkhayena idaṃ gaṇhituṃ, harathekaṃ upāya’’nti. ‘‘Tena hi, deva, dhaññakkhayena gaṇhissāma, nagaraṃ nāma bahidhaññaṃ hotī’’ti. Evaṃ hotu ācariyāti, paṇḍito purimanayeneva taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘na me kevaṭṭabrāhmaṇo paṇḍitabhāvaṃ jānātī’’ti anupākāramatthake kalalaṃ katvā vīhiṃ tattha ropāpesi. Bodhisattānaṃ adhippāyo nāma samijjhatīti vīhī ekaratteneva vuṭṭhāya pākāramatthake nīlā hutvā paññāyanti. Taṃ disvā cūḷanibrahmadatto ‘‘ambho, kimetaṃ pākāramatthake nīlaṃ hutvā paññāyatī’’ti pucchi. Paṇḍitassa upanikkhittakapuriso rañño vacanaṃ mukhato jivhaṃ luñcanto viya gahetvā ‘‘deva, gahapatiputto mahosadhapaṇḍito anāgatabhayaṃ disvā pubbeva raṭṭhato dhaññaṃ āharāpetvā koṭṭhāgārādīni pūrāpetvā sesadhaññaṃ pākārapasse nikkhipāpesi. Te kira vīhayo ātapena sukkhantā vassena tementā tattheva sassaṃ janesuṃ. Ahaṃ ekadivasaṃ ekena kammena cūḷadvārena pavisitvā pākāramatthake vīhirāsito vīhiṃ hatthena gahetvā vīthiyaṃ chaḍḍente passiṃ. Atha te maṃ parihāsantā ‘chātosi maññe, vīhiṃsāṭakadasante bandhitvā tava gehaṃ haritvā koṭṭetvā pacāpetvā bhuñjāhī’ti vadiṃsū’’ti ārocesi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਕੇવਟ੍ਟਂ ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਧਞ੍ਞਕ੍ਖਯੇਨਪਿ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਨੁਪਾਯੋ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਦੇવ, ਦਾਰੁਕ੍ਖਯੇਨ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਨਗਰਂ ਨਾਮ ਬਹਿਦਾਰੁਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਹੋਤੁ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਮਤ੍ਥਕੇ વੀਹਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਂ ਦਾਰੁਰਾਸਿਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਹਾਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ‘‘ਸਚੇ ਛਾਤਤ੍ਥ, ਯਾਗੁਭਤ੍ਤਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਥਾ’’ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਦਾਰੂਨਿ ਖਿਪਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ‘‘ਪਾਕਾਰਮਤ੍ਥਕੇਨ ਦਾਰੂਨਿ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ, ਕਿਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਕਿਰ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦਾਰੂਨਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਕੁਲਾਨਂ ਪਚ੍ਛਾਗੇਹੇਸੁ ਠਪਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤਿਰੇਕਾਨਿ ਪਾਕਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਪਾਪੇਸੀ’’ਤਿ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਞੇવ ਸਨ੍ਤਿਕਾ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਆਹ – ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਦਾਰੁਕ੍ਖਯੇਨਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ, ਆਹਰਥੇਕਂ ਉਪਾਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਞ੍ਞੋ ਉਪਾਯੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਕਿਂ ਉਪਾਯੋ ਨਾਮੇਸ, ਨਾਹਂ ਤવ ਉਪਾਯਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વੇਦੇਹਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਗਰਮੇવ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਏਕਸਤਖਤ੍ਤਿਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ વੇਦੇਹਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖੀ’ਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਲਜ੍ਜਨਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਂ ਪਨ ਮਹੋਸਧੋવ ਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋਯੇવ, ਏਕਂ ਲੇਸਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਲੇਸੋ ਨਾਮ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਮੇਤਂ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਮਹਾਰਾਜ ਨ ਸੇਨਾ ਯੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਰਾਜੂਨਂ ਦ੍વੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਏਕਟ੍ਠਾਨੇ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਯੋ વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਰਾਜਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਮਹੋਸਧੋ ਪਨ ਇਮਂ ਮਨ੍ਤਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਹਂ ਮਹਲ੍ਲਕੋ, ਸੋ ਦਹਰੋ, ਮਂ ਦਿਸ੍વਾવ વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਾ વਿਦੇਹੋ ਪਰਾਜਿਤੋ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਥ ਮਯਂ વਿਦੇਹਂ ਪਰਾਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਗਰਮੇવ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮ, ਏવਂ ਨੋ ਲਜ੍ਜਨਕਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ।
Taṃ sutvā rājā kevaṭṭaṃ ‘‘ācariya, dhaññakkhayenapi gaṇhituṃ na sakkā, ayampi anupāyo’’ti āha. ‘‘Tena hi, deva, dārukkhayena gaṇhissāma, nagaraṃ nāma bahidārukaṃ hotī’’ti. ‘‘Evaṃ hotu, ācariyā’’ti. Paṇḍito purimanayeneva taṃ pavattiṃ ñatvā pākāramatthake vīhiṃ atikkamitvā paññāyamānaṃ dārurāsiṃ kāresi. Paṇḍitassa manussā cūḷanibrahmadattassa purisehi saddhiṃ parihāsaṃ karontā ‘‘sace chātattha, yāgubhattaṃ pacitvā bhuñjathā’’ti mahantamahantāni dārūni khipiṃsu. Rājā ‘‘pākāramatthakena dārūni paññāyanti, kimeta’’nti pucchitvā ‘‘deva, gahapatiputto kira mahosadhapaṇḍito anāgatabhayaṃ disvā dārūni āharāpetvā kulānaṃ pacchāgehesu ṭhapāpetvā atirekāni pākāraṃ nissāya ṭhapāpesī’’ti upanikkhittakānaññeva santikā vacanaṃ sutvā kevaṭṭaṃ āha – ‘‘ācariya, dārukkhayenapi na sakkā amhehi gaṇhituṃ, āharathekaṃ upāya’’nti. ‘‘Mā cintayittha, mahārāja, añño upāyo atthī’’ti. ‘‘Ācariya, kiṃ upāyo nāmesa, nāhaṃ tava upāyassa antaṃ passāmi, na sakkā amhehi vedehaṃ gaṇhituṃ, amhākaṃ nagarameva gamissāmā’’ti. ‘‘Deva, ‘cūḷanibrahmadatto ekasatakhattiyehi saddhiṃ vedehaṃ gaṇhituṃ nāsakkhī’ti amhākaṃ lajjanakaṃ bhavissati, kiṃ pana mahosadhova paṇḍito, ahampi paṇḍitoyeva, ekaṃ lesaṃ karissāmī’’ti. ‘‘Kiṃ leso nāma, ācariyā’’ti. ‘‘Dhammayuddhaṃ nāma karissāma, devā’’ti. ‘‘Kimetaṃ dhammayuddhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Mahārāja na senā yujjhissanti, dvinnaṃ pana rājūnaṃ dve paṇḍitā ekaṭṭhāne bhavissanti. Tesu yo vandissati, tassa parājayo bhavissati. Mahosadho pana imaṃ mantaṃ na jānāti, ahaṃ mahallako, so daharo, maṃ disvāva vandissati, tadā videho parājito nāma bhavissati, atha mayaṃ videhaṃ parājetvā attano nagarameva gamissāma, evaṃ no lajjanakaṃ na bhavissati. Idaṃ dhammayuddhaṃ nāmā’’ti.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਮ੍ਪਿ ਰਹਸ੍ਸਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਪਰਜ੍ਜਾਮਿ, ਨਾਹਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਸੋਭਨੋ, ਆਚਰਿਯ, ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਸ੍વੇ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮੇਨ ਜਯਪਰਾਜਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਯੋ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋਪਿ ਪਰਾਜਿਤੋ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਣਂ ਲਿਖਾਪੇਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਪੇਸੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ વੇਦੇਹੋ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવ, ਸ੍વੇ ਪਾਤੋવ ਪਚ੍ਛਿਮਦ੍વਾਰੇ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲਂ ਸਜ੍ਜੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲਂ ਆਗਚ੍ਛਤੂ’ਤਿ ਪੇਸੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਆਗਤਦੂਤਸ੍ਸੇવ ਹਤ੍ਥੇ ਪਣ੍ਣਕਂ ਅਦਾਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪੁਨਦਿવਸੇ ‘‘ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸੇવ ਪਰਾਜਯੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਦ੍વਾਰੇ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲਂ ਸਜ੍ਜਾਪੇਸਿ। ਤੇਪਿ ਖੋ ਏਕਸਤਪੁਰਿਸਾ ‘‘ਕੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰਕ੍ਖਤ੍ਥਾਯ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ। ਤੇਪਿ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਾਚੀਨਦਿਸਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ, ਤਥਾ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਪਿ।
Paṇḍito tampi rahassaṃ purimanayeneva ñatvā ‘‘sace kevaṭṭassa parajjāmi, nāhaṃ paṇḍitosmī’’ti cintesi. Cūḷanibrahmadattopi ‘‘sobhano, ācariya, upāyo’’ti vatvā ‘‘sve dhammayuddhaṃ bhavissati, dvinnampi paṇḍitānaṃ dhammena jayaparājayo bhavissati. Yo dhammayuddhaṃ na karissati, sopi parājito nāma bhavissatī’’ti paṇṇaṃ likhāpetvā cūḷadvārena vedehassa pesesi. Taṃ sutvā vedeho paṇḍitaṃ pakkosāpetvā tamatthaṃ ācikkhi. Taṃ pavattiṃ sutvā paṇḍito ‘‘sādhu, deva, sve pātova pacchimadvāre dhammayuddhamaṇḍalaṃ sajjessanti, ‘dhammayuddhamaṇḍalaṃ āgacchatū’ti pesethā’’ti āha. Taṃ sutvā rājā āgatadūtasseva hatthe paṇṇakaṃ adāsi. Paṇḍito punadivase ‘‘kevaṭṭasseva parājayo hotū’’ti pacchimadvāre dhammayuddhamaṇḍalaṃ sajjāpesi. Tepi kho ekasatapurisā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti paṇḍitassa ārakkhatthāya kevaṭṭaṃ parivārayiṃsu. Tepi ekasatarājāno dhammayuddhamaṇḍalaṃ gantvā pācīnadisaṃ olokentā aṭṭhaṃsu, tathā kevaṭṭabrāhmaṇopi.
ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪਨ ਪਾਤੋવ ਗਨ੍ਧੋਦਕੇਨ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਸਤਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਕਂ ਕਾਸਿਕવਤ੍ਥਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਪવਿਸਤੁ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਹਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਕਿਂ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਦੇવ, ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਮਣਿਰਤਨੇਨ વਞ੍ਚੇਤੁਕਾਮੋਮ੍ਹਿ, ਅਟ੍ਠવਙ੍ਕਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਗਣ੍ਹ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਾ ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਸਹਜਾਤੇਹਿ ਯੋਧਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਨવੁਤਿਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਕਂ ਸੇਤਸਿਨ੍ਧવਯੁਤ੍ਤਂ ਰਥવਰਮਾਰੁਯ੍ਹ ਪਾਤਰਾਸવੇਲਾਯ ਦ੍વਾਰਸਮੀਪਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋ ਪਨ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾਗਮਨਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋਯੇવ ਅਟ੍ਠਾਸਿ, ਓਲੋਕਨੇਨ ਦੀਘਗੀવਤਂ ਪਤ੍ਤੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ, ਸੂਰਿਯਤੇਜੇਨ ਸੇਦਾ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਮਹਾਪਰਿવਾਰਤਾਯ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ વਿਯ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਨ੍ਤੋ ਕੇਸਰਸੀਹੋ વਿਯ ਅਛਮ੍ਭਿਤੋ વਿਗਤਲੋਮਹਂਸੋ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਾਪੇਤ੍વਾ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮ੍ਮ ਰਥਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਸੀਹੋ વਿਯ વਿਜਮ੍ਭਮਾਨੋ ਪਾਯਾਸਿ। ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸਿਰਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਏਸ ਕਿਰ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੇਟ੍ਠਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਅਦੁਤਿਯੋ’’ਤਿ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਯਿਂਸੁ।
Bodhisatto pana pātova gandhodakena nhatvā satasahassagghanakaṃ kāsikavatthaṃ nivāsetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā mahantena parivārena rājadvāraṃ gantvā ‘‘pavisatu me putto’’ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhatvā ‘‘kuhiṃ gamissasi, tātā’’ti vutte ‘‘dhammayuddhamaṇḍalaṃ gamissāmī’’ti āha. ‘‘Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Deva, kevaṭṭabrāhmaṇaṃ maṇiratanena vañcetukāmomhi, aṭṭhavaṅkaṃ maṇiratanaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Gaṇha, tātā’’ti. So taṃ gahetvā rājānaṃ vanditvā rājanivesanā otiṇṇo sahajātehi yodhasahassehi parivuto navutikahāpaṇasahassagghanakaṃ setasindhavayuttaṃ rathavaramāruyha pātarāsavelāya dvārasamīpaṃ pāpuṇi. Kevaṭṭo pana ‘‘idāni āgamissati, idāni āgamissatī’’ti tassāgamanaṃ olokentoyeva aṭṭhāsi, olokanena dīghagīvataṃ patto viya ahosi, sūriyatejena sedā muccanti. Mahāsattopi mahāparivāratāya mahāsamuddo viya ajjhottharanto kesarasīho viya achambhito vigatalomahaṃso dvāraṃ vivarāpetvā nagarā nikkhamma rathā oruyha sīho viya vijambhamāno pāyāsi. Ekasatarājānopi tassa rūpasiriṃ disvā ‘‘esa kira sirivaḍḍhanaseṭṭhiputto mahosadhapaṇḍito paññāya sakalajambudīpe adutiyo’’ti ukkuṭṭhisahassāni pavattayiṃsu.
ਸੋਪਿ ਮਰੁਗਣਪਰਿવੁਤੋ વਿਯ ਸਕ੍ਕੋ ਅਨੋਮੇਨ ਸਿਰਿવਿਭવੇਨ ਤਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟਾਭਿਮੁਖੋ ਅਗਮਾਸਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋਪਿ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਸਕਭਾવੇਨ ਸਣ੍ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮਨਂ ਕਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ ਮਹੋਸਧ, ਮਯਂ ਦ੍વੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਪੇਸਿਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਕਸ੍ਮਾ ਏવਮਕਤ੍ਥਾ’’ਤਿ? ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾ ਅਜ੍ਜ ਮਯਂ ਇਮਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਲਭਿਮ੍ਹਾ, ਹਨ੍ਦ, ਇਮਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਗਣ੍ਹਥ, ਏવਰੂਪਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਜਲਮਾਨਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਦਾਤੁਕਾਮੋ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਗਣ੍ਹਾਹਿ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗੁਲੀਸੁ ਪਾਤੇਸਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਗਰੁਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਧਾਰੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਮਣਿਰਤਨਂ ਪਰਿਗਲ਼ਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ ਪਤਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਲੋਭੇਨ ‘‘ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ ਓਣਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਉਟ੍ਠਾਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਏਕੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠਿਕੇ, ਏਕੇਨ ਪਿਟ੍ਠਿਕਚ੍ਛਾਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਉਟ੍ਠੇਥ ਆਚਰਿਯ, ਉਟ੍ਠੇਥ ਆਚਰਿਯ, ਅਹਂ ਅਤਿਦਹਰੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਨਤ੍ਤੁਮਤ੍ਤੋ, ਮਾ ਮਂ વਨ੍ਦਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਅਪਰਾਪਰਂ ਕਤ੍વਾ ਮੁਖਂ ਭੂਮਿਯਂ ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਲੋਹਿਤਮਕ੍ਖਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਨ੍ਧਬਾਲ, ਤ੍વਂ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਾ વਨ੍ਦਨਂ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਸੀ’’ਤਿ ਗੀવਾਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਿਪਿ। ਸੋ ਉਸਭਮਤ੍ਤੇ ਠਾਨੇ ਪਤਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਪਲਾਯਿ। ਮਣਿਰਤਨਂ ਪਨ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਾਯੇવ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ।
Sopi marugaṇaparivuto viya sakko anomena sirivibhavena taṃ maṇiratanaṃ hatthena gahetvā kevaṭṭābhimukho agamāsi. Kevaṭṭopi taṃ disvāva sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto paccuggamanaṃ katvā evamāha – ‘‘paṇḍita mahosadha, mayaṃ dve paṇḍitā, amhākaṃ tumhe nissāya ettakaṃ kālaṃ vasantānaṃ tumhehi paṇṇākāramattampi na pesitapubbaṃ, kasmā evamakatthā’’ti? Atha naṃ mahāsatto ‘‘paṇḍita, tumhākaṃ anucchavikaṃ paṇṇākāraṃ olokentā ajja mayaṃ imaṃ maṇiratanaṃ labhimhā, handa, imaṃ maṇiratanaṃ gaṇhatha, evarūpaṃ nāma aññaṃ maṇiratanaṃ natthī’’ti āha. So tassa hatthe jalamānaṃ maṇiratanaṃ disvā ‘‘dātukāmo me bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘tena hi, paṇḍita, dehī’’ti hatthaṃ pasāresi. Mahāsatto ‘‘gaṇhāhi, ācariyā’’ti khipitvā pasāritahatthassa aṅgulīsu pātesi. Brāhmaṇo garuṃ maṇiratanaṃ aṅgulīhi dhāretuṃ nāsakkhi. Maṇiratanaṃ parigaḷitvā mahāsattassa pādamūle pati. Brāhmaṇo lobhena ‘‘gaṇhissāmi na’’nti tassa pādamūle oṇato ahosi. Athassa mahāsatto uṭṭhātuṃ adatvā ekena hatthena khandhaṭṭhike, ekena piṭṭhikacchāyaṃ gahetvā ‘‘uṭṭhetha ācariya, uṭṭhetha ācariya, ahaṃ atidaharo tumhākaṃ nattumatto, mā maṃ vandathā’’ti vadanto aparāparaṃ katvā mukhaṃ bhūmiyaṃ ghaṃsitvā lohitamakkhitaṃ katvā ‘‘andhabāla, tvaṃ mama santikā vandanaṃ paccāsīsasī’’ti gīvāyaṃ gahetvā khipi. So usabhamatte ṭhāne patitvā uṭṭhāya palāyi. Maṇiratanaṃ pana mahāsattassa manussāyeva gaṇhiṃsu.
ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ‘‘ਉਟ੍ਠੇਥ ਆਚਰਿਯ, ਉਟ੍ਠੇਥ ਆਚਰਿਯ, ਮਾ ਮਂ વਨ੍ਦਥਾ’’ਤਿ વਚੀਘੋਸੋ ਸਕਲਪਰਿਸਂ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ‘‘ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਪਾਦੇ વਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ ਪੁਰਿਸਾਪਿਸ੍ਸ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਉਨ੍ਨਾਦਾਦੀਨਿ ਅਕਂਸੁ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ ਓਣਤਂ ਅਦ੍ਦਸਂਸੁਯੇવ। ਤੇ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਮਹੋਸਧੋ વਨ੍ਦਿਤੋ, ਇਦਾਨਿ ਪਰਾਜਿਤਮ੍ਹਾ, ਨ ਨੋ ਜੀવਿਤਂ ਦਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਸ੍ਸੇ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਾਭਿਮੁਖਾ ਪਲਾਯਿਤੁਂ ਆਰਭਿਂਸੁ। ਤੇ ਪਲਾਯਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਾ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਏਕਸਤਖਤ੍ਤਿਯੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਤੀ’’ਤਿ ਪੁਨ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਮਕਂਸੁ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਮਰਣਭਯਭੀਤਾ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋਮਤ੍ਤਾਯ ਪਲਾਯਨ੍ਤਾ ਸੇਨਙ੍ਗਂ ਭਿਨ੍ਦਿਂਸੁ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਾਪਿ ਨਦਨ੍ਤਾ વਗ੍ਗਨ੍ਤਾ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਕੋਲਾਹਲਮਕਂਸੁ । ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸੇਨਙ੍ਗਪਰਿવੁਤੋ ਨਗਰਮੇવ ਪਾવਿਸਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੇਨਾਪਿ ਤਿਯੋਜਨਮਤ੍ਤਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿ।
Bodhisattassa pana ‘‘uṭṭhetha ācariya, uṭṭhetha ācariya, mā maṃ vandathā’’ti vacīghoso sakalaparisaṃ chādetvā aṭṭhāsi. ‘‘Kevaṭṭabrāhmaṇo mahosadhassa pāde vandatī’’ti purisāpissa ekappahāreneva unnādādīni akaṃsu. Brahmadattaṃ ādiṃ katvā sabbepi te rājāno kevaṭṭaṃ mahāsattassa pādamūle oṇataṃ addasaṃsuyeva. Te ‘‘amhākaṃ paṇḍitena mahosadho vandito, idāni parājitamhā, na no jīvitaṃ dassatī’’ti attano attano asse abhiruhitvā uttarapañcālābhimukhā palāyituṃ ārabhiṃsu. Te palāyante disvā bodhisattassa purisā ‘‘cūḷanibrahmadatto ekasatakhattiye gahetvā palāyatī’’ti puna ukkuṭṭhimakaṃsu. Taṃ sutvā te rājāno maraṇabhayabhītā bhiyyosomattāya palāyantā senaṅgaṃ bhindiṃsu. Bodhisattassa purisāpi nadantā vaggantā suṭṭhutaraṃ kolāhalamakaṃsu . Mahāsatto senaṅgaparivuto nagarameva pāvisi. Cūḷanibrahmadattassa senāpi tiyojanamattaṃ pakkhandi.
ਕੇવਟ੍ਟੋ ਅਸ੍ਸਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਨਲਾਟੇ ਲੋਹਿਤਂ ਪੁਞ੍ਛਮਾਨੋ ਸੇਨਂ ਪਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ‘‘ਭੋਨ੍ਤੋ ਮਾ ਪਲਾਯਥ, ਭੋਨ੍ਤੋ ਮਾ ਪਲਾਯਥ, ਨਾਹਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ વਨ੍ਦਾਮਿ, ਤਿਟ੍ਠਥ ਤਿਟ੍ਠਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇਨਾ ਅਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਾ ਪਰਿਭਾਸਨ੍ਤਾ ‘‘ਪਾਪਧਮ੍ਮ ਦੁਟ੍ਠਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ‘ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਤ੍ਤੁਮਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤਮ੍ਪਿ વਨ੍ਦਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਤવ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਕਥਂ ਅਸੁਣਨ੍ਤਾ વਿਯ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇવ। ਸੋ વੇਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੇਨਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ‘‘ਭੋਨ੍ਤੋ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਥ ਮਯ੍ਹਂ, ਨਾਹਂ ਤਂ વਨ੍ਦਾਮਿ, ਮਣਿਰਤਨੇਨ ਮਂ વਞ੍ਚੇਸੀ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਨਾਨਾਕਾਰਣੇਹਿ ਸਮ੍ਬੋਧੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਥਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਤਥਾ ਭਿਨ੍ਨਂ ਸੇਨਂ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤੇਸਿ। ਸਾ ਪਨ ਤਾવ ਮਹਤੀ ਸੇਨਾ ਸਚੇ ਏਕੇਕਪਂਸੁਮੁਟ੍ਠਿਂ વਾ ਏਕੇਕਲੇਡ੍ਡੁਂ વਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਗਰਾਭਿਮੁਖਾ ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਪਰਿਖਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਪ੍ਪਮਾਣਾ ਰਾਸਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਨਾਮ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕੋਪਿ ਪਂਸੁਮੁਟ੍ਠਿਂ વਾ ਲੇਡ੍ਡੁਂ વਾ ਨਗਰਾਭਿਮੁਖਂ ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਾਹੋਸਿ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਾવਾਰਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਪਚ੍ਚਾਗਮਿਂਸੁ ।
Kevaṭṭo assaṃ abhiruyha nalāṭe lohitaṃ puñchamāno senaṃ patvā assapiṭṭhiyaṃ nisinnova ‘‘bhonto mā palāyatha, bhonto mā palāyatha, nāhaṃ gahapatiputtaṃ vandāmi, tiṭṭhatha tiṭṭhathā’’ti āha. Senā asaddahantā aṭṭhatvā āgacchantaṃ kevaṭṭaṃ akkosantā paribhāsantā ‘‘pāpadhamma duṭṭhabrāhmaṇa, ‘dhammayuddhaṃ nāma karissāmī’ti vatvā nattumattaṃ appahontampi vandati, natthi tava kattabba’’nti kathaṃ asuṇantā viya gacchanteva. So vegena gantvā senaṃ pāpuṇitvā ‘‘bhonto vacanaṃ saddahatha mayhaṃ, nāhaṃ taṃ vandāmi, maṇiratanena maṃ vañcesī’’ti sabbepi te rājāno nānākāraṇehi sambodhetvā attano kathaṃ gaṇhāpetvā tathā bhinnaṃ senaṃ paṭinivattesi. Sā pana tāva mahatī senā sace ekekapaṃsumuṭṭhiṃ vā ekekaleḍḍuṃ vā gahetvā nagarābhimukhā khipeyya, parikhaṃ pūretvā pākārappamāṇā rāsi bhaveyya. Bodhisattānaṃ pana adhippāyo nāma samijjhatiyeva, tasmā ekopi paṃsumuṭṭhiṃ vā leḍḍuṃ vā nagarābhimukhaṃ khipanto nāma nāhosi. Sabbepi te nivattitvā attano attano khandhāvāraṭṭhānameva paccāgamiṃsu .
ਰਾਜਾ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ ਕਰੋਮ, ਆਚਰਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਸਞ੍ਚਾਰਂ ਛਿਨ੍ਦਾਮ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਮਯਂ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਞਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਚਿਰਂ ਇਧੇવ વਸਨ੍ਤੇਸੁ ਫਾਸੁਕਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਉਪਾਯੇਨੇવ ਤੇ ਪਲਾਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਮਨ੍ਤੇਨ ਤੇ ਪਲਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏਕਂ ਮਨ੍ਤਕੁਸਲਂ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟਂ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਏਕਂ ਕਮ੍ਮਂ ਨਿਦ੍ਧਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਕਿਂ ਕਰੋਮ, ਪਣ੍ਡਿਤ, વਦੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਨੁਪਾਕਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਮਾਦਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪੂવਮਚ੍ਛਮਂਸਾਦੀਨਿ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਖਾਦਥ ਮਾ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਥ, ਅਞ੍ਞਂ ਕਤਿਪਾਹਂ વਸਿਤੁਂ વਾਯਮਥ, ਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਪਞ੍ਜਰੇ ਬਦ੍ਧਕੁਕ੍ਕੁਟਾ વਿਯ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ વੋ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਤੁਮ੍ਹੇ વੇਦੇਹਞ੍ਚ ਦੁਟ੍ਠਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥ । ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਤਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਞ੍ਞੇવ ਤੁਮ੍ਹੇ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇਸੁ ਗਹੇਤ੍વਾ વੇਲ਼ੁਪੇਸਿਕਾਦੀਹਿ ਪਹਰਨ੍ਤਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਕੇਸੇ ਓਹਾਰੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਚੂਲ਼ਾ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਇਟ੍ਠਕਚੁਣ੍ਣੇਨ ਓਕਿਰਾਪੇਤ੍વਾ ਕਣવੀਰਮਾਲਂ ਕਣ੍ਣੇ ਕਤ੍વਾ ਕਤਿਪਯਪਹਾਰੇ ਦਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਰਾਜਿਯੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਕਾਯ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਯੋਤ੍ਤੇਨ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛ ਮਨ੍ਤਭੇਦਕ, ਚੋਰਾ’’ਤਿ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਨੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕੋ ਤੇ ਅਪਰਾਧੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯਾਥ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਸੋ ਮਹਨ੍ਤੋ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਨ੍ਤਭੇਦਕੋ’’ਤਿ ਮਂ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਕਥੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਮੇ વਿਭવਂ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿ, ‘‘ਅਹਂ ਮਮ ਯਸਭੇਦਕਸ੍ਸ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੀਸਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਮੋਚਨੇਨ ਏਤੇਸਂ ਠਿਤਾਨਂ ਖਾਦਨੀਯਂ વਾ ਭੋਜਨੀਯਂ વਾ ਦੇਮਿ। ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਮਂ ਪੋਰਾਣવੇਰਂ ਹਦਯੇ ਕਤ੍વਾ ਇਮਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੇਸਿ। ‘‘ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਤਂ ਸਦ੍ਦਹਾਪੇਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਾਸੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਦੇਯ੍ਯਾਥ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਮਂ ਲਦ੍ਧਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ। ਇਦਾਨਿ વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਚ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਜੀવਿਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਹਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਪਾਕਾਰਸ੍ਸ ਥਿਰਟ੍ਠਾਨਦੁਬ੍ਬਲਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪਰਿਖਾਯਂ ਕੁਮ੍ਭੀਲਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਿਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਨਤ੍ਥਿਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਜਾਨਾਮਿ, ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ વੋ ਨਗਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਸੋ ਰਾਜਾ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੇਨਾવਾਹਨਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸ੍ਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸੇਨਂ વਾਲ਼ਕੁਮ੍ਭੀਲਟ੍ਠਾਨੇਸੁਯੇવ ਓਤਾਰੇਯ੍ਯਾਥ। ਤਸ੍ਸ ਸੇਨਾ ਕੁਮ੍ਭੀਲਭਯੇਨ ਨ ਓਤਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸੇਨਾਯ, ਦੇવ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਲਞ੍ਜੋ ਦਿਨ੍ਨੋ, ਸਬ੍ਬੇ ਰਾਜਾਨੋ ਚ ਆਚਰਿਯਕੇવਟ੍ਟਞ੍ਚ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਨ ਕੇਨਚਿ ਲਞ੍ਜੋ ਅਗ੍ਗਹਿਤੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਕੇવਲਂ ਏਤੇ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਪਨ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕਾવ, ਅਹਮੇਕੋવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪੁਰਿਸੋ। ਸਚੇ ਮੇ ਨ ਸਦ੍ਦਹਥ, ਸਬ੍ਬੇ ਰਾਜਾਨੋ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਮਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪੇਸੇਥ। ‘‘ਅਥ ਨੇਸਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਮਰੂਪਂ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨੇਸੁ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਖਗ੍ਗਾਦੀਸੁ ਅਕ੍ਖਰਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਥ। ਸੋ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਤਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰੋਮ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਮੇਨਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯਾਥ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਬਹੁਮਾਯੋ। ਸਚੇ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਕਤਿਪਯਦਿવਸਾਨਿ વਸਿਸ੍ਸਥ, ਸਬ੍ਬਂ વੋ ਸੇਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਪਞ੍ਚਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਜ੍ਜੇવ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਾਨਨ੍ਤਰੇ ਅਸ੍ਸਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਾਮ, ਮਾ ਨੋ ਪਰਹਤ੍ਥੇ ਮਰਣਂ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਥਾ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ। ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਸ੍ਸ ਪਲਾਯਨવੇਲਾਯ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਜਾਨਾਪੇਯ੍ਯਾਥਾਤਿ।
Rājā kevaṭṭaṃ pucchi ‘‘kiṃ karoma, ācariyā’’ti. ‘‘Deva, kassaci cūḷadvārena nikkhamituṃ adatvā sañcāraṃ chindāma, manussā nikkhamituṃ alabhantā ukkaṇṭhitvā dvāraṃ vivarissanti, atha mayaṃ paccāmittaṃ gaṇhissāmā’’ti. Paṇḍito taṃ pavattiṃ purimanayeneva ñatvā cintesi ‘‘imesu ciraṃ idheva vasantesu phāsukaṃ nāma natthi. Upāyeneva te palāpetuṃ vaṭṭatī’’ti. So ‘‘mantena te palāpessāmī’’ti ekaṃ mantakusalaṃ upadhārento anukevaṭṭaṃ nāma brāhmaṇaṃ disvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘ācariya, amhākaṃ ekaṃ kammaṃ niddharituṃ vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Kiṃ karoma, paṇḍita, vadehī’’ti. ‘‘Ācariya, tumhe anupākāre ṭhatvā amhākaṃ manussānaṃ pamādaṃ oloketvā antarantarā brahmadattassa manussānaṃ pūvamacchamaṃsādīni khipitvā ‘‘ambho, idañcidañca khādatha mā ukkaṇṭhatha, aññaṃ katipāhaṃ vasituṃ vāyamatha, nagaravāsino pañjare baddhakukkuṭā viya ukkaṇṭhitā nacirasseva vo dvāraṃ vivarissanti. Atha tumhe vedehañca duṭṭhagahapatiputtañca gaṇhissathā’’ti vadeyyātha . Amhākaṃ manussā taṃ kathaṃ sutvā tumhe akkositvā tajjetvā brahmadattassa manussānaṃ passantānaññeva tumhe hatthapādesu gahetvā veḷupesikādīhi paharantā viya hutvā kese ohāretvā pañca cūḷā gāhāpetvā iṭṭhakacuṇṇena okirāpetvā kaṇavīramālaṃ kaṇṇe katvā katipayapahāre datvā piṭṭhiyaṃ rājiyo dassetvā pākāraṃ āropetvā sikkāya pakkhipitvā yottena otāretvā ‘‘gaccha mantabhedaka, corā’’ti cūḷanibrahmadattassa manussānaṃ dassanti. Te taṃ rañño santikaṃ ānessanti. Rājā taṃ disvā ‘‘ko te aparādho’’ti pucchissati. Athassa evaṃ vadeyyātha ‘‘mahārāja, mayhaṃ pubbe yaso mahanto, gahapatiputto mantabhedako’’ti maṃ kujjhitvā rañño kathetvā sabbaṃ me vibhavaṃ acchindi, ‘‘ahaṃ mama yasabhedakassa gahapatiputtassa sīsaṃ gaṇhāpessāmī’’ti tumhākaṃ manussānaṃ ukkaṇṭhitamocanena etesaṃ ṭhitānaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā demi. Ettakena maṃ porāṇaveraṃ hadaye katvā imaṃ byasanaṃ pāpesi. ‘‘Taṃ sabbaṃ tumhākaṃ manussā jānanti, mahārājā’’ti nānappakārehi taṃ saddahāpetvā vissāse uppanne vadeyyātha ‘‘mahārāja, tumhe mamaṃ laddhakālato paṭṭhāya mā cintayittha. Idāni vedehassa ca gahapatiputtassa ca jīvitaṃ natthi, ahaṃ imasmiṃ nagare pākārassa thiraṭṭhānadubbalaṭṭhānañca parikhāyaṃ kumbhīlādīnaṃ atthiṭṭhānañca natthiṭṭhānañca jānāmi, na cirasseva vo nagaraṃ gahetvā dassāmī’’ti. Atha so rājā saddahitvā tumhākaṃ sakkāraṃ karissati, senāvāhanañca paṭicchāpessati. Athassa senaṃ vāḷakumbhīlaṭṭhānesuyeva otāreyyātha. Tassa senā kumbhīlabhayena na otarissati, tadā tumhe rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ senāya, deva, gahapatiputtena lañjo dinno, sabbe rājāno ca ācariyakevaṭṭañca ādiṃ katvā na kenaci lañjo aggahito nāma atthi. Kevalaṃ ete tumhe parivāretvā caranti, sabbe pana gahapatiputtassa santakāva, ahamekova tumhākaṃ puriso. Sace me na saddahatha, sabbe rājāno alaṅkaritvā maṃ dassanāya āgacchantū’’ti pesetha. ‘‘Atha nesaṃ gahapatiputtena attano nāmarūpaṃ likhitvā dinnesu vatthālaṅkārakhaggādīsu akkharāni disvā niṭṭhaṃ gaccheyyāthā’’ti vadeyyātha. So tathā katvā tāni disvā niṭṭhaṃ gantvā bhītatasito te rājāno uyyojetvā ‘‘idāni kiṃ karoma paṇḍitā’’ti tumhe pucchissati. Tamenaṃ tumhe evaṃ vadeyyātha ‘‘mahārāja, gahapatiputto bahumāyo. Sace aññāni katipayadivasāni vasissatha, sabbaṃ vo senaṃ attano hatthagataṃ katvā tumhe gaṇhissati. Tasmā papañcaṃ akatvā ajjeva majjhimayāmānantare assapiṭṭhiyaṃ nisīditvā palāyissāma, mā no parahatthe maraṇaṃ hotū’’ti. So tumhākaṃ vacanaṃ sutvā tathā karissati. Tumhe tassa palāyanavelāya nivattitvā amhākaṃ manusse jānāpeyyāthāti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਸਾਧੁ ਪਣ੍ਡਿਤ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਕਤਿਪਯਪਹਾਰੇ ਸਹਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ , ਮਮ ਜੀવਿਤਞ੍ਚ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਚਿવਸੇਨ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਿਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਯੋਤ੍ਤੇਨ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਦਾਪੇਸਿ। ਅਥ ਤੇ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਸੁਂ। ਰਾਜਾ ਤਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਾਰਮਸ੍ਸ ਕਤ੍વਾ ਸੇਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸਿ। ਸੋਪਿ ਤਂ વਾਲ਼ਕੁਮ੍ਭੀਲਟ੍ਠਾਨੇਸੁਯੇવ ਓਤਾਰੇਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਕੁਮ੍ਭੀਲੇਹਿ ਖਜ੍ਜਮਾਨਾ ਅਟ੍ਟਾਲਕਟ੍ਠਿਤੇਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਉਸੁਸਤ੍ਤਿਤੋਮਰੇਹਿ વਿਜ੍ਝਿਯਮਾਨਾ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕੋਚਿ ਭਯੇਨ ਉਪਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟੋ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਯੁਜ੍ਝਨਕਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਲਞ੍ਜੋ ਗਹਿਤੋ, ਅਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਥવਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਅਕ੍ਖਰਾਨਿ ਓਲੋਕੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਅਕ੍ਖਰਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਇਮੇਹਿ ਲਞ੍ਜੋ ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ ਨਿਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਚੇ ਪਪਞ੍ਚਂ ਕਰਿਸ੍ਸਥ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ વੋ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤਿ, ਆਚਰਿਯਕੇવਟ੍ਟੋਪਿ ਕੇવਲਂ ਨਲਾਟੇ વਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਰਤਿ, ਲਞ੍ਜੋ ਪਨ ਏਤੇਨਪਿ ਗਹਿਤੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਮਣਿਰਤਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਿਯੋਜਨਂ ਪਲਾਪੇਸਿ, ਪੁਨ ਸਦ੍ਦਹਾਪੇਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤੇਸਿ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਕੋવ। ਏਕਰਤ੍ਤਿવਾਸੋਪਿ ਮਯ੍ਹਂ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਜ੍ਜੇવ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਸਮਨਨ੍ਤਰੇ ਪਲਾਯਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਮਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੋ ਤવ ਸੁਹਦਯੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਆਚਰਿਯ ਤੁਮ੍ਹੇਯੇવ ਮੇ ਅਸ੍ਸਂ ਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਯਾਨਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ ਆਹ।
Taṃ sutvā anukevaṭṭabrāhmaṇo ‘‘sādhu paṇḍita, karissāmi te vacana’’nti āha. ‘‘Tena hi katipayapahāre sahituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Paṇḍita , mama jīvitañca hatthapāde ca ṭhapetvā sesaṃ attano rucivasena karohī’’ti. So tassa gehe manussānaṃ sakkāraṃ kāretvā anukevaṭṭaṃ vuttanayena vippakāraṃ pāpetvā yottena otāretvā brahmadattamanussānaṃ dāpesi. Atha te taṃ gahetvā tassa dassesuṃ. Rājā taṃ vīmaṃsitvā saddahitvā sakkāramassa katvā senaṃ paṭicchāpesi. Sopi taṃ vāḷakumbhīlaṭṭhānesuyeva otāreti. Manussā kumbhīlehi khajjamānā aṭṭālakaṭṭhitehi manussehi ususattitomarehi vijjhiyamānā mahāvināsaṃ pāpuṇanti. Tato paṭṭhāya koci bhayena upagantuṃ na sakkoti. Anukevaṭṭo rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ atthāya yujjhanakā nāma natthi, sabbehi lañjo gahito, asaddahanto pakkosāpetvā nivatthavatthādīsu akkharāni olokethā’’ti āha. Rājā tathā katvā sabbesaṃ vatthādīsu akkharāni disvā ‘‘addhā imehi lañjo gahito’’ti niṭṭhaṃ gantvā ‘‘ācariya, idāni kiṃ kattabba’’nti pucchitvā ‘‘deva, aññaṃ kātabbaṃ natthi. Sace papañcaṃ karissatha, gahapatiputto vo gaṇhissati, ācariyakevaṭṭopi kevalaṃ nalāṭe vaṇaṃ katvā carati, lañjo pana etenapi gahito. Ayañhi maṇiratanaṃ gahetvā tumhe tiyojanaṃ palāpesi, puna saddahāpetvā nivattesi, ayampi paribhindakova. Ekarattivāsopi mayhaṃ na ruccati, ajjeva majjhimayāmasamanantare palāyituṃ vaṭṭati, maṃ ṭhapetvā añño tava suhadayo nāma natthī’’ti vutte ‘‘tena hi ācariya tumheyeva me assaṃ kappetvā yānasajjaṃ karothā’’ti āha.
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਯੇਨ ਪਲਾਯਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤ੍વਾ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾਨਂ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਰਾਜਾ ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਾ ਨਿਦ੍ਦਾਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਓવਾਦਂ ਦਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਅਸ੍ਸੋ ਯਥਾ ਆਕਡ੍ਢਿਤੋ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਪਲਾਯਤਿ, ਏવਂ ਅવਕਪ੍ਪਨਾਯ ਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਸਮਨਨ੍ਤਰੇ ‘‘ਕਪ੍ਪਿਤੋ, ਦੇવ, ਅਸ੍ਸੋ, વੇਲਂ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਅਸ੍ਸਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟੋਪਿ ਅਸ੍ਸਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਿਯ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤੋ। ਅવਕਪ੍ਪਨਾਯ ਕਪ੍ਪਿਤਅਸ੍ਸੋ ਆਕਡ੍ਢਿਯਮਾਨੋਪਿ ਰਾਜਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿ। ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟੋ ਸੇਨਾਯ ਅਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਪਲਾਤੋ’’ਤਿ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਮਕਾਸਿ। ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪਘੋਸਿਂਸੁ। ਸੇਸਰਾਜਾਨੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਨੋ ਦਾਨਿ ਜੀવਿਤਂ ਦਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਭੀਤਤਸਿਤਾ ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਭਣ੍ਡਾਨਿਪਿ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਪਲਾਯਿਂਸੁ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਰਾਜਾਨੋ ਪਲਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਉਪਘੋਸਿਂਸੁ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਟ੍ਟਾਲਕਾਦੀਸੁ ਠਿਤਾਪਿ ਉਨ੍ਨਾਦਿਂਸੁ ਅਪ੍ਫੋਟਯਿਂਸੁ। ਇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪਥવੀ વਿਯ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਸਮੁਦ੍ਦੋ વਿਯ ਸਙ੍ਖੁਭਿਤੋ ਸਕਲਨਗਰਂ ਅਨ੍ਤੋ ਚ ਬਹਿ ਚ ਏਕਨਿਨ੍ਨਾਦਂ ਅਹੋਸਿ। ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਕਿਰ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਚ ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ ਮਰਣਭਯਭੀਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਦਰਬਦ੍ਧਸਾਟਕਮ੍ਪਿ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਂਸੁ। ਖਨ੍ਧਾવਾਰਟ੍ਠਾਨਂ ਤੁਚ੍ਛਂ ਅਹੋਸਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ ਏਕਸਤੇ ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਗਰਮੇવ ਗਤੋ। ਪੁਨਦਿવਸੇ ਪਨ ਪਾਤੋવ ਨਗਰਦ੍વਾਰਾਨਿ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਬਲਕਾਯਾ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਲੋਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਕਰੋਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚਯਿਂਸੁ। ਸੋ ਆਹ – ‘‘ਏਤੇਹਿ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਧਨਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ ਸਨ੍ਤਕਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ, ਦੇਥ, ਸੇਟ੍ਠੀਨਞ੍ਚ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚ ਸਨ੍ਤਕਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਆਹਰਥ, ਅવਸੇਸਂ ਪਨ ਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੂ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਮਹਗ੍ਘਰਤਨਭਣ੍ਡਮੇવ ਆਹਰਨ੍ਤਾਨਂ ਅਡ੍ਢਮਾਸੋ વੀਤਿવਤ੍ਤੋ। ਸੇਸਂ ਪਨ ਚਤੂਹਿ ਮਾਸੇਹਿ ਆਹਰਿਂਸੁ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਨੁਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਮਕਾਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚ ਕਿਰ ਮਿਥਿਲવਾਸਿਨੋ ਬਹੂ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾ ਜਾਤਾ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਤੇਹਿ ਰਾਜੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰੇ વਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕવਸ੍ਸਂ ਅਤੀਤਂ।
Brāhmaṇo tassa nicchayena palāyanabhāvaṃ ñatvā ‘‘mā bhāyi, mahārājā’’ti assāsetvā bahi nikkhamitvā upanikkhittakapurisānaṃ ‘‘ajja rājā palāyissati, mā niddāyitthā’’ti ovādaṃ datvā rañño asso yathā ākaḍḍhito suṭṭhutaraṃ palāyati, evaṃ avakappanāya kappetvā majjhimayāmasamanantare ‘‘kappito, deva, asso, velaṃ jānāhī’’ti āha. Rājā assaṃ abhiruhitvā palāyi. Anukevaṭṭopi assaṃ abhiruhitvā tena saddhiṃ gacchanto viya thokaṃ gantvā nivatto. Avakappanāya kappitaasso ākaḍḍhiyamānopi rājānaṃ gahetvā palāyi. Anukevaṭṭo senāya antaraṃ pavisitvā ‘‘cūḷanibrahmadatto palāto’’ti ukkuṭṭhimakāsi. Upanikkhittakapurisāpi attano manussehi saddhiṃ upaghosiṃsu. Sesarājāno taṃ sutvā ‘‘mahosadhapaṇḍito dvāraṃ vivaritvā nikkhanto bhavissati, na no dāni jīvitaṃ dassatī’’ti bhītatasitā upabhogaparibhogabhaṇḍānipi anoloketvā ito cito ca palāyiṃsu. Manussā ‘‘rājāno palāyantī’’ti suṭṭhutaraṃ upaghosiṃsu. Taṃ sutvā dvāraṭṭālakādīsu ṭhitāpi unnādiṃsu apphoṭayiṃsu. Iti tasmiṃ khaṇe pathavī viya bhijjamānā samuddo viya saṅkhubhito sakalanagaraṃ anto ca bahi ca ekaninnādaṃ ahosi. Aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhā manussā ‘‘mahosadhapaṇḍitena kira brahmadatto ekasatarājāno ca gahitā’’ti maraṇabhayabhītā attano attano udarabaddhasāṭakampi chaḍḍetvā palāyiṃsu. Khandhāvāraṭṭhānaṃ tucchaṃ ahosi. Cūḷanibrahmadatto ekasate khattiye gahetvā attano nagarameva gato. Punadivase pana pātova nagaradvārāni vivaritvā balakāyā nagarā nikkhamitvā mahāvilopaṃ disvā ‘‘kiṃ karoma, paṇḍitā’’ti mahāsattassa ārocayiṃsu. So āha – ‘‘etehi chaḍḍitaṃ dhanaṃ amhākaṃ pāpuṇāti, sabbesaṃ rājūnaṃ santakaṃ amhākaṃ rañño, detha, seṭṭhīnañca kevaṭṭabrāhmaṇassa ca santakaṃ amhākaṃ āharatha, avasesaṃ pana nagaravāsino gaṇhantū’’ti. Tesaṃ mahaggharatanabhaṇḍameva āharantānaṃ aḍḍhamāso vītivatto. Sesaṃ pana catūhi māsehi āhariṃsu. Mahāsatto anukevaṭṭassa mahantaṃ sakkāramakāsi. Tato paṭṭhāya ca kira mithilavāsino bahū hiraññasuvaṇṇā jātā. Brahmadattassapi tehi rājūhi saddhiṃ uttarapañcālanagare vasantassa ekavassaṃ atītaṃ.
ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯੁਦ੍ਧਪਰਾਜਯਕਣ੍ਡਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Brahmadattassa yuddhaparājayakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
ਸੁવਕਣ੍ਡਂ
Suvakaṇḍaṃ
ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਆਦਾਸੇ ਮੁਖਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਨਲਾਟੇ વਣਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ, ਤੇਨਾਹਂ ਏਤ੍ਤਕਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਲਜ੍ਜਾਪਿਤੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕੋਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਦਾ ਨੁ ਖ੍વਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਸੋ ਉਪਾਯੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤਾ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦੀ ਨਾਮ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਾ ਦੇવਚ੍ਛਰਾਪਟਿਭਾਗਾ, ਤਂ વਿਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਦਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘વੇਦੇਹਂ ਕਾਮੇਨ ਪਲੋਭੇਤ੍વਾ ਗਿਲਿਤਬਲ਼ਿਸਂ વਿਯ ਮਚ੍ਛਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਹੋਸਧੇਨ ਆਨੇਤ੍વਾ ਉਭੋ ਤੇ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਦੇવ, ਏਕੋ ਮਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਤવ ਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਦਰਬਦ੍ਧਸਾਟਕਸ੍ਸਪਿ ਅਸ੍ਸਾਮਿਨੋ ਜਾਤਮ੍ਹਾ, ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਤੁਣ੍ਹੀ ਹੋਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਸਦਿਸੋ ਅਞ੍ਞੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਭਣਾਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿਯੇવ ਏਕਤੋ ਭવਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਉਪਰਿਪਾਸਾਦਤਲਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, વਿਦੇਹਰਾਜਾਨਂ ਕਿਲੇਸੇਨ ਪਲੋਭੇਤ੍વਾ ਇਧਾਨੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰੋ, ਆਚਰਿਯ, ਉਪਾਯੋ, ਕਥਂ ਪਨ ਤਂ ਪਲੋਭੇਤ੍વਾ ਆਨੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਧੀਤਾ વੋ ਪਞ੍ਛਾਲਚਨ੍ਦੀ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਚਾਤੁਰਿਯવਿਲਾਸੇਨ ਕવੀਹਿ ਗੀਤਂ ਬਨ੍ਧਾਪੇਤ੍વਾ ਤਾਨਿ ਕਬ੍ਬਾਨਿ ਮਿਥਿਲਾਯਂ ਗਾਯਾਪੇਤ੍વਾ ‘ਏવਰੂਪਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਦੇਹਨਰਿਨ੍ਦਸ੍ਸ ਕਿਂ ਰਜ੍ਜੇਨਾ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸવਨਸਂਸਗ੍ਗੇਨੇવ ਪਟਿਬਦ੍ਧਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਅਹਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਿવਸਂ વવਤ੍ਥਪੇਸ੍ਸਾਮਿ। ਸੋ ਮਯਿ ਦਿવਸਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਆਗਤੇ ਗਿਲਿਤਬਲ਼ਿਸੋ વਿਯ ਮਚ੍ਛੋ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਥ ਨੇ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ।
Athekadivasaṃ kevaṭṭo ādāse mukhaṃ olokento nalāṭe vaṇaṃ disvā ‘‘idaṃ gahapatiputtassa kammaṃ, tenāhaṃ ettakānaṃ rājūnaṃ antare lajjāpito’’ti cintetvā samuppannakodho hutvā ‘‘kadā nu khvassa piṭṭhiṃ passituṃ samattho bhavissāmī’’ti cintento ‘‘attheso upāyo, amhākaṃ rañño dhītā pañcālacandī nāma uttamarūpadharā devaccharāpaṭibhāgā, taṃ videharañño dassāmā’’ti vatvā ‘‘vedehaṃ kāmena palobhetvā gilitabaḷisaṃ viya macchaṃ saddhiṃ mahosadhena ānetvā ubho te māretvā jayapānaṃ pivissāmā’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā rājānaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘deva, eko manto atthī’’ti. ‘‘Ācariya, tava mantaṃ nissāya udarabaddhasāṭakassapi assāmino jātamhā, idāni kiṃ karissasi, tuṇhī hohī’’ti. ‘‘Mahārāja, iminā upāyena sadiso añño natthī’’ti. ‘‘Tena hi bhaṇāhī’’ti. ‘‘Mahārāja, amhehi dvīhiyeva ekato bhavituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Evaṃ hotū’’ti. Atha naṃ brāhmaṇo uparipāsādatalaṃ āropetvā āha – ‘‘mahārāja, videharājānaṃ kilesena palobhetvā idhānetvā saddhiṃ gahapatiputtena māressāmā’’ti. ‘‘Sundaro, ācariya, upāyo, kathaṃ pana taṃ palobhetvā ānessāmā’’ti? ‘‘Mahārāja, dhītā vo pañchālacandī uttamarūpadharā, tassā rūpasampattiṃ cāturiyavilāsena kavīhi gītaṃ bandhāpetvā tāni kabbāni mithilāyaṃ gāyāpetvā ‘evarūpaṃ itthiratanaṃ alabhantassa videhanarindassa kiṃ rajjenā’ti tassa savanasaṃsaggeneva paṭibaddhabhāvaṃ ñatvā ahaṃ tattha gantvā divasaṃ vavatthapessāmi. So mayi divasaṃ vavatthapetvā āgate gilitabaḷiso viya maccho gahapatiputtaṃ gahetvā āgamissati, atha ne māressāmā’’ti.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਉਪਾਯੋ, ਆਚਰਿਯ, ਏવਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਤਂ ਪਨ ਮਨ੍ਤਂ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਯਨਪਾਲਿਕਾ ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਸੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਮਕਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਨਿਪੁਣੇ ਕਬ੍ਬਕਾਰੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਦਤ੍વਾ ਧੀਤਰਂ ਤੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤਾ, ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਕਬ੍ਬਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਅਤਿਮਨੋਹਰਾਨਿ ਗੀਤਾਨਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਸਾવਯਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਤੇਸਂ ਅਦਾਸਿ। ਕવੀਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਨਟਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਸਮਜ੍ਜਮਣ੍ਡਲੇ ਗਾਯਿਂਸੁ। ਇਤਿ ਤਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਤ੍ਤਂ ਗਤੇਸੁ ਰਾਜਾ ਗਾਯਕੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਤਾਤਾ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਹਾਸਕੁਣੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਰੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਗਾਯਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੂਸਕਾਲੇ ਤੇਸਂ ਗੀવਾਸੁ ਕਂਸਤਾਲੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤੇ ਉਪ੍ਪਾਤੇਤ੍વਾ ਓਤਰਥਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਕਿਰ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਲਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤੁ ਸਰੀਰવਣ੍ਣਂ ਦੇવਤਾਪਿ ਗਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਾਕਟਭਾવਕਰਣਤ੍ਥਂ ਤਥਾ ਕਾਰੇਸਿ। ਪੁਨ ਰਾਜਾ ਕવੀ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤਾ, ਇਦਾਨਿ ਤੁਮ੍ਹੇ ‘ਏવਰੂਪਾ ਕੁਮਾਰਿਕਾ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲੇ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਨਾਨੁਚ੍ਛવਿਕਾ, ਮਿਥਿਲਾਯਂ વੇਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾ’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਇਮਾਯ ਚ ਰੂਪਂ વਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ਗੀਤਾਨਿ ਬਨ੍ਧਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚਯਿਂਸੁ।
Rājā tassa vacanaṃ sutvā tussitvā ‘‘sundaro upāyo, ācariya, evaṃ karissāmā’’ti sampaṭicchi. Taṃ pana mantaṃ cūḷanibrahmadattassa sayanapālikā sāḷikā sutvā paccakkhamakāsi. Rājā nipuṇe kabbakāre pakkosāpetvā bahuṃ dhanaṃ datvā dhītaraṃ tesaṃ dassetvā ‘‘tātā, etissā rūpasampattiṃ nissāya kabbaṃ karothā’’ti āha. Te atimanoharāni gītāni bandhitvā rājānaṃ sāvayiṃsu. Rājā tussitvā bahuṃ dhanaṃ tesaṃ adāsi. Kavīnaṃ santikā naṭā sikkhitvā samajjamaṇḍale gāyiṃsu. Iti tāni vitthāritāni ahesuṃ. Tesu manussānaṃ antare vitthāritattaṃ gatesu rājā gāyake pakkosāpetvā āha – ‘‘tātā, tumhe mahāsakuṇe gahetvā rattibhāge rukkhaṃ abhiruyha tattha nisinnā gāyitvā paccūsakāle tesaṃ gīvāsu kaṃsatāle bandhitvā te uppātetvā otarathā’’ti. So kira ‘‘pañcālarañño dhītu sarīravaṇṇaṃ devatāpi gāyantī’’ti pākaṭabhāvakaraṇatthaṃ tathā kāresi. Puna rājā kavī pakkosāpetvā ‘‘tātā, idāni tumhe ‘evarūpā kumārikā jambudīpatale aññassa rañño nānucchavikā, mithilāyaṃ vedeharañño anucchavikā’ti rañño ca issariyaṃ imāya ca rūpaṃ vaṇṇetvā gītāni bandhathā’’ti āha. Te tathā katvā rañño ārocayiṃsu.
ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਧਨਂ ਦਤ੍વਾ ਪੁਨ ਗਾਯਕੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤਾ, ਮਿਥਿਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਇਮਿਨਾવ ਉਪਾਯੇਨ ਗਾਯਥਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਤਾਨਿ ਗਾਯਨ੍ਤਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਮਿਥਿਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਮਜ੍ਜਮਣ੍ਡਲੇ ਗਾਯਿਂਸੁ। ਤਾਨਿ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨੋ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ਰਤ੍ਤਿਸਮਯੇ ਰੁਕ੍ਖੇਸੁਪਿ ਗਾਯਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੂਸਕਾਲੇ ਸਕੁਣਾਨਂ ਗੀવਾਸੁ ਕਂਸਤਾਲੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਓਤਰਨ੍ਤਿ। ਆਕਾਸੇ ਕਂਸਤਾਲਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਧੀਤੁ ਸਰੀਰવਣ੍ਣਂ ਦੇવਤਾਪਿ ਗਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਕਲਨਗਰੇ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਅਹੋਸਿ। ਰਾਜਾ ਸੁਤ੍વਾ ਗਾਯਕੇ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਨਿવੇਸਨੇ ਸਮਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਕਿਰ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਂ ਧੀਤਰਂ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਮਯ੍ਹਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਬਹੁਂ ਧਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਅਥ ਨਂ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਆਹ – ‘‘ਇਦਾਨਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਦਿવਸਂ વવਤ੍ਥਪਨਤ੍ਥਾਯ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਆਚਰਿਯ, ਕਿਂ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਥੋਕਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਗਣ੍ਹਾ’’ਤਿ ਦਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਆਦਾਯ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ વੇਦੇਹਰਟ੍ਠਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਸ੍ਸਾਗਮਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਨਗਰੇ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਜਾਤਂ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਕਿਰ વੇਦੇਹੋ ਚ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧੀਤਰਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਦਸ੍ਸਤਿ , ਕੇવਟ੍ਟੋ ਦਿવਸਂ વવਤ੍ਥਪੇਤੁਂ ਏਤੀ’’ਤਿ। વੇਦੇਹਰਾਜਾਪਿ ਸੁਣਿ, ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ, ਸੁਤ੍વਾਨ ਪਨਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਤਸ੍ਸਾਗਮਨਂ ਮਯ੍ਹਂ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਥਤੋ ਨਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਚੂਲ਼ਨਿਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾਨਂ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਤਥਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪੇਸੇਨ੍ਤੂ’’ਤਿ। ਅਥ ਤੇ ‘‘ਮਯਮੇਤਂ ਤਥਤੋ ਨ ਜਾਨਾਮ, ਰਾਜਾ ਚ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਚ ਸਯਨਗਬ੍ਭੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਮਨ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਪਨ ਸਯਨਪਾਲਿਕਾ ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਸਕੁਣਿਕਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਟਿਪੇਸਯਿਂਸੁ।
Rājā tesaṃ dhanaṃ datvā puna gāyake pakkosāpetvā ‘‘tātā, mithilaṃ gantvā tattha imināva upāyena gāyathā’’ti pesesi. Te tāni gāyantā anupubbena mithilaṃ gantvā samajjamaṇḍale gāyiṃsu. Tāni sutvā mahājano ukkuṭṭhisahassāni pavattetvā tesaṃ bahuṃ dhanaṃ adāsi. Te rattisamaye rukkhesupi gāyitvā paccūsakāle sakuṇānaṃ gīvāsu kaṃsatāle bandhitvā otaranti. Ākāse kaṃsatālasaddaṃ sutvā ‘‘pañcālarājadhītu sarīravaṇṇaṃ devatāpi gāyantī’’ti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi. Rājā sutvā gāyake pakkosāpetvā antonivesane samajjaṃ kāretvā ‘‘evarūpaṃ kira uttamarūpadharaṃ dhītaraṃ cūḷanirājā mayhaṃ dātukāmo’’ti tussitvā tesaṃ bahuṃ dhanaṃ adāsi. Te āgantvā brahmadattassa ārocesuṃ. Atha naṃ kevaṭṭo āha – ‘‘idāni, mahārāja, divasaṃ vavatthapanatthāya gamissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, ācariya, kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Thokaṃ paṇṇākāra’’nti. ‘‘Tena hi gaṇhā’’ti dāpesi. So taṃ ādāya mahantena parivārena vedeharaṭṭhaṃ pāpuṇi. Tassāgamanaṃ sutvā nagare ekakolāhalaṃ jātaṃ ‘‘cūḷanirājā kira vedeho ca mittasanthavaṃ karissanti, cūḷanirājā attano dhītaraṃ amhākaṃ rañño dassati , kevaṭṭo divasaṃ vavatthapetuṃ etī’’ti. Vedeharājāpi suṇi, mahāsattopi, sutvāna panassa etadahosi ‘‘tassāgamanaṃ mayhaṃ na ruccati, tathato naṃ jānissāmī’’ti. So cūḷanisantike upanikkhittakapurisānaṃ sāsanaṃ pesesi ‘‘imamatthaṃ tathato jānitvā pesentū’’ti. Atha te ‘‘mayametaṃ tathato na jānāma, rājā ca kevaṭṭo ca sayanagabbhe nisīditvā mantenti, rañño pana sayanapālikā sāḷikā sakuṇikā etamatthaṃ jāneyyā’’ti paṭipesayiṃsu.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਓਕਾਸੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁਸਜ੍ਜਿਤਂ ਨਗਰਂ ਅਹਂ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਨਗਰਦ੍વਾਰਤੋ ਯਾવ ਰਾਜਗੇਹਾ, ਰਾਜਗੇਹਤੋ ਚ ਯਾવ ਅਤ੍ਤਗੇਹਾ, ਗਮਨਮਗ੍ਗਂ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਕਿਲਞ੍ਜੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਮਤ੍ਥਕੇਪਿ ਕਿਲਞ੍ਜੇਹਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਾਪੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ વਿਕਿਰਿਤ੍વਾ ਪੁਣ੍ਣਘਟੇ ਠਪਾਪੇਤ੍વਾ ਕਦਲਿਯੋ ਬਨ੍ਧਾਪੇਤ੍વਾ ਧਜੇ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਸਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਂ ਨਗਰਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਮੇ ਮਗ੍ਗੋ ਅਲਙ੍ਕਾਰਾਪਿਤੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਕਤਭਾવਂ ਨ ਜਾਨਿ। ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਕਤਸਕ੍ਕਾਰਸਮ੍ਮਾਨੋ ਆਗਤਕਾਰਣਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Taṃ sutvā mahāsatto cintesi ‘‘yathā paccāmittānaṃ okāso na hoti, evaṃ suvibhattaṃ katvā susajjitaṃ nagaraṃ ahaṃ kevaṭṭassa daṭṭhuṃ na dassāmī’’ti. So nagaradvārato yāva rājagehā, rājagehato ca yāva attagehā, gamanamaggaṃ ubhosu passesu kilañjehi parikkhipāpetvā matthakepi kilañjehi paṭicchādāpetvā cittakammaṃ kārāpetvā bhūmiyaṃ pupphāni vikiritvā puṇṇaghaṭe ṭhapāpetvā kadaliyo bandhāpetvā dhaje paggaṇhāpesi. Kevaṭṭo nagaraṃ pavisitvā suvibhattaṃ nagaraṃ apassanto ‘‘raññā me maggo alaṅkārāpito’’ti cintetvā nagarassa adassanatthaṃ katabhāvaṃ na jāni. So gantvā rājānaṃ disvā paṇṇākāraṃ paṭicchāpetvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīditvā raññā katasakkārasammāno āgatakāraṇaṃ ārocento dve gāthā abhāsi –
੫੯੯.
599.
‘‘ਰਾਜਾ ਸਨ੍ਥવਕਾਮੋ ਤੇ, ਰਤਨਾਨਿ ਪવੇਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Rājā santhavakāmo te, ratanāni pavecchati;
ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੁ ਇਤੋ ਦੂਤਾ, ਮਞ੍ਜੁਕਾ ਪਿਯਭਾਣਿਨੋ॥
Āgacchantu ito dūtā, mañjukā piyabhāṇino.
੬੦੦.
600.
‘‘ਭਾਸਨ੍ਤੁ ਮੁਦੁਕਾ વਾਚਾ, ਯਾ વਾਚਾ ਪਟਿਨਨ੍ਦਿਤਾ।
‘‘Bhāsantu mudukā vācā, yā vācā paṭinanditā;
ਪਞ੍ਚਾਲੋ ਚ વਿਦੇਹੋ ਚ, ਉਭੋ ਏਕਾ ਭવਨ੍ਤੁ ਤੇ’’ਤਿ॥
Pañcālo ca videho ca, ubho ekā bhavantu te’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਥવਕਾਮੋਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਤਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ। ਰਤਨਾਨੀਤਿ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧੀਤਰਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸਬ੍ਬਰਤਨਾਨਿ ਦਸ੍ਸਤਿ। ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੂਤਿ ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਿਰ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਤੋ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਧੁਰવਚਨਾ ਪਿਯਭਾਣਿਨੋ ਦੂਤਾ ਇਧ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੁ, ਇਤੋ ਚ ਤਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੁ। ਏਕਾ ਭવਨ੍ਤੂਤਿ ਗਙ੍ਗੋਦਕਂ વਿਯ ਯਮੁਨੋਦਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਏਕਸਦਿਸਾવ ਹੋਨ੍ਤੂਤਿ।
Tattha santhavakāmoti mahārāja, amhākaṃ rājā tayā saddhiṃ mittasanthavaṃ kātukāmo. Ratanānīti itthiratanaṃ attano dhītaraṃ ādiṃ katvā tumhākaṃ sabbaratanāni dassati. Āgacchantūti ito paṭṭhāya kira uttarapañcālanagarato paṇṇākāraṃ gahetvā madhuravacanā piyabhāṇino dūtā idha āgacchantu, ito ca tattha gacchantu. Ekā bhavantūti gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saddhiṃ saṃsandantā ekasadisāva hontūti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਅਞ੍ਞਂ ਮਹਾਮਤ੍ਤਂ ਪੇਸੇਤੁਕਾਮੋ ਹੁਤ੍વਾਪਿ ‘ਅਞ੍ਞੋ ਮਨਾਪਂ ਕਤ੍વਾ ਸਾਸਨਂ ਆਰੋਚੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਮਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘ਆਚਰਿਯ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਰਾਜਾਨਂ ਸਾਧੁਕਂ ਪਬੋਧੇਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਆਗਚ੍ਛਥਾ’ਤਿ, ਗਚ੍ਛਥ ਰਾਜਸੇਟ੍ਠ ਅਭਿਰੂਪਞ੍ਚ ਕੁਮਾਰਿਕਂ ਲਭਿਸ੍ਸਥ, ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਤ੍ਤਭਾવੋ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸੋ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਂ ਕਿਰ ਕੁਮਾਰਿਕਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸવਨਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਬਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਚਰਿਯ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਕਿਰ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਚ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧੇ વਿવਾਦੋ ਅਹੋਸਿ, ਗਚ੍ਛਥ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮੇ ਪਸ੍ਸਥ, ਉਭੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਖਮਾਪੇਤ੍વਾ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟੋ ‘‘ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਤਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਤਂ ਦਿવਸਂ ‘‘ਤੇਨ ਮੇ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਲ੍ਲਾਪੋ ਮਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਪਾਤੋવ ਥੋਕਂ ਸਪ੍ਪਿਂ ਪਿવਿ, ਗੇਹਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਬਹਲੇਨ ਅਲ੍ਲਗੋਮਯੇਨ ਲੇਪਾਪੇਸਿ, ਥਮ੍ਭੇ ਤੇਲੇਨ ਮਕ੍ਖੇਸਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਪਨ੍ਨਮਞ੍ਚਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਾਨਿ ਮਞ੍ਚਪੀਠਾਦੀਨਿ ਨੀਹਰਾਪੇਸਿ।
Evañca pana vatvā ‘‘mahārāja, amhākaṃ rājā aññaṃ mahāmattaṃ pesetukāmo hutvāpi ‘añño manāpaṃ katvā sāsanaṃ ārocetuṃ na sakkhissatī’ti maṃ pesesi ‘ācariya, tumhe rājānaṃ sādhukaṃ pabodhetvā ādāya āgacchathā’ti, gacchatha rājaseṭṭha abhirūpañca kumārikaṃ labhissatha, amhākañca raññā saddhiṃ mittabhāvo patiṭṭhahissatī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhamānaso ‘‘uttamarūpadharaṃ kira kumārikaṃ labhissāmī’’ti savanasaṃsaggena bajjhitvā ‘‘ācariya, tumhākañca kira mahosadhapaṇḍitassa ca dhammayuddhe vivādo ahosi, gacchatha puttaṃ me passatha, ubhopi paṇḍitā aññamaññaṃ khamāpetvā mantetvā ethā’’ti āha. Taṃ sutvā kevaṭṭo ‘‘passissāmi paṇḍita’’nti taṃ passituṃ agamāsi. Mahāsattopi taṃ divasaṃ ‘‘tena me pāpadhammena saddhiṃ sallāpo mā hotū’’ti pātova thokaṃ sappiṃ pivi, gehampissa bahalena allagomayena lepāpesi, thambhe telena makkhesi, tassa nipannamañcakaṃ ṭhapetvā sesāni mañcapīṭhādīni nīharāpesi.
ਸੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਞ੍ਞਮਦਾਸਿ ‘‘ਤਾਤਾ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਕਥੇਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧੇ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯਾਥ ‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥਯਿਤ੍ਥ, ਅਜ੍ਜ ਤੇਨ ਤਿਖਿਣਸਪ੍ਪਿ ਪਿવਿਤ’ਨ੍ਤਿ। ਮਯਿ ਚ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥਨਾਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਪਿ ‘ਦੇવ ਤਿਖਿਣਸਪ੍ਪਿ ਤੇ ਪਿવਿਤਂ, ਮਾ ਕਥੇਥਾ’ਤਿ ਮਂ ਨਿવਾਰੇਥਾ’’ਤਿ। ਏવਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਰਤ੍ਤਪਟਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਸੁ ਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕੇਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕੇ ਪਟਮਞ੍ਚਕੇ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਕੇવਟ੍ਟੋਪਿਸ੍ਸ ਪਠਮਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਕਹਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਅਥ ਨਂ ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮਾ ਸਦ੍ਦਮਕਰਿ, ਸਚੇਪਿ ਆਗਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮੋ, ਤੁਣ੍ਹੀ ਹੁਤ੍વਾ ਏਹਿ, ਅਜ੍ਜ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਤਿਖਿਣਸਪ੍ਪਿ ਪੀਤਂ, ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਸੇਸਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕੇਸੁਪਿ ਨਂ ਤਥੇવ ਆਹਂਸੁ। ਸੋ ਸਤ੍ਤਮਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਥਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਦੇવ, ਮਾ ਕਥਯਿਤ੍ਥ, ਤਿਖਿਣਸਪ੍ਪਿ ਤੇ ਪੀਤਂ, ਕਿਂ ਤੇ ਇਮਿਨਾ ਦੁਟ੍ਠਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥਿਤੇਨਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ વਾਰਯਿਂਸੁ। ਇਤਿ ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨੇવ ਨਿਸੀਦਿਤੁਂ, ਨ ਆਸਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਲਭਿ, ਅਲ੍ਲਗੋਮਯਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ।
So manussānaṃ saññamadāsi ‘‘tātā, brāhmaṇe kathetuṃ āraddhe evaṃ vadeyyātha ‘brāhmaṇa, mā paṇḍitena saddhiṃ kathayittha, ajja tena tikhiṇasappi pivita’nti. Mayi ca tena saddhiṃ kathanākāraṃ karontepi ‘deva tikhiṇasappi te pivitaṃ, mā kathethā’ti maṃ nivārethā’’ti. Evaṃ vicāretvā mahāsatto rattapaṭaṃ nivāsetvā sattasu dvārakoṭṭhakesu manusse ṭhapetvā sattame dvārakoṭṭhake paṭamañcake nipajji. Kevaṭṭopissa paṭhamadvārakoṭṭhake ṭhatvā ‘‘kahaṃ paṇḍito’’ti pucchi. Atha naṃ te manussā ‘‘brāhmaṇa, mā saddamakari, sacepi āgacchitukāmo, tuṇhī hutvā ehi, ajja paṇḍitena tikhiṇasappi pītaṃ, mahāsaddaṃ kātuṃ na labbhatī’’ti āhaṃsu. Sesadvārakoṭṭhakesupi naṃ tatheva āhaṃsu. So sattamadvārakoṭṭhakaṃ atikkamitvā paṇḍitassa santikaṃ agamāsi. Paṇḍito kathanākāraṃ dassesi. Atha naṃ manussā ‘‘deva, mā kathayittha, tikhiṇasappi te pītaṃ, kiṃ te iminā duṭṭhabrāhmaṇena saddhiṃ kathitenā’’ti vatvā vārayiṃsu. Iti so tassa santikaṃ gantvā neva nisīdituṃ, na āsanaṃ nissāya ṭhitaṭṭhānaṃ labhi, allagomayaṃ akkamitvā aṭṭhāsi.
ਅਥ ਨਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਏਕੋ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਨਿਮੀਲਿ, ਏਕੋ ਭਮੁਕਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿ, ਏਕੋ ਕਪ੍ਪਰਂ ਕਣ੍ਡੂਯਿ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਕਿਰਿਯਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਮਙ੍ਕੁਭੂਤੋ ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮਹਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਪਰੇਨ ‘‘ਅਰੇ ਦੁਟ੍ਠਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ‘ਮਾ ਸਦ੍ਦਮਕਾਸੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਸਦ੍ਦਮੇવ ਕਰੋਸਿ, ਅਟ੍ਠੀਨਿ ਤੇ ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਅਞ੍ਞੋ વੇਲ਼ੁਪੇਸਿਕਾਯ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਤਾਲੇਸਿ, ਅਞ੍ਞੋ ਗੀવਾਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਿਪਿ, ਅਞ੍ਞੋ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਹਤ੍ਥਤਲੇਨ ਪਹਰਿ। ਸੋ ਦੀਪਿਮੁਖਾ ਮੁਤ੍ਤਮਿਗੋ વਿਯ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਰਾਜਗੇਹਂ ਗਤੋ। ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਇਮਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਮਹਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਸਾਕਚ੍ਛਾਯ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਜ੍ਜ ਉਭੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਖਮਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਲਾਭਾ વਤ ਮੇ’’ਤਿ। ਸੋ ਕੇવਟ੍ਟਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਾਕਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ oloketvā eko akkhīni nimīli, eko bhamukaṃ ukkhipi, eko kapparaṃ kaṇḍūyi. So tesaṃ kiriyaṃ oloketvā maṅkubhūto ‘‘gacchāmahaṃ paṇḍitā’’ti vatvā aparena ‘‘are duṭṭhabrāhmaṇa, ‘mā saddamakāsī’ti vutto saddameva karosi, aṭṭhīni te bhindissāmī’’ti vutte bhītatasito hutvā nivattitvā olokesi. Atha naṃ añño veḷupesikāya piṭṭhiyaṃ tālesi, añño gīvāyaṃ gahetvā khipi, añño piṭṭhiyaṃ hatthatalena pahari. So dīpimukhā muttamigo viya bhītatasito nikkhamitvā rājagehaṃ gato. Rājā cintesi ‘‘ajja mama putto imaṃ pavattiṃ sutvā tuṭṭho bhavissati, dvinnaṃ paṇḍitānaṃ mahatiyā dhammasākacchāya bhavitabbaṃ, ajja ubho aññamaññaṃ khamāpessanti, lābhā vata me’’ti. So kevaṭṭaṃ disvā paṇḍitena saddhiṃ saṃsandanākāraṃ pucchanto gāthamāha –
੬੦੧.
601.
‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਕੇવਟ੍ਟ ਮਹੋਸਧੇਨ, ਸਮਾਗਮੋ ਆਸਿ ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹਿ।
‘‘Kathaṃ nu kevaṭṭa mahosadhena, samāgamo āsi tadiṅgha brūhi;
ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਪਟਿਨਿਜ੍ਝਤ੍ਤੋ, ਕਚ੍ਚਿ ਤੁਟ੍ਠੋ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Kacci te paṭinijjhatto, kacci tuṭṭho mahosadho’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਨਿਜ੍ਝਤ੍ਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਯੁਦ੍ਧਮਣ੍ਡਲੇ ਪવਤ੍ਤવਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ વੂਪਸਮਨਤ੍ਥਂ ਕਚ੍ਚਿ ਤ੍વਂ ਤੇਨ, ਸੋ ਚ ਤਯਾ ਨਿਜ੍ਝਤ੍ਤੋ ਖਮਾਪਿਤੋ। ਕਚ੍ਚਿ ਤੁਟ੍ਠੋਤਿ ਕਚ੍ਚਿ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞਾ ਪੇਸਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠੋਤਿ।
Tattha paṭinijjhattoti dhammayuddhamaṇḍale pavattaviggahassa vūpasamanatthaṃ kacci tvaṃ tena, so ca tayā nijjhatto khamāpito. Kacci tuṭṭhoti kacci tumhākaṃ raññā pesitaṃ pavattiṃ sutvā tuṭṭhoti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟੋ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ’ਤਿ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਚਰਥ, ਤਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਤਰੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā kevaṭṭo ‘‘mahārāja, tumhe ‘paṇḍito’ti taṃ gahetvā vicaratha, tato asappurisataro nāma natthī’’ti gāthamāha –
੬੦੨.
602.
‘‘ਅਨਰਿਯਰੂਪੋ ਪੁਰਿਸੋ ਜਨਿਨ੍ਦ, ਅਸਮ੍ਮੋਦਕੋ ਥਦ੍ਧੋ ਅਸਬ੍ਭਿਰੂਪੋ।
‘‘Anariyarūpo puriso janinda, asammodako thaddho asabbhirūpo;
ਯਥਾ ਮੂਗੋ ਚ ਬਧਿਰੋ ਚ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ਥਂ ਅਭਾਸਥਾ’’ਤਿ॥
Yathā mūgo ca badhiro ca, na kiñcitthaṃ abhāsathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਸਬ੍ਭਿਰੂਪੋਤਿ ਅਪਣ੍ਡਿਤਜਾਤਿਕੋ। ਨ ਕਿਞ੍ਚਿਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਯਾ ਸਹ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਭਾਸਿਤ੍ਥ, ਤੇਨੇવ ਨਂ ਅਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਾਮੀਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਗੁਣਂ ਕਥੇਸਿ।
Tattha asabbhirūpoti apaṇḍitajātiko. Na kiñcitthanti mayā saha kiñci atthaṃ na bhāsittha, teneva naṃ apaṇḍitoti maññāmīti bodhisattassa aguṇaṃ kathesi.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਚ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਤਾਨਞ੍ਚ ਪਰਿਬ੍ਬਯਞ੍ਚੇવ ਨਿવਾਸਗੇਹਞ੍ਚ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਗਚ੍ਛਥਾਚਰਿਯ, વਿਸ੍ਸਮਥਾ’’ਤਿ ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਕੁਸਲੋ, ਇਮਿਨਾ ਕਿਰ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਅਕਾਸਿ, ਨ ਤੁਟ੍ਠਿਂ ਪવੇਦੇਸਿ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਤੇਨ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਯਮੇવ ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸਿ –
Rājā tassa vacanaṃ anabhinanditvā appaṭikkositvā tassa ca tena saddhiṃ āgatānañca paribbayañceva nivāsagehañca dāpetvā ‘‘gacchathācariya, vissamathā’’ti taṃ uyyojetvā ‘‘mama putto paṇḍito paṭisanthārakusalo, iminā kira saddhiṃ neva paṭisanthāraṃ akāsi, na tuṭṭhiṃ pavedesi. Kiñci tena anāgatabhayaṃ diṭṭhaṃ bhavissatī’’ti sayameva kathaṃ samuṭṭhāpesi –
੬੦੩.
603.
‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਇਦਂ ਮਨ੍ਤਪਦਂ ਸੁਦੁਦ੍ਦਸਂ, ਅਤ੍ਥੋ ਸੁਦ੍ਧੋ ਨਰવਿਰਿਯੇਨ ਦਿਟ੍ਠੋ।
‘‘Addhā idaṃ mantapadaṃ sududdasaṃ, attho suddho naraviriyena diṭṭho;
ਤਥਾ ਹਿ ਕਾਯੋ ਮਮ ਸਮ੍ਪવੇਧਤਿ, ਹਿਤ੍વਾ ਸਯਂ ਕੋ ਪਰਹਤ੍ਥਮੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Tathā hi kāyo mama sampavedhati, hitvā sayaṃ ko parahatthamessatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਇਦਨ੍ਤਿ ਯਂ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਅਦ੍ਧਾ ਇਦਂ ਮਨ੍ਤਪਦਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਤਰਪੁਰਿਸੇਨ ਸੁਦੁਦ੍ਦਸਂ। ਨਰવਿਰਿਯੇਨਾਤਿ વੀਰਿਯવਨ੍ਤੇਨ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥੋ ਦਿਟ੍ਠੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਯਨ੍ਤਿ ਸਕਂ ਰਟ੍ਠਂ ਹਿਤ੍વਾ ਕੋ ਪਰਹਤ੍ਥਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ।
Tattha idanti yaṃ mama puttena diṭṭhaṃ, addhā idaṃ mantapadaṃ aññena itarapurisena sududdasaṃ. Naraviriyenāti vīriyavantena mahosadhapaṇḍitena suddho attho diṭṭho bhavissati. Sayanti sakaṃ raṭṭhaṃ hitvā ko parahatthaṃ gamissati.
‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਆਗਮਨੇ ਦੋਸੋ ਦਿਟ੍ਠੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવਤ੍ਥਾਯ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਂ ਪਨ ਕਾਮੇਨ ਪਲੋਭੇਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਨੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਾਯ ਆਗਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਭੀਤਤਸਿਤਸ੍ਸ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਆਗਮਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਸੇਨਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਸੇਨਕ, ਰੁਚ੍ਚਤਿ ਤੇ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਸ੍ਸ ਧੀਤੁ ਆਨਯਨ’’ਨ੍ਤਿ? ਕਿਂ ਕਥੇਥ ਮਹਾਰਾਜ, ਨ ਹਿ ਸਿਰਿਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਂ ਦਣ੍ਡੇਨ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਪਲਾਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ ਤੁਮ੍ਹੇ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਥ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞੋ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਮੋ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲੇ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਜੇਟ੍ਠਰਾਜਧੀਤਾਯ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਸੇਸਰਾਜਾਨੋ ਮਮ ਮਨੁਸ੍ਸਾ, વੇਦੇਹੋ ਏਕੋવ ਮਯਾ ਸਦਿਸੋ’’ਤਿ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਂ ਧੀਤਰਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ ਜਾਤੋ, ਕਰੋਥਸ੍ਸ વਚਨਂ। ਮਯਮ੍ਪਿ ਤੁਮ੍ਹੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰੇ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ। ਰਾਜਾ ਸੇਸੇਪਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇਪਿ ਤਥੇવ ਕਥੇਸੁਂ। ਤਸ੍ਸ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿવਾਸਗੇਹਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਰਾਜਾਨਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਪਪਞ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ, ਗਮਿਸ੍ਸਾਮ ਮਯਂ ਨਰਿਨ੍ਦਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਗਮਨਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਮੇ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਹਾਮਨ੍ਤੀ ਮਨ੍ਤਪਾਰਙ੍ਗਤੋ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਭਾવਂ વਾ ਅਯੁਤ੍ਤਭਾવਂ વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਠਮਂ ਚਿਨ੍ਤਿਤਂ ਅવਤ੍વਾ ਰਾਗਰਤ੍ਤੋ ਮੋਹਮੂਲ਼੍ਹੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
‘‘Mama puttena brāhmaṇassa āgamane doso diṭṭho bhavissati. Ayañhi āgacchanto na mittasanthavatthāya āgamissati, maṃ pana kāmena palobhetvā nagaraṃ netvā gaṇhanatthāya āgatena bhavitabbaṃ. Taṃ anāgatabhayaṃ diṭṭhaṃ bhavissati paṇḍitenā’’ti tassa tamatthaṃ āvajjetvā bhītatasitassa nisinnakāle cattāro paṇḍitā āgamiṃsu. Rājā senakaṃ pucchi ‘‘senaka, ruccati te uttarapañcālanagaraṃ gantvā cūḷanirājassa dhītu ānayana’’nti? Kiṃ kathetha mahārāja, na hi siriṃ āgacchantiṃ daṇḍena paharitvā palāpetuṃ vaṭṭati. Sace tumhe tattha gantvā taṃ gaṇhissatha, ṭhapetvā cūḷanibrahmadattaṃ añño tumhehi samo jambudīpatale na bhavissati. Kiṃ kāraṇā? Jeṭṭharājadhītāya gahitattā. So hi ‘‘sesarājāno mama manussā, vedeho ekova mayā sadiso’’ti sakalajambudīpe uttamarūpadharaṃ dhītaraṃ tumhākaṃ dātukāmo jāto, karothassa vacanaṃ. Mayampi tumhe nissāya vatthālaṅkāre labhissāmāti. Rājā sesepi pucchi. Tepi tatheva kathesuṃ. Tassa tehi saddhiṃ kathentasseva kevaṭṭabrāhmaṇo attano nivāsagehā nikkhamitvā ‘‘rājānaṃ āmantetvā gamissāmī’’ti āgantvā ‘‘mahārāja, na sakkā amhehi papañcaṃ kātuṃ, gamissāma mayaṃ narindā’’ti āha. Rājā tassa sakkāraṃ katvā taṃ uyyojesi. Mahāsatto tassa gamanabhāvaṃ ñatvā nhatvā alaṅkaritvā rājupaṭṭhānaṃ āgantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Rājā cintesi ‘‘putto me mahosadhapaṇḍito mahāmantī mantapāraṅgato atītānāgatapaccuppannaṃ atthaṃ jānāti. Amhākaṃ tattha gantuṃ yuttabhāvaṃ vā ayuttabhāvaṃ vā paṇḍito jānissatī’’ti. So attanā paṭhamaṃ cintitaṃ avatvā rāgaratto mohamūḷho hutvā taṃ pucchanto gāthamāha –
੬੦੪.
604.
‘‘ਛਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਏਕਾવ ਮਤੀ ਸਮੇਤਿ, ਯੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਉਤ੍ਤਮਭੂਰਿਪਤ੍ਤਾ।
‘‘Channañhi ekāva matī sameti, ye paṇḍitā uttamabhūripattā;
ਯਾਨਂ ਅਯਾਨਂ ਅਥ વਾਪਿ ਠਾਨਂ, ਮਹੋਸਧ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਮਤਿਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ॥
Yānaṃ ayānaṃ atha vāpi ṭhānaṃ, mahosadha tvampi matiṃ karohī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤ, ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚ ਮਮ ਚ ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਨਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਏਕਾવ ਮਤਿ ਏਕੋਯੇવ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਗਙ੍ਗੋਦਕਂ વਿਯ ਯਮੁਨੋਦਕੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ ਸਮੇਤਿ। ਯੇ ਮਯਂ ਛਪਿ ਜਨਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਉਤ੍ਤਮਭੂਰਿਪਤ੍ਤਾ, ਤੇਸਂ ਨੋ ਛਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਧੀਤੁ ਆਨਯਨਂ ਰੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਇਧੇવ વਾਸੋ। ਮਤਿਂ ਕਰੋਹੀਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰੁਚ੍ਚਨਕਂ ਨਾਮ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ, ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਚਿਨ੍ਤੇਹਿ, ਕਿਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਆવਾਹਤ੍ਥਾਯ ਤਤ੍ਥ ਯਾਨਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਯਾਨਂ, ਅਦੁ ਇਧੇવ વਾਸੋ ਰੁਚ੍ਚਤੀਤਿ।
Tattha channanti paṇḍita, kevaṭṭabrāhmaṇassa ca mama ca imesañca catunnanti channaṃ amhākaṃ ekāva mati ekoyeva ajjhāsayo gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati sameti. Ye mayaṃ chapi janā paṇḍitā uttamabhūripattā, tesaṃ no channampi cūḷanirājadhītu ānayanaṃ ruccatīti. Ṭhānanti idheva vāso. Matiṃ karohīti amhākaṃ ruccanakaṃ nāma appamāṇaṃ, tvampi cintehi, kiṃ amhākaṃ āvāhatthāya tattha yānaṃ, udāhu ayānaṃ, adu idheva vāso ruccatīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਕਾਮਗਿਦ੍ਧੋ ਅਨ੍ਧਬਾਲਭਾવੇਨ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਚਨਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਗਮਨੇ ਦੋਸਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾਯੋ ਅਭਾਸਿ –
Taṃ sutvā paṇḍito ‘‘ayaṃ rājā ativiya kāmagiddho andhabālabhāvena imesaṃ catunnaṃ vacanaṃ gaṇhāti, gamane dosaṃ kathetvā nivattessāmi na’’ni cintetvā catasso gāthāyo abhāsi –
੬੦੫.
605.
‘‘ਜਾਨਾਸਿ ਖੋ ਰਾਜ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ, ਮਹਬ੍ਬਲੋ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ।
‘‘Jānāsi kho rāja mahānubhāvo, mahabbalo cūḷanibrahmadatto;
ਰਾਜਾ ਚ ਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ ਮਾਰਣਤ੍ਥਂ, ਮਿਗਂ ਯਥਾ ਓਕਚਰੇਨ ਲੁਦ੍ਦੋ॥
Rājā ca taṃ icchati māraṇatthaṃ, migaṃ yathā okacarena luddo.
੬੦੬.
606.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਮਚ੍ਛੋ ਬਲ਼ਿਸਂ, વਙ੍ਕਂ ਮਂਸੇਨ ਛਾਦਿਤਂ।
‘‘Yathāpi maccho baḷisaṃ, vaṅkaṃ maṃsena chāditaṃ;
ਆਮਗਿਦ੍ਧੋ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਮਚ੍ਛੋ ਮਰਣਮਤ੍ਤਨੋ॥
Āmagiddho na jānāti, maccho maraṇamattano.
੬੦੭.
607.
‘‘ਏવਮੇવ ਤੁવਂ ਰਾਜ, ਚੂਲ਼ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਧੀਤਰਂ।
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, cūḷaneyyassa dhītaraṃ;
ਕਾਮਗਿਦ੍ਧੋ ਨ ਜਾਨਾਸਿ, ਮਚ੍ਛੋવ ਮਰਣਮਤ੍ਤਨੋ॥
Kāmagiddho na jānāsi, macchova maraṇamattano.
੬੦੮.
608.
‘‘ਸਚੇ ਗਚ੍ਛਸਿ ਪਞ੍ਚਾਲਂ, ਖਿਪ੍ਪਮਤ੍ਤਂ ਜਹਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace gacchasi pañcālaṃ, khippamattaṃ jahissasi;
ਮਿਗਂ ਪਨ੍ਥਾਨੁਬਨ੍ਧਂવ, ਮਹਨ੍ਤਂ ਭਯਮੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Migaṃ panthānubandhaṃva, mahantaṃ bhayamessatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਾਤਿ વਿਦੇਹਂ ਆਲਪਤਿ। ਮਹਾਨੁਭਾવੋਤਿ ਮਹਾਯਸੋ। ਮਹਬ੍ਬਲੋਤਿ ਅਟ੍ਠਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖੇਨ ਬਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਮਾਰਣਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਾਰਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾਯ। ਓਕਚਰੇਨਾਤਿ ਓਕਚਾਰਿਕਾਯ ਮਿਗਿਯਾ। ਲੁਦ੍ਦੋ ਹਿ ਏਕਂ ਮਿਗਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜੁਕੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ ਨੇਤ੍વਾ ਮਿਗਾਨਂ ਗੋਚਰਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ। ਸਾ ਬਾਲਮਿਗਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਨੇਤੁਕਾਮਾ ਸਕਸਞ੍ਞਾਯ ਰਾਗਂ ਜਨੇਨ੍ਤੀ વਿਰવਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬਾਲਮਿਗੋ ਮਿਗਗਣਪਰਿવੁਤੋ વਨਗੁਮ੍ਬੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਸੇਸਮਿਗੀਸੁ ਸਞ੍ਞਂ ਅਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸવਨਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਬਦ੍ਧੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਗੀવਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਤਂ ਮਿਗਿਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਲੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਮੇਨਂ ਸੋ ਤਿਖਿਣਾਯ ਸਤ੍ਤਿਯਾ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਲੁਦ੍ਦੋ વਿਯ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ, ਓਕਚਾਰਿਕਾ વਿਯ ਅਸ੍ਸ ਧੀਤਾ, ਲੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਆવੁਧਂ વਿਯ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ। ਇਤਿ ਯਥਾ ਓਕਚਰੇਨ ਲੁਦ੍ਦੋ ਮਿਗਂ ਮਾਰਣਤ੍ਥਾਯ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਸੋਪਿ ਰਾਜਾ ਤਂ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha rājāti videhaṃ ālapati. Mahānubhāvoti mahāyaso. Mahabbaloti aṭṭharasaakkhobhaṇisaṅkhena balena samannāgato. Māraṇatthanti māraṇassa atthāya. Okacarenāti okacārikāya migiyā. Luddo hi ekaṃ migiṃ sikkhāpetvā rajjukena bandhitvā araññaṃ netvā migānaṃ gocaraṭṭhāne ṭhapesi. Sā bālamigaṃ attano santikaṃ ānetukāmā sakasaññāya rāgaṃ janentī viravati. Tassā saddaṃ sutvā bālamigo migagaṇaparivuto vanagumbe nipanno sesamigīsu saññaṃ akatvā tassā saddassavanasaṃsaggena baddho vuṭṭhāya nikkhamitvā gīvaṃ ukkhipitvā kilesavasena taṃ migiṃ upagantvā luddassa passaṃ datvā tiṭṭhati. Tamenaṃ so tikhiṇāya sattiyā vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpeti. Tattha luddo viya cūḷanirājā, okacārikā viya assa dhītā, luddassa hatthe āvudhaṃ viya kevaṭṭabrāhmaṇo. Iti yathā okacarena luddo migaṃ māraṇatthāya icchati, evaṃ sopi rājā taṃ icchatīti attho.
ਆਮਗਿਦ੍ਧੋਤਿ ਬ੍ਯਾਮਸਤਗਮ੍ਭੀਰੇ ਉਦਕੇ વਸਨ੍ਤੋਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਬਲ਼ਿਸਸ੍ਸ વਙ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇ ਆਮਸਙ੍ਖਾਤੇ ਆਮਿਸੇ ਗਿਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਬਲ਼ਿਸਂ ਗਿਲਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਰਣਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ। ਧੀਤਰਨ੍ਤਿ ਚੂਲ਼ਨਿਬਾਲ਼ਿਸਿਕਸ੍ਸ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વਚਨਬਲ਼ਿਸਂ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਆਮਿਸਸਦਿਸਂ। ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤਰਂ ਕਾਮਗਿਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਚ੍ਛੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਰਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਮਿਸਂ વਿਯ ਨ ਜਾਨਾਸਿ। ਪਞ੍ਚਾਲਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ। ਅਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਨ੍ਥਾਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਗਾਮਦ੍વਾਰਮਗ੍ਗਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਿਗਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਭਯਮੇਸ੍ਸਤਿ, ਤਞ੍ਹਿ ਮਿਗਂ ਮਾਰਣਤ੍ਥਾਯ ਆવੁਧਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਯੇ ਯੇ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਤੇ ਮਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਮਰਣਭਯਂ ਏਸ੍ਸਤਿ ਉਪਗਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ।
Āmagiddhoti byāmasatagambhīre udake vasantopi tasmiṃ baḷisassa vaṅkaṭṭhānaṃ chādetvā ṭhite āmasaṅkhāte āmise giddho hutvā baḷisaṃ gilati, attano maraṇaṃ na jānāti. Dhītaranti cūḷanibāḷisikassa kevaṭṭabrāhmaṇassa vacanabaḷisaṃ chādetvā ṭhitaṃ āmisasadisaṃ. Tassa rañño dhītaraṃ kāmagiddho hutvā maccho attano maraṇasaṅkhātaṃ āmisaṃ viya na jānāsi. Pañcālanti uttarapañcālanagaraṃ. Attanti attānaṃ. Panthānubandhanti yathā gāmadvāramaggaṃ anubandhamigaṃ mahantaṃ bhayamessati, tañhi migaṃ māraṇatthāya āvudhāni gahetvā nikkhantesu manussesu ye ye passanti, te te mārenti, evaṃ uttarapañcālanagaraṃ gacchantampi taṃ mahantaṃ maraṇabhayaṃ essati upagamissatīti.
ਏવਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਚਤੂਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਰਾਜਾਨਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ। ਸੋ ਰਾਜਾ ਤੇਨ ਅਤਿવਿਯ ਨਿਗ੍ਗਹਿਤੋવ ‘‘ਅਯਂ ਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਾਸਂ વਿਯ ਮਞ੍ਞਤਿ, ਰਾਜਾਤਿ ਸਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਅਗ੍ਗਰਾਜੇਨ ‘ਧੀਤਰਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਪੇਸਿਤਂ ਞਤ੍વਾ ਏਕਮ੍ਪਿ ਮਙ੍ਗਲਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਕਥਂ ਅਕਥੇਤ੍વਾ ਮਂ ‘ਬਾਲਮਿਗੋ વਿਯ, ਗਿਲਿਤਬਲ਼ਿਸਮਚ੍ਛੋ વਿਯ ਪਨ੍ਥਾਨੁਬਨ੍ਧਮਿਗੋ વਿਯ, ਮਰਣਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ વਦਤੀ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ mahāsatto catūhi gāthāhi rājānaṃ niggaṇhitvā kathesi. So rājā tena ativiya niggahitova ‘‘ayaṃ maṃ attano dāsaṃ viya maññati, rājāti saññampi na karoti, aggarājena ‘dhītaraṃ dassāmī’ti mama santikaṃ pesitaṃ ñatvā ekampi maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ akathetvā maṃ ‘bālamigo viya, gilitabaḷisamaccho viya panthānubandhamigo viya, maraṇaṃ pāpuṇissatī’ti vadatī’’ti kujjhitvā anantaraṃ gāthamāha –
੬੦੯.
609.
‘‘ਮਯਮੇવ ਬਾਲਮ੍ਹਸੇ ਏਲ਼ਮੂਗਾ, ਯੇ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਾਨਿ ਤਯੀ ਲਪਿਮ੍ਹਾ।
‘‘Mayameva bālamhase eḷamūgā, ye uttamatthāni tayī lapimhā;
ਕਿਮੇવ ਤ੍વਂ ਨਙ੍ਗਲਕੋਟਿવਡ੍ਢੋ, ਅਤ੍ਥਾਨਿ ਜਾਨਾਸਿ ਯਥਾਪਿ ਅਞ੍ਞੇ’’ਤਿ॥
Kimeva tvaṃ naṅgalakoṭivaḍḍho, atthāni jānāsi yathāpi aññe’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਬਾਲਮ੍ਹਸੇਤਿ ਬਾਲਾਮ੍ਹ। ਏਲ਼ਮੂਗਾਤਿ ਲਾਲਮੁਖਾ ਮਯਮੇવ। ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਾਨੀਤਿ ਉਤ੍ਤਮਇਤ੍ਥਿਰਤਨਪਟਿਲਾਭਕਾਰਣਾਨਿ। ਤਯੀ ਲવਿਮ੍ਹਾਤਿ ਤવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਥਯਿਮ੍ਹਾ। ਕਿਮੇવਾਤਿ ਗਰਹਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਨਙ੍ਗਲਕੋਟਿવਡ੍ਢੋਤਿ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਦਹਰਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਙ੍ਗਲਕੋਟਿਂ વਹਨ੍ਤੋਯੇવ વਡ੍ਢਤਿ, ਤਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤ੍વਂ ਗਹਪਤਿਕਮ੍ਮਮੇવ ਜਾਨਾਸਿ, ਨ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਮਙ੍ਗਲਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨੇવਮਾਹ। ਅਞ੍ਞੇਤਿ ਯਥਾ ਕੇવਟ੍ਟੋ વਾ ਸੇਨਕਾਦਯੋ વਾ ਅਞ੍ਞੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਇਮਾਨਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਮਙ੍ਗਲਤ੍ਥਾਨਿ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਤ੍વਂ ਤਾਨਿ ਕਿਂ ਜਾਨਾਸਿ, ਗਹਪਤਿਕਮ੍ਮਜਾਨਨਮੇવ ਤવਾਨੁਚ੍ਛવਿਕਨ੍ਤਿ।
Tattha bālamhaseti bālāmha. Eḷamūgāti lālamukhā mayameva. Uttamatthānīti uttamaitthiratanapaṭilābhakāraṇāni. Tayī lavimhāti tava santike kathayimhā. Kimevāti garahatthe nipāto. Naṅgalakoṭivaḍḍhoti gahapatiputto daharakālato paṭṭhāya naṅgalakoṭiṃ vahantoyeva vaḍḍhati, tamatthaṃ sandhāya ‘‘tvaṃ gahapatikammameva jānāsi, na khattiyānaṃ maṅgalakamma’’nti iminā adhippāyenevamāha. Aññeti yathā kevaṭṭo vā senakādayo vā aññe paṇḍitā imāni khattiyānaṃ maṅgalatthāni jānanti, tathā tvaṃ tāni kiṃ jānāsi, gahapatikammajānanameva tavānucchavikanti.
ਇਤਿ ਨਂ ਅਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਪਰਿਭਾਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਮ ਮਙ੍ਗਲਨ੍ਤਰਾਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਨੀਹਰਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨੀਹਰਾਪੇਤੁਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Iti naṃ akkositvā paribhāsitvā ‘‘gahapatiputto mama maṅgalantarāyaṃ karoti, nīharatha na’’nti nīharāpetuṃ gāthamāha –
੬੧੦.
610.
‘‘ਇਮਂ ਗਲੇ ਗਹੇਤ੍વਾਨ, ਨਾਸੇਥ વਿਜਿਤਾ ਮਮ।
‘‘Imaṃ gale gahetvāna, nāsetha vijitā mama;
ਯੋ ਮੇ ਰਤਨਲਾਭਸ੍ਸ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯ ਭਾਸਤੀ’’ਤਿ॥
Yo me ratanalābhassa, antarāyāya bhāsatī’’ti.
ਸੋ ਰਞ੍ਞੋ ਕੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਮਂ ਕੋਚਿ ਰਞ੍ਞੋ વਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥੇ વਾ ਗੀવਾਯ વਾ ਪਰਾਮਸੇਯ੍ਯ, ਤਂ ਮੇ ਅਲਂ ਅਸ੍ਸ ਯਾવਜੀવਂ ਲਜ੍ਜਿਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਯਮੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹਂ ਗਤੋ। ਰਾਜਾਪਿ ਕੇવਲਂ ਕੋਧવਸੇਨੇવ વਦਤਿ, ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਪਨ ਗਰੁਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਤਥਾ ਕਾਤੁਂ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਬਾਲੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿਤਾਹਿਤਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ , ਕਾਮਗਿਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘ਤਸ੍ਸ ਧੀਤਰਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿਯੇવਾ’ਤਿ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ। ਨਾਸ੍ਸ ਕਥਂ ਹਦਯੇ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਬਹੁਪਕਾਰੋ ਮੇ ਏਸ ਮਹਾਯਸਦਾਯਕੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਮਯਾ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਭવਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਪਠਮਂ ਖੋ ਪਨ ਸੁવਪੋਤਕਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਤਥਤੋ ਞਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਹਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸੁવਪੋਤਕਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
So rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘sace kho pana maṃ koci rañño vacanaṃ gahetvā hatthe vā gīvāya vā parāmaseyya, taṃ me alaṃ assa yāvajīvaṃ lajjituṃ, tasmā sayameva nikkhamissāmī’’ti cintetvā rājānaṃ vanditvā attano gehaṃ gato. Rājāpi kevalaṃ kodhavaseneva vadati, bodhisatte pana garucittatāya na kañci tathā kātuṃ āṇāpesi. Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ rājā bālo attano hitāhitaṃ na jānāti , kāmagiddho hutvā ‘tassa dhītaraṃ labhissāmiyevā’ti anāgatabhayaṃ ajānitvā gacchanto mahāvināsaṃ pāpuṇissati. Nāssa kathaṃ hadaye kātuṃ vaṭṭati, bahupakāro me esa mahāyasadāyako, imassa mayā paccayena bhavituṃ vaṭṭati. Paṭhamaṃ kho pana suvapotakaṃ pesetvā tathato ñatvā pacchā ahaṃ gamissāmī’’ti cintetvā suvapotakaṃ pesesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੧੧.
611.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਸੋ ਅਪਕ੍ਕਮ੍ਮ, વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਉਪਨ੍ਤਿਕਾ।
‘‘Tato ca so apakkamma, vedehassa upantikā;
ਅਥ ਆਮਨ੍ਤਯੀ ਦੂਤਂ, ਮਾਧਰਂ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤਂ॥
Atha āmantayī dūtaṃ, mādharaṃ suvapaṇḍitaṃ.
੬੧੨.
612.
‘‘ਏਹਿ ਸਮ੍ਮ ਹਰਿਤਪਕ੍ਖ, વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਂ ਕਰੋਹਿ ਮੇ।
‘‘Ehi samma haritapakkha, veyyāvaccaṃ karohi me;
ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ, ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਸਯਨਪਾਲਿਕਾ॥
Atthi pañcālarājassa, sāḷikā sayanapālikā.
੬੧੩.
613.
‘‘ਤਂ ਬਨ੍ਧਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਸ੍ਸੁ, ਸਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕੋવਿਦਾ।
‘‘Taṃ bandhanena pucchassu, sā hi sabbassa kovidā;
ਸਾ ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਕੋਸਿਯਸ੍ਸ ਚ॥
Sā tesaṃ sabbaṃ jānāti, rañño ca kosiyassa ca.
੬੧੪.
614.
‘‘ਆਮੋਤਿ ਸੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ, ਮਾਧਰੋ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤੋ।
‘‘Āmoti so paṭissutvā, mādharo suvapaṇḍito;
ਅਗਮਾਸਿ ਹਰਿਤਪਕ੍ਖੋ, ਸਾਲ਼ਿਕਾਯ ਉਪਨ੍ਤਿਕਂ॥
Agamāsi haritapakkho, sāḷikāya upantikaṃ.
੬੧੫.
615.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਖੋ ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਮਾਧਰੋ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤੋ।
‘‘Tato ca kho so gantvāna, mādharo suvapaṇḍito;
ਅਥਾਮਨ੍ਤਯਿ ਸੁਘਰਂ, ਸਾਲ਼ਿਕਂ ਮਞ੍ਜੁਭਾਣਿਕਂ॥
Athāmantayi sugharaṃ, sāḷikaṃ mañjubhāṇikaṃ.
੬੧੬.
616.
‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਸੁਘਰੇ ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ વੇਸ੍ਸੇ ਅਨਾਮਯਂ।
‘‘Kacci te sughare khamanīyaṃ, kacci vesse anāmayaṃ;
ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਮਧੁਨਾ ਲਾਜਾ, ਲਬ੍ਭਤੇ ਸੁਘਰੇ ਤੁવਂ॥
Kacci te madhunā lājā, labbhate sughare tuvaṃ.
੬੧੭.
617.
‘‘ਕੁਸਲਞ੍ਚੇવ ਮੇ ਸਮ੍ਮ, ਅਥੋ ਸਮ੍ਮ ਅਨਾਮਯਂ।
‘‘Kusalañceva me samma, atho samma anāmayaṃ;
ਅਥੋ ਮੇ ਮਧੁਨਾ ਲਾਜਾ, ਲਬ੍ਭਤੇ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤ॥
Atho me madhunā lājā, labbhate suvapaṇḍita.
੬੧੮.
618.
‘‘ਕੁਤੋ ਨੁ ਸਮ੍ਮ ਆਗਮ੍ਮ, ਕਸ੍ਸ વਾ ਪਹਿਤੋ ਤੁવਂ।
‘‘Kuto nu samma āgamma, kassa vā pahito tuvaṃ;
ਨ ਚ ਮੇਸਿ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਦਿਟ੍ਠੋ વਾ ਯਦਿ વਾ ਸੁਤੋ’’ਤਿ॥
Na ca mesi ito pubbe, diṭṭho vā yadi vā suto’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਹਰਿਤਪਕ੍ਖਾਤਿ ਹਰਿਤਪਤ੍ਤਸਮਾਨਪਕ੍ਖਾ। વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਹਿ, ਸਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੇਨ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ ਮਮੇਕਂ વੇਯ੍ਯਾવਟਿਕਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Tattha haritapakkhāti haritapattasamānapakkhā. Veyyāvaccanti ‘‘ehi, sammā’’ti vutte āgantvā aṅke nisinnaṃ ‘‘samma, aññena manussabhūtena kātuṃ asakkuṇeyyaṃ mamekaṃ veyyāvaṭikaṃ karohī’’ti āha.
‘‘ਕਿਂ ਕਰੋਮਿ, ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਦੂਤੇਯ੍ਯੇਨਾਗਤਕਾਰਣਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਞ੍ਚ ਕੇવਟ੍ਟਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞੇ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਉਭੋવ ਰਞ੍ਞੋ ਸਯਨਗਬ੍ਭੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਮਨ੍ਤਯਿਂਸੁ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਸਯਨਪਾਲਿਕਾ। ਸਾ ਕਿਰ ਤਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਤ੍વਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮੇਥੁਨਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ વਿਸ੍ਸਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਤਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਬਨ੍ਧਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਸ੍ਸੁ। ਤਂ ਸਾਲ਼ਿਕਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੇ ਪਦੇਸੇ ਯਥਾ ਤਂ ਕੋਚਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛ। ਸਚੇ ਹਿ ਤੇ ਕੋਚਿ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਜੀવਿਤਂ ਤੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੇ ਠਾਨੇ ਸਣਿਕਂ ਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ। ਸਾ ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਾ ਤੇਸਂ ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਕੋਸਿਯਗੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਜਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਜਾਨਾਤਿ।
‘‘Kiṃ karomi, devā’’ti vutte ‘‘samma, kevaṭṭabrāhmaṇassa dūteyyenāgatakāraṇaṃ ṭhapetvā rājānañca kevaṭṭañca aññe na jānanti, ubhova rañño sayanagabbhe nisinnā mantayiṃsu. Tassa pana atthi pañcālarājassa sāḷikā sayanapālikā. Sā kira taṃ rahassaṃ jānāti, tvaṃ tattha gantvā tāya saddhiṃ methunapaṭisaṃyuttaṃ vissāsaṃ katvā tesaṃ taṃ rahassaṃ bandhanena pucchassu. Taṃ sāḷikaṃ paṭicchanne padese yathā taṃ koci na jānāti, evaṃ puccha. Sace hi te koci saddaṃ suṇāti, jīvitaṃ te natthi, tasmā paṭicchanne ṭhāne saṇikaṃ pucchā’’ti. Sā tesaṃ sabbanti sā tesaṃ rañño ca kosiyagottassa ca kevaṭṭassāti dvinnampi janānaṃ sabbaṃ rahassaṃ jānāti.
ਆਮੋਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋ ਸੁવਪੋਤਕੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਪੇਸਿਤੋ ‘‘ਆਮੋ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ વਿવਟਸੀਹਪਞ੍ਜਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ વਾਤવੇਗੇਨ ਸਿવਿਰਟ੍ਠੇ ਅਰਿਟ੍ਠਪੁਰਂ ਨਾਮ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਸਾਲ਼ਿਕਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਤੋ। ਕਥਂ? ਸੋ ਹਿ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਸ੍ਸ ਕਞ੍ਚਨਥੁਪਿਕਾਯ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਮਧੁਰਰવਂ ਰવਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਇਮਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਪਟਿਰવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਤਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਸਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਸਯਨਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੁવਣ੍ਣਪਞ੍ਜਰੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਰਾਗਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਟਿਰવਿ। ਸੋ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਕਤ੍વਾ ਤਾਯ ਕਤਸਦ੍ਦਾਨੁਸਾਰੇਨ ਕਮੇਨ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰਉਮ੍ਮਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਭਾવਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਤੋ। ਅਥ ਨਂ ਸਾ ‘‘ਏਹਿ, ਸਮ੍ਮ, ਸੁવਣ੍ਣਪਞ੍ਜਰੇ ਨਿਸੀਦਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿ। ਆਮਨ੍ਤਯੀਤਿ ਏવਂ ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮੇਥੁਨਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ વਿਸ੍ਸਾਸਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਸੁਘਰਨ੍ਤਿ ਕਞ੍ਚਨਪਞ੍ਜਰੇ વਸਨਤਾਯ ਸੁਨ੍ਦਰਘਰਂ। વੇਸ੍ਸੇਤਿ વੇਸ੍ਸਿਕੇ વੇਸ੍ਸਜਾਤਿਕੇ। ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਕਿਰ ਸਕੁਣੇਸੁ વੇਸ੍ਸਜਾਤਿਕਾ ਨਾਮ, ਤੇਨ ਤਂ ਏવਂ ਆਲਪਤਿ। ਤੁવਨ੍ਤਿ ਸੁਘਰੇ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਮਧੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਲਾਜਾ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ। ਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਸਮ੍ਮ, ਕੁਤੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਧ ਪવਿਟ੍ਠੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਕਸ੍ਸ વਾਤਿ ਕੇਨ વਾ ਪੇਸਿਤੋ ਤ੍વਂ ਇਧਾਗਤੋਤਿ।
Āmotīti bhikkhave, so suvapotako paṇḍitena purimanayeneva sakkāraṃ katvā pesito ‘‘āmo’’ti tassa paṭissutvā mahāsattaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā vivaṭasīhapañjarena nikkhamitvā vātavegena siviraṭṭhe ariṭṭhapuraṃ nāma gantvā tattha pavattiṃ sallakkhetvā sāḷikāya santikaṃ gato. Kathaṃ? So hi rājanivesanassa kañcanathupikāya nisīditvā rāganissitaṃ madhuraravaṃ ravi. Kiṃ kāraṇā? Imaṃ saddaṃ sutvā sāḷikā paṭiravissati, tāya saññāya tassā santikaṃ gamissāmīti. Sāpi tassa saddaṃ sutvā rājasayanassa santike suvaṇṇapañjare nisinnā rāgarattacittā hutvā tikkhattuṃ paṭiravi. So thokaṃ gantvā punappunaṃ saddaṃ katvā tāya katasaddānusārena kamena sīhapañjaraummāre ṭhatvā parissayābhāvaṃ oloketvā tassā santikaṃ gato. Atha naṃ sā ‘‘ehi, samma, suvaṇṇapañjare nisīdā’’ti āha. So gantvā nisīdi. Āmantayīti evaṃ so gantvā methunapaṭisaṃyuttaṃ vissāsaṃ kattukāmo hutvā taṃ āmantesi. Sugharanti kañcanapañjare vasanatāya sundaragharaṃ. Vesseti vessike vessajātike. Sāḷikā kira sakuṇesu vessajātikā nāma, tena taṃ evaṃ ālapati. Tuvanti sughare taṃ pucchāmi ‘‘kacci te madhunā saddhiṃ lājā labbhatī’’ti. Āgammāti samma, kuto āgantvā idha paviṭṭhoti pucchati. Kassa vāti kena vā pesito tvaṃ idhāgatoti.
ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਚਾਹਂ ‘ਮਿਥਿਲਤੋ ਆਗਤੋ’ਤਿ વਕ੍ਖਾਮਿ, ਏਸਾ ਮਰਣਮਾਪਨ੍ਨਾਪਿ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿਸ੍ਸਾਸਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਿવਿਰਟ੍ਠੇ ਖੋ ਪਨ ਅਰਿਟ੍ਠਪੁਰਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਆਗਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਸਿવਿਰਾਜੇਨ ਪੇਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤੋ ਆਗਤਭਾવਂ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
So tassā vacanaṃ sutvā ‘‘sacāhaṃ ‘mithilato āgato’ti vakkhāmi, esā maraṇamāpannāpi mayā saddhiṃ vissāsaṃ na karissati. Siviraṭṭhe kho pana ariṭṭhapuraṃ sallakkhetvā āgato, tasmā musāvādaṃ katvā sivirājena pesito hutvā tato āgatabhāvaṃ kathessāmī’’ti cintetvā āha –
੬੧੯.
619.
‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਸਿવਿਰਾਜਸ੍ਸ, ਪਾਸਾਦੇ ਸਯਨਪਾਲਕੋ।
‘‘Ahosiṃ sivirājassa, pāsāde sayanapālako;
ਤਤੋ ਸੋ ਧਮ੍ਮਿਕੋ ਰਾਜਾ, ਬਦ੍ਧੇ ਮੋਚੇਸਿ ਬਨ੍ਧਨਾ’’ਤਿ॥
Tato so dhammiko rājā, baddhe mocesi bandhanā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਬਦ੍ਧੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਿਕਤਾਯ ਸਬ੍ਬੇ ਬਦ੍ਧਕੇ ਬਨ੍ਧਨਾ ਮੋਚੇਸਿ। ਏવਂ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ ਮਮ੍ਪਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ‘‘ਮੁਞ੍ਚਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਮੋਚਾਪੇਸਿ। ਸੋਹਂ વਿવਟਾ ਸੁવਣ੍ਣਪਞ੍ਜਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾਪਿ ਬਹਿਪਾਸਾਦੇ ਯਤ੍ਥਿਚ੍ਛਾਮਿ, ਤਤ੍ਥ ਗੋਚਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਪਞ੍ਜਰੇਯੇવ વਸਾਮਿ। ਯਥਾ ਤ੍વਂ, ਨ ਏવਂ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਪਞ੍ਜਰੇਯੇવ ਅਚ੍ਛਾਮੀਤਿ।
Tattha baddheti attano dhammikatāya sabbe baddhake bandhanā mocesi. Evaṃ mocento mampi saddahitvā ‘‘muñcatha na’’nti mocāpesi. Sohaṃ vivaṭā suvaṇṇapañjarā nikkhamitvāpi bahipāsāde yatthicchāmi, tattha gocaraṃ gahetvā suvaṇṇapañjareyeva vasāmi. Yathā tvaṃ, na evaṃ niccakālaṃ pañjareyeva acchāmīti.
ਅਥਸ੍ਸ ਸਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਾਯ ਸੁવਣ੍ਣਤਟ੍ਟਕੇ ਠਪਿਤੇ ਮਧੁਲਾਜੇ ਚੇવ ਮਧੁਰੋਦਕਞ੍ਚ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਦੂਰਤੋ ਆਗਤੋ, ਕੇਨਤ੍ਥੇਨ ਇਧਾਗਤੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਹਸ੍ਸਂ ਸੋਤੁਕਾਮੋ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹ –
Athassa sā attano atthāya suvaṇṇataṭṭake ṭhapite madhulāje ceva madhurodakañca datvā ‘‘samma, tvaṃ dūrato āgato, kenatthena idhāgatosī’’ti pucchi. So tassā vacanaṃ sutvā rahassaṃ sotukāmo musāvādaṃ katvā āha –
੬੨੦.
620.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਮੇਕਾ ਦੁਤਿਯਾਸਿ, ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਮਞ੍ਜੁਭਾਣਿਕਾ।
‘‘Tassa mekā dutiyāsi, sāḷikā mañjubhāṇikā;
ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਅવਧੀ ਸੇਨੋ, ਪੇਕ੍ਖਤੋ ਸੁਘਰੇ ਮਮਾ’’ਤਿ॥
Taṃ tattha avadhī seno, pekkhato sughare mamā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਮੇਕਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ ਏਕਾ। ਦੁਤਿਯਾਸੀਤਿ ਪੁਰਾਣਦੁਤਿਯਿਕਾ ਅਹੋਸਿ।
Tattha tassa mekāti tassa mayhaṃ ekā. Dutiyāsīti purāṇadutiyikā ahosi.
ਅਥ ਨਂ ਸਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਥਂ ਪਨ ਤੇ ਭਰਿਯਂ ਸੇਨੋ ਅવਧੀ’’ਤਿ? ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਣ ਭਦ੍ਦੇ, ਏਕਦਿવਸਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਉਦਕਕੀਲ਼ਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਮਮ੍ਪਿ ਪਕ੍ਕੋਸਿ। ਅਥਾਹਂ ਭਰਿਯਂ ਆਦਾਯ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਤੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਚ੍ਚਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਸਰੀਰਂ ਸੁਕ੍ਖਾਪਨਤ੍ਥਾਯ ਭਰਿਯਂ ਆਦਾਯ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਕੂਟਾਗਾਰਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਨਿਸੀਦਿਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਏਕੋ ਸੇਨੋ ਕੂਟਾਗਾਰਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਮ੍ਹੇ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿ। ਅਹਂ ਮਰਣਭਯਭੀਤੋ વੇਗੇਨ ਪਲਾਯਿਂ। ਸਾ ਪਨ ਤਦਾ ਗਰੁਗਬ੍ਭਾ ਅਹੋਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੇਗੇਨ ਪਲਾਯਿਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਅਥ ਸੋ ਮਯ੍ਹਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਤਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਗਤੋ। ਅਥ ਮਂ ਤਸ੍ਸਾ ਸੋਕੇਨ ਰੋਦਮਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ‘ਸਮ੍ਮ, ਕਿਂ ਰੋਦਸੀ’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘ਮਾ ਬਾਲ਼੍ਹਂ, ਸਮ੍ਮ, ਰੋਦਸਿ, ਅਞ੍ਞਂ ਭਰਿਯਂ ਪਰਿਯੇਸਾਹੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘ਕਿਂ, ਦੇવ, ਅਞ੍ਞਾਯ ਅਨਾਚਾਰਾਯ ਦੁਸ੍ਸੀਲਾਯ ਭਰਿਯਾਯ ਆਨੀਤਾਯ, ਤਤੋਪਿ ਏਕਕੇਨੇવ ਚਰਿਤੁਂ વਰ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਸਮ੍ਮ, ਅਹਂ ਏਕਂ ਸਕੁਣਿਕਂ ਸੀਲਾਚਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਸ੍ਸੋਸਿਂ, ਤવ ਭਰਿਯਾਯ ਸਦਿਸਮੇવ। ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਸ੍ਸ ਹਿ ਸਯਨਪਾਲਿਕਾ ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਏવਰੂਪਾ, ਤ੍વਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਮਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਓਕਾਸਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਸਚੇ ਤੇ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਆਚਿਕ੍ਖ। ਅਥਾਹਂ વੋ વਿવਾਹਂ ਕਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਤਂ ਆਨੇਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਮਂ ਇਧ ਪਹਿਣਿ, ਤੇਨਮ੍ਹਿ ਕਾਰਣੇਨਾਗਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਂ ਆਹ –
Atha naṃ sā pucchi ‘‘kathaṃ pana te bhariyaṃ seno avadhī’’ti? So tassā ācikkhanto ‘‘suṇa bhadde, ekadivasaṃ amhākaṃ rājā udakakīḷaṃ gacchanto mampi pakkosi. Athāhaṃ bhariyaṃ ādāya tena saddhiṃ gantvā kīḷitvā sāyanhasamaye teneva saddhiṃ paccāgantvā raññā saddhiṃyeva pāsādaṃ abhiruyha sarīraṃ sukkhāpanatthāya bhariyaṃ ādāya sīhapañjarena nikkhamitvā kūṭāgārakucchiyaṃ nisīdiṃ. Tasmiṃ khaṇe eko seno kūṭāgārā nikkhanto amhe gaṇhituṃ pakkhandi. Ahaṃ maraṇabhayabhīto vegena palāyiṃ. Sā pana tadā garugabbhā ahosi, tasmā vegena palāyituṃ nāsakkhi. Atha so mayhaṃ passantasseva taṃ māretvā ādāya gato. Atha maṃ tassā sokena rodamānaṃ disvā amhākaṃ rājā ‘samma, kiṃ rodasī’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘mā bāḷhaṃ, samma, rodasi, aññaṃ bhariyaṃ pariyesāhī’ti vatvā ‘kiṃ, deva, aññāya anācārāya dussīlāya bhariyāya ānītāya, tatopi ekakeneva carituṃ vara’nti vutte ‘samma, ahaṃ ekaṃ sakuṇikaṃ sīlācārasampannaṃ assosiṃ, tava bhariyāya sadisameva. Cūḷanirājassa hi sayanapālikā sāḷikā evarūpā, tvaṃ tattha gantvā tassā manaṃ pucchitvā okāsaṃ kāretvā sace te ruccati, āgantvā amhākaṃ ācikkha. Athāhaṃ vo vivāhaṃ katvā mahantena parivārena taṃ ānessāmā’ti vatvā maṃ idha pahiṇi, tenamhi kāraṇenāgato’’ti vatvā gāthaṃ āha –
੬੨੧.
621.
‘‘ਤਸ੍ਸਾ ਕਾਮਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤੋ, ਆਗਤੋਸ੍ਮਿ ਤવਨ੍ਤਿ ਕੇ।
‘‘Tassā kāmā hi sammatto, āgatosmi tavanti ke;
ਸਚੇ ਕਰੇਯ੍ਯ ਓਕਾਸਂ, ਉਭਯੋવ વਸਾਮਸੇ’’ਤਿ॥
Sace kareyya okāsaṃ, ubhayova vasāmase’’ti.
ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਭਾવਂ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਾ વਿਯ ਆਹ –
Sā tassa vacanaṃ sutvā somanassappattā ahosi. Evaṃ santepi attano piyabhāvaṃ ajānāpetvā anicchamānā viya āha –
੬੨੨.
622.
‘‘ਸੁવੋવ ਸੁવਿਂ ਕਾਮੇਯ੍ਯ, ਸਾਲ਼ਿਕੋ ਪਨ ਸਾਲ਼ਿਕਂ।
‘‘Suvova suviṃ kāmeyya, sāḷiko pana sāḷikaṃ;
ਸੁવਸ੍ਸ ਸਾਲ਼ਿਕਾਯੇવ, ਸਂવਾਸੋ ਹੋਤਿ ਕੀਦਿਸੋ’’ਤਿ॥
Suvassa sāḷikāyeva, saṃvāso hoti kīdiso’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁવੋਤਿ ਸਮ੍ਮ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤ, ਸੁવੋવ ਸੁવਿਂ ਕਾਮੇਯ੍ਯ। ਕੀਦਿਸੋਤਿ ਅਸਮਾਨਜਾਤਿਕਾਨਂ ਸਂવਾਸੋ ਨਾਮ ਕੀਦਿਸੋ ਹੋਤਿ। ਸੁવੋ ਹਿ ਸਮਾਨਜਾਤਿਕਂ ਸੁવਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਿਰਸਨ੍ਥવਮ੍ਪਿ ਸਾਲ਼ਿਕਂ ਜਹਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਮਹਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਸਮਾਨਜਾਤਿਕਾਨਂ ਸਂવਾਸੋ ਨਾਮ ਨ ਸਮੇਤੀਤਿ।
Tattha suvoti samma suvapaṇḍita, suvova suviṃ kāmeyya. Kīdisoti asamānajātikānaṃ saṃvāso nāma kīdiso hoti. Suvo hi samānajātikaṃ suviṃ disvā cirasanthavampi sāḷikaṃ jahissati, so piyavippayogo mahato dukkhāya bhavissati, asamānajātikānaṃ saṃvāso nāma na sametīti.
ਇਤਰੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਮਂ ਨ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਪਰਿਹਾਰਮੇવ ਕਰੋਤਿ, ਅਦ੍ਧਾ ਮਂ ਇਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਾਨਾવਿਧਾਹਿ ਨਂ ਉਪਮਾਹਿ ਸਦ੍ਦਹਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Itaro taṃ sutvā ‘‘ayaṃ maṃ na paṭikkhipati, parihārameva karoti, addhā maṃ icchissati, nānāvidhāhi naṃ upamāhi saddahāpessāmī’’ti cintetvā āha –
੬੨੩.
623.
‘‘ਯੋਯਂ ਕਾਮੇ ਕਾਮਯਤਿ, ਅਪਿ ਚਣ੍ਡਾਲਿਕਾਮਪਿ।
‘‘Yoyaṃ kāme kāmayati, api caṇḍālikāmapi;
ਸਬ੍ਬੋ ਹਿ ਸਦਿਸੋ ਹੋਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਕਾਮੇ ਅਸਾਦਿਸੋ’’ਤਿ॥
Sabbo hi sadiso hoti, natthi kāme asādiso’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਚਣ੍ਡਾਲਿਕਾਮਪੀਤਿ ਚਣ੍ਡਾਲਿਕਂ ਅਪਿ। ਸਦਿਸੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਦਿਸਤਾਯ ਸਬ੍ਬੋ ਸਂવਾਸੋ ਸਦਿਸੋવ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਪਮਾਣਂ, ਨ ਜਾਤੀਤਿ।
Tattha caṇḍālikāmapīti caṇḍālikaṃ api. Sadisoti cittasadisatāya sabbo saṃvāso sadisova hoti. Kāmasmiñhi cittameva pamāṇaṃ, na jātīti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਤਾવ ਨਾਨਾਜਾਤਿਕਾਨਂ ਸਮਾਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evañca pana vatvā manussesu tāva nānājātikānaṃ samānabhāvadassanatthaṃ atītaṃ āharitvā dassento anantaraṃ gāthamāha –
੬੨੪.
624.
‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਜਮ੍ਪਾવਤੀ ਨਾਮ, ਮਾਤਾ ਸਿવਿਸ੍ਸ ਰਾਜਿਨੋ।
‘‘Atthi jampāvatī nāma, mātā sivissa rājino;
ਸਾ ਭਰਿਯਾ વਾਸੁਦੇવਸ੍ਸ, ਕਣ੍ਹਸ੍ਸ ਮਹੇਸੀ ਪਿਯਾ’’ਤਿ॥
Sā bhariyā vāsudevassa, kaṇhassa mahesī piyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਜਮ੍ਪਾવਤੀਤਿ ਸਿવਿਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਾ ਜਮ੍ਪਾવਤੀ ਨਾਮ ਚਣ੍ਡਾਲੀ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਕਣ੍ਹਾਯਨਗੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਸਭਾਤਿਕਾਨਂ ਜੇਟ੍ਠਕਸ੍ਸ વਾਸੁਦੇવਸ੍ਸ ਪਿਯਾ ਮਹੇਸੀ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਕਿਰੇਕਦਿવਸਂ ਦ੍વਾਰવਤਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿਂ ਏਕਮਨ੍ਤੇ ਠਿਤਂ ਅਭਿਰੂਪਂ ਏਕਂ ਚਣ੍ਡਾਲਿਕਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਜਾਤਿਕਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਚਣ੍ਡਾਲਜਾਤਿਕਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾਪਿ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਸਾਮਿਕਭਾવਂ ਪੁਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸਾਮਿਕਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਤਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਨਿવੇਸਨਂ ਨੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਂ ਅਕਾਸਿ। ਸਾ ਸਿવਿਂ ਨਾਮ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ। ਸੋ ਪਿਤੁ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਦ੍વਾਰવਤਿਯਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Tattha jampāvatīti sivirañño mātā jampāvatī nāma caṇḍālī ahosi. Sā kaṇhāyanagottassa dasabhātikānaṃ jeṭṭhakassa vāsudevassa piyā mahesī ahosi. So kirekadivasaṃ dvāravatito nikkhamitvā uyyānaṃ gacchanto nagaraṃ pavisantiṃ ekamante ṭhitaṃ abhirūpaṃ ekaṃ caṇḍālikaṃ disvāva paṭibaddhacitto hutvā ‘‘kiṃ jātikā’’ti pucchāpetvā ‘‘caṇḍālajātikā’’ti sutvāpi paṭibaddhacittatāya asāmikabhāvaṃ pucchāpetvā ‘‘asāmikā’’ti sutvā taṃ ādāya tato nivattitvā nivesanaṃ netvā aggamahesiṃ akāsi. Sā siviṃ nāma puttaṃ vijāyi. So pitu accayena dvāravatiyaṃ rajjaṃ kāresi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
ਇਤਿ ਸੋ ਇਮਂ ਉਦਾਹਰਣਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪੋਪਿ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਚਣ੍ਡਾਲਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ, ਅਮ੍ਹੇਸੁ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇਸੁ ਕਿਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਂવਾਸਰੋਚਨਂਯੇવ ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਉਦਾਹਰਣਂ ਆਹਰਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Iti so imaṃ udāharaṇaṃ āharitvā ‘‘evarūpopi nāma khattiyo caṇḍāliyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi, amhesu tiracchānagatesu kiṃ vattabbaṃ, aññamaññaṃ saṃvāsarocanaṃyeva pamāṇa’’nti vatvā aparampi udāharaṇaṃ āharanto āha –
੬੨੫.
625.
‘‘ਰਟ੍ਠવਤੀ ਕਿਮ੍ਪੁਰਿਸੀ, ਸਾਪਿ વਚ੍ਛਂ ਅਕਾਮਯਿ।
‘‘Raṭṭhavatī kimpurisī, sāpi vacchaṃ akāmayi;
ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਮਿਗਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਕਾਮੇ ਅਸਾਦਿਸੋ’’ਤਿ॥
Manusso migiyā saddhiṃ, natthi kāme asādiso’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਏવਂਨਾਮਕਂ ਤਾਪਸਂ। ਕਥਂ ਪਨ ਸਾ ਤਂ ਕਾਮੇਸੀਤਿ? ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਏਕੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਕਾਮੇਸੁ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਪਹਾਯ ਇਸਿਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਹਿਮવਨ੍ਤੇ ਪਣ੍ਣਸਾਲਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ વਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਣ੍ਣਸਾਲਤੋ ਅવਿਦੂਰੇ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਗੁਹਾਯ ਬਹੂ ਕਿਨ੍ਨਰਾ વਸਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥੇવ ਏਕੋ ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਦ੍વਾਰੇ વਸਤਿ। ਸੋ ਜਾਲਂ વਿਨੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਸੀਸਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਲੋਹਿਤਂ ਪਿવਤਿ। ਕਿਨ੍ਨਰਾ ਨਾਮ ਦੁਬ੍ਬਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਭੀਰੁਕਜਾਤਿਕਾ। ਸੋਪਿ ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਅਤਿવਿਸਾਲੋ। ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਤਂ ਤਾਪਸਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਕਤਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਾ ਆਗਤਕਾਰਣਂ ਪੁਟ੍ਠਾ ‘‘ਦੇવ, ਏਕੋ ਮਕ੍ਕਟਕੋ ਜੀવਿਤਂ ਨੋ ਹਨਤਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਞ੍ਞਂ ਪਟਿਸਰਣਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮ, ਤਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸੋਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਾਪਸੋ ‘‘ਅਪੇਥ ਨ ਮਾਦਿਸਾ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਪਸਾਦੇਸਿ। ਤੇਸੁ ਰਟ੍ਠવਤੀ ਨਾਮ ਕਿਨ੍ਨਰੀ ਅਭਿਰੂਪਾ ਪਾਸਾਦਿਕਾ ਅਸਾਮਿਕਾ ਅਹੋਸਿ। ਤੇ ਤਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਾਪਸਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਅਯਂ ਤੇ ਪਾਦਪਰਿਚਾਰਿਕਾ ਹੋਤੁ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਂ વਧੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤਾਪਸੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾવ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਗੁਹਾਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਗੋਚਰਤ੍ਥਾਯ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਮਕ੍ਕਟਕਂ ਮੁਗ੍ਗਰੇਨ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਗ੍ਗવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਾਹਿ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਏવਂ ਸਾ ਤਂ ਕਾਮੇਸਿ। ਸੁવਪੋਤਕੋ ਇਮਂ ਉਦਾਹਰਣਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘વਚ੍ਛਤਾਪਸੋ ਤਾવ ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯ ਕਿਨ੍ਨਰਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ, ਕਿਮਙ੍ਗਂ ਪਨ ਅਮ੍ਹਾਕਂ? ਮਯਞ੍ਹਿ ਉਭੋ ਪਕ੍ਖਿਨੋવ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾવਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਮਿਗਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਗ੍ਗવਾਸਂ વਸਨ੍ਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਕਾਮੇ ਅਸਾਦਿਸੋ ਨਾਮ, ਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਕਥੇਸਿ।
Tattha vacchanti evaṃnāmakaṃ tāpasaṃ. Kathaṃ pana sā taṃ kāmesīti? Atītasmiñhi eko brāhmaṇo kāmesu ādīnavaṃ disvā mahantaṃ yasaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā himavante paṇṇasālaṃ māpetvā vasi. Tassa paṇṇasālato avidūre ekissā guhāya bahū kinnarā vasanti. Tattheva eko makkaṭako dvāre vasati. So jālaṃ vinetvā tesaṃ sīsaṃ bhinditvā lohitaṃ pivati. Kinnarā nāma dubbalā honti bhīrukajātikā. Sopi makkaṭako ativisālo. Te tassa kiñci kātuṃ asakkontā taṃ tāpasaṃ upasaṅkamitvā katapaṭisanthārā āgatakāraṇaṃ puṭṭhā ‘‘deva, eko makkaṭako jīvitaṃ no hanati, tumhe ṭhapetvā amhākaṃ aññaṃ paṭisaraṇaṃ na passāma, taṃ māretvā amhākaṃ sotthibhāvaṃ karohī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā tāpaso ‘‘apetha na mādisā pāṇātipātaṃ karontī’’ti apasādesi. Tesu raṭṭhavatī nāma kinnarī abhirūpā pāsādikā asāmikā ahosi. Te taṃ alaṅkaritvā tāpasassa santikaṃ netvā ‘‘deva, ayaṃ te pādaparicārikā hotu, amhākaṃ paccāmittaṃ vadhehī’’ti āhaṃsu. Tāpaso taṃ disvāva paṭibaddhacitto hutvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetvā guhādvāre ṭhatvā gocaratthāya nikkhantaṃ makkaṭakaṃ muggarena pothetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. So tāya saddhiṃ samaggavāsaṃ vasanto puttadhītāhi vaḍḍhitvā tattheva kālamakāsi. Evaṃ sā taṃ kāmesi. Suvapotako imaṃ udāharaṇaṃ āharitvā ‘‘vacchatāpaso tāva manusso hutvā tiracchānagatāya kinnariyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi, kimaṅgaṃ pana amhākaṃ? Mayañhi ubho pakkhinova tiracchānagatāvā’’ti dīpento ‘‘manusso migiyā saddhi’’nti āha. Evaṃ manussā tiracchānagatāhi saddhiṃ samaggavāsaṃ vasanti, natthi kāme asādiso nāma, cittameva pamāṇanti kathesi.
ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਏਕਸਦਿਸਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਭਾਯਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋਪਿ ਸੁવਪੋਤਕੋ ਇਤ੍ਥਿਮਾਯਾਸੁ ਕੁਸਲੋ, ਤੇਨ ਤਂ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ਗਾਥਮਾਹ –
Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sāmi, cittaṃ nāma sabbakālaṃ ekasadisaṃ na hoti, piyavippayogassa bhāyāmī’’ti āha. Sopi suvapotako itthimāyāsu kusalo, tena taṃ vīmaṃsanto puna gāthamāha –
੬੨੬.
626.
‘‘ਹਨ੍ਦ ਖ੍વਾਹਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਾਲ਼ਿਕੇ ਮਞ੍ਜੁਭਾਣਿਕੇ।
‘‘Handa khvāhaṃ gamissāmi, sāḷike mañjubhāṇike;
ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨੁਪਦਞ੍ਹੇਤਂ, ਅਤਿਮਞ੍ਞਸਿ ਨੂਨ ਮ’’ਨ੍ਤਿ॥
Paccakkhānupadañhetaṃ, atimaññasi nūna ma’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨੁਪਦਂ ਹੇਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਤ੍વਂ વਦੇਸਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਸ੍ਸ ਅਨੁਪਦਂ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਕਾਰਣਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਕੋਟ੍ਠਾਸੋ ਪਨੇਸ। ਅਤਿਮਞ੍ਞਸਿ ਨੂਨ ਮਨ੍ਤਿ ‘‘ਨੂਨ ਮਂ ਇਚ੍ਛਤਿ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਤ੍વਂ ਮਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਮਯ੍ਹਂ ਸਾਰਂ ਨ ਜਾਨਾਸਿ । ਅਹਞ੍ਹਿ ਰਾਜਪੂਜਿਤੋ, ਨ ਮਯ੍ਹਂ ਭਰਿਯਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ, ਅਞ੍ਞਂ ਭਰਿਯਂ ਪਰਿਯੇਸਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tattha paccakkhānupadaṃ hetanti yaṃ tvaṃ vadesi, sabbametaṃ paccakkhānassa anupadaṃ, paccakkhānakāraṇaṃ paccakkhānakoṭṭhāso panesa. Atimaññasi nūna manti ‘‘nūna maṃ icchati aya’’nti tvaṃ maṃ atikkamitvā maññasi, mayhaṃ sāraṃ na jānāsi . Ahañhi rājapūjito, na mayhaṃ bhariyā dullabhā, aññaṃ bhariyaṃ pariyesissāmīti.
ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਹਦਯਾ વਿਯ ਤਸ੍ਸ ਸਹ ਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਮਰਤਿਯਾ ਅਨੁਡਯ੍ਹਮਾਨਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਤ੍ਥਿਮਾਯਾਯ ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਾ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਦਿਯਡ੍ਢਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Sā tassa vacanaṃ sutvāva bhijjamānahadayā viya tassa saha dassaneneva uppannakāmaratiyā anuḍayhamānā viya hutvāpi attano itthimāyāya anicchamānā viya hutvā diyaḍḍhaṃ gāthamāha –
੬੨੭.
627.
‘‘ਨ ਸਿਰੀ ਤਰਮਾਨਸ੍ਸ, ਮਾਧਰ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤ।
‘‘Na sirī taramānassa, mādhara suvapaṇḍita;
ਇਧੇવ ਤਾવ ਅਚ੍ਛਸ੍ਸੁ, ਯਾવ ਰਾਜਾਨ ਦਕ੍ਖਸਿ।
Idheva tāva acchassu, yāva rājāna dakkhasi;
ਸੋਸ੍ਸਿ ਸਦ੍ਦਂ ਮੁਦਿਙ੍ਗਾਨਂ, ਆਨੁਭਾવਞ੍ਚ ਰਾਜਿਨੋ’’ਤਿ॥
Sossi saddaṃ mudiṅgānaṃ, ānubhāvañca rājino’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਨ ਸਿਰੀਤਿ ਸਮ੍ਮ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤ, ਤਰਮਾਨਸ੍ਸ ਸਿਰੀ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਰਮਾਨੇਨ ਕਤਕਮ੍ਮਂ ਨ ਸੋਭਤਿ, ‘‘ਘਰਾવਾਸੋ ਚ ਨਾਮੇਸ ਅਤਿਗਰੁਕੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੁਲੇਤ੍વਾ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਧੇવ ਤਾવ ਅਚ੍ਛਸ੍ਸੁ, ਯਾવ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਯਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾਨਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਸਿ। ਸੋਸ੍ਸੀਤਿ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਕਿਨ੍ਨਰਿਸਮਾਨਲੀਲਾਹਿ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਾਹਿ ਨਾਰੀਹਿ વਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਮੁਦਿਙ੍ਗਾਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਗੀਤવਾਦਿਤਾਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਤ੍વਂ ਸੁਣਿਸ੍ਸਸਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਆਨੁਭਾવਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਿਰਿਸੋਭਗ੍ਗਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਸਿ। ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਕਿਂ ਤ੍વਂ ਤੁਰਿਤੋਸਿ, ਕਿਂ ਲੇਸਮ੍ਪਿ ਨ ਜਾਨਾਸਿ, ਅਚ੍ਛਸ੍ਸੁ ਤਾવ, ਪਚ੍ਛਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ।
Tattha na sirīti samma suvapaṇḍita, taramānassa sirī nāma na hoti, taramānena katakammaṃ na sobhati, ‘‘gharāvāso ca nāmesa atigaruko’’ti cintetvā tuletvā kātabbo. Idheva tāva acchassu, yāva mahantena yasena samannāgataṃ amhākaṃ rājānaṃ passissasi. Sossīti sāyanhasamaye kinnarisamānalīlāhi uttamarūpadharāhi nārīhi vajjamānānaṃ mudiṅgānaṃ aññesañca gītavāditānaṃ saddaṃ tvaṃ suṇissasi, rañño ca ānubhāvaṃ mahantaṃ sirisobhaggaṃ passissasi. ‘‘Samma, kiṃ tvaṃ turitosi, kiṃ lesampi na jānāsi, acchassu tāva, pacchā jānissāmā’’ti.
ਅਥ ਤੇ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਨਨ੍ਤਰੇ ਮੇਥੁਨਸਂવਾਸਂ ਕਰਿਂਸੁ, ਸਮਗ੍ਗਾ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ਪਿਯਸਂવਾਸਂ વਸਿਂਸੁ। ਅਥ ਨਂ ਸੁવਪੋਤਕੋ ‘‘ਨ ਇਦਾਨੇਸਾ ਮਯ੍ਹਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਗੁਹਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਲ਼ਿਕੇ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਕਿਂ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਹਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਤੇ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ। ‘‘વਦ, ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਹੋਤੁ, ਅਜ੍ਜ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਙ੍ਗਲਦਿવਸੋ, ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਚੇ ਮਙ੍ਗਲਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਥੇਹਿ। ਨੋ ਚੇ, ਮਾ ਕਥੇਹਿ ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਙ੍ਗਲਕਥਾવੇਸਾ, ਭਦ੍ਦੇ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਸਚੇ ਸੋਤੁਕਾਮਾ ਭવਿਸ੍ਸਸਿ, ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਦਿਯਡ੍ਢਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha te sāyanhasamanantare methunasaṃvāsaṃ kariṃsu, samaggā sammodamānā piyasaṃvāsaṃ vasiṃsu. Atha naṃ suvapotako ‘‘na idānesā mayhaṃ rahassaṃ guhissati, idāni naṃ pucchitvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ‘‘sāḷike’’ti āha. ‘‘Kiṃ, sāmī’’ti? ‘‘Ahaṃ kiñci te vattukāmomhī’’ti. ‘‘Vada, sāmī’’ti. ‘‘Hotu, ajja amhākaṃ maṅgaladivaso, aññatarasmiṃ divase jānissāmī’’ti. ‘‘Sace maṅgalapaṭisaṃyuttā kathā bhavissati, kathehi. No ce, mā kathehi sāmī’’ti. ‘‘Maṅgalakathāvesā, bhadde’’ti. ‘‘Tena hi kathehī’’ti. Atha naṃ ‘‘bhadde, sace sotukāmā bhavissasi, kathessāmi te’’ti vatvā taṃ rahassaṃ pucchanto diyaḍḍhaṃ gāthamāha –
੬੨੮.
628.
‘‘ਯੋ ਨੁ ਖ੍વਾਯਂ ਤਿਬ੍ਬੋ ਸਦ੍ਦੋ, ਤਿਰੋਜਨਪਦੇ ਸੁਤੋ।
‘‘Yo nu khvāyaṃ tibbo saddo, tirojanapade suto;
ਧੀਤਾ ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ, ਓਸਧੀ વਿਯ વਣ੍ਣਿਨੀ।
Dhītā pañcālarājassa, osadhī viya vaṇṇinī;
ਤਂ ਦਸ੍ਸਤਿ વਿਦੇਹਾਨਂ, ਸੋ વਿવਾਹੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Taṃ dassati videhānaṃ, so vivāho bhavissatī’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਨੁ ਖੋ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਤਿਬ੍ਬੋ ਬਹਲੋ, ਤਿਰੋਜਨਪਦੇ ਸੁਤੋ ਪਰਰਟ੍ਠੇਸੁ ਜਨਪਦੇਸੁ વਿਸ੍ਸੁਤੋ ਪਞ੍ਞਾਤੋ ਪਾਕਟੋ ਪਤ੍ਥਟੋ। ਕਿਨ੍ਤਿ? ਧੀਤਾ ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ ਓਸਧੀਤਾਰਕਾ વਿਯ વਿਰੋਚਮਾਨਾ ਤਾਯ ਏવ ਸਮਾਨવਣ੍ਣਿਨੀ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਸੋ વਿਦੇਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ વਿવਾਹੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਯੋ ਸੋ ਏવਂ ਪਤ੍ਥਟੋ ਸਦ੍ਦੋ, ਅਹਂ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿਂ ‘‘ਅਯਂ ਕੁਮਾਰਿਕਾ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਾ, વਿਦੇਹਰਾਜਾਪਿ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ ਅਹੋਸਿ। ਅਞ੍ਞੇ ਬਹੂ ਰਾਜਾਨੋ ਚੂਲ਼ਨਿਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸવਤ੍ਤਿਨੋ ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਅਦਤ੍વਾ ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ વਿਦੇਹਸ੍ਸ ਧੀਤਰਂ ਦਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ?
Tassattho – yo nu kho ayaṃ saddo tibbo bahalo, tirojanapade suto pararaṭṭhesu janapadesu vissuto paññāto pākaṭo patthaṭo. Kinti? Dhītā pañcālarājassa osadhītārakā viya virocamānā tāya eva samānavaṇṇinī atthi, taṃ so videhānaṃ dassati, so vivāho bhavissati. Yo so evaṃ patthaṭo saddo, ahaṃ taṃ sutvā cintesiṃ ‘‘ayaṃ kumārikā uttamarūpadharā, videharājāpi cūḷanirañño paṭisattu ahosi. Aññe bahū rājāno cūḷanibrahmadattassa vasavattino santi, tesaṃ adatvā kiṃ kāraṇā videhassa dhītaraṃ dassatī’’ti?
ਸਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਸਾਮਿ, ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਮਙ੍ਗਲਦਿવਸੇ ਅવਮਙ੍ਗਲਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਹਂ, ਭਦ੍ਦੇ, ‘ਮਙ੍ਗਲ’ਨ੍ਤਿ ਕਥੇਮਿ, ਤ੍વਂ ‘ਅવਮਙ੍ਗਲ’ਨ੍ਤਿ ਕਥੇਸਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਸਾਮਿ, ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਤੇਸਂ ਏવਰੂਪਾ ਮਙ੍ਗਲਕਿਰਿਯਾ ਮਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ‘‘ਕਥੇਹਿ ਤਾવ ਭਦ੍ਦੇ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਮਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਥੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਤਯਾ વਿਦਿਤਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਮਮ ਅਕਥਿਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਮਗ੍ਗਸਂવਾਸੋ’’ਤਿ। ਸਾ ਤੇਨ ਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਸਾਮਿ, ਸੁਣਾਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Sā tassa vacanaṃ sutvā evamāha – ‘‘sāmi, kiṃ kāraṇā maṅgaladivase avamaṅgalaṃ kathesī’’ti? ‘‘Ahaṃ, bhadde, ‘maṅgala’nti kathemi, tvaṃ ‘avamaṅgala’nti kathesi, kiṃ nu kho eta’’nti? ‘‘Sāmi, amittānampi tesaṃ evarūpā maṅgalakiriyā mā hotū’’ti. ‘‘Kathehi tāva bhadde’’ti. ‘‘Sāmi, na sakkā kathetu’’nti. ‘‘Bhadde, tayā viditaṃ rahassaṃ mama akathitakālato paṭṭhāya natthi amhākaṃ samaggasaṃvāso’’ti. Sā tena nippīḷiyamānā ‘‘tena hi, sāmi, suṇāhī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
੬੨੯.
629.
‘‘ਏਦਿਸੋ ਮਾ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ, વਿવਾਹੋ ਹੋਤੁ ਮਾਧਰ।
‘‘Ediso mā amittānaṃ, vivāho hotu mādhara;
ਯਥਾ ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੇਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Yathā pañcālarājassa, vedehena bhavissatī’’ti.
ਇਮਂ ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤੇਨ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਕਸ੍ਮਾ ਏવਰੂਪਂ ਕਥਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਸੁਣਾਹਿ, ਏਤ੍ਥ ਦੋਸਂ ਤੇ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Imaṃ gāthaṃ vatvā puna tena ‘‘bhadde, kasmā evarūpaṃ kathaṃ kathesī’’ti vutte ‘‘tena hi suṇāhi, ettha dosaṃ te kathessāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
੬੩੦.
630.
‘‘ਆਨਯਿਤ੍વਾਨ વੇਦੇਹਂ, ਪਞ੍ਚਾਲਾਨਂ ਰਥੇਸਭੋ।
‘‘Ānayitvāna vedehaṃ, pañcālānaṃ rathesabho;
ਤਤੋ ਨਂ ਘਾਤਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਸ੍ਸ ਸਖੀ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Tato naṃ ghātayissati, nassa sakhī bhavissatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤਤੋ ਨਂ ਘਾਤਯਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਦਾ ਸੋ ਇਮਂ ਨਗਰਂ ਆਗਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਖਿਭਾવਂ ਮਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਦਟ੍ਠੁਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਧੀਤਰਂ ਨ ਦਸ੍ਸਤਿ। ਏਕੋ ਕਿਰਸ੍ਸ ਪਨ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਸਕੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਂ ਘਾਤੇਸ੍ਸਤਿ। ਤੇ ਉਭੋ ਜਨੇ ਘਾਤੇਤ੍વਾ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤੁਂ ਗਤੋਤਿ।
Tattha tato naṃ ghātayissatīti yadā so imaṃ nagaraṃ āgato bhavissati, tadā tena saddhiṃ sakhibhāvaṃ mittadhammaṃ na karissati, daṭṭhumpissa dhītaraṃ na dassati. Eko kirassa pana atthadhammānusāsako mahosadhapaṇḍito nāma atthi, tena saddhiṃ taṃ ghātessati. Te ubho jane ghātetvā jayapānaṃ pivissāmāti kevaṭṭo raññā saddhiṃ mantetvā taṃ gaṇhitvā āgantuṃ gatoti.
ਏવਂ ਸਾ ਗੁਯ੍ਹਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਕਥੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਆਚਰਿਯੋ ਕੇવਟ੍ਟੋ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋ, ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਏવਰੂਪੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਘਾਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇવਟ੍ਟਂ વਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ‘‘ਏવਰੂਪੇਨ ਅવਮਙ੍ਗਲੇਨ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਾ ਸਯਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਗਮਨਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਤਂ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ વਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਅਹਂ ਸਿવਿਰਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਨਾਪਾਯ ਭਰਿਯਾਯ ਲਦ੍ਧਭਾવਂ ਸਿવਿਰਞ੍ਞੋ ਦੇવਿਯਾ ਚ ਆਰੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਗਮਨਂ ਅਨੁਜਾਨਾਪੇਤੁਂ ਆਹ –
Evaṃ sā guyhamantaṃ nissesaṃ katvā suvapaṇḍitassa kathesi. Taṃ sutvā suvapaṇḍito ‘‘ācariyo kevaṭṭo upāyakusalo, acchariyaṃ tassa rañño evarūpena upāyena ghātana’’nti kevaṭṭaṃ vaṇṇetvā ‘‘evarūpena avamaṅgalena amhākaṃ ko attho, tuṇhībhūtā sayāmā’’ti vatvā āgamanakammassa nipphattiṃ ñatvā taṃ rattiṃ tāya saddhiṃ vasitvā ‘‘bhadde, ahaṃ siviraṭṭhaṃ gantvā manāpāya bhariyāya laddhabhāvaṃ sivirañño deviyā ca ārocessāmī’’ti gamanaṃ anujānāpetuṃ āha –
੬੩੧.
631.
‘‘ਹਨ੍ਦ ਖੋ ਮਂ ਅਨੁਜਾਨਾਹਿ, ਰਤ੍ਤਿਯੋ ਸਤ੍ਤਮਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Handa kho maṃ anujānāhi, rattiyo sattamattiyo;
ਯਾવਾਹਂ ਸਿવਿਰਾਜਸ੍ਸ, ਆਰੋਚੇਮਿ ਮਹੇਸਿਨੋ।
Yāvāhaṃ sivirājassa, ārocemi mahesino;
ਲਦ੍ਧੋ ਚ ਮੇ ਆવਸਥੋ, ਸਾਲ਼ਿਕਾਯ ਉਪਨ੍ਤਿਕ’’ਨ੍ਤਿ॥
Laddho ca me āvasatho, sāḷikāya upantika’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਮਹੇਸਿਨੋਤਿ ਮਹੇਸਿਯਾ ਚਸ੍ਸ। ਆવਸਥੋਤਿ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਉਪਨ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਅਥ ਨੇ ‘‘ਏਥ ਤਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਮੇ ਦਿવਸੇ ਇਧਾਨੇਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਾવ ਮਮਾਗਮਨਂ, ਤਾવ ਮਾ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠੀਤਿ।
Tattha mahesinoti mahesiyā cassa. Āvasathoti vasanaṭṭhānaṃ. Upantikanti atha ne ‘‘etha tassā santikaṃ gacchāmā’’ti vatvā aṭṭhame divase idhānetvā mahantena parivārena taṃ gahetvā gamissāmi, yāva mamāgamanaṃ, tāva mā ukkaṇṭhīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਤੇਨ વਿਯੋਗਂ ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਾਪਿ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā sāḷikā tena viyogaṃ anicchamānāpi tassa vacanaṃ paṭikkhipituṃ asakkontī anantaraṃ gāthamāha –
੬੩੨.
632.
‘‘ਹਨ੍ਦ ਖੋ ਤਂ ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਰਤ੍ਤਿਯੋ ਸਤ੍ਤਮਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Handa kho taṃ anujānāmi, rattiyo sattamattiyo;
ਸਚੇ ਤ੍વਂ ਸਤ੍ਤਰਤ੍ਤੇਨ, ਨਾਗਚ੍ਛਸਿ ਮਮਨ੍ਤਿਕੇ।
Sace tvaṃ sattarattena, nāgacchasi mamantike;
ਮਞ੍ਞੇ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਸਤ੍ਤਂ ਮਂ, ਮਤਾਯ ਆਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥
Maññe okkantasattaṃ maṃ, matāya āgamissasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਮਞ੍ਞੇ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਸਤ੍ਤਂ ਮਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਅਹਂ ਮਂ ਅਪਗਤਜੀવਿਤਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਮਿ। ਸੋ ਤ੍વਂ ਅਟ੍ਠਮੇ ਦਿવਸੇ ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਮਯਿ ਮਤਾਯ ਆਗਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਾ ਪਪਞ੍ਚਂ ਅਕਾਸੀਤਿ।
Tattha maññe okkantasattaṃ manti evaṃ sante ahaṃ maṃ apagatajīvitaṃ sallakkhemi. So tvaṃ aṭṭhame divase anāgacchanto mayi matāya āgamissasi, tasmā mā papañcaṃ akāsīti.
ਇਤਰੋਪਿ ‘‘ਭਦ੍ਦੇ, ਕਿਂ વਦੇਸਿ, ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਮੇ ਦਿવਸੇ ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਤੋ ਜੀવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾਚਾਯ વਤ੍વਾ ਹਦਯੇਨ ਪਨ ‘‘ਜੀવ વਾ ਤ੍વਂ ਮਰ વਾ, ਕਿਂ ਤਯਾ ਮਯ੍ਹ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਥੋਕਂ ਸਿવਿਰਟ੍ਠਾਭਿਮੁਖੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਮਿਥਿਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਅਂਸਕੂਟੇ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਉਪਰਿਪਾਸਾਦਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸੋਪਿਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਂ ਸਕ੍ਕਾਰਮਕਾਸਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Itaropi ‘‘bhadde, kiṃ vadesi, mayhampi aṭṭhame divase taṃ apassantassa kuto jīvita’’nti vācāya vatvā hadayena pana ‘‘jīva vā tvaṃ mara vā, kiṃ tayā mayha’’nti cintetvā uṭṭhāya thokaṃ siviraṭṭhābhimukho gantvā nivattitvā mithilaṃ gantvā paṇḍitassa aṃsakūṭe otaritvā mahāsattena pana tāya saññāya uparipāsādaṃ āropetvā puṭṭho sabbaṃ taṃ pavattiṃ paṇḍitassa ārocesi. Sopissa purimanayeneva sabbaṃ sakkāramakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੩੩.
633.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਖੋ ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਮਾਧਰੋ ਸੁવਪਣ੍ਡਿਤੋ।
‘‘Tato ca kho so gantvāna, mādharo suvapaṇḍito;
ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਸਿ, ਸਾਲ਼ਿਕਾવਚਨਂ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ॥
Mahosadhassa akkhāsi, sāḷikāvacanaṃ ida’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸਾਲ਼ਿਕਾવਚਨਂ ਇਦਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਾਲ਼ਿਕਾਯ વਚਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥੇਸੀਤਿ।
Tattha sāḷikāvacanaṃ idanti idaṃ sāḷikāya vacananti sabbaṃ vitthāretvā kathesīti.
ਸੁવਖਣ੍ਡਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Suvakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਕਣ੍ਡਂ
Mahāumaṅgakaṇḍaṃ
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਰਾਜਾ ਮਮ ਅਨਿਚ੍ਛਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਥ ਮਯ੍ਹਂ ‘ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਨਾਮ ਯਸਦਾਯਕਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ વਚਨਂ ਹਦਯੇ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਂ ਨਾਕਾਸੀ’ਤਿ ਗਰਹਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਾਦਿਸੇ ਪਣ੍ਡਿਤੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਕਿਂਕਾਰਣਾ ਏਸ ਨਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਹਂ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਰੇਤਰਮੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ વਿਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਨਿવਾਸਤ੍ਥਾਯ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਗਾવੁਤਮਤ੍ਤਂ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗਂ, ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਿਕਞ੍ਚ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਂ, ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤਰਂ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋਪਾਦਪਰਿਚਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖੇਹਿ ਬਲੇਹਿ ਏਕਸਤਰਾਜੂਸੁ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਸ੍વੇવ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾਨਂ ਰਾਹੁਮੁਖਤੋ ਚਨ੍ਦਂ વਿਯ ਮੋਚੇਤ੍વਾ ਆਦਾਯਾਗਮਨਂ ਨਾਮ ਮਮ ਭਾਰੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸੇવਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰੇ ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸੋ ਪੀਤਿવੇਗੇਨ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਉਪਡ੍ਢਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto cintesi ‘‘rājā mama anicchamānasseva gamissati, gantvā ca pana mahāvināsaṃ pāpuṇissati. Atha mayhaṃ ‘evarūpassa nāma yasadāyakassa rañño vacanaṃ hadaye katvā tassa saṅgahaṃ nākāsī’ti garahāpi uppajjissati, mādise paṇḍite vijjamāne kiṃkāraṇā esa nassissati, ahaṃ rañño puretarameva gantvā cūḷaniṃ disvā suvibhattaṃ katvā videharañño nivāsatthāya nagaraṃ māpetvā gāvutamattaṃ jaṅghaumaṅgaṃ, aḍḍhayojanikañca mahāumaṅgaṃ, kāretvā cūḷanirañño dhītaraṃ abhisiñcitvā amhākaṃ raññopādaparicārikaṃ katvā aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhehi balehi ekasatarājūsu parivāretvā ṭhitesveva amhākaṃ rājānaṃ rāhumukhato candaṃ viya mocetvā ādāyāgamanaṃ nāma mama bhāro’’ti. Tassevaṃ cintentassa sarīre pīti uppajji. So pītivegena udānaṃ udānento imaṃ upaḍḍhagāthamāha –
੬੩੪.
634.
‘‘ਯਸ੍ਸੇવ ਘਰੇ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯ ਭੋਗਂ, ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਂ ਪੁਰਿਸੋ ਚਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ॥
‘‘Yasseva ghare bhuñjeyya bhogaṃ, tasseva atthaṃ puriso careyyā’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਭੋਗਂ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਪਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਗਲੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਂ ਹਿਤਂ વੁਡ੍ਢਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾਦੀਹਿ ਤੀਹਿ ਦ੍વਾਰੇਹਿ ਚਰੇਯ੍ਯ। ਨ ਹਿ ਮਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭਿਕਮ੍ਮਂ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Tassattho – yassa rañño santike puriso mahantaṃ issariyaṃ labhitvā bhogaṃ bhuñjeyya, akkosantassapi paharantassapi gale gahetvā nikkaḍḍhantassapi tasseva atthaṃ hitaṃ vuḍḍhiṃ paṇḍito kāyadvārādīhi tīhi dvārehi careyya. Na hi mittadubbhikammaṃ paṇḍitehi kātabbanti.
ਇਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸੋ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਯਸੇਨ ਰਾਜਕੁਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤੋ ਆਹ – ‘‘ਕਿਂ, ਦੇવ, ਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਥ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਤਾਤ, ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਂ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਮ ਕਿਂ ਰਜ੍ਜੇਨ, ਮਾ ਮਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿ, ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਏਹਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਗਤਕਾਰਣਾ ਦ੍વੇ ਅਤ੍ਥਾ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਞ੍ਚ ਲਚ੍ਛਾਮਿ, ਰਞ੍ਞਾ ਚ ਮੇ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮੇਤ੍ਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਦੇવ, ਅਹਂ ਪੁਰੇ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਮਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਯਾ ਪਹਿਤਸਾਸਨੇਨ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Iti cintetvā so nhatvā alaṅkaritvā mahantena yasena rājakulaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito āha – ‘‘kiṃ, deva, gacchissatha uttarapañcālanagara’’nti? ‘‘Āma, tāta, pañcālacandiṃ alabhantassa mama kiṃ rajjena, mā maṃ pariccaji, mayā saddhiṃyeva ehi. Tattha amhākaṃ gatakāraṇā dve atthā nipphajjissanti, itthiratanañca lacchāmi, raññā ca me saddhiṃ metti patiṭṭhahissatī’’ti. Atha naṃ paṇḍito ‘‘tena hi, deva, ahaṃ pure gantvā tumhākaṃ nivesanāni māpessāmi, tumhe mayā pahitasāsanena āgaccheyyāthā’’ti vadanto dve gāthā abhāsi –
‘‘ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ ਪੁਰੇ ਜਨਿਨ੍ਦ, ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ ਪੁਰਂ ਸੁਰਮ੍ਮਂ।
‘‘Handāhaṃ gacchāmi pure janinda, pañcālarājassa puraṃ surammaṃ;
ਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਮਾਪੇਤੁਂ, વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ॥
Nivesanāni māpetuṃ, vedehassa yasassino.
੬੩੫.
635.
‘‘ਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਮਾਪੇਤ੍વਾ, વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Nivesanāni māpetvā, vedehassa yasassino;
ਯਦਾ ਤੇ ਪਹਿਣੇਯ੍ਯਾਮਿ, ਤਦਾ ਏਯ੍ਯਾਸਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ॥
Yadā te pahiṇeyyāmi, tadā eyyāsi khattiyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ વੇਦੇਹਸ੍ਸਾਤਿ ਤવ વਿਦੇਹਰਾਜਸ੍ਸ। ਏਯ੍ਯਾਸੀਤਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ।
Tattha vedehassāti tava videharājassa. Eyyāsīti āgaccheyyāsīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਨ ਕਿਰ ਮਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤੀ’’ਤਿ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਤਾਤ, ਤવ ਪੁਰੇ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਂ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਬਲવਾਹਨਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਯਤ੍ਤਕਂ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਤ੍ਤਕਂ ਗਣ੍ਹ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਾਨਿ વਿવਰਾਪੇਤ੍વਾ ਚੋਰਾਨਂ ਸਙ੍ਖਲਿਕਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਭਿਨ੍ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਪਿ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੇਸੇਥ ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਯਥਾਰੁਚਿ ਕਰੋਹਿ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਦ੍વਾਰਾਨਿ વਿવਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸੂਰੇ ਮਹਾਯੋਧੇ ਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਕਮ੍ਮਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੇ ਨੀਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਂ ਉਪਟ੍ਠਹਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ વਡ੍ਢਕਿਕਮ੍ਮਾਰਚਮ੍ਮਕਾਰਇਟ੍ਠਕਪਾਸਾਣਕਾਰਚਿਤ੍ਤਕਾਰਾਦਯੋ ਨਾਨਾਸਿਪ੍ਪਕੁਸਲਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਸੇਨਿਯੋ ਆਦਾਯ વਾਸਿਫਰਸੁਕੁਦ੍ਦਾਲਖਣਿਤ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਬਹੂਨਿ ਉਪਕਰਣਾਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਬਲਕਾਯਪਰਿવੁਤੋ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘na kira maṃ paṇḍito pariccajatī’’ti haṭṭhatuṭṭho hutvā āha – ‘‘tāta, tava pure gacchantassa kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Balavāhanaṃ, devā’’ti. ‘‘Yattakaṃ icchasi, tattakaṃ gaṇha, tātā’’ti. ‘‘Cattāri bandhanāgārāni vivarāpetvā corānaṃ saṅkhalikabandhanāni bhindāpetvā tepi mayā saddhiṃ pesetha devā’’ti. ‘‘Yathāruci karohi, tātā’’ti. Mahāsatto bandhanāgāradvārāni vivarāpetvā sūre mahāyodhe gataṭṭhāne kammaṃ nipphādetuṃ samatthe nīharāpetvā ‘‘maṃ upaṭṭhahathā’’ti vatvā tesaṃ sakkāraṃ kāretvā vaḍḍhakikammāracammakāraiṭṭhakapāsāṇakāracittakārādayo nānāsippakusalā aṭṭhārasa seniyo ādāya vāsipharasukuddālakhaṇittiādīni bahūni upakaraṇāni gāhāpetvā mahābalakāyaparivuto nagarā nikkhami. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੩੬.
636.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਪਾਯਾਸਿ ਪੁਰੇ ਮਹੋਸਧੋ, ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਸ੍ਸ ਪੁਰਂ ਸੁਰਮ੍ਮਂ।
‘‘Tato ca pāyāsi pure mahosadho, pañcālarājassa puraṃ surammaṃ;
ਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਮਾਪੇਤੁਂ, વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ’’ਤਿ॥
Nivesanāni māpetuṃ, vedehassa yasassino’’ti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਯੋਜਨਨ੍ਤਰੇ ਯੋਜਨਨ੍ਤਰੇ ਏਕੇਕਂ ਗਾਮਂ ਨਿવੇਸੇਤ੍વਾ ਏਕੇਕਂ ਅਮਚ੍ਚਂ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਰਞ੍ਞੋ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਨਕਾਲੇ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਥੇ ਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਆਦਾਯ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇ ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤਾ ਖਿਪ੍ਪਂ ਮਿਥਿਲਂ ਪਾਪੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ। ਗਙ੍ਗਾਤੀਰਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਆਨਨ੍ਦਕੁਮਾਰਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਨਨ੍ਦ, ਤ੍વਂ ਤੀਣਿ વਡ੍ਢਕਿਸਤਾਨਿ ਆਦਾਯ ਉਦ੍ਧਂਗਙ੍ਗਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਾਰਦਾਰੂਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਤਿਸਤਮਤ੍ਤਾ ਨਾવਾ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਨਗਰਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਤਤ੍ਥੇવ ਤਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ਸਲ੍ਲਹੁਕਾਨਂ ਦਾਰੂਨਂ ਨਾવਾਯ ਪੂਰਾਪੇਤ੍વਾ ਖਿਪ੍ਪਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ ਪੇਸੇਸਿ। ਸਯਂ ਪਨ ਨਾવਾਯ ਗਙ੍ਗਂ ਤਰਿਤ੍વਾ ਓਤਿਣ੍ਣਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਦਸਞ੍ਞਾਯੇવ ਗਣੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਤ੍ਥ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਰਞ੍ਞੋ ਨਿવੇਸਨਨਗਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਰਾਜਗੇਹਾ ਗਾવੁਤਮਤ੍ਤੇ ਠਾਨੇ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਗਮਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਮਨੋਰਥੋ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ, ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਆਗਤੇ વੇਦੇਹੋਪਿ ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਥ ਨੇ ਉਭੋਪਿ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲੇ ਏਕਰਜ੍ਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਰਮਤੁਟ੍ਠਿਂ ਪਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸਕਲਨਗਰਂ ਸਙ੍ਖੁਭਿ ‘‘ਏਸ ਕਿਰ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਇਮਿਨਾ ਕਿਰ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਲੇਡ੍ਡੁਨਾ ਕਾਕਾ વਿਯ ਪਲਾਪਿਤਾ’’ਤਿ।
Mahāsattopi gacchanto yojanantare yojanantare ekekaṃ gāmaṃ nivesetvā ekekaṃ amaccaṃ ‘‘tumhe rañño pañcālacandiṃ gahetvā nivattanakāle hatthiassarathe kappetvā rājānaṃ ādāya paccāmitte paṭibāhantā khippaṃ mithilaṃ pāpeyyāthā’’ti vatvā ṭhapesi. Gaṅgātīraṃ pana patvā ānandakumāraṃ pakkosāpetvā ‘‘ānanda, tvaṃ tīṇi vaḍḍhakisatāni ādāya uddhaṃgaṅgaṃ gantvā sāradārūni gāhāpetvā tisatamattā nāvā māpetvā nagarassatthāya tattheva tacchāpetvā sallahukānaṃ dārūnaṃ nāvāya pūrāpetvā khippaṃ āgaccheyyāsī’’ti pesesi. Sayaṃ pana nāvāya gaṅgaṃ taritvā otiṇṇaṭṭhānato paṭṭhāya padasaññāyeva gaṇetvā ‘‘idaṃ aḍḍhayojanaṭṭhānaṃ, ettha mahāumaṅgo bhavissati, imasmiṃ ṭhāne rañño nivesananagaraṃ bhavissati, ito paṭṭhāya yāva rājagehā gāvutamatte ṭhāne jaṅghaumaṅgo bhavissatī’’ti paricchinditvā nagaraṃ pāvisi. Cūḷanirājā bodhisattassa āgamanaṃ sutvā ‘‘idāni me manoratho matthakaṃ pāpuṇissati, paccāmittānaṃ piṭṭhiṃ passissāmi, imasmiṃ āgate vedehopi na cirasseva āgamissati, atha ne ubhopi māretvā sakalajambudīpatale ekarajjaṃ karissāmī’’ti paramatuṭṭhiṃ patto ahosi. Sakalanagaraṃ saṅkhubhi ‘‘esa kira mahosadhapaṇḍito, iminā kira ekasatarājāno leḍḍunā kākā viya palāpitā’’ti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਨਾਗਰੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇਸੁਯੇવ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿવੇਦੇਤ੍વਾ ‘‘ਪવਿਸਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਰਾਜਾ ਕਦਾ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਮਯਾ ਪੇਸਿਤਕਾਲੇ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤ੍વਂ ਪਨ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਆਗਤੋਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਨਿવੇਸਨਂ ਮਾਪੇਤੁਂ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸੇਨਾਯ ਪਰਿਬ੍ਬਯਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਨਿવੇਸਨਗੇਹਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਯਾવ ਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવ ਅਨੁਕ੍ਕਣ੍ਠਮਾਨੋ ਅਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋવ વਸਾਹਿ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਕਿਰ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਅਭਿਰੁਹਨ੍ਤੋવ ਮਹਾਸੋਪਾਨਪਾਦਮੂਲੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਇਧ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਰਾਜਾ ‘ਅਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਕਰੋਹੀ’ਤਿ વਦਤਿ, ਉਮਙ੍ਗੇ ਖਣਿਯਮਾਨੇ ਯਥਾ ਇਦਂ ਸੋਪਾਨਂ ਨ ਓਸਕ੍ਕਤਿ, ਤਥਾ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਰਾਜਾਨਂ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਦੇવ, ਅਹਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਸੋਪਾਨਪਾਦਮੂਲੇ ਠਤ੍વਾ ਨવਕਮ੍ਮਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਹਾਸੋਪਾਨੇ ਦੋਸਂ ਪਸ੍ਸਿਂ। ਸਚੇ ਤੇ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਹਂ ਦਾਰੂਨਿ ਲਭਨ੍ਤੋ ਮਨਾਪਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਅਤ੍ਥਰਾਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਇਧ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪੋਰਾਣਸੋਪਾਨਂ ਹਰਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਂਸੁਨੋ ਅਪਤਨਤ੍ਥਾਯ ਫਲਕਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਯਥਾ ਸੋਪਾਨਂ ਨ ਓਸਕ੍ਕਤਿ, ਏવਂ ਨਿਚ੍ਚਲਂ ਕਤ੍વਾ ਸੋਪਾਨਂ ਅਤ੍ਥਰਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਮ ਸਿਨੇਹੇਨ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਿ।
Mahāsatto nāgaresu attano rūpasampattiṃ passantesuyeva rājadvāraṃ gantvā rañño paṭivedetvā ‘‘pavisatū’’ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ rājā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘tāta, rājā kadā āgamissatī’’ti pucchi. ‘‘Mayā pesitakāle, devā’’ti. ‘‘Tvaṃ pana kimatthaṃ āgatosī’’ti. ‘‘Amhākaṃ rañño nivesanaṃ māpetuṃ, devā’’ti. ‘‘Sādhu, tātā’’ti. Athassa senāya paribbayaṃ dāpetvā mahāsattassa mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā nivesanagehaṃ dāpetvā ‘‘tāta, yāva te rājā nāgacchati, tāva anukkaṇṭhamāno amhākampi kattabbayuttakaṃ karontova vasāhi tva’’nti āha. So kira rājanivesanaṃ abhiruhantova mahāsopānapādamūle ṭhatvā ‘‘idha jaṅghaumaṅgadvāraṃ bhavissatī’’ti sallakkhesi. Athassa etadahosi ‘‘rājā ‘amhākampi kattabbayuttakaṃ karohī’ti vadati, umaṅge khaṇiyamāne yathā idaṃ sopānaṃ na osakkati, tathā kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Atha rājānaṃ evamāha – ‘‘deva, ahaṃ pavisanto sopānapādamūle ṭhatvā navakammaṃ olokento mahāsopāne dosaṃ passiṃ. Sace te ruccati, ahaṃ dārūni labhanto manāpaṃ katvā atthareyya’’nti. ‘‘Sādhu, paṇḍita, attharāhī’’ti. So ‘‘idha umaṅgadvāraṃ bhavissatī’’ti sallakkhetvā taṃ porāṇasopānaṃ haritvā yattha umaṅgadvāraṃ bhavissati, tattha paṃsuno apatanatthāya phalakasanthāraṃ kāretvā yathā sopānaṃ na osakkati, evaṃ niccalaṃ katvā sopānaṃ atthari. Rājā taṃ kāraṇaṃ ajānanto ‘‘mama sinehena karotī’’ti maññi.
ਏવਂ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਤੇਨੇવ ਨવਕਮ੍ਮੇਨ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹ – ‘‘ਦੇવ, ਸਚੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਮ, ਮਨਾਪਂ ਕਤ੍વਾ ਪਟਿਜਗ੍ਗੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ। ਸਾਧੁ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਮ ਨਿવੇਸਨਂ ਸਕਲਨਗਰੇ ਯਂ ਨਿવੇਸਨਂ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਬਹੂ વਲ੍ਲਭਾ ਯੋਧਾ, ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੇਹੇਸੁ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇਸੁ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਲਹਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤਦਾ, ਦੇવ, ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਯਂ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਤੇਸਂ વਚਨਂ ਮਾ ਗਣ੍ਹ। ਯਂ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਂ ਠਾਨਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਪੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਤੇ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਕਥੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਚਿਤ੍ਤਸੁਖਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਥ, ਯਾવ ਮਯਂ ਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਗਣ੍ਹਾਮ, ਤਾવ ਅਮ੍ਹਾਕਂਯੇવ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਸ੍ਸੁ। ਤਤੋ ਤੇ ਦ੍વਾਰਂ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਨਾਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਤੁਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸੁਖਂ ਲਭਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ।
Evaṃ taṃ divasaṃ teneva navakammena vītināmetvā punadivase rājānaṃ āha – ‘‘deva, sace amhākaṃ rañño vasanaṭṭhānaṃ jāneyyāma, manāpaṃ katvā paṭijaggeyyāmā’’ti. Sādhu, paṇḍita, ṭhapetvā mama nivesanaṃ sakalanagare yaṃ nivesanaṃ icchasi, taṃ gaṇhāti. Mahārāja, mayaṃ āgantukā, tumhākaṃ bahū vallabhā yodhā, te attano attano gehesu gayhamānesu amhehi saddhiṃ kalahaṃ karissanti. ‘‘Tadā, deva, tehi saddhiṃ mayaṃ kiṃ karissāmā’’ti? ‘‘Tesaṃ vacanaṃ mā gaṇha. Yaṃ icchasi, taṃ ṭhānameva gaṇhāpehī’’ti. ‘‘Deva, te punappunaṃ āgantvā tumhākaṃ kathessanti, tena tumhākaṃ cittasukhaṃ na labhissati. Sace pana iccheyyātha, yāva mayaṃ nivesanāni gaṇhāma, tāva amhākaṃyeva manussā dovārikā assu. Tato te dvāraṃ alabhitvā nāgamissanti. Evaṃ sante tumhākampi cittasukhaṃ labhissatī’’ti. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸੋਪਾਨਪਾਦਮੂਲੇ ਸੋਪਾਨਸੀਸੇ ਮਹਾਦ੍વਾਰੇਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇਯੇવ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਪવਿਸਿਤੁਂ ਮਾ ਅਦਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਥ ਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤੁ ਨਿવੇਸਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਭਿਨ੍ਦਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਥਾ’’ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕਾਲਿਨ੍ਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਇਟ੍ਠਕਾ ਚ ਮਤ੍ਤਿਕਾ ਚ ਅਪਨੇਤੁਂ ਆਰਭਿਂਸੁ। ਰਾਜਮਾਤਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਸ੍ਸ, ਤਾਤਾ, ਮਮ ਗੇਹਂ ਭਿਨ੍ਦਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਭਿਨ੍ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਞ੍ਞੋ ਨਿવੇਸਨਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ। ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ ਇਧੇવ વਸਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਬਲવਾਹਨਂ, ਇਦਂ ਨਪ੍ਪਹੋਤਿ, ਅਞ੍ਞਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਗੇਹਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਂ ਨ ਜਾਨਾਥ, ਅਹਂ ਰਾਜਮਾਤਾ, ਇਦਾਨਿ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਯਂ ਰਞ੍ਞੋ વਚਨੇਨ ਭਿਨ੍ਦਾਮ, ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ વਾਰੇਹੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ વੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਦ੍વਾਰਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ‘‘ਮਾ ਪવਿਸਾ’’ਤਿ ਦੋવਾਰਿਕਾ વਾਰਯਿਂਸੁ। ‘‘ਅਹਂ ਰਾਜਮਾਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਮਯਂ ਤਂ ਜਾਨਾਮ, ਮਯਂ ਰਞ੍ਞਾ ‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਪવਿਸਿਤੁਂ ਮਾ ਅਦਤ੍ਥਾ’ਤਿ ਆਣਤ੍ਤਾ, ਗਚ੍ਛ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਗਹਣਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿવੇਸਨਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੀ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਏਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ‘‘ਕਿਂ ਇਧ ਕਰੋਸਿ, ਗਚ੍ਛਸਿ, ਨ ਗਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਗੀવਾਯ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਪਾਤੇਸਿ।
Mahāsatto sopānapādamūle sopānasīse mahādvāreti sabbattha attano manusseyeva ṭhapetvā ‘‘kassaci pavisituṃ mā adatthā’’ti vatvā atha rañño mātu nivesanaṃ gantvā ‘‘bhindanākāraṃ dassethā’’ti manusse āṇāpesi. Te dvārakoṭṭhakālindato paṭṭhāya iṭṭhakā ca mattikā ca apanetuṃ ārabhiṃsu. Rājamātā taṃ pavattiṃ sutvā āgantvā ‘‘kissa, tātā, mama gehaṃ bhindathā’’ti āha. ‘‘Mahosadhapaṇḍito bhindāpetvā attano rañño nivesanaṃ kātukāmo’’ti. ‘‘Yadi evaṃ idheva vasathā’’ti. ‘‘Amhākaṃ rañño mahantaṃ balavāhanaṃ, idaṃ nappahoti, aññaṃ mahantaṃ gehaṃ karissāmā’’ti. ‘‘Tumhe maṃ na jānātha, ahaṃ rājamātā, idāni puttassa santikaṃ gantvā jānissāmī’’ti. ‘‘Mayaṃ rañño vacanena bhindāma, sakkontī vārehī’’ti. Sā kujjhitvā ‘‘idāni vo kattabbaṃ jānissāmī’’ti rājadvāraṃ agamāsi. Atha naṃ ‘‘mā pavisā’’ti dovārikā vārayiṃsu. ‘‘Ahaṃ rājamātā’’ti. ‘‘Na mayaṃ taṃ jānāma, mayaṃ raññā ‘kassaci pavisituṃ mā adatthā’ti āṇattā, gaccha tva’’nti. Sā gahetabbagahaṇaṃ apassantī nivattitvā attano nivesanaṃ olokentī aṭṭhāsi. Atha naṃ eko puriso ‘‘kiṃ idha karosi, gacchasi, na gacchasī’’ti gīvāya gahetvā bhūmiyaṃ pātesi.
ਸਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਇਮੇ ਰਞ੍ਞੋ ਆਣਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਥਾ ਏવਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸੇવ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ ਮਹੋਸਧ, ਕਸ੍ਮਾ ਮਮ ਨਿવੇਸਨਂ ਭਿਨ੍ਦਾਪੇਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ ਕਥੇਸਿ, ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਠਿਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਪਨਸ੍ਸ ‘‘ਦੇવਿ, ਕਿਂ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤਾਤ, ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਸ੍ਮਾ ਮਮ ਗੇਹਂ ਭਿਨ੍ਦਾਪੇਤੀ’’ਤਿ? ‘‘વੇਦੇਹਰਞ੍ਞੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ, ਤਾਤ, ਏવਂ ਮਹਨ੍ਤੇ ਨਗਰੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨਿવੇਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਤਿ। ‘‘ਇਮਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਲਞ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਗੇਹਂ ਕਾਰੇਤੂ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવਿ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਗੇਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਲਞ੍ਜਸ੍ਸ ਗਹਿਤਭਾવਂ ਮਾ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਥਯਿਤ੍ਥ। ਮਾ ਨੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਲਞ੍ਜਂ ਦਤ੍વਾ ਗੇਹਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਾਪੇਤੁਕਾਮਾ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਾਧੁ, ਤਾਤ, ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਾ ਲਞ੍ਜਂ ਅਦਾਸੀ’’ਤਿ ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਲਜ੍ਜਨਕਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗੇਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਗੇਹਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਸੋਪਿ ਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੇਲ਼ੁਪੇਸਿਕਾਹਿ ਪਿਟ੍ਠਿਚਮ੍ਮੁਪ੍ਪਾਟਨਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਗਹਣਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ਗੇਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਤਸਹਸ੍ਸਮੇવ ਅਦਾਸਿ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਸਕਲਨਗਰੇ ਗੇਹਟ੍ਠਾਨਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇਨ ਲਞ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਕਹਾਪਣਾਨਞ੍ਞੇવ ਨવ ਕੋਟਿਯੋ ਜਾਤਾ।
Sā cintesi ‘‘addhā ime rañño āṇattā bhavissanti, itarathā evaṃ kātuṃ na sakkhissanti, paṇḍitasseva santikaṃ gacchissāmī’’ti. Sā gantvā ‘‘tāta mahosadha, kasmā mama nivesanaṃ bhindāpesī’’ti āha. So tāya saddhiṃ na kathesi, santike ṭhito puriso panassa ‘‘devi, kiṃ kathesī’’ti āha. ‘‘Tāta, mahosadhapaṇḍito kasmā mama gehaṃ bhindāpetī’’ti? ‘‘Vedeharañño vasanaṭṭhānaṃ kātu’’nti. ‘‘Kiṃ, tāta, evaṃ mahante nagare aññattha nivesanaṭṭhānaṃ na labbhatī’’ti maññati. ‘‘Imaṃ satasahassaṃ lañjaṃ gahetvā aññattha gehaṃ kāretū’’ti. ‘‘Sādhu, devi, tumhākaṃ gehaṃ vissajjāpessāmi, lañjassa gahitabhāvaṃ mā kassaci kathayittha. Mā no aññepi lañjaṃ datvā gehāni vissajjāpetukāmā ahesu’’nti. Sādhu, tāta, ‘‘rañño mātā lañjaṃ adāsī’’ti mayhampi lajjanakameva, tasmā na kassaci kathessāmīti. So ‘‘sādhū’’ti tassā santikā satasahassaṃ gahetvā gehaṃ vissajjāpetvā kevaṭṭassa gehaṃ agamāsi. Sopi dvāraṃ gantvā veḷupesikāhi piṭṭhicammuppāṭanaṃ labhitvā gahetabbagahaṇaṃ apassanto puna gehaṃ gantvā satasahassameva adāsi. Etenupāyena sakalanagare gehaṭṭhānaṃ gaṇhantena lañjaṃ gahetvā laddhakahāpaṇānaññeva nava koṭiyo jātā.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸਕਲਨਗਰਂ વਿਚਰਿਤ੍વਾ ਰਾਜਕੁਲਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਲਦ੍ਧਂ ਤੇ વਸਨਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਦੇਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ਗੇਹੇਸੁ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇਸੁ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਂ ਕਾਤੁਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ। ਬਹਿਨਗਰੇ ਗਾવੁਤਮਤ੍ਤੇ ਠਾਨੇ ਗਙ੍ਗਾਯ ਚ ਨਗਰਸ੍ਸ ਚ ਅਨ੍ਤਰੇ ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ વਸਨਨਗਰਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਨਗਰੇ ਯੁਜ੍ਝਿਤੁਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨੇવ ਸਕਸੇਨਾ, ਨ ਪਰਸੇਨਾ ਞਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ। ਬਹਿਨਗਰੇ ਪਨ ਸੁਖਂ ਯੁਦ੍ਧਂ ਕਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਬਹਿਨਗਰੇਯੇવ ਤੇ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਧੁ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤਯਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਿਤਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਂ ਕਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪਨ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਦਾਰੁਪਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨવਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਹਿ ਕਲਹਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਸੁਖਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਨਿਸਞ੍ਚਾਰਂ ਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਹਤ੍ਥੀ ਉਦਕਾਭਿਰਤਾ ਉਦਕੇਯੇવ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਉਦਕੇ ਆવਿਲੇ ਜਾਤੇ ‘ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਆਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਸਨ੍ਨਂ ਉਦਕਂ ਪਾਤੁਂ ਨ ਲਭਾਮਾ’ਤਿ ਸਚੇ ਨਾਗਰਾ ਕੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਸਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ । ਰਾਜਾ ‘‘વਿਸ੍ਸਤ੍ਥਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਹਤ੍ਥੀ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਗਰੇ ਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਸਿ – ‘‘ਯੋ ਇਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਨਗਰਮਾਪਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਹਸ੍ਸਦਣ੍ਡੋ’’ਤਿ।
Mahāsatto sakalanagaraṃ vicaritvā rājakulaṃ agamāsi. Atha naṃ rājā pucchi ‘‘kiṃ, paṇḍita, laddhaṃ te vasanaṭṭhāna’’nti? ‘‘Mahārāja, adentā nāma natthi, apica kho pana gehesu gayhamānesu kilamanti. Tesaṃ piyavippayogaṃ kātuṃ amhākaṃ ayuttaṃ. Bahinagare gāvutamatte ṭhāne gaṅgāya ca nagarassa ca antare asukaṭṭhāne amhākaṃ rañño vasananagaraṃ karissāmī’’ti. Taṃ sutvā rājā ‘‘antonagare yujjhitumpi dukkhaṃ, neva sakasenā, na parasenā ñātuṃ sakkā. Bahinagare pana sukhaṃ yuddhaṃ kātuṃ, tasmā bahinagareyeva te koṭṭetvā māressāmā’’ti tussitvā ‘‘sādhu, paṇḍita, tayā sallakkhitaṭṭhāneyeva kārehī’’ti āha. ‘‘Mahārāja, ahaṃ kāressāmi, tumhākaṃ pana manussehi dārupaṇṇādīnaṃ atthāya amhākaṃ navakammaṭṭhānaṃ nāgantabbaṃ. Āgacchantā hi kalahaṃ karissanti, teneva tumhākañca amhākañca cittasukhaṃ na bhavissatī’’ti. ‘‘Sādhu, paṇḍita, tena passena nisañcāraṃ kārehī’’ti. ‘‘Deva, amhākaṃ hatthī udakābhiratā udakeyeva kīḷissanti. Udake āvile jāte ‘mahosadhassa āgatakālato paṭṭhāya pasannaṃ udakaṃ pātuṃ na labhāmā’ti sace nāgarā kujjhissanti, tampi sahitabba’’nti . Rājā ‘‘vissatthā tumhākaṃ hatthī kīḷantū’’ti vatvā nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘yo ito nikkhamitvā mahosadhassa nagaramāpitaṭṭhānaṃ gacchati, tassa sahassadaṇḍo’’ti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਸਂ ਆਦਾਯ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਤੁਂ ਆਰਭਿ। ਪਾਰਗਙ੍ਗਾਯ વਗ੍ਗੁਲਿਂ ਨਾਮ ਗਾਮਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਥવਾਹਨਞ੍ਚੇવ ਗੋਬਲਿਬਦ੍ਦਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਗਰਕਰਣਂ વਿਚਾਰੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਾਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗਕਮ੍ਮਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ। ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਗਙ੍ਗਾਤਿਤ੍ਥੇ ਅਹੋਸਿ। ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਾਨਿ ਯੋਧਸਤਾਨਿ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਂ ਖਣਨ੍ਤਿ। ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ ਚਮ੍ਮਪਸਿਬ੍ਬਕੇਹਿ વਾਲੁਕਪਂਸੁਂ ਹਰਿਤ੍વਾ ਗਙ੍ਗਾਯ ਪਾਤੇਨ੍ਤਿ। ਪਾਤਿਤਪਾਤਿਤਂ ਪਂਸੁਂ ਹਤ੍ਥੀ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਗਙ੍ਗਾ ਆਲ਼ੁਲਾ ਸਨ੍ਦਤਿ। ਨਗਰવਾਸਿਨੋ ‘‘ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਆਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਸਨ੍ਨਂ ਉਦਕਂ ਪਾਤੁਂ ਨ ਲਭਾਮ, ਗਙ੍ਗਾ ਆਲ਼ੁਲਾ ਸਨ੍ਦਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤਿ ‘‘ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਕਿਰ ਹਤ੍ਥੀ ਉਦਕਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾ ਗਙ੍ਗਾਯ ਕਦ੍ਦਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਗਙ੍ਗਾ ਆਲ਼ੁਲਾ ਸਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ।
Mahāsatto rājānaṃ vanditvā attano parisaṃ ādāya nikkhamitvā yathāparicchinnaṭṭhāne nagaraṃ māpetuṃ ārabhi. Pāragaṅgāya vagguliṃ nāma gāmaṃ kāretvā hatthiassarathavāhanañceva gobalibaddañca tattha ṭhapetvā nagarakaraṇaṃ vicārento ‘‘ettakā idaṃ karontū’’ti sabbakammāni vibhajitvā umaṅgakammaṃ paṭṭhapesi. Mahāumaṅgadvāraṃ gaṅgātitthe ahosi. Saṭṭhimattāni yodhasatāni mahāumaṅgaṃ khaṇanti. Mahantehi cammapasibbakehi vālukapaṃsuṃ haritvā gaṅgāya pātenti. Pātitapātitaṃ paṃsuṃ hatthī maddanti, gaṅgā āḷulā sandati. Nagaravāsino ‘‘mahosadhassa āgatakālato paṭṭhāya pasannaṃ udakaṃ pātuṃ na labhāma, gaṅgā āḷulā sandati, kiṃ nu kho eta’’nti vadanti. Atha nesaṃ paṇḍitassa upanikkhittakapurisā ārocenti ‘‘mahosadhassa kira hatthī udakaṃ kīḷantā gaṅgāya kaddamaṃ karonti, tena gaṅgā āḷulā sandatī’’ti.
ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਨਾਮ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਮਙ੍ਗੇ ਮੂਲਾਨਿ વਾ ਖਾਣੁਕਾਨਿ વਾ ਮਰੁਮ੍ਬਾਨਿ વਾ ਪਾਸਾਣਾਨਿ વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭੂਮਿਯਂ ਪવਿਸਿਂਸੁ। ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਂ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਗਰੇ ਅਹੋਸਿ। ਤੀਣਿ ਪੁਰਿਸਸਤਾਨਿ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗਂ ਖਣਨ੍ਤਿ , ਚਮ੍ਮਪਸਿਬ੍ਬਕੇਹਿ ਪਂਸੁਂਹਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਪਾਤੇਨ੍ਤਿ। ਪਾਤਿਤਪਾਤਿਤਂ ਉਦਕੇਨ ਮਦ੍ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਪਾਕਾਰਂ ਚਿਨਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਾਨਿ વਾ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਸ੍ਸ ਪવਿਸਨਦ੍વਾਰਂ ਨਗਰੇ ਅਹੋਸਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧੇਨ ਯਨ੍ਤਯੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਏਕਾਯ ਆਣਿਯਾ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਪਿਧੀਯਤਿ, ਏਕਾਯ ਆਣਿਯਾ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ વਿવਰੀਯਤਿ। ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਸ੍ਸ ਦ੍વੀਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਇਟ੍ਠਕਾਹਿ ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਸੁਧਾਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰੇਸਿ, ਮਤ੍ਥਕੇ ਫਲਕੇਨ ਛਨ੍ਨਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਉਲ੍ਲੋਕਂ ਮਤ੍ਤਿਕਾਯ ਲਿਮ੍ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਸੇਤਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਸੀਤਿ ਮਹਾਦ੍વਾਰਾਨਿ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਯਨ੍ਤਯੁਤ੍ਤਾਨੇવ। ਏਕਾਯ ਆਣਿਯਾ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਪਿਧੀਯਨ੍ਤਿ, ਏਕਾਯ ਆਣਿਯਾ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ વਿવਰੀਯਨ੍ਤਿ। ਦ੍વੀਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਅਨੇਕਸਤਦੀਪਾਲਯਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਤੇਪਿ ਯਨ੍ਤਯੁਤ੍ਤਾਯੇવ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਿવਰਿਯਮਾਨੇ ਸਬ੍ਬੇ વਿવਰੀਯਨ੍ਤਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਿਧੀਯਮਾਨੇ ਸਬ੍ਬੇ ਪਿਧੀਯਨ੍ਤਿ। ਦ੍વੀਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਏਕਸਤਾਨਂ ਖਤ੍ਤਿਯਾਨਂ ਏਕਸਤਸਯਨਗਬ੍ਭਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਗਬ੍ਭੇ ਨਾਨਾવਣ੍ਣਪਚ੍ਚਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਤਂ ਏਕੇਕਂ ਮਹਾਸਯਨਂ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤਂ, ਏਕੇਕਂ ਮਹਾਸਯਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਏਕੇਕਂ ਮਾਤੁਗਾਮਰੂਪਕਂ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਤਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਅਪਰਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਞਾਤੁਂ, ਅਪਿਚ ਉਮਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਕੁਸਲਾ ਚਿਤ੍ਤਕਾਰਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਸਕ੍ਕવਿਲਾਸਸਿਨੇਰੁਸਤ੍ਤਪਰਿਭਣ੍ਡਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਾਗਰਸਤ੍ਤਮਹਾਸਰ- ਚਤੁਮਹਾਦੀਪ-ਹਿਮવਨ੍ਤ-ਅਨੋਤਤ੍ਤਸਰ-ਮਨੋਸਿਲਾਤਲ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯ-ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦਿਛਕਾਮਾવਚਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋਪਿ ਸਬ੍ਬਾ ਉਮਙ੍ਗੇਯੇવ ਦਸ੍ਸਯਿਂਸੁ। ਭੂਮਿਯਂ ਰਜਤਪਟ੍ਟવਣ੍ਣਾ વਾਲੁਕਾ ਓਕਿਰਿਂਸੁ, ਉਪਰਿ ਉਲ੍ਲੋਕਪਦੁਮਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਸੁਂ। ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇ ਆਪਣੇਪਿ ਦਸ੍ਸਯਿਂਸੁ। ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਗਨ੍ਧਦਾਮਪੁਪ੍ਫਦਾਮਾਦੀਨਿ ਓਲਮ੍ਬੇਤ੍વਾ ਸੁਧਮ੍ਮਾਦੇવਸਭਂ વਿਯ ਉਮਙ੍ਗਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਂਸੁ।
Bodhisattānaṃ adhippāyo nāma samijjhati, tasmā umaṅge mūlāni vā khāṇukāni vā marumbāni vā pāsāṇāni vā sabbepi bhūmiyaṃ pavisiṃsu. Jaṅghaumaṅgassa dvāraṃ tasmiṃyeva nagare ahosi. Tīṇi purisasatāni jaṅghaumaṅgaṃ khaṇanti , cammapasibbakehi paṃsuṃharitvā tasmiṃ nagare pātenti. Pātitapātitaṃ udakena maddāpetvā pākāraṃ cinanti, aññāni vā kammāni karonti. Mahāumaṅgassa pavisanadvāraṃ nagare ahosi aṭṭhārasahatthubbedhena yantayuttadvārena samannāgataṃ. Tañhi ekāya āṇiyā akkantāya pidhīyati, ekāya āṇiyā akkantāya vivarīyati. Mahāumaṅgassa dvīsu passesu iṭṭhakāhi cinitvā sudhākammaṃ kāresi, matthake phalakena channaṃ kāretvā ullokaṃ mattikāya limpāpetvā setakammaṃ kāretvā cittakammaṃ kāresi. Sabbāni panettha asīti mahādvārāni catusaṭṭhi cūḷadvārāni ahesuṃ, sabbāni yantayuttāneva. Ekāya āṇiyā akkantāya sabbāneva pidhīyanti, ekāya āṇiyā akkantāya sabbāneva vivarīyanti. Dvīsu passesu anekasatadīpālayā ahesuṃ, tepi yantayuttāyeva. Ekasmiṃ vivariyamāne sabbe vivarīyanti, ekasmiṃ pidhīyamāne sabbe pidhīyanti. Dvīsu passesu ekasatānaṃ khattiyānaṃ ekasatasayanagabbhā ahesuṃ. Ekekasmiṃ gabbhe nānāvaṇṇapaccattharaṇatthataṃ ekekaṃ mahāsayanaṃ samussitasetacchattaṃ, ekekaṃ mahāsayanaṃ nissāya ekekaṃ mātugāmarūpakaṃ uttamarūpadharaṃ patiṭṭhitaṃ. Taṃ hatthena aparāmasitvā ‘‘manussarūpa’’nti na sakkā ñātuṃ, apica umaṅgassa ubhosu passesu kusalā cittakārā nānappakāraṃ cittakammaṃ kariṃsu. Sakkavilāsasinerusattaparibhaṇḍacakkavāḷasāgarasattamahāsara- catumahādīpa-himavanta-anotattasara-manosilātala candimasūriya-cātumahārājikādichakāmāvacarasampattiyopi sabbā umaṅgeyeva dassayiṃsu. Bhūmiyaṃ rajatapaṭṭavaṇṇā vālukā okiriṃsu, upari ullokapadumāni dassesuṃ. Ubhosu passesu nānappakāre āpaṇepi dassayiṃsu. Tesu tesu ṭhānesu gandhadāmapupphadāmādīni olambetvā sudhammādevasabhaṃ viya umaṅgaṃ alaṅkariṃsu.
ਤਾਨਿਪਿ ਖੋ ਤੀਣਿ વਡ੍ਢਕਿਸਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਨਾવਾਸਤਾਨਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਪਰਿਕਮ੍ਮਾਨਂ ਦਬ੍ਬਸਮ੍ਭਾਰਾਨਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਗਙ੍ਗਾਯ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ । ਤਾਨਿ ਸੋ ਨਗਰੇ ਉਪਯੋਗਂ ਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਯਾ ਆਣਤ੍ਤਦਿવਸੇਯੇવ ਆਹਰੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਾવਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਾਪੇਸਿ। ਨਗਰੇ ਉਦਕਪਰਿਖਾ, ਕਦ੍ਦਮਪਰਿਖਾ, ਸੁਕ੍ਖਪਰਿਖਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਰਿਖਾਯੋ ਕਾਰੇਸਿ। ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥੋ ਪਾਕਾਰੋ ਗੋਪੁਰਟ੍ਟਾਲਕੋ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਾਦਯੋ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯੋਤਿ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਨਿਟ੍ਠਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਇਤਿ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗੋ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗੋ ਨਗਰਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਚਤੂਹਿ ਮਾਸੇਹਿ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਚਤੁਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਆਗਮਨਤ੍ਥਾਯ ਦੂਤਂ ਪਾਹੇਸਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Tānipi kho tīṇi vaḍḍhakisatāni tīṇi nāvāsatāni bandhitvā niṭṭhitaparikammānaṃ dabbasambhārānaṃ pūretvā gaṅgāya āharitvā paṇḍitassa ārocesuṃ . Tāni so nagare upayogaṃ netvā ‘‘mayā āṇattadivaseyeva āhareyyāthā’’ti vatvā nāvā paṭicchannaṭṭhāne ṭhapāpesi. Nagare udakaparikhā, kaddamaparikhā, sukkhaparikhāti tisso parikhāyo kāresi. Aṭṭhārasahattho pākāro gopuraṭṭālako rājanivesanāni hatthisālādayo pokkharaṇiyoti sabbametaṃ niṭṭhaṃ agamāsi. Iti mahāumaṅgo jaṅghaumaṅgo nagaranti sabbametaṃ catūhi māsehi niṭṭhitaṃ. Atha mahāsatto catumāsaccayena rañño āgamanatthāya dūtaṃ pāhesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੩੭.
637.
‘‘ਨਿવੇਸਨਾਨਿ ਮਾਪੇਤ੍વਾ, વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Nivesanāni māpetvā, vedehassa yasassino;
ਅਥਸ੍ਸ ਪਾਹਿਣੀ ਦੂਤਂ, વੇਦੇਹਂ ਮਿਥਿਲਗ੍ਗਹਂ।
Athassa pāhiṇī dūtaṃ, vedehaṃ mithilaggahaṃ;
ਏਹਿ ਦਾਨਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾਪਿਤਂ ਤੇ ਨਿવੇਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Ehi dāni mahārāja, māpitaṃ te nivesana’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਪਾਹਿਣੀਤਿ ਪੇਸੇਸਿ।
Tattha pāhiṇīti pesesi.
ਰਾਜਾ ਦੂਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Rājā dūtassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacitto hutvā mahantena parivārena nagarā nikkhami. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੩੮.
638.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਰਾਜਾ ਪਾਯਾਸਿ, ਸੇਨਾਯ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਯਾ।
‘‘Tato ca rājā pāyāsi, senāya caturaṅgiyā;
ਅਨਨ੍ਤવਾਹਨਂ ਦਟ੍ਠੁਂ, ਫੀਤਂ ਕਪਿਲਿਯਂ ਪੁਰ’’ਨ੍ਤਿ॥
Anantavāhanaṃ daṭṭhuṃ, phītaṃ kapiliyaṃ pura’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਅਨਨ੍ਤવਾਹਨਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਮਿਤਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦਿવਾਹਨਂ। ਕਪਿਲਿਯਂ ਪੁਰਨ੍ਤਿ ਕਪਿਲਰਟ੍ਠੇ ਮਾਪਿਤਂ ਨਗਰਂ।
Tattha anantavāhananti aparimitahatthiassādivāhanaṃ. Kapiliyaṃ puranti kapilaraṭṭhe māpitaṃ nagaraṃ.
ਸੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਨਗਰਂ ਪવੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਪਾਸਾਦવਰਗਤੋ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਥੋਕਂ વਿਸ੍ਸਮਿਤ੍વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਗਤਭਾવਂ ਞਾਪੇਤੁਂ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਦੂਤਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
So anupubbena gantvā gaṅgātīraṃ pāpuṇi. Atha naṃ mahāsatto paccuggantvā attanā katanagaraṃ pavesesi. So tattha pāsādavaragato nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā thokaṃ vissamitvā sāyanhasamaye attano āgatabhāvaṃ ñāpetuṃ cūḷanirañño dūtaṃ pesesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੩੯.
639.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਖੋ ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਹਿਣਿ।
‘‘Tato ca kho so gantvāna, brahmadattassa pāhiṇi;
ਆਗਤੋਸ੍ਮਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਤવ ਪਾਦਾਨਿ વਨ੍ਦਿਤੁਂ॥
Āgatosmi mahārāja, tava pādāni vandituṃ.
੬੪੦.
640.
‘‘ਦਦਾਹਿ ਦਾਨਿ ਮੇ ਭਰਿਯਂ, ਨਾਰਿਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸੋਭਿਨਿਂ।
‘‘Dadāhi dāni me bhariyaṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਦਾਸੀਗਣਪੁਰਕ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhata’’nti.
ਤਤ੍ਥ વਨ੍ਦਿਤੁਨ੍ਤਿ વੇਦੇਹੋ ਮਹਲ੍ਲਕੋ, ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਨਤ੍ਤਮਤ੍ਤੋਪਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਮੁਚ੍ਛਿਤੋ ਪਨ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਜਾਮਾਤਰੇਨ ਨਾਮ ਸਸੁਰੋ વਨ੍ਦਨੀਯੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋવ વਨ੍ਦਨਸਾਸਨਂ ਪਹਿਣਿ। ਦਦਾਹਿ ਦਾਨੀਤਿ ਅਹਂ ਤਯਾ ‘‘ਧੀਤਰਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪਿਤੋ, ਤਂ ਮੇ ਇਦਾਨਿ ਦੇਹੀਤਿ ਪਹਿਣਿ। ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰੇਨ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ।
Tattha vanditunti vedeho mahallako, cūḷanirājā tassa puttanattamattopi na hoti, kilesavasena mucchito pana hutvā ‘‘jāmātarena nāma sasuro vandanīyo’’ti cintetvā tassa cittaṃ ajānantova vandanasāsanaṃ pahiṇi. Dadāhi dānīti ahaṃ tayā ‘‘dhītaraṃ dassāmī’’ti pakkosāpito, taṃ me idāni dehīti pahiṇi. Suvaṇṇena paṭicchannanti suvaṇṇālaṅkārena paṭimaṇḍitaṃ.
ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਦੂਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੋ ਕੁਹਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨੇਸਂ ਸੀਸਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕੇવਲਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਦੂਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Cūḷanirājā dūtassa vacanaṃ sutvā somanassappatto ‘‘idāni me paccāmitto kuhiṃ gamissati, ubhinnampi nesaṃ sīsāni chinditvā jayapānaṃ pivissāmā’’ti cintetvā kevalaṃ somanassaṃ dassento dūtassa sakkāraṃ katvā anantaraṃ gāthamāha –
੬੪੧.
641.
‘‘ਸ੍વਾਗਤਂ ਤੇવ વੇਦੇਹ, ਅਥੋ ਤੇ ਅਦੁਰਾਗਤਂ।
‘‘Svāgataṃ teva vedeha, atho te adurāgataṃ;
ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛ, ਅਹਂ ਕਞ੍ਞਂ ਦਦਾਮਿ ਤੇ।
Nakkhattaññeva paripuccha, ahaṃ kaññaṃ dadāmi te;
ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਦਾਸੀਗਣਪੁਰਕ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhata’’nti.
ਤਤ੍ਥ વੇਦੇਹਾਤਿ વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਂ ਪੁਰਤੋ ਠਿਤਂ વਿਯ ਆਲਪਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘ਏવਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਦੇਹੀ’’ਤਿ ਦੂਤਂ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ।
Tattha vedehāti vedehassa sāsanaṃ sutvā taṃ purato ṭhitaṃ viya ālapati. Atha vā ‘‘evaṃ brahmadattena vuttanti vadehī’’ti dūtaṃ āṇāpento evamāha.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦੂਤੋ વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਮਙ੍ਗਲਕਿਰਿਯਾਯ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕਿਰ ਜਾਨਾਹਿ, ਰਾਜਾ ਤੇ ਧੀਤਰਂ ਦੇਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ‘‘ਅਜ੍ਜੇવ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਸੋਭਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਨ ਦੂਤਂ ਪਹਿਣਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā dūto vedehassa santikaṃ gantvā ‘‘deva, maṅgalakiriyāya anucchavikaṃ nakkhattaṃ kira jānāhi, rājā te dhītaraṃ detī’’ti āha. So ‘‘ajjeva nakkhattaṃ sobhana’’nti puna dūtaṃ pahiṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੪੨.
642.
‘‘ਤਤੋ ਚ ਰਾਜਾ વੇਦੇਹੋ, ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਥ।
‘‘Tato ca rājā vedeho, nakkhattaṃ paripucchatha;
ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਹਿਣਿ॥
Nakkhattaṃ paripucchitvā, brahmadattassa pāhiṇi.
੬੪੩.
643.
‘‘ਦਦਾਹਿ ਦਾਨਿ ਮੇ ਭਰਿਯਂ, ਨਾਰਿਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸੋਭਿਨਿਂ।
‘‘Dadāhi dāni me bhariyaṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਦਾਸੀਗਣਪੁਰਕ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhata’’nti.
ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾਪਿ –
Cūḷanirājāpi –
੬੪੪.
644.
‘‘ਦਦਾਮਿ ਦਾਨਿ ਤੇ ਭਰਿਯਂ, ਨਾਰਿਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸੋਭਿਨਿਂ।
‘‘Dadāmi dāni te bhariyaṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਦਾਸੀਗਣਪੁਰਕ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhata’’nti. –
ਇਮਂ ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਪੇਸੇਮਿ, ਇਦਾਨਿ ਪੇਸੇਮੀ’’ਤਿ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜੂਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਅਦਾਸਿ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਬ੍ਬੇ ਯੁਦ੍ਧਸਜ੍ਜਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੁ, ਅਜ੍ਜ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਸੀਸਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸ੍વੇ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਂਸੁ। ਸਯਂ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਨ ਮਾਤਰਂ ਚਲਾਕਦੇવਿਞ੍ਚ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਂ, ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਞ੍ਚ, ਪੁਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਞ੍ਚ, ਧੀਤਰਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਞ੍ਚਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨੇ ਓਰੋਧੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਾਸਾਦੇ ਨਿવਾਸਾਪੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ વੇਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਚੇવ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਤਸੇਨਾਯ ਚ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਸਿ । ਕੇਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸੁਰਂ ਪਿવਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਮਚ੍ਛਮਂਸਾਦੀਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਦੂਰਮਗ੍ਗਾ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਕਿਲਨ੍ਤਾ ਸਯਨ੍ਤਿ। વਿਦੇਹਰਾਜਾ ਪਨ ਸੇਨਕਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚਗਣਪਰਿવੁਤੋ ਅਲਙ੍ਕਤਮਹਾਤਲੇ ਨਿਸੀਦਿ।
Imaṃ gāthaṃ vatvā ‘‘idāni pesemi, idāni pesemī’’ti musāvādaṃ katvā ekasatarājūnaṃ saññaṃ adāsi ‘‘aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhāya senāya saddhiṃ sabbe yuddhasajjā hutvā nikkhamantu, ajja ubhinnampi paccatthikānaṃ sīsāni chinditvā sve jayapānaṃ pivissāmā’’ti. Te sabbepi nikkhamiṃsu. Sayaṃ nikkhanto pana mātaraṃ calākadeviñca aggamahesiṃ, nandādeviñca, puttaṃ pañcālacandañca, dhītaraṃ pañcālacandiñcāti cattāro jane orodhehi saddhiṃ pāsāde nivāsāpetvā nikkhami. Bodhisattopi vedeharañño ceva tena saddhiṃ āgatasenāya ca mahantaṃ sakkāraṃ kāresi . Keci manussā suraṃ pivanti, keci macchamaṃsādīni khādanti, keci dūramaggā āgatattā kilantā sayanti. Videharājā pana senakādayo cattāro paṇḍite gahetvā amaccagaṇaparivuto alaṅkatamahātale nisīdi.
ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾਪਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇਨਾਯ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਗਰਂ ਤਿਸਨ੍ਤਿਂ ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾਹਿ ਉਕ੍ਕਾਹਿ ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਹਿ ਅਰੁਣੇ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਯੇવ ਗਹਣਸਜ੍ਜੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯੋਧਾਨਂ ਤੀਣਿ ਸਤਾਨਿ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਰਞ੍ਚ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਧੀਤਰਞ੍ਚ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗੇਨ ਆਨੇਤ੍વਾ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗੇਨ ਨੇਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਤੋ ਬਹਿ ਅਕਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਉਮਙ੍ਗੇਯੇવ ਠਪੇਤ੍વਾ ਯਾવ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਆਗਮਨਾ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਠਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਆਗਮਨਕਾਲੇ ਉਮਙ੍ਗਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰੇ ਮਹਾવਿਸਾਲਮਾਲ਼ਕੇ ਠਪੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੋਪਾਨਪਾਦਮੂਲੇ ਫਲਕਸਨ੍ਥਰਣਂ ਉਗ੍ਘਾਟੇਤ੍વਾ ਸੋਪਾਨਪਾਦਮੂਲੇ ਸੋਪਾਨਸੀਸੇ ਮਹਾਤਲੇਤਿ ਏਤ੍ਤਕੇ ਠਾਨੇ ਆਰਕ੍ਖਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚ ਖੁਜ੍ਜਾਦਿਪਰਿਚਾਰਿਕਾਯੋ ਚ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇਸੁ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਪਰਿਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਹਿਂਸੁ। ਤਦਾ ਚਲਾਕਦੇવੀ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਞ੍ਚ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਰਾਜਧੀਤਰਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਕੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਸਯਨੇਯੇવ ਸਯਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਯੋਧਾ ਗਬ੍ਭਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕੋਸਿਂਸੁ। ਸਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਦੇવਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ વੇਦੇਹਞ੍ਚ ਮਹੋਸਧਞ੍ਚ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਏਕਰਜ੍ਜਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਯਸੇਨ ਅਜ੍ਜ ਮਹਾਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਨ੍ਤੋ ਤੁਮ੍ਹੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਜਨੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਨੇਹੀ’’ਤਿ ਅਮ੍ਹੇ ਪਹਿਣੀਤਿ।
Cūḷanirājāpi aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhāya senāya sabbaṃ taṃ nagaraṃ tisantiṃ catusaṅkhepaṃ parikkhipitvā anekasatasahassāhi ukkāhi dhāriyamānāhi aruṇe uggacchanteyeva gahaṇasajjo hutvā aṭṭhāsi. Taṃ ñatvā mahāsatto attano yodhānaṃ tīṇi satāni pesesi ‘‘tumhe jaṅghaumaṅgena gantvā rañño mātarañca aggamahesiñca puttañca dhītarañca jaṅghaumaṅgena ānetvā mahāumaṅgena netvā umaṅgadvārato bahi akatvā antoumaṅgeyeva ṭhapetvā yāva amhākaṃ āgamanā rakkhantā tattha ṭhatvā amhākaṃ āgamanakāle umaṅgā nīharitvā umaṅgadvāre mahāvisālamāḷake ṭhapethā’’ti. Te tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā jaṅghaumaṅgena gantvā sopānapādamūle phalakasantharaṇaṃ ugghāṭetvā sopānapādamūle sopānasīse mahātaleti ettake ṭhāne ārakkhamanusse ca khujjādiparicārikāyo ca hatthapādesu bandhitvā mukhañca pidahitvā tattha tattha paṭicchannaṭṭhāne ṭhapetvā rañño paṭiyattaṃ khādanīyabhojanīyaṃ kiñci khāditvā kiñci bhinditvā cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā aparibhogaṃ katvā chaḍḍetvā uparipāsādaṃ abhiruhiṃsu. Tadā calākadevī nandādeviñca rājaputtañca rājadhītarañca gahetvā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti maññamānā attanā saddhiṃ ekasayaneyeva sayāpesi. Te yodhā gabbhadvāre ṭhatvā pakkosiṃsu. Sā nikkhamitvā ‘‘kiṃ, tātā’’ti āha. ‘‘Devi, amhākaṃ rājā vedehañca mahosadhañca jīvitakkhayaṃ pāpetvā sakalajambudīpe ekarajjaṃ katvā ekasatarājaparivuto mahantena yasena ajja mahājayapānaṃ pivanto tumhe cattāropi jane gahetvā ānehī’’ti amhe pahiṇīti.
ਤੇਪਿ ਤੇਸਂ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਪਾਸਾਦਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਸੋਪਾਨਪਾਦਮੂਲਂ ਅਗਮਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗਂ ਪવਿਸਿਂਸੁ। ਤੇ ਆਹਂਸੁ ‘‘ਮਯਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਇਧ વਸਨ੍ਤਾ ਇਮਂ વੀਥਿਂ ਨ ਓਤਿਣ੍ਣਪੁਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦੇવਿ, ਇਮਂ વੀਥਿਂ ਨ ਸਬ੍ਬਦਾ ਓਤਰਨ੍ਤਿ, ਮਙ੍ਗਲવੀਥਿ ਨਾਮੇਸਾ, ਅਜ੍ਜ ਮਙ੍ਗਲਦਿવਸਭਾવੇਨ ਰਾਜਾ ਇਮਿਨਾ ਮਗ੍ਗੇਨ ਆਨੇਤੁਂ ਆਣਾਪੇਸੀ’’ਤਿ। ਤੇ ਤੇਸਂ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਂਸੁ। ਅਥੇਕਚ੍ਚੇ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਏਕਚ੍ਚੇ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਰਾਜਨਿવੇਸਨੇ ਰਤਨਗਬ੍ਭੇ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਯਥਿਚ੍ਛਿਤਂ ਰਤਨਸਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਮਿਂਸੁ। ਇਤਰੇਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਰਤੋ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਂ ਪਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਤਦੇવਸਭਂ વਿਯ ਉਮਙ੍ਗਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥਾਯ ਸਜ੍ਜਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਅਥ ਨੇ ਗਙ੍ਗਾਯ ਅવਿਦੂਰਠਾਨਂ ਨੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਉਮਙ੍ਗੇਯੇવ ਅਲਙ੍ਕਤਗਬ੍ਭੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਏਕਚ੍ਚੇ ਆਰਕ੍ਖਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਏਕਚ੍ਚੇ ਤੇਸਂ ਆਨੀਤਭਾવਂ ਞਾਪੇਤੁਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਮਨੋਰਥੋ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਕਿਲੇਸਾਤੁਰਤਾਯ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਧੀਤਰਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਧੀਤਰਂ ਪੇਸੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ વਾਤਪਾਨੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਨੇਕੇਹਿ ਉਕ੍ਕਾਸਤਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਏਕੋਭਾਸਂ ਜਾਤਂ ਨਗਰਂ ਮਹਤਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਪਰਿવੁਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਆਸਙ੍ਕਿਤਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Tepi tesaṃ vacanaṃ saddahitvā pāsādā otaritvā sopānapādamūlaṃ agamiṃsu. Atha ne gahetvā jaṅghaumaṅgaṃ pavisiṃsu. Te āhaṃsu ‘‘mayaṃ ettakaṃ kālaṃ idha vasantā imaṃ vīthiṃ na otiṇṇapubbā’’ti. ‘‘Devi, imaṃ vīthiṃ na sabbadā otaranti, maṅgalavīthi nāmesā, ajja maṅgaladivasabhāvena rājā iminā maggena ānetuṃ āṇāpesī’’ti. Te tesaṃ vacanaṃ saddahiṃsu. Athekacce te cattāro gahetvā gacchiṃsu. Ekacce nivattitvā rājanivesane ratanagabbhe vivaritvā yathicchitaṃ ratanasāraṃ gahetvā āgamiṃsu. Itarepi cattāro khattiyā purato mahāumaṅgaṃ patvā alaṅkatadevasabhaṃ viya umaṅgaṃ disvā ‘‘rañño atthāya sajjita’’nti saññaṃ kariṃsu. Atha ne gaṅgāya avidūraṭhānaṃ netvā antoumaṅgeyeva alaṅkatagabbhe nisīdāpetvā ekacce ārakkhaṃ gahetvā acchiṃsu. Ekacce tesaṃ ānītabhāvaṃ ñāpetuṃ gantvā bodhisattassa ārocesuṃ. So tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘idāni me manoratho matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti somanassajāto rañño santikaṃ gantvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Rājāpi kilesāturatāya ‘‘idāni me dhītaraṃ pesessati, idāni me dhītaraṃ pesessatī’’ti pallaṅkato uṭṭhāya vātapānena olokento anekehi ukkāsatasahassehi ekobhāsaṃ jātaṃ nagaraṃ mahatiyā senāya parivutaṃ disvā āsaṅkitaparisaṅkito ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti paṇḍitehi saddhiṃ mantento gāthamāha –
੬੪੫.
645.
‘‘ਹਤ੍ਥੀ ਅਸ੍ਸਾ ਰਥਾ ਪਤ੍ਤੀ, ਸੇਨਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વਮ੍ਮਿਤਾ।
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā tiṭṭhanti vammitā;
ਉਕ੍ਕਾ ਪਦਿਤ੍ਤਾ ਝਾਯਨ੍ਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ॥
Ukkā padittā jhāyanti, kiṃ nu maññanti paṇḍitā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਂ ਨੁ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੀਤਿ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਤੁਟ੍ਠੋ, ਉਦਾਹੁ ਕੁਦ੍ਧੋ, ਕਿਂ ਨੁ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ।
Tattha kiṃ nu maññantīti cūḷanirājā amhākaṃ tuṭṭho, udāhu kuddho, kiṃ nu paṇḍitā maññantīti pucchi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੇਨਕੋ ਆਹ – ‘‘ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤਿਬਹੂ ਉਕ੍ਕਾ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ, ਰਾਜਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦਾਤੁਂ ਧੀਤਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਤਿ ਮਞ੍ਞੇ’’ਤਿ। ਪੁਕ੍ਕੁਸੋਪਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਤੁਂ ਆਰਕ੍ਖਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਤੇਸਂ ਯਂ ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਪਨ ‘‘ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਸੇਨਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ, ਅਸੁਕਟ੍ਠਾਨੇ ਆਰਕ੍ਖਂ ਗਣ੍ਹਥ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਹੋਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਸਨ੍ਨਦ੍ਧਪਞ੍ਚਾવੁਧਂ ਸੇਨਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਮਰਣਭਯਭੀਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਨ੍ਤੋ ਇਤਰਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā senako āha – ‘‘mā cintayittha, mahārāja, atibahū ukkā paññāyanti, rājā tumhākaṃ dātuṃ dhītaraṃ gahetvā eti maññe’’ti. Pukkusopi ‘‘tumhākaṃ āgantukasakkāraṃ kātuṃ ārakkhaṃ gahetvā ṭhito bhavissatī’’ti āha. Evaṃ tesaṃ yaṃ yaṃ ruccati, taṃ taṃ kathayiṃsu. Rājā pana ‘‘asukaṭṭhāne senā tiṭṭhantu, asukaṭṭhāne ārakkhaṃ gaṇhatha, appamattā hothā’’ti vadantānaṃ saddaṃ sutvā olokento sannaddhapañcāvudhaṃ senaṃ passitvā maraṇabhayabhīto hutvā mahāsattassa kathaṃ paccāsīsanto itaraṃ gāthamāha –
੬੪੬.
646.
‘‘ਹਤ੍ਥੀ ਅਸ੍ਸਾ ਰਥਾ ਪਤ੍ਤੀ, ਸੇਨਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વਮ੍ਮਿਤਾ।
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā tiṭṭhanti vammitā;
ਉਕ੍ਕਾ ਪਦਿਤ੍ਤਾ ਝਾਯਨ੍ਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਕਾਹਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ॥
Ukkā padittā jhāyanti, kiṃ nu kāhanti paṇḍitā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਂ ਨੁ ਕਾਹਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤ, ਕਿਂ ਨਾਮ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਇਮਾ ਸੇਨਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ।
Tattha kiṃ nu kāhanti paṇḍitāti paṇḍita, kiṃ nāma cintesi, imā senā amhākaṃ kiṃ karissantīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਇਮਂ ਅਨ੍ਧਬਾਲਂ ਥੋਕਂ ਸਨ੍ਤਾਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਮਮ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘imaṃ andhabālaṃ thokaṃ santāsetvā pacchā mama paññābalaṃ dassetvā assāsessāmī’’ti cintetvā āha –
੬੪੭.
647.
‘‘ਰਕ੍ਖਤਿ ਤਂ ਮਹਾਰਾਜ, ਚੂਲ਼ਨੇਯ੍ਯੋ ਮਹਬ੍ਬਲੋ।
‘‘Rakkhati taṃ mahārāja, cūḷaneyyo mahabbalo;
ਪਦੁਟ੍ਠੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇਨ, ਪਾਤੋ ਤਂ ਘਾਤਯਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Paduṭṭho brahmadattena, pāto taṃ ghātayissatī’’ti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਮਰਣਭਯਤਜ੍ਜਿਤਾ ਜਾਤਾ। ਰਞ੍ਞੋ ਕਣ੍ਡੋ ਸੁਸ੍ਸਿ ਮੁਖੇ ਖੇਲ਼ੋ ਪਰਿਛਿਜ੍ਜਿ, ਸਰੀਰੇ ਦਾਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸੋ ਮਰਣਭਯਭੀਤੋ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā sabbe maraṇabhayatajjitā jātā. Rañño kaṇḍo sussi mukhe kheḷo parichijji, sarīre dāho uppajji. So maraṇabhayabhīto paridevanto dve gāthā āha –
੬੪੮.
648.
‘‘ਉਬ੍ਬੇਧਤਿ ਮੇ ਹਦਯਂ, ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਰਿਸੁਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Ubbedhati me hadayaṃ, mukhañca parisussati;
ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਅਗ੍ਗਿਦਡ੍ਢੋવ ਆਤਪੇ॥
Nibbutiṃ nādhigacchāmi, aggidaḍḍhova ātape.
੬੪੯.
649.
‘‘ਕਮ੍ਮਾਰਾਨਂ ਯਥਾ ਉਕ੍ਕਾ, ਅਤ੍ਥੋ ਝਾਯਤਿ ਨੋ ਬਹਿ।
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, attho jhāyati no bahi;
ਏવਮ੍ਪਿ ਹਦਯਂ ਮਯ੍ਹਂ, ਅਨ੍ਤੋ ਝਾਯਤਿ ਨੋ ਬਹੀ’’ਤਿ॥
Evampi hadayaṃ mayhaṃ, anto jhāyati no bahī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਉਬ੍ਬੇਧਤੀਤਿ ਤਾਤ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤ, ਹਦਯਂ ਮੇ ਮਹਾવਾਤਪ੍ਪਹਰਿਤਂ વਿਯ ਪਲ੍ਲવਂ ਕਮ੍ਪਤਿ। ਅਨ੍ਤੋ ਝਾਯਤੀਤਿ ਸੋ ‘‘ਉਕ੍ਕਾ વਿਯ ਮਯ੍ਹਂ ਹਦਯਮਂਸਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਝਾਯਤਿ, ਬਹਿ ਪਨ ਨ ਝਾਯਤੀ’’ਤਿ ਪਰਿਦੇવਤਿ।
Tattha ubbedhatīti tāta mahosadhapaṇḍita, hadayaṃ me mahāvātappaharitaṃ viya pallavaṃ kampati. Anto jhāyatīti so ‘‘ukkā viya mayhaṃ hadayamaṃsaṃ abbhantare jhāyati, bahi pana na jhāyatī’’ti paridevati.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਦੇવਿਤਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਅਨ੍ਧਬਾਲੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਦਿવਸੇਸੁ ਮਮ વਚਨਂ ਨ ਅਕਾਸਿ, ਭਿਯ੍ਯੋ ਨਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Mahāsatto tassa paridevitasaddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ andhabālo aññesu divasesu mama vacanaṃ na akāsi, bhiyyo naṃ niggaṇhissāmī’’ti cintetvā āha –
੬੫੦.
650.
‘‘ਪਮਤ੍ਤੋ ਮਨ੍ਤਨਾਤੀਤੋ, ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋਸਿ ਖਤ੍ਤਿਯ।
‘‘Pamatto mantanātīto, bhinnamantosi khattiya;
ਇਦਾਨਿ ਖੋ ਤਂ ਤਾਯਨ੍ਤੁ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਨ੍ਤਿਨੋ ਜਨਾ॥
Idāni kho taṃ tāyantu, paṇḍitā mantino janā.
੬੫੧.
651.
‘‘ਅਕਤ੍વਾਮਚ੍ਚਸ੍ਸ વਚਨਂ, ਅਤ੍ਥਕਾਮਹਿਤੇਸਿਨੋ।
‘‘Akatvāmaccassa vacanaṃ, atthakāmahitesino;
ਅਤ੍ਤਪੀਤਿਰਤੋ ਰਾਜਾ, ਮਿਗੋ ਕੂਟੇવ ਓਹਿਤੋ॥
Attapītirato rājā, migo kūṭeva ohito.
੬੫੨.
652.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਮਚ੍ਛੋ ਬਲ਼ਿਸਂ, વਙ੍ਕਂ ਮਂਸੇਨ ਛਾਦਿਤਂ।
‘‘Yathāpi maccho baḷisaṃ, vaṅkaṃ maṃsena chāditaṃ;
ਆਮਗਿਦ੍ਧੋ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਮਚ੍ਛੋ ਮਰਣਮਤ੍ਤਨੋ॥
Āmagiddho na jānāti, maccho maraṇamattano.
੬੫੩.
653.
‘‘ਏવਮੇવ ਤੁવਂ ਰਾਜ, ਚੂਲ਼ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਧੀਤਰਂ।
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, cūḷaneyyassa dhītaraṃ;
ਕਾਮਗਿਦ੍ਧੋ ਨ ਜਾਨਾਸਿ, ਮਚ੍ਛੋવ ਮਰਣਮਤ੍ਤਨੋ॥
Kāmagiddho na jānāsi, macchova maraṇamattano.
੬੫੪.
654.
‘‘ਸਚੇ ਗਚ੍ਛਸਿ ਪਞ੍ਚਾਲਂ, ਖਿਪ੍ਪਮਤ੍ਤਂ ਜਹਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace gacchasi pañcālaṃ, khippamattaṃ jahissasi;
ਮਿਗਂ ਪਨ੍ਥਾਨੁਬਨ੍ਧਂવ, ਮਹਨ੍ਤਂ ਭਯਮੇਸ੍ਸਤਿ॥
Migaṃ panthānubandhaṃva, mahantaṃ bhayamessati.
੬੫੫.
655.
‘‘ਅਨਰਿਯਰੂਪੋ ਪੁਰਿਸੋ ਜਨਿਨ੍ਦ, ਅਹੀવ ਉਚ੍ਛਙ੍ਗਗਤੋ ਡਸੇਯ੍ਯ।
‘‘Anariyarūpo puriso janinda, ahīva ucchaṅgagato ḍaseyya;
ਨ ਤੇਨ ਮਿਤ੍ਤਿਂ ਕਯਿਰਾਥ ਧੀਰੋ, ਦੁਕ੍ਖੋ ਹવੇ ਕਾਪੁਰਿਸੇਨ ਸਙ੍ਗਮੋ॥
Na tena mittiṃ kayirātha dhīro, dukkho have kāpurisena saṅgamo.
੬੫੬.
656.
‘‘ਯਦੇવ ਜਞ੍ਞਾ ਪੁਰਿਸਂ ਜਨਿਨ੍ਦ, ਸੀਲવਾਯਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ।
‘‘Yadeva jaññā purisaṃ janinda, sīlavāyaṃ bahussuto;
ਤੇਨੇવ ਮਿਤ੍ਤਿਂ ਕਯਿਰਾਥ ਧੀਰੋ, ਸੁਖੋ ਹવੇ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਨ ਸਙ੍ਗਮੋ’’ਤਿ॥
Teneva mittiṃ kayirātha dhīro, sukho have sappurisena saṅgamo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ਕਾਮੇਨ ਪਮਤ੍ਤੋ। ਮਨ੍ਤਨਾਤੀਤੋਤਿ ਮਯਾ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮਨ੍ਤਿਤਮਨ੍ਤਨਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ। ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋਤਿ ਮਨ੍ਤਨਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾਯੇવ ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋ, ਯੋ વਾ ਤੇ ਸੇਨਕਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੋ ਗਹਿਤੋ, ਏਸੋ ਭਿਨ੍ਨੋਤਿਪਿ ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋਸਿ ਜਾਤੋ। ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ ਇਮੇ ਸੇਨਕਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਜਨਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੁ, ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਨੇਸਂ ਬਲਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਕਤ੍વਾਮਚ੍ਚਸ੍ਸਾਤਿ ਮਮ ਉਤ੍ਤਮਅਮਚ੍ਚਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਅਤ੍ਤਪੀਤਿਰਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਲੇਸਪੀਤਿਯਾ ਅਭਿਰਤੋ ਹੁਤ੍વਾ। ਮਿਗੋ ਕੂਟੇવ ਓਹਿਤੋਤਿ ਯਥਾ ਨਾਮ ਨਿવਾਪਲੋਭੇਨ ਆਗਤੋ ਮਿਗੋ ਕੂਟਪਾਸੇ ਬਜ੍ਝਤਿ, ਏવਂ ਮਮ વਚਨਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਕਿਲੇਸਲੋਭੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕੂਟਪਾਸੇ ਬਦ੍ਧੋ ਮਿਗੋ વਿਯ ਜਾਤੋਸੀਤਿ।
Tattha pamattoti mahārāja, tvaṃ kāmena pamatto. Mantanātītoti mayā anāgatabhayaṃ disvā paññāya paricchinditvā mantitamantanaṃ atikkamanto. Bhinnamantoti mantanātikkantattāyeva bhinnamanto, yo vā te senakādīhi saddhiṃ manto gahito, eso bhinnotipi bhinnamantosi jāto. Paṇḍitāti ime senakādayo cattāro janā idāni taṃ rakkhantu, passāmi nesaṃ balanti dīpeti. Akatvāmaccassāti mama uttamaamaccassa vacanaṃ akatvā. Attapītiratoti attano kilesapītiyā abhirato hutvā. Migo kūṭeva ohitoti yathā nāma nivāpalobhena āgato migo kūṭapāse bajjhati, evaṃ mama vacanaṃ aggahetvā ‘‘pañcālacandiṃ labhissāmī’’ti kilesalobhena āgantvā idāni kūṭapāse baddho migo viya jātosīti.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਮਚ੍ਚੋ’’ਤਿ ਗਾਥਾਦ੍વਯਂ ‘‘ਤਦਾ ਮਯਾ ਅਯਂ ਉਪਮਾ ਆਭਤਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਚੇ ਗਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾਪਿ ‘‘ਨ ਕੇવਲਂ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ, ਇਮਮ੍ਪਿ ਅਹਂ ਆਹਰਿ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨਰਿਯਰੂਪੋਤਿ ਕੇવਟ੍ਟਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਦਿਸੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਜਾਤਿਕੋ ਨਿਲ੍ਲਜ੍ਜਪੁਰਿਸੋ। ਨ ਤੇਨ ਮਿਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ਨ ਕਯਿਰਾਥ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਕੇવਟ੍ਟੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਏવਰੂਪੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਙ੍ਗਮੋ ਨਾਮ ਏਕવਾਰਮ੍ਪਿ ਕਤੋ ਇਧਲੋਕੇਪਿ ਪਰਲੋਕੇਪਿ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਾવਹਨਤੋ ਦੁਕ੍ਖੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯਦੇવਾਤਿ ਯਂ ਏવ, ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ। ਸੁਖੋਤਿ ਇਧਲੋਕੇਪਿ ਪਰਲੋਕੇਪਿ ਸੁਖੋਯੇવ।
‘‘Yathāpi macco’’ti gāthādvayaṃ ‘‘tadā mayā ayaṃ upamā ābhatā’’ti dassetuṃ vuttaṃ. ‘‘Sace gacchasī’’ti gāthāpi ‘‘na kevalaṃ ettakameva, imampi ahaṃ āhari’’nti dassetuṃ vuttā. Anariyarūpoti kevaṭṭabrāhmaṇasadiso asappurisajātiko nillajjapuriso. Na tena mittinti tādisena saddhiṃ mittidhammaṃ na kayirātha, tvaṃ pana kevaṭṭena saddhiṃ mittidhammaṃ katvā tassa vacanaṃ gaṇhi. Dukkhoti evarūpena saddhiṃ saṅgamo nāma ekavārampi kato idhalokepi paralokepi mahādukkhāvahanato dukkho nāma hoti. Yadevāti yaṃ eva, ayameva vā pāṭho. Sukhoti idhalokepi paralokepi sukhoyeva.
ਅਥ ਨਂ ‘‘ਪੁਨ ਏવਰੂਪਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਰਞ੍ਞਾ ਕਥਿਤਕਥਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ –
Atha naṃ ‘‘puna evarūpaṃ karissatī’’ti suṭṭhutaraṃ niggaṇhanto pubbe raññā kathitakathaṃ āharitvā dassento –
੬੫੭.
657.
‘‘ਬਾਲੋ ਤੁવਂ ਏਲ਼ਮੂਗੋਸਿ ਰਾਜ, ਯੋ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਾਨਿ ਮਯੀ ਲਪਿਤ੍ਥੋ।
‘‘Bālo tuvaṃ eḷamūgosi rāja, yo uttamatthāni mayī lapittho;
ਕਿਮੇવਹਂ ਨਙ੍ਗਲਕੋਟਿવਡ੍ਢੋ, ਅਤ੍ਥਾਨਿ ਜਾਨਾਮਿ ਯਥਾਪਿ ਅਞ੍ਞੇ॥
Kimevahaṃ naṅgalakoṭivaḍḍho, atthāni jānāmi yathāpi aññe.
੬੫੮.
658.
‘‘ਇਮਂ ਗਲੇ ਗਹੇਤ੍વਾਨ, ਨਾਸੇਥ વਿਜਿਤਾ ਮਮ।
‘‘Imaṃ gale gahetvāna, nāsetha vijitā mama;
ਯੋ ਮੇ ਰਤਨਲਾਭਸ੍ਸ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯ ਭਾਸਤੀ’’ਤਿ॥ –
Yo me ratanalābhassa, antarāyāya bhāsatī’’ti. –
ਇਮਾ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ વਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਯਥਾ ਤવ ਅਞ੍ਞੇ ਸੇਨਕਾਦਯੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਥਾਨਿ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਕਿਮੇવ ਅਹਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਂ, ਅਗੋਚਰੋ ਏਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਗਹਪਤਿਸਿਪ੍ਪਮੇવਾਹਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਅਯਂ ਅਤ੍ਥੋ ਸੇਨਕਾਦੀਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਅਜ੍ਜ ਤੇ ਅਟ੍ਠਾਰਸਅਕ੍ਖੋਭਣਿਸਙ੍ਖਾਯ ਸੇਨਾਯ ਪਰਿવਾਰਿਤਸ੍ਸ ਸੇਨਕਾਦਯੋ ਅવਸ੍ਸਯਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਮਂ ਪਨ ਗੀવਾਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤੁਂ ਆਣਾਪੇਸਿ, ਇਦਾਨਿ ਮਂ ਕਸ੍ਮਾ ਪੁਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿ।
Imā dve gāthā vatvā ‘‘mahārāja, ahaṃ gahapatiputto, yathā tava aññe senakādayo paṇḍitā atthāni jānanti, tathā kimeva ahaṃ jānissaṃ, agocaro esa mayhaṃ, gahapatisippamevāhaṃ jānāmi, ayaṃ attho senakādīnaṃ paṇḍitānaṃ pākaṭo hoti, ajja te aṭṭhārasaakkhobhaṇisaṅkhāya senāya parivāritassa senakādayo avassayā hontu, maṃ pana gīvāyaṃ gahetvā nikkaḍḍhituṃ āṇāpesi, idāni maṃ kasmā pucchasī’’ti evaṃ suniggahitaṃ niggaṇhi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਯਾ ਕਥਿਤਦੋਸਮੇવ ਕਥੇਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇવ ਹਿ ਇਦਂ ਅਨਾਗਤਭਯਂ ਜਾਨਿ, ਤੇਨ ਮਂ ਅਤਿવਿਯ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਨ ਖੋ ਪਨਾਯਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਨਿਕ੍ਕਮ੍ਮਕੋવ ਅਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤਿ, ਅવਸ੍ਸਂ ਇਮਿਨਾ ਮਯ੍ਹਂ ਸੋਤ੍ਥਿਭਾવੋ ਕਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Taṃ sutvā rājā cintesi ‘‘paṇḍito mayā kathitadosameva katheti. Pubbeva hi idaṃ anāgatabhayaṃ jāni, tena maṃ ativiya niggaṇhāti, na kho panāyaṃ ettakaṃ kālaṃ nikkammakova acchissati, avassaṃ iminā mayhaṃ sotthibhāvo kato bhavissatī’’ti. Atha naṃ pariggaṇhanto dve gāthā abhāsi –
੬੫੯.
659.
‘‘ਮਹੋਸਧ ਅਤੀਤੇਨ, ਨਾਨੁવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ,
‘‘Mahosadha atītena, nānuvijjhanti paṇḍitā,
ਕਿਂ ਮਂ ਅਸ੍ਸਂવ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧਂ, ਪਤੋਦੇਨੇવ વਿਜ੍ਝਸਿ॥
Kiṃ maṃ assaṃva sambaddhaṃ, patodeneva vijjhasi.
੬੬੦.
660.
‘‘ਸਚੇ ਪਸ੍ਸਸਿ ਮੋਕ੍ਖਂ વਾ, ਖੇਮਂ વਾ ਪਨ ਪਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace passasi mokkhaṃ vā, khemaṃ vā pana passasi;
ਤੇਨੇવ ਮਂ ਅਨੁਸਾਸ, ਕਿਂ ਅਤੀਤੇਨ વਿਜ੍ਝਸੀ’’ਤਿ॥
Teneva maṃ anusāsa, kiṃ atītena vijjhasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਨਾਨੁવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤੀਤਦੋਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮੁਖਸਤ੍ਤੀਹਿ ਨ વਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਅਸ੍ਸਂવ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤੁਸੇਨਾਯ ਪਰਿવੁਤਤ੍ਤਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਂ ਅਸ੍ਸਂ વਿਯ ਕਿਂ ਮਂ વਿਜ੍ਝਸਿ। ਤੇਨੇવ ਮਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤੇ ਮੋਕ੍ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਖੇਮਨ੍ਤਿ ਤੇਨੇવ ਸੋਤ੍ਥਿਭਾવੇਨ ਮਂ ਅਨੁਸਾਸ ਅਸ੍ਸਾਸੇਹਿ, ਤਞ੍ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਮੇ ਪਟਿਸਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
Tattha nānuvijjhantīti atītadosaṃ gahetvā mukhasattīhi na vijjhanti. Assaṃva sambaddhanti sattusenāya parivutattā suṭṭhu bandhitvā ṭhapitaṃ assaṃ viya kiṃ maṃ vijjhasi. Teneva manti evaṃ te mokkho bhavissati, evaṃ khemanti teneva sotthibhāvena maṃ anusāsa assāsehi, tañhi ṭhapetvā aññaṃ me paṭisaraṇaṃ natthīti.
ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਅਨ੍ਧਬਾਲੋ, ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਥੋਕਂ ਕਿਲਮੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਸ੍ਸ ਅવਸ੍ਸਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘ayaṃ rājā ativiya andhabālo, purisavisesaṃ na jānāti, thokaṃ kilametvā pacchā tassa avassayo bhavissamī’’ti cintetvā āha –
੬੬੧.
661.
‘‘ਅਤੀਤਂ ਮਾਨੁਸਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਂ।
‘‘Atītaṃ mānusaṃ kammaṃ, dukkaraṃ durabhisambhavaṃ;
ਨ ਤਂ ਸਕ੍ਕੋਪਿ ਮੋਚੇਤੁਂ, ਤ੍વਂ ਪਜਾਨਸ੍ਸੁ ਖਤ੍ਤਿਯ॥
Na taṃ sakkopi mocetuṃ, tvaṃ pajānassu khattiya.
੬੬੨.
662.
‘‘ਸਨ੍ਤਿ વੇਹਾਯਸਾ ਨਾਗਾ, ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Santi vehāyasā nāgā, iddhimanto yasassino;
ਤੇਪਿ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ, ਯਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਥਾવਿਧਾ॥
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
੬੬੩.
663.
‘‘ਸਨ੍ਤਿ વੇਹਾਯਸਾ ਅਸ੍ਸਾ, ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Santi vehāyasā assā, iddhimanto yasassino;
ਤੇਪਿ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ, ਯਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਥਾવਿਧਾ॥
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
੬੬੪.
664.
‘‘ਸਨ੍ਤਿ વੇਹਾਯਸਾ ਪਕ੍ਖੀ, ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Santi vehāyasā pakkhī, iddhimanto yasassino;
ਤੇਪਿ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ, ਯਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਥਾવਿਧਾ॥
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
੬੬੫.
665.
‘‘ਸਨ੍ਤਿ વੇਹਾਯਸਾ ਯਕ੍ਖਾ, ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Santi vehāyasā yakkhā, iddhimanto yasassino;
ਤੇਪਿ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ, ਯਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਥਾવਿਧਾ॥
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
੬੬੬.
666.
‘‘ਅਤੀਤਂ ਮਾਨੁਸਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਂ।
‘‘Atītaṃ mānusaṃ kammaṃ, dukkaraṃ durabhisambhavaṃ;
ਨ ਤਂ ਸਕ੍ਕੋਮਿ ਮੋਚੇਤੁਂ, ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇਨ ਖਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ॥
Na taṃ sakkomi mocetuṃ, antalikkhena khattiyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਇਦਂ ਇਤੋ ਤવ ਮੋਚਨਂ ਨਾਮ ਅਤੀਤਂ, ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤਂ। ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਨੇવ ਕਾਤੁਂ, ਨ ਸਮ੍ਭવਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ। ਨ ਤਂ ਸਕ੍ਕੋਮੀਤਿ ਅਹਂ ਤਂ ਇਤੋ ਮੋਚੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ। ਤ੍વਂ ਪਜਾਨਸ੍ਸੁ ਖਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਮੇવੇਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਜਾਨਸ੍ਸੁ। વੇਹਾਯਸਾਤਿ ਆਕਾਸੇਨ ਗਮਨਸਮਤ੍ਥਾ। ਨਾਗਾਤਿ ਹਤ੍ਥਿਨੋ। ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ। ਤਥਾવਿਧਾਤਿ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਕੁਲੇ વਾ ਉਪੋਸਥਕੁਲੇ વਾ ਜਾਤਾ ਨਾਗਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਤੇ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ વਲਾਹਕਅਸ੍ਸਰਾਜਕੁਲੇ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸਾ। ਪਕ੍ਖੀਤਿ ਗਰੁਲ਼੍ਹਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਯਕ੍ਖਾਤਿ ਸਾਤਾਗਿਰਾਦਯੋ ਯਕ੍ਖਾ। ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇਨ ਮੋਚੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਤਂ ਆਦਾਯ ਆਕਾਸੇਨ ਮਿਥਿਲਂ ਨੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha kammanti mahārāja, idaṃ ito tava mocanaṃ nāma atītaṃ, manussehi kattabbakammaṃ atītaṃ. Dukkaraṃ durabhisambhavanti neva kātuṃ, na sambhavituṃ sakkā. Na taṃ sakkomīti ahaṃ taṃ ito mocetuṃ na sakkomi. Tvaṃ pajānassu khattiyāti mahārāja, tvamevettha kattabbaṃ jānassu. Vehāyasāti ākāsena gamanasamatthā. Nāgāti hatthino. Yassāti yassa rañño. Tathāvidhāti chaddantakule vā uposathakule vā jātā nāgā honti, taṃ rājānaṃ te ādāya gaccheyyuṃ. Assāti valāhakaassarājakule jātā assā. Pakkhīti garuḷhaṃ sandhāyāha. Yakkhāti sātāgirādayo yakkhā. Antalikkhenāti antalikkhena mocetuṃ na sakkomi, taṃ ādāya ākāsena mithilaṃ netuṃ na sakkomīti attho.
ਰਾਜਾ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਨੋ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਸੇਨਕੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਰਞ੍ਞੋ ਚੇવ ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਞ੍ਞਂ ਪਟਿਸਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਰਾਜਾ ਪਨਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਰਣਭਯਤਜ੍ਜਿਤੋ ਕਿਞ੍ਚਿ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਹਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਯਾਚਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਯਾਚਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Rājā taṃ sutvā appaṭibhāno nisīdi. Atha senako cintesi ‘‘idāni rañño ceva amhākañca ṭhapetvā paṇḍitaṃ aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, rājā panassa kathaṃ sutvā maraṇabhayatajjito kiñci vattuṃ na sakkoti, ahaṃ paṇḍitaṃ yācissāmī’’ti. So yācanto dve gāthā abhāsi –
੬੬੭.
667.
‘‘ਅਤੀਰਦਸ੍ਸੀ ਪੁਰਿਸੋ, ਮਹਨ੍ਤੇ ਉਦਕਣ੍ਣવੇ।
‘‘Atīradassī puriso, mahante udakaṇṇave;
ਯਤ੍ਥ ਸੋ ਲਭਤੇ ਗਾਧਂ, ਤਤ੍ਥ ਸੋ વਿਨ੍ਦਤੇ ਸੁਖਂ॥
Yattha so labhate gādhaṃ, tattha so vindate sukhaṃ.
੬੬੮.
668.
‘‘ਏવਂ ਅਮ੍ਹਞ੍ਚ ਰਞ੍ਞੋ ਚ, ਤ੍વਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਮਹੋਸਧ।
‘‘Evaṃ amhañca rañño ca, tvaṃ patiṭṭhā mahosadha;
ਤ੍વਂ ਨੋਸਿ ਮਨ੍ਤਿਨਂ ਸੇਟ੍ਠੋ, ਅਮ੍ਹੇ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੋਚਯਾ’’ਤਿ॥
Tvaṃ nosi mantinaṃ seṭṭho, amhe dukkhā pamocayā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਤੀਰਦਸ੍ਸੀਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦੇ ਭਿਨ੍ਨਨਾવੋ ਤੀਰਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ। ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਊਮਿવੇਗਬ੍ਭਾਹਤੋ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਯਮ੍ਹਿ ਪਦੇਸੇ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਲਭਤਿ। ਪਮੋਚਯਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਮਿਥਿਲਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤਕਾਲੇ ਤਯਾવ ਪਮੋਚਿਤਮ੍ਹਾ, ਇਦਾਨਿਪਿ ਤ੍વਮੇવ ਅਮ੍ਹੇ ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੋਚੇਹੀਤਿ ਯਾਚਿ।
Tattha atīradassīti samudde bhinnanāvo tīraṃ apassanto. Yatthāti ūmivegabbhāhato vicaranto yamhi padese patiṭṭhaṃ labhati. Pamocayāti pubbepi mithilaṃ parivāretvā ṭhitakāle tayāva pamocitamhā, idānipi tvameva amhe dukkhā mocehīti yāci.
ਅਥ ਨਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਗਾਥਾਯ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿ –
Atha naṃ niggaṇhanto mahāsatto gāthāya ajjhabhāsi –
੬੬੯.
669.
‘‘ਅਤੀਤਂ ਮਾਨੁਸਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਂ।
‘‘Atītaṃ mānusaṃ kammaṃ, dukkaraṃ durabhisambhavaṃ;
ਨ ਤਂ ਸਕ੍ਕੋਮਿ ਮੋਚੇਤੁਂ, ਤ੍વਂ ਪਜਾਨਸ੍ਸੁ ਸੇਨਕਾ’’ਤਿ॥
Na taṃ sakkomi mocetuṃ, tvaṃ pajānassu senakā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਜਾਨਸ੍ਸੁ ਸੇਨਕਾਤਿ ਸੇਨਕ, ਅਹਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਤ੍વਂ ਪਨ ਇਮਂ ਰਾਜਾਨਂ ਆਕਾਸੇਨ ਮਿਥਿਲਂ ਨੇਹੀਤਿ।
Tattha pajānassu senakāti senaka, ahaṃ na sakkomi, tvaṃ pana imaṃ rājānaṃ ākāsena mithilaṃ nehīti.
ਰਾਜਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਗਹਣਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਮਰਣਭਯਤਜ੍ਜਿਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਦਾਚਿ ਸੇਨਕੋਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਪਾਯਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤਾવ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājā gahetabbagahaṇaṃ apassanto maraṇabhayatajjito mahāsattena saddhiṃ kathetuṃ asakkonto ‘‘kadāci senakopi kiñci upāyaṃ jāneyya, pucchissāmi tāva na’’nti pucchanto gāthamāha –
੬੭੦.
670.
‘‘ਸੁਣੋਹਿ ਮੇਤਂ વਚਨਂ, ਪਸ੍ਸ ਸੇਨਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ।
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
ਸੇਨਕਂ ਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਕਿਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਇਧ ਮਞ੍ਞਸੀ’’ਤਿ॥
Senakaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਇਧ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਮਹੋਸਧੇਨਮ੍ਹਿ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੋ, ਯਦਿ ਤ੍વਂ ਜਾਨਾਸਿ, વਦੇਹੀਤਿ।
Tattha kiṃ kiccanti kiṃ kātabbayuttakaṃ idha maññasi, mahosadhenamhi pariccatto, yadi tvaṃ jānāsi, vadehīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੇਨਕੋ ‘‘ਮਂ ਰਾਜਾ ਉਪਾਯਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਸੋਭਨੋ વਾ ਹੋਤੁ ਮਾ વਾ, ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ ਏਕਂ ਉਪਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā senako ‘‘maṃ rājā upāyaṃ pucchati, sobhano vā hotu mā vā, kathessāmi ekaṃ upāya’’nti cintetvā gāthamāha –
੬੭੧.
671.
‘‘ਅਗ੍ਗਿਂ વਾ ਦ੍વਾਰਤੋ ਦੇਮ, ਗਣ੍ਹਾਮਸੇ વਿਕਨ੍ਤਨਂ।
‘‘Aggiṃ vā dvārato dema, gaṇhāmase vikantanaṃ;
ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਧਿਤ੍વਾਨ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਹਿਸ੍ਸਾਮ ਜੀવਿਤਂ।
Aññamaññaṃ vadhitvāna, khippaṃ hissāma jīvitaṃ;
ਮਾ ਨੋ ਰਾਜਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ, ਚਿਰਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਮਾਰਯੀ’’ਤਿ॥
Mā no rājā brahmadatto, ciraṃ dukkhena mārayī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਾਰਤੋਤਿ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਿਂ ਦੇਮ। વਿਕਨ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਕਨ੍ਤਨਂ ਸਤ੍ਥਂ ਗਣ੍ਹਾਮ। ਹਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਜੀવਿਤਂ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜਹਿਸ੍ਸਾਮ, ਅਲਙ੍ਕਤਪਾਸਾਦੋਯੇવ ਨੋ ਦਾਰੁਚਿਤਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
Tattha dvāratoti dvāraṃ pidahitvā tattha aggiṃ dema. Vikantananti aññamaññaṃ vikantanaṃ satthaṃ gaṇhāma. Hissāmāti jīvitaṃ khippaṃ jahissāma, alaṅkatapāsādoyeva no dārucitako bhavissati.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਸ੍ਸ ਏવਰੂਪਂ ਚਿਤਕਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਕ੍ਕੁਸਾਦਯੋ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤਿਰੂਪਾ ਬਾਲਕਥਾਯੇવ ਕਥਯਿਂਸੁ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Taṃ sutvā rājā anattamano ‘‘attano puttadārassa evarūpaṃ citakaṃ karohī’’ti vatvā pukkusādayo pucchi. Tepi attano patirūpā bālakathāyeva kathayiṃsu. Tena vuttaṃ –
੬੭੨.
672.
‘‘ਸੁਣੋਹਿ ਮੇਤਂ વਚਨਂ, ਪਸ੍ਸ ਸੇਨਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ।
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
ਪੁਕ੍ਕੁਸਂ ਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਕਿਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਇਧ ਮਞ੍ਞਸਿ॥
Pukkusaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi.
੬੭੩.
673.
‘‘વਿਸਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਮੀਯਾਮ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਹਿਸ੍ਸਾਮ ਜੀવਿਤਂ।
‘‘Visaṃ khāditvā mīyāma, khippaṃ hissāma jīvitaṃ;
ਮਾ ਨੋ ਰਾਜਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ, ਚਿਰਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਮਾਰਯਿ॥
Mā no rājā brahmadatto, ciraṃ dukkhena mārayi.
੬੭੪.
674.
‘‘ਸੁਣੋਹਿ ਮੇਤਂ વਚਨਂ, ਪਸ੍ਸ ਸੇਨਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ।
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
ਕਾਮਿਨ੍ਦਂ ਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਕਿਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਇਧ ਮਞ੍ਞਸਿ॥
Kāmindaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi.
੬੭੫.
675.
‘‘ਰਜ੍ਜੁਯਾ ਬਜ੍ਝ ਮੀਯਾਮ, ਪਪਾਤਾ ਪਪਤਾਮਸੇ।
‘‘Rajjuyā bajjha mīyāma, papātā papatāmase;
ਮਾ ਨੋ ਰਾਜਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੋ, ਚਿਰਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਮਾਰਯਿ॥
Mā no rājā brahmadatto, ciraṃ dukkhena mārayi.
੬੭੬.
676.
‘‘ਸੁਣੋਹਿ ਮੇਤਂ વਚਨਂ, ਪਸ੍ਸ ਸੇਨਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ।
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
ਦੇવਿਨ੍ਦਂ ਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਕਿਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਇਧ ਮਞ੍ਞਸਿ॥
Devindaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi.
੬੭੭.
677.
‘‘ਅਗ੍ਗਿਂ વਾ ਦ੍વਾਰਤੋ ਦੇਮ, ਗਣ੍ਹਾਮਸੇ વਿਕਨ੍ਤਨਂ।
‘‘Aggiṃ vā dvārato dema, gaṇhāmase vikantanaṃ;
ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਧਿਤ੍વਾਨ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਹਿਸ੍ਸਾਮ ਜੀવਿਤਂ।
Aññamaññaṃ vadhitvāna, khippaṃ hissāma jīvitaṃ;
ਨ ਨੋ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਮੋਚੇਤੁਂ, ਸੁਖੇਨੇવ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Na no sakkoti mocetuṃ, sukheneva mahosadho’’ti.
ਅਪਿਚ ਏਤੇਸੁ ਦੇવਿਨ੍ਦੋ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤੇ ਖਜ੍ਜੋਪਨਕਂ ਧਮਤਿ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਹੋਸਧਂ ਅਞ੍ਞੋ ਇਧ ਸੋਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਕਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਮਯਂ ਕਿਂ ਜਾਨਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਉਪਾਯਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸੇਨਕੇਨ ਕਥਿਤਮੇવ ਕਥੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਪਾਦੇ ਆਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯਂ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਮੇવ ਯਾਚਾਮ। ਸਚੇ ਪਨ ਯਾਚਿਯਮਾਨੋਪਿ ਨ ਨੋ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਮੋਚੇਤੁਂ ਸੁਖੇਨੇવ ਮਹੋਸਧੋ, ਅਥ ਸੇਨਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ।
Apica etesu devindo ‘‘ayaṃ rājā kiṃ karoti, aggimhi sante khajjopanakaṃ dhamati, ṭhapetvā mahosadhaṃ añño idha sotthibhāvaṃ kātuṃ samattho nāma natthi, ayaṃ taṃ apucchitvā amhe pucchati, mayaṃ kiṃ jānāmā’’ti cintetvā aññaṃ upāyaṃ apassanto senakena kathitameva kathetvā mahāsattaṃ vaṇṇento dve pāde āha. Tatrāyaṃ adhippāyo – ‘‘mahārāja, mayaṃ sabbepi paṇḍitameva yācāma. Sace pana yāciyamānopi na no sakkoti mocetuṃ sukheneva mahosadho, atha senakassa vacanaṃ karissāmā’’ti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਥਿਤਦੋਸਂ ਸਰਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā pubbe bodhisattassa kathitadosaṃ saritvā tena saddhiṃ kathetuṃ asakkonto tassa suṇantasseva paridevanto āha –
੬੭੮.
678.
‘‘ਯਥਾ ਕਦਲਿਨੋ ਸਾਰਂ, ਅਨ੍વੇਸਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Yathā kadalino sāraṃ, anvesaṃ nādhigacchati;
ਏવਂ ਅਨ੍વੇਸਮਾਨਾ ਨਂ, ਪਞ੍ਹਂ ਨਜ੍ਝਗਮਾਮਸੇ॥
Evaṃ anvesamānā naṃ, pañhaṃ najjhagamāmase.
੬੭੯.
679.
‘‘ਯਥਾ ਸਿਮ੍ਬਲਿਨੋ ਸਾਰਂ, ਅਨ੍વੇਸਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Yathā simbalino sāraṃ, anvesaṃ nādhigacchati;
ਏવਂ ਅਨ੍વੇਸਮਾਨਾ ਨਂ, ਪਞ੍ਹਂ ਨਜ੍ਝਗਮਾਮਸੇ॥
Evaṃ anvesamānā naṃ, pañhaṃ najjhagamāmase.
੬੮੦.
680.
‘‘ਅਦੇਸੇ વਤ ਨੋ વੁਟ੍ਠਂ, ਕੁਞ੍ਜਰਾਨਂ વਨੋਦਕੇ।
‘‘Adese vata no vuṭṭhaṃ, kuñjarānaṃ vanodake;
ਸਕਾਸੇ ਦੁਮ੍ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਬਾਲਾਨਂ ਅવਿਜਾਨਤਂ॥
Sakāse dummanussānaṃ, bālānaṃ avijānataṃ.
੬੮੧.
681.
‘‘ਉਬ੍ਬੇਧਤਿ ਮੇ ਹਦਯਂ, ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਰਿਸੁਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Ubbedhati me hadayaṃ, mukhañca parisussati;
ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਅਗ੍ਗਿਦਡ੍ਢੋવ ਆਤਪੇ॥
Nibbutiṃ nādhigacchāmi, aggidaḍḍhova ātape.
੬੮੨.
682.
‘‘ਕਮ੍ਮਾਰਾਨਂ ਯਥਾ ਉਕ੍ਕਾ, ਅਨ੍ਤੋ ਝਾਯਤਿ ਨੋ ਬਹਿ।
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahi;
ਏવਮ੍ਪਿ ਹਦਯਂ ਮਯ੍ਹਂ, ਅਨ੍ਤੋ ਝਾਯਤਿ ਨੋ ਬਹੀ’’ਤਿ॥
Evampi hadayaṃ mayhaṃ, anto jhāyati no bahī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਦਲਿਨੋਤਿ ਯਥਾ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਾਰਤ੍ਤਾ ਸਾਰਤ੍ਥਿਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਨ੍વੇਸਨ੍ਤੋਪਿ ਤਤੋ ਸਾਰਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਮਯਂ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੁਚ੍ਚਨੁਪਾਯਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਅਨ੍વੇਸਮਾਨਾਪਿ ਪਞ੍ਹਂ ਨਜ੍ਝਗਮਾਮਸੇ। ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਂ ਉਪਾਯਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾ ਅਸ੍ਸੁਣਨ੍ਤਾ વਿਯ ਜਾਤਾ, ਮਯਂ ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਾਮ। ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕੁਞ੍ਜਰਾਨਂ વਨੋਦਕੇਤਿ ਯਥਾ ਕੁਞ੍ਜਰਾਨਂ ਨਿਰੁਦਕੇ ਠਾਨੇ વੁਟ੍ਠਂ ਅਦੇਸੇ વੁਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤੇ ਹਿ ਤਥਾਰੂਪੇ ਨਿਰੁਦਕੇ વਨਗਹਨੇ ਪਦੇਸੇ વਸਨ੍ਤਾ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾਨਂ વਸਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦੁਮ੍ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਬਾਲਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਸਨ੍ਤੇਹਿ ਅਦੇਸੇ વੁਟ੍ਠਂ। ਏਤ੍ਤਕੇਸੁ ਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਸੁ ਏਕੋਪਿ ਮੇ ਇਦਾਨਿ ਪਟਿਸਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨਾਨਾવਿਧੇਨ વਿਲਪਤਿ।
Tattha kadalinoti yathā kadalikkhandhassa nissārattā sāratthiko puriso anvesantopi tato sāraṃ nādhigacchati, evaṃ mayaṃ imamhā dukkhā muccanupāyaṃ pañhaṃ pañca paṇḍite pucchitvā anvesamānāpi pañhaṃ najjhagamāmase. Amhehi pucchitaṃ upāyaṃ ajānantā assuṇantā viya jātā, mayaṃ taṃ pañhaṃ nādhigacchāma. Dutiyagāthāyapi eseva nayo. Kuñjarānaṃ vanodaketi yathā kuñjarānaṃ nirudake ṭhāne vuṭṭhaṃ adese vuṭṭhaṃ nāma hoti, te hi tathārūpe nirudake vanagahane padese vasantā khippameva paccāmittānaṃ vasaṃ gacchanti, evaṃ amhehipi imesaṃ dummanussānaṃ bālānaṃ santike vasantehi adese vuṭṭhaṃ. Ettakesu hi paṇḍitesu ekopi me idāni paṭisaraṇaṃ natthīti nānāvidhena vilapati.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਕਿਲਮਤਿ। ਸਚੇ ਨਂ ਨ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਹਦਯੇਨ ਫਲਿਤੇਨ ਮਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā paṇḍito ‘‘ayaṃ rājā ativiya kilamati. Sace naṃ na assāsessāmi, hadayena phalitena marissatī’’ti cintetvā assāsesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੮੩.
683.
‘‘ਤਤੋ ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਧੀਰੋ, ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸੀ ਮਹੋਸਧੋ।
‘‘Tato so paṇḍito dhīro, atthadassī mahosadho;
વੇਦੇਹਂ ਦੁਕ੍ਖਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਇਦਂ વਚਨਮਬ੍ਰવਿ॥
Vedehaṃ dukkhitaṃ disvā, idaṃ vacanamabravi.
੬੮੪.
684.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਰਾਹੁਗ੍ਗਹਂવ ਚਨ੍ਦਿਮਂ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, rāhuggahaṃva candimaṃ.
੬੮੫.
685.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਰਾਹੁਗ੍ਗਹਂવ ਸੂਰਿਯਂ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, rāhuggahaṃva sūriyaṃ.
੬੮੬.
686.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਙ੍ਕੇ ਸਨ੍ਨਂવ ਕੁਞ੍ਜਰਂ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, paṅke sannaṃva kuñjaraṃ.
੬੮੭.
687.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪੇਲ਼ਾਬਦ੍ਧਂવ ਪਨ੍ਨਗਂ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, peḷābaddhaṃva pannagaṃ.
੬੮੮.
688.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਕ੍ਖਿਂ ਬਦ੍ਧਂવ ਪਞ੍ਜਰੇ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, pakkhiṃ baddhaṃva pañjare.
੬੮੯.
689.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਚ੍ਛੇ ਜਾਲਗਤੇਰਿવ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, macche jālagateriva.
੬੯੦.
690.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਅਹਂ ਤਂ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਯੋਗ੍ਗਬਲવਾਹਨਂ॥
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, sayoggabalavāhanaṃ.
੬੯੧.
691.
‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ ਰਥੇਸਭ।
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
ਪਞ੍ਚਾਲਂ વਾਹਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਕਾਕਸੇਨਂવ ਲੇਡ੍ਡੁਨਾ॥
Pañcālaṃ vāhayissāmi, kākasenaṃva leḍḍunā.
੬੯੨.
692.
‘‘ਅਦੁ ਪਞ੍ਞਾ ਕਿਮਤ੍ਥਿਯਾ, ਅਮਚ੍ਚੋ વਾਪਿ ਤਾਦਿਸੋ।
‘‘Adu paññā kimatthiyā, amacco vāpi tādiso;
ਯੋ ਤਂ ਸਮ੍ਬਾਧਪਕ੍ਖਨ੍ਦਂ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਨ ਪਰਿਮੋਚਯੇ’’ਤਿ॥
Yo taṃ sambādhapakkhandaṃ, dukkhā na parimocaye’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਇਦਨ੍ਤਿ ਦવਡਾਹਦਡ੍ਢੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਘਨવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸੇਨ੍ਤੋ ਇਦਂ ‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਭਾਯਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿਆਦਿਕਂ વਚਨਂ ਅਬ੍ਰવਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਲਗ੍ਗਂ। ਪੇਲ਼ਾਬਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪੇਲ਼ਾਯ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤਂ ਸਪ੍ਪਂ। ਪਞ੍ਚਾਲਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਏવਂ ਮਹਨ੍ਤਿਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਚਾਲਰਞ੍ਞੋ ਸੇਨਂ। વਾਹਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਲਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ । ਅਦੂਤਿ ਨਾਮਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਕਿਮਤ੍ਥਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਮਚ੍ਚੋ વਾਪਿ ਤਾਦਿਸੋਤਿ ਤਾਦਿਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਮਚ੍ਚੋ વਾਪਿ ਕਿਮਤ੍ਥਿਯੋ, ਯੋ ਤਂ ਏવਂ ਮਰਣਸਮ੍ਬਾਧਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾ ਨ ਪਰਿਮੋਚਯੇ। ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਂ ਪਠਮਤਰਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਆਗਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਸਿ। ਮਾ ਭਾਯਿ, ਅਹਂ ਤਂ ਇਮਮ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਮੋਚਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸਿ।
Tattha idanti davaḍāhadaḍḍhe araññe ghanavassaṃ vassāpento viya naṃ assāsento idaṃ ‘‘mā tvaṃ bhāyi, mahārājā’’tiādikaṃ vacanaṃ abravi. Tattha sannanti laggaṃ. Peḷābaddhanti peḷāya abbhantaragataṃ sappaṃ. Pañcālanti etaṃ evaṃ mahantimpi pañcālarañño senaṃ. Vāhayissāmīti palāpessāmi . Adūti nāmatthe nipāto, paññā nāma kimatthiyāti attho. Amacco vāpi tādisoti tādiso paññāya sampanno amacco vāpi kimatthiyo, yo taṃ evaṃ maraṇasambādhappattaṃ dukkhā na parimocaye. Mahārāja, ahaṃ paṭhamataraṃ āgacchanto nāma kimatthaṃ āgatoti maññasi. Mā bhāyi, ahaṃ taṃ imamhā dukkhā mocayissāmīti assāsesi.
ਸੋਪਿ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ ਲਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਪਟਿਲਭਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਸੀਹਨਾਦੇ ਕਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਤੁਸ੍ਸਿਂਸੁ। ਅਥ ਨਂ ਸੇਨਕੋ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤ੍વਂ ਸਬ੍ਬੇ ਅਮ੍ਹੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਕੇਨੁਪਾਯੇਨ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਲਙ੍ਕਤਉਮਙ੍ਗੇਨ ਨੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਗਮਨਸਜ੍ਜਾ ਹੋਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰવਿવਰਣਤ੍ਥਂ ਯੋਧੇ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Sopi tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni me jīvitaṃ laddha’’nti assāsaṃ paṭilabhi. Bodhisattena sīhanāde kate sabbe ca tussiṃsu. Atha naṃ senako pucchi ‘‘paṇḍita, tvaṃ sabbe amhe gahetvā gacchanto kenupāyena gamissasī’’ti? ‘‘Alaṅkataumaṅgena nessāmi, tumhe gamanasajjā hothā’’ti vatvā umaṅgadvāravivaraṇatthaṃ yodhe āṇāpento gāthamāha –
੬੯੩.
693.
‘‘ਏਥ ਮਾਣવਾ ਉਟ੍ਠੇਥ, ਮੁਖਂ ਸੋਧੇਥ ਸਨ੍ਧਿਨੋ।
‘‘Etha māṇavā uṭṭhetha, mukhaṃ sodhetha sandhino;
વੇਦੇਹੋ ਸਹਮਚ੍ਚੇਹਿ, ਉਮਙ੍ਗੇਨ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Vedeho sahamaccehi, umaṅgena gamissatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਮਾਣવਾਤਿ ਤਰੁਣਾਧਿવਚਨਂ। ਮੁਖਂ ਸੋਧੇਥਾਤਿ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਥ। ਸਨ੍ਧਿਨੋਤਿ ਘਰਸਨ੍ਧਿਨੋ ਚ ਦ੍વਾਰਂ ਸੋਧੇਥ, ਏਕਸਤਾਨਂ ਸਯਨਗਬ੍ਭਾਨਂ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਥ, ਅਨੇਕਸਤਾਨਂ ਦੀਪਾਲਯਾਨਂ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਥਾਤਿ।
Tattha māṇavāti taruṇādhivacanaṃ. Mukhaṃ sodhethāti umaṅgadvāraṃ vivaratha. Sandhinoti gharasandhino ca dvāraṃ sodhetha, ekasatānaṃ sayanagabbhānaṃ dvāraṃ vivaratha, anekasatānaṃ dīpālayānaṃ dvāraṃ vivarathāti.
ਤੇ ਉਟ੍ਠਾਯ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਂਸੁ। ਸਕਲੋ ਉਮਙ੍ਗੋ ਏਕੋਭਾਸੋ ਅਲਙ੍ਕਤਦੇવਸਭਾ વਿਯ વਿਰੋਚਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Te uṭṭhāya umaṅgadvāraṃ vivariṃsu. Sakalo umaṅgo ekobhāso alaṅkatadevasabhā viya viroci. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੯੪.
694.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾਨੁਚਾਰਿਨੋ।
‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, paṇḍitassānucārino;
ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਂਸੁ, ਯਨ੍ਤਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਅਗ੍ਗਲ਼ੇ’’ਤਿ॥
Umaṅgadvāraṃ vivariṃsu, yantayutte ca aggaḷe’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਚਾਰਿਨੋਤਿ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਾ। ਯਨ੍ਤਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਅਗ੍ਗਲ਼ੇਤਿ ਸੂਚਿਘਟਿਕਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਚ ਦ੍વਾਰਕવਾਟਾਨਿ।
Tattha anucārinoti veyyāvaccakarā. Yantayutte ca aggaḷeti sūcighaṭikasampannāni ca dvārakavāṭāni.
ਤੇ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸੁਂ। ਸੋ ਰਞ੍ਞੋ ਸਞ੍ਞਮਦਾਸਿ ‘‘ਕਾਲੋ, ਦੇવ, ਪਾਸਾਦਾ ਓਤਰਥਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਓਤਰਿ। ਅਥ ਸੇਨਕੋ ਸੀਸਤੋ ਨਾਲ਼ਿਪਟ੍ਟਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਸਾਟਕਂ ਓਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਕਚ੍ਛਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਬਨ੍ਧਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸੇਨਕ, ਕਿਂ ਕਰੋਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਉਮਙ੍ਗੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਹਿ ਨਾਮ વੇਠਨਂ ਮੋਚੇਤ੍વਾ ਕਚ੍ਛਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ । ‘‘ਸੇਨਕ, ‘ਉਮਙ੍ਗਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਓਨਮਿਤ੍વਾ ਜਣ੍ਣੁਕੇਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਪવਿਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਮਾ ਸਞ੍ਞਮਕਾਸਿ। ਸਚੇ ਹਤ੍ਥਿਨਾ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋਸਿ, ਹਤ੍ਥਿਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਗਚ੍ਛਾਹਿ। ਸਚੇ ਅਸ੍ਸੇਨ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋਸਿ, ਅਸ੍ਸਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਗਚ੍ਛਾਹਿ। ਉਚ੍ਚੋ ਉਮਙ੍ਗੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧੋ વਿਸਾਲਦ੍વਾਰੋ, ਤ੍વਂ ਯਥਾਰੁਚਿਯਾ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਰਤੋ ਗਚ੍ਛਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਕਿਰ ਸੇਨਕਸ੍ਸ ਗਮਨਂ ਪੁਰਤੋ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਕਤ੍વਾ ਸਯਂ ਪਚ੍ਛਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਰਾਜਾ ਅਲਙ੍ਕਤਉਮਙ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਾ ਸਣਿਕਂ ਅਗਮਾਸੀਤਿ। ਉਮਙ੍ਗੇ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਯਾਗੁਭਤ੍ਤਖਾਦਨੀਯਾਦੀਨਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਖਾਦਨ੍ਤਾ ਪਿવਨ੍ਤਾ ਉਮਙ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਯਾਥ ਮਹਾਰਾਜ, ਯਾਥ ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਛਤੋ ਯਾਤਿ। ਰਾਜਾ ਅਲਙ੍ਕਤਦੇવਸਭਂ વਿਯ ਉਮਙ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਯਾਤਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Te umaṅgadvāraṃ vivaritvā mahāsattassa ārocesuṃ. So rañño saññamadāsi ‘‘kālo, deva, pāsādā otarathā’’ti. Taṃ sutvā rājā otari. Atha senako sīsato nāḷipaṭṭaṃ apanetvā sāṭakaṃ omuñcitvā kacchaṃ daḷhaṃ bandhi. Atha naṃ mahāsatto disvā ‘‘senaka, kiṃ karosī’’ti pucchi. ‘‘Paṇḍita, umaṅgena gacchantehi nāma veṭhanaṃ mocetvā kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā gantabba’’nti . ‘‘Senaka, ‘umaṅgaṃ pavisanto onamitvā jaṇṇukehi patiṭṭhāya pavisissāmī’ti mā saññamakāsi. Sace hatthinā gantukāmosi, hatthiṃ abhiruyha gacchāhi. Sace assena gantukāmosi, assaṃ abhiruyha gacchāhi. Ucco umaṅgo aṭṭhārasahatthubbedho visāladvāro, tvaṃ yathāruciyā alaṅkatappaṭiyatto rañño purato gacchāhī’’ti āha. Bodhisatto kira senakassa gamanaṃ purato vicāretvā rājānaṃ majjhe katvā sayaṃ pacchato ahosi. Kiṃ kāraṇā? Rājā alaṅkataumaṅgaṃ olokento mā saṇikaṃ agamāsīti. Umaṅge mahājanassa yāgubhattakhādanīyādīni appamāṇāni ahesuṃ. Te manussā khādantā pivantā umaṅgaṃ olokentā gacchanti. Mahāsatto ‘‘yātha mahārāja, yātha mahārājā’’ti codento pacchato yāti. Rājā alaṅkatadevasabhaṃ viya umaṅgaṃ olokento yāti. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੯੫.
695.
‘‘ਪੁਰਤੋ ਸੇਨਕੋ ਯਾਤਿ, ਪਚ੍ਛਤੋ ਚ ਮਹੋਸਧੋ।
‘‘Purato senako yāti, pacchato ca mahosadho;
ਮਜ੍ਝੇ ਚ ਰਾਜਾ વੇਦੇਹੋ, ਅਮਚ੍ਚਪਰਿવਾਰਿਤੋ’’ਤਿ॥
Majjhe ca rājā vedeho, amaccaparivārito’’ti.
ਰਞ੍ਞੋ ਆਗਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਤੇ ਮਾਣવਾ ਰਾਜਮਾਤਰਞ੍ਚ ਦੇવਿਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਧੀਤਰਞ੍ਚ ਉਮਙ੍ਗਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਸਾਲਮਾਲ਼ਕੇ ਠਪੇਸੁਂ। ਰਾਜਾਪਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਮਙ੍ਗਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਤੇ ਰਾਜਾਨਞ੍ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਨਿਸ੍ਸਂਸਯਂ ਪਰਹਤ੍ਥਂ ਗਤਮ੍ਹਾ, ਅਮ੍ਹੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਮਰਣਭਯਤਜ੍ਜਿਤਾ ਮਹਾવਿਰવਂ વਿਰવਿਂਸੁ। ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾਪਿ ਕਿਰ વੇਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਪਲਾਯਨਭਯੇਨ ਗਙ੍ਗਾਤੋ ਗਾવੁਤਮਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤੇਸਂ વਿਰવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਯਾ વਿਯ ਸਦ੍ਦੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋਪਿ ‘‘ਕੁਹਿਂ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਪਰਿਹਾਸਭਯੇਨ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਹ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਂ ਕੁਮਾਰਿਕਂ ਰਤਨਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਕਾਰਣਾ ਆਗਤੋ, ਅਯਂ ਤੇ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੀਣਿ ਨਾવਾਸਤਾਨਿ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ, ਰਾਜਾ વਿਸਾਲਮਾਲ਼ਕਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਤਨਾવਂ ਅਭਿਰੁਹਿ। ਤੇਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾવਂ ਅਭਿਰੁਹਿਂਸੁ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Rañño āgatabhāvaṃ ñatvā te māṇavā rājamātarañca deviñca puttañca dhītarañca umaṅgā nīharitvā mahāvisālamāḷake ṭhapesuṃ. Rājāpi bodhisattena saddhiṃ umaṅgā nikkhami. Te rājānañca paṇḍitañca disvā ‘‘nissaṃsayaṃ parahatthaṃ gatamhā, amhe gahetvā āgatehi paṇḍitassa purisehi bhavitabba’’nti maraṇabhayatajjitā mahāviravaṃ viraviṃsu. Cūḷanirājāpi kira vedeharañño palāyanabhayena gaṅgāto gāvutamattaṭṭhāne aṭṭhāsi. So sannisinnāya rattiyā tesaṃ viravaṃ sutvā ‘‘nandādeviyā viya saddo’’ti vattukāmopi ‘‘kuhiṃ nandādeviṃ passissasī’’ti parihāsabhayena na kiñci āha. Mahāsatto pana tasmiṃ ṭhāne pañcālacandiṃ kumārikaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā ‘‘mahārāja, tvaṃ imissā kāraṇā āgato, ayaṃ te aggamahesī hotū’’ti āha. Tīṇi nāvāsatāni upaṭṭhāpesuṃ, rājā visālamāḷakā otaritvā alaṅkatanāvaṃ abhiruhi. Tepi cattāro khattiyā nāvaṃ abhiruhiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੬੯੬.
696.
‘‘ਉਮਙ੍ਗਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾਨ, વੇਦੇਹੋ ਨਾવਮਾਰੁਹਿ।
‘‘Umaṅgā nikkhamitvāna, vedeho nāvamāruhi;
ਅਭਿਰੁਲ਼੍ਹਞ੍ਚ ਤਂ ਞਤ੍વਾ, ਅਨੁਸਾਸਿ ਮਹੋਸਧੋ॥
Abhiruḷhañca taṃ ñatvā, anusāsi mahosadho.
੬੯੭.
697.
‘‘ਅਯਂ ਤੇ ਸਸੁਰੋ ਦੇવ, ਅਯਂ ਸਸ੍ਸੁ ਜਨਾਧਿਪ।
‘‘Ayaṃ te sasuro deva, ayaṃ sassu janādhipa;
ਯਥਾ ਮਾਤੁ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤੇ ਹੋਤੁ ਸਸ੍ਸੁਯਾ॥
Yathā mātu paṭipatti, evaṃ te hotu sassuyā.
੬੯੮.
698.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਨਿਯਕੋ ਭਾਤਾ, ਸਉਦਰਿਯੋ ਏਕਮਾਤੁਕੋ।
‘‘Yathāpi niyako bhātā, saudariyo ekamātuko;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦੋ ਤੇ, ਦਯਿਤਬ੍ਬੋ ਰਥੇਸਭ॥
Evaṃ pañcālacando te, dayitabbo rathesabha.
੬੯੯.
699.
‘‘ਅਯਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦੀ ਤੇ, ਰਾਜਪੁਤ੍ਤੀ ਅਭਿਚ੍ਛਿਤਾ।
‘‘Ayaṃ pañcālacandī te, rājaputtī abhicchitā;
ਕਾਮਂ ਕਰੋਹਿ ਤੇ ਤਾਯ, ਭਰਿਯਾ ਤੇ ਰਥੇਸਭਾ’’ਤਿ॥
Kāmaṃ karohi te tāya, bhariyā te rathesabhā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਸਾਸੀਤਿ ਏવਂ ਕਿਰਸ੍ਸ ਅਹੋਸਿ ‘‘ਕਦਾਚਿ ਏਸੋ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਰਂ ਮਾਰੇਯ੍ਯ, ਅਭਿਰੂਪਾਯ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਯ੍ਯ, ਰਾਜਕੁਮਾਰਂ વਾ ਮਾਰੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਞ੍ਞਮਸ੍ਸ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਯਂ ਤੇ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਦਨ੍ਤੋ ਅਨੁਸਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਯਂ ਤੇ ਸਸੁਰੋਤਿ ਅਯਂ ਤવ ਸਸੁਰਸ੍ਸ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਯਾ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕੋ, ਅਯਂ ਤੇ ਇਦਾਨਿ ਸਸੁਰੋ। ਅਯਂ ਸਸ੍ਸੂਤਿ ਅਯਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਮਾਤਾ ਨਨ੍ਦਾਦੇવੀ ਨਾਮ ਤવ ਸਸ੍ਸੁ। ਯਥਾਮਾਤੂਤਿ ਯਥਾ ਮਾਤੁ ਪੁਤ੍ਤਾ વਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ , ਏવਂ ਤੇ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਹੋਤੁ, ਬਲવਤਿਂ ਮਾਤੁਸਞ੍ਞਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਮਾ ਨਂ ਕਦਾਚਿ ਲੋਭਚਿਤ੍ਤੇਨ ਓਲੋਕੇਹਿ। ਨਿਯਕੋਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੋ ਏਕਪਿਤਰਾ ਜਾਤੋ। ਏਕਮਾਤੁਕੋਤਿ ਏਕਮਾਤਰਾ ਜਾਤੋ। ਦਯਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬੋ। ਭਰਿਯਾਤਿ ਅਯਂ ਤੇ ਭਰਿਯਾ, ਮਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅવਮਾਨਂ ਅਕਾਸੀਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਗਣ੍ਹਿ।
Tattha anusāsīti evaṃ kirassa ahosi ‘‘kadāci eso kujjhitvā cūḷanirañño mātaraṃ māreyya, abhirūpāya nandādeviyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya, rājakumāraṃ vā māreyya, paṭiññamassa gaṇhissāmī’’ti. Tasmā ‘‘ayaṃ te’’tiādīni vadanto anusāsi. Tattha ayaṃ te sasuroti ayaṃ tava sasurassa cūḷanirañño putto pañcālacandiyā kaniṭṭhabhātiko, ayaṃ te idāni sasuro. Ayaṃ sassūti ayaṃ imissā mātā nandādevī nāma tava sassu. Yathāmātūti yathā mātu puttā vattappaṭivattaṃ karonti , evaṃ te etissā hotu, balavatiṃ mātusaññaṃ paccupaṭṭhāpetvā mā naṃ kadāci lobhacittena olokehi. Niyakoti ajjhattiko ekapitarā jāto. Ekamātukoti ekamātarā jāto. Dayitabboti piyāyitabbo. Bhariyāti ayaṃ te bhariyā, mā etissā avamānaṃ akāsīti rañño paṭiññaṃ gaṇhi.
ਰਾਜਾਪਿ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਰਾਜਮਾਤਰਂ ਪਨ ਆਰਬ੍ਭ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਕਥੇਸਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਤਸ੍ਸਾ ਮਹਲ੍ਲਕਭਾવੇਨੇવ। ਇਦਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤੀਰੇ ਠਤ੍વਾવ ਕਥੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਤੀਰੇ ਠਿਤੋવ ਕਥੇਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Rājāpi ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Rājamātaraṃ pana ārabbha kiñci na kathesi. Kiṃ kāraṇā? Tassā mahallakabhāveneva. Idaṃ pana sabbaṃ bodhisatto tīre ṭhatvāva kathesi. Atha naṃ rājā mahādukkhato muttatāya gantukāmo hutvā ‘‘tāta, tvaṃ tīre ṭhitova kathesī’’ti vatvā gāthamāha –
੭੦੦.
700.
‘‘ਆਰੁਯ੍ਹ ਨਾવਂ ਤਰਮਾਨੋ, ਕਿਂ ਨੁ ਤੀਰਮ੍ਹਿ ਤਿਟ੍ਠਸਿ।
‘‘Āruyha nāvaṃ taramāno, kiṃ nu tīramhi tiṭṭhasi;
ਕਿਚ੍ਛਾ ਮੁਤ੍ਤਾਮ੍ਹ ਦੁਕ੍ਖਤੋ, ਯਾਮ ਦਾਨਿ ਮਹੋਸਧਾ’’ਤਿ॥
Kicchā muttāmha dukkhato, yāma dāni mahosadhā’’ti.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਦੇવ, ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਗਮਨਂ ਨਾਮ ਮਯ੍ਹਂ ਅਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਹ –
Mahāsatto ‘‘deva, tumhehi saddhiṃ gamanaṃ nāma mayhaṃ ayutta’’nti vatvā āha –
੭੦੧.
701.
‘‘ਨੇਸ ਧਮ੍ਮੋ ਮਹਾਰਾਜ, ਯੋਹਂ ਸੇਨਾਯ ਨਾਯਕੋ।
‘‘Nesa dhammo mahārāja, yohaṃ senāya nāyako;
ਸੇਨਙ੍ਗਂ ਪਰਿਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚਯੇ॥
Senaṅgaṃ parihāpetvā, attānaṃ parimocaye.
੭੦੨.
702.
‘‘ਨਿવੇਸਨਮ੍ਹਿ ਤੇ ਦੇવ, ਸੇਨਙ੍ਗਂ ਪਰਿਹਾਪਿਤਂ।
‘‘Nivesanamhi te deva, senaṅgaṃ parihāpitaṃ;
ਤਂ ਦਿਨ੍ਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇਨ, ਆਨਯਿਸ੍ਸਂ ਰਥੇਸਭਾ’’ਤਿ॥
Taṃ dinnaṃ brahmadattena, ānayissaṃ rathesabhā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਭਾવੋ। ਨਿવੇਸਨਮ੍ਹੀਤਿ ਤਂ ਨਗਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਪਰਿਮੋਚਯੇਤਿ ਪਰਿਮੋਚੇਯ੍ਯਂ। ਪਰਿਹਾਪਿਤਨ੍ਤਿ ਛਡ੍ਡਿਤਂ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਦੂਰਮਗ੍ਗਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਕੇਚਿ ਕਿਲਨ੍ਤਾ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਕੇਚਿ ਖਾਦਨ੍ਤਾ ਪਿવਨ੍ਤਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਭਾવਮ੍ਪਿ ਨ ਜਾਨਿਂਸੁ, ਕੇਚਿ ਗਿਲਾਨਾ। ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸੇ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਮਮ ਉਪਕਾਰਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚੇਤ੍ਥ ਬਹੂ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਮਯਾ ਏਕਮਨੁਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤੁਂ, ਅਹਂ ਪਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਂ ਤવ ਸੇਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇਨ ਦਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ ਆਨੇਸ੍ਸਾਮਿ। ਤੁਮ੍ਹੇ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਅવਿਲਮ੍ਬਨ੍ਤਾ ਸੀਘਂ ਗਚ੍ਛਥ। ਮਯਾ ਏવਾ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਹਤ੍ਥਿવਾਹਨਾਦੀਨਿ ਠਪਿਤਾਨਿ, ਕਿਲਨ੍ਤਕਿਲਨ੍ਤਾਨਿ ਪਹਾਯ ਸਮਤ੍ਥਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਸੀਘਂ ਮਿਥਿਲਮੇવ ਪવਿਸਥਾਤਿ।
Tattha dhammoti sabhāvo. Nivesanamhīti taṃ nagaraṃ sandhāyāha. Parimocayeti parimoceyyaṃ. Parihāpitanti chaḍḍitaṃ. Tesu hi manussesu dūramaggaṃ āgatattā keci kilantā niddaṃ okkantā keci khādantā pivantā amhākaṃ nikkhantabhāvampi na jāniṃsu, keci gilānā. Mayā saddhiṃ cattāro māse kammaṃ katvā mama upakārakā manussā cettha bahū, na sakkā mayā ekamanussampi chaḍḍetvā gantuṃ, ahaṃ pana nivattitvā sabbampi taṃ tava senaṃ brahmadattena dinnaṃ appaṭividdhaṃ ānessāmi. Tumhe, mahārāja, katthaci avilambantā sīghaṃ gacchatha. Mayā evā antarāmagge hatthivāhanādīni ṭhapitāni, kilantakilantāni pahāya samatthasamatthehi sīghaṃ mithilameva pavisathāti.
ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਗਾਥਮਾਹ –
Tato rājā gāthamāha –
੭੦੩.
703.
‘‘ਅਪ੍ਪਸੇਨੋ ਮਹਾਸੇਨਂ, ਕਥਂ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਠਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Appaseno mahāsenaṃ, kathaṃ viggayha ṭhassasi;
ਦੁਬ੍ਬਲੋ ਬਲવਨ੍ਤੇਨ, વਿਹਞ੍ਞਿਸ੍ਸਸਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ॥
Dubbalo balavantena, vihaññissasi paṇḍitā’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹਾਤਿ ਪਰਿਪ੍ਫਰਿਤ੍વਾ। વਿਹਞ੍ਞਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਹਞ੍ਞਿਸ੍ਸਸਿ।
Tattha viggayhāti parippharitvā. Vihaññissasīti haññissasi.
ਤਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Tato bodhisatto āha –
੭੦੪.
704.
‘‘ਅਪ੍ਪਸੇਨੋਪਿ ਚੇ ਮਨ੍ਤੀ, ਮਹਾਸੇਨਂ ਅਮਨ੍ਤਿਨਂ।
‘‘Appasenopi ce mantī, mahāsenaṃ amantinaṃ;
ਜਿਨਾਤਿ ਰਾਜਾ ਰਾਜਾਨੋ, ਆਦਿਚ੍ਚੋવੁਦਯਂ ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ॥
Jināti rājā rājāno, ādiccovudayaṃ tama’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਮਨ੍ਤੀਤਿ ਮਨ੍ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋ। ਅਮਨ੍ਤਿਨਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਾਯਕੁਸਲਂ ਜਿਨਾਤਿ, ਪਞ੍ਞવਾ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਂ ਜਿਨਾਤਿ। ਰਾਜਾ ਰਾਜਾਨੋਤਿ ਏਕੋਪਿ ਚ ਏવਰੂਪੋ ਰਾਜਾ ਬਹੂਪਿ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਰਾਜਾਨੋ ਜਿਨਾਤਿਯੇવ। ਯਥਾ ਕਿਨ੍ਤਿ? ਆਦਿਚ੍ਚੋવੁਦਯਂ ਤਮਨ੍ਤਿ, ਯਥਾ ਆਦਿਚ੍ਚੋ ਉਦਯਨ੍ਤੋ ਤਮਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਆਲੋਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਏવਂ ਜਿਨਾਤਿ ਚੇવ ਸੂਰਿਯੋ વਿਯ વਿਰੋਚਤਿ ਚ।
Tattha mantīti mantāya samannāgato paññavā upāyakusalo. Amantinanti anupāyakusalaṃ jināti, paññavā duppaññaṃ jināti. Rājā rājānoti ekopi ca evarūpo rājā bahūpi duppaññarājāno jinātiyeva. Yathā kinti? Ādiccovudayaṃ tamanti, yathā ādicco udayanto tamaṃ viddhaṃsetvā ālokaṃ dasseti, evaṃ jināti ceva sūriyo viya virocati ca.
ਇਦਂ વਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਰਾਜਾਨਂ ‘‘ਗਚ੍ਛਥ ਤੁਮ੍ਹੇ’’ਤਿ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਸੋ ‘‘ਮੁਤ੍ਤੋ વਤਮ੍ਹਿ ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤੋ, ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਮਨੋਰਥੋਪਿ ਮੇ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਸੇਨਕਸ੍ਸ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Idaṃ vatvā mahāsatto rājānaṃ ‘‘gacchatha tumhe’’ti vanditvā uyyojesi. So ‘‘mutto vatamhi amittahatthato, imissā ca laddhattā manorathopi me matthakaṃ patto’’ti bodhisattassa guṇe āvajjetvā uppannapītipāmojjo paṇḍitassa guṇe senakassa kathento gāthamāha –
੭੦੫.
705.
‘‘ਸੁਸੁਖਂ વਤ ਸਂવਾਸੋ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਹੀਤਿ ਸੇਨਕ।
‘‘Susukhaṃ vata saṃvāso, paṇḍitehīti senaka;
ਪਕ੍ਖੀવ ਪਞ੍ਜਰੇ ਬਦ੍ਧੇ, ਮਚ੍ਛੇ ਜਾਲਗਤੇਰਿવ।
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਤਗਤੇ, ਮੋਚਯੀ ਨੋ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Amittahatthattagate, mocayī no mahosadho’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਸੁਖਂ વਤਾਤਿ ਅਤਿਸੁਖਂ વਤ ਇਦਂ, ਯੋ ਸਂવਾਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ। ਇਤੀਤਿ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਸ੍ਮਾ ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਗਤੇ ਮੋਚਯਿ ਨੋ ਮਹੋਸਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ, ਸੇਨਕ, વਦਾਮਿ। ਸੁਸੁਖਂ વਤ ਇਦਂ, ਯੋ ਏਸ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਂવਾਸੋਤਿ।
Tattha susukhaṃ vatāti atisukhaṃ vata idaṃ, yo saṃvāso paṇḍitehi. Itīti kāraṇatthe nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā amittahatthagate mocayi no mahosadho, tasmā, senaka, vadāmi. Susukhaṃ vata idaṃ, yo esa paṇḍitehi saṃvāsoti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੇਨਕੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā senakopi paṇḍitassa guṇe kathento āha –
੭੦੬.
706.
‘‘ਏવਮੇਤਂ ਮਹਾਰਾਜ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿ ਸੁਖਾવਹਾ।
‘‘Evametaṃ mahārāja, paṇḍitā hi sukhāvahā;
ਪਕ੍ਖੀવ ਪਞ੍ਜਰੇ ਬਦ੍ਧੇ, ਮਚ੍ਛੇ ਜਾਲਗਤੇਰਿવ।
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਤਗਤੇ, ਮੋਚਯੀ ਨੋ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Amittahatthattagate, mocayī no mahosadho’’ti.
ਅਥ વੇਦੇਹਰਾਜਾ ਨਦਿਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਯੋਜਨਨ੍ਤਰੇ ਯੋਜਨਨ੍ਤਰੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨ ਕਾਰਿਤਗਾਮਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਰਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਠਪਿਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ਹਤ੍ਥਿવਾਹਨਾਦੀਨਿ ਚੇવ ਅਨ੍ਨਪਾਨਾਦੀਨਿ ਚ ਅਦਂਸੁ। ਸੋ ਕਿਲਨ੍ਤੇ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਥਾਦਯੋ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਤਰੇ ਆਦਾਯ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਞ੍ਞਂ ਗਾਮਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਯੋਜਨਸਤਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਪਾਤੋવ ਮਿਥਿਲਂ ਪਾવਿਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਨ੍ਨਦ੍ਧਖਗ੍ਗਂ ਓਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰੇ વਾਲੁਕਂ વਿਯੂਹਿਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ਉਮਙ੍ਗਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪਾਸਾਦਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਗਨ੍ਧੋਦਕੇਨ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਨਾਨਗ੍ਗਰਸਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਯਨવਰਗਤੋ ‘‘ਮਨੋਰਥੋ ਮੇ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਅਥ ਤਸ੍ਸਾ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਸੇਨਙ੍ਗਂ વਿਚਾਰਯਮਾਨੋ ਤਂ ਨਗਰਂ ਉਪਾਗਮਿ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Atha vedeharājā nadiṃ uttaritvā yojanantare yojanantare mahāsattena kāritagāmaṃ sampatto. Tatrassa bodhisattena ṭhapitamanussā hatthivāhanādīni ceva annapānādīni ca adaṃsu. So kilante hatthiassarathādayo ṭhapetvā itare ādāya tehi saddhiṃ aññaṃ gāmaṃ pāpuṇi. Etenupāyena yojanasatikaṃ maggaṃ atikkamitvā punadivase pātova mithilaṃ pāvisi. Mahāsattopi umaṅgadvāraṃ gantvā attanā sannaddhakhaggaṃ omuñcitvā umaṅgadvāre vālukaṃ viyūhitvā ṭhapesi. Ṭhapetvā ca pana umaṅgaṃ pavisitvā umaṅgena gantvā nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha gandhodakena nhatvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sayanavaragato ‘‘manoratho me matthakaṃ patto’’ti āvajjento nipajji. Atha tassā rattiyā accayena cūḷanirājā senaṅgaṃ vicārayamāno taṃ nagaraṃ upāgami. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੭੦੭.
707.
‘‘ਰਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕਸਿਣਂ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਚੂਲ਼ਨੇਯ੍ਯੋ ਮਹਬ੍ਬਲੋ।
‘‘Rakkhitvā kasiṇaṃ rattiṃ, cūḷaneyyo mahabbalo;
ਉਦੇਨ੍ਤਂ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਸ੍ਮਿਂ, ਉਪਕਾਰਿਂ ਉਪਾਗਮਿ॥
Udentaṃ aruṇuggasmiṃ, upakāriṃ upāgami.
੭੦੮.
708.
‘‘ਆਰੁਯ੍ਹ ਪવਰਂ ਨਾਗਂ, ਬਲવਨ੍ਤਂ ਸਟ੍ਠਿਹਾਯਨਂ।
‘‘Āruyha pavaraṃ nāgaṃ, balavantaṃ saṭṭhihāyanaṃ;
ਰਾਜਾ ਅવੋਚ ਪਞ੍ਚਾਲੋ, ਚੂਲ਼ਨੇਯ੍ਯੋ ਮਹਬ੍ਬਲੋ॥
Rājā avoca pañcālo, cūḷaneyyo mahabbalo.
੭੦੯.
709.
‘‘ਸਨ੍ਨਦ੍ਧੋ ਮਣਿવਮ੍ਮੇਨ, ਸਰਮਾਦਾਯ ਪਾਣਿਨਾ।
‘‘Sannaddho maṇivammena, saramādāya pāṇinā;
ਪੇਸਿਯੇ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿਤ੍ਥ, ਪੁਥੁਗੁਮ੍ਬੇ ਸਮਾਗਤੇ’’ਤਿ॥
Pesiye ajjhabhāsittha, puthugumbe samāgate’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਸਕਲਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ। ਉਦੇਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਦੇਨ੍ਤੇ। ਉਪਕਾਰਿਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨਕਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪਕਾਰੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਕਂ ਤਂ ਨਗਰਂ ਉਪਾਗਮਿ। ਅવੋਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੇਨਂ ਅવੋਚ। ਪੇਸਿਯੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੇਸਨਕਾਰਕੇ। ਅਜ੍ਝਭਾਸਿਤ੍ਥਾਤਿ ਅਧਿਅਭਾਸਿਤ੍ਥ, ਪੁਰੇਤਰਮੇવ ਅਭਾਸਿਤ੍ਥ, ਪੁਥੁਗੁਮ੍ਬੇਤਿ ਬਹੂਸੁ ਸਿਪ੍ਪੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ ਅਨੇਕਸਿਪ੍ਪਜਾਨਨਕੇਤਿ।
Tattha kasiṇanti sakalaṃ nissesaṃ. Udentanti udente. Upakārinti pañcālanagaraṃ upādāya mahāsattenakāritattā ‘‘upakārī’’ti laddhanāmakaṃ taṃ nagaraṃ upāgami. Avocāti attano senaṃ avoca. Pesiyeti attano pesanakārake. Ajjhabhāsitthāti adhiabhāsittha, puretarameva abhāsittha, puthugumbeti bahūsu sippesu patiṭṭhite anekasippajānanaketi.
ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਮਾਹ –
Idāni te sarūpato dassetumāha –
੭੧੦.
710.
‘‘ਹਤ੍ਥਾਰੋਹੇ ਅਨੀਕਟ੍ਠੇ, ਰਥਿਕੇ ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਕੇ।
‘‘Hatthārohe anīkaṭṭhe, rathike pattikārake;
ਉਪਾਸਨਮ੍ਹਿ ਕਤਹਤ੍ਥੇ, વਾਲવੇਧੇ ਸਮਾਗਤੇ’’ਤਿ॥
Upāsanamhi katahatthe, vālavedhe samāgate’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਸਨਮ੍ਹੀਤਿ ਧਨੁਸਿਪ੍ਪੇ। ਕਤਹਤ੍ਥੇਤਿ ਅવਿਰਜ੍ਝਨવੇਧਿਤਾਯ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਹਤ੍ਥੇ।
Tattha upāsanamhīti dhanusippe. Katahattheti avirajjhanavedhitāya sampannahatthe.
ਇਦਾਨਿ ਰਾਜਾ વੇਦੇਹਂ ਜੀવਗ੍ਗਾਹਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤੁਂ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Idāni rājā vedehaṃ jīvaggāhaṃ gaṇhāpetuṃ āṇāpento āha –
੭੧੧.
711.
‘‘ਪੇਸੇਥ ਕੁਞ੍ਜਰੇ ਦਨ੍ਤੀ, ਬਲવਨ੍ਤੇ ਸਟ੍ਠਿਹਾਯਨੇ।
‘‘Pesetha kuñjare dantī, balavante saṭṭhihāyane;
ਮਦ੍ਦਨ੍ਤੁ ਕੁਞ੍ਜਰਾ ਨਗਰਂ, વੇਦੇਹੇਨ ਸੁਮਾਪਿਤਂ॥
Maddantu kuñjarā nagaraṃ, vedehena sumāpitaṃ.
੭੧੨.
712.
‘‘વਚ੍ਛਦਨ੍ਤਮੁਖਾ ਸੇਤਾ, ਤਿਕ੍ਖਗ੍ਗਾ ਅਟ੍ਠਿવੇਧਿਨੋ।
‘‘Vacchadantamukhā setā, tikkhaggā aṭṭhivedhino;
ਪਣੁਨ੍ਨਾ ਧਨੁવੇਗੇਨ, ਸਮ੍ਪਤਨ੍ਤੁਤਰੀਤਰਾ॥
Paṇunnā dhanuvegena, sampatantutarītarā.
੭੧੩.
713.
‘‘ਮਾਣવਾ વਮ੍ਮਿਨੋ ਸੂਰਾ, ਚਿਤ੍ਰਦਣ੍ਡਯੁਤਾવੁਧਾ।
‘‘Māṇavā vammino sūrā, citradaṇḍayutāvudhā;
ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਨੋ ਮਹਾਨਾਗਾ, ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਹੋਨ੍ਤੁ ਸਮ੍ਮੁਖਾ॥
Pakkhandino mahānāgā, hatthīnaṃ hontu sammukhā.
੭੧੪.
714.
‘‘ਸਤ੍ਤਿਯੋ ਤੇਲਧੋਤਾਯੋ, ਅਚ੍ਚਿਮਨ੍ਤਾ ਪਭਸ੍ਸਰਾ।
‘‘Sattiyo teladhotāyo, accimantā pabhassarā;
વਿਜ੍ਜੋਤਮਾਨਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੁ, ਸਤਰਂਸੀવ ਤਾਰਕਾ॥
Vijjotamānā tiṭṭhantu, sataraṃsīva tārakā.
੭੧੫.
715.
‘‘ਆવੁਧਬਲવਨ੍ਤਾਨਂ , ਗੁਣਿਕਾਯੂਰਧਾਰਿਨਂ।
‘‘Āvudhabalavantānaṃ , guṇikāyūradhārinaṃ;
ਏਤਾਦਿਸਾਨਂ ਯੋਧਾਨਂ, ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਅਪਲਾਯਿਨਂ।
Etādisānaṃ yodhānaṃ, saṅgāme apalāyinaṃ;
વੇਦੇਹੋ ਕੁਤੋ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਚੇ ਪਕ੍ਖੀવ ਕਾਹਿਤਿ॥
Vedeho kuto muccissati, sace pakkhīva kāhiti.
੭੧੬.
716.
‘‘ਤਿਂਸ ਮੇ ਪੁਰਿਸਨਾવੁਤ੍ਯੋ, ਸਬ੍ਬੇવੇਕੇਕਨਿਚ੍ਚਿਤਾ।
‘‘Tiṃsa me purisanāvutyo, sabbevekekaniccitā;
ਯੇਸਂ ਸਮਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੇવਲਂ ਮਹੀਮਂ ਚਰਂ॥
Yesaṃ samaṃ na passāmi, kevalaṃ mahīmaṃ caraṃ.
੭੧੭.
717.
‘‘ਨਾਗਾ ਚ ਕਪ੍ਪਿਤਾ ਦਨ੍ਤੀ, ਬਲવਨ੍ਤੋ ਸਟ੍ਠਿਹਾਯਨਾ।
‘‘Nāgā ca kappitā dantī, balavanto saṭṭhihāyanā;
ਯੇਸਂ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸੋਭਨ੍ਤਿ, ਕੁਮਾਰਾ ਚਾਰੁਦਸ੍ਸਨਾ॥
Yesaṃ khandhesu sobhanti, kumārā cārudassanā.
੭੧੮.
718.
‘‘ਪੀਤਾਲਙ੍ਕਾਰਾ ਪੀਤવਸਨਾ, ਪੀਤੁਤ੍ਤਰਨਿવਾਸਨਾ।
‘‘Pītālaṅkārā pītavasanā, pītuttaranivāsanā;
ਨਾਗਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸੋਭਨ੍ਤਿ, ਦੇવਪੁਤ੍ਤਾવ ਨਨ੍ਦਨੇ॥
Nāgakhandhesu sobhanti, devaputtāva nandane.
੭੧੯.
719.
‘‘ਪਾਠੀਨવਣ੍ਣਾ ਨੇਤ੍ਤਿਂਸਾ, ਤੇਲਧੋਤਾ ਪਭਸ੍ਸਰਾ।
‘‘Pāṭhīnavaṇṇā nettiṃsā, teladhotā pabhassarā;
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਨਰਧੀਰੇਭਿ, ਸਮਧਾਰਾ ਸੁਨਿਸ੍ਸਿਤਾ॥
Niṭṭhitā naradhīrebhi, samadhārā sunissitā.
੭੨੦.
720.
‘‘વੇਲ੍ਲਾਲਿਨੋ વੀਤਮਲਾ, ਸਿਕ੍ਕਾਯਸਮਯਾ ਦਲ਼ਾ।
‘‘Vellālino vītamalā, sikkāyasamayā daḷā;
ਗਹਿਤਾ ਬਲવਨ੍ਤੇਭਿ, ਸੁਪ੍ਪਹਾਰਪ੍ਪਹਾਰਿਭਿ॥
Gahitā balavantebhi, suppahārappahāribhi.
੭੨੧.
721.
‘‘ਸੁવਣ੍ਣਥਰੁਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਲੋਹਿਤਕਚ੍ਛੁਪਧਾਰਿਤਾ।
‘‘Suvaṇṇatharusampannā, lohitakacchupadhāritā;
વਿવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਸੋਭਨ੍ਤਿ, વਿਜ੍ਜੂવਬ੍ਭਘਨਨ੍ਤਰੇ॥
Vivattamānā sobhanti, vijjūvabbhaghanantare.
੭੨੨.
722.
‘‘ਪਟਾਕਾ વਮ੍ਮਿਨੋ ਸੂਰਾ, ਅਸਿਚਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦਾ।
‘‘Paṭākā vammino sūrā, asicammassa kovidā;
ਧਨੁਗ੍ਗਹਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤਰਾ, ਨਾਗਖਨ੍ਧੇ ਨਿਪਾਤਿਨੋ॥
Dhanuggahā sikkhitarā, nāgakhandhe nipātino.
੭੨੩.
723.
‘‘ਏਤਾਦਿਸੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੋਕ੍ਖੋ ਇਤੋ ਤવ।
‘‘Etādisehi parikkhitto, natthi mokkho ito tava;
ਪਭਾવਂ ਤੇ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯੇਨ ਤ੍વਂ ਮਿਥਿਲਂ વਜੇ’’ਤਿ॥
Pabhāvaṃ te na passāmi, yena tvaṃ mithilaṃ vaje’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਦਨ੍ਤੇ। વਚ੍ਛਦਨ੍ਤਮੁਖਾਤਿ ਨਿਖਾਦਨਸਦਿਸਮੁਖਾ। ਪਣੁਨ੍ਨਾਤਿ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾ। ਸਮ੍ਪਤਨ੍ਤੁਤਰੀਤਰਾਤਿ ਏવਰੂਪਾ ਸਰਾ ਇਤਰੀਤਰਾ ਸਮ੍ਪਤਨ੍ਤੁ ਸਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੁ। ਘਨਮੇਘવਸ੍ਸਂ વਿਯ ਸਰવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸਥਾਤਿ ਆਣਾਪੇਸਿ। ਮਾਣવਾਤਿ ਤਰੁਣਯੋਧਾ। વਮ੍ਮਿਨੋਤਿ વਮ੍ਮਹਤ੍ਥਾ। ਚਿਤ੍ਰਦਣ੍ਡਯੁਤਾવੁਧਾਤਿ ਚਿਤ੍ਰਦਣ੍ਡਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਆવੁਧੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਨੋਤਿ ਸਙ੍ਗਾਮਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਕਾ। ਮਹਾਨਾਗਾਤਿ ਮਹਾਨਾਗੇਸੁ ਕੋਞ੍ਚਨਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਨਿਚ੍ਚਲਾ ਠਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਦਨ੍ਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਲੁਞ੍ਚਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ ਯੋਧਾ। ਸਤਰਂਸੀવ ਤਾਰਕਾਤਿ ਸਤਰਂਸੀ વਿਯ ਓਸਧਿਤਾਰਕਾ। ਆવੁਧਬਲવਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਆવੁਧਬਲੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ। ਗੁਣਿਕਾਯੂਰਧਾਰਿਨਨ੍ਤਿ ਗੁਣਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕવਚਂ, ਕવਚਾਨਿ ਚੇવ ਕਾਯੂਰਾਭਰਣਾਨਿ ਚ ਧਾਰੇਨ੍ਤਾਨਂ, ਕવਚਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ વਾ ਕਾਯੂਰਾਨਿ ਧਾਰੇਨ੍ਤਾਨਂ। ਸਚੇ ਪਕ੍ਖੀવ ਕਾਹਿਤੀਤਿ ਸਚੇਪਿ ਪਕ੍ਖੀ વਿਯ ਆਕਾਸੇ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਕਿਂ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤੀਤਿ વਦਤਿ।
Tattha dantīti sampannadante. Vacchadantamukhāti nikhādanasadisamukhā. Paṇunnāti vissaṭṭhā. Sampatantutarītarāti evarūpā sarā itarītarā sampatantu samāgacchantu. Ghanameghavassaṃ viya saravassaṃ vassathāti āṇāpesi. Māṇavāti taruṇayodhā. Vamminoti vammahatthā. Citradaṇḍayutāvudhāti citradaṇḍayuttehi āvudhehi samannāgatā. Pakkhandinoti saṅgāmapakkhandikā. Mahānāgāti mahānāgesu koñcanādaṃ katvā āgacchantesupi niccalā ṭhatvā tesaṃ dante gahetvā luñcituṃ samatthā yodhā. Sataraṃsīva tārakāti sataraṃsī viya osadhitārakā. Āvudhabalavantānanti āvudhabalena yuttānaṃ samannāgatānaṃ. Guṇikāyūradhārinanti guṇi vuccati kavacaṃ, kavacāni ceva kāyūrābharaṇāni ca dhārentānaṃ, kavacasaṅkhātāni vā kāyūrāni dhārentānaṃ. Sace pakkhīva kāhitīti sacepi pakkhī viya ākāse pakkhandanaṃ karissati, tathāpi kiṃ muccissatīti vadati.
ਤਿਂਸ ਮੇ ਪੁਰਿਸਨਾવੁਤ੍ਯੋਤਿ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਤਿਂਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਨવੁਤਿਸਤਾਨਿ ਤਿਂਸਨਾવੁਤ੍ਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬੇવੇਕੇਕਨਿਚ੍ਚਿਤਾਤਿ ਏਤ੍ਤਕਾ ਮਯ੍ਹਂ ਪਰੇਸਂ ਹਤ੍ਥਤੋ ਆવੁਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸੀਸਪਾਤਨਸਮਤ੍ਥਾ ਏਕੇਕਂ વਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾ ਅਨਿવਤ੍ਤਿਨੋ ਯੋਧਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੇવਲਂ ਮਹੀਮਂ ਚਰਨ੍ਤਿ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਇਮਂ ਮਹਿਂ ਚਰਨ੍ਤੋ ਯੇਸਂ ਸਮਂ ਸਦਿਸਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੁਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ, ਤੇਯੇવ ਮੇ ਯੋਧਾ ਏਤ੍ਤਕਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਚਾਰੁਦਸ੍ਸਨਾਤਿ ਚਾਰੁ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਂ, ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੀਤਾਲਙ੍ਕਾਰਾਤਿ ਪੀਤવਣ੍ਣਸੁવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰਾ। ਪੀਤવਸਨਾਤਿ ਪੀਤવਣ੍ਣਸੁવਣ੍ਣવਤ੍ਥਾ। ਪੀਤੁਤ੍ਤਰਨਿવਾਸਨਾਤਿ ਪੀਤਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਨਿવਤ੍ਥਾ। ਪਾਠੀਨવਣ੍ਣਾਤਿ ਪਾਸਾਣਮਚ੍ਛਸਦਿਸਾ। ਨੇਤ੍ਤਿਂਸਾਤਿ ਖਗ੍ਗਾ। ਨਰਧੀਰੇਭੀਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਪੁਰਿਸੇਹਿ। ਸੁਨਿਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਸੁਨਿਸਿਤਾ ਅਤਿਤਿਖਿਣਾ।
Tiṃsa me purisanāvutyoti purisānaṃ tiṃsasahassāni navutisatāni tiṃsanāvutyoti vuccanti. Sabbevekekaniccitāti ettakā mayhaṃ paresaṃ hatthato āvudhaṃ gahetvā paccāmittānaṃ sīsapātanasamatthā ekekaṃ vicinitvā gahitā anivattino yodhāti dasseti. Kevalaṃ mahīmaṃ caranti sakalampi imaṃ mahiṃ caranto yesaṃ samaṃ sadisaṃ na passāmi, kuto uttaritaraṃ, teyeva me yodhā ettakāti dasseti. Cārudassanāti cāru vuccati suvaṇṇaṃ, suvaṇṇavaṇṇāti attho. Pītālaṅkārāti pītavaṇṇasuvaṇṇālaṅkārā. Pītavasanāti pītavaṇṇasuvaṇṇavatthā. Pītuttaranivāsanāti pītauttarāsaṅganivatthā. Pāṭhīnavaṇṇāti pāsāṇamacchasadisā. Nettiṃsāti khaggā. Naradhīrebhīti paṇḍitapurisehi. Sunissitāti sunisitā atitikhiṇā.
વੇਲ੍ਲਾਲਿਨੋਤਿ ਠਿਤਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਸੂਰਿਯੋ વਿਯ વਿਜ੍ਜੋਤਮਾਨਾ। ਸਿਕ੍ਕਾਯਸਮਯਾਤਿ ਸਤ੍ਤ વਾਰੇ ਕੋਞ੍ਚਸਕੁਣੇ ਖਾਦਾਪੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤੇਨ ਸਿਕ੍ਕਾਯਸੇਨ ਕਤਾ। ਸੁਪ੍ਪਹਾਰਪ੍ਪਹਾਰਿਭੀਤਿ ਦਲ਼੍ਹਪ੍ਪਹਾਰੇਹਿ ਯੋਧੇਹਿ। ਲੋਹਿਤਕਚ੍ਛੁਪਧਾਰਿਤਾਤਿ ਲੋਹਿਤવਣ੍ਣਾਯ ਕੋਸਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਪਟਾਕਾਤਿ ਆਕਾਸੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਸਮਤ੍ਥਾ। ਸੂਰਾਤਿ ਜਾਤਿਸੂਰਾ। ਅਸਿਚਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦਾਤਿ ਏਤੇਸਂ ਗਹਣੇ ਕੁਸਲਾ। ਧਨੁਗ੍ਗਹਾਤਿ ਧਨੁਗ੍ਗਹਕਾ। ਸਿਕ੍ਖਿਤਰਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਧਨੁਗ੍ਗਹਣੇ ਅਤਿવਿਯ ਸਿਕ੍ਖਿਤਾ। ਨਾਗਖਨ੍ਧੇ ਨਿਪਾਤਿਨੋਤਿ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਖਗ੍ਗੇਨ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਪਾਤਨਸਮਤ੍ਥਾ। ਨਤ੍ਥਿ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਅਮ੍ਭੋ, વੇਦੇਹ, ਤ੍વਂ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ ਮੁਤ੍ਤੋਸਿ, ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਨਤ੍ਥਿ ਤવ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਦਤਿ। ਪਭਾવਂ ਤੇਤਿ ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਰਾਜਾਨੁਭਾવਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯੇਨ ਤ੍વਂ ਮਿਥਿਲਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ ਖਿਪ੍ਪਂ, ਜਾਲੇ ਪવਿਟ੍ਠਮਚ੍ਛੋ વਿਯ ਜਾਤੋਸੀਤਿ।
Vellālinoti ṭhitamajjhanhike sūriyo viya vijjotamānā. Sikkāyasamayāti satta vāre koñcasakuṇe khādāpetvā gahitena sikkāyasena katā. Suppahārappahāribhīti daḷhappahārehi yodhehi. Lohitakacchupadhāritāti lohitavaṇṇāya kosiyā samannāgatā. Paṭākāti ākāse parivattanasamatthā. Sūrāti jātisūrā. Asicammassa kovidāti etesaṃ gahaṇe kusalā. Dhanuggahāti dhanuggahakā. Sikkhitarāti etasmiṃ dhanuggahaṇe ativiya sikkhitā. Nāgakhandhe nipātinoti hatthikkhandhe khaggena chinditvā nipātanasamatthā. Natthi mokkhoti ambho, vedeha, tvaṃ paṭhamaṃ tāva gahapatiputtassānubhāvena muttosi, idāni pana natthi tava mokkhoti vadati. Pabhāvaṃ teti idāni te rājānubhāvaṃ na passāmi, yena tvaṃ mithilaṃ gamissasi khippaṃ, jāle paviṭṭhamaccho viya jātosīti.
ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ વੇਦੇਹਂ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਨਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਜਿਰਙ੍ਕੁਸੇਨ ਨਾਗਂ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਗਣ੍ਹਥ, ਭਿਨ੍ਦਥ, વਿਜ੍ਝਥਾ’’ਤਿ ਸੇਨਂ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੋ ਉਪਕਾਰਿਨਗਰਂ ਅવਤ੍ਥਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਉਪਾਗਮਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾ ‘‘ਕੋ ਜਾਨਾਤਿ, ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਸਿਰਿਸਯਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ ਕਤਸਰੀਰਪ੍ਪਟਿਜਗ੍ਗਨੋ ਭੁਤ੍ਤਪਾਤਰਾਸੋ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤੋ ਸਤਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਕਂ ਕਾਸਿਕવਤ੍ਥਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਕਮ੍ਬਲਂ ਏਕਂਸੇ ਕਰਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਰਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਂ વਲਞ੍ਜਨਦਣ੍ਡਕਂ ਆਦਾਯ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਦੁਕਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਦੇવਚ੍ਛਰਾਯ વਿਯ ਅਲਙ੍ਕਤਇਤ੍ਥਿਯਾ વਾਲਬੀਜਨਿਯਾ ਬੀਜਿਯਮਾਨੋ ਅਲਙ੍ਕਤਪਾਸਾਦੇ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਕ੍ਕਦੇવਰਾਜਲੀਲਾਯ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚਙ੍ਕਮਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸਿਰਿਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ, ‘‘ਇਦਾਨਿ ਨਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤੁਰਿਤਤੁਰਿਤੋવ ਹਤ੍ਥਿਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਯਂ ‘વੇਦੇਹੋ ਮੇ ਲਦ੍ਧੋ’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਤੁਰਿਤਤੁਰਿਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਗਤਭਾવਂ, ਸੁવਣ੍ਣਾਦਾਸਸਦਿਸਂ ਮਮ ਮੁਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ વਾਤਪਾਨੇ ਠਿਤੋવ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Cūḷanirājā vedehaṃ tajjento ‘‘idāni naṃ gaṇhissāmī’’ti vajiraṅkusena nāgaṃ codento ‘‘gaṇhatha, bhindatha, vijjhathā’’ti senaṃ āṇāpento upakārinagaraṃ avattharanto viya upāgami. Atha naṃ mahāsattassa upanikkhittakapurisā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti attano upaṭṭhāke gahetvā parivārayiṃsu. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto sirisayanā vuṭṭhāya katasarīrappaṭijaggano bhuttapātarāso alaṅkatappaṭiyatto satasahassagghanakaṃ kāsikavatthaṃ nivāsetvā rattakambalaṃ ekaṃse karitvā sattaratanavicittaṃ valañjanadaṇḍakaṃ ādāya suvaṇṇapādukaṃ āruyha devaccharāya viya alaṅkataitthiyā vālabījaniyā bījiyamāno alaṅkatapāsāde sīhapañjaraṃ vivaritvā cūḷanirañño attānaṃ dassento sakkadevarājalīlāya aparāparaṃ caṅkami. Cūḷanirājāpi tassa rūpasiriṃ oloketvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi, ‘‘idāni naṃ gaṇhissāmī’’ti turitaturitova hatthiṃ pesesi. Paṇḍito cintesi ‘‘ayaṃ ‘vedeho me laddho’ti saññāya turitaturitova āgacchati, na jānāti attano puttadāraṃ gahetvā amhākaṃ rañño gatabhāvaṃ, suvaṇṇādāsasadisaṃ mama mukhaṃ dassetvā kathessāmi tena saddhi’’nti. So vātapāne ṭhitova madhurassaraṃ nicchāretvā tena saddhiṃ kathento āha –
੭੨੪.
724.
‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਸਨ੍ਤਰਮਾਨੋવ, ਨਾਗਂ ਪੇਸੇਸਿ ਕੁਞ੍ਜਰਂ।
‘‘Kiṃ nu santaramānova, nāgaṃ pesesi kuñjaraṃ;
ਪਹਟ੍ਠਰੂਪੋ ਆਪਤਸਿ, ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥੋਸ੍ਮੀਤਿ ਮਞ੍ਞਸਿ॥
Pahaṭṭharūpo āpatasi, siddhatthosmīti maññasi.
੭੨੫.
725.
‘‘ਓਹਰੇਤਂ ਧਨੁਂ ਚਾਪਂ, ਖੁਰਪ੍ਪਂ ਪਟਿਸਂਹਰ।
‘‘Oharetaṃ dhanuṃ cāpaṃ, khurappaṃ paṭisaṃhara;
ਓਹਰੇਤਂ ਸੁਭਂ વਮ੍ਮਂ, વੇਲ਼ੁਰਿਯਮਣਿਸਨ੍ਥਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Oharetaṃ subhaṃ vammaṃ, veḷuriyamaṇisanthata’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਕੁਞ੍ਜਰਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਂ। ਪਹਟ੍ਠਰੂਪੋਤਿ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋ। ਆਪਤਸੀਤਿ ਆਗਚ੍ਛਸਿ। ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥੋਸ੍ਮੀਤਿ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਥੋਸ੍ਮਿ, ਮਨੋਰਥੋ ਮੇ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਮਞ੍ਞਸਿ। ਓਹਰੇਤਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਚਾਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਨੁਂ ਓਹਰ, ਅવਹਰ, ਛਡ੍ਡੇਹਿ, ਕੋ ਨੁ ਤੇ ਏਤੇਨਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਸਂਹਰਾਤਿ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਦੇਹਿ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੇ વਾ ਠਾਨੇ ਠਪੇਹਿ, ਕਿਂ ਖੁਰਪ੍ਪੇਨ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ। વਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਤਂ વਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਅਪਨੇਹਿ। ਇਦਂ ਤਯਾ ਹਿਯ੍ਯੋ ਪਟਿਮੁਕ੍ਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਛਡ੍ਡੇਹਿ ਨਂ, ਮਾ ਤੇ ਸਰੀਰਂ ਉਪ੍ਪਣ੍ਡੁਕਂ ਅਹੋਸਿ, ਅਕਿਲਮੇਤ੍વਾ ਪਾਤੋવ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਾਹੀਤਿ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੇਲ਼ਿਮਕਾਸਿ।
Tattha kuñjaranti seṭṭhaṃ. Pahaṭṭharūpoti haṭṭhatuṭṭhacitto somanassajāto. Āpatasīti āgacchasi. Siddhatthosmīti nipphannatthosmi, manoratho me matthakaṃ pattoti maññasi. Oharetanti imaṃ cāpasaṅkhātaṃ dhanuṃ ohara, avahara, chaḍḍehi, ko nu te etenattho. Paṭisaṃharāti apanetvā aññassa vā dehi, paṭicchanne vā ṭhāne ṭhapehi, kiṃ khurappena karissasi. Vammanti etaṃ vammampi apanehi. Idaṃ tayā hiyyo paṭimukkaṃ bhavissati, chaḍḍehi naṃ, mā te sarīraṃ uppaṇḍukaṃ ahosi, akilametvā pātova nagaraṃ pavisāhīti raññā saddhiṃ keḷimakāsi.
ਸੋ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੇਲ਼ਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਜ੍ਜ ਤੇ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਂ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘gahapatiputto mayā saddhiṃ keḷiṃ karoti, ajja te kattabbaṃ jānissāmī’’ti taṃ tajjento gāthamāha –
੭੨੬.
726.
‘‘ਪਸਨ੍ਨਮੁਖવਣ੍ਣੋਸਿ , ਮ੍ਹਿਤਪੁਬ੍ਬਞ੍ਚ ਭਾਸਸਿ।
‘‘Pasannamukhavaṇṇosi , mhitapubbañca bhāsasi;
ਹੋਤਿ ਖੋ ਮਰਣਕਾਲੇ, ਏਦਿਸੀ વਣ੍ਣਸਮ੍ਪਦਾ’’ਤਿ॥
Hoti kho maraṇakāle, edisī vaṇṇasampadā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਮ੍ਹਿਤਪੁਬ੍ਬਞ੍ਚਾਤਿ ਪਠਮਂ ਮ੍ਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਭਾਸਨ੍ਤੋ ਮ੍ਹਿਤਪੁਬ੍ਬਮੇવ ਭਾਸਸਿ, ਮਂ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਨ ਗਣੇਸਿ। ਹੋਤਿ ਖੋਤਿ ਮਰਣਕਾਲੇ ਨਾਮ વਣ੍ਣਸਮ੍ਪਦਾ ਹੋਤਿਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ વਿਰੋਚਸਿ, ਅਜ੍ਜ ਤੇ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜਯਪਾਨਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ।
Tattha mhitapubbañcāti paṭhamaṃ mhitaṃ katvā pacchā bhāsanto mhitapubbameva bhāsasi, maṃ kismiñci na gaṇesi. Hoti khoti maraṇakāle nāma vaṇṇasampadā hotiyeva, tasmā tvaṃ virocasi, ajja te sīsaṃ chinditvā jayapānaṃ pivissāmāti.
ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਥਨਕਾਲੇ ਮਹਾਬਲਕਾਯੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸਿਰਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਭੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਤਿ , ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਥੇਸਿ, ਏਤੇਸਂ ਕਥਂ ਸੁਣਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਮੇવ ਅਗਮਾਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਮਂ ‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ’ਤਿ ਜਾਨਾਸਿ। ਨਾਹਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਮਾਰੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਨ੍ਤੋ ਤੇ , ਦੇવ, ਭਿਨ੍ਨੋ, ਕੇવਟ੍ਟੇਨ ਚ ਤਯਾ ਚ ਹਦਯੇਨ ਚਿਨ੍ਤਿਤਂ ਨ ਜਾਤਂ, ਮੁਖੇਨ ਕਥਿਤਮੇવ ਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Evaṃ tassa tena saddhiṃ kathanakāle mahābalakāyo mahāsattassa rūpasiriṃ disvā ‘‘ambho, amhākaṃ rājā mahosadhapaṇḍitena saddhiṃ manteti , kiṃ nu kho kathesi, etesaṃ kathaṃ suṇissāmā’’ti rañño santikameva agamāsi. Paṇḍitopi tassa kathaṃ sutvā ‘‘na maṃ ‘mahosadhapaṇḍito’ti jānāsi. Nāhaṃ attānaṃ māretuṃ dassāmi, manto te , deva, bhinno, kevaṭṭena ca tayā ca hadayena cintitaṃ na jātaṃ, mukhena kathitameva jāta’’nti pakāsento āha –
੭੨੭.
727.
ਮੋਘਂ ਤੇ ਗਜ੍ਜਿਤਂ ਰਾਜ, ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋਸਿ ਖਤ੍ਤਿਯ।
Moghaṃ te gajjitaṃ rāja, bhinnamantosi khattiya;
ਦੁਗ੍ਗਣ੍ਹੋਸਿ ਤਯਾ ਰਾਜਾ, ਖਲ਼ੁਙ੍ਕੇਨੇવ ਸਿਨ੍ਧવੋ॥
Duggaṇhosi tayā rājā, khaḷuṅkeneva sindhavo.
੭੨੮.
728.
‘‘ਤਿਣ੍ਣੋ ਹਿਯ੍ਯੋ ਰਾਜਾ ਗਙ੍ਗਂ, ਸਾਮਚ੍ਚੋ ਸਪਰਿਜ੍ਜਨੋ।
‘‘Tiṇṇo hiyyo rājā gaṅgaṃ, sāmacco saparijjano;
ਹਂਸਰਾਜਂ ਯਥਾ ਧਙ੍ਕੋ, ਅਨੁਜ੍ਜવਂ ਪਤਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥
Haṃsarājaṃ yathā dhaṅko, anujjavaṃ patissasī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋਸੀਤਿ ਯੋ ਤਯਾ ਕੇવਟ੍ਟੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਯਨਗਬ੍ਭੇ ਮਨ੍ਤੋ ਗਹਿਤੋ, ਤਂ ਮਨ੍ਤਂ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਮਾ ਸਞ੍ਞਂ ਕਰਿ, ਪਗੇવ ਸੋ ਮਯਾ ਞਾਤੋ, ਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤੋ ਅਸਿ ਜਾਤੋ। ਦੁਗ੍ਗਣ੍ਹੋਸਿ ਤਯਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਤਯਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਅਸ੍ਸਖਲ਼ੁਙ੍ਕੇਨ ਸਿਨ੍ਧવੋ વਿਯ ਦੁਗ੍ਗਣ੍ਹੋਸਿ, ਖਲ਼ੁਙ੍ਕਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹੇਨ ਜવਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਆਜਾਨੀਯਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਿਯ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਲ਼ੁਙ੍ਕੋ વਿਯ ਹਿ ਕੇવਟ੍ਟੋ, ਤਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਤ੍વਂ, ਜવਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਿਨ੍ਧવੋ વਿਯ ਅਹਂ, ਤਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਿਣ੍ਣੋ ਹਿਯ੍ਯੋਤਿ ਹਿਯ੍ਯੋવ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣੋ। ਸੋ ਚ ਖੋ ਸਾਮਚ੍ਚੋ ਸਪਰਿਜਨੋ, ਨ ਏਕਕੋવ ਪਲਾਯਿਤ੍વਾ ਗਤੋ। ਅਨੁਜ੍ਜવਨ੍ਤਿ ਸਚੇ ਪਨ ਤ੍વਂ ਤਂ ਅਨੁਜવਿਸ੍ਸਸਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਸ੍ਸਸਿ, ਅਥ ਯਥਾ ਸੁવਣ੍ਣਹਂਸਰਾਜਂ ਅਨੁਜવਨ੍ਤੋ ਧਙ੍ਕੋ ਅਨ੍ਤਰਾવ ਪਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਪਤਿਸ੍ਸਸਿ, ਅਨ੍ਤਰਾવ વਿਨਾਸਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਸੀਤਿ વਦਤਿ।
Tattha bhinnamantosīti yo tayā kevaṭṭena saddhiṃ sayanagabbhe manto gahito, taṃ mantaṃ na jānātīti mā saññaṃ kari, pageva so mayā ñāto, bhinnamanto asi jāto. Duggaṇhosi tayāti mahārāja, tayā amhākaṃ rājā assakhaḷuṅkena sindhavo viya duggaṇhosi, khaḷuṅkaṃ āruḷhena javasampannaṃ ājānīyaṃ āruyha gacchanto viya gahetuṃ na sakkāti attho. Khaḷuṅko viya hi kevaṭṭo, taṃ āruḷhapuriso viya tvaṃ, javasampanno sindhavo viya ahaṃ, taṃ āruḷhapuriso viya amhākaṃ rājāti dasseti. Tiṇṇo hiyyoti hiyyova uttiṇṇo. So ca kho sāmacco saparijano, na ekakova palāyitvā gato. Anujjavanti sace pana tvaṃ taṃ anujavissasi anubandhissasi, atha yathā suvaṇṇahaṃsarājaṃ anujavanto dhaṅko antarāva patissati, evaṃ patissasi, antarāva vināsaṃ pāpuṇissasīti vadati.
ਇਦਾਨਿ ਸੋ ਅਛਮ੍ਭਿਤਕੇਸਰਸੀਹੋ વਿਯ ਉਦਾਹਰਣਂ ਆਹਰਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Idāni so achambhitakesarasīho viya udāharaṇaṃ āharanto āha –
੭੨੯.
729.
‘‘ਸਿਙ੍ਗਾਲਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇਨ, ਫੁਲ੍ਲਂ ਦਿਸ੍વਾਨ ਕਿਂਸੁਕਂ।
‘‘Siṅgālā rattibhāgena, phullaṃ disvāna kiṃsukaṃ;
ਮਂਸਪੇਸੀਤਿ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਾ, ਪਰਿਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹਾ ਮਿਗਾਧਮਾ॥
Maṃsapesīti maññantā, paribyūḷhā migādhamā.
੭੩੦.
730.
‘‘વੀਤਿવਤ੍ਤਾਸੁ ਰਤ੍ਤੀਸੁ, ਉਗ੍ਗਤਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਾਕਰੇ।
‘‘Vītivattāsu rattīsu, uggatasmiṃ divākare;
ਕਿਂ ਸੁਕਂ ਫੁਲ੍ਲਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਆਸਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਮਿਗਾਧਮਾ॥
Kiṃ sukaṃ phullitaṃ disvā, āsacchinnā migādhamā.
੭੩੧.
731.
‘‘ਏવਮੇવ ਤੁવਂ ਰਾਜ, વੇਦੇਹਂ ਪਰਿવਾਰਿਯ।
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, vedehaṃ parivāriya;
ਆਸਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਸਿਙ੍ਗਾਲਾ ਕਿਂਸੁਕਂ ਯਥਾ’’ਤਿ॥
Āsacchinno gamissasi, siṅgālā kiṃsukaṃ yathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦਿਸ੍વਾਨਾਤਿ ਚਨ੍ਦਾਲੋਕੇਨ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ। ਪਰਿਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹਾਤਿ ਪਾਤੋવ ਮਂਸਪੇਸਿਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। વੀਤਿવਤ੍ਤਾਸੂਤਿ ਤੇ ਯਾਸੁ ਯਾਸੁ ਰਤ੍ਤੀਸੁ ਏવਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ, ਤਾਸੁ ਤਾਸੁ ਰਤ੍ਤੀਸੁ ਅਤੀਤਾਸੁ। ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕੇਨ ਕਿਂਸੁਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਨ ਇਦਂ ਮਂਸ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਛਿਨ੍ਨਾਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਂਸੁ। ਸਿਙ੍ਗਾਲਾਤਿ ਯਥਾ ਸਿਙ੍ਗਾਲਾ ਕਿਂਸੁਕਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਆਸਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਗਤਾ, ਏવਂ ਤੁવਮ੍ਪਿ ਇਧ વੇਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਨਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਆਸਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਸੇਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਲਾਯਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ।
Tattha disvānāti candālokena oloketvā. Paribyūḷhāti pātova maṃsapesiṃ khāditvā gamissāmāti parivāretvā aṭṭhaṃsu. Vītivattāsūti te yāsu yāsu rattīsu evaṃ aṭṭhaṃsu, tāsu tāsu rattīsu atītāsu. Disvāti sūriyālokena kiṃsukaṃ disvā ‘‘na idaṃ maṃsa’’nti ñatvā chinnāsā hutvā palāyiṃsu. Siṅgālāti yathā siṅgālā kiṃsukaṃ parivāretvā āsacchinnā gatā, evaṃ tuvampi idha vedeharañño natthibhāvaṃ ñatvā āsacchinno hutvā gamissasi, senaṃ gahetvā palāyissasīti dīpeti.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਅਛਮ੍ਭਿਤવਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਯਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਅਤਿਸੂਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ, ਨਿਸ੍ਸਂਸਯਂ વੇਦੇਹੋ ਪਲਾਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਅਤਿવਿਯ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਯਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਦਰਸਾਟਕਸ੍ਸਪਿ ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਾ ਜਾਤਾ, ਇਦਾਨਿ ਤੇਨ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਹਤ੍ਥਗਤੋ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੋ ਪਲਾਪਿਤੋ, ਬਹੁਸ੍ਸ વਤ ਨੋ ਅਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਾਰਕੋ, ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਾਰਣਂ ਇਮਸ੍ਸੇવ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਕਾਤੁਂ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Rājā tassa achambhitavacanaṃ sutvā cintesi ‘‘ayaṃ gahapatiputto atisūro hutvā kathesi, nissaṃsayaṃ vedeho palāto bhavissatī’’ti. So ativiya kujjhitvā ‘‘pubbe mayaṃ gahapatiputtaṃ nissāya udarasāṭakassapi assāmikā jātā, idāni tena amhākaṃ hatthagato paccāmitto palāpito, bahussa vata no anatthassa kārako, ubhinnaṃ kattabbakāraṇaṃ imasseva karissāmī’’ti tassa kāraṇaṃ kātuṃ āṇāpento āha –
੭੩੨.
732.
‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇ ਪਾਦੇ ਚ, ਕਣ੍ਣਨਾਸਞ੍ਚ ਛਿਨ੍ਦਥ।
‘‘Imassa hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca chindatha;
ਯੋ ਮੇ ਅਮਿਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ, વੇਦੇਹਂ ਪਰਿਮੋਚਯਿ॥
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayi.
੭੩੩.
733.
‘‘ਇਮਂ ਮਂਸਂવ ਪਾਤਬ੍ਯਂ, ਸੂਲੇ ਕਤ੍વਾ ਪਚਨ੍ਤੁ ਨਂ।
‘‘Imaṃ maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacantu naṃ;
ਯੋ ਮੇ ਅਮਿਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ, વੇਦੇਹਂ ਪਰਿਮੋਚਯਿ॥
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayi.
੭੩੪.
734.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਆਸਭਂ ਚਮ੍ਮਂ, ਪਥਬ੍ਯਾ વਿਤਨੀਯਤਿ।
‘‘Yathāpi āsabhaṃ cammaṃ, pathabyā vitanīyati;
ਸੀਹਸ੍ਸ ਅਥੋ ਬ੍ਯਗ੍ਘਸ੍ਸ, ਹੋਤਿ ਸਙ੍ਕੁਸਮਾਹਤਂ॥
Sīhassa atho byagghassa, hoti saṅkusamāhataṃ.
੭੩੫.
735.
‘‘ਏવਂ ਤਂ વਿਤਨਿਤ੍વਾਨ, વੇਧਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਸਤ੍ਤਿਯਾ।
‘‘Evaṃ taṃ vitanitvāna, vedhayissāmi sattiyā;
ਯੋ ਮੇ ਅਮਿਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ, વੇਦੇਹਂ ਪਰਿਮੋਚਯੀ’’ਤਿ॥
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪਾਤਬ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪਾਚਯਿਤਬ੍ਬਂ ਪਚਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਮਿਗਾਦੀਨਂ ਮਂਸਂ વਿਯ ਇਮਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਸੂਲੇ ਆવੁਣਿਤ੍વਾ ਪਚਨ੍ਤੁ। ਸੀਹਸ੍ਸ ਅਥੋ ਬ੍ਯਗ੍ਘਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤੇਸਞ੍ਚ ਯਥਾ ਚਮ੍ਮਂ ਸਙ੍ਕੁਸਮਾਹਤਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਹੋਤੁ। વੇਧਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ વਿਜ੍ਝਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ।
Tattha pātabyanti pācayitabbaṃ pacitabbayuttakaṃ migādīnaṃ maṃsaṃ viya imaṃ gahapatiputtaṃ sūle āvuṇitvā pacantu. Sīhassa atho byagghassāti etesañca yathā cammaṃ saṅkusamāhataṃ hoti, evaṃ hotu. Vedhayissāmīti vijjhāpessāmi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਹਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੇવਿਯਾ ਚ ਬਨ੍ਧવਾਨਞ੍ਚ ਮਯਾ ਮਿਥਿਲਂ ਪਹਿਤਭਾવਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਤੇਨ ਮੇ ਇਮਂ ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਂ વਿਚਾਰੇਤਿ, ਕੋਧવਸੇਨ ਖੋ ਪਨ ਮਂ ਉਸੁਨਾ વਾ વਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ, ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਚ੍ਚਨਕਂ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਸੋਕਾਤੁਰਂ ਇਮਂ વੇਦਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਪਿਟ੍ਠੇਯੇવ વਿਸਞ੍ਞਿਂ ਨਂ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤੁਂ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਆਰੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto hasitaṃ katvā ‘‘ayaṃ rājā attano deviyā ca bandhavānañca mayā mithilaṃ pahitabhāvaṃ na jānāti, tena me imaṃ kammakāraṇaṃ vicāreti, kodhavasena kho pana maṃ usunā vā vijjheyya, aññaṃ vā attano ruccanakaṃ kareyya, sokāturaṃ imaṃ vedanāppattaṃ katvā hatthipiṭṭheyeva visaññiṃ naṃ nipajjāpetuṃ taṃ kāraṇaṃ ārocessāmī’’ti cintetvā āha –
੭੩੬.
736.
‘‘ਸਚੇ ਮੇ ਹਤ੍ਥੇ ਪਾਦੇ ਚ, ਕਣ੍ਣਨਾਸਞ੍ਚ ਛੇਚ੍ਛਸਿ।
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੋ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ pañcālacandassa, vedeho chedayissati.
੭੩੭.
737.
‘‘ਸਚੇ ਮੇ ਹਤ੍ਥੇ ਪਾਦੇ ਚ, ਕਣ੍ਣਨਾਸਞ੍ਚ ਛੇਚ੍ਛਸਿ।
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਯਾ, વੇਦੇਹੋ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ pañcālacandiyā, vedeho chedayissati.
੭੩੮.
738.
‘‘ਸਚੇ ਮੇ ਹਤ੍ਥੇ ਪਾਦੇ ਚ, ਕਣ੍ਣਨਾਸਞ੍ਚ ਛੇਚ੍ਛਸਿ।
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
ਏવਂ ਨਨ੍ਦਾਯ ਦੇવਿਯਾ, વੇਦੇਹੋ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ nandāya deviyā, vedeho chedayissati.
੭੩੯.
739.
‘‘ਸਚੇ ਮੇ ਹਤ੍ਥੇ ਪਾਦੇ ਚ, ਕਣ੍ਣਨਾਸਞ੍ਚ ਛੇਚ੍ਛਸਿ।
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
ਏવਂ ਤੇ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੋ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ te puttadārassa, vedeho chedayissati.
੭੪੦.
740.
‘‘ਸਚੇ ਮਂਸਂવ ਪਾਤਬ੍ਯਂ, ਸੂਲੇ ਕਤ੍વਾ ਪਚਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੋ ਪਾਚਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ pañcālacandassa, vedeho pācayissati.
੭੪੧.
741.
‘‘ਸਚੇ ਮਂਸਂવ ਪਾਤਬ੍ਯਂ, ਸੂਲੇ ਕਤ੍વਾ ਪਚਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਯਾ, વੇਦੇਹੋ ਪਾਚਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ pañcālacandiyā, vedeho pācayissati.
੭੪੨.
742.
‘‘ਸਚੇ ਮਂਸਂવ ਪਾਤਬ੍ਯਂ, ਸੂਲੇ ਕਤ੍વਾ ਪਚਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
ਏવਂ ਨਨ੍ਦਾਯ ਦੇવਿਯਾ, વੇਦੇਹੋ ਪਾਚਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ nandāya deviyā, vedeho pācayissati.
੭੪੩.
743.
‘‘ਸਚੇ ਮਂਸਂવ ਪਾਤਬ੍ਯਂ, ਸੂਲੇ ਕਤ੍વਾ ਪਚਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
ਏવਂ ਤੇ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੋ ਪਾਚਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ te puttadārassa, vedeho pācayissati.
੭੪੪.
744.
‘‘ਸਚੇ ਮਂ વਿਤਨਿਤ੍વਾਨ, વੇਧਯਿਸ੍ਸਸਿ ਸਤ੍ਤਿਯਾ।
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੋ વੇਧਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ pañcālacandassa, vedeho vedhayissati.
੭੪੫.
745.
‘‘ਸਚੇ ਮਂ વਿਤਨਿਤ੍વਾਨ, વੇਧਯਿਸ੍ਸਸਿ ਸਤ੍ਤਿਯਾ।
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
ਏવਂ ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਿਯਾ, વੇਦੇਹੋ વੇਧਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ pañcālacandiyā, vedeho vedhayissati.
੭੪੬.
746.
‘‘ਸਚੇ ਮਂ વਿਤਨਿਤ੍વਾਨ, વੇਧਯਿਸ੍ਸਸਿ ਸਤ੍ਤਿਯਾ।
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
ਏવਂ ਨਨ੍ਦਾਯ ਦੇવਿਯਾ, વੇਦੇਹੋ વੇਧਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Evaṃ nandāya deviyā, vedeho vedhayissati.
੭੪੭.
747.
‘‘ਸਚੇ ਮਂ વਿਤਨਿਤ੍વਾਨ, વੇਧਯਿਸ੍ਸਸਿ ਸਤ੍ਤਿਯਾ।
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
ਏવਂ ਤੇ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਸ੍ਸ, વੇਦੇਹੋ વੇਧਯਿਸ੍ਸਤਿ।
Evaṃ te puttadārassa, vedeho vedhayissati;
ਏવਂ ਨੋ ਮਨ੍ਤਿਤਂ ਰਹੋ, વੇਦੇਹੇਨ ਮਯਾ ਸਹ॥
Evaṃ no mantitaṃ raho, vedehena mayā saha.
੭੪੮.
748.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਪਲਸਤਂ ਚਮ੍ਮਂ, ਕੋਨ੍ਤਿਮਨ੍ਤਾਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
‘‘Yathāpi palasataṃ cammaṃ, kontimantāsuniṭṭhitaṃ;
ਉਪੇਤਿ ਤਨੁਤਾਣਾਯ, ਸਰਾਨਂ ਪਟਿਹਨ੍ਤવੇ॥
Upeti tanutāṇāya, sarānaṃ paṭihantave.
੭੪੯.
749.
‘‘ਸੁਖਾવਹੋ ਦੁਕ੍ਖਨੁਦੋ, વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
‘‘Sukhāvaho dukkhanudo, vedehassa yasassino;
ਮਤਿਂ ਤੇ ਪਟਿਹਞ੍ਞਾਮਿ, ਉਸੁਂ ਪਲਸਤੇਨ વਾ’’ਤਿ॥
Matiṃ te paṭihaññāmi, usuṃ palasatena vā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਚੂਲ਼ਨਿਨਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦਾ ਛਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾવ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਮਮ ਏਕਸ੍ਸ ਛਿਨ੍ਦਨਪਚ੍ਚਯਾ ਤવ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚੇવ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਚਾਤਿ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਜਨਾਨਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਛੇਦਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਨੋ ਮਨ੍ਤਿਤਂ ਰਹੋਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯਾ ਚ વੇਦੇਹਰਾਜੇਨ ਚ ਏવਂ ਰਹਸਿ ਮਨ੍ਤਿਤਂ ‘‘ਯਂ ਯਂ ਇਧ ਮਯ੍ਹਂ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਕਾਰੇਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਲਸਤਨ੍ਤਿ ਪਲਸਤਪ੍ਪਮਾਣਂ ਬਹੂ ਖਾਰੇ ਖਾਦਾਪੇਤ੍વਾ ਮੁਦੁਭਾવਂ ਉਪਨੀਤਂ ਚਮ੍ਮਂ। ਕੋਨ੍ਤਿਮਨ੍ਤਾਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਕੋਨ੍ਤਿਮਨ੍ਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਮ੍ਮਕਾਰਸਤ੍ਥਂ, ਤਾਯ ਕਨ੍ਤਨਲਿਖਿਤਾਨਂ વਸੇਨ ਕਤਤ੍ਤਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਤਨੁਤਾਣਾਯਾਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਚਮ੍ਮਂ ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਸਰਾਨਂ ਪਟਿਹਨ੍ਤવੇ ਸਰੀਰਤਾਣਂ ਉਪੇਤਿ, ਸਰੇ ਪਟਿਹਨਿਤ੍વਾ ਸਰੀਰਂ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਸੁਖਾવਹੋਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਞ੍ਞੋ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾਨਂ વਾਰਣਤ੍ਥੇਨ ਤਂ ਸਰਪਰਿਤ੍ਤਾਣਚਮ੍ਮਂ વਿਯ ਸੁਖਾવਹੋ। ਦੁਕ੍ਖਨੁਦੋਤਿ ਕਾਯਿਕਸੁਖਚੇਤਸਿਕਸੁਖਞ੍ਚ ਆવਹਾਮਿ, ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਨੁਦੇਮਿ। ਮਤਿਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਤવ ਮਤਿਂ ਪਞ੍ਞਂ ਉਸੁਂ ਤੇਨ ਪਲਸਤਚਮ੍ਮੇਨ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਤਿਯਾ ਪਟਿਹਨਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tattha chedayissatīti ‘‘paṇḍitassa kira cūḷaninā hatthapādā chinnā’’ti sutvāva chedayissati. Puttadārassāti mama ekassa chindanapaccayā tava dvinnaṃ puttānañceva aggamahesiyā cāti tiṇṇampi janānaṃ amhākaṃ rājā chedayissati. Evaṃ no mantitaṃ rahoti mahārāja, mayā ca vedeharājena ca evaṃ rahasi mantitaṃ ‘‘yaṃ yaṃ idha mayhaṃ cūḷanirājā kāreti, taṃ taṃ tattha tassa puttadārānaṃ kātabba’’nti. Palasatanti palasatappamāṇaṃ bahū khāre khādāpetvā mudubhāvaṃ upanītaṃ cammaṃ. Kontimantāsuniṭṭhitanti kontimantā vuccati cammakārasatthaṃ, tāya kantanalikhitānaṃ vasena katattā suṭṭhu niṭṭhitaṃ. Tanutāṇāyāti yathā taṃ cammaṃ saṅgāme sarānaṃ paṭihantave sarīratāṇaṃ upeti, sare paṭihanitvā sarīraṃ rakkhati. Sukhāvahoti mahārāja, ahampi amhākaṃ rañño paccāmittānaṃ vāraṇatthena taṃ saraparittāṇacammaṃ viya sukhāvaho. Dukkhanudoti kāyikasukhacetasikasukhañca āvahāmi, dukkhañca nudemi. Matinti tasmā tava matiṃ paññaṃ usuṃ tena palasatacammena viya attano matiyā paṭihanissāmīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਕਿਂ ਕਥੇਤਿ, ਯਥਾ ਕਿਰ ਅਹਂ ਏਤਸ੍ਸ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਂ વੇਦੇਹਰਾਜਾ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਨਂ ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਨਂ ਆਰਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੁਸਂવਿਹਿਤਭਾવਂ, ‘ਇਦਾਨਿ ਮਾਰੇਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਮਰਣਭਯੇਨ વਿਲਪਤਿ, ਨਾਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਾਮੀ’’ਤਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਮਂ ਮਰਣਭਯੇਨ ਕਥੇਤੀਤਿ ਮਞ੍ਞਤਿ, ਜਾਨਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā cintesi ‘‘gahapatiputto kiṃ katheti, yathā kira ahaṃ etassa karissāmi, evaṃ vedeharājā mama puttadārānaṃ kammakāraṇaṃ karissati, na jānāti mama puttadārānaṃ ārakkhassa susaṃvihitabhāvaṃ, ‘idāni māressatī’ti maraṇabhayena vilapati, nāssa vacanaṃ saddahāmī’’ti. Mahāsatto ‘‘ayaṃ maṃ maraṇabhayena kathetīti maññati, jānāpessāmi na’’nti cintetvā āha –
੭੫੦.
750.
‘‘ਇਙ੍ਘ ਪਸ੍ਸ ਮਹਾਰਾਜ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਂ ਤવ।
‘‘Iṅgha passa mahārāja, suññaṃ antepuraṃ tava;
ਓਰੋਧਾ ਚ ਕੁਮਾਰਾ ਚ, ਤવ ਮਾਤਾ ਚ ਖਤ੍ਤਿਯ।
Orodhā ca kumārā ca, tava mātā ca khattiya;
ਉਮਙ੍ਗਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾਨ, વੇਦੇਹਸ੍ਸੁਪਨਾਮਿਤਾ’’ਤਿ॥
Umaṅgā nīharitvāna, vedehassupanāmitā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਉਮਙ੍ਗਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਾਣવੇ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਪਾਸਾਦਾ ਓਤਰਾਪੇਤ੍વਾ ਜਙ੍ਘਉਮਙ੍ਗੇਨ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧવਾ ਤੇ વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਉਪਨਾਮਿਤਾਤਿ।
Tattha umaṅgāti mahārāja, mayā attano māṇave pesetvā pāsādā otarāpetvā jaṅghaumaṅgena āharāpetvā mahāumaṅgā nīharitvā bandhavā te vedehassa upanāmitāti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਅਤਿવਿਯ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਕਥੇਤਿ, ਮਯਾ ਚ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਗਙ੍ਗਾਪਸ੍ਸੇ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਯਾ ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਸੁਤੋ, ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਦਾਚਿ ਸਚ੍ਚਂ ਭਣੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਬਲવਸੋਕੋਪਿ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਅਸੋਚਨ੍ਤੋ વਿਯ ਏਕਂ ਅਮਚ੍ਚਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਜਾਨਨਤ੍ਥਾਯ ਪੇਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā cintesi ‘‘paṇḍito ativiya daḷhaṃ katvā katheti, mayā ca rattibhāge gaṅgāpasse nandādeviyā saddo viya suto, mahāpañño paṇḍito kadāci saccaṃ bhaṇeyyā’’ti. So uppannabalavasokopi satiṃ upaṭṭhāpetvā asocanto viya ekaṃ amaccaṃ pakkosāpetvā jānanatthāya pesento imaṃ gāthamāha –
੭੫੧.
751.
‘‘ਇਙ੍ਘ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਂ ਮਯ੍ਹਂ, ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ વਿਚਿਨਾਥ ਨਂ।
‘‘Iṅgha antepuraṃ mayhaṃ, gantvāna vicinātha naṃ;
ਯਥਾ ਇਮਸ੍ਸ વਚਨਂ, ਸਚ੍ਚਂ વਾ ਯਦਿ વਾ ਮੁਸਾ’’ਤਿ॥
Yathā imassa vacanaṃ, saccaṃ vā yadi vā musā’’ti.
ਸੋ ਸਪਰਿવਾਰੋ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਮੁਖਞ੍ਚ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਨਾਗਦਨ੍ਤਕੇਸੁ ਓਲਗ੍ਗਿਤੇ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਪਾਲਕੇ ਚ ਖੁਜ੍ਜવਾਮਨਕਾਦਯੋ ਚ ਭਾਜਨਾਨਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਞ੍ਚ ਰਤਨਘਰਦ੍વਾਰਾਨਿ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਕਤਰਤਨવਿਲੋਪਂ વਿવਟਦ੍વਾਰਂ ਸਿਰਿਗਬ੍ਭਞ੍ਚ ਯਥਾવਿવਟੇਹਿ ਏવ વਾਤਪਾਨੇਹਿ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਚਰਮਾਨਂ ਕਾਕਗਣਞ੍ਚ ਛਡ੍ਡਿਤਗਾਮਸਦਿਸਂ ਸੁਸਾਨਭੂਮਿਯਂ વਿਯ ਚ ਨਿਸ੍ਸਿਰਿਕਂ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
So saparivāro rājanivesanaṃ gantvā dvāraṃ vivaritvā anto pavisitvā hatthapāde bandhitvā mukhañca pidahitvā nāgadantakesu olaggite antepurapālake ca khujjavāmanakādayo ca bhājanāni bhinditvā tattha tattha vippakiṇṇakhādanīyabhojanīyañca ratanagharadvārāni vivaritvā kataratanavilopaṃ vivaṭadvāraṃ sirigabbhañca yathāvivaṭehi eva vātapānehi pavisitvā caramānaṃ kākagaṇañca chaḍḍitagāmasadisaṃ susānabhūmiyaṃ viya ca nissirikaṃ rājanivesanañca disvā punāgantvā rañño ārocento āha –
੭੫੨.
752.
‘‘ਏવਮੇਤਂ ਮਹਾਰਾਜ, ਯਥਾ ਆਹ ਮਹੋਸਧੋ।
‘‘Evametaṃ mahārāja, yathā āha mahosadho;
ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਂ ਸਬ੍ਬਂ, ਕਾਕਪਟ੍ਟਨਕਂ ਯਥਾ’’ਤਿ॥
Suññaṃ antepuraṃ sabbaṃ, kākapaṭṭanakaṃ yathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਾਕਪਟ੍ਟਨਕਂ ਯਥਾਤਿ ਮਚ੍ਛਗਨ੍ਧੇਨ ਆਗਤੇਹਿ ਕਾਕਗਣੇਹਿ ਸਮਾਕਿਣ੍ਣੋ ਸਮੁਦ੍ਦਤੀਰੇ ਛਡ੍ਡਿਤਗਾਮਕੋ વਿਯ।
Tattha kākapaṭṭanakaṃ yathāti macchagandhena āgatehi kākagaṇehi samākiṇṇo samuddatīre chaḍḍitagāmako viya.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਜਨਾਨਂ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਸਮ੍ਭવੇਨ ਸੋਕੇਨ ਕਮ੍ਪਮਾਨੋ ‘‘ਇਦਂ ਮਮ ਦੁਕ੍ਖਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦਣ੍ਡੇਨ ਘਟ੍ਟਿਤੋ ਆਸੀવਿਸੋ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤਿવਿਯ ਕੁਜ੍ਝਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸਾਕਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਰਾਜਾ ਮਹਾਯਸੋ ਕਦਾਚਿ ਕੋਧવਸੇਨ ‘ਕਿਂ ਮਮ ਏਤੇਹੀ’ਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਮਾਨੇਨ ਮਂ વਿਹੇਠੇਯ੍ਯ, ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਂ ਇਮਿਨਾ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਂ વਿਯ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸਾ ਸਰੀਰવਣ੍ਣਂ વਣ੍ਣੇਯ੍ਯਂ। ਅਥ ਸੋ ਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ‘ਸਚਾਹਂ ਮਹੋਸਧਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਰੂਪਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ਤਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਰਿਯਾਯ ਸਿਨੇਹੇਨ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਮਯ੍ਹਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਪਾਸਾਦੇ ਠਿਤੋવ ਰਤ੍ਤਕਮ੍ਬਲਨ੍ਤਰਾ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਬਾਹੁਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਗਤਮਗ੍ਗਾਚਿਕ੍ਖਨવਸੇਨ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā catunnaṃ janānaṃ piyavippayogasambhavena sokena kampamāno ‘‘idaṃ mama dukkhaṃ gahapatiputtaṃ nissāya uppanna’’nti daṇḍena ghaṭṭito āsīviso viya bodhisattassa ativiya kujjhi. Mahāsatto tassākāraṃ disvā ‘‘ayaṃ rājā mahāyaso kadāci kodhavasena ‘kiṃ mama etehī’ti khattiyamānena maṃ viheṭheyya, yaṃnūnāhaṃ nandādeviṃ iminā adiṭṭhapubbaṃ viya karonto tassā sarīravaṇṇaṃ vaṇṇeyyaṃ. Atha so taṃ anussaritvā ‘sacāhaṃ mahosadhaṃ māressāmi, evarūpaṃ itthiratanaṃ na labhissāmi, amārento puna taṃ labhissāmī’ti attano bhariyāya sinehena na kiñci mayhaṃ karissatī’’ti cintetvā attano anurakkhaṇatthaṃ pāsāde ṭhitova rattakambalantarā suvaṇṇavaṇṇaṃ bāhuṃ nīharitvā tassā gatamaggācikkhanavasena vaṇṇento āha –
੭੫੩.
753.
‘‘ਇਤੋ ਗਤਾ ਮਹਾਰਾਜ, ਨਾਰੀ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸੋਭਨਾ।
‘‘Ito gatā mahārāja, nārī sabbaṅgasobhanā;
ਕੋਸਮ੍ਬਫਲਕਸੁਸ੍ਸੋਣੀ, ਹਂਸਗਗ੍ਗਰਭਾਣਿਨੀ॥
Kosambaphalakasussoṇī, haṃsagaggarabhāṇinī.
੭੫੪.
754.
‘‘ਇਤੋ ਨੀਤਾ ਮਹਾਰਾਜ, ਨਾਰੀ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸੋਭਨਾ।
‘‘Ito nītā mahārāja, nārī sabbaṅgasobhanā;
ਕੋਸੇਯ੍ਯવਸਨਾ ਸਾਮਾ, ਜਾਤਰੂਪਸੁਮੇਖਲਾ॥
Koseyyavasanā sāmā, jātarūpasumekhalā.
੭੫੫.
755.
‘‘ਸੁਰਤ੍ਤਪਾਦਾ ਕਲ੍ਯਾਣੀ, ਸੁવਣ੍ਣਮਣਿਮੇਖਲਾ।
‘‘Surattapādā kalyāṇī, suvaṇṇamaṇimekhalā;
ਪਾਰੇવਤਕ੍ਖੀ ਸੁਤਨੂ, ਬਿਮ੍ਬੋਟ੍ਠਾ ਤਨੁਮਜ੍ਝਿਮਾ॥
Pārevatakkhī sutanū, bimboṭṭhā tanumajjhimā.
੭੫੬.
756.
‘‘ਸੁਜਾਤਾ ਭੁਜਲਟ੍ਠੀવ, વੇਦੀવ ਤਨੁਮਜ੍ਝਿਮਾ।
‘‘Sujātā bhujalaṭṭhīva, vedīva tanumajjhimā;
ਦੀਘਸ੍ਸਾ ਕੇਸਾ ਅਸਿਤਾ, ਈਸਕਗ੍ਗਪવੇਲ੍ਲਿਤਾ॥
Dīghassā kesā asitā, īsakaggapavellitā.
੭੫੭.
757.
‘‘ਸੁਜਾਤਾ ਮਿਗਛਾਪਾવ, ਹੇਮਨ੍ਤਗ੍ਗਿਸਿਖਾਰਿવ।
‘‘Sujātā migachāpāva, hemantaggisikhāriva;
ਨਦੀવ ਗਿਰਿਦੁਗ੍ਗੇਸੁ, ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਾ ਖੁਦ੍ਦવੇਲ਼ੁਭਿ॥
Nadīva giriduggesu, sañchannā khuddaveḷubhi.
੭੫੮.
758.
‘‘ਨਾਗਨਾਸੂਰੁ ਕਲ੍ਯਾਣੀ, ਪਰਮਾ ਤਿਮ੍ਬਰੁਤ੍ਥਨੀ।
‘‘Nāganāsūru kalyāṇī, paramā timbarutthanī;
ਨਾਤਿਦੀਘਾ ਨਾਤਿਰਸ੍ਸਾ, ਨਾਲੋਮਾ ਨਾਤਿਲੋਮਸਾ’’ਤਿ॥
Nātidīghā nātirassā, nālomā nātilomasā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਇਤੋਤਿ ਉਮਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੋਸਮ੍ਬਫਲਕਸੁਸ੍ਸੋਣੀਤਿ વਿਸਾਲਕਞ੍ਚਨਫਲਕਂ વਿਯ ਸੁਨ੍ਦਰਸੋਣੀ। ਹਂਸਗਗ੍ਗਰਭਾਣਿਨੀਤਿ ਗੋਚਰਤ੍ਥਾਯ વਿਚਰਨ੍ਤਾਨਂ ਹਂਸਪੋਤਕਾਨਂ વਿਯ ਗਗ੍ਗਰੇਨ ਮਧੁਰੇਨ ਸਰੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਕੋਸੇਯ੍ਯવਸਨਾਤਿ ਕਞ੍ਚਨਖਚਿਤਕੋਸੇਯ੍ਯવਤ੍ਥવਸਨਾ। ਸਾਮਾਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਸਾਮਾ। ਪਾਰੇવਤਕ੍ਖੀਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਪਸਾਦੇਸੁ ਰਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਪਾਰੇવਤਸਕੁਣਿਸਦਿਸਕ੍ਖੀ। ਸੁਤਨੂਤਿ ਸੋਭਨਸਰੀਰਾ। ਬਿਮ੍ਬੋਟ੍ਠਾਤਿ ਬਿਮ੍ਬਫਲਂ વਿਯ ਸੁਰਜ੍ਜਿਤਮਟ੍ਠੋਟ੍ਠਪਰਿਯੋਸਾਨਾ। ਤਨੁਮਜ੍ਝਿਮਾਤਿ ਕਰਮਿਤਤਨੁਮਜ੍ਝਿਮਾ। ਸੁਜਾਤਾ ਭੁਜਲਟ੍ਠੀવਾਤਿ વਿਜਮ੍ਭਨਕਾਲੇ વਾਤੇਰਿਤਰਤ੍ਤਪਲ੍ਲવવਿਲਾਸਿਨੀ ਸੁਜਾਤਾ ਭੁਜਲਤਾ વਿਯ વਿਰੋਚਤਿ। વੇਦੀવਾਤਿ ਕਞ੍ਚਨવੇਦਿ વਿਯ ਤਨੁਮਜ੍ਝਿਮਾ। ਈਸਕਗ੍ਗਪવੇਲ੍ਲਿਤਾਤਿ ਈਸਕਂ ਅਗ੍ਗੇਸੁ ਓਨਤਾ। ਈਸਕਗ੍ਗਪવੇਲ੍ਲਿਤਾ વਾ ਨੇਤ੍ਤਿਂਸਾਯ ਅਗ੍ਗਂ વਿਯ વਿਨਤਾ।
Tattha itoti umaṅgaṃ dasseti. Kosambaphalakasussoṇīti visālakañcanaphalakaṃ viya sundarasoṇī. Haṃsagaggarabhāṇinīti gocaratthāya vicarantānaṃ haṃsapotakānaṃ viya gaggarena madhurena sarena samannāgatā. Koseyyavasanāti kañcanakhacitakoseyyavatthavasanā. Sāmāti suvaṇṇasāmā. Pārevatakkhīti pañcasu pasādesu rattaṭṭhāne pārevatasakuṇisadisakkhī. Sutanūti sobhanasarīrā. Bimboṭṭhāti bimbaphalaṃ viya surajjitamaṭṭhoṭṭhapariyosānā. Tanumajjhimāti karamitatanumajjhimā. Sujātā bhujalaṭṭhīvāti vijambhanakāle vāteritarattapallavavilāsinī sujātā bhujalatā viya virocati. Vedīvāti kañcanavedi viya tanumajjhimā. Īsakaggapavellitāti īsakaṃ aggesu onatā. Īsakaggapavellitā vā nettiṃsāya aggaṃ viya vinatā.
ਮਿਗਛਾਪਾવਾਤਿ ਪਬ੍ਬਤਸਾਨੁਮ੍ਹਿ ਸੁਜਾਤਾ ਏਕવਸ੍ਸਿਕਬ੍ਯਗ੍ਘਪੋਤਿਕਾ વਿਯ વਿਲਾਸਕੁਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਾ। ਹੇਮਨ੍ਤਗ੍ਗਿਸਿਖਾਰਿવਾਤਿ ਓਭਾਸਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਾਯ ਹੇਮਨ੍ਤੇ ਅਗ੍ਗਿਸਿਖਾ વਿਯ ਸੋਭਤਿ। ਖੁਦ੍ਦવੇਲ਼ੁਭੀਤਿ ਯਥਾ ਖੁਦ੍ਦਕੇਹਿ ਉਦਕવੇਲ਼ੂਹਿ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਾ ਨਦੀ ਸੋਭਤਿ, ਏવਂ ਤਨੁਕਲੋਮਾਯ ਲੋਮਰਾਜਿਯਾ ਸੋਭਤਿ। ਕਲ੍ਯਾਣੀਤਿ ਛવਿਮਂਸਕੇਸਨ੍ਹਾਰੁਅਟ੍ਠੀਨਂ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਪਰਮਾ ਤਿਮ੍ਬਰੁਤ੍ਥਨੀਤਿ ਤਿਮ੍ਬਰੁਤ੍ਥਨੀ ਪਰਮਾ ਉਤ੍ਤਮਾ, ਸੁવਣ੍ਣਫਲਕੇ ਠਪਿਤਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਤਿਮ੍ਬਰੁਫਲਦ੍વਯਮਿવਸ੍ਸਾ ਸੁਸਣ੍ਠਾਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਥਨਯੁਗਲਂ।
Migachāpāvāti pabbatasānumhi sujātā ekavassikabyagghapotikā viya vilāsakuttiyuttā. Hemantaggisikhārivāti obhāsasampannatāya hemante aggisikhā viya sobhati. Khuddaveḷubhīti yathā khuddakehi udakaveḷūhi sañchannā nadī sobhati, evaṃ tanukalomāya lomarājiyā sobhati. Kalyāṇīti chavimaṃsakesanhāruaṭṭhīnaṃ vasena pañcavidhena kalyāṇena samannāgatā. Paramā timbarutthanīti timbarutthanī paramā uttamā, suvaṇṇaphalake ṭhapitasuvaṇṇavaṇṇatimbaruphaladvayamivassā susaṇṭhānasampannaṃ nirantaraṃ thanayugalaṃ.
ਏવਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇ ਤਸ੍ਸਾ ਰੂਪਸਿਰਿਂ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੇવ ਤਸ੍ਸ ਸਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ વਿਯ ਅਹੋਸਿ, ਬਲવਸਿਨੇਹਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Evaṃ mahāsatte tassā rūpasiriṃ vaṇṇenteva tassa sā pubbe adiṭṭhapubbā viya ahosi, balavasinehaṃ uppādesi. Athassa sinehuppattibhāvaṃ ñatvā mahāsatto anantaraṃ gāthamāha –
੭੫੯.
759.
‘‘ਨਨ੍ਦਾਯ ਨੂਨ ਮਰਣੇਨ, ਨਨ੍ਦਸਿ ਸਿਰਿવਾਹਨ।
‘‘Nandāya nūna maraṇena, nandasi sirivāhana;
ਅਹਞ੍ਚ ਨੂਨ ਨਨ੍ਦਾ ਚ, ਗਚ੍ਛਾਮ ਸਮਸਾਧਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Ahañca nūna nandā ca, gacchāma samasādhana’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਰਿવਾਹਨਾਤਿ ਸਿਰਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਾਹਨ ਮਹਾਰਾਜ, ਨੂਨ ਤ੍વਂ ਏવਂ ਉਤ੍ਤਮਰੂਪਧਰਾਯ ਨਨ੍ਦਾਯ ਮਰਣੇਨ ਨਨ੍ਦਸੀਤਿ વਦਤਿ। ਗਚ੍ਛਾਮਾਤਿ ਸਚੇ ਹਿ ਤ੍વਂ ਮਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਸਿ, ਏਕਂਸੇਨੇવ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਰਾਜਾ ਨਨ੍ਦਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਤਿ। ਇਤਿ ਨਨ੍ਦਾ ਚ ਅਹਞ੍ਚ ਯਮਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮ, ਯਮੋ ਅਮ੍ਹੇ ਉਭੋ ਦਿਸ੍વਾ ਨਨ੍ਦਂ ਮਯ੍ਹਮੇવ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤੁਯ੍ਹਂ ਮਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਤਾਦਿਸਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਂ ਰਜ੍ਜੇਨ, ਨਾਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਰਣੇਨ ਪਰਿਹਾਨਿਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਦੇવਾਤਿ।
Tattha sirivāhanāti sirisampannavāhana mahārāja, nūna tvaṃ evaṃ uttamarūpadharāya nandāya maraṇena nandasīti vadati. Gacchāmāti sace hi tvaṃ maṃ māressasi, ekaṃseneva amhākaṃ rājā nandaṃ māressati. Iti nandā ca ahañca yamassa santikaṃ gamissāma, yamo amhe ubho disvā nandaṃ mayhameva dassati, tassa tuyhaṃ maṃ māretvā tādisaṃ itthiratanaṃ alabhantassa kiṃ rajjena, nāhaṃ attano maraṇena parihāniṃ passāmi, devāti.
ਇਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਏਤ੍ਤਕੇ ਠਾਨੇ ਨਨ੍ਦਮੇવ વਣ੍ਣੇਸਿ, ਨ ਇਤਰੇ ਤਯੋ ਜਨੇ। ਕਿਂਕਾਰਣਾ? ਸਤ੍ਤਾ ਹਿ ਨਾਮ ਪਿਯਭਰਿਯਾਸੁ વਿਯ ਸੇਸੇਸੁ ਆਲਯਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਮਾਤਰਂ વਾ ਸਰਨ੍ਤੋ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਰੋਪਿ ਸਰਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਤਮੇવ વਣ੍ਣੇਸਿ, ਰਾਜਮਾਤਰਂ ਪਨ ਮਹਲ੍ਲਿਕਾਭਾવੇਨ ਨ વਣ੍ਣੇਸਿ। ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰੇਨ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੇਯੇવ ਨਨ੍ਦਾਦੇવੀ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਰਤੋ ਠਿਤਾ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਹੋਸਧਂ ਅਞ੍ਞੋ ਮਮ ਭਰਿਯਂ ਆਨੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਨਂ ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੋਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਮਹਾਰਾਜ, ਦੇવੀ ਚ ਤੇ ਪੁਤ੍ਤੋ ਚ ਮਾਤਾ ਚ ਤਯੋਪਿ ਆਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਮਮ ਗਮਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਪਮਾਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਪਟਿਲਭ, ਨਰਿਨ੍ਦਾ’’ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਗਰਂ ਸੁਰਕ੍ਖਿਤਂ ਸੁਗੋਪਿਤਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਉਪਕਾਰਿਨਗਰਂ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਬਲવਾਹਨੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾવ ਠਿਤੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਏવਂ ਸੁਗੋਪਿਤਾਪਿ ਮਮ ਨਗਰਾ ਦੇવਿਞ੍ਚ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਮਾਤਰਞ੍ਚ ਆਨੇਤ੍વਾ વੇਦੇਹਸ੍ਸ ਦਾਪੇਸਿ। ਅਮ੍ਹੇਸੁ ਚ ਏવਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਸ੍વੇવ ਏਕਸ੍ਸਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ વੇਦੇਹਂ ਸਸੇਨਾવਾਹਨਂ ਪਲਾਪੇਸਿ। ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਦਿਬ੍ਬਮਾਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਚਕ੍ਖੁਮੋਹਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Iti mahāsatto ettake ṭhāne nandameva vaṇṇesi, na itare tayo jane. Kiṃkāraṇā? Sattā hi nāma piyabhariyāsu viya sesesu ālayaṃ na karonti, mātaraṃ vā saranto puttadhītaropi sarissatīti tasmā tameva vaṇṇesi, rājamātaraṃ pana mahallikābhāvena na vaṇṇesi. Ñāṇasampanne mahāsatte madhurassarena vaṇṇenteyeva nandādevī āgantvā rañño purato ṭhitā viya ahosi. Tato rājā cintesi ‘‘ṭhapetvā mahosadhaṃ añño mama bhariyaṃ ānetuṃ samattho nāma natthī’’ti. Athassa naṃ sarantassa soko uppajji. Atha naṃ mahāsatto ‘‘mā cintayittha, mahārāja, devī ca te putto ca mātā ca tayopi āgacchissanti, mama gamanamevettha pamāṇaṃ, tasmā tvaṃ assāsaṃ paṭilabha, narindā’’ti rājānaṃ assāsesi. Atha rājā cintesi ‘‘ahaṃ attano nagaraṃ surakkhitaṃ sugopitaṃ kārāpetvā imaṃ upakārinagaraṃ ettakena balavāhanena parikkhipitvāva ṭhito. Ayaṃ pana paṇḍito evaṃ sugopitāpi mama nagarā deviñca me puttañca mātarañca ānetvā vedehassa dāpesi. Amhesu ca evaṃ parivāretvā ṭhitesveva ekassapi ajānantassa vedehaṃ sasenāvāhanaṃ palāpesi. Kiṃ nu kho dibbamāyaṃ jānāti, udāhu cakkhumohana’’nti. Atha naṃ pucchanto āha –
੭੬੦.
760.
‘‘ਦਿਬ੍ਬਂ ਅਧੀਯਸੇ ਮਾਯਂ, ਅਕਾਸਿ ਚਕ੍ਖੁਮੋਹਨਂ।
‘‘Dibbaṃ adhīyase māyaṃ, akāsi cakkhumohanaṃ;
ਯੋ ਮੇ ਅਮਿਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ, વੇਦੇਹਂ ਪਰਿਮੋਚਯੀ’’ਤਿ॥
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayī’’ti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਹਂ ਦਿਬ੍ਬਮਾਯਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿ ਨਾਮ ਦਿਬ੍ਬਮਾਯਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਭਯੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਪਰਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਚਯਨ੍ਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਹ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ahaṃ dibbamāyaṃ jānāmi, paṇḍitā hi nāma dibbamāyaṃ uggaṇhitvā bhaye sampatte attānampi parampi dukkhato mocayantiyevā’’ti vatvā āha –
੭੬੧.
761.
‘‘ਅਧੀਯਨ੍ਤਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਦਿਬ੍ਬਮਾਯਿਧ ਪਣ੍ਡਿਤਾ।
‘‘Adhīyanti mahārāja, dibbamāyidha paṇḍitā;
ਤੇ ਮੋਚਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਮਨ੍ਤਿਨੋ ਜਨਾ॥
Te mocayanti attānaṃ, paṇḍitā mantino janā.
੭੬੨.
762.
‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਮਾਣવਪੁਤ੍ਤਾ ਮੇ, ਕੁਸਲਾ ਸਨ੍ਧਿਛੇਦਕਾ।
‘‘Santi māṇavaputtā me, kusalā sandhichedakā;
ਯੇਸਂ ਕਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ, વੇਦਹੋ ਮਿਥਿਲਂ ਗਤੋ’’ਤਿ॥
Yesaṃ katena maggena, vedaho mithilaṃ gato’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦਿਬ੍ਬਮਾਯਿਧਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਮਾਯਂ ਇਧ। ਮਾਣવਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕਤਰੁਣਯੋਧਾ। ਯੇਸਂ ਕਤੇਨਾਤਿ ਯੇਹਿ ਕਤੇਨ। ਮਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਅਲਙ੍ਕਤਉਮਙ੍ਗੇਨ।
Tattha dibbamāyidhāti dibbamāyaṃ idha. Māṇavaputtāti upaṭṭhākataruṇayodhā. Yesaṃ katenāti yehi katena. Maggenāti alaṅkataumaṅgena.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਅਲਙ੍ਕਤਉਮਙ੍ਗੇਨ ਕਿਰ ਗਤੋ, ਕੀਦਿਸੋ ਨੁ ਖੋ ਉਮਙ੍ਗੋ’’ਤਿ ਉਮਙ੍ਗਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਞਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਰਾਜਾ ਉਮਙ੍ਗਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ, ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮਿਸ੍ਸ ਉਮਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘alaṅkataumaṅgena kira gato, kīdiso nu kho umaṅgo’’ti umaṅgaṃ daṭṭhukāmo ahosi. Athassa icchitaṃ ñatvā mahāsatto ‘‘rājā umaṅgaṃ daṭṭhukāmo, dassessāmissa umaṅga’’nti dassento āha –
੭੬੩.
763.
‘‘ਇਙ੍ਘ ਪਸ੍ਸ ਮਹਾਰਾਜ, ਉਮਙ੍ਗਂ ਸਾਧੁ ਮਾਪਿਤਂ।
‘‘Iṅgha passa mahārāja, umaṅgaṃ sādhu māpitaṃ;
ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਅਥ ਅਸ੍ਸਾਨਂ, ਰਥਾਨਂ ਅਥ ਪਤ੍ਤਿਨਂ।
Hatthīnaṃ atha assānaṃ, rathānaṃ atha pattinaṃ;
ਆਲੋਕਭੂਤਂ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਂ, ਉਮਙ੍ਗਂ ਸਾਧੁ ਮਾਪਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Ālokabhūtaṃ tiṭṭhantaṃ, umaṅgaṃ sādhu māpita’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਹਤ੍ਥੀਨਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਕਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਕਤਾਨਂ ਏਤੇਸਂ ਹਤ੍ਥਿਆਦੀਨਂ ਪਨ੍ਤੀਹਿ ਉਪਸੋਭਿਤਂ ਅਲਙ੍ਕਤਦੇવਸਭਾਸਦਿਸਂ ਏਕੋਭਾਸਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਂ ਉਮਙ੍ਗਂ ਪਸ੍ਸ, ਦੇવਾਤਿ।
Tattha hatthīnanti iṭṭhakakammacittakammavasena katānaṃ etesaṃ hatthiādīnaṃ pantīhi upasobhitaṃ alaṅkatadevasabhāsadisaṃ ekobhāsaṃ hutvā tiṭṭhantaṃ umaṅgaṃ passa, devāti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਮਮ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਾਪਿਤੇ ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਚ ਉਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠਾਨੇ વਿਯ ਪਾਕਟੇ ਅਲਙ੍ਕਤਉਮਙ੍ਗੇ ਅਸੀਤਿਮਹਾਦ੍વਾਰਾਨਿ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਏਕਸਤਸਯਨਗਬ੍ਭੇ ਅਨੇਕਸਤਦੀਪਗਬ੍ਭੇ ਚ ਪਸ੍ਸ, ਮਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਲੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪਕਾਰਿਨਗਰਂ ਪવਿਸ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਨਗਰਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਾਪੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવਾਰੋ ਨਗਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪਾਸਾਦਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਪਰਿવਾਰਂ ਆਦਾਯ ਉਮਙ੍ਗਂ ਪਾવਿਸਿ। ਰਾਜਾ ਅਲਙ੍ਕਤਦੇવਸਭਂ વਿਯ ਉਮਙ੍ਗਂ ਦਿਸ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Evañca pana vatvā ‘‘mahārāja, mama paññāya māpite candassa ca sūriyassa ca uṭṭhitaṭṭhāne viya pākaṭe alaṅkataumaṅge asītimahādvārāni catusaṭṭhicūḷadvārāni ekasatasayanagabbhe anekasatadīpagabbhe ca passa, mayā saddhiṃ samaggo sammodamāno hutvā attano balena saddhiṃ upakārinagaraṃ pavisa, devā’’ti nagaradvāraṃ vivarāpesi. Rājā ekasatarājaparivāro nagaraṃ pāvisi. Mahāsatto pāsādā oruyha rājānaṃ vanditvā saparivāraṃ ādāya umaṅgaṃ pāvisi. Rājā alaṅkatadevasabhaṃ viya umaṅgaṃ disvā bodhisattassa guṇe vaṇṇento āha –
੭੬੪.
764.
‘‘ਲਾਭਾ વਤ વਿਦੇਹਾਨਂ, ਯਸ੍ਸਿਮੇਦਿਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ।
‘‘Lābhā vata videhānaṃ, yassimedisā paṇḍitā;
ਘਰੇ વਸਨ੍ਤਿ વਿਜਿਤੇ, ਯਥਾ ਤ੍વਂਸਿ ਮਹੋਸਧਾ’’ਤਿ॥
Ghare vasanti vijite, yathā tvaṃsi mahosadhā’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਿਦੇਹਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪਾਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਆਕਰਸ੍ਸ ਉਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਨਭੂਤਸ੍ਸ વਿਦੇਹਾਨਂ ਜਨਪਦਸ੍ਸ ਲਾਭਾ વਤ। ਯਸ੍ਸਿਮੇਦਿਸਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਇਮੇ ਏવਰੂਪਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਉਪਾਯਕੁਸਲਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਏਕਘਰੇ વਾ ਏਕਜਨਪਦੇ વਾ ਏਕਰਟ੍ਠੇ વਾ વਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਲਾਭਾ વਤ। ਯਥਾ ਤ੍વਂਸੀਤਿ ਯਥਾ ਤ੍વਂ ਅਸਿ, ਤਾਦਿਸੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਏਕਰਟ੍ਠੇ વਾ ਏਕਜਨਪਦੇ વਾ ਏਕਨਗਰੇ વਾ ਏਕਘਰੇ વਾ વਸਿਤੁਂ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ વਿਦੇਹਰਟ੍ਠવਾਸੀਨਞ੍ਚੇવ ਮਿਥਿਲਨਗਰવਾਸੀਨਞ੍ਚ ਤਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ વਸਿਤੁਂ ਲਭਨ੍ਤਾਨਂ ਲਾਭਾ વਤਾਤਿ વਦਤਿ।
Tattha videhānanti evarūpānaṃ paṇḍitānaṃ ākarassa uṭṭhānaṭṭhānabhūtassa videhānaṃ janapadassa lābhā vata. Yassimedisāti yassa ime evarūpā paṇḍitā upāyakusalā santike vā ekaghare vā ekajanapade vā ekaraṭṭhe vā vasanti, tassapi lābhā vata. Yathā tvaṃsīti yathā tvaṃ asi, tādisena paṇḍitena saddhiṃyeva ekaraṭṭhe vā ekajanapade vā ekanagare vā ekaghare vā vasituṃ labhanti. Tesaṃ videharaṭṭhavāsīnañceva mithilanagaravāsīnañca tayā saddhiṃ ekato vasituṃ labhantānaṃ lābhā vatāti vadati.
ਅਥਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਏਕਸਤਸਯਨਗਬ੍ਭੇ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਕਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰੇ વਿવਟੇ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਿવਰੀਯਤਿ। ਏਕਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰੇ ਪਿਦਹਿਤੇ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਿਧੀਯਤਿ। ਰਾਜਾ ਉਮਙ੍ਗਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਪੁਰਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਨ ਪਚ੍ਛਤੋ। ਸਬ੍ਬਾ ਸੇਨਾ ਉਮਙ੍ਗਮੇવ ਪਾવਿਸਿ। ਰਾਜਾ ਉਮਙ੍ਗਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਸਯਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਨ੍ਤੋ ਆਣਿਂ ਅਕ੍ਕਮਿ। ਤਾવਦੇવ ਅਸੀਤਿਮਹਾਦ੍વਾਰਾਨਿ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਏਕਸਤਸਯਨਗਬ੍ਭਦ੍વਾਰਾਨਿ ਅਨੇਕਸਤਦੀਪਗਬ੍ਭਦ੍વਾਰਾਨਿ ਚ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਪਿਦਹਿਂਸੁ। ਸਕਲੋ ਉਮਙ੍ਗੋ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਯਨਿਰਯੋ વਿਯ ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ ਅਹੋਸਿ। ਮਹਾਜਨੋ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਹਿਯ੍ਯੋ ਉਮਙ੍ਗਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਯਂ ਖਗ੍ਗਂ વਾਲੁਕੇ ਠਪੇਸਿ, ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਤੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧਂ ਆਕਾਸਂ ਉਲ੍ਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਰਾਜਾਨਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਸਿਂ ਉਗ੍ਗਿਰਿਤ੍વਾ ਤਾਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਸ੍ਸ ਰਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਭੀਤੋ ‘‘ਤੁਯ੍ਹਮੇવ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਭਯਂ ਮੇ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਾ ਭਾਯਿਤ੍ਥ, ਮਹਾਰਾਜ, ਨਾਹਂ ਤਂ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮਤਾਯ ਖਗ੍ਗਂ ਪਰਾਮਸਿਂ, ਮਮ ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਰਾਮਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਖਗ੍ਗਂ ਰਞ੍ਞੋ ਅਦਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਖਗ੍ਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸਚੇ ਮਂ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮੋਸਿ, ਇਦਾਨੇવ ਇਮਿਨਾ ਖਗ੍ਗੇਨ ਮਾਰੇਹਿ। ਅਥ ਅਭਯਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ, ਅਭਯਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਮਯਾ ਤੁਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਅਭਯਂ ਦਿਨ੍ਨਮੇવ, ਤ੍વਂ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯੀ’’ਤਿ ਅਸਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਭੋਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਦੁਬ੍ਭਾਯ ਸਪਥਂ ਕਰਿਂਸੁ।
Athassa mahāsatto ekasatasayanagabbhe dasseti. Ekassa dvāre vivaṭe sabbesaṃ vivarīyati. Ekassa dvāre pidahite sabbesaṃ pidhīyati. Rājā umaṅgaṃ olokento purato gacchati, paṇḍito pana pacchato. Sabbā senā umaṅgameva pāvisi. Rājā umaṅgato nikkhami. Paṇḍito tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā sayaṃ nikkhamitvā aññesaṃ nikkhamituṃ adatvā umaṅgadvāraṃ pidahanto āṇiṃ akkami. Tāvadeva asītimahādvārāni catusaṭṭhicūḷadvārāni ekasatasayanagabbhadvārāni anekasatadīpagabbhadvārāni ca ekappahāreneva pidahiṃsu. Sakalo umaṅgo lokantariyanirayo viya andhakāro ahosi. Mahājano bhītatasito ahosi. Mahāsatto hiyyo umaṅgaṃ pavisanto yaṃ khaggaṃ vāluke ṭhapesi, taṃ gahetvā bhūmito aṭṭhārasahatthubbedhaṃ ākāsaṃ ullaṅghitvā oruyha rājānaṃ hatthe gahetvā asiṃ uggiritvā tāsetvā ‘‘mahārāja, sakalajambudīpe rajjaṃ kassa rajja’’nti pucchi. So bhīto ‘‘tuyhameva paṇḍitā’’ti vatvā ‘‘abhayaṃ me dehī’’ti āha. ‘‘Mā bhāyittha, mahārāja, nāhaṃ taṃ māretukāmatāya khaggaṃ parāmasiṃ, mama paññānubhāvaṃ dassetuṃ parāmasi’’nti khaggaṃ rañño adāsi. Atha naṃ khaggaṃ gahetvā ṭhitaṃ ‘‘mahārāja, sace maṃ māretukāmosi, idāneva iminā khaggena mārehi. Atha abhayaṃ dātukāmo, abhayaṃ dehī’’ti āha. ‘‘Paṇḍita, mayā tuyhampi abhayaṃ dinnameva, tvaṃ mā cintayī’’ti asiṃ ṭhapetvā ubhopi aññamaññaṃ adubbhāya sapathaṃ kariṃsu.
ਅਥ ਰਾਜਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਏવਂ ਞਾਣਬਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਗਣ੍ਹਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਅਹਂ ਇਚ੍ਛਮਾਨੋ ਅਜ੍ਜੇવ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਾਜਾਨੋ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਚ ਯਸਗ੍ਗਹਣਂ ਨਾਮ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਨ ਪਸਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਮਹਾਜਨੋ ਦ੍વਾਰਂ ਅਲਭਮਾਨੋ ਪਰਿਦੇવਤਿ, ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਦਾਨਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ । ਸੋ ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਿ, ਸਕਲੋ ਉਮਙ੍ਗੋ ਏਕੋਭਾਸੋ ਅਹੋਸਿ। ਮਹਾਜਨੋ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਪਟਿਲਭਿ। ਸਬ੍ਬੇ ਰਾਜਾਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੇਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਮਿਂਸੁ। ਸੋ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿਸਾਲਮਾਲ਼ਕੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਤੇ ਰਾਜਾਨੋ ਆਹਂਸੁ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਜੀવਿਤਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਸਚੇ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਉਮਙ੍ਗਦ੍વਾਰਂ ਨ વਿવਰਿਤ੍ਥ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਨੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਰਣਂ ਅਭવਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ ਇਦਾਨੇવ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਞ੍ਞੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਜੀવਿਤਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਲਦ੍ਧਂਯੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਕਦਾ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਗਰਂ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਰਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨੇ ਜਯਪਾਨਂ ਪਾਤੁਂ ਸੁਰਾਯ ਪਟਿਯਤ੍ਤਕਾਲਂ ਸਰਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ। ਤਦਾ ਏਸ ਰਾਜਾ ਕੇવਟ੍ਟੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦੁਮ੍ਮਨ੍ਤਿਤੇਨ વਿਸਯੋਜਿਤਾਯ ਸੁਰਾਯ ਚੇવ ਮਚ੍ਛਮਂਸੇਹਿ ਚ ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾਰੇਤੁਂ ਕਿਚ੍ਚਮਕਾਸਿ। ਅਥਾਹਂ ‘‘ਮਾਦਿਸੇ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਧਰਮਾਨੇ ਇਮੇ ਅਨਾਥਮਰਣਂ ਮਾ ਮਰਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯੋਧੇ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਭਾਜਨਾਨਿ ਭਿਨ੍ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਏਤੇਸਂ ਮਨ੍ਤਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਜੀવਿਤਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿਨ੍ਤਿ।
Atha rājā bodhisattaṃ āha – ‘‘paṇḍita, evaṃ ñāṇabalasampanno hutvā rajjaṃ kasmā na gaṇhāsī’’ti? ‘‘Mahārāja, ahaṃ icchamāno ajjeva sakalajambudīpe rājāno māretvā rajjaṃ gaṇheyyaṃ, paraṃ māretvā ca yasaggahaṇaṃ nāma paṇḍitehi na pasattha’’nti. ‘‘Paṇḍita, mahājano dvāraṃ alabhamāno paridevati, umaṅgadvāraṃ vivaritvā mahājanassa jīvitadānaṃ dehī’’ti . So dvāraṃ vivari, sakalo umaṅgo ekobhāso ahosi. Mahājano assāsaṃ paṭilabhi. Sabbe rājāno attano senāya saddhiṃ nikkhamitvā paṇḍitassa santikaṃ āgamiṃsu. So raññā saddhiṃ visālamāḷake aṭṭhāsi. Atha naṃ te rājāno āhaṃsu ‘‘paṇḍita, taṃ nissāya jīvitaṃ laddhaṃ, sace muhuttaṃ umaṅgadvāraṃ na vivarittha, sabbesaṃ no tattheva maraṇaṃ abhavissā’’ti. ‘‘Na mahārājāno idāneva tumhehi maññeva nissāya jīvitaṃ laddhaṃ, pubbepi laddhaṃyevā’’ti. ‘‘Kadā, paṇḍitā’’ti? ‘‘Ṭhapetvā amhākaṃ nagaraṃ sakalajambudīpe rajjaṃ gahetvā uttarapañcālanagaraṃ gantvā uyyāne jayapānaṃ pātuṃ surāya paṭiyattakālaṃ sarathā’’ti? ‘‘Āma, paṇḍitā’’ti. Tadā esa rājā kevaṭṭena saddhiṃ dummantitena visayojitāya surāya ceva macchamaṃsehi ca tumhe māretuṃ kiccamakāsi. Athāhaṃ ‘‘mādise paṇḍite dharamāne ime anāthamaraṇaṃ mā marantū’’ti attano yodhe pesetvā sabbabhājanāni bhindāpetvā etesaṃ mantaṃ bhinditvā tumhākaṃ jīvitadānaṃ adāsinti.
ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਉਬ੍ਬਿਗ੍ਗਮਾਨਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਮਯਾ ਕੇવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਕਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਤਂ, ਸਚ੍ਚਮੇવ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਥੇਤੀ’’ਤਿ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਆਲਿਙ੍ਗਿਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤ੍વਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਨੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਜਾਤੋ, ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਯਂ ਜੀવਿਤਂ ਲਭਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਪਸਾਧਨੇਹਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੂਜਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਏਸ ਦੋਸੋ, ਇਮੇ ਰਾਜਾਨੋ ਖਮਾਪੇਥਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਮਯਾ ਦੁਪ੍ਪੁਰਿਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਰੂਪਂ ਕਤਂ, ਏਸ ਮਯ੍ਹਂ ਦੋਸੋ, ਖਮਥ ਮੇ ਦੋਸਂ, ਪੁਨ ਏવਰੂਪਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਖਮਾਪੇਸਿ। ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਚ੍ਚਯਂ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਸਮਗ੍ਗਾ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਬਹੂਨਿ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਨਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਉਮਙ੍ਗੇਯੇવ ਕੀਲ਼ਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવੁਤੋ ਮਹਾਤਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਸਾਪੇਤੁਕਾਮਤਾਯ ਆਹ –
Te sabbepi ubbiggamānasā hutvā cūḷanirājānaṃ pucchiṃsu ‘‘saccaṃ kira, mahārājā’’ti? ‘‘Āma, mayā kevaṭṭassa kathaṃ gahetvā kataṃ, saccameva paṇḍito kathetī’’ti. Te sabbepi mahāsattaṃ āliṅgitvā ‘‘paṇḍita, tvaṃ sabbesaṃ no patiṭṭhā jāto, taṃ nissāya mayaṃ jīvitaṃ labhimhā’’ti sabbapasādhanehi mahāsattassa pūjaṃ kariṃsu. Paṇḍito rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, tumhe mā cintayittha, pāpamittasaṃsaggasseva esa doso, ime rājāno khamāpethā’’ti. Rājā ‘‘mayā duppurisaṃ nissāya tumhākaṃ evarūpaṃ kataṃ, esa mayhaṃ doso, khamatha me dosaṃ, puna evarūpaṃ na karissāmī’’ti khamāpesi. Te aññamaññaṃ accayaṃ desetvā samaggā sammodamānā ahesuṃ. Atha rājā bahūni khādanīyabhojanīyagandhamālādīni āharāpetvā sabbehi saddhiṃ sattāhaṃ umaṅgeyeva kīḷitvā nagaraṃ pavisitvā mahāsattassa mahāsakkāraṃ kāretvā ekasatarājaparivuto mahātale nisīditvā paṇḍitaṃ attano santike vasāpetukāmatāya āha –
੭੬੫.
765.
‘‘વੁਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਪਰਿਹਾਰਞ੍ਚ, ਦਿਗੁਣਂ ਭਤ੍ਤવੇਤਨਂ।
‘‘Vuttiñca parihārañca, diguṇaṃ bhattavetanaṃ;
ਦਦਾਮਿ વਿਪੁਲੇ ਭੋਗੇ, ਭੁਞ੍ਜ ਕਾਮੇ ਰਮਸ੍ਸੁ ਚ।
Dadāmi vipule bhoge, bhuñja kāme ramassu ca;
ਮਾ વਿਦੇਹਂ ਪਚ੍ਚਗਮਾ, ਕਿਂ વਿਦੇਹੋ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Mā videhaṃ paccagamā, kiṃ videho karissatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਯਸਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਂ। ਪਰਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਗਾਮਨਿਗਮਦਾਨਂ। ਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿવਾਪਂ। વੇਤਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਬ੍ਬਯਂ। ਭੋਗੇਤਿ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਤੇ વਿਪੁਲੇ ਭੋਗੇ ਦਦਾਮਿ।
Tattha vuttinti yasanissitaṃ jīvitavuttiṃ. Parihāranti gāmanigamadānaṃ. Bhattanti nivāpaṃ. Vetananti paribbayaṃ. Bhogeti aññepi te vipule bhoge dadāmi.
ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Paṇḍito taṃ paṭikkhipanto āha –
੭੬੬.
766.
‘‘ਯੋ ਚਜੇਥ ਮਹਾਰਾਜ, ਭਤ੍ਤਾਰਂ ਧਨਕਾਰਣਾ।
‘‘Yo cajetha mahārāja, bhattāraṃ dhanakāraṇā;
ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਗਾਰਯ੍ਹੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚ।
Ubhinnaṃ hoti gārayho, attano ca parassa ca;
ਯਾવ ਜੀવੇਯ੍ਯ વੇਦੇਹੋ, ਨਾਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸੋ ਸਿਯਾ॥
Yāva jīveyya vedeho, nāññassa puriso siyā.
੭੬੭.
767.
‘‘ਯੋ ਚਜੇਥ ਮਹਾਰਾਜ, ਭਤ੍ਤਾਰਂ ਧਨਕਾਰਣਾ।
‘‘Yo cajetha mahārāja, bhattāraṃ dhanakāraṇā;
ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਗਾਰਯ੍ਹੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚ।
Ubhinnaṃ hoti gārayho, attano ca parassa ca;
ਯਾવ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ વੇਦੇਹੋ, ਨਾਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਜਿਤੇ વਸੇ’’ਤਿ॥
Yāva tiṭṭheyya vedeho, nāññassa vijite vase’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਏવਰੂਪਞ੍ਹਿ ‘‘ਧਨਕਾਰਣਾ ਮਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਤ੍ਤਾਰਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤੇਨ ਪਾਪਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਪਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ, ‘‘ਇਮਿਨਾ ਧਨਕਾਰਣਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਤ੍ਤਾ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੋ, ਪਾਪਧਮ੍ਮੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰੋਪਿ ਗਰਹਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਰਨ੍ਤੇ ਮਯਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਜਿਤੇ વਸਿਤੁਨ੍ਤਿ।
Tattha attano ca parassa cāti evarūpañhi ‘‘dhanakāraṇā mayā attano bhattāraṃ pariccajantena pāpaṃ kata’’nti attāpi attānaṃ garahati, ‘‘iminā dhanakāraṇā attano bhattā pariccatto, pāpadhammo aya’’nti paropi garahati. Tasmā na sakkā tasmiṃ dharante mayā aññassa vijite vasitunti.
ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਆਹ – ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤવ ਰਞ੍ਞੋ ਦਿવਙ੍ਗਤਕਾਲੇ ਇਧਾਗਨ੍ਤੁਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવ, ਅਹਂ ਜੀવਨ੍ਤੋ ਆਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥਸ੍ਸ ਰਾਜਾ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਪੁਨ ਆਪੁਚ੍ਛਨਕਾਲੇ ‘‘ਅਹਂ ਤੇ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਦਮ੍ਮੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਗਾਥਮਾਹ –
Atha naṃ rājā āha – ‘‘tena hi, paṇḍita, tava rañño divaṅgatakāle idhāgantuṃ paṭiññaṃ dehī’’ti. So ‘‘sādhu, deva, ahaṃ jīvanto āgamissāmī’’ti āha. Athassa rājā sattāhaṃ mahāsakkāraṃ katvā sattāhaccayena puna āpucchanakāle ‘‘ahaṃ te, paṇḍita, idañcidañca dammī’’ti vadanto gāthamāha –
੭੬੮.
768.
‘‘ਦਮ੍ਮਿ ਨਿਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਂ ਤੇ, ਗਾਮਾਸੀਤਿਞ੍ਚ ਕਾਸਿਸੁ।
‘‘Dammi nikkhasahassaṃ te, gāmāsītiñca kāsisu;
ਦਾਸਿਸਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਦਮ੍ਮਿ ਭਰਿਯਾਸਤਞ੍ਚ ਤੇ।
Dāsisatāni cattāri, dammi bhariyāsatañca te;
ਸਬ੍ਬਂ ਸੇਨਙ੍ਗਮਾਦਾਯ, ਸੋਤ੍ਥਿਂ ਗਚ੍ਛ ਮਹੋਸਧਾ’’ਤਿ॥
Sabbaṃ senaṅgamādāya, sotthiṃ gaccha mahosadhā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਨਿਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਨਿਕ੍ਖੇਨ ਨਿਕ੍ਖਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਂ। ਗਾਮਾਤਿ ਯੇ ਗਾਮਾ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਸਹਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸੁਟ੍ਠਾਨਕਾ, ਤੇ ਚ ਗਾਮੇ ਤੇ ਦਮ੍ਮਿ। ਕਾਸਿਸੂਤਿ ਕਾਸਿਰਟ੍ਠੇ। ਤਂ વਿਦੇਹਰਟ੍ਠਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਸੀਤਿਗਾਮੇ ਅਦਾਸਿ।
Tattha nikkhasahassanti pañcasuvaṇṇena nikkhena nikkhānaṃ sahassaṃ. Gāmāti ye gāmā saṃvacchare saṃvacchare sahassasahassuṭṭhānakā, te ca gāme te dammi. Kāsisūti kāsiraṭṭhe. Taṃ videharaṭṭhassa āsannaṃ, tasmā tatthassa asītigāme adāsi.
ਸੋਪਿ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਬਨ੍ਧવਾਨਂ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਅਹਂ ਮਮ ਰਞ੍ਞੋ ਗਮਨਕਾਲੇਯੇવ ‘ਮਹਾਰਾਜ, ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਂ ਮਾਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਯ੍ਯਾਸਿ, ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਂ ਕਨਿਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਧੀਤਾਯ ਤੇ ਅਭਿਸੇਕਂ ਦਾਪੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿਂ, ਮਾਤਰਞ੍ਚ ਦੇવਿਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸੀਘਮੇવ ਪੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੁ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧੀਤੁ ਦਾਤਬ੍ਬਾਨਿ ਦਾਸਿਦਾਸવਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਸੁવਣ੍ਣਹਿਰਞ੍ਞਅਲਙ੍ਕਤਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਥਾਦੀਨਿ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਦਦੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ਸੇਨਾવਾਹਨਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ વਿਚਾਰੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Sopi rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, tumhe bandhavānaṃ mā cintayittha, ahaṃ mama rañño gamanakāleyeva ‘mahārāja, nandādeviṃ mātuṭṭhāne ṭhapeyyāsi, pañcālacandaṃ kaniṭṭhaṭṭhāne’ti vatvā dhītāya te abhisekaṃ dāpetvā rājānaṃ uyyojesiṃ, mātarañca deviñca puttañca sīghameva pesessāmī’’ti. So ‘‘sādhu, paṇḍitā’’ti attano dhītu dātabbāni dāsidāsavatthālaṅkārasuvaṇṇahiraññaalaṅkatahatthiassarathādīni ‘‘imāni tassā dadeyyāsī’’ti mahāsattaṃ paṭicchāpetvā senāvāhanassa kattabbakiccaṃ vicārento āha –
੭੬੯.
769.
‘‘ਯਾવ ਦਦਨ੍ਤੁ ਹਤ੍ਥੀਨਂ, ਅਸ੍ਸਾਨਂ ਦਿਗੁਣਂ વਿਧਂ।
‘‘Yāva dadantu hatthīnaṃ, assānaṃ diguṇaṃ vidhaṃ;
ਤਪ੍ਪੇਨ੍ਤੁ ਅਨ੍ਨਪਾਨੇਨ, ਰਥਿਕੇ ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਕੇ’’ਤਿ॥
Tappentu annapānena, rathike pattikārake’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯਾવਾਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਦਿਗੁਣਮੇવ, ਯਾવ ਪਹੋਤਿ, ਤਾવ ਹਤ੍ਥੀਨਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਨਞ੍ਚ ਯવਗੋਧੁਮਾਦਿવਿਧਂ ਦੇਥਾਤਿ વਦਤਿ। ਤਪ੍ਪੇਨ੍ਤੂਤਿ ਯਤ੍ਤਕੇਨ ਤੇ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਅਕਿਲਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਤਕਂ ਦੇਨ੍ਤਾ ਤਪ੍ਪੇਨ੍ਤੁ।
Tattha yāvāti na kevalaṃ diguṇameva, yāva pahoti, tāva hatthīnañca assānañca yavagodhumādividhaṃ dethāti vadati. Tappentūti yattakena te antarāmagge akilantā gacchanti, tattakaṃ dentā tappentu.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Evañca pana vatvā paṇḍitaṃ uyyojento āha –
੭੭੦.
770.
‘‘ਹਤ੍ਥੀ ਅਸ੍ਸੇ ਰਥੇ ਪਤ੍ਤੀ, ਗਚ੍ਛੇવਾਦਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤ।
‘‘Hatthī asse rathe pattī, gacchevādāya paṇḍita;
ਪਸ੍ਸਤੁ ਤਂ ਮਹਾਰਾਜਾ, વੇਦੇਹੋ ਮਿਥਿਲਂ ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Passatu taṃ mahārājā, vedeho mithilaṃ gata’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਮਿਥਿਲਂ ਗਤਨ੍ਤਿ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਤਂ ਮਿਥਿਲਨਗਰਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੁ।
Tattha mithilaṃ gatanti sotthinā taṃ mithilanagaraṃ sampattaṃ passatu.
ਇਤਿ ਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਤੇਪਿ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਬਹੁਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਅਦਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਪਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਪੁਰਿਸਾਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਮੇવ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ। ਸੋ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਪਰਿવੁਤੋ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇਯੇવ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞਾ ਦਿਨ੍ਨਗਾਮਤੋ ਆਯਂ ਆਹਰਾਪੇਤੁਂ ਪੁਰਿਸੇ ਪੇਸੇਤ੍વਾ વਿਦੇਹਰਟ੍ਠਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਸੇਨਕੋਪਿ ਕਿਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਸਂ ਠਪੇਸਿ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਪੁਨ ਆਗਮਨਂ વਾ ਅਨਾਗਮਨਂ વਾ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਆਗਮਨਞ੍ਚ ਮਯ੍ਹਂ ਆਰੋਚੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਿਯੋਜਨਮਤ੍ਥਕੇਯੇવ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਆਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਸੇਨਕਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਕੁਲਂ ਅਗਮਾਸਿ । ਰਾਜਾਪਿ ਪਾਸਾਦਤਲੇ ਠਿਤੋ વਾਤਪਾਨੇਨ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਹਤਿਂ ਸੇਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸੇਨਾ ਮਨ੍ਦਾ, ਅਯਂ ਅਤਿવਿਯ ਮਹਤੀ ਸੇਨਾ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਆਗਤੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਭੀਤਤਸਿਤੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Iti so paṇḍitassa mahantaṃ sakkāraṃ katvā uyyojesi. Tepi ekasatarājāno mahāsattassa sakkāraṃ katvā bahuṃ paṇṇākāraṃ adaṃsu. Tesaṃ santike upanikkhittakapurisāpi paṇḍitameva parivārayiṃsu. So mahantena parivārena parivuto maggaṃ paṭipajjitvā antarāmaggeyeva cūḷaniraññā dinnagāmato āyaṃ āharāpetuṃ purise pesetvā videharaṭṭhaṃ sampāpuṇi. Senakopi kintarāmagge attano purisaṃ ṭhapesi ‘‘cūḷanirañño puna āgamanaṃ vā anāgamanaṃ vā jānitvā yassa kassaci āgamanañca mayhaṃ āroceyyāsī’’ti. So tiyojanamatthakeyeva mahāsattaṃ disvā āgantvā ‘‘paṇḍito mahantena parivārena āgacchatī’’ti senakassa ārocesi. So taṃ sutvā rājakulaṃ agamāsi . Rājāpi pāsādatale ṭhito vātapānena olokento mahatiṃ senaṃ disvā ‘‘mahosadhapaṇḍitassa senā mandā, ayaṃ ativiya mahatī senā dissati, kiṃ nu kho cūḷanirājā āgato siyā’’ti bhītatasito tamatthaṃ pucchanto āha –
੭੭੧.
771.
‘‘ਹਤ੍ਥੀ ਅਸ੍ਸਾ ਰਥਾ ਪਤ੍ਤੀ, ਸੇਨਾ ਪਦਿਸ੍ਸਤੇ ਮਹਾ।
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā padissate mahā;
ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨੀ ਭੀਸਰੂਪਾ, ਕਿਂ ਨੁ ਮਞ੍ਞਸਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ’’ਤਿ॥
Caturaṅginī bhīsarūpā, kiṃ nu maññasi paṇḍitā’’ti.
ਅਥਸ੍ਸ ਸੇਨਕੋ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Athassa senako tamatthaṃ ārocento āha –
੭੭੨.
772.
‘‘ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ, ਉਤ੍ਤਮੋ ਪਟਿਦਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Ānando te mahārāja, uttamo paṭidissati;
ਸਬ੍ਬਂ ਸੇਨਙ੍ਗਮਾਦਾਯ, ਸੋਤ੍ਥਿਂ ਪਤ੍ਤੋ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Sabbaṃ senaṅgamādāya, sotthiṃ patto mahosadho’’ti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਆਹ – ‘‘ਸੇਨਕ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸੇਨਾ ਮਨ੍ਦਾ, ਅਯਂ ਪਨ ਮਹਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਚੂਲ਼ਨਿਰਾਜਾ ਤੇਨ ਪਸਾਦਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਪਸਨ੍ਨੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਨਗਰੇ ਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਸਿ ‘‘ਨਗਰਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ। ਨਾਗਰਾ ਤਥਾ ਕਰਿਂਸੁ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਾਜਕੁਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਆਲਿਙ੍ਗਿਤ੍વਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕવਰਗਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā āha – ‘‘senaka, paṇḍitassa senā mandā, ayaṃ pana mahatī’’ti. ‘‘Mahārāja, cūḷanirājā tena pasādito bhavissati, tenassa pasannena dinnā bhavissatī’’ti. Rājā nagare bheriṃ carāpesi ‘‘nagaraṃ alaṅkaritvā paṇḍitassa paccuggamanaṃ karontū’’ti. Nāgarā tathā kariṃsu. Paṇḍito nagaraṃ pavisitvā rājakulaṃ gantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ rājā uṭṭhāya āliṅgitvā pallaṅkavaragato paṭisanthāraṃ karonto āha –
੭੭੩.
773.
‘‘ਯਥਾ ਪੇਤਂ ਸੁਸਾਨਸ੍ਮਿਂ, ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਚਤੁਰੋ ਜਨਾ।
‘‘Yathā petaṃ susānasmiṃ, chaḍḍetvā caturo janā;
ਏવਂ ਕਪਿਲਯ੍ਯੇ ਤ੍ਯਮ੍ਹ, ਛਡ੍ਡਯਿਤ੍વਾ ਇਧਾਗਤਾ॥
Evaṃ kapilayye tyamha, chaḍḍayitvā idhāgatā.
੭੭੪.
774.
‘‘ਅਥ ਤ੍વਂ ਕੇਨ વਣ੍ਣੇਨ, ਕੇਨ વਾ ਪਨ ਹੇਤੁਨਾ।
‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;
ਕੇਨ વਾ ਅਤ੍ਥਜਾਤੇਨ, ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚਯੀ’’ਤਿ॥
Kena vā atthajātena, attānaṃ parimocayī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਰੋ ਜਨਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤ, ਯਥਾ ਨਾਮ ਕਾਲਕਤਂ ਚਤੁਰੋ ਜਨਾ ਮਞ੍ਚਕੇਨ ਸੁਸਾਨਂ ਨੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਨਪੇਕ੍ਖਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਕਪਿਲਯ੍ਯੇ ਰਟ੍ਠੇ ਤਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਮਯਂ ਇਮਾਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇਨ વਣ੍ਣੇਨਾਤਿ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ। ਹੇਤੁਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ। ਅਤ੍ਥਜਾਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇਨ। ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚਯੀਤਿ ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਗਤੋ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਕੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਤ੍વਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਸੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।
Tattha caturo janāti paṇḍita, yathā nāma kālakataṃ caturo janā mañcakena susānaṃ netvā tattha chaḍḍetvā anapekkhā gacchanti, evaṃ kapilayye raṭṭhe taṃ chaḍḍetvā mayaṃ imāgatāti attho. Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena. Hetunāti paccayena. Atthajātenāti atthena. Attānaṃ parimocayīti amittahatthagato kena kāraṇena paccayena kena atthena tvaṃ attānaṃ parimocesīti pucchati.
ਤਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਆਹ –
Tato mahāsatto āha –
੭੭੫.
775.
‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥੇਨ વੇਦੇਹ, ਮਨ੍ਤਂ ਮਨ੍ਤੇਨ ਖਤ੍ਤਿਯ।
‘‘Atthaṃ atthena vedeha, mantaṃ mantena khattiya;
ਪਰਿવਾਰਯਿਂ ਰਾਜਾਨਂ, ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂવ ਸਾਗਰੋ’’ਤਿ॥
Parivārayiṃ rājānaṃ, jambudīpaṃva sāgaro’’ti.
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਅਹਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤੇਨ ਚਿਨ੍ਤਿਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਨ੍ਤਿਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ, ਤੇਨ ਚ ਮਨ੍ਤਿਤਂ ਮਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਨ੍ਤਿਤੇਨ ਮਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਸਿਂ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ, ਏਕਸਤਰਾਜਪਰਿવਾਰਂ ਪਨ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਸਾਗਰੋ વਿਯ ਪਰਿવਾਰਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਤਕਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ।
Tassattho – ahaṃ, mahārāja, tena cintitaṃ atthaṃ attano cintitena atthena, tena ca mantitaṃ mantaṃ attano mantitena mantena parivāresiṃ. Na kevalañca ettakameva, ekasatarājaparivāraṃ pana taṃ rājānaṃ jambudīpaṃ sāgaro viya parivārayissanti. Sabbaṃ attano katakammaṃ vitthāretvā kathesi.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਤੁਸ੍ਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Taṃ sutvā rājā ativiya tussi. Athassa paṇḍito cūḷaniraññā attano dinnaṃ paṇṇākāraṃ ācikkhanto āha –
੭੭੬.
776.
‘‘ਦਿਨ੍ਨਂ ਨਿਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਂ ਮੇ, ਗਾਮਾਸੀਤਿ ਚ ਕਾਸਿਸੁ।
‘‘Dinnaṃ nikkhasahassaṃ me, gāmāsīti ca kāsisu;
ਦਾਸਿਸਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਦਿਨ੍ਨਂ ਭਰਿਯਾਸਤਞ੍ਚ ਮੇ।
Dāsisatāni cattāri, dinnaṃ bhariyāsatañca me;
ਸਬ੍ਬਂ ਸੇਨਙ੍ਗਮਾਦਾਯ, ਸੋਤ੍ਥਿਨਾਮ੍ਹਿ ਇਧਾਗਤੋ’’ਤਿ॥
Sabbaṃ senaṅgamādāya, sotthināmhi idhāgato’’ti.
ਤਤੋ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਤੁਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤੋ ਤਮੇવ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ –
Tato rājā ativiya tuṭṭhapahaṭṭho mahāsattassa guṇaṃ vaṇṇento tameva udānaṃ udānesi –
੭੭੭.
777.
‘‘ਸੁਸੁਖਂ વਤ ਸਂવਾਸੋ, ਪਣ੍ਡਿਤੇਹੀਤਿ ਸੇਨਕ।
‘‘Susukhaṃ vata saṃvāso, paṇḍitehīti senaka;
ਪਕ੍ਖੀવ ਪਞ੍ਜਰੇ ਬਦ੍ਧੇ ਮਚ੍ਛੇ ਜਾਲਗਤੇਰਿવ।
Pakkhīva pañjare baddhe macche jālagateriva;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਤਗਤੇ, ਮੋਚਯੀ ਨੋ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Amittahatthattagate, mocayī no mahosadho’’ti.
ਸੇਨਕੋਪਿ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਮੇવ ਗਾਥਮਾਹ –
Senakopi tassa vacanaṃ sampaṭicchanto tameva gāthamāha –
੭੭੮.
778.
‘‘ਏવਮੇਤਂ ਮਹਾਰਾਜ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿ ਸੁਖਾવਹਾ।
‘‘Evametaṃ mahārāja, paṇḍitā hi sukhāvahā;
ਪਕ੍ਖੀવ ਪਞ੍ਜਰੇ ਬਦ੍ਧੇ, ਮਚ੍ਛੇ ਜਾਲਗਤੇਰਿવ।
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
ਅਮਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥਤ੍ਤਗਤੇ, ਮੋਚਯੀ ਨੋ ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ॥
Amittahatthattagate, mocayī no mahosadho’’ti.
ਅਥ ਰਾਜਾ ਨਗਰੇ ਛਣਭੇਰਿਂ ਚਰਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮਹਾਛਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੁ, ਯੇਸਂ ਮਯਿ ਸਿਨੇਹੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਸਮ੍ਮਾਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Atha rājā nagare chaṇabheriṃ carāpetvā ‘‘sattāhaṃ mahāchaṇaṃ karontu, yesaṃ mayi sineho atthi, te sabbe paṇḍitassa sakkāraṃ sammānaṃ karontū’’ti āṇāpento āha –
੭੭੯.
779.
‘‘ਆਹਞ੍ਞਨ੍ਤੁ ਸਬ੍ਬવੀਣਾ, ਭੇਰਿਯੋ ਦਿਨ੍ਦਿਮਾਨਿ ਚ।
‘‘Āhaññantu sabbavīṇā, bheriyo dindimāni ca;
ਧਮੇਨ੍ਤੁ ਮਾਗਧਾ ਸਙ੍ਖਾ, વਗ੍ਗੂ ਨਦਨ੍ਤੁ ਦੁਨ੍ਦੁਭੀ’’ਤਿ॥
Dhamentu māgadhā saṅkhā, vaggū nadantu dundubhī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਆਹਞ੍ਞਨ੍ਤੂਤਿ વਾਦਿਯਨ੍ਤੁ। ਮਾਗਧਾ ਸਙ੍ਖਾਤਿ ਮਗਧਰਟ੍ਠੇ ਸਞ੍ਜਾਤਾ ਸਙ੍ਖਾ। ਦੁਨ੍ਦੁਭੀਤਿ ਮਹਾਭੇਰਿਯੋ।
Tattha āhaññantūti vādiyantu. Māgadhā saṅkhāti magadharaṭṭhe sañjātā saṅkhā. Dundubhīti mahābheriyo.
ਅਥ ਤੇ ਨਾਗਰਾ ਚ ਜਾਨਪਦਾ ਚ ਪਕਤਿਯਾਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਾਤੁਕਾਮਾ ਭੇਰਿਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਤਿਰੇਕਤਰਂ ਅਕਂਸੁ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਆਹ –
Atha te nāgarā ca jānapadā ca pakatiyāpi paṇḍitassa sakkāraṃ kātukāmā bherisaddaṃ sutvā atirekataraṃ akaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
੭੮੦.
780.
‘‘ਓਰੋਧਾ ਚ ਕੁਮਾਰਾ ਚ, વੇਸਿਯਾਨਾ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ।
‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
ਬਹੁਂ ਅਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਾਨਞ੍ਚ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾਭਿਹਾਰਯੁਂ॥
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
੭੮੧.
781.
‘‘ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ, ਰਥਿਕਾ ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਕਾ।
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
ਬਹੁਂ ਅਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਾਨਞ੍ਚ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾਭਿਹਾਰਯੁਂ॥
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
੭੮੨.
782.
‘‘ਸਮਾਗਤਾ ਜਾਨਪਦਾ, ਨੇਗਮਾ ਚ ਸਮਾਗਤਾ।
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
ਬਹੁਂ ਅਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਾਨਞ੍ਚ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸਾਭਿਹਾਰਯੁਂ॥
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
੭੮੩.
783.
‘‘ਬਹੁਜਨੋ ਪਸਨ੍ਨੋਸਿ, ਦਿਸ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਗਤਂ।
‘‘Bahujano pasannosi, disvā paṇḍitamāgataṃ;
ਪਣ੍ਡਿਤਮ੍ਹਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇ, ਚੇਲੁਕ੍ਖੇਪੋ ਅવਤ੍ਤਥਾ’’ਤਿ॥
Paṇḍitamhi anuppatte, celukkhepo avattathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਓਰੋਧਾਤਿ ਉਦੁਮ੍ਬਰਦੇવਿਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਿਕਾ। ਅਭਿਹਾਰਯੁਨ੍ਤਿ ਅਭਿਹਾਰਾਪੇਸੁਂ, ਪਹਿਣਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬਹੁਜਨੋਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਚ ਚਤੁਦ੍વਾਰਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਚ ਜਨਪਦવਾਸਿਨੋ ਚਾਤਿ ਬਹੁਜਨੋ ਪਸਨ੍ਨੋ ਅਹੋਸਿ। ਦਿਸ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਗਤਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਮਿਥਿਲਂ ਆਗਤਂ ਦਿਸ੍વਾ। ਅવਤ੍ਤਥਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਮ੍ਹਿ ਮਿਥਿਲਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਯਂ ਨੋ ਪਠਮਮੇવ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤવਸਂ ਗਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਮੋਚੇਤ੍વਾ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਏਕਸਤਰਾਜਾਨੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਖਮਾਪੇਤ੍વਾ ਸਮਗ੍ਗੇ ਕਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਦਿਨ੍ਨਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਆਦਾਯ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੇਨ ਜਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚੇਲੁਕ੍ਖੇਪੋ ਪવਤ੍ਤਥ।
Tattha orodhāti udumbaradeviṃ ādiṃ katvā antepurikā. Abhihārayunti abhihārāpesuṃ, pahiṇiṃsūti attho. Bahujanoti bhikkhave, nagaravāsino ca catudvāragāmavāsino ca janapadavāsino cāti bahujano pasanno ahosi. Disvā paṇḍitamāgatanti paṇḍitaṃ mithilaṃ āgataṃ disvā. Avattathāti paṇḍitamhi mithilaṃ anuppatte ‘‘ayaṃ no paṭhamameva paccāmittavasaṃ gataṃ rājānaṃ mocetvā pesetvā pacchā ekasatarājāno aññamaññaṃ khamāpetvā samagge katvā cūḷaniṃ pasādetvā tena dinnaṃ mahantaṃ yasaṃ ādāya āgato’’ti tuṭṭhacittena janena pavattito celukkhepo pavattatha.
ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਛਣਾવਸਾਨੇ ਰਾਜਕੁਲਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਮਾਤਰਞ੍ਚ ਦੇવਿਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸੀਘਂ ਪੇਸੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਤਾਤ, ਪੇਸੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਜਨਾਨਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਤਸੇਨਾਯਪਿ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਸਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਤੇ ਤਯੋ ਜਨੇ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਰਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਨ੍ਨਾ ਸਤਭਰਿਯਾ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਦਾਸਿਸਤਾਨਿ ਚ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੇਸੇਸਿ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਤਸੇਨਮ੍ਪਿ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਪੇਸੇਸਿ। ਤੇ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਮਾਤਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਿਂ, ਅਮ੍ਮ, વੇਦੇਹਰਾਜੇਨ ਤੇ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਤੋ’’ਤਿ? ‘‘ਕਿਂ ਤਾਤ, ਕਥੇਸਿ, ਮਂ ਦੇવਤਾਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਾਰਮਕਾਸਿ, ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਮ੍ਪਿ ਮਾਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ, ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦਂ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸੀ’’ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਤੁਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਬਹੁਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਸਮਗ੍ਗਾ ਸਮ੍ਮੋਦਮਾਨਾ વਸਿਂਸੂਤਿ।
Atha mahāsatto chaṇāvasāne rājakulaṃ āgantvā ‘‘mahārāja, cūḷanirañño mātarañca deviñca puttañca sīghaṃ pesetuṃ vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Sādhu, tāta, pesehī’’ti. So tesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ mahantaṃ sakkāraṃ katvā attanā saddhiṃ āgatasenāyapi sakkāraṃ sammānaṃ kāretvā te tayo jane mahantena parivārena attano purisehi saddhiṃ pesesi. Raññā attano dinnā satabhariyā ca cattāri dāsisatāni ca nandādeviyā saddhiṃ pesesi, attanā saddhiṃ āgatasenampi tehi saddhiṃyeva pesesi. Te mahantena parivārena uttarapañcālanagaraṃ pāpuṇiṃsu. Atha rājā mātaraṃ pucchi ‘‘kiṃ, amma, vedeharājena te saṅgaho kato’’ti? ‘‘Kiṃ tāta, kathesi, maṃ devatāṭhāne ṭhapetvā sakkāramakāsi, nandādevimpi mātuṭṭhāne ṭhapesi, pañcālacandaṃ kaniṭṭhabhātikaṭṭhāne ṭhapesī’’ti. Taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā bahuṃ paṇṇākāraṃ pesesi. Tato paṭṭhāya te ubhopi samaggā sammodamānā vasiṃsūti.
ਮਹਾਉਮਙ੍ਗਖਣ੍ਡਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Mahāumaṅgakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
ਦਕਰਕ੍ਖਸਪਞ੍ਹੋ
Dakarakkhasapañho
ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦੀ વਿਦੇਹਰਞ੍ਞਾ ਪਿਯਾ ਅਹੋਸਿ ਮਨਾਪਾ। ਸਾ ਦੁਤਿਯੇ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਿ। ਤਸ੍ਸ ਦਸਮੇ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ વੇਦੇਹਰਾਜਾ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਅਹਂ ਤવ ਅਯ੍ਯਕਸ੍ਸ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਪੁਚ੍ਛਿ। ਪਣ੍ਡਿਤ, ਮਾ ਮਂ ਦਹਰਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਗਮਿਤ੍ਥ, ਅਹਂ ਤਂ ਪਿਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦੀਪਿ ਨਂ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਗਤਕਾਲੇ ਅਞ੍ਞਂ ਪਟਿਸਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਾ ਗਮਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਯਾਚਿ। ਸੋਪਿ ‘‘ਮਯਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਦਿਨ੍ਨਾ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਗਨ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਕਲੁਨਂ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਗਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰਂ ਗਤੋ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾਗਮਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਸਕ੍ਕਾਰੇਨ ਨਗਰਂ ਪવੇਸੇਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਗੇਹਂ ਦਤ੍વਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਠਮਦਿਨ੍ਨੇ ਅਸੀਤਿਗਾਮੇ ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਭੋਗਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਸਿ।
Pañcālacandī videharaññā piyā ahosi manāpā. Sā dutiye saṃvacchare puttaṃ vijāyi. Tassa dasame saṃvacchare vedeharājā kālamakāsi. Bodhisatto tassa chattaṃ ussāpetvā ‘‘deva, ahaṃ tava ayyakassa cūḷanirañño santikaṃ gamissāmī’’ti āpucchi. Paṇḍita, mā maṃ daharaṃ chaḍḍetvā gamittha, ahaṃ taṃ pituṭṭhāne ṭhapetvā sakkāraṃ karissāmīti. Pañcālacandīpi naṃ ‘‘paṇḍita, tumhākaṃ gatakāle aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, mā gamitthā’’ti yāci. Sopi ‘‘mayā rañño paṭiññā dinnā, na sakkā agantu’’nti mahājanassa kalunaṃ paridevantasseva attano upaṭṭhāke gahetvā nagarā nikkhamitvā uttarapañcālanagaraṃ gato. Rājā tassāgamanaṃ sutvā paccuggantvā mahantena sakkārena nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ gehaṃ datvā ṭhapetvā paṭhamadinne asītigāme na aññaṃ bhogaṃ adāsi. So taṃ rājānaṃ upaṭṭhāsi.
ਤਦਾ ਭੇਰੀ ਨਾਮ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਰਾਜਗੇਹੇ ਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਬ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਤਾਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਨ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬੋ, ‘‘ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਕਿਰ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਮੇવ ਸੁਣਾਤਿ। ਤੇਨਪਿ ਸਾ ਨ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ, ‘‘ਭੇਰੀ ਨਾਮ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਰਾਜਗੇਹੇ ਭੁਞ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਮੇવ ਸੁਣਾਤਿ। ਨਨ੍ਦਾਦੇવੀ ਪਨ ‘‘ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹੇ ਕਿਲਮਾਪੇਸੀ’’ਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਅਨਤ੍ਤਮਨਾ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਪਞ੍ਚਸਤਾ વਲ੍ਲਭਿਤ੍ਥਿਯੋ ਆਣਾਪੇਸਿ ‘‘ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਏਕਂ ਦੋਸਂ ਉਪਧਾਰੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ વਾਯਮਥਾ’’ਤਿ। ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਿਯੋ વਿਚਰਨ੍ਤਿ।
Tadā bherī nāma paribbājikā rājagehe bhuñjati, sā paṇḍitā byattā. Tāya mahāsatto na diṭṭhapubbo, ‘‘mahosadhapaṇḍito kira rājānaṃ upaṭṭhātī’’ti saddameva suṇāti. Tenapi sā na diṭṭhapubbā, ‘‘bherī nāma paribbājikā rājagehe bhuñjatī’’ti saddameva suṇāti. Nandādevī pana ‘‘piyavippayogaṃ katvā amhe kilamāpesī’’ti bodhisatte anattamanā ahosi. Sā pañcasatā vallabhitthiyo āṇāpesi ‘‘mahosadhassa ekaṃ dosaṃ upadhāretvā rañño antare paribhindituṃ vāyamathā’’ti. Tā tassa antaraṃ olokentiyo vicaranti.
ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਸਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਰਾਜਗੇਹਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਰਾਜਙ੍ਗਣੇ ਪਸ੍ਸਿ। ਸੋ ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸਾ ‘‘ਅਯਂ ਕਿਰ ਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤਾવਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ વਾ ਅਪਣ੍ਡਿਤਭਾવਂ વਾ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਸਾ ਕਿਰ ‘‘ਕੀਦਿਸਂ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਰਾਜਾ ਤਂ ਪਰਦੇਸਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਟਿਜਗ੍ਗਤਿ, ਨ ਪਟਿਜਗ੍ਗਤੀ’’ਤਿ ਮਨਸਾવ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਹਤ੍ਥਮੁਟ੍ਠਿਂ ਅਕਾਸਿ। ਸੋ ਕਿਰ ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਮਮ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਰਾਜਾ ਗਾਲ਼੍ਹਮੁਟ੍ਠਿવ ਜਾਤੋ, ਨ ਮੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦੇਤੀ’’ਤਿ ਮਨਸਾવ ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ। ਸਾ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਞਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੀਸਂ ਪਰਾਮਸਿ। ਤੇਨ ਇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਸਚੇ ਕਿਲਮਸਿ, ਮਯਂ વਿਯ ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਪਬ੍ਬਜਸੀ’’ਤਿ? ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪਰਾਮਸਿ। ਤੇਨ ਇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਮਮ ਪੋਸਿਤਬ੍ਬਾ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾ ਬਹੁਤਰਾ, ਤੇਨ ਨ ਪਬ੍ਬਜਾਮੀ’’ਤਿ। ਇਤਿ ਸਾ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆવਾਸਮੇવ ਅਗਮਾਸਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋਪਿ ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਗਤੋ।
Athekadivasaṃ sā paribbājikā bhuñjitvā rājagehā nikkhantī bodhisattaṃ rājupaṭṭhānaṃ āgacchantaṃ rājaṅgaṇe passi. So taṃ vanditvā aṭṭhāsi. Sā ‘‘ayaṃ kira paṇḍito, jānissāmi tāvassa paṇḍitabhāvaṃ vā apaṇḍitabhāvaṃ vā’’ti hatthamuddāya pañhaṃ pucchantī bodhisattaṃ oloketvā hatthaṃ pasāresi. Sā kira ‘‘kīdisaṃ, paṇḍita, rājā taṃ paradesato ānetvā idāni paṭijaggati, na paṭijaggatī’’ti manasāva pañhaṃ pucchi. Bodhisatto ‘‘ayaṃ hatthamuddāya maṃ pañhaṃ pucchatī’’ti ñatvā pañhaṃ vissajjento hatthamuṭṭhiṃ akāsi. So kira ‘‘ayye, mama paṭiññaṃ gahetvā pakkositvā idāni rājā gāḷhamuṭṭhiva jāto, na me apubbaṃ kiñci detī’’ti manasāva pañhaṃ vissajjesi. Sā taṃ kāraṇaṃ ñatvā hatthaṃ ukkhipitvā attano sīsaṃ parāmasi. Tena idaṃ dasseti ‘‘paṇḍita, sace kilamasi, mayaṃ viya kasmā na pabbajasī’’ti? Taṃ ñatvā mahāsatto attano kucchiṃ parāmasi. Tena idaṃ dasseti ‘‘ayye, mama positabbā puttadārā bahutarā, tena na pabbajāmī’’ti. Iti sā hatthamuddāya pañhaṃ pucchitvā attano āvāsameva agamāsi. Mahāsattopi taṃ vanditvā rājupaṭṭhānaṃ gato.
ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਯਾ ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਲ੍ਲਭਿਤ੍ਥਿਯੋ ਸੀਹਪਞ੍ਜਰੇ ਠਿਤਾ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਦੇવ, ਮਹੋਸਧੋ ਭੇਰਿਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਰਜ੍ਜਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਕਾਮੋ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪਰਿਭਿਨ੍ਦਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਆਹ – ‘‘ਕਿਂ વੋ ਦਿਟ੍ਠਂ વਾ ਸੁਤਂ વਾ’’ਤਿ? ਮਹਾਰਾਜ , ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਓਤਰਨ੍ਤੀ ਮਹੋਸਧਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਹਤ੍ਥਤਲਂ વਿਯ ਖਲਮਣ੍ਡਲਂ વਿਯ ਚ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਰਜ੍ਜਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਸੀ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਮਹੋਸਧੋਪਿ ਖਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਤਿਪਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮੁਟ੍ਠਿਂ ਅਕਾਸਿ। ਸਾ ‘‘ਸੀਸਮੇવ ਛਿਨ੍ਦਾਹੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਤ੍ਥਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਸੀਸਂ ਪਰਾਮਸਿ। ਮਹੋਸਧੋ ‘‘ਮਜ੍ਝੇਯੇવ ਨਂ ਛਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪਰਾਮਸਿ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਹੋਥ, ਮਹੋਸਧਂ ਘਾਤੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ। ਸੋ ਤਾਸਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਨ ਮਯਿ ਦੁਸ੍ਸਿਤੁਂ, ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
Nandādeviyā payuttā vallabhitthiyo sīhapañjare ṭhitā taṃ kiriyaṃ disvā cūḷanirañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, mahosadho bheriparibbājikāya saddhiṃ ekato hutvā tumhākaṃ rajjaṃ gaṇhitukāmo, tumhākaṃ paccatthiko hotī’’ti paribhindiṃsu. Rājā āha – ‘‘kiṃ vo diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā’’ti? Mahārāja , paribbājikā bhuñjitvā otarantī mahosadhaṃ disvā rājānaṃ hatthatalaṃ viya khalamaṇḍalaṃ viya ca samaṃ katvā ‘‘rajjaṃ attano hatthagataṃ kātuṃ sakkosī’’ti hatthaṃ pasāresi. Mahosadhopi khaggaggahaṇākāraṃ dassento ‘‘katipāhaccayena sīsaṃ chinditvā rajjaṃ attano hatthagataṃ karissāmī’’ti muṭṭhiṃ akāsi. Sā ‘‘sīsameva chindāhī’’ti attano hatthaṃ ukkhipitvā sīsaṃ parāmasi. Mahosadho ‘‘majjheyeva naṃ chindissāmī’’ti kucchiṃ parāmasi. Appamattā, mahārāja, hotha, mahosadhaṃ ghātetuṃ vaṭṭatīti. So tāsaṃ kathaṃ sutvā cintesi ‘‘na sakkā paṇḍitena mayi dussituṃ, paribbājikaṃ pucchissāmī’’ti.
ਸੋ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾਯ ਭੁਤ੍ਤਕਾਲੇ ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਹਿਯ੍ਯੋ ਇਤੋ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ। ‘‘ਕੋਚਿ ਪਨ વੋ ਕਥਾਸਲ੍ਲਾਪੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਸਲ੍ਲਾਪੋ ਨਤ੍ਥਿ, ‘ਸੋ ਪਨ ਪਣ੍ਡਿਤੋ’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ‘ਸਚੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਇਦਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਨਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤ, ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਰਾਜਾ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥੋ, ਨ ਸਙ੍ਕੁਚਿਤਹਤ੍ਥੋ, ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਸਿਂ। ਪਣ੍ਡਿਤੋ – ‘‘ਰਾਜਾ ਮਮ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਦੇਤੀ’’ਤਿ ਮੁਟ੍ਠਿਮਕਾਸਿ। ਅਥਾਹਂ – ‘‘ਸਚੇ ਕਿਲਮਸਿ, ਮਯਂ વਿਯ ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਪਬ੍ਬਜਸੀ’’ਤਿ ਸੀਸਂ ਪਰਾਮਸਿਂ। ਸੋ – ‘‘ਮਮ ਪੋਸੇਤਬ੍ਬਾ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾ ਬਹੁਤਰਾ, ਤੇਨ ਨ ਪਬ੍ਬਜਾਮੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪਰਾਮਸੀਤਿ। ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਅਯ੍ਯੇ, ਮਹੋਸਧੋ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪਥવਿਤਲੇ ਪਞ੍ਞਾਯ ਤੇਨ ਸਦਿਸੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਗਤਕਾਲੇ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਰਾਜੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ। ਅਥ ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, ਪਣ੍ਡਿਤ, ਭੇਰੀ ਨਾਮ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਾ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਮਹਾਰਾਜ, ਹਿਯ੍ਯੋ ਇਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿਂ ਪਸ੍ਸਿਂ, ਸਾ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਏવਂ ਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਅਹਞ੍ਚਸ੍ਸਾ ਤਥੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਕਥਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਕਥੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਪਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸੇਨਾਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਦਾਸਿ, ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਤਮੇવ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਯਸੋ ਮਹਾ ਅਹੋਸਿ।
So punadivase paribbājikāya bhuttakāle taṃ upasaṅkamitvā pucchi ‘‘ayye, kacci te mahosadhapaṇḍito diṭṭho’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, hiyyo ito bhuñjitvā nikkhantiyā diṭṭho’’ti. ‘‘Koci pana vo kathāsallāpo ahosī’’ti. ‘‘Mahārāja, sallāpo natthi, ‘so pana paṇḍito’ti sutvā ‘sace paṇḍito, idaṃ jānissatī’ti hatthamuddāya naṃ pañhaṃ pucchantī ‘‘paṇḍita, kacci te rājā pasāritahattho, na saṅkucitahattho, kacci te saṅgaṇhātī’’ti hatthaṃ pasāresiṃ. Paṇḍito – ‘‘rājā mama paṭiññaṃ gahetvā pakkositvā idāni kiñci na detī’’ti muṭṭhimakāsi. Athāhaṃ – ‘‘sace kilamasi, mayaṃ viya kasmā na pabbajasī’’ti sīsaṃ parāmasiṃ. So – ‘‘mama posetabbā puttadārā bahutarā, tena na pabbajāmī’’ti attano kucchiṃ parāmasīti. ‘‘Paṇḍito, ayye, mahosadho’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, pathavitale paññāya tena sadiso nāma natthī’’ti. Rājā tassā kathaṃ sutvā taṃ vanditvā uyyojesi. Tassā gatakāle paṇḍito rājupaṭṭhānaṃ paviṭṭho. Atha naṃ pucchi ‘‘kacci te, paṇḍita, bherī nāma paribbājikā diṭṭhā’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, hiyyo ito nikkhantiṃ passiṃ, sā hatthamuddāya evaṃ maṃ pañhaṃ pucchi, ahañcassā tatheva vissajjesi’’nti tāya kathitaniyāmeneva kathesi. Rājā taṃ divasaṃ pasīditvā paṇḍitassa senāpatiṭṭhānaṃ adāsi, sabbakiccāni tameva paṭicchāpesi. Tassa yaso mahā ahosi.
ਰਞ੍ਞੋ ਦਿਨ੍ਨਯਸਾਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਰਞ੍ਞਾ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਮਯ੍ਹਂ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਦਿਨ੍ਨਂ, ਰਾਜਾਨੋ ਖੋ ਪਨ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮਾਪਿ ਏવਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿਯੇવ, ਯਂਨੂਨਾਹਂ ‘ਮਮ ਸੁਹਦਯੋ વਾ ਨੋ વਾ’ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ વੀਮਂਸੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਖੋ ਪਨਞ੍ਞੋ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਭੇਰੀ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਸਾ ਏਕੇਨੁਪਾਯੇਨ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਬਹੂਨਿ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾਯ ਆવਾਸਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਪੂਜਯਿਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਰਞ੍ਞੋ ਮਮ ਗੁਣਕਥਾਯ ਕਥਿਤਦਿવਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਰਾਜਾ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਮਯ੍ਹਂ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤਂ ਯਸਂ ਦੇਤਿ, ਤਂ ਖੋ ਪਨ ‘ਸਭਾવੇਨ વਾ ਦੇਤਿ, ਨੋ વਾ’ਤਿ ਨ ਜਾਨਾਮਿ, ਸਾਧੁ વਤਸ੍ਸ, ਸਚੇ ਏਕੇਨੁਪਾਯੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਮਯਿ ਸਿਨੇਹਭਾવਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਿਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਰਾਜਗੇਹਂ ਗਚ੍ਛਮਾਨਾ ਦਕਰਕ੍ਖਸਪਞ੍ਹਂ ਨਾਮ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਏવਂ ਕਿਰਸ੍ਸਾ ਅਹੋਸਿ ‘‘ਅਹਂ ਚਰਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਾਯੇਨ ਰਾਜਾਨਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਸੁਹਦਯੋ વਾ, ਨੋ વਾ’ਤਿ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਾ ਨਿਸੀਦਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਨਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਸਚੇ ਰਾਜਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਦੁਹਦਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਹਦਯਭਾવਂ ਮਹਾਜਨਮਜ੍ਝੇਯੇવ ਕਥੇਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ, ਏਕਮਨ੍ਤੇ ਨਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਾ ‘‘ਰਹੋ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਾਮਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਰਾਜਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪਟਿਕ੍ਕਮਾਪੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਾ ਆਹ – ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪੁਚ੍ਛ, ਅਯ੍ਯੇ, ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਸਾ ਦਕਰਕ੍ਖਸਪਞ੍ਹੇ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Rañño dinnayasānantarameva so cintesi ‘‘raññā ekappahāreneva mayhaṃ atimahantaṃ issariyaṃ dinnaṃ, rājāno kho pana māretukāmāpi evaṃ karontiyeva, yaṃnūnāhaṃ ‘mama suhadayo vā no vā’ti rājānaṃ vīmaṃseyyaṃ, na kho panañño jānituṃ sakkhissati, bherī paribbājikā ñāṇasampannā, sā ekenupāyena jānissatī’’ti. So bahūni gandhamālādīni gahetvā paribbājikāya āvāsaṃ gantvā taṃ pūjayitvā vanditvā ‘‘ayye, tumhehi rañño mama guṇakathāya kathitadivasato paṭṭhāya rājā ajjhottharitvā mayhaṃ atimahantaṃ yasaṃ deti, taṃ kho pana ‘sabhāvena vā deti, no vā’ti na jānāmi, sādhu vatassa, sace ekenupāyena rañño mayi sinehabhāvaṃ jāneyyāthā’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā punadivase rājagehaṃ gacchamānā dakarakkhasapañhaṃ nāma cintesi. Evaṃ kirassā ahosi ‘‘ahaṃ carapuriso viya hutvā upāyena rājānaṃ pañhaṃ pucchitvā ‘paṇḍitassa suhadayo vā, no vā’ti jānissāmī’’ti. Sā gantvā katabhattakiccā nisīdi. Rājāpi naṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassā etadahosi ‘‘sace rājā paṇḍitassa upari duhadayo bhavissati, pañhaṃ puṭṭho attano duhadayabhāvaṃ mahājanamajjheyeva kathessati, taṃ ayuttaṃ, ekamante naṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti. Sā ‘‘raho paccāsīsāmi, mahārājā’’ti āha. Rājā manusse paṭikkamāpesi. Atha naṃ sā āha – ‘‘mahārāja, taṃ pañhaṃ pucchāmī’’ti. ‘‘Puccha, ayye, jānanto kathessāmī’’ti. Atha sā dakarakkhasapañhe paṭhamaṃ gāthamāha –
‘‘ਸਚੇ વੋ વੁਯ੍ਹਮਾਨਾਨਂ, ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਉਦਕਣ੍ਣવੇ।
‘‘Sace vo vuyhamānānaṃ, sattannaṃ udakaṇṇave;
ਮਨੁਸ੍ਸਬਲਿਮੇਸਾਨੋ, ਨਾવਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ ਰਕ੍ਖਸੋ।
Manussabalimesāno, nāvaṃ gaṇheyya rakkhaso;
ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਕਥਂ ਦਤ੍વਾ, ਮੁਞ੍ਚੇਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਸਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੨੪)।
Anupubbaṃ kathaṃ datvā, muñcesi dakarakkhasā’’ti. (jā. 1.16.224);
ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਾਤਾ ਚ ਨਨ੍ਦਾਦੇવੀ ਚ ਤਿਖਿਣਮਨ੍ਤਿਕੁਮਾਰੋ ਚ ਧਨੁਸੇਖਸਹਾਯੋ ਚ ਪੁਰੋਹਿਤੋ ਚ ਮਹੋਸਧੋ ਚ ਤੁਮ੍ਹੇ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ। ਉਦਕਣ੍ਣવੇਤਿ ਗਮ੍ਭੀਰવਿਤ੍ਥਤੇ ਉਦਕੇ। ਮਨੁਸ੍ਸਬਲਿਮੇਸਾਨੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਬਲਿਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ। ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਥਾਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਦਕਰਕ੍ਖਸੋ ਉਦਕਂ ਦ੍વਿਧਾ ਕਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤਂ ਨਾવਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਗਹੇਤ੍વਾ ਚ ਪਨ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮੇ ਛ ਜਨੇ ਮਮ ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਦੇਹਿ, ਤਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ। ਅਥ ਤ੍વਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਕਥਂ ਦਤ੍વਾ ਮੁਞ੍ਚੇਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਸਾ, ਕਂ ਪਠਮਂ ਦਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਕਂ ਛਟ੍ਠਂ ਦਤ੍વਾ ਦਕਰਕ੍ਖਸਤੋ ਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ?
Tattha sattannanti tumhākaṃ mātā ca nandādevī ca tikhiṇamantikumāro ca dhanusekhasahāyo ca purohito ca mahosadho ca tumhe cāti imesaṃ sattannaṃ. Udakaṇṇaveti gambhīravitthate udake. Manussabalimesānoti manussabaliṃ gavesanto. Gaṇheyyāti thāmasampanno dakarakkhaso udakaṃ dvidhā katvā nikkhamitvā taṃ nāvaṃ gaṇheyya, gahetvā ca pana ‘‘mahārāja, ime cha jane mama anupaṭipāṭiyā dehi, taṃ vissajjessāmī’’ti vadeyya. Atha tvaṃ anupubbaṃ kathaṃ datvā muñcesi dakarakkhasā, kaṃ paṭhamaṃ datvā…pe… kaṃ chaṭṭhaṃ datvā dakarakkhasato muñceyyāsīti?
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā attano yathājjhāsayaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
‘‘ਮਾਤਰਂ ਪਠਮਂ ਦਜ੍ਜਂ, ਭਰਿਯਂ ਦਤ੍વਾਨ ਭਾਤਰਂ।
‘‘Mātaraṃ paṭhamaṃ dajjaṃ, bhariyaṃ datvāna bhātaraṃ;
ਤਤੋ ਸਹਾਯਂ ਦਤ੍વਾਨ, ਪਞ੍ਚਮਂ ਦਜ੍ਜਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ।
Tato sahāyaṃ datvāna, pañcamaṃ dajjaṃ brāhmaṇaṃ;
ਛਟ੍ਠਾਹਂ ਦਜ੍ਜਮਤ੍ਤਾਨਂ, ਨੇવ ਦਜ੍ਜਂ ਮਹੋਸਧ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੨੫)।
Chaṭṭhāhaṃ dajjamattānaṃ, neva dajjaṃ mahosadha’’nti. (jā. 1.16.225);
ਤਤ੍ਥ ਛਟ੍ਠਾਹਨ੍ਤਿ ਅਯ੍ਯੇ, ਪਞ੍ਚਮੇ ਖਾਦਿਤੇ ਅਥਾਹਂ ‘‘ਭੋ ਦਕਰਕ੍ਖਸ, ਮੁਖਂ વਿવਰਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਮੁਖੇ વਿવਟੇ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਚ੍ਛਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਇਮਂ ਰਜ੍ਜਸਿਰਿਂ ਅਗਣੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਮਂ ਖਾਦਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਮੁਖੇ ਪਤੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਤ੍વੇવ ਜੀવਮਾਨੋ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਂ ਦਦੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਅਯਂ ਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Tattha chaṭṭhāhanti ayye, pañcame khādite athāhaṃ ‘‘bho dakarakkhasa, mukhaṃ vivarā’’ti vatvā tena mukhe vivaṭe daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā imaṃ rajjasiriṃ agaṇetvā ‘‘idāni maṃ khādā’’ti tassa mukhe pateyyaṃ, na tveva jīvamāno mahosadhapaṇḍitaṃ dadeyyanti, ettakena ayaṃ pañho niṭṭhito.
ਏવਂ ਞਾਤਂ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾਯ ਰਞ੍ਞੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇ ਸੁਹਦਯਤਂ, ਨ ਪਨ ਏਤ੍ਤਕੇਨੇવ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣੋ ਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਅਹਂ ਮਹਾਜਨਮਜ੍ਝੇ ਏਤੇਸਂ ਗੁਣਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਅਗੁਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਕਥੇਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣੋ ਨਭੇ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਪਾਕਟੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਸਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਜਨਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪੁਨ ਰਾਜਾਨਂ ਤਮੇવ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਤਥੇવ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ‘ਮਾਤਰਂ ਪਠਮਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ વਦਸਿ, ਮਾਤਾ ਨਾਮ ਮਹਾਗੁਣਾ, ਤੁਯ੍ਹਞ੍ਚ ਮਾਤਾ ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਮਾਤੁਸਦਿਸਾ। ਬਹੂਪਕਾਰਾ ਤੇ ਏਸਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Evaṃ ñātaṃ paribbājikāya rañño mahāsatte suhadayataṃ, na pana ettakeneva paṇḍitassa guṇo cando viya pākaṭo hoti. Tenassā etadahosi ‘‘ahaṃ mahājanamajjhe etesaṃ guṇaṃ kathayissāmi, rājā tesaṃ aguṇaṃ kathetvā paṇḍitassa guṇaṃ kathessati, evaṃ paṇḍitassa guṇo nabhe puṇṇacando viya pākaṭo bhavissatī’’ti. Sā sabbaṃ antepurajanaṃ sannipātāpetvā ādito paṭṭhāya puna rājānaṃ tameva pañhaṃ pucchitvā tena tatheva vutte ‘‘mahārāja, tvaṃ ‘mātaraṃ paṭhamaṃ dassāmī’ti vadasi, mātā nāma mahāguṇā, tuyhañca mātā na aññesaṃ mātusadisā. Bahūpakārā te esā’’ti tassā guṇaṃ kathentī gāthādvayamāha –
‘‘ਪੋਸੇਤਾ ਤੇ ਜਨੇਤ੍ਤੀ ਚ, ਦੀਘਰਤ੍ਤਾਨੁਕਮ੍ਪਿਕਾ।
‘‘Posetā te janettī ca, dīgharattānukampikā;
ਛਬ੍ਭੀ ਤਯਿ ਪਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਨੀ।
Chabbhī tayi padussati, paṇḍitā atthadassinī;
ਅਞ੍ਞਂ ਉਪਨਿਸਂ ਕਤ੍વਾ, વਧਾ ਤਂ ਪਰਿਮੋਚਯਿ॥
Aññaṃ upanisaṃ katvā, vadhā taṃ parimocayi.
‘‘ਤਂ ਤਾਦਿਸਿਂ ਪਾਣਦਦਿਂ, ਓਰਸਂ ਗਬ੍ਭਧਾਰਿਨਿਂ।
‘‘Taṃ tādisiṃ pāṇadadiṃ, orasaṃ gabbhadhāriniṃ;
ਮਾਤਰਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੨੬-੨੨੭)।
Mātaraṃ kena dosena, dajjāsi dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.226-227);
ਤਤ੍ਥ ਪੋਸੇਤਾਤਿ ਦਹਰਕਾਲੇ ਦ੍વੇ ਤਯੋ વਾਰੇ ਨ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਪਾਯੇਤ੍વਾ ਭੋਜੇਤ੍વਾ ਤਂ ਪੋਸੇਸਿ। ਦੀਘਰਤ੍ਤਾਨੁਕਮ੍ਪਿਕਾਤਿ ਚਿਰਕਾਲਂ ਮੁਦੁਨਾ ਹਿਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਿਕਾ। ਛਮ੍ਭੀ ਤਯਿ ਪਦੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਦਾ ਤਯਿ ਛਮ੍ਭੀ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਦੁਸ੍ਸਿ, ਤਦਾ ਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਨੀ ਅਞ੍ਞਂ ਤવ ਪਟਿਰੂਪਕਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ વਧਾ ਪਰਿਮੋਚਯਿ।
Tattha posetāti daharakāle dve tayo vāre nhāpetvā pāyetvā bhojetvā taṃ posesi. Dīgharattānukampikāti cirakālaṃ mudunā hitacittena anukampikā. Chambhī tayi padussatīti yadā tayi chambhī nāma brāhmaṇo padussi, tadā sā paṇḍitā atthadassinī aññaṃ tava paṭirūpakaṃ katvā taṃ vadhā parimocayi.
ਚੂਲ਼ਨਿਸ੍ਸ ਕਿਰ ਮਹਾਚੂਲ਼ਨੀ ਨਾਮ ਪਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਇਮਸ੍ਸ ਦਹਰਕਾਲੇ ਪੁਰੋਹਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮੇਥੁਨਂ ਪਟਿਸੇવਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ વਿਸੇਨ ਮਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕਦਿવਸਂ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਛਾਤੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਫਾਣਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੂવਖਜ੍ਜਕਂ ਦਾਪੇਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ, ਸੋ ‘‘ਇਮਂ ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਖਾਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਥੋਕਂ ਪਟਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ ਫਾਣਿਤਬਿਨ੍ਦੂਨਿ ਪਾਤੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਮਕ੍ਖਿਕਾ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਪਲਾਪੇਸਿ। ਤਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਇਤਰਂ ਫਾਣਿਤਂ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ। ਸੋ ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਖਜ੍ਜਕਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਮੁਖਂ વਿਕ੍ਖਾਲੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਅਯਂ ਦਾਰਕੋ ਇਦਾਨੇવ ਨਿਮ੍ਮਕ੍ਖਿਕਂ ਫਾਣਿਤਂ ਖਾਦਤਿ, વੁਡ੍ਢਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਮਮ ਰਜ੍ਜਂ ਨ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਾਨੇવ ਨਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਦੇવਿਯਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸਿ।
Cūḷanissa kira mahācūḷanī nāma pitā ahosi. Sā imassa daharakāle purohitena saddhiṃ methunaṃ paṭisevitvā rājānaṃ visena mārāpetvā brāhmaṇassa chattaṃ ussāpetvā tassa aggamahesī hutvā ekadivasaṃ ‘‘amma, chātomhī’’ti vutte puttassa phāṇitena saddhiṃ pūvakhajjakaṃ dāpesi. Atha naṃ makkhikā parivārayiṃsu, so ‘‘imaṃ nimmakkhikaṃ katvā khādissāmī’’ti thokaṃ paṭikkamitvā bhūmiyaṃ phāṇitabindūni pātetvā attano santike makkhikā pothetvā palāpesi. Tā gantvā itaraṃ phāṇitaṃ parivārayiṃsu. So nimmakkhikaṃ katvā khajjakaṃ khāditvā hatthaṃ dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā pakkāmi. Brāhmaṇo tassa taṃ kiriyaṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ dārako idāneva nimmakkhikaṃ phāṇitaṃ khādati, vuḍḍhippatto mama rajjaṃ na dassati, idāneva naṃ māressāmī’’ti. So deviyā tamatthaṃ ārocesi.
ਸਾ ‘‘ਸਾਧੂ, ਦੇવ, ਅਹਂ ਤਯਿ ਸਿਨੇਹੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾਮਿਕਮ੍ਪਿ ਮਾਰੇਸਿਂ, ਇਮਿਨਾ ਮੇ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਏਕਮ੍ਪਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਰਹਸ੍ਸੇਨ ਨਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਞ੍ਚੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਸੋ ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਉਪਾਯਕੁਸਲਂ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਮ੍ਮ, ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰੋ ਚ ਤવ ਪੁਤ੍ਤੋ ਧਨੁਸੇਖਕੁਮਾਰੋ ਚ ਏਕਦਿવਸਂ ਜਾਤਾ ਏਕਤੋ ਕੁਮਾਰਪਰਿਹਾਰੇਨ વਡ੍ਢਿਤਾ ਪਿਯਸਹਾਯਕਾ, ਛਬ੍ਭਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮੋ, ਤ੍વਂ ਤਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਦਾਨਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવਿ, ਕਿਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਤવ ਗੇਹੇ ਹੋਤੁ, ਤ੍વਞ੍ਚ ਤੇ ਚ ਕਤਿਪਾਹਂ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਭਾવਤ੍ਥਾਯ ਮਹਾਨਸੇਯੇવ ਸੁਪਥ। ਤਤੋ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਸਯਨਟ੍ਠਾਨੇ ਏਲ਼ਕਟ੍ਠੀਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਯਨવੇਲਾਯ ਮਹਾਨਸੇ ਅਗ੍ਗਿਂ ਦਤ੍વਾ ਕਞ੍ਚਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਤવ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਦ੍વਾਰੇਨੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤਿਰੋਰਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰਾਜਪੁਤ੍ਤਭਾવਂ ਅਨਾਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Sā ‘‘sādhū, deva, ahaṃ tayi sinehena attano sāmikampi māresiṃ, iminā me ko attho, mahārāja, ekampi ajānāpetvā rahassena naṃ māressāmī’’ti brāhmaṇaṃ vañcetvā ‘‘attheso upāyo’’ti paṇḍitaṃ upāyakusalaṃ bhattakārakaṃ pakkosāpetvā ‘‘samma, mama putto cūḷanikumāro ca tava putto dhanusekhakumāro ca ekadivasaṃ jātā ekato kumāraparihārena vaḍḍhitā piyasahāyakā, chabbhibrāhmaṇo mama puttaṃ māretukāmo, tvaṃ tassa jīvitadānaṃ dehī’’ti vatvā ‘‘sādhu, devi, kiṃ karomī’’ti vutte ‘‘mama putto abhiṇhaṃ tava gehe hotu, tvañca te ca katipāhaṃ nirāsaṅkabhāvatthāya mahānaseyeva supatha. Tato nirāsaṅkabhāvaṃ ñatvā tumhākaṃ sayanaṭṭhāne eḷakaṭṭhīni ṭhapetvā manussānaṃ sayanavelāya mahānase aggiṃ datvā kañci ajānāpetvā mama puttañca tava puttañca gahetvā aggadvāreneva nikkhamitvā tiroraṭṭhaṃ gantvā mama puttassa rājaputtabhāvaṃ anācikkhitvā jīvitaṃ anurakkhāhī’’ti āha.
ਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸਾ ਰਤਨਸਾਰਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਆਦਾਯ ਮਦ੍ਦਰਟ੍ਠੇ ਸਾਗਲਨਗਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਪੋਰਾਣਭਤ੍ਤਕਾਰਕਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਠਾਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਦ੍વੇਪਿ ਕੁਮਾਰਾ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਸ੍ਸੇਤੇ ਪੁਤ੍ਤਾ ਕੁਮਾਰਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਨਨੁ ਦ੍વੇ ਅਸਦਿਸਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਇਤ੍ਥੀਨਂ ਪੁਤ੍ਤਾ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਕਾਲੇ વਿਸ੍ਸਾਸਿਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਮਦ੍ਦਰਞ੍ਞੋ ਧੀਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਰਾਜਨਿવੇਸਨੇਯੇવ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰੋ ਚ ਰਾਜਧੀਤਾ ਚ ਅਭਿਣ੍ਹਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਕੀਲ਼ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਕੁਮਾਰੋ ਰਾਜਧੀਤਰਂ ਗੇਣ੍ਡੁਕਮ੍ਪਿ ਪਾਸਕਮ੍ਪਿ ਆਹਰਾਪੇਤਿ। ਅਨਾਹਰਨ੍ਤਿਂ ਸੀਸੇ ਪਹਰਤਿ, ਸਾ ਰੋਦਤਿ। ਅਥਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਕੇਨ ਮੇ ਧੀਤਾ ਪਹਟਾ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਧਾਤਿਯੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਕੁਮਾਰਿਕਾ ‘‘ਸਚਾਹਂ ‘ਇਮਿਨਾ ਪਹਟਾਮ੍ਹੀ’ਤਿ વਕ੍ਖਾਮਿ , ਪਿਤਾ ਮੇ ਏਤਸ੍ਸ ਰਾਜਦਣ੍ਡਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਿਨੇਹੇਨ ਨ ਕਥੇਤਿ, ‘‘ਨਾਹਂ ਕੇਨਚਿ ਪਹਟਾ’’ਤਿ વਦਤਿ।
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Athassa sā ratanasāraṃ adāsi. So tathā katvā kumārañca puttañca ādāya maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ gantvā rājānaṃ upaṭṭhāsi. So porāṇabhattakārakaṃ apanetvā tassa taṃ ṭhānaṃ adāsi. Dvepi kumārā tena saddhiṃyeva rājanivesanaṃ gacchanti. Rājā ‘‘kassete puttā kumārā’’ti pucchi. Bhattakārako ‘‘mayhaṃ puttā’’ti āha. ‘‘Nanu dve asadisā’’ti? ‘‘Dvinnaṃ itthīnaṃ puttā, devā’’ti. Te gacchante kāle vissāsikā hutvā maddarañño dhītāya saddhiṃ rājanivesaneyeva kīḷanti. Atha cūḷanikumāro ca rājadhītā ca abhiṇhadassanena aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ. Kīḷanaṭṭhāne kumāro rājadhītaraṃ geṇḍukampi pāsakampi āharāpeti. Anāharantiṃ sīse paharati, sā rodati. Athassā saddaṃ sutvā rājā ‘‘kena me dhītā pahaṭā’’ti vadati. Dhātiyo āgantvā pucchanti. Kumārikā ‘‘sacāhaṃ ‘iminā pahaṭāmhī’ti vakkhāmi , pitā me etassa rājadaṇḍaṃ karissatī’’ti sinehena na katheti, ‘‘nāhaṃ kenaci pahaṭā’’ti vadati.
ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਮਦ੍ਦਰਾਜਾ ਨਂ ਪਹਰਨ੍ਤਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਦਿਸ੍વਾਨਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਅਯਂ ਕੁਮਾਰੋ ਨ ਚ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੇਨ ਸਦਿਸੋ ਅਭਿਰੂਪੋ ਪਾਸਾਦਿਕੋ ਅਤਿવਿਯ ਅਛਮ੍ਭਿਤੋ, ਨ ਇਮਿਨਾ ਏਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿ। ਧਾਤਿਯੋ ਕੀਲ਼ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਖਾਦਨੀਯਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਰਾਜਧੀਤਾਯ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਦਾਰਕਾਨਂ ਦੇਤਿ। ਤੇ ਜਣ੍ਣੁਨਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਓਨਤਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰੋ ਪਨ ਠਿਤਕੋવ ਤਸ੍ਸਾ ਹਤ੍ਥਤੋ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਰਾਜਾਪਿ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਗੇਣ੍ਡੁਕੋ ਰਞ੍ਞੋ ਚੂਲ਼ਸਯਨਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਾવਿਸਿ। ਕੁਮਾਰੋ ਤਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਸ੍ਸਰਮਾਨੇਨ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਰਞ੍ਞੋ ਹੇਟ੍ਠਾਸਯਨੇ ਨ ਪવਿਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਂ ਦਣ੍ਡਕੇਨ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿ। ਰਾਜਾ ਤਮ੍ਪਿ ਕਿਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਨਿਚ੍ਛਯੇਨੇਸ ਨ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਤਂ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਸ੍ਸੇਸੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਦੇવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਹਂ ਤવ ਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅਪੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਜਾਨਾਮਿ, ਸਭਾવਂ ਮੇ ਕਥੇਹਿ, ਨੋ ਚੇ ਕਥੇਸਿ, ਜੀવਿਤਂ ਤੇ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਖਗ੍ਗਂ ਉਗ੍ਗਿਰਿ। ਸੋ ਮਰਣਭਯਭੀਤੋ ‘‘ਕਥੇਮਿ, ਦੇવ, ਰਹੋ ਪਨ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞਾ ਓਕਾਸੇ ਕਤੇ ਅਭਯਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਤਥਤੋ ਞਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧੀਤਰਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਾਦਪਰਿਚਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ।
Athekadivasaṃ maddarājā naṃ paharantaṃ addasa. Disvānassa etadahosi ‘‘ayaṃ kumāro na ca bhattakārakena sadiso abhirūpo pāsādiko ativiya achambhito, na iminā etassa puttena bhavitabba’’nti. So tato paṭṭhāya taṃ pariggaṇhi. Dhātiyo kīḷanaṭṭhāne khādanīyaṃ āharitvā rājadhītāya denti, sā aññesampi dārakānaṃ deti. Te jaṇṇunā patiṭṭhāya onatā gaṇhanti. Cūḷanikumāro pana ṭhitakova tassā hatthato acchinditvā gaṇhāti. Rājāpi taṃ kiriyaṃ addasa. Athekadivasaṃ cūḷanikumārassa geṇḍuko rañño cūḷasayanassa heṭṭhā pāvisi. Kumāro taṃ gaṇhanto attano issaramānena ‘‘imassa paccantarañño heṭṭhāsayane na pavisāmī’’ti taṃ daṇḍakena nīharitvā gaṇhi. Rājā tampi kiriyaṃ disvā ‘‘nicchayenesa na bhattakārakassa putto’’ti taṃ pakkosāpetvā ‘‘kasseso putto’’ti pucchi. ‘‘Mayhaṃ putto, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ tava puttañca aputtañca jānāmi, sabhāvaṃ me kathehi, no ce kathesi, jīvitaṃ te natthī’’ti khaggaṃ uggiri. So maraṇabhayabhīto ‘‘kathemi, deva, raho pana paccāsīsāmī’’ti vatvā raññā okāse kate abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ ārocesi. Rājā tathato ñatvā attano dhītaraṃ alaṅkaritvā tassa pādaparicārikaṃ katvā adāsi.
ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਪਲਾਤਦਿવਸੇ ‘‘ਭਤ੍ਤਕਾਰਕੋ ਚ ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰੋ ਚ ਭਤ੍ਤਕਾਰਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਚ ਮਹਾਨਸੇ ਪਦਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਦਡ੍ਢਾ’’ਤਿ ਸਕਲਨਗਰੇ ਏਕਕੋਲਾਹਲਂ ਅਹੋਸਿ। ਚਲਾਕਦੇવੀਪਿ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸਿ ‘‘ਦੇવ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੋਰਥੋ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਤੇ ਕਿਰ ਤਯੋਪਿ ਭਤ੍ਤਗੇਹੇਯੇવ ਦਡ੍ਢਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠੋ ਅਹੋਸਿ। ਚਲਾਕਦੇવੀਪਿ ‘‘ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੀਨੀ’’ਤਿ ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਛਡ੍ਡਾਪੇਸਿ। ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਂ ਉਪਨਿਸਂ ਕਤ੍વਾ, વਧਾ ਤਂ ਪਰਿਮੋਚਯੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਾ ਹਿ ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਅਟ੍ਠੀਨੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਂ વਧਾ ਮੋਚੇਸਿ। ਓਰਸਨ੍ਤਿ ਯਾਯ ਤ੍વਂ ਉਰੇ ਕਤ੍વਾ વਡ੍ਢਿਤੋ, ਤਂ ਓਰਸਂ ਪਿਯਂ ਮਨਾਪਂ। ਗਬ੍ਭਧਾਰਿਨਿਨ੍ਤਿ ਯਾਯ ਤ੍વਂ ਕੁਚ੍ਛਿਨਾ ਧਾਰਿਤੋ, ਤਂ ਏવਰੂਪਂ ਮਾਤਰਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Imesaṃ pana palātadivase ‘‘bhattakārako ca cūḷanikumāro ca bhattakārakassa putto ca mahānase paditteyeva daḍḍhā’’ti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi. Calākadevīpi taṃ pavattiṃ sutvā brāhmaṇassa ārocesi ‘‘deva, tumhākaṃ manoratho matthakaṃ patto, te kira tayopi bhattageheyeva daḍḍhā’’ti. So tuṭṭhahaṭṭho ahosi. Calākadevīpi ‘‘cūḷanikumārassa aṭṭhīnī’’ti eḷakassa aṭṭhīni āharāpetvā brāhmaṇassa dassetvā chaḍḍāpesi. Imamatthaṃ sandhāya paribbājikā ‘‘aññaṃ upanisaṃ katvā, vadhā taṃ parimocayī’’ti āha. Sā hi eḷakassa aṭṭhīni ‘‘manussaaṭṭhīnī’’ti dassetvā taṃ vadhā mocesi. Orasanti yāya tvaṃ ure katvā vaḍḍhito, taṃ orasaṃ piyaṃ manāpaṃ. Gabbhadhārininti yāya tvaṃ kucchinā dhārito, taṃ evarūpaṃ mātaraṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ‘‘ਅਯ੍ਯੇ, ਬਹੂ ਮਮ ਮਾਤੁ ਗੁਣਾ, ਅਹਞ੍ਚਸ੍ਸਾ ਮਮ ਉਪਕਾਰਭਾવਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਤਤੋਪਿ ਪਨ ਮਮੇવ ਗੁਣਾ ਬਹੁਤਰਾ’’ਤਿ ਮਾਤੁ ਅਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘ayye, bahū mama mātu guṇā, ahañcassā mama upakārabhāvaṃ jānāmi, tatopi pana mameva guṇā bahutarā’’ti mātu aguṇaṃ kathento imaṃ gāthādvayamāha –
‘‘ਦਹਰਾ વਿਯਲਙ੍ਕਾਰਂ, ਧਾਰੇਤਿ ਅਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ।
‘‘Daharā viyalaṅkāraṃ, dhāreti apiḷandhanaṃ;
ਦੋવਾਰਿਕੇ ਅਨੀਕਟ੍ਠੇ, ਅਤਿવੇਲਂ ਪਜਗ੍ਘਤਿ॥
Dovārike anīkaṭṭhe, ativelaṃ pajagghati.
‘‘ਅਥੋਪਿ ਪਟਿਰਾਜੂਨਂ, ਸਯਂ ਦੂਤਾਨਿ ਸਾਸਤਿ।
‘‘Athopi paṭirājūnaṃ, sayaṃ dūtāni sāsati;
ਮਾਤਰਂ ਤੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੨੮-੨੨੯)।
Mātaraṃ tena dosena, dajjāhaṃ dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.228-229);
ਤਤ੍ਥ ਦਹਰਾ વਿਯਾਤਿ ਮਹਲ੍ਲਿਕਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਤਰੁਣੀ વਿਯ। ਧਾਰੇਤਿ ਅਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਨ੍ਤਿ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਂ ਧਾਰੇਤਿ। ਸਾ ਕਿਰ વਜਿਰਪੂਰਿਤਂ ਕਞ੍ਚਨਮੇਖਲਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਅਮਚ੍ਚੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਹਾਤਲੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚਙ੍ਕਮਤਿ, ਮੇਖਲਾਸਦ੍ਦੇਨ ਰਾਜਨਿવੇਸਨਂ ਏਕਨਿਨ੍ਨਾਦਂ ਹੋਤਿ। ਪਜਗ੍ਘਤੀਤਿ ਏਸਾ ਦੋવਾਰਿਕੇ ਚ ਹਤ੍ਥਿਆਚਰਿਯਾਦਿਕੇ ਅਨੀਕਟ੍ਠੇ ਚ, ਯੇ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਉਚ੍ਛਿਟ੍ਠਕਮ੍ਪਿ ਭੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਰੂਪਾ, ਤੇਪਿ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤਿવੇਲਂ ਮਹਾਹਸਿਤਂ ਹਸਤਿ। ਪਟਿਰਾਜੂਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਰਾਜੂਨਂ। ਸਯਂ ਦੂਤਾਨਿ ਸਾਸਤੀਤਿ ਮਮ વਚਨੇਨ ਸਯਂ ਪਣ੍ਣਂ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਦੂਤੇਪਿ ਪੇਸੇਤਿ ‘‘ਮਮ ਮਾਤਾ ਕਾਮੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨવਯਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਿਤਾ, ਅਸੁਕਰਾਜਾ ਕਿਰ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਆਨੇਤੂ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਮਯਂ ਰਞ੍ਞੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾ, ਕਸ੍ਮਾ ਨੋ ਏવਂ વਦੇਸੀ’’ਤਿ ਪਟਿਪਣ੍ਣਾਨਿ ਪੇਸੇਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ વਾਚਿਯਮਾਨੇਸੁ ਮਮ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਨਕਾਲੋ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਮਾਤਰਂ ਤੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tattha daharā viyāti mahallikāpi hutvā taruṇī viya. Dhāreti apiḷandhananti piḷandhituṃ ayuttaṃ alaṅkāraṃ dhāreti. Sā kira vajirapūritaṃ kañcanamekhalaṃ piḷandhitvā rañño amaccehi saddhiṃ mahātale nisinnakāle aparāparaṃ caṅkamati, mekhalāsaddena rājanivesanaṃ ekaninnādaṃ hoti. Pajagghatīti esā dovārike ca hatthiācariyādike anīkaṭṭhe ca, ye etissā ucchiṭṭhakampi bhuñjituṃ ayuttarūpā, tepi āmantetvā tehi saddhiṃ ativelaṃ mahāhasitaṃ hasati. Paṭirājūnanti aññesaṃ rājūnaṃ. Sayaṃ dūtāni sāsatīti mama vacanena sayaṃ paṇṇaṃ likhitvā dūtepi peseti ‘‘mama mātā kāme paribhuñjanavayasmiṃyeva ṭhitā, asukarājā kira āgantvā taṃ ānetū’’ti. Te ‘‘mayaṃ rañño upaṭṭhākā, kasmā no evaṃ vadesī’’ti paṭipaṇṇāni pesenti. Tesu parisamajjhe vāciyamānesu mama sīsaṃ chindanakālo viya hoti, mātaraṃ tena dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
ਅਥ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ , ਮਾਤਰਂ ਤਾવ ਇਮਿਨਾ ਦੋਸੇਨ ਦੇਹਿ, ਭਰਿਯਾ ਪਨ ਤੇ ਬਹੂਪਕਾਰਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Atha paribbājikā ‘‘mahārāja , mātaraṃ tāva iminā dosena dehi, bhariyā pana te bahūpakārā’’ti tassā guṇaṃ kathentī dve gāthā abhāsi –
‘‘ਇਤ੍ਥਿਗੁਮ੍ਬਸ੍ਸ ਪવਰਾ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਪਿਯਭਾਣਿਨੀ।
‘‘Itthigumbassa pavarā, accantaṃ piyabhāṇinī;
ਅਨੁਗ੍ਗਤਾ ਸੀਲવਤੀ, ਛਾਯਾવ ਅਨਪਾਯਿਨੀ॥
Anuggatā sīlavatī, chāyāva anapāyinī.
‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨਾ ਪੁਞ੍ਞવਤੀ, ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਨੀ।
‘‘Akkodhanā puññavatī, paṇḍitā atthadassinī;
ਉਬ੍ਬਰਿਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਅਜ੍ਜਾਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੩੦-੨੩੧)।
Ubbariṃ kena dosena, ajjāsi dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.230-231);
ਤਤ੍ਥ ਇਤ੍ਥਿਗੁਮ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ਇਤ੍ਥਿਗਣਸ੍ਸ। ਅਨੁਗ੍ਗਤਾਤਿ ਦਹਰਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨੁਗਤਾ। ‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕੇਨ ਪਨਸ੍ਸਾ ਗੁਣੇ ਕਥੇਤਿ। ਮਦ੍ਦਰਟ੍ਠੇ ਸਾਗਲਨਗਰੇ વਸਨਕਾਲੇ ਪਹਟਾਪਿ ਤવ ਆਣਾਕਰਣਭਯੇਨ ਤਯਿ ਸਿਨੇਹੇਨ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਨ ਕਥੇਸਿ, ਏવਮੇਸਾ ਅਕ੍ਕੋਧਨਾ ਪੁਞ੍ਞવਤੀ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਨੀਤਿ। ਇਦਂ ਦਹਰਕਾਲੇ ਅਕ੍ਕੋਧਨਾਦਿਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਉਬ੍ਬਰਿਨ੍ਤਿ ਓਰੋਧਂ। ਏવਂ ਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਸੀਤਿ વਦਤਿ।
Tattha itthigumbassāti itthigaṇassa. Anuggatāti daharakālato paṭṭhāya anugatā. ‘‘Akkodhanā’’tiādikena panassā guṇe katheti. Maddaraṭṭhe sāgalanagare vasanakāle pahaṭāpi tava āṇākaraṇabhayena tayi sinehena mātāpitūnaṃ na kathesi, evamesā akkodhanā puññavatī paṇḍitā atthadassinīti. Idaṃ daharakāle akkodhanādibhāvaṃ sandhāyāha. Ubbarinti orodhaṃ. Evaṃ guṇasampannaṃ nandādeviṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti vadati.
ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਅਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
So tassā aguṇaṃ kathento āha –
‘‘ਖਿਡ੍ਡਾਰਤਿਸਮਾਪਨ੍ਨਂ, ਅਨਤ੍ਥવਸਮਾਗਤਂ।
‘‘Khiḍḍāratisamāpannaṃ, anatthavasamāgataṃ;
ਸਾ ਮਂ ਸਕਾਨ ਪੁਤ੍ਤਾਨਂ, ਅਯਾਚਂ ਯਾਚਤੇ ਧਨਂ॥
Sā maṃ sakāna puttānaṃ, ayācaṃ yācate dhanaṃ.
‘‘ਸੋਹਂ ਦਦਾਮਿ ਸਾਰਤ੍ਤੋ, ਬਹੁਂ ਉਚ੍ਚਾવਚਂ ਧਨਂ।
‘‘Sohaṃ dadāmi sāratto, bahuṃ uccāvacaṃ dhanaṃ;
ਸੁਦੁਚ੍ਚਜਂ ਚਜਿਤ੍વਾਨ, ਪਚ੍ਛਾ ਸੋਚਾਮਿ ਦੁਮ੍ਮਨੋ।
Suduccajaṃ cajitvāna, pacchā socāmi dummano;
ਉਬ੍ਬਰਿਂ ਤੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੩੨-੨੩੩)।
Ubbariṃ tena dosena, dajjāhaṃ dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.232-233);
ਤਤ੍ਥ ਅਨਤ੍ਥવਸਮਾਗਤਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਖਿਡ੍ਡਾਰਤਿਯਾ ਕਾਮਕੀਲ਼ਾਯ ਅਨਤ੍ਥਕਾਰਕਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਸਂ ਆਗਤਂ ਮਂ વਿਦਿਤ੍વਾ। ਸਾ ਮਨ੍ਤਿ ਸਾ ਨਨ੍ਦਾਦੇવੀ ਮਂ। ਸਕਾਨ ਪੁਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਯਂ ਮਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਧੀਤਾਨਞ੍ਚ ਭਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਦਿਨ੍ਨਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਂ, ਤਂ ਅਯਾਚਿਤਬ੍ਬਰੂਪਂ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਯਾਚਤਿ। ਪਚ੍ਛਾ ਸੋਚਾਮੀਤਿ ਸਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਾਨਿ ਰਞ੍ਞਾ ਮੇ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ, ਆਹਰਥੇਤਾਨੀ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਰੋਦਨ੍ਤਾਨਂ ਓਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਥਾਹਂ ਤੇ ਰੋਦਮਾਨੇ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸੋਚਾਮਿ। ਏવਂ ਦੋਸਕਾਰਿਕਾ ਏਸਾ। ਇਮਿਨਾ ਨਂ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tattha anatthavasamāgatanti tāya khiḍḍāratiyā kāmakīḷāya anatthakārakānaṃ kilesānaṃ vasaṃ āgataṃ maṃ viditvā. Sā manti sā nandādevī maṃ. Sakāna puttānanti yaṃ mayā attano puttadhītānañca bhariyānañca dinnaṃ piḷandhanaṃ, taṃ ayācitabbarūpaṃ ‘‘mayhaṃ dehī’’ti yācati. Pacchā socāmīti sā dutiyadivase ‘‘imāni piḷandhanāni raññā me dinnāni, āharathetānī’’ti tesaṃ rodantānaṃ omuñcitvā gaṇhāti. Athāhaṃ te rodamāne mama santikaṃ āgate disvā pacchā socāmi. Evaṃ dosakārikā esā. Iminā naṃ dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
ਅਥ ਨਂ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ‘‘ਇਮਂ ਤਾવ ਇਮਿਨਾ ਦੋਸੇਨ ਦੇਹਿ, ਕਨਿਟ੍ਠੋ ਪਨ ਤੇ ਤਿਖਿਣਮਨ੍ਤਿਕੁਮਾਰੋ ਉਪਕਾਰਕੋ, ਤਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਆਹ –
Atha naṃ paribbājikā ‘‘imaṃ tāva iminā dosena dehi, kaniṭṭho pana te tikhiṇamantikumāro upakārako, taṃ kena dosena dassatī’’ti pucchantī āha –
‘‘ਯੇਨੋਚਿਤਾ ਜਨਪਦਾ, ਆਨੀਤਾ ਚ ਪਟਿਗ੍ਗਹਂ।
‘‘Yenocitā janapadā, ānītā ca paṭiggahaṃ;
ਆਭਤਂ ਪਰਰਜ੍ਜੇਭਿ, ਅਭਿਟ੍ਠਾਯ ਬਹੁਂ ਧਨਂ॥
Ābhataṃ pararajjebhi, abhiṭṭhāya bahuṃ dhanaṃ.
ਧਨੁਗ੍ਗਹਾਨਂ ਪવਰਂ, ਸੂਰਂ ਤਿਖਿਣਮਨ੍ਤਿਨਂ।
Dhanuggahānaṃ pavaraṃ, sūraṃ tikhiṇamantinaṃ;
ਭਾਤਰਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੩੪-੨੩੫)।
Bhātaraṃ kena dosena, dajjāsi dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.234-235);
ਤਤ੍ਥ ਓਚਿਤਾਤਿ વਡ੍ਢਿਤਾ। ਪਟਿਗ੍ਗਹਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਚ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪਰਦੇਸੇ વਸਨ੍ਤਾ ਪੁਨ ਗੇਹਂ ਆਨੀਤਾ। ਅਭਿਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ। ਤਿਖਿਣਮਨ੍ਤਿਨਨ੍ਤਿ ਤਿਖਿਣਪਞ੍ਞਂ।
Tattha ocitāti vaḍḍhitā. Paṭiggahanti yena ca tumhe paradese vasantā puna gehaṃ ānītā. Abhiṭṭhāyāti abhibhavitvā. Tikhiṇamantinanti tikhiṇapaññaṃ.
ਸੋ ਕਿਰ ਮਾਤੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ વਸਨਕਾਲੇ ਜਾਤੋ। ਅਥਸ੍ਸ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਖਗ੍ਗਂ ਹਤ੍ਥੇ ਦਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਂ ਉਪਟ੍ਠਹਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ‘‘ਪਿਤਾ ਮੇ’’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਉਪਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਏਕੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ‘‘ਕੁਮਾਰ, ਨ ਤ੍વਂ ਏਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਤવ ਕੁਚ੍ਛਿਗਤਕਾਲੇ ਚਲਾਕਦੇવੀ ਰਾਜਾਨਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਏਤਸ੍ਸ ਛਤ੍ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਸਿ, ਤ੍વਂ ਮਹਾਚੂਲ਼ਨਿਰਞ੍ਞੋ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਏਕੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਨਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਕੁਲਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਤਂ ਖਗ੍ਗਂ ਏਕਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲਿਕਸ੍ਸ ਦਤ੍વਾ ਅਪਰਂ ‘‘ਤ੍વਂ ਰਾਜਦ੍વਾਰੇ ‘ਮਮੇਸੋ ਖਗ੍ਗੋ’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿવਾਦਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਾવਿਸਿ। ਤੇ ਕਲਹਂ ਕਰਿਂਸੁ। ਸੋ ‘‘ਕਿਂ ਏਸ ਕਲਹੋ’’ਤਿ ਏਕਂ ਪੁਰਿਸਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਖਗ੍ਗਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਕਿਰ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਮ ਦਿਨ੍ਨਖਗ੍ਗੋ ਪਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕੋਤਿ। ‘‘ਕਿਂ વਦੇਸਿ, ਤਾਤ, ਤੇਨ ਹਿ ਆਹਰਾਪੇਹਿ, ਸਞ੍ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਕੋਸਤੋ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ‘‘ਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ ਤਂ ਸਞ੍ਝਾਨਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਦਮੂਲੇ ਪਾਤੇਸਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਗੇਹਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਸੇਕੇ ਉਪਨੀਤੇ ਮਾਤਾ ਚੂਲ਼ਨਿਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਮਦ੍ਦਰਟ੍ਠੇ વਸਨਭਾવਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰੋ ਸੇਨਙ੍ਗਪਰਿવੁਤੋ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਾਤਰਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਸਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਂ ‘‘ਤਿਖਿਣਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਿਂਸੁ। ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਤਂ ‘‘ਏવਰੂਪਂ ਭਾਤਰਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਜ੍ਜਾਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ।
So kira mātu brāhmaṇena saddhiṃ vasanakāle jāto. Athassa vayappattassa brāhmaṇo khaggaṃ hatthe datvā ‘‘imaṃ gahetvā maṃ upaṭṭhahā’’ti āha. So brāhmaṇaṃ ‘‘pitā me’’ti saññāya upaṭṭhāsi. Atha naṃ eko amacco ‘‘kumāra, na tvaṃ etassa putto, tava kucchigatakāle calākadevī rājānaṃ māretvā etassa chattaṃ ussāpesi, tvaṃ mahācūḷanirañño putto’’ti āha. So kujjhitvā ‘‘ekena upāyena naṃ māressāmī’’ti rājakulaṃ pavisanto taṃ khaggaṃ ekassa pādamūlikassa datvā aparaṃ ‘‘tvaṃ rājadvāre ‘mameso khaggo’ti iminā saddhiṃ vivādaṃ kareyyāsī’’ti vatvā pāvisi. Te kalahaṃ kariṃsu. So ‘‘kiṃ esa kalaho’’ti ekaṃ purisaṃ pesesi. So āgantvā ‘‘khaggatthāyā’’ti āha. Brāhmaṇo taṃ sutvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi. So kira tumhehi mama dinnakhaggo parassa santakoti. ‘‘Kiṃ vadesi, tāta, tena hi āharāpehi, sañjānissāmi na’’nti āha. So taṃ āharāpetvā kosato nikkaḍḍhitvā ‘‘passathā’’ti taṃ sañjhānāpento viya upagantvā ekappahāreneva tassa sīsaṃ chinditvā attano pādamūle pātesi. Tato rājagehaṃ paṭijaggitvā nagaraṃ alaṅkaritvā tassa abhiseke upanīte mātā cūḷanikumārassa maddaraṭṭhe vasanabhāvaṃ ācikkhi. Taṃ sutvā kumāro senaṅgaparivuto tattha gantvā bhātaraṃ ānetvā rajjaṃ paṭicchāpesi. Tato paṭṭhāya taṃ ‘‘tikhiṇamantī’’ti sañjāniṃsu. Paribbājikā taṃ ‘‘evarūpaṃ bhātaraṃ kena dosena dakarakkhasassa dajjāsī’’ti pucchi.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਦੋਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Rājā tassa dosaṃ kathento āha –
‘‘ਯੇਨੋਚਿਤਾ ਜਨਪਦਾ, ਆਨੀਤਾ ਚ ਪਟਿਗ੍ਗਹਂ।
‘‘Yenocitā janapadā, ānītā ca paṭiggahaṃ;
ਆਭਤਂ ਪਰਰਜ੍ਜੇਭਿ, ਅਭਿਟ੍ਠਾਯ ਬਹੁਂ ਧਨਂ॥
Ābhataṃ pararajjebhi, abhiṭṭhāya bahuṃ dhanaṃ.
‘‘ਧਨੁਗ੍ਗਹਾਨਂ ਪવਰੋ, ਸੂਰੋ ਤਿਖਿਣਮਨ੍ਤਿ ਚ।
‘‘Dhanuggahānaṃ pavaro, sūro tikhiṇamanti ca;
ਮਯਾਯਂ ਸੁਖਿਤੋ ਰਾਜਾ, ਅਤਿਮਞ੍ਞਤਿ ਦਾਰਕੋ॥
Mayāyaṃ sukhito rājā, atimaññati dārako.
‘‘ਉਪਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਮੇ ਅਯ੍ਯੇ, ਨ ਸੋ ਏਤਿ ਯਥਾ ਪੁਰੇ।
‘‘Upaṭṭhānampi me ayye, na so eti yathā pure;
ਭਾਤਰਂ ਤੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੩੬-੨੩੮)।
Bhātaraṃ tena dosena, dajjāhaṃ dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.236-238);
ਤਤ੍ਥ ਪਰਰਜ੍ਜੇਭੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਰਰਜ੍ਜਤੋ ਚ ਬਹੁ ਧਨਂ ਆਭਤਂ, ਅਯਞ੍ਚ ਪਰਰਜ੍ਜੇ વਸਨ੍ਤੋ ਪੁਨ ਇਮਂ ਗੇਹਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਸ ਮਯਾ ਮਹਤਿ ਯਸੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਯਥਾ ਪੁਰੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਾਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਨ ਤਥਾ ਏਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਨਂ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tattha pararajjebhīti imassa pararajjato ca bahu dhanaṃ ābhataṃ, ayañca pararajje vasanto puna imaṃ gehaṃ ānetvā ‘‘esa mayā mahati yase patiṭṭhāpito’’ti vadati. Yathā pureti pubbe pātova āgacchati, idāni pana na tathā eti. Iminā naṃ dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
ਅਥ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ‘‘ਭਾਤੁ ਤਾવ ਕੋ ਦੋਸੋ ਹੋਤੁ, ਧਨੁਸੇਖਕੁਮਾਰੋ ਪਨ ਤਯਿ ਸਿਨੇਹਗੁਣਯੁਤ੍ਤੋ ਬਹੂਪਕਾਰੋ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀ ਆਹ –
Atha paribbājikā ‘‘bhātu tāva ko doso hotu, dhanusekhakumāro pana tayi sinehaguṇayutto bahūpakāro’’ti tassa guṇaṃ kathentī āha –
‘‘ਏਕਰਤ੍ਤੇਨ ਉਭਯੋ, ਤ੍વਞ੍ਚੇવ ਧਨੁਸੇਖ ਚ।
‘‘Ekarattena ubhayo, tvañceva dhanusekha ca;
ਉਭੋ ਜਾਤੇਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਾਲਾ, ਸਹਾਯਾ ਸੁਸਮਾવਯਾ॥
Ubho jātettha pañcālā, sahāyā susamāvayā.
‘‘ਚਰਿਯਾ ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍ਥੋ, ਏਕਦੁਕ੍ਖਸੁਖੋ ਤવ।
‘‘Cariyā taṃ anubandhittho, ekadukkhasukho tava;
ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ ਤੇ ਦਿવਾਰਤ੍ਤਿਂ, ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਬ੍ਯਾવਟੋ।
Ussukko te divārattiṃ, sabbakiccesu byāvaṭo;
ਸਹਾਯਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੩੯-੨੪੦)।
Sahāyaṃ kena dosena, dajjāsi dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.239-240);
ਤਤ੍ਥ ਧਨੁਸੇਖਚਾਤਿ ਧਨੁਸੇਖੋ ਚ, ਧਨੁਸੇਖਕੁਮਾਰੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਇਧੇવ ਨਗਰੇ। ਪਞ੍ਚਾਲਾਤਿ ਉਤ੍ਤਰਪਞ੍ਚਾਲਨਗਰੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਏવਂવੋਹਾਰਾ। ਸੁਸਮਾવਯਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮવਯਾ। ਚਰਿਯਾ ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍ਥੋਤਿ ਦਹਰਕਾਲੇ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਾਯ ਪਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ, ਛਾਯਾવ ਨ વਿਜਹਿ। ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋਤਿ ਤવ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਰਤ੍ਥਿਨ੍ਦਿવਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ ਛਨ੍ਦਜਾਤੋ ਨਿਚ੍ਚਂ ਬ੍ਯਾવਟੋ। ਤਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Tattha dhanusekhacāti dhanusekho ca, dhanusekhakumāro cāti attho. Etthāti idheva nagare. Pañcālāti uttarapañcālanagare jātattā evaṃvohārā. Susamāvayāti suṭṭhu samavayā. Cariyā taṃ anubandhitthoti daharakāle janapadacārikāya pakkantaṃ taṃ anubandhi, chāyāva na vijahi. Ussukkoti tava kiccesu ratthindivaṃ ussukko chandajāto niccaṃ byāvaṭo. Taṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
ਅਥਸ੍ਸ ਰਾਜਾ ਦੋਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Athassa rājā dosaṃ kathento āha –
‘‘ਚਰਿਯਾ ਮਂ ਅਯਂ ਅਯ੍ਯੇ, ਪਜਗ੍ਘਿਤ੍ਥੋ ਮਯਾ ਸਹ।
‘‘Cariyā maṃ ayaṃ ayye, pajagghittho mayā saha;
ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਤੇਨ વਣ੍ਣੇਨ, ਅਤਿવੇਲਂ ਪਜਗ੍ਘਤਿ॥
Ajjāpi tena vaṇṇena, ativelaṃ pajagghati.
‘‘ਉਬ੍ਬਰਿਯਾਪਿਹਂ ਅਯ੍ਯੇ, ਮਨ੍ਤਯਾਮਿ ਰਹੋਗਤੋ।
‘‘Ubbariyāpihaṃ ayye, mantayāmi rahogato;
ਅਨਾਮਨ੍ਤੋ ਪવਿਸਤਿ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਪ੍ਪਟਿવੇਦਿਤੋ॥
Anāmanto pavisati, pubbe appaṭivedito.
‘‘ਲਦ੍ਧਦ੍વਾਰੋ ਕਤੋਕਾਸੋ, ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨਾਦਰਂ।
‘‘Laddhadvāro katokāso, ahirikaṃ anādaraṃ;
ਸਹਾਯਂ ਤੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੪੧-੨੪੩)।
Sahāyaṃ tena dosena, dajjāhaṃ dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.241-243);
ਤਤ੍ਥ ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਤੇਨ વਣ੍ਣੇਨਾਤਿ ਯਥਾ ਚਰਿਯਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤੋ ਮਯਾ ਅਨਾਥੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਤੋવ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਸਯਨ੍ਤੋ ਹਤ੍ਥਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਹਾਹਸਿਤਂ ਹਸਿ, ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਤਥੇવ ਹਸਤਿ, ਦੁਗ੍ਗਤਕਾਲੇ વਿਯ ਮਂ ਮਞ੍ਞਤਿ। ਅਨਾਮਨ੍ਤੋਤਿ ਰਹੋ ਨਨ੍ਦਾਦੇવਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਨ੍ਤੇਨ੍ਤੇਪਿ ਮਯਿ ਅਜਾਨਾਪੇਤ੍વਾ ਸਹਸਾવ ਪવਿਸਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਦੋਸੇਨ ਤਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨਾਦਰਂ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tattha ajjāpi tena vaṇṇenāti yathā cariyāya pubbe maṃ anubandhanto mayā anāthena saddhiṃ ekatova bhuñjanto sayanto hatthaṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasi, ajjāpi tatheva hasati, duggatakāle viya maṃ maññati. Anāmantoti raho nandādeviyā saddhiṃ mantentepi mayi ajānāpetvā sahasāva pavisati. Iminā dosena taṃ ahirikaṃ anādaraṃ dakarakkhasassa dassāmīti.
ਅਥ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤવ ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਤਾવ ਏਸੋ ਦੋਸੋ ਹੋਤੁ, ਪੁਰੋਹਿਤੋ ਪਨ ਤવ ਬਹੂਪਕਾਰੋ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀ ਆਹ –
Atha paribbājikā ‘‘mahārāja, tava sahāyakassa tāva eso doso hotu, purohito pana tava bahūpakāro’’ti tassa guṇaṃ kathentī āha –
‘‘ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ, ਰੁਤਞ੍ਞੂ ਆਗਤਾਗਮੋ।
‘‘Kusalo sabbanimittānaṃ, rutaññū āgatāgamo;
ਉਪ੍ਪਾਤੇ ਸੁਪਿਨੇ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਨਿਯ੍ਯਾਨੇ ਚ ਪવੇਸਨੇ॥
Uppāte supine yutto, niyyāne ca pavesane.
‘‘ਪਟ੍ਠੋ ਭੂਮਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਸ੍ਮਿਂ, ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਪਦਕੋવਿਦੋ।
‘‘Paṭṭho bhūmantalikkhasmiṃ, nakkhattapadakovido;
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ, ਦਜ੍ਜਾਸਿ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੪੪-੨੪੫)।
Brāhmaṇaṃ kena dosena, dajjāsi dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.244-245);
ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਇਦਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਕੁਸਲੋ। ਰੁਤਞ੍ਞੂਤਿ ਸਬ੍ਬਰવਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਉਪ੍ਪਾਤੇਤਿ ਚਨ੍ਦਗ੍ਗਾਹਸੂਰਿਯਗ੍ਗਾਹਉਕ੍ਕਾਪਾਤਦਿਸਾਡਾਹਾਦਿਕੇ ਉਪ੍ਪਾਤੇ। ਸੁਪਿਨੇ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸੁਪਿਨੇ ਚ ਤਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਜਾਨਨવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਨੇ ਚ ਪવੇਸਨੇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਨਿਯ੍ਯਾਯਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਮਿਨਾ ਪવਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਪਟ੍ਠੋਤਿ ਛੇਕੋ ਪਟਿਬਲੋ, ਭੂਮਿਯਞ੍ਚ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ ਚ ਦੋਸਗੁਣੇ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ। ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਪਦਕੋવਿਦੋਤਿ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿਯਾ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਛੇਕੋ। ਤਂ ਕੇਨ ਦੋਸੇਨ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਸੀਤਿ।
Tattha sabbanimittānanti ‘‘iminā nimittena idaṃ bhavissati, iminā ida’’nti evaṃ sabbanimittesu kusalo. Rutaññūti sabbaravaṃ jānāti. Uppāteti candaggāhasūriyaggāhaukkāpātadisāḍāhādike uppāte. Supine yuttoti supine ca tassa nipphattijānanavasena yutto. Niyyāne ca pavesaneti iminā nakkhattena niyyāyitabbaṃ, iminā pavisitabbanti jānāti. Paṭṭhoti cheko paṭibalo, bhūmiyañca antalikkhe ca dosaguṇe jānituṃ samattho. Nakkhattapadakovidoti aṭṭhavīsatiyā nakkhattakoṭṭhāsesu cheko. Taṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸ ਦੋਸਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –
Rājā tassa dosaṃ kathento āha –
‘‘ਪਰਿਸਾਯਮ੍ਪਿ ਮੇ ਅਯ੍ਯੇ, ਉਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾ ਉਦਿਕ੍ਖਤਿ।
‘‘Parisāyampi me ayye, ummīletvā udikkhati;
ਤਸ੍ਮਾ ਅਚ੍ਚਭਮੁਂ ਲੁਦ੍ਦਂ, ਦਜ੍ਜਾਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੪੬)।
Tasmā accabhamuṃ luddaṃ, dajjāhaṃ dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.246);
ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਅਯ੍ਯੇ, ਏਸ ਮਂ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋਪਿ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਉਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾ ਕੁਦ੍ਧੋ વਿਯ ਉਦਿਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤਭਮੁਂ ਅਮਨਾਪੇਨ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਭਮੁਕਂ વਿਯ ਲੁਦ੍ਦਂ ਭਯਾਨਕਂ ਤਂ ਅਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ।
Tassattho – ayye, esa maṃ parisamajjhe olokentopi akkhīni ummīletvā kuddho viya udikkhati, tasmā evaṃ atikkamitvā ṭhitabhamuṃ amanāpena ukkhittabhamukaṃ viya luddaṃ bhayānakaṃ taṃ ahaṃ dakarakkhasassa dassāmīti.
ਤਤੋ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਤ੍વਂ ‘ਮਾਤਰਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਮ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਸਿ, ‘ਏવਰੂਪਞ੍ਚ ਸਿਰਿવਿਭવਂ ਅਗਣੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੀવਿਤਮ੍ਪਿ ਮਹੋਸਧਸ੍ਸ ਦਮ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਸਿ, ਕਂ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਇਮਾ ਗਾਥਾਯੋ ਆਹ –
Tato paribbājikā ‘‘mahārāja, tvaṃ ‘mātaraṃ ādiṃ katvā ime pañca dakarakkhasassa dammī’ti vadasi, ‘evarūpañca sirivibhavaṃ agaṇetvā attano jīvitampi mahosadhassa dammī’ti vadasi, kaṃ tassa guṇaṃ passasī’’ti pucchantī imā gāthāyo āha –
‘‘ਸਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਯਾਯਂ, ਮਹਿਂ ਸਾਗਰਕੁਣ੍ਡਲਂ।
‘‘Sasamuddapariyāyaṃ, mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ;
વਸੁਨ੍ਧਰਂ ਆવਸਤਿ, ਅਮਚ੍ਚਪਰਿવਾਰਿਤੋ॥
Vasundharaṃ āvasati, amaccaparivārito.
‘‘ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ ਮਹਾਰਟ੍ਠੋ, વਿਜਿਤਾવੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ।
‘‘Cāturanto mahāraṭṭho, vijitāvī mahabbalo;
ਪਥਬ੍ਯਾ ਏਕਰਾਜਾਸਿ, ਯਸੋ ਤੇ વਿਪੁਲਂ ਗਤੋ॥
Pathabyā ekarājāsi, yaso te vipulaṃ gato.
‘‘ਸੋਲ਼ਸਿਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਆਮੁਤ੍ਤਮਣਿਕੁਣ੍ਡਲਾ।
‘‘Soḷasitthisahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
ਨਾਨਾਜਨਪਦਾ ਨਾਰੀ, ਦੇવਕਞ੍ਞੂਪਮਾ ਸੁਭਾ॥
Nānājanapadā nārī, devakaññūpamā subhā.
‘‘ਏવਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਸਬ੍ਬਕਾਮਸਮਿਦ੍ਧਿਨਂ।
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;
ਸੁਖਿਤਾਨਂ ਪਿਯਂ ਦੀਘਂ, ਜੀવਿਤਂ ਆਹੁ ਖਤ੍ਤਿਯ॥
Sukhitānaṃ piyaṃ dīghaṃ, jīvitaṃ āhu khattiya.
‘‘ਅਥ ਤ੍વਂ ਕੇਨ વਣ੍ਣੇਨ, ਕੇਨ વਾ ਪਨ ਹੇਤੁਨਾ।
‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;
ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ਪਾਣਂ ਚਜਸਿ ਦੁਚ੍ਚਜ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੪੭-੨੫੧)।
Paṇḍitaṃ anurakkhanto, pāṇaṃ cajasi duccaja’’nti. (jā. 1.16.247-251);
ਤਤ੍ਥ ਸਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦ੍ਦਮਰਿਯਾਦਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਸਾਗਰਕੁਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਸਾਗਰਸ੍ਸ ਕੁਣ੍ਡਲਭੂਤਂ। વਿਜਿਤਾવੀਤਿ વਿਜਿਤਸਙ੍ਗਾਮੋ। ਏਕਰਾਜਾਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਅਭਾવਤੋ ਏਕੋવ ਰਾਜਾ। ਸਬ੍ਬਕਾਮਸਮਿਦ੍ਧਿਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਕਿਲੇਸਕਾਮਾਨਂ ਸਮਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ। ਸੁਖਿਤਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪਾਨਂ ਸੁਖਿਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਜੀવਿਤਂ ਦੀਘਮੇવ ਪਿਯਂ, ਨ ਤੇ ਅਪ੍ਪਂ ਜੀવਿਤਮਿਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੀવਿਤਂ ਕਸ੍ਮਾ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਚਜਸੀਤਿ।
Tattha sasamuddapariyāyanti samuddamariyādasaṅkhātena samuddaparikkhepena samannāgataṃ. Sāgarakuṇḍalanti parikkhipitvā ṭhitassa sāgarassa kuṇḍalabhūtaṃ. Vijitāvīti vijitasaṅgāmo. Ekarājāti aññassa attano sadisassa rañño abhāvato ekova rājā. Sabbakāmasamiddhinanti sabbesampi vatthukāmakilesakāmānaṃ samiddhiyā samannāgatānaṃ. Sukhitānanti evarūpānaṃ sukhitānaṃ sattānaṃ evaṃ sabbaṅgasampannaṃ jīvitaṃ dīghameva piyaṃ, na te appaṃ jīvitamicchantīti paṇḍitā vadanti. Pāṇanti evarūpaṃ attano jīvitaṃ kasmā paṇḍitaṃ anurakkhanto cajasīti.
ਰਾਜਾ ਤਸ੍ਸਾ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ –
Rājā tassā kathaṃ sutvā paṇḍitassa guṇaṃ kathento imā gāthā abhāsi –
‘‘ਯਤੋਪਿ ਆਗਤੋ ਅਯ੍ਯੇ, ਮਮ ਹਤ੍ਥਂ ਮਹੋਸਧੋ।
‘‘Yatopi āgato ayye, mama hatthaṃ mahosadho;
ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ ਧੀਰਸ੍ਸ, ਅਣੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਕਟਂ॥
Nābhijānāmi dhīrassa, aṇumattampi dukkaṭaṃ.
‘‘ਸਚੇ ਚ ਕਿਸ੍ਮਿਚਿ ਕਾਲੇ, ਮਰਣਂ ਮੇ ਪੁਰੇ ਸਿਯਾ।
‘‘Sace ca kismici kāle, maraṇaṃ me pure siyā;
ਸੋ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤੇ ਪਪੁਤ੍ਤੇ ਚ, ਸੁਖਾਪੇਯ੍ਯ ਮਹੋਸਧੋ॥
So me putte paputte ca, sukhāpeyya mahosadho.
‘‘ਅਨਾਗਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਸਬ੍ਬਮਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Anāgataṃ paccuppannaṃ, sabbamatthampi passati;
ਅਨਾਪਰਾਧਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ, ਨ ਦਜ੍ਜਂ ਦਕਰਕ੍ਖਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੫੨-੨੫੪)।
Anāparādhakammantaṃ, na dajjaṃ dakarakkhino’’ti. (jā. 1.16.252-254);
ਤਤ੍ਥ ਕਿਸ੍ਮਿਚੀਤਿ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਕਾਲੇ। ਸੁਖਾਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੁਖਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ। ਸਬ੍ਬਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਏਸ ਅਨਾਗਤਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਅਤੀਤਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧੋ વਿਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਨਾਪਰਾਧਕਮ੍ਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਅਪਰਾਧਰਹਿਤਂ। ਨ ਦਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਯ੍ਯੇ, ਏવਂ ਅਸਮਧੁਰਂ ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਨਾਹਂ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਏવਂ ਸੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ।
Tattha kismicīti kismiñci kāle. Sukhāpeyyāti sukhasmiṃyeva patiṭṭhāpeyya. Sabbamatthanti esa anāgatañca paccuppannañca atītañca sabbaṃ atthaṃ sabbaññubuddho viya passati. Anāparādhakammantanti kāyakammādīsu aparādharahitaṃ. Na dajjanti ayye, evaṃ asamadhuraṃ paṇḍitaṃ nāhaṃ dakarakkhasassa dassāmīti evaṃ so mahāsattassa guṇe candamaṇḍalaṃ uddharanto viya ukkhipitvā kathesi.
ਇਤਿ ਇਮਂ ਜਾਤਕਂ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਅਥ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਗੁਣਾ ਪਾਕਟਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਕਲਨਗਰવਾਸੀਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਸਾਗਰਪਿਟ੍ਠੇ ਆਸਿਤ੍ਤਤੇਲਂ વਿਪ੍ਪਕਿਰਨ੍ਤੀ વਿਯ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇ ਪਾਕਟੇ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਾਸਾਦਾ ਓਰੁਯ੍ਹ ਰਾਜਙ੍ਗਣੇ ਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਨਾਗਰੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਰਾਜਾਨਂ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਥਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਕਥਿਤਕਾਲੇ ਨਾਗਰੇ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ –
Iti imaṃ jātakaṃ yathānusandhippattaṃ. Atha paribbājikā cintesi ‘‘ettakenapi paṇḍitassa guṇā pākaṭā na honti, sakalanagaravāsīnaṃ majjhe sāgarapiṭṭhe āsittatelaṃ vippakirantī viya tassa guṇe pākaṭe karissāmī’’ti rājānaṃ gahetvā pāsādā oruyha rājaṅgaṇe āsanaṃ paññapetvā tattha nisīdāpetvā nāgare sannipātāpetvā puna rājānaṃ ādito paṭṭhāya dakarakkhasassa pañhaṃ pucchitvā tena heṭṭhā kathitaniyāmeneva kathitakāle nāgare āmantetvā āha –
‘‘ਇਦਂ ਸੁਣਾਥ ਪਞ੍ਚਾਲਾ, ਚੂਲ਼ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਂ।
‘‘Idaṃ suṇātha pañcālā, cūḷaneyyassa bhāsitaṃ;
ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ਪਾਣਂ ਚਜਤਿ ਦੁਚ੍ਚਜਂ॥
Paṇḍitaṃ anurakkhanto, pāṇaṃ cajati duccajaṃ.
‘‘ਮਾਤੁ ਭਰਿਯਾਯ ਭਾਤੁਚ੍ਚ, ਸਖਿਨੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚ।
‘‘Mātu bhariyāya bhātucca, sakhino brāhmaṇassa ca;
ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਾਪਿ ਪਞ੍ਚਾਲੋ, ਛਨ੍ਨਂ ਚਜਤਿ ਜੀવਿਤਂ॥
Attano cāpi pañcālo, channaṃ cajati jīvitaṃ.
‘‘ਏવਂ ਮਹਤ੍ਥਿਕਾ ਪਞ੍ਞਾ, ਨਿਪੁਣਾ ਸਾਧੁਚਿਨ੍ਤਿਨੀ।
‘‘Evaṃ mahatthikā paññā, nipuṇā sādhucintinī;
ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਹਿਤਤ੍ਥਾਯ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਸੁਖਾਯ ਚਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੬.੨੫੫-੨੫੭)।
Diṭṭhadhammahitatthāya, samparāyasukhāya cā’’ti. (jā. 1.16.255-257);
ਤਤ੍ਥ ਮਹਤ੍ਥਿਕਾਤਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਹਿਤਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਹਿਤਤ੍ਥਾਯ ਚ ਪਰਲੋਕੇ ਸੁਖਤ੍ਥਾਯ ਚ ਹੋਤੀਤਿ।
Tattha mahatthikāti mahantaṃ atthaṃ gahetvā ṭhitā. Diṭṭhadhammahitatthāyāti imasmiṃyeva attabhāve hitatthāya ca paraloke sukhatthāya ca hotīti.
ਇਤਿ ਸਾ ਰਤਨਘਰਸ੍ਸ ਮਣਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ વਿਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣੇਹਿ ਦੇਸਨਾਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹੀਤਿ।
Iti sā ratanagharassa maṇikkhandhena kūṭaṃ gaṇhantī viya mahāsattassa guṇehi desanākūṭaṃ gaṇhīti.
ਦਕਰਕ੍ਖਸਪਞ੍ਹੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।
Dakarakkhasapañho niṭṭhito.
ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦਾਨੇવ ਤਥਾਗਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਪਞ੍ਞવਾਯੇવਾ’’ਤਿ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਨ੍ਤੋ ਓਸਾਨਗਾਥਾ ਆਹ –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva tathāgato paññavā, pubbepi paññavāyevā’’ti jātakaṃ samodhānento osānagāthā āha –
‘‘ਭੇਰੀ ਉਪ੍ਪਲવਣ੍ਣਾਸਿ, ਪਿਤਾ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨੋ ਅਹੁ।
‘‘Bherī uppalavaṇṇāsi, pitā suddhodano ahu;
ਮਾਤਾ ਆਸਿ ਮਹਾਮਾਯਾ, ਅਮਰਾ ਬਿਮ੍ਬਸੁਨ੍ਦਰੀ॥
Mātā āsi mahāmāyā, amarā bimbasundarī.
‘‘ਸੁવੋ ਅਹੋਸਿ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਚ ਚੂਲ਼ਨੀ।
‘‘Suvo ahosi ānando, sāriputto ca cūḷanī;
ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਚ ਕੇવਟ੍ਟੋ, ਚਲਾਕਾ ਥੁਲ੍ਲਨਨ੍ਦਿਨੀ॥
Devadatto ca kevaṭṭo, calākā thullanandinī.
‘‘ਪਞ੍ਚਾਲਚਨ੍ਦੀ ਸੁਨ੍ਦਰੀ, ਸਾਲ਼ਿਕਾ ਮਲ੍ਲਿਕਾ ਅਹੁ।
‘‘Pañcālacandī sundarī, sāḷikā mallikā ahu;
ਅਮ੍ਬਟ੍ਠੋ ਆਸਿ ਕਾਮਿਨ੍ਦੋ, ਪੋਟ੍ਠਪਾਦੋ ਚ ਪੁਕ੍ਕੁਸੋ॥
Ambaṭṭho āsi kāmindo, poṭṭhapādo ca pukkuso.
‘‘ਪਿਲੋਤਿਕੋ ਚ ਦੇવਿਨ੍ਦੋ, ਸੇਨਕੋ ਆਸਿ ਕਸ੍ਸਪੋ।
‘‘Pilotiko ca devindo, senako āsi kassapo;
ਉਦੁਮ੍ਬਰਾ ਮਙ੍ਗਲਿਕਾ, વੇਦੇਹੋ ਕਾਲ਼ੁਦਾਯਕੋ।
Udumbarā maṅgalikā, vedeho kāḷudāyako;
ਮਹੋਸਧੋ ਲੋਕਨਾਥੋ, ਏવਂ ਧਾਰੇਥ ਜਾਤਕ’’ਨ੍ਤਿ॥
Mahosadho lokanātho, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.
ਉਮਙ੍ਗਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਪਞ੍ਚਮਾ।
Umaṅgajātakavaṇṇanā pañcamā.
(ਛਟ੍ਠੋ ਭਾਗੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।)
(Chaṭṭho bhāgo niṭṭhito.)
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੫੪੨. ਉਮਙ੍ਗਜਾਤਕਂ • 542. Umaṅgajātakaṃ