Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ദുകനിദ്ദേസവണ്ണനാ

    Dukaniddesavaṇṇanā

    ഉപാദാഭാജനീയകഥാ

    Upādābhājanīyakathā

    ൫൯൫. ഇദാനി ദുവിധസങ്ഗഹാദീസു ‘അത്ഥി രൂപം ഉപാദാ, അത്ഥി രൂപം നോഉപാദാ’തി ഏവം ഭേദസബ്ഭാവതോ പുച്ഛാപുബ്ബങ്ഗമം പദഭാജനം ദസ്സേന്തോ കതമം തം രൂപം ഉപാദാതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഉപാദിയതീതി ‘ഉപാദാ’; മഹാഭൂതാനി ഗഹേത്വാ, അമുഞ്ചിത്വാ, താനി നിസ്സായ പവത്തതീതി അത്ഥോ. ഇദാനി തം പഭേദതോ ദസ്സേന്തോ ചക്ഖായതനന്തിആദിമാഹ.

    595. Idāni duvidhasaṅgahādīsu ‘atthi rūpaṃ upādā, atthi rūpaṃ noupādā’ti evaṃ bhedasabbhāvato pucchāpubbaṅgamaṃ padabhājanaṃ dassento katamaṃ taṃ rūpaṃ upādātiādimāha. Tattha upādiyatīti ‘upādā’; mahābhūtāni gahetvā, amuñcitvā, tāni nissāya pavattatīti attho. Idāni taṃ pabhedato dassento cakkhāyatanantiādimāha.

    ൫൯൬. ഏവം തേവീസതിവിധം ഉപാദാരൂപം സങ്ഖേപതോ ഉദ്ദിസിത്വാ പുന തദേവ വിത്ഥാരതോ നിദ്ദിസന്തോ കതമം തം രൂപം ചക്ഖായതനന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ദുവിധം ചക്ഖു – മംസചക്ഖു പഞ്ഞാചക്ഖു ച. ഏതേസു ‘ബുദ്ധചക്ഖു സമന്തചക്ഖു ഞാണചക്ഖു ദിബ്ബചക്ഖു ധമ്മചക്ഖൂ’തി പഞ്ചവിധം പഞ്ഞാചക്ഖു. തത്ഥ ‘‘അദ്ദസം ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേന്തോ സത്തേ അപ്പരജക്ഖേ…പേ॰… ദുവിഞ്ഞാപയേ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൩) ഇദം ബുദ്ധചക്ഖു നാമ. ‘‘സമന്തചക്ഖു വുച്ചതി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണ’’ന്തി ഇദം സമന്തചക്ഖു നാമ. ‘‘ചക്ഖും ഉദപാദി ഞാണം ഉദപാദീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൫) ഇദം ഞാണചക്ഖു നാമ. ‘‘അദ്ദസം ഖോ അഹം, ഭിക്ഖവേ, ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേനാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൪) ഇദം ദിബ്ബചക്ഖു നാമ. ‘‘തസ്മിം യേവാസനേ വിരജം വീതമലം ധമ്മചക്ഖും ഉദപാദീ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൩൯൫) ഇദം ഹേട്ഠിമമഗ്ഗത്തയസങ്ഖാതം ഞാണം ധമ്മചക്ഖു നാമ.

    596. Evaṃ tevīsatividhaṃ upādārūpaṃ saṅkhepato uddisitvā puna tadeva vitthārato niddisanto katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatanantiādimāha. Tattha duvidhaṃ cakkhu – maṃsacakkhu paññācakkhu ca. Etesu ‘buddhacakkhu samantacakkhu ñāṇacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhū’ti pañcavidhaṃ paññācakkhu. Tattha ‘‘addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe…pe… duviññāpaye’’ti (ma. ni. 1.283) idaṃ buddhacakkhu nāma. ‘‘Samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti idaṃ samantacakkhu nāma. ‘‘Cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) idaṃ ñāṇacakkhu nāma. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.284) idaṃ dibbacakkhu nāma. ‘‘Tasmiṃ yevāsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395) idaṃ heṭṭhimamaggattayasaṅkhātaṃ ñāṇaṃ dhammacakkhu nāma.

    മംസചക്ഖുപി പസാദചക്ഖു സസമ്ഭാരചക്ഖൂതി ദുവിധം ഹോതി. തത്ഥ യോയം അക്ഖികൂപകേ പതിട്ഠിതോ ഹേട്ഠാ അക്ഖികൂപകട്ഠികേന, ഉപരി ഭമുകട്ഠികേന, ഉഭതോ അക്ഖികൂടേഹി, അന്തോ മത്ഥലുങ്ഗേന, ബഹിദ്ധാ അക്ഖിലോമേഹി പരിച്ഛിന്നോ മംസപിണ്ഡോ. സങ്ഖേപതോ ‘ചതസ്സോ ധാതുയോ, വണ്ണോ ഗന്ധോ രസോ ഓജാ, സമ്ഭവോ സണ്ഠാനം, ജീവിതം ഭാവോ കായപസാദോ ചക്ഖുപസാദോ’തി ചുദ്ദസസമ്ഭാരോ. വിത്ഥാരതോ ‘ചതസ്സോ ധാതുയോ, തംസന്നിസ്സിതവണ്ണഗന്ധരസഓജാസണ്ഠാനസമ്ഭവാ ചാ’തി ഇമാനി ദസ ചതുസമുട്ഠാനികത്താ ചത്താലീസം ഹോന്തി. ജീവിതം ഭാവോ കായപസാദോ ചക്ഖുപസാദോതി ചത്താരി ഏകന്തകമ്മസമുട്ഠാനാനേവാതി ഇമേസം ചതുചത്താലീസായ രൂപാനം വസേന ചതുചത്താലീസസമ്ഭാരോ. യം ലോകോ സേതം ചക്ഖും പുഥുലം വിസടം വിത്ഥിണ്ണം ‘ചക്ഖു’ന്തി സഞ്ജാനന്തോ ന ചക്ഖും സഞ്ജാനാതി, വത്ഥും ചക്ഖുതോ സഞ്ജാനാതി, സോ മംസപിണ്ഡോ അക്ഖികൂപേ പതിട്ഠിതോ, ന്ഹാരുസുത്തകേന മത്ഥലുങ്ഗേ ആബദ്ധോ, യത്ഥ സേതമ്പി അത്ഥി, കണ്ഹമ്പി ലോഹിതകമ്പി, പഥവീപി ആപോപി തേജോപി വായോപി, യം സേമ്ഹൂസ്സദത്താ സേതം, പിത്തുസ്സദത്താ കണ്ഹം, രുഹിരുസ്സദത്താ ലോഹിതകം, പഥവുസ്സദത്താ പത്ഥിണ്ണം ഹോതി, ആപുസ്സദത്താ പഗ്ഘരതി, തേജുസ്സദത്താ പരിദയ്ഹതി, വായുസ്സദത്താ സമ്ഭമതി, ഇദം സസമ്ഭാരചക്ഖു നാമ.

    Maṃsacakkhupi pasādacakkhu sasambhāracakkhūti duvidhaṃ hoti. Tattha yoyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena, upari bhamukaṭṭhikena, ubhato akkhikūṭehi, anto matthaluṅgena, bahiddhā akkhilomehi paricchinno maṃsapiṇḍo. Saṅkhepato ‘catasso dhātuyo, vaṇṇo gandho raso ojā, sambhavo saṇṭhānaṃ, jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādo’ti cuddasasambhāro. Vitthārato ‘catasso dhātuyo, taṃsannissitavaṇṇagandharasaojāsaṇṭhānasambhavā cā’ti imāni dasa catusamuṭṭhānikattā cattālīsaṃ honti. Jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādoti cattāri ekantakammasamuṭṭhānānevāti imesaṃ catucattālīsāya rūpānaṃ vasena catucattālīsasambhāro. Yaṃ loko setaṃ cakkhuṃ puthulaṃ visaṭaṃ vitthiṇṇaṃ ‘cakkhu’nti sañjānanto na cakkhuṃ sañjānāti, vatthuṃ cakkhuto sañjānāti, so maṃsapiṇḍo akkhikūpe patiṭṭhito, nhārusuttakena matthaluṅge ābaddho, yattha setampi atthi, kaṇhampi lohitakampi, pathavīpi āpopi tejopi vāyopi, yaṃ semhūssadattā setaṃ, pittussadattā kaṇhaṃ, ruhirussadattā lohitakaṃ, pathavussadattā patthiṇṇaṃ hoti, āpussadattā paggharati, tejussadattā paridayhati, vāyussadattā sambhamati, idaṃ sasambhāracakkhu nāma.

    യോ പനേത്ഥ സിതോ ഏത്ഥ പടിബദ്ധോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ, ഇദം പസാദചക്ഖു നാമ. തദേതം തസ്സ സസമ്ഭാരചക്ഖുനോ സേതമണ്ഡലപരിക്ഖിത്തസ്സ കണ്ഹമണ്ഡലസ്സ മജ്ഝേ, അഭിമുഖേ ഠിതാനം സരീരസണ്ഠാനുപ്പത്തിദേസഭൂതേ ദിട്ഠിമണ്ഡലേ, സത്തസു പിചുപടലേസു ആസിത്തതേലം പിചുപടലാനി വിയ, സത്തക്ഖിപടലാനി ബ്യാപേത്വാ, ധാരണന്ഹാപനമണ്ഡനബീജനകിച്ചാഹി ചതൂഹി ധാതീഹി ഖത്തിയകുമാരോ വിയ, സന്ധാരണആബന്ധനപരിപാചനസമുദീരണകിച്ചാഹി ചതൂഹി ധാതൂഹി കതൂപകാരം, ഉതുചിത്താഹാരേഹി ഉപത്ഥമ്ഭിയമാനം, ആയുനാ അനുപാലിയമാനം, വണ്ണഗന്ധരസാദീഹി പരിവുതം, പമാണതോ ഊകാസിരമത്തം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി. വുത്തമ്പി ചേതം ധമ്മസേനാപതിനാ –

    Yo panettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tadetaṃ tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe, abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidesabhūte diṭṭhimaṇḍale, sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya, sattakkhipaṭalāni byāpetvā, dhāraṇanhāpanamaṇḍanabījanakiccāhi catūhi dhātīhi khattiyakumāro viya, sandhāraṇaābandhanaparipācanasamudīraṇakiccāhi catūhi dhātūhi katūpakāraṃ, utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ, āyunā anupāliyamānaṃ, vaṇṇagandharasādīhi parivutaṃ, pamāṇato ūkāsiramattaṃ, cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –

    ‘‘യേന ചക്ഖുപ്പസാദേന, രൂപാനി മനുപസ്സതി;

    ‘‘Yena cakkhuppasādena, rūpāni manupassati;

    പരിത്തം സുഖുമം ഏതം, ഊകാസിരസമൂപമ’’ന്തി.

    Parittaṃ sukhumaṃ etaṃ, ūkāsirasamūpama’’nti.

    ചക്ഖു ച തം ആയതനഞ്ചാതി ചക്ഖായതനം. യം ചക്ഖു ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോതി ഇധാപി ഉപയോഗത്ഥേയേവ സാമിവചനം; ചത്താരി മഹാഭൂതാനി ഉപാദിയിത്വാ പവത്തപ്പസാദോതി അത്ഥോ. ഇമിനാ പസാദചക്ഖുമേവ ഗണ്ഹാതി, സേസചക്ഖും പടിക്ഖിപതി. യം പന ഇന്ദ്രിയഗോചരസുത്തേ ‘‘ഏകം മഹാഭൂതം ഉപാദായ പസാദോ പഥവീധാതുയാ തീഹി മഹാഭൂതേഹി സങ്ഗഹിതോ ആപോധാതുയാ ച തേജോധാതുയാ ച വായോധാതുയാ ച,’’ ചതുപരിവത്തസുത്തേ ‘‘ദ്വിന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ പഥവീധാതുയാ ച ആപോധാതുയാ ച ദ്വീഹി മഹാഭൂതേഹി സങ്ഗഹിതോ തേജോധാതുയാ ച വായോധാതുയാ ചാ’’തി വുത്തം, തം പരിയായേന വുത്തം. അയഞ്ഹി സുത്തന്തികകഥാ നാമ പരിയായദേസനാ . യോ ച ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ സോ തേസു ഏകേകസ്സാപി ദിന്നം ദ്വിന്നമ്പി പസാദോയേവാതി ഇമിനാ പരിയായേന തത്ഥ ദേസനാ ആഗതാ. അഭിധമ്മോ പന നിപ്പരിയായദേസനാ നാമ. തസ്മാ ഇധ ‘ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ’തി വുത്തം.

    Cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ. Yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādoti idhāpi upayogattheyeva sāmivacanaṃ; cattāri mahābhūtāni upādiyitvā pavattappasādoti attho. Iminā pasādacakkhumeva gaṇhāti, sesacakkhuṃ paṭikkhipati. Yaṃ pana indriyagocarasutte ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ upādāya pasādo pathavīdhātuyā tīhi mahābhūtehi saṅgahito āpodhātuyā ca tejodhātuyā ca vāyodhātuyā ca,’’ catuparivattasutte ‘‘dvinnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo pathavīdhātuyā ca āpodhātuyā ca dvīhi mahābhūtehi saṅgahito tejodhātuyā ca vāyodhātuyā cā’’ti vuttaṃ, taṃ pariyāyena vuttaṃ. Ayañhi suttantikakathā nāma pariyāyadesanā . Yo ca catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo so tesu ekekassāpi dinnaṃ dvinnampi pasādoyevāti iminā pariyāyena tattha desanā āgatā. Abhidhammo pana nippariyāyadesanā nāma. Tasmā idha ‘catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’ti vuttaṃ.

    ‘അയം മേ അത്താ’തി ബാലജനേന പരിഗ്ഗഹിതത്താ അത്തഭാവോ വുച്ചതി സരീരമ്പി ഖന്ധപഞ്ചകമ്പി. തസ്മിം പരിയാപന്നോ തന്നിസ്സിതോതി അത്തഭാവപരിയാപന്നോ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണേന പസ്സിതും ന സക്കാതി അനിദസ്സനോ. പടിഘട്ടനാനിഘംസോ ഏത്ഥ ജായതീതി സപ്പടിഘോ.

    ‘Ayaṃ me attā’ti bālajanena pariggahitattā attabhāvo vuccati sarīrampi khandhapañcakampi. Tasmiṃ pariyāpanno tannissitoti attabhāvapariyāpanno cakkhuviññāṇena passituṃ na sakkāti anidassano. Paṭighaṭṭanānighaṃso ettha jāyatīti sappaṭigho.

    യേനാതിആദീസു അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – യേന കരണഭൂതേന ചക്ഖുനാ അയം സത്തോ ഇദം വുത്തപ്പകാരം രൂപം അതീതേ പസ്സി വാ, വത്തമാനേ പസ്സതി വാ, അനാഗതേ പസ്സിസ്സതി വാ, സചസ്സ അപരിഭിന്നം ചക്ഖു ഭവേയ്യ, അഥാനേന ആപാഥഗതം രൂപം പസ്സേ വാ, അതീതം വാ രൂപം അതീതേന ചക്ഖുനാ പസ്സി, പച്ചുപ്പന്നം പച്ചുപ്പന്നേന പസ്സതി, അനാഗതം അനാഗതേന പസ്സിസ്സതി, സചേ തം രൂപം ചക്ഖുസ്സ ആപാഥം ആഗച്ഛേയ്യ ചക്ഖുനാ തം രൂപം പസ്സേയ്യാതി ഇദമേത്ഥ പരികപ്പവചനം. ദസ്സനപരിണായകട്ഠേന ചക്ഖുംപേതം, സഞ്ജാതിസമോസരണട്ഠേന ചക്ഖായതനംപേതം, സുഞ്ഞതഭാവനിസ്സത്തട്ഠേന ചക്ഖുധാതുപേസാ. ദസ്സനലക്ഖണേ ഇന്ദട്ഠം കാരേതീതി ചക്ഖുന്ദ്രിയംപേതം. ലുജ്ജനപലുജ്ജനട്ഠേന ലോകോപേസോ. വളഞ്ജനട്ഠേന ദ്വാരാപേസാ. അപൂരണീയട്ഠേന സമുദ്ദോപേസോ. പരിസുദ്ധട്ഠേന പണ്ഡരംപേതം. ഫസ്സാദീനം അഭിജായനട്ഠേന ഖേത്തംപേതം. തേസംയേവ പതിട്ഠാനട്ഠേന വത്ഥുംപേതം. സമവിസമം ദസ്സേന്തം അത്തഭാവം നേതീതി നേത്തംപേതം. തേനേവട്ഠേന നയനംപേതം . സക്കായപരിയാപന്നട്ഠേന ഓരിമം തീരംപേതം. ബഹുസാധാരണട്ഠേന അസ്സാമികട്ഠേന ച സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോതി.

    Yenātiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – yena karaṇabhūtena cakkhunā ayaṃ satto idaṃ vuttappakāraṃ rūpaṃ atīte passi vā, vattamāne passati vā, anāgate passissati vā, sacassa aparibhinnaṃ cakkhu bhaveyya, athānena āpāthagataṃ rūpaṃ passe vā, atītaṃ vā rūpaṃ atītena cakkhunā passi, paccuppannaṃ paccuppannena passati, anāgataṃ anāgatena passissati, sace taṃ rūpaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgaccheyya cakkhunā taṃ rūpaṃ passeyyāti idamettha parikappavacanaṃ. Dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhuṃpetaṃ, sañjātisamosaraṇaṭṭhena cakkhāyatanaṃpetaṃ, suññatabhāvanissattaṭṭhena cakkhudhātupesā. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃpetaṃ. Lujjanapalujjanaṭṭhena lokopeso. Vaḷañjanaṭṭhena dvārāpesā. Apūraṇīyaṭṭhena samuddopeso. Parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃpetaṃ. Phassādīnaṃ abhijāyanaṭṭhena khettaṃpetaṃ. Tesaṃyeva patiṭṭhānaṭṭhena vatthuṃpetaṃ. Samavisamaṃ dassentaṃ attabhāvaṃ netīti nettaṃpetaṃ. Tenevaṭṭhena nayanaṃpetaṃ. Sakkāyapariyāpannaṭṭhena orimaṃ tīraṃpetaṃ. Bahusādhāraṇaṭṭhena assāmikaṭṭhena ca suñño gāmopesoti.

    ഏത്താവതാ ‘പസ്സി വാ’തിആദീഹി ചതൂഹി പദേഹി ചക്ഖുംപേതന്തിആദീനി ചുദ്ദസ നാമാനി യോജേത്വാ ചക്ഖായതനസ്സ ചത്താരോ വവത്ഥാപനനയാ വുത്താതി വേദിതബ്ബാ. കഥം? ഏത്ഥ ഹി യേന ചക്ഖുനാ അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന രൂപം സനിദസ്സനം സപ്പടിഘം പസ്സി വാ ചക്ഖുംപേതം…പേ॰… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ, ഇദം തം രൂപം ചക്ഖായതനന്തി അയമേകോ നയോ. ഏവം സേസാപി വേദിതബ്ബാ.

    Ettāvatā ‘passi vā’tiādīhi catūhi padehi cakkhuṃpetantiādīni cuddasa nāmāni yojetvā cakkhāyatanassa cattāro vavatthāpananayā vuttāti veditabbā. Kathaṃ? Ettha hi yena cakkhunā anidassanena sappaṭighena rūpaṃ sanidassanaṃ sappaṭighaṃ passi vā cakkhuṃpetaṃ…pe… suñño gāmopeso, idaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatananti ayameko nayo. Evaṃ sesāpi veditabbā.

    ൫൯൭. ഇദാനി യസ്മാ വിജ്ജുനിച്ഛരണാദികാലേസു അനോലോകേതുകാമസ്സാപി രൂപം ചക്ഖുപസാദം ഘട്ടേതി, തസ്മാ തം ആകാരം ദസ്സേതും ദുതിയോ നിദ്ദേസവാരോ ആരദ്ധോ. തത്ഥ യമ്ഹി ചക്ഖുമ്ഹീതി യമ്ഹി അധികരണഭൂതേ ചക്ഖുമ്ഹി. രൂപന്തി പച്ചത്തവചനമേതം. തത്ഥ പടിഹഞ്ഞി വാതി അതീതത്ഥോ. പടിഹഞ്ഞതി വാതി പച്ചുപ്പന്നത്ഥോ. പടിഹഞ്ഞിസ്സതി വാതി അനാഗതത്ഥോ. പടിഹഞ്ഞേ വാതി വികപ്പനത്ഥോ. അതീതഞ്ഹി രൂപം അതീതേ ചക്ഖുസ്മിം പടിഹഞ്ഞി നാമ. പച്ചുപ്പന്നം പച്ചുപ്പന്നേ പടിഹഞ്ഞതി നാമ. അനാഗതം അനാഗതേ പടിഹഞ്ഞിസ്സതി നാമ. സചേ തം രൂപം ചക്ഖുസ്സ ആപാഥം ആഗച്ഛേയ്യ, ചക്ഖുമ്ഹി പടിഹഞ്ഞേയ്യ തം രൂപന്തി അയമേത്ഥ പരികപ്പോ. അത്ഥതോ പന പസാദം ഘട്ടയമാനമേവ രൂപം പടിഹഞ്ഞതി നാമ. ഇധാപി പുരിമനയേനേവ ചത്താരോ വവത്ഥാപനനയാ വേദിതബ്ബാ.

    597. Idāni yasmā vijjuniccharaṇādikālesu anoloketukāmassāpi rūpaṃ cakkhupasādaṃ ghaṭṭeti, tasmā taṃ ākāraṃ dassetuṃ dutiyo niddesavāro āraddho. Tattha yamhi cakkhumhīti yamhi adhikaraṇabhūte cakkhumhi. Rūpanti paccattavacanametaṃ. Tattha paṭihaññi vāti atītattho. Paṭihaññatiti paccuppannattho. Paṭihaññissati vāti anāgatattho. Paṭihaññe vāti vikappanattho. Atītañhi rūpaṃ atīte cakkhusmiṃ paṭihaññi nāma. Paccuppannaṃ paccuppanne paṭihaññati nāma. Anāgataṃ anāgate paṭihaññissati nāma. Sace taṃ rūpaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgaccheyya, cakkhumhi paṭihaññeyya taṃ rūpanti ayamettha parikappo. Atthato pana pasādaṃ ghaṭṭayamānameva rūpaṃ paṭihaññati nāma. Idhāpi purimanayeneva cattāro vavatthāpananayā veditabbā.

    ൫൯൮. ഇദാനി യസ്മാ അത്തനോ ഇച്ഛായ ഓലോകേതുകാമസ്സ രൂപേ ചക്ഖും ഉപസംഹരതോ ചക്ഖു രൂപസ്മിം പടിഹഞ്ഞതി, തസ്മാ തം ആകാരം ദസ്സേതും തതിയോ നിദ്ദേസവാരോ ആരദ്ധോ. സോ അത്ഥതോ പാകടോയേവ. ഏത്ഥ പന ചക്ഖു ആരമ്മണം സമ്പടിച്ഛമാനമേവ രൂപമ്ഹി പടിഹഞ്ഞതി നാമ. ഇധാപി പുരിമനയേനേവ ചത്താരോ വവത്ഥാപനനയാ വേദിതബ്ബാ.

    598. Idāni yasmā attano icchāya oloketukāmassa rūpe cakkhuṃ upasaṃharato cakkhu rūpasmiṃ paṭihaññati, tasmā taṃ ākāraṃ dassetuṃ tatiyo niddesavāro āraddho. So atthato pākaṭoyeva. Ettha pana cakkhu ārammaṇaṃ sampaṭicchamānameva rūpamhi paṭihaññati nāma. Idhāpi purimanayeneva cattāro vavatthāpananayā veditabbā.

    ൫൯൯. ഇതോ പരം ഫസ്സപഞ്ചമകാനം ഉപ്പത്തിദസ്സനവസേന പഞ്ച, തേസംയേവ ആരമ്മണപടിബദ്ധഉപ്പത്തിദസ്സനവസേന പഞ്ചാതി, ദസ വാരാ ദസ്സിതാ. തത്ഥ ചക്ഖും നിസ്സായാതി ചക്ഖും നിസ്സായ, പച്ചയം കത്വാ. രൂപം ആരബ്ഭാതി രൂപാരമ്മണം ആഗമ്മ, സന്ധായ, പടിച്ച. ഇമിനാ ചക്ഖുപസാദവത്ഥുകാനം ഫസ്സാദീനം പുരേജാതപച്ചയേന ചക്ഖുദ്വാരജവനവീഥിപരിയാപന്നാനം ആരമ്മണാധിപതിആരമ്മണൂപനിസ്സയപച്ചയേഹി രൂപസ്സ പച്ചയഭാവോ ദസ്സിതോ. ഇതരേസു പഞ്ചസു വാരേസു രൂപം ആരമ്മണമസ്സാതി രൂപാരമ്മണോതി ഏവം ആരമ്മണപച്ചയമത്തേനേവ പച്ചയഭാവോ ദസ്സിതോ. യഥാ പന പുരിമേസു തീസു, ഏവം ഇമേസുപി ദസസു വാരേസു ചത്താരോ ചത്താരോ വവത്ഥാപനനയാ വേദിതബ്ബാ. ഏവം കതമം തം രൂപം ചക്ഖായതനന്തി പുച്ഛായ ഉദ്ധടം ചക്ഖും ‘ഇദം ത’ന്തി നാനപ്പകാരതോ ദസ്സേതും, പുരിമാ തയോ, ഇമേ ദസാതി, തേരസ നിദ്ദേസവാരാ ദസ്സിതാ. ഏകേകസ്മിഞ്ചേത്ഥ ചതുന്നം ചതുന്നം വവത്ഥാപനനയാനം ആഗതത്താ ദ്വിപഞ്ഞാസായ നയേഹി പടിമണ്ഡേത്വാവ ദസ്സിതാതി വേദിതബ്ബാ.

    599. Ito paraṃ phassapañcamakānaṃ uppattidassanavasena pañca, tesaṃyeva ārammaṇapaṭibaddhauppattidassanavasena pañcāti, dasa vārā dassitā. Tattha cakkhuṃ nissāyāti cakkhuṃ nissāya, paccayaṃ katvā. Rūpaṃ ārabbhāti rūpārammaṇaṃ āgamma, sandhāya, paṭicca. Iminā cakkhupasādavatthukānaṃ phassādīnaṃ purejātapaccayena cakkhudvārajavanavīthipariyāpannānaṃ ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayehi rūpassa paccayabhāvo dassito. Itaresu pañcasu vāresu rūpaṃ ārammaṇamassāti rūpārammaṇoti evaṃ ārammaṇapaccayamatteneva paccayabhāvo dassito. Yathā pana purimesu tīsu, evaṃ imesupi dasasu vāresu cattāro cattāro vavatthāpananayā veditabbā. Evaṃ katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatananti pucchāya uddhaṭaṃ cakkhuṃ ‘idaṃ ta’nti nānappakārato dassetuṃ, purimā tayo, ime dasāti, terasa niddesavārā dassitā. Ekekasmiñcettha catunnaṃ catunnaṃ vavatthāpananayānaṃ āgatattā dvipaññāsāya nayehi paṭimaṇḍetvāva dassitāti veditabbā.

    ൬൦൦. ഇതോ പരേസു സോതായതനാദിനിദ്ദേസേസുപി ഏസേവ നയോ. വിസേസമത്തം പനേത്ഥ ഏവം വേദിതബ്ബം – സുണാതീതി സോതം. തം സസമ്ഭാരസോതബിലസ്സ അന്തോ തനുതമ്ബലോമാചിതേ അങ്ഗുലിവേധകസണ്ഠാനേ പദേസേ വുത്തപ്പകാരാഹി ധാതൂഹി കതൂപകാരം, ഉതുചിത്താഹാരേഹി ഉപത്ഥമ്ഭിയമാനം, ആയുനാ അനുപാലിയമാനം, വണ്ണാദീഹി പരിവുതം സോതവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി.

    600. Ito paresu sotāyatanādiniddesesupi eseva nayo. Visesamattaṃ panettha evaṃ veditabbaṃ – suṇātīti sotaṃ. Taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese vuttappakārāhi dhātūhi katūpakāraṃ, utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ, āyunā anupāliyamānaṃ, vaṇṇādīhi parivutaṃ sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

    ഘായതീതി ഘാനം. തം സസമ്ഭാരഘാനബിലസ്സ അന്തോ അജപ്പദസണ്ഠാനേ പദേസേ യഥാവുത്തപ്പകാരഉപകാരുപത്ഥമ്ഭനാനുപാലനപരിവാരം ഹുത്വാ ഘാനവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി.

    Ghāyatīti ghānaṃ. Taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajappadasaṇṭhāne padese yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivāraṃ hutvā ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

    സായനട്ഠേന ജിവ്ഹാ. സാ സസമ്ഭാരജിവ്ഹാമജ്ഝസ്സ ഉപരി ഉപ്പലദലഗ്ഗസണ്ഠാനേ പദേസേ യഥാവുത്തപ്പകാരഉപകാരുപത്ഥമ്ഭനാനുപാലനപരിവാരാ ഹുത്വാ ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനാ തിട്ഠതി.

    Sāyanaṭṭhena jivhā. Sā sasambhārajivhāmajjhassa upari uppaladalaggasaṇṭhāne padese yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivārā hutvā jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati.

    യാവതാ പന ഇമസ്മിം കായേ ഉപാദിണ്ണകരൂപം നാമ അത്ഥി, സബ്ബത്ഥ കായായതനം, കപ്പാസപടലേ സ്നേഹോ വിയ, യഥാവുത്തപ്പകാരഉപകാരുപത്ഥമ്ഭനാനുപാലനപരിവാരമേവ ഹുത്വാ കായവിഞ്ഞാണാദീനം യഥാരഹം വത്ഥുദ്വാരഭാവം സാധയമാനം തിട്ഠതി. അയമേത്ഥ വിസേസോ. സേസോ പാളിപ്പഭേദോ ച അത്ഥോ ച ചക്ഖുനിദ്ദേസേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. കേവലഞ്ഹി ഇധ ചക്ഖുപദസ്സ ഠാനേ സോതപദാദീനി, രൂപപദസ്സ ഠാനേ സദ്ദപദാദീനി, പസ്സീതി ആദീനം ഠാനേ സുണീതിആദിപദാനി ച ആഗതാനി. ‘നേത്തംപേതം , നയനംപേത’ന്തി ഇമസ്സ ച പദദ്വയസ്സ അഭാവാ ദ്വാദസ ദ്വാദസ നാമാനി ഹോന്തി. സേസം സബ്ബത്ഥ വുത്തസദിസമേവ.

    Yāvatā pana imasmiṃ kāye upādiṇṇakarūpaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ, kappāsapaṭale sneho viya, yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivārameva hutvā kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Ayamettha viseso. Seso pāḷippabhedo ca attho ca cakkhuniddese vuttanayeneva veditabbo. Kevalañhi idha cakkhupadassa ṭhāne sotapadādīni, rūpapadassa ṭhāne saddapadādīni, passīti ādīnaṃ ṭhāne suṇītiādipadāni ca āgatāni. ‘Nettaṃpetaṃ , nayanaṃpeta’nti imassa ca padadvayassa abhāvā dvādasa dvādasa nāmāni honti. Sesaṃ sabbattha vuttasadisameva.

    തത്ഥ സിയാ – യദി യാവതാ ഇമസ്മിം കായേ ഉപാദിണ്ണകരൂപം നാമ അത്ഥി, സബ്ബത്ഥ കായായതനം, കപ്പാസപടലേ സ്നേഹോ വിയ. ‘ഏവം സന്തേ ലക്ഖണസമ്മിസ്സതാ ആപജ്ജതീ’തി. ‘നാപജ്ജതീ’തി. ‘കസ്മാ’? ‘അഞ്ഞസ്സ അഞ്ഞത്ഥ അഭാവതോ’. ‘യദി ഏവം, ന സബ്ബത്ഥ കായായതന’ന്തി? ‘നേവ പരമത്ഥതോ സബ്ബത്ഥ. വിനിബ്ഭുജിത്വാ പനസ്സ നാനാകരണം പഞ്ഞാപേതും ന സക്കാ, തസ്മാ ഏവം വുത്തം. യഥാ ഹി രൂപരസാദയോ, വാലികാചുണ്ണാനി വിയ, വിവേചേതും അസക്കുണേയ്യതായ അഞ്ഞമഞ്ഞബ്യാപിനോതി വുച്ചന്തി, ന ച പരമത്ഥതോ രൂപേ രസോ അത്ഥി. യദി സിയാ രൂപഗ്ഗഹണേനേവ രസഗ്ഗഹണം ഗച്ഛേയ്യ. ഏവം കായായതനമ്പി പരമത്ഥതോ നേവ സബ്ബത്ഥ അത്ഥി, ന ച സബ്ബത്ഥ നത്ഥി, വിവേചേതും അസക്കുണേയ്യതായാതി. ഏവമേത്ഥ ന ലക്ഖണസമ്മിസ്സതാ ആപജ്ജതീതി വേദിതബ്ബാ’.

    Tattha siyā – yadi yāvatā imasmiṃ kāye upādiṇṇakarūpaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ, kappāsapaṭale sneho viya. ‘Evaṃ sante lakkhaṇasammissatā āpajjatī’ti. ‘Nāpajjatī’ti. ‘Kasmā’? ‘Aññassa aññattha abhāvato’. ‘Yadi evaṃ, na sabbattha kāyāyatana’nti? ‘Neva paramatthato sabbattha. Vinibbhujitvā panassa nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ na sakkā, tasmā evaṃ vuttaṃ. Yathā hi rūparasādayo, vālikācuṇṇāni viya, vivecetuṃ asakkuṇeyyatāya aññamaññabyāpinoti vuccanti, na ca paramatthato rūpe raso atthi. Yadi siyā rūpaggahaṇeneva rasaggahaṇaṃ gaccheyya. Evaṃ kāyāyatanampi paramatthato neva sabbattha atthi, na ca sabbattha natthi, vivecetuṃ asakkuṇeyyatāyāti. Evamettha na lakkhaṇasammissatā āpajjatīti veditabbā’.

    അപിച ലക്ഖണാദിവവത്ഥാപനതോപേതേസം അസമ്മിസ്സതാ വേദിതബ്ബാ – ഏതേസു ഹി രൂപാഭിഘാതാരഹഭൂതപ്പസാദലക്ഖണം ദട്ഠുകാമതാനിദാനകമ്മസമുട്ഠാനഭൂതപ്പസാദലക്ഖണം വാ ചക്ഖു, രൂപേസു ആവിഞ്ഛനരസം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ആധാരഭാവപച്ചുപട്ഠാനം, ദട്ഠുകാമതാനിദാനകമ്മജഭൂതപദട്ഠാനം.

    Apica lakkhaṇādivavatthāpanatopetesaṃ asammissatā veditabbā – etesu hi rūpābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā cakkhu, rūpesu āviñchanarasaṃ, cakkhuviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, daṭṭhukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

    സദ്ദാഭിഘാതാരഹഭൂതപ്പസാദലക്ഖണം സോതുകാമതാനിദാനകമ്മസമുട്ഠാനഭൂതപ്പസാദലക്ഖണം വാ സോതം, സദ്ദേസു ആവിഞ്ഛനരസം, സോതവിഞ്ഞാണസ്സ ആധാരഭാവപച്ചുപട്ഠാനം, സോതുകാമതാനിദാനകമ്മജഭൂതപദട്ഠാനം.

    Saddābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ sotukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā sotaṃ, saddesu āviñchanarasaṃ, sotaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, sotukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

    ഗന്ധാഭിഘാതാരഹഭൂതപ്പസാദലക്ഖണം ഘായിതുകാമതാനിദാനകമ്മസമുട്ഠാനഭൂതപ്പസാദലക്ഖണം വാ ഘാനം, ഗന്ധേസു ആവിഞ്ഛനരസം, ഘാനവിഞ്ഞാണസ്സ ആധാരഭാവപച്ചുപട്ഠാനം ഘായിതുകാമതാനിദാനകമ്മജഭൂതപദട്ഠാനം.

    Gandhābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ ghāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā ghānaṃ, gandhesu āviñchanarasaṃ, ghānaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ ghāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

    രസാഭിഘാതാരഹഭൂതപ്പസാദലക്ഖണാ സായിതുകാമതാനിദാനകമ്മസമുട്ഠാനഭൂതപ്പസാദലക്ഖണാ വാ ജിവ്ഹാ, രസേസു ആവിഞ്ഛനരസാ, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണസ്സ ആധാരഭാവപച്ചുപട്ഠാനാ, സായിതുകാമതാനിദാനകമ്മജഭൂതപദട്ഠാനാ.

    Rasābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇā sāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇā vā jivhā, rasesu āviñchanarasā, jivhāviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānā, sāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānā.

    ഫോട്ഠബ്ബാഭിഘാതാരഹഭൂതപ്പസാദലക്ഖണോ ഫുസിതുകാമതാനിദാനകമ്മസമുട്ഠാനഭൂതപ്പസാദലക്ഖണോ വാ കായോ, ഫോട്ഠബ്ബേസു ആവിഞ്ഛനരസോ, കായവിഞ്ഞാണസ്സ ആധാരഭാവപച്ചുപട്ഠാനോ, ഫുസിതുകാമതാനിദാനകമ്മജഭൂതപദട്ഠാനോ.

    Phoṭṭhabbābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇo phusitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇo vā kāyo, phoṭṭhabbesu āviñchanaraso, kāyaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhāno, phusitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhāno.

    കേചി പന ‘തേജാധികാനം ഭൂതാനം പസാദോ ചക്ഖു, വായുപഥവീആപാധികാനം ഭൂതാനം പസാദാ സോതഘാനജിവ്ഹാ, കായോ സബ്ബേസ’ന്തി വദന്തി. അപരേ ‘തേജാധികാനം പസാദോ ചക്ഖു, വിവരവായുആപപഥവാധികാനം പസാദാ സോതഘാനജിവ്ഹാകായാ’തി വദന്തി. തേ വത്തബ്ബാ – ‘സുത്തം ആഹരഥാ’തി. അദ്ധാ സുത്തമേവ ന ദക്ഖിസ്സന്തി. കേചി പനേത്ഥ ‘തേജാദീനം ഗുണേഹി രൂപാദീഹി അനുഗ്ഗയ്ഹഭാവതോ’തി കാരണം വദന്തി. തേ ച വത്തബ്ബാ – ‘കോ പനേവമാഹ – രൂപാദയോ തേജാദീനം ഗുണാ’തി? അവിനിബ്ഭോഗേസു ഹി രൂപേസു ‘അയം ഇമസ്സ ഗുണോ, അയം ഇമസ്സ ഗുണോ’തി ന ലബ്ഭാ വത്തും. അഥാപി വദേയ്യും – ‘യഥാ തേസു തേസു സമ്ഭാരേസു തസ്സ തസ്സ ഭൂതസ്സ അധികതായ പഥവീആദീനം സന്ധാരണാദീനി കിച്ചാനി ഇച്ഛഥ, ഏവം തേജാദിഅധികേസു സമ്ഭാരേസു രൂപാദീനം അധികഭാവദസ്സനതോ ഇച്ഛിതബ്ബമേതം രൂപാദയോ തേസം ഗുണാ’തി. തേ വത്തബ്ബാ – ഇച്ഛേയ്യാമ , യദി ആപാധികസ്സ ആസവസ്സ ഗന്ധതോ പഥവീഅധികേ കപ്പാസേ ഗന്ധോ അധികതരോ സിയാ, തേജാധികസ്സ ച ഉണ്ഹോദകസ്സ വണ്ണതോപി സീതൂദകസ്സ വണ്ണോ പരിഹായേഥ. യസ്മാ പനേതം ഉഭയമ്പി നത്ഥി, തസ്മാ പഹായേഥേതം ഏതേസം നിസ്സയഭൂതാനം വിസേസകപ്പനം, യഥാ അവിസേസേപി ഏകകലാപേ ഭൂതാനം രൂപരസാദയോ അഞ്ഞമഞ്ഞം വിസദിസാ ഹോന്തി, ഏവം ചക്ഖുപസാദാദയോ, അവിജ്ജമാനേപി അഞ്ഞസ്മിം വിസേസകാരണേതി ഗഹേതബ്ബമേതം.

    Keci pana ‘tejādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādo cakkhu, vāyupathavīāpādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādā sotaghānajivhā, kāyo sabbesa’nti vadanti. Apare ‘tejādhikānaṃ pasādo cakkhu, vivaravāyuāpapathavādhikānaṃ pasādā sotaghānajivhākāyā’ti vadanti. Te vattabbā – ‘suttaṃ āharathā’ti. Addhā suttameva na dakkhissanti. Keci panettha ‘tejādīnaṃ guṇehi rūpādīhi anuggayhabhāvato’ti kāraṇaṃ vadanti. Te ca vattabbā – ‘ko panevamāha – rūpādayo tejādīnaṃ guṇā’ti? Avinibbhogesu hi rūpesu ‘ayaṃ imassa guṇo, ayaṃ imassa guṇo’ti na labbhā vattuṃ. Athāpi vadeyyuṃ – ‘yathā tesu tesu sambhāresu tassa tassa bhūtassa adhikatāya pathavīādīnaṃ sandhāraṇādīni kiccāni icchatha, evaṃ tejādiadhikesu sambhāresu rūpādīnaṃ adhikabhāvadassanato icchitabbametaṃ rūpādayo tesaṃ guṇā’ti. Te vattabbā – iccheyyāma , yadi āpādhikassa āsavassa gandhato pathavīadhike kappāse gandho adhikataro siyā, tejādhikassa ca uṇhodakassa vaṇṇatopi sītūdakassa vaṇṇo parihāyetha. Yasmā panetaṃ ubhayampi natthi, tasmā pahāyethetaṃ etesaṃ nissayabhūtānaṃ visesakappanaṃ, yathā avisesepi ekakalāpe bhūtānaṃ rūparasādayo aññamaññaṃ visadisā honti, evaṃ cakkhupasādādayo, avijjamānepi aññasmiṃ visesakāraṇeti gahetabbametaṃ.

    കിം പന തം യം അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ അസാധാരണം? കമ്മമേവ നേസം വിസേസകാരണം. തസ്മാ കമ്മവിസേസതോ ഏതേസം വിസേസോ, ന ഭൂതവിസേസതോ. ഭൂതവിസേസേ ഹി സതി പസാദോവ നുപ്പജ്ജതി. സമാനാനഞ്ഹി പസാദോ, ന വിസമാനാനന്തി പോരാണാ. ഏവം കമ്മേവിസസതോ വിസേസവന്തേസു ച ഏതേസു ചക്ഖുസോതാനി അസമ്പത്തവിസയഗ്ഗാഹകാനി അത്തനോ നിസ്സയം അനല്ലീനനിസ്സയേ ഏവ വിസയേ വിഞ്ഞാണഹേതുത്താ. ഘാനജിവ്ഹാകായാ സമ്പത്തവിസയഗ്ഗാഹകാ, നിസ്സയവസേന ചേവ സയഞ്ച അത്തനോ നിസ്സയം അല്ലീനേയേവ വിസയേ വിഞ്ഞാണഹേതുത്താ.

    Kiṃ pana taṃ yaṃ aññamaññassa asādhāraṇaṃ? Kammameva nesaṃ visesakāraṇaṃ. Tasmā kammavisesato etesaṃ viseso, na bhūtavisesato. Bhūtavisese hi sati pasādova nuppajjati. Samānānañhi pasādo, na visamānānanti porāṇā. Evaṃ kammevisasato visesavantesu ca etesu cakkhusotāni asampattavisayaggāhakāni attano nissayaṃ anallīnanissaye eva visaye viññāṇahetuttā. Ghānajivhākāyā sampattavisayaggāhakā, nissayavasena ceva sayañca attano nissayaṃ allīneyeva visaye viññāṇahetuttā.

    അട്ഠകഥായം പന ‘‘ആപാഥഗതത്താവ ആരമ്മണം സമ്പത്തം നാമ. ചന്ദമണ്ഡലസൂരിയമണ്ഡലാനഞ്ഹി ദ്വാചത്താലീസയോജനസഹസ്സമത്ഥകേ ഠിതാനം വണ്ണോ ചക്ഖുപസാദം ഘട്ടേതി. സോ ദൂരേ ഠത്വാ പഞ്ഞായമാനോപി സമ്പത്തോയേവ നാമ. തംഗോചരത്താ ചക്ഖു സമ്പത്തഗോചരമേവ നാമ. ദൂരേ രുക്ഖം ഛിന്ദന്താനമ്പി, രജകാനഞ്ച വത്ഥം ധോവന്താനം ദൂരതോവ കായവികാരോ പഞ്ഞായതി. സദ്ദോ പന ധാതുപരമ്പരായ ആഗന്ത്വാ സോതം ഘട്ടേത്വാ സണികം വവത്ഥാനം ഗച്ഛതീ’’തി വുത്തം.

    Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘āpāthagatattāva ārammaṇaṃ sampattaṃ nāma. Candamaṇḍalasūriyamaṇḍalānañhi dvācattālīsayojanasahassamatthake ṭhitānaṃ vaṇṇo cakkhupasādaṃ ghaṭṭeti. So dūre ṭhatvā paññāyamānopi sampattoyeva nāma. Taṃgocarattā cakkhu sampattagocarameva nāma. Dūre rukkhaṃ chindantānampi, rajakānañca vatthaṃ dhovantānaṃ dūratova kāyavikāro paññāyati. Saddo pana dhātuparamparāya āgantvā sotaṃ ghaṭṭetvā saṇikaṃ vavatthānaṃ gacchatī’’ti vuttaṃ.

    തത്ഥ കിഞ്ചാപി ആപാഥഗതത്താ ആരമ്മണം സമ്പത്തന്തി വുത്തം, ചന്ദമണ്ഡലാദിവണ്ണോ പന ചക്ഖും അസമ്പത്തോ ദൂരേ ഠിതോവ പഞ്ഞായതി. സദ്ദോപി സചേ സണികം ആഗച്ഛേയ്യ, ദൂരേ ഉപ്പന്നോ ചിരേന സുയ്യേയ്യ, പരമ്പരഘട്ടനായ ച ആഗന്ത്വാ സോതം ഘട്ടേന്തോ അസുകദിസായ നാമാതി ന പഞ്ഞായേയ്യ. തസ്മാ അസമ്പത്തഗോചരാനേവ താനി.

    Tattha kiñcāpi āpāthagatattā ārammaṇaṃ sampattanti vuttaṃ, candamaṇḍalādivaṇṇo pana cakkhuṃ asampatto dūre ṭhitova paññāyati. Saddopi sace saṇikaṃ āgaccheyya, dūre uppanno cirena suyyeyya, paramparaghaṭṭanāya ca āgantvā sotaṃ ghaṭṭento asukadisāya nāmāti na paññāyeyya. Tasmā asampattagocarāneva tāni.

    അഹിആദിസമാനാനി ചേതാനി. യഥാ ഹി അഹി നാമ ബഹി സിത്തസമ്മട്ഠട്ഠാനേ നാഭിരമതി, സങ്കാരട്ഠാനതിണപണ്ണഗഹനവമ്മികാനിയേവ പന പവിസിത്വാ നിപന്നകാലേ അഭിരമതി, ഏകഗ്ഗതം ആപജ്ജതി, ഏവമേവ ചക്ഖുപേതം വിസമജ്ഝാസയം മട്ഠേസു സുവണ്ണഭിത്തിആദീസു നാഭിരമതി, ഓലോകേതുമ്പി ന ഇച്ഛതി, രൂപചിത്തപുപ്ഫലതാദിചിത്തേസുയേവ പന അഭിരമതി. താദിസേസു ഹി ഠാനേസു ചക്ഖുമ്ഹി അപ്പഹോന്തേ മുഖമ്പി വിവരിത്വാ ഓലോകേതുകാമാ ഹോന്തി.

    Ahiādisamānāni cetāni. Yathā hi ahi nāma bahi sittasammaṭṭhaṭṭhāne nābhiramati, saṅkāraṭṭhānatiṇapaṇṇagahanavammikāniyeva pana pavisitvā nipannakāle abhiramati, ekaggataṃ āpajjati, evameva cakkhupetaṃ visamajjhāsayaṃ maṭṭhesu suvaṇṇabhittiādīsu nābhiramati, oloketumpi na icchati, rūpacittapupphalatādicittesuyeva pana abhiramati. Tādisesu hi ṭhānesu cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritvā oloketukāmā honti.

    സുസുമാരോപി ബഹി നിക്ഖന്തോ ഗഹേതബ്ബം ന പസ്സതി, അക്ഖീനി നിമ്മീലേത്വാവ ചരതി. യദാ പന ബ്യാമസതമത്തം ഉദകം ഓഗാഹിത്വാ ബിലം പവിസിത്വാ നിപന്നോ ഹോതി, തദാ തസ്സ ചിത്തം ഏകഗ്ഗം ഹോതി സുഖം സുപതി, ഏവമേവ സോതം തമ്പേ ബിലജ്ഝാസയം ആകാസസന്നിസ്സിതം കണ്ണച്ഛിദ്ദകൂപകേയേവ അജ്ഝാസയം കരോതി. കണ്ണച്ഛിദ്ദാകാസോയേവ തസ്സ സദ്ദസവനേ പച്ചയോ ഹോതി. അജടാകാസോപി വട്ടതിയേവ. അന്തോലേണസ്മിഞ്ഹി സജ്ഝായേ കരിയമാനേ ന ലേണച്ഛദനം ഭിന്ദിത്വാ സദ്ദോ ബഹി നിക്ഖമതി, ദ്വാരവാതപാനച്ഛിദ്ദേഹി പന നിക്ഖമിത്വാ ധാതുപരമ്പരായേവ ഘട്ടേന്തോ ഗന്ത്വാ സോതപസാദം ഘട്ടേതി. അഥ തസ്മിം കാലേ ‘അസുകോ നാമ സജ്ഝായതീ’തി ലേണപിട്ഠേ നിസിന്നാ ജാനന്തി.

    Susumāropi bahi nikkhanto gahetabbaṃ na passati, akkhīni nimmīletvāva carati. Yadā pana byāmasatamattaṃ udakaṃ ogāhitvā bilaṃ pavisitvā nipanno hoti, tadā tassa cittaṃ ekaggaṃ hoti sukhaṃ supati, evameva sotaṃ tampe bilajjhāsayaṃ ākāsasannissitaṃ kaṇṇacchiddakūpakeyeva ajjhāsayaṃ karoti. Kaṇṇacchiddākāsoyeva tassa saddasavane paccayo hoti. Ajaṭākāsopi vaṭṭatiyeva. Antoleṇasmiñhi sajjhāye kariyamāne na leṇacchadanaṃ bhinditvā saddo bahi nikkhamati, dvāravātapānacchiddehi pana nikkhamitvā dhātuparamparāyeva ghaṭṭento gantvā sotapasādaṃ ghaṭṭeti. Atha tasmiṃ kāle ‘asuko nāma sajjhāyatī’ti leṇapiṭṭhe nisinnā jānanti.

    ഏവം സന്തേ സമ്പത്തഗോചരതാ ഹോതി. ‘കിം പനേതം സമ്പത്തഗോചര’ന്തി? ‘ആമ, സമ്പത്തഗോചരം’. ‘യദി ഏവം, ദൂരേ ഭേരീആദീസു വജ്ജമാനേസു ദൂരേ സദ്ദോതി ജാനനം ന ഭവേയ്യാ’തി? ‘നോ ന ഭവതി. സോതപസാദസ്മിഞ്ഹി ഘട്ടിതേ ദൂരേ സദ്ദോ ആസന്നേ സദ്ദോ, പരതീരേ ഓരിമതീരേതി തഥാ തഥാ ജാനനാകാരോ ഹോതി. ധമ്മതാ ഏസാ’തി. ‘കിം ഏതായ ധമ്മതായ? യതോ യതോ ഛിദ്ദം തതോ തതോ സവനം ഹോതി, ചന്ദിമസൂരിയാദീനം ദസ്സനം വിയാതി അസമ്പത്തഗോചരമേവേതം’.

    Evaṃ sante sampattagocaratā hoti. ‘Kiṃ panetaṃ sampattagocara’nti? ‘Āma, sampattagocaraṃ’. ‘Yadi evaṃ, dūre bherīādīsu vajjamānesu dūre saddoti jānanaṃ na bhaveyyā’ti? ‘No na bhavati. Sotapasādasmiñhi ghaṭṭite dūre saddo āsanne saddo, paratīre orimatīreti tathā tathā jānanākāro hoti. Dhammatā esā’ti. ‘Kiṃ etāya dhammatāya? Yato yato chiddaṃ tato tato savanaṃ hoti, candimasūriyādīnaṃ dassanaṃ viyāti asampattagocaramevetaṃ’.

    പക്ഖീപി രുക്ഖേ വാ ഭൂമിയം വാ ന രമതി. യദാ പന ഏകം വാ ദ്വേ വാ ലേഡ്ഡുപാതേ അതിക്കമ്മ അജടാകാസം പക്ഖന്ദോ ഹോതി, തദാ ഏകഗ്ഗചിത്തതം ആപജ്ജതി, ഏവമേവ ഘാനമ്പി ആകാസജ്ഝാസയം വാതൂപനിസ്സയഗന്ധഗോചരം. തഥാ ഹി ഗാവോ നവവുട്ഠേ ദേവേ ഭൂമിയം ഘായിത്വാ ഘായിത്വാ ആകാസാഭിമുഖാ ഹുത്വാ വാതം ആകഡ്ഢന്തി. അങ്ഗുലീഹി ഗന്ധപിണ്ഡം ഗഹേത്വാപി ച ഉപസിങ്ഘനകാലേ വാതം അനാകഡ്ഢന്തോ നേവ തസ്സ ഗന്ധം ജാനാതി.

    Pakkhīpi rukkhe vā bhūmiyaṃ vā na ramati. Yadā pana ekaṃ vā dve vā leḍḍupāte atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhando hoti, tadā ekaggacittataṃ āpajjati, evameva ghānampi ākāsajjhāsayaṃ vātūpanissayagandhagocaraṃ. Tathā hi gāvo navavuṭṭhe deve bhūmiyaṃ ghāyitvā ghāyitvā ākāsābhimukhā hutvā vātaṃ ākaḍḍhanti. Aṅgulīhi gandhapiṇḍaṃ gahetvāpi ca upasiṅghanakāle vātaṃ anākaḍḍhanto neva tassa gandhaṃ jānāti.

    കുക്കുരോപി ബഹി വിചരന്തോ ഖേമട്ഠാനം ന പസ്സതി ലേഡ്ഡുപഹാരാദീഹി ഉപദ്ദുതോ ഹോതി. അന്തോഗാമം പവിസിത്വാ ഉദ്ധനട്ഠാനേ ഛാരികം ബ്യൂഹിത്വാ നിപന്നസ്സ പന ഫാസുകം ഹോതി, ഏവമേവ ജിവ്ഹാപി ഗാമജ്ഝാസയാ ആപോസന്നിസ്സിതരസാരമ്മണാ. തഥാ ഹി തിയാമരത്തിം സമണധമ്മം കത്വാപി പാതോവ പത്തചീവരമാദായ ഗാമോ പവിസിതബ്ബോ ഹോതി. സുക്ഖഖാദനീയസ്സ ച ന സക്കാ ഖേളേന അതേമിതസ്സ രസം ജാനിതും.

    Kukkuropi bahi vicaranto khemaṭṭhānaṃ na passati leḍḍupahārādīhi upadduto hoti. Antogāmaṃ pavisitvā uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā nipannassa pana phāsukaṃ hoti, evameva jivhāpi gāmajjhāsayā āposannissitarasārammaṇā. Tathā hi tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvāpi pātova pattacīvaramādāya gāmo pavisitabbo hoti. Sukkhakhādanīyassa ca na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ.

    സിങ്ഗാലോപി ബഹി ചരന്തോ രതിം ന വിന്ദതി, ആമകസുസാനേ മനുസ്സമംസം ഖാദിത്വാ നിപന്നസ്സേവ പനസ്സ ഫാസുകം ഹോതി, ഏവമേവ കായോപി ഉപാദിണ്ണകജ്ഝാസയോ പഥവീനിസ്സിതഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണോ. തഥാ ഹി അഞ്ഞം ഉപാദിണ്ണകം അലഭമാനാ സത്താ അത്തനോവ ഹത്ഥതലേ സീസം കത്വാ നിപജ്ജന്തി. അജ്ഝത്തികബാഹിരാ ചസ്സ പഥവീ ആരമ്മണഗ്ഗഹണേ പച്ചയോ ഹോതി. സുസന്ഥതസ്സപി ഹി സയനസ്സ, ഹത്ഥേ ഠപിതാനമ്പി വാ ഫലാനം, ന സക്കാ അനിസീദന്തേന വാ അനിപ്പീളേന്തേന വാ ഥദ്ധമുദുഭാവോ ജാനിതുന്തി. അജ്ഝത്തികബാഹിരാപഥവീ ഏതസ്സ കായപസാദസ്സ ഫോട്ഠബ്ബജാനനേ പച്ചയോ ഹോതി. ഏവം ലക്ഖണാദിവവത്ഥാനതോപേതേസം അസമ്മിസ്സതാ വേദിതബ്ബാ. അഞ്ഞേയേവ ഹി ചക്ഖുപസാദസ്സ ലക്ഖണരസപച്ചുപട്ഠാനപദട്ഠാനഗോചരജ്ഝാസയനിസ്സയാ അഞ്ഞേ സോതപസാദാദീനന്തി അസമ്മിസ്സാനേവ ചക്ഖായതനാദീനി.

    Siṅgālopi bahi caranto ratiṃ na vindati, āmakasusāne manussamaṃsaṃ khāditvā nipannasseva panassa phāsukaṃ hoti, evameva kāyopi upādiṇṇakajjhāsayo pathavīnissitaphoṭṭhabbārammaṇo. Tathā hi aññaṃ upādiṇṇakaṃ alabhamānā sattā attanova hatthatale sīsaṃ katvā nipajjanti. Ajjhattikabāhirā cassa pathavī ārammaṇaggahaṇe paccayo hoti. Susanthatassapi hi sayanassa, hatthe ṭhapitānampi vā phalānaṃ, na sakkā anisīdantena vā anippīḷentena vā thaddhamudubhāvo jānitunti. Ajjhattikabāhirāpathavī etassa kāyapasādassa phoṭṭhabbajānane paccayo hoti. Evaṃ lakkhaṇādivavatthānatopetesaṃ asammissatā veditabbā. Aññeyeva hi cakkhupasādassa lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānagocarajjhāsayanissayā aññe sotapasādādīnanti asammissāneva cakkhāyatanādīni.

    അപിച നേസം അസമ്മിസ്സതായ അയം ഉപമാപി വേദിതബ്ബാ – യഥാ ഹി പഞ്ചവണ്ണാനം ധജാനം ഉസ്സാപിതാനം കിഞ്ചാപി ഛായാ ഏകാബദ്ധാ വിയ ഹോതി, തസ്സ തസ്സ പന അഞ്ഞമഞ്ഞം അസമ്മിസ്സാവ യഥാ ച പഞ്ചവണ്ണേന കപ്പാസേന വട്ടിം കത്വാ ദീപേ ജാലിതേ കിഞ്ചാപി ജാലാ ഏകാബദ്ധാ വിയ ഹോതി, തസ്സ തസ്സ പന അംസുനോ പാടിയേക്കാ പാടിയേക്കാ ജാലാ അസമ്മിസ്സാ ഏവ, ഏവമേവ കിഞ്ചാപി ഇമാനി പഞ്ചായതനാനി ഏകസ്മിം അത്തഭാവേ സമോസടാനി അഞ്ഞമഞ്ഞം പന അസമ്മിസ്സാനേവ. ന കേവലഞ്ച ഇമാനേവ പഞ്ച, സേസരൂപാനിപി അസമ്മിസ്സാനേവ. ഇമസ്മിഞ്ഹി സരീരേ ഹേട്ഠിമകായോ മജ്ഝിമകായോ ഉപരിമകായോതി തയോ കോട്ഠാസാ. തത്ഥ നാഭിതോ പട്ഠായ ഹേട്ഠാ ഹേട്ഠിമകായോ നാമ. തസ്മിം കായദസകം, ഭാവദസകം, ആഹാരസമുട്ഠാനാനി അട്ഠ, ഉതുസമുട്ഠാനാനി അട്ഠ, ചിത്തസമുട്ഠാനാനി അട്ഠാതി ചതുചത്താലീസ രൂപാനി. നാഭിതോ ഉദ്ധം യാവ ഗലവാടകാ മജ്ഝിമകായോ നാമ. തത്ഥ ച കായദസകം, ഭാവദസകം, വത്ഥുദസകം, ആഹാരസമുട്ഠാനാദീനി തീണി അട്ഠകാനീതി ചതുപഞ്ഞാസ രൂപാനി. ഗലവാടകതോ ഉദ്ധം ഉപരിമകായോ നാമ. തത്ഥ ചക്ഖുദസകം, സോതദസകം, ഘാനദസകം, ജിവ്ഹാദസകം, കായദസകം, ഭാവദസകം, ആഹാരസമുട്ഠാനാദീനി തീണി അട്ഠകാനീതി ചതുരാസീതി രൂപാനി.

    Apica nesaṃ asammissatāya ayaṃ upamāpi veditabbā – yathā hi pañcavaṇṇānaṃ dhajānaṃ ussāpitānaṃ kiñcāpi chāyā ekābaddhā viya hoti, tassa tassa pana aññamaññaṃ asammissāva yathā ca pañcavaṇṇena kappāsena vaṭṭiṃ katvā dīpe jālite kiñcāpi jālā ekābaddhā viya hoti, tassa tassa pana aṃsuno pāṭiyekkā pāṭiyekkā jālā asammissā eva, evameva kiñcāpi imāni pañcāyatanāni ekasmiṃ attabhāve samosaṭāni aññamaññaṃ pana asammissāneva. Na kevalañca imāneva pañca, sesarūpānipi asammissāneva. Imasmiñhi sarīre heṭṭhimakāyo majjhimakāyo uparimakāyoti tayo koṭṭhāsā. Tattha nābhito paṭṭhāya heṭṭhā heṭṭhimakāyo nāma. Tasmiṃ kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, āhārasamuṭṭhānāni aṭṭha, utusamuṭṭhānāni aṭṭha, cittasamuṭṭhānāni aṭṭhāti catucattālīsa rūpāni. Nābhito uddhaṃ yāva galavāṭakā majjhimakāyo nāma. Tattha ca kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, vatthudasakaṃ, āhārasamuṭṭhānādīni tīṇi aṭṭhakānīti catupaññāsa rūpāni. Galavāṭakato uddhaṃ uparimakāyo nāma. Tattha cakkhudasakaṃ, sotadasakaṃ, ghānadasakaṃ, jivhādasakaṃ, kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, āhārasamuṭṭhānādīni tīṇi aṭṭhakānīti caturāsīti rūpāni.

    തത്ഥ ചക്ഖുപസാദസ്സ പച്ചയാനി ചത്താരി മഹാഭൂതാനി, വണ്ണോ ഗന്ധോ രസോ ഓജാ, ജീവിതിന്ദ്രിയം ചക്ഖുപസാദോതി ഇദം ഏകന്തതോ അവിനിഭുത്താനം ദസന്നം നിപ്ഫന്നരൂപാനം വസേന ചക്ഖുദസകം നാമ. ഇമിനാ നയേന സേസാനിപി വേദിതബ്ബാനി. തേസു ഹേട്ഠിമകായേ രൂപം മജ്ഝിമകായഉപരിമകായരൂപേഹി സദ്ധിം അസമ്മിസ്സം. സേസകായദ്വയേപി രൂപം ഇതരേഹി സദ്ധിം അസമ്മിസ്സമേവ. യഥാ ഹി സായന്ഹസമയേ പബ്ബതച്ഛായാ ച രുക്ഖച്ഛായാ ച കിഞ്ചാപി ഏകാബദ്ധാ വിയ ഹോന്തി അഞ്ഞമഞ്ഞം പന അസമ്മിസ്സാവ ഏവം ഇമേസുപി കായേസു ചതുചത്താലീസ ചതുപഞ്ഞാസ ചതുരാസീതി രൂപാനി ച കിഞ്ചാപി ഏകാബദ്ധാനി വിയ ഹോന്തി, അഞ്ഞമഞ്ഞം പന അസമ്മിസ്സാനേവാതി.

    Tattha cakkhupasādassa paccayāni cattāri mahābhūtāni, vaṇṇo gandho raso ojā, jīvitindriyaṃ cakkhupasādoti idaṃ ekantato avinibhuttānaṃ dasannaṃ nipphannarūpānaṃ vasena cakkhudasakaṃ nāma. Iminā nayena sesānipi veditabbāni. Tesu heṭṭhimakāye rūpaṃ majjhimakāyauparimakāyarūpehi saddhiṃ asammissaṃ. Sesakāyadvayepi rūpaṃ itarehi saddhiṃ asammissameva. Yathā hi sāyanhasamaye pabbatacchāyā ca rukkhacchāyā ca kiñcāpi ekābaddhā viya honti aññamaññaṃ pana asammissāva evaṃ imesupi kāyesu catucattālīsa catupaññāsa caturāsīti rūpāni ca kiñcāpi ekābaddhāni viya honti, aññamaññaṃ pana asammissānevāti.

    ൬൧൬. രൂപായതനനിദ്ദേസേ വണ്ണോവ വണ്ണനിഭാ; നിഭാതീതി വാ നിഭാ. ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ പാകടാ ഹോതീതി അത്ഥോ. വണ്ണോവ നിഭാ വണ്ണനിഭാ. സദ്ധിം നിദസ്സനേന സനിദസ്സനം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണേന പസ്സിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. സദ്ധിം പടിഘേന സപ്പടിഘം, പടിഘട്ടനനിഘംസജനകന്തി അത്ഥോ. നീലാദീസു ഉമാപുപ്ഫസമാനം നീലം, കണികാരപുപ്ഫസമാനം പീതകം, ബന്ധുജീവകപുപ്ഫസമാനം ലോഹിതകം, ഓസധിതാരകസമാനം ഓദാതം. ഝാമങ്ഗാരസമാനം കാളകം, മന്ദരത്തം സിന്ദുവാരകരവീരമകുളസമാനം മഞ്ജിട്ഠകം. ‘‘ഹരിത്തചഹേമവണ്ണകാമംസുമുഖപക്കമാ’’തി (ജാ॰ ൧.൧൫.൧൩൩) ഏത്ഥ പന കിഞ്ചാപി ‘ഹരീ’തി സുവണ്ണം വുത്തം, പരതോ പനസ്സ ജാതരൂപഗ്ഗഹണേന ഗഹിതത്താ ഇധ സാമം ഹരി നാമ. ഇമാനി സത്ത വത്ഥും അനാമസിത്വാ സഭാവേനേവ ദസ്സിതാനി.

    616. Rūpāyatananiddese vaṇṇova vaṇṇanibhā; nibhātīti vā nibhā. Cakkhuviññāṇassa pākaṭā hotīti attho. Vaṇṇova nibhā vaṇṇanibhā. Saddhiṃ nidassanena sanidassanaṃ, cakkhuviññāṇena passitabbanti attho. Saddhiṃ paṭighena sappaṭighaṃ, paṭighaṭṭananighaṃsajanakanti attho. Nīlādīsu umāpupphasamānaṃ nīlaṃ, kaṇikārapupphasamānaṃ pītakaṃ, bandhujīvakapupphasamānaṃ lohitakaṃ, osadhitārakasamānaṃ odātaṃ. Jhāmaṅgārasamānaṃ kāḷakaṃ, mandarattaṃ sinduvārakaravīramakuḷasamānaṃ mañjiṭṭhakaṃ. ‘‘Harittacahemavaṇṇakāmaṃsumukhapakkamā’’ti (jā. 1.15.133) ettha pana kiñcāpi ‘harī’ti suvaṇṇaṃ vuttaṃ, parato panassa jātarūpaggahaṇena gahitattā idha sāmaṃ hari nāma. Imāni satta vatthuṃ anāmasitvā sabhāveneva dassitāni.

    ഹരിവണ്ണന്തി ഹരിതസദ്ദലവണ്ണം. അമ്ബങ്കുരവണ്ണന്തി അമ്ബങ്കുരേന സമാനവണ്ണം. ഇമാനി ദ്വേ വത്ഥും ആമസിത്വാ ദസ്സിതാനി. ദീഘാദീനി ദ്വാദസ വോഹാരതോ ദസ്സിതാനി. സോ ച നേസം വോഹാരോ ഉപനിധായസിദ്ധോ ചേവ സന്നിവേസസിദ്ധോ ച. ദീഘാദീനി ഹി അഞ്ഞമഞ്ഞം ഉപനിധായസിദ്ധാനി, വട്ടാദീനി സന്നിവേസവിസേസേന. തത്ഥ രസ്സം ഉപനിധായ തതോ ഉച്ചതരം ദീഘം, തം ഉപനിധായ തതോ നീചതരം രസ്സം. ഥൂലം ഉപനിധായ തതോ ഖുദ്ദകതരം അണും, തം ഉപനിധായ തതോ മഹന്തതരം ഥൂലം. ചക്കസണ്ഠാനം വട്ടം, കുക്കുടണ്ഡസണ്ഠാനം പരിമണ്ഡലം. ചതൂഹി അംസേഹി യുത്തം ചതുരംസം. ഛളംസാദീസുപി ഏസേവ നയോ. നിന്നന്തി ഓനതം, ഥലന്തി ഉന്നതം.

    Harivaṇṇanti haritasaddalavaṇṇaṃ. Ambaṅkuravaṇṇanti ambaṅkurena samānavaṇṇaṃ. Imāni dve vatthuṃ āmasitvā dassitāni. Dīghādīni dvādasa vohārato dassitāni. So ca nesaṃ vohāro upanidhāyasiddho ceva sannivesasiddho ca. Dīghādīni hi aññamaññaṃ upanidhāyasiddhāni, vaṭṭādīni sannivesavisesena. Tattha rassaṃ upanidhāya tato uccataraṃ dīghaṃ, taṃ upanidhāya tato nīcataraṃ rassaṃ. Thūlaṃ upanidhāya tato khuddakataraṃ aṇuṃ, taṃ upanidhāya tato mahantataraṃ thūlaṃ. Cakkasaṇṭhānaṃ vaṭṭaṃ, kukkuṭaṇḍasaṇṭhānaṃ parimaṇḍalaṃ. Catūhi aṃsehi yuttaṃ caturaṃsaṃ. Chaḷaṃsādīsupi eseva nayo. Ninnanti onataṃ, thalanti unnataṃ.

    തത്ഥ യസ്മാ ദീഘാദീനി ഫുസിത്വാ സക്കാ ജാനിതും, നീലാദീനി പനേവം ന സക്കാ, തസ്മാ ന നിപ്പരിയായേന ദീഘം രൂപായതനം; തഥാ രസ്സാദീനി. തം തം നിസ്സായ പന തഥാ തഥാ ഠിതം ദീഘം രസ്സന്തി തേന തേന വോഹാരേന രൂപായതനമേവേത്ഥ ഭാസിതന്തി വേദിതബ്ബം. ഛായാ ആതപോതി ഇദം അഞ്ഞമഞ്ഞപരിച്ഛിന്നം; തഥാ ആലോകോ അന്ധകാരോ ച. അബ്ഭാ മഹികാതിആദീനി ചത്താരി വത്ഥുനാവ ദസ്സിതാനി. തത്ഥ ‘അബ്ഭാ’തി വലാഹകോ. ‘മഹികാ’തി ഹിമം. ഇമേഹി ചതൂഹി അബ്ഭാദീനം വണ്ണാ ദസ്സിതാ. ചന്ദമണ്ഡലസ്സ വണ്ണനിഭാതിആദീഹി തേസം തേസം പഭാവണ്ണാ ദസ്സിതാ.

    Tattha yasmā dīghādīni phusitvā sakkā jānituṃ, nīlādīni panevaṃ na sakkā, tasmā na nippariyāyena dīghaṃ rūpāyatanaṃ; tathā rassādīni. Taṃ taṃ nissāya pana tathā tathā ṭhitaṃ dīghaṃ rassanti tena tena vohārena rūpāyatanamevettha bhāsitanti veditabbaṃ. Chāyā ātapoti idaṃ aññamaññaparicchinnaṃ; tathā āloko andhakāro ca. Abbhā mahikātiādīni cattāri vatthunāva dassitāni. Tattha ‘abbhā’ti valāhako. ‘Mahikā’ti himaṃ. Imehi catūhi abbhādīnaṃ vaṇṇā dassitā. Candamaṇḍalassa vaṇṇanibhātiādīhi tesaṃ tesaṃ pabhāvaṇṇā dassitā.

    തത്ഥ ചന്ദമണ്ഡലാദീനം വത്ഥൂനം ഏവം വിസേസോ വേദിതബ്ബോ – മണിമയം രജതപടിച്ഛന്നം ഏകൂനപഞ്ഞാസയോജനായാമവിത്ഥാരം ചന്ദസ്സ ദേവപുത്തസ്സ വിമാനം ചന്ദമണ്ഡലം നാമ. സോവണ്ണമയം ഫലികപടിച്ഛന്നം സമപണ്ണാസയോജനായാമവിത്ഥാരം സൂരിയസ്സ ദേവപുത്തസ്സ വിമാനം സൂരിയമണ്ഡലം നാമ. സത്തരതനമയാനി സത്തട്ഠദസദ്വാദസയോജനായാമവിത്ഥാരാനി തേസം തേസം ദേവപുത്താനം വിമാനാനി താരകരൂപാനി നാമ.

    Tattha candamaṇḍalādīnaṃ vatthūnaṃ evaṃ viseso veditabbo – maṇimayaṃ rajatapaṭicchannaṃ ekūnapaññāsayojanāyāmavitthāraṃ candassa devaputtassa vimānaṃ candamaṇḍalaṃ nāma. Sovaṇṇamayaṃ phalikapaṭicchannaṃ samapaṇṇāsayojanāyāmavitthāraṃ sūriyassa devaputtassa vimānaṃ sūriyamaṇḍalaṃ nāma. Sattaratanamayāni sattaṭṭhadasadvādasayojanāyāmavitthārāni tesaṃ tesaṃ devaputtānaṃ vimānāni tārakarūpāni nāma.

    തത്ഥ ഹേട്ഠാ ചന്ദോ, സൂരിയോ ഉപരി, ഉഭിന്നമന്തരം യോജനം ഹോതി. ചന്ദസ്സ ഹേട്ഠിമന്തതോ സൂരിയസ്സ ഉപരിമന്തോ യോജനസതം ഹോതി. ദ്വീസു പസ്സേസു നക്ഖത്തതാരകാ ഗച്ഛന്തി. ഏതേസു പന തീസു ചന്ദോ ദന്ധഗമനോ, സൂരിയോ സീഘഗമനോ, നക്ഖത്തതാരകാ സബ്ബസീഘഗമനാ. കാലേന ചന്ദിമസൂരിയാനം പുരതോ ഹോന്തി കാലേന പച്ഛാ.

    Tattha heṭṭhā cando, sūriyo upari, ubhinnamantaraṃ yojanaṃ hoti. Candassa heṭṭhimantato sūriyassa uparimanto yojanasataṃ hoti. Dvīsu passesu nakkhattatārakā gacchanti. Etesu pana tīsu cando dandhagamano, sūriyo sīghagamano, nakkhattatārakā sabbasīghagamanā. Kālena candimasūriyānaṃ purato honti kālena pacchā.

    ആദാസമണ്ഡലന്തി കംസമയം. മണീതി ഠപേത്വാ വേളുരിയം സേസോ ജോതിരസാദിഅനേകപ്പഭേദോ. സങ്ഖോതി സാമുദ്ദികോ; മുത്താ സാമുദ്ദികാപി, സേസാപി. വേളുരിയോതി വേളുവണ്ണമണി. ജാതരൂപം വുച്ചതി സത്ഥുവണ്ണോ. സത്ഥാ ഹി സുവണ്ണവണ്ണോ, സുവണ്ണമ്പി സത്ഥുവണ്ണം. രജതം വുച്ചതി കഹാപണോ – ലോഹമാസകോ ദാരുമാസകോ ജതുമാസകോ, യേ ‘വോഹാരം ഗച്ഛന്തീ’തി (പാരാ॰ ൫൮൪) വുത്തം തം സബ്ബമ്പി ഇധ ഗഹിതം.

    Ādāsamaṇḍalanti kaṃsamayaṃ. Maṇīti ṭhapetvā veḷuriyaṃ seso jotirasādianekappabhedo. Saṅkhoti sāmuddiko; muttā sāmuddikāpi, sesāpi. Veḷuriyoti veḷuvaṇṇamaṇi. Jātarūpaṃ vuccati satthuvaṇṇo. Satthā hi suvaṇṇavaṇṇo, suvaṇṇampi satthuvaṇṇaṃ. Rajataṃ vuccati kahāpaṇo – lohamāsako dārumāsako jatumāsako, ye ‘vohāraṃ gacchantī’ti (pārā. 584) vuttaṃ taṃ sabbampi idha gahitaṃ.

    യം വാ പനഞ്ഞമ്പീതി ഇമിനാ പാളിആഗതം ഠപേത്വാ സേസം തട്ടികപിലോതികകണ്ണികവണ്ണാദിഭേദം രൂപം ഗഹിതം. തഞ്ഹി സബ്ബം യേവാപനകേസു പവിട്ഠം.

    Yaṃ vā panaññampīti iminā pāḷiāgataṃ ṭhapetvā sesaṃ taṭṭikapilotikakaṇṇikavaṇṇādibhedaṃ rūpaṃ gahitaṃ. Tañhi sabbaṃ yevāpanakesu paviṭṭhaṃ.

    ഏവമേതം നീലാദിനാ ഭേദേന ഭിന്നമ്പി രൂപം സബ്ബം ലക്ഖണാദീഹി അഭിന്നമേവ. സബ്ബഞ്ഹേതം ചക്ഖുപടിഹനനലക്ഖണം രൂപം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ വിസയഭാവരസം, തസ്സേവ ഗോചരപച്ചുപട്ഠാനം, ചതുമഹാഭൂതപദട്ഠാനം. യഥാ ചേതം തഥാ സബ്ബാനിപി ഉപാദാരൂപാനി. യത്ഥ പന വിസേസോ അത്ഥി തത്ഥ വക്ഖാമ. സേസമേത്ഥ ചക്ഖായതനനിദ്ദേസേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. കേവലഞ്ഹി തത്ഥ ചക്ഖുപുബ്ബങ്ഗമോ നിദ്ദേസോ ഇധ രൂപപുബ്ബങ്ഗമോ. തത്ഥ ‘ചക്ഖും പേത’ന്തിആദീനി ചുദ്ദസ നാമാനി, ഇധ ‘രൂപംപേത’ന്തിആദീനി തീണി. സേസം താദിസമേവ. യഥാ ഹി ചതൂഹി ചതൂഹി നയേഹി പടിമണ്ഡേത്വാ ചക്ഖും വവത്ഥാപേതും തേരസ വാരാ വുത്താ, ഇധാപി തേ തഥേവ വുത്താതി.

    Evametaṃ nīlādinā bhedena bhinnampi rūpaṃ sabbaṃ lakkhaṇādīhi abhinnameva. Sabbañhetaṃ cakkhupaṭihananalakkhaṇaṃ rūpaṃ, cakkhuviññāṇassa visayabhāvarasaṃ, tasseva gocarapaccupaṭṭhānaṃ, catumahābhūtapadaṭṭhānaṃ. Yathā cetaṃ tathā sabbānipi upādārūpāni. Yattha pana viseso atthi tattha vakkhāma. Sesamettha cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha cakkhupubbaṅgamo niddeso idha rūpapubbaṅgamo. Tattha ‘cakkhuṃ peta’ntiādīni cuddasa nāmāni, idha ‘rūpaṃpeta’ntiādīni tīṇi. Sesaṃ tādisameva. Yathā hi catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍetvā cakkhuṃ vavatthāpetuṃ terasa vārā vuttā, idhāpi te tatheva vuttāti.

    ൬൨൦. സദ്ദായതനനിദ്ദേസേ ഭേരിസദ്ദോതി മഹാഭേരീപഹടഭേരീനം സദ്ദോ. മുദിങ്ഗസങ്ഖപണവസദ്ദാപി മുദിങ്ഗാദിപച്ചയാ സദ്ദാ. ഗീതസങ്ഖാതോ സദ്ദോ ഗീതസദ്ദോ . വുത്താവസേസാനം വീണാദീനം തന്തിബദ്ധാനം സദ്ദോ വാദിതസദ്ദോ. സമ്മസദ്ദോതി കംസതാലകട്ഠതാലസദ്ദോ. പാണിസദ്ദോതി പാണിപ്പഹാരസദ്ദോ. സത്താനം നിഗ്ഘോസസദ്ദോതി ബഹൂനം സന്നിപതിതാനം അപഞ്ഞായമാനപദബ്യഞ്ജനനിഗ്ഘോസസദ്ദോ. ധാതൂനം സന്നിഘാതസദ്ദോതി രുക്ഖാനം അഞ്ഞമഞ്ഞനിഘംസനഘണ്ടികാകോടനാദിസദ്ദോ. വാതസ്സ വായതോ സദ്ദോ വാതസദ്ദോ. ഉദകസ്സ സന്ദമാനസ്സ വാ പടിഹതസ്സ വാ സദ്ദോ ഉദകസദ്ദോ. മനുസ്സാനം സല്ലാപാദിസദ്ദോ മനുസ്സസദ്ദോ. തം ഠപേത്വാ സേസോ സബ്ബോപി അമനുസ്സസദ്ദോ. ഇമിനാ പദദ്വയേന സബ്ബോപി സദ്ദോ പരിയാദിന്നോ. ഏവം സന്തേപി വംസഫാലനപിലോതികഫാലനാദീസു പവത്തോ പാളിയം അനാഗതസദ്ദോ യേവാപനകട്ഠാനം പവിട്ഠോതി വേദിതബ്ബോ.

    620. Saddāyatananiddese bherisaddoti mahābherīpahaṭabherīnaṃ saddo. Mudiṅgasaṅkhapaṇavasaddāpi mudiṅgādipaccayā saddā. Gītasaṅkhāto saddo gītasaddo. Vuttāvasesānaṃ vīṇādīnaṃ tantibaddhānaṃ saddo vāditasaddo. Sammasaddoti kaṃsatālakaṭṭhatālasaddo. Pāṇisaddoti pāṇippahārasaddo. Sattānaṃ nigghosasaddoti bahūnaṃ sannipatitānaṃ apaññāyamānapadabyañjananigghosasaddo. Dhātūnaṃ sannighātasaddoti rukkhānaṃ aññamaññanighaṃsanaghaṇṭikākoṭanādisaddo. Vātassa vāyato saddo vātasaddo. Udakassa sandamānassa vā paṭihatassa vā saddo udakasaddo. Manussānaṃ sallāpādisaddo manussasaddo. Taṃ ṭhapetvā seso sabbopi amanussasaddo. Iminā padadvayena sabbopi saddo pariyādinno. Evaṃ santepi vaṃsaphālanapilotikaphālanādīsu pavatto pāḷiyaṃ anāgatasaddo yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhoti veditabbo.

    ഏവമയം ഭേരീസദ്ദാദിനാ ഭേദേന ഭിന്നോപി സദ്ദോ ലക്ഖണാദീഹി അഭിന്നോയേവ. സബ്ബോപി ഹേസ സോതപടിഹനനലക്ഖണോ സദ്ദോ സോതവിഞ്ഞാണസ്സ വിസയഭാവരസോ, തസ്സേവ ഗോചരപച്ചുപട്ഠാനോ. സേസം ചക്ഖായതനനിദ്ദേസേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഇധാപി ഹി ചതൂഹി ചതൂഹി നയേഹി പടിമണ്ഡിതാ തേരസ വാരാ വുത്താ. തേസം അത്ഥോ സക്കാ വുത്തനയേനേവ ജാനിതുന്തി ന വിത്ഥാരിതോ.

    Evamayaṃ bherīsaddādinā bhedena bhinnopi saddo lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa sotapaṭihananalakkhaṇo saddo sotaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā. Tesaṃ attho sakkā vuttanayeneva jānitunti na vitthārito.

    ൬൨൪. ഗന്ധായതനനിദ്ദേസേ മൂലഗന്ധോതി യം കിഞ്ചി മൂലം പടിച്ച നിബ്ബത്തോ ഗന്ധോ. സാരഗന്ധാദീസുപി ഏസേവ നയോ. അസിദ്ധദുസിദ്ധാനം ഡാകാദീനം ഗന്ധോ ആമകഗന്ധോ. മച്ഛസകലികാപൂതിമംസസംകിലിട്ഠസപ്പിആദീനം ഗന്ധോ വിസ്സഗന്ധോ. സുഗന്ധോതി ഇട്ഠഗന്ധോ. ദുഗ്ഗന്ധോതി അനിട്ഠഗന്ധോ. ഇമിനാ പദദ്വയേന സബ്ബോപി ഗന്ധോ പരിയാദിന്നോ. ഏവം സന്തേപി കണ്ണകഗന്ധപിലോതികഗന്ധാദയോ പാളിയം അനാഗതാ സബ്ബേപി ഗന്ധാ യേവാപനകട്ഠാനം പവിട്ഠാതി വേദിതബ്ബാ.

    624. Gandhāyatananiddese mūlagandhoti yaṃ kiñci mūlaṃ paṭicca nibbatto gandho. Sāragandhādīsupi eseva nayo. Asiddhadusiddhānaṃ ḍākādīnaṃ gandho āmakagandho. Macchasakalikāpūtimaṃsasaṃkiliṭṭhasappiādīnaṃ gandho vissagandho. Sugandhoti iṭṭhagandho. Duggandhoti aniṭṭhagandho. Iminā padadvayena sabbopi gandho pariyādinno. Evaṃ santepi kaṇṇakagandhapilotikagandhādayo pāḷiyaṃ anāgatā sabbepi gandhā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāti veditabbā.

    ഏവമയം മൂലഗന്ധാദിനാ ഭേദേന ഭിന്നോപി ഗന്ധോ ലക്ഖണാദീഹി അഭിന്നോയേവ. സബ്ബോപി ഹേസ ഘാനപടിഹനനലക്ഖണോ ഗന്ധോ, ഘാനവിഞ്ഞാണസ്സ വിസയഭാവരസോ, തസ്സേവ ഗോചരപച്ചുപട്ഠാനോ. സേസം ചക്ഖായതനനിദ്ദേസേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഇധാപി ഹി തഥേവ ദ്വിപഞ്ഞാസനയപടിമണ്ഡിതാ തേരസ വാരാ വുത്താ. തേ അത്ഥതോ പാകടായേവ.

    Evamayaṃ mūlagandhādinā bhedena bhinnopi gandho lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa ghānapaṭihananalakkhaṇo gandho, ghānaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi tatheva dvipaññāsanayapaṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā. Te atthato pākaṭāyeva.

    ൬൨൮. രസായതനനിദ്ദേസേ മൂലരസോതി യംകിഞ്ചി മൂലം പടിച്ച നിബ്ബത്തരസോ. ഖന്ധരസാദീസുപി ഏസേവ നയോ. അമ്ബിലന്തി തക്കമ്ബിലാദി. മധുരന്തി ഏകന്തതോ ഗോസപ്പിആദി. മധു പന കസാവയുത്തം ചിരനിക്ഖിത്തം കസാവം ഹോതി. ഫാണിതം ഖാരിയുത്തം ചിരനിക്ഖിത്തം ഖാരിയം ഹോതി. സപ്പി പന ചിരനിക്ഖിത്തം വണ്ണഗന്ധേ ജഹന്തമ്പി രസം ന ജഹതീതി തദേവ ഏകന്തമധുരം. തിത്തകന്തി നിമ്ബപണ്ണാദി. കടുകന്തി സിങ്ഗിവേരമരിചാദി. ലോണികന്തി സാമുദ്ദികലോണാദി. ഖാരികന്തി വാതിങ്ഗണകളീരാദി. ലമ്ബിലന്തി ബദരാമലകകപിട്ഠസാലവാദി. കസാവന്തി ഹരിതകാദി. ഇമേ സബ്ബേപി രസാ വത്ഥുവസേന വുത്താ. തംതംവത്ഥുതോ പനേത്ഥ രസോവ അമ്ബിലാദീഹി നാമേഹി വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. സാദൂതി ഇട്ഠരസോ, അസാദൂതി അനിട്ഠരസോ. ഇമിനാ പദദ്വയേന സബ്ബോപി രസോ പരിയാദിന്നോ. ഏവം സന്തേപി ലേഡ്ഡുരസഭിത്തിരസപിലോതികരസാദയോ പാളിയം അനാഗതാ സബ്ബേപി രസാ യേവാപനകട്ഠാനം പവിട്ഠാതി വേദിതബ്ബാ.

    628. Rasāyatananiddese mūlarasoti yaṃkiñci mūlaṃ paṭicca nibbattaraso. Khandharasādīsupi eseva nayo. Ambilanti takkambilādi. Madhuranti ekantato gosappiādi. Madhu pana kasāvayuttaṃ ciranikkhittaṃ kasāvaṃ hoti. Phāṇitaṃ khāriyuttaṃ ciranikkhittaṃ khāriyaṃ hoti. Sappi pana ciranikkhittaṃ vaṇṇagandhe jahantampi rasaṃ na jahatīti tadeva ekantamadhuraṃ. Tittakanti nimbapaṇṇādi. Kaṭukanti siṅgiveramaricādi. Loṇikanti sāmuddikaloṇādi. Khārikanti vātiṅgaṇakaḷīrādi. Lambilanti badarāmalakakapiṭṭhasālavādi. Kasāvanti haritakādi. Ime sabbepi rasā vatthuvasena vuttā. Taṃtaṃvatthuto panettha rasova ambilādīhi nāmehi vuttoti veditabbo. Sādūti iṭṭharaso, asādūti aniṭṭharaso. Iminā padadvayena sabbopi raso pariyādinno. Evaṃ santepi leḍḍurasabhittirasapilotikarasādayo pāḷiyaṃ anāgatā sabbepi rasā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāti veditabbā.

    ഏവമയം മൂലരസാദിനാഭേദേന ഭിന്നോപി രസോ ലക്ഖണാദീഹി അഭിന്നോയേവ. സബ്ബോപി ഹേസ ജിവ്ഹാപടിഹനനലക്ഖണോ രസോ, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണസ്സ വിസയഭാവരസോ, തസ്സേവ ഗോചരപച്ചുപട്ഠാനോ. സേസം ചക്ഖായതനനിദ്ദേസേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഇധാപി ഹി തഥേവ ദ്വിപഞ്ഞാസനയപടിമണ്ഡിതാ തേരസ വാരാ വുത്താ.

    Evamayaṃ mūlarasādinābhedena bhinnopi raso lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa jivhāpaṭihananalakkhaṇo raso, jivhāviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi tatheva dvipaññāsanayapaṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā.

    ൬൩൨. ഇത്ഥിന്ദ്രിയനിദ്ദേസേ ന്തി കരണവചനം. യേന കാരണേന ഇത്ഥിയാ ഇത്ഥിലിങ്ഗാദീനി ഹോന്തീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. തത്ഥ ‘ലിങ്ഗ’ന്തി സണ്ഠാനം. ഇത്ഥിയാ ഹി ഹത്ഥപാദഗീവാഉരാദീനം സണ്ഠാനം ന പുരിസസ്സ വിയ ഹോതി. ഇത്ഥീനഞ്ഹി ഹേട്ഠിമകായോ വിസദോ ഹോതി, ഉപരിമകായോ അവിസദോ. ഹത്ഥപാദാ ഖുദ്ദകാ, മുഖം ഖുദ്ദകം. നിമിത്തന്തി സഞ്ജാനനം. ഇത്ഥീനഞ്ഹി ഉരമംസം അവിസദം ഹോതി, മുഖം നിമ്മസ്സുദാഠികം. കേസബന്ധവത്ഥഗ്ഗഹണമ്പി ന പുരിസാനം വിയ ഹോതി. കുത്തന്തി കിരിയാ. ഇത്ഥിയോ ഹി ദഹരകാലേ സുപ്പകമുസലകേഹി കീളന്തി, ചിത്തധീതലികായ കീളന്തി, മത്തികവാകേന സുത്തകം നാമ കന്തന്തി. ആകപ്പോതി ഗമനാദിആകാരോ. ഇത്ഥിയോ ഹി ഗച്ഛമാനാ അവിസദാ ഗച്ഛന്തി, തിട്ഠമാനാ നിപജ്ജമാനാ നിസീദമാനാ ഖാദമാനാ ഭുഞ്ജമാനാ അവിസദാ ഭുഞ്ജന്തി. പുരിസമ്പി ഹി അവിസദം ദിസ്വാ മാതുഗാമോ വിയ ഗച്ഛതി തിട്ഠതി നിപജ്ജതി നിസീദതി ഖാദതി ഭുഞ്ജതീതി വദന്തി.

    632. Itthindriyaniddese yanti karaṇavacanaṃ. Yena kāraṇena itthiyā itthiliṅgādīni hontīti ayamettha attho. Tattha ‘liṅga’nti saṇṭhānaṃ. Itthiyā hi hatthapādagīvāurādīnaṃ saṇṭhānaṃ na purisassa viya hoti. Itthīnañhi heṭṭhimakāyo visado hoti, uparimakāyo avisado. Hatthapādā khuddakā, mukhaṃ khuddakaṃ. Nimittanti sañjānanaṃ. Itthīnañhi uramaṃsaṃ avisadaṃ hoti, mukhaṃ nimmassudāṭhikaṃ. Kesabandhavatthaggahaṇampi na purisānaṃ viya hoti. Kuttanti kiriyā. Itthiyo hi daharakāle suppakamusalakehi kīḷanti, cittadhītalikāya kīḷanti, mattikavākena suttakaṃ nāma kantanti. Ākappoti gamanādiākāro. Itthiyo hi gacchamānā avisadā gacchanti, tiṭṭhamānā nipajjamānā nisīdamānā khādamānā bhuñjamānā avisadā bhuñjanti. Purisampi hi avisadaṃ disvā mātugāmo viya gacchati tiṭṭhati nipajjati nisīdati khādati bhuñjatīti vadanti.

    ഇത്ഥത്തം ഇത്ഥിഭാവോതി ഉഭയമ്പി ഏകത്ഥം; ഇത്ഥിസഭാവോതി അത്ഥോ. അയം കമ്മജോ പടിസന്ധിസമുട്ഠിതോ. ഇത്ഥിലിങ്ഗാദീനി പന ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പടിച്ച പവത്തേ സമുട്ഠിതാനി. യഥാ ഹി ബീജേ സതി, ബീജം പടിച്ച, ബീജപച്ചയാ രുക്ഖോ വഡ്ഢിത്വാ സാഖാവിടപസമ്പന്നോ ഹുത്വാ ആകാസം പൂരേത്വാ തിട്ഠതി, ഏവമേവ ഇത്ഥിഭാവസങ്ഖാതേ ഇത്ഥിന്ദ്രിയേ സതി ഇത്ഥിലിങ്ഗാദീനി ഹോന്തി. ബീജം വിയ ഹി ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, ബീജം പടിച്ച വഡ്ഢിത്വാ ആകാസം പൂരേത്വാ ഠിതരുക്ഖോ വിയ ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പടിച്ച ഇത്ഥിലിങ്ഗാദീനി പവത്തേ സമുട്ഠഹന്തി. തത്ഥ ഇത്ഥിന്ദ്രിയം ന ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം, മനോവിഞ്ഞേയ്യമേവ. ഇത്ഥിലിങ്ഗാദീനി ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാനിപി മനോവിഞ്ഞേയ്യാനിപി.

    Itthattaṃ itthibhāvoti ubhayampi ekatthaṃ; itthisabhāvoti attho. Ayaṃ kammajo paṭisandhisamuṭṭhito. Itthiliṅgādīni pana itthindriyaṃ paṭicca pavatte samuṭṭhitāni. Yathā hi bīje sati, bījaṃ paṭicca, bījapaccayā rukkho vaḍḍhitvā sākhāviṭapasampanno hutvā ākāsaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva itthibhāvasaṅkhāte itthindriye sati itthiliṅgādīni honti. Bījaṃ viya hi itthindriyaṃ, bījaṃ paṭicca vaḍḍhitvā ākāsaṃ pūretvā ṭhitarukkho viya itthindriyaṃ paṭicca itthiliṅgādīni pavatte samuṭṭhahanti. Tattha itthindriyaṃ na cakkhuviññeyyaṃ, manoviññeyyameva. Itthiliṅgādīni cakkhuviññeyyānipi manoviññeyyānipi.

    ഇദം തം രൂപം ഇത്ഥിന്ദ്രിയന്തി ഇദം തം രൂപം, യഥാ ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനി പുരിസസ്സാപി ഹോന്തി, ന ഏവം; നിയമതോ പന ഇത്ഥിയാ ഏവ ഇന്ദ്രിയം ‘ഇത്ഥിന്ദ്രിയം’.

    Idaṃ taṃ rūpaṃ itthindriyanti idaṃ taṃ rūpaṃ, yathā cakkhundriyādīni purisassāpi honti, na evaṃ; niyamato pana itthiyā eva indriyaṃ ‘itthindriyaṃ’.

    ൬൩൩. പുരിസിന്ദ്രിയേപി ഏസേവ നയോ. പുരിസലിങ്ഗാദീനി പന ഇത്ഥിലിങ്ഗാദീനം പടിപക്ഖതോ വേദിതബ്ബാനി. പുരിസസ്സ ഹി ഹത്ഥപാദഗീവാഉരാദീനം സണ്ഠാനം ന ഇത്ഥിയാ വിയ ഹോതി. പുരിസാനഞ്ഹി ഉപരിമകായോ വിസദോ ഹോതി ഹേട്ഠിമകായോ അവിസദോ, ഹത്ഥപാദാ മഹന്താ, മുഖം മഹന്തം, ഉരമംസം വിസദം, മസ്സുദാഠികാ ഉപ്പജ്ജന്തി. കേസബന്ധനവത്ഥഗ്ഗഹണം ന ഇത്ഥീനം വിയ ഹോതി. ദഹരകാലേ രഥനങ്ഗലാദീഹി കീളന്തി, വാലികപാളിം കത്വാ വാപിം നാമ ഖനന്തി, ഗമനാദീനി വിസദാനി ഹോന്തി. ഇത്ഥിമ്പി ഗമനാദീനി വിസദാനി കുരുമാനം ദിസ്വാ ‘പുരിസോ വിയ ഗച്ഛതീ’തിആദീനി വദന്തി. സേസം ഇത്ഥിന്ദ്രിയേ വുത്തസദിസമേവ.

    633. Purisindriyepi eseva nayo. Purisaliṅgādīni pana itthiliṅgādīnaṃ paṭipakkhato veditabbāni. Purisassa hi hatthapādagīvāurādīnaṃ saṇṭhānaṃ na itthiyā viya hoti. Purisānañhi uparimakāyo visado hoti heṭṭhimakāyo avisado, hatthapādā mahantā, mukhaṃ mahantaṃ, uramaṃsaṃ visadaṃ, massudāṭhikā uppajjanti. Kesabandhanavatthaggahaṇaṃ na itthīnaṃ viya hoti. Daharakāle rathanaṅgalādīhi kīḷanti, vālikapāḷiṃ katvā vāpiṃ nāma khananti, gamanādīni visadāni honti. Itthimpi gamanādīni visadāni kurumānaṃ disvā ‘puriso viya gacchatī’tiādīni vadanti. Sesaṃ itthindriye vuttasadisameva.

    തത്ഥ ഇത്ഥിഭാവലക്ഖണം ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, ഇത്ഥീതി പകാസനരസം, ഇത്ഥിലിങ്ഗനിമിത്തകുത്താകപ്പാനം കാരണഭാവപച്ചുപട്ഠാനം. പുരിസഭാവലക്ഖണം പുരിസിന്ദ്രിയം, പുരിസോതി പകാസനരസം, പുരിസലിങ്ഗനിമിത്തകുത്താകപ്പാനം കാരണഭാവപച്ചുപട്ഠാനം. ഉഭയമ്പേതം പഠമകപ്പികാനം പവത്തേ സമുട്ഠാതി. അപരഭാഗേ പടിസന്ധിയം. പടിസന്ധിസമുട്ഠിതമ്പി പവത്തേ ചലതി പരിവത്തതി.

    Tattha itthibhāvalakkhaṇaṃ itthindriyaṃ, itthīti pakāsanarasaṃ, itthiliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ. Purisabhāvalakkhaṇaṃ purisindriyaṃ, purisoti pakāsanarasaṃ, purisaliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ. Ubhayampetaṃ paṭhamakappikānaṃ pavatte samuṭṭhāti. Aparabhāge paṭisandhiyaṃ. Paṭisandhisamuṭṭhitampi pavatte calati parivattati.

    യഥാഹ –

    Yathāha –

    ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന അഞ്ഞതരസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഇത്ഥിലിങ്ഗം പാതുഭൂതം ഹോതി. തേന ഖോ പന സമയേന അഞ്ഞതരിസ്സാ ഭിക്ഖുനിയാ പുരിസലിങ്ഗം പാതുഭൂതം ഹോതീ’’തി (പാരാ॰ ൬൯).

    ‘‘Tena kho pana samayena aññatarassa bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātubhūtaṃ hoti. Tena kho pana samayena aññatarissā bhikkhuniyā purisaliṅgaṃ pātubhūtaṃ hotī’’ti (pārā. 69).

    ഇമേസു പന ദ്വീസു പുരിസലിങ്ഗം ഉത്തമം, ഇത്ഥിലിങ്ഗം ഹീനം. തസ്മാ പുരിസലിങ്ഗം ബലവഅകുസലേന അന്തരധായതി, ഇത്ഥിലിങ്ഗം ദുബ്ബലകുസലേന പതിട്ഠാതി. ഇത്ഥിലിങ്ഗം പന അന്തരധായന്തം ദുബ്ബലഅകുസലേന അന്തരധായതി, പുരിസലിങ്ഗം ബലവകുസലേന പതിട്ഠാതി. ഏവം ഉഭയമ്പി അകുസലേന അന്തരധായതി, കുസലേന പതിട്ഠാതീതി വേദിതബ്ബം.

    Imesu pana dvīsu purisaliṅgaṃ uttamaṃ, itthiliṅgaṃ hīnaṃ. Tasmā purisaliṅgaṃ balavaakusalena antaradhāyati, itthiliṅgaṃ dubbalakusalena patiṭṭhāti. Itthiliṅgaṃ pana antaradhāyantaṃ dubbalaakusalena antaradhāyati, purisaliṅgaṃ balavakusalena patiṭṭhāti. Evaṃ ubhayampi akusalena antaradhāyati, kusalena patiṭṭhātīti veditabbaṃ.

    ഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ പന കിം ഏകം ഇന്ദ്രിയം ഉദാഹു ദ്വേതി? ഏകം. തഞ്ച ഖോ ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ പുരിസിന്ദ്രിയം. ‘ഏവം സന്തേ ദുതിയബ്യഞ്ജനകസ്സ അഭാവോ ആപജ്ജതി. ഇന്ദ്രിയഞ്ഹി ബ്യഞ്ജനകാരണം വുത്തം. തഞ്ചസ്സ നത്ഥീ’തി? ‘ന തസ്സ ഇന്ദ്രിയം ബ്യഞ്ജനകാരണം’. ‘കസ്മാ’? ‘സദാ അഭാവതോ. ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ ഹി യദാ ഇത്ഥിയാ രാഗചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, തദാവ പുരിസബ്യഞ്ജനം പാകടം ഹോതി, ഇത്ഥിബ്യഞ്ജനം പടിച്ഛന്നം ഗുള്ഹം ഹോതി. തഥാ ഇതരസ്സ ഇതരം.

    Ubhatobyañjanakassa pana kiṃ ekaṃ indriyaṃ udāhu dveti? Ekaṃ. Tañca kho itthiubhatobyañjanakassa itthindriyaṃ, purisaubhatobyañjanakassa purisindriyaṃ. ‘Evaṃ sante dutiyabyañjanakassa abhāvo āpajjati. Indriyañhi byañjanakāraṇaṃ vuttaṃ. Tañcassa natthī’ti? ‘Na tassa indriyaṃ byañjanakāraṇaṃ’. ‘Kasmā’? ‘Sadā abhāvato. Itthiubhatobyañjanakassa hi yadā itthiyā rāgacittaṃ uppajjati, tadāva purisabyañjanaṃ pākaṭaṃ hoti, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ guḷhaṃ hoti. Tathā itarassa itaraṃ.

    യദി ച തേസം ഇന്ദ്രിയം ദുതിയബ്യഞ്ജനകാരണം ഭവേയ്യ, സദാപി ബ്യഞ്ജനദ്വയം തിട്ഠേയ്യ. ന പന തിട്ഠതി. തസ്മാ വേദിതബ്ബമേതം ന തസ്സ തം ബ്യഞ്ജനകാരണം. കമ്മസഹായം പന രാഗചിത്തമേവേത്ഥ കാരണം. യസ്മാ ചസ്സ ഏകമേവ ഇന്ദ്രിയം ഹോതി, തസ്മാ ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ സയമ്പി ഗബ്ഭം ഗണ്ഹാതി, പരമ്പി ഗണ്ഹാപേതി. പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ പരം ഗബ്ഭം ഗണ്ഹാപേതി, സയം പന ന ഗണ്ഹാതീതി.

    Yadi ca tesaṃ indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ bhaveyya, sadāpi byañjanadvayaṃ tiṭṭheyya. Na pana tiṭṭhati. Tasmā veditabbametaṃ na tassa taṃ byañjanakāraṇaṃ. Kammasahāyaṃ pana rāgacittamevettha kāraṇaṃ. Yasmā cassa ekameva indriyaṃ hoti, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako paraṃ gabbhaṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhātīti.

    ൬൩൪. ജീവിതിന്ദ്രിയനിദ്ദേസേ യം വത്തബ്ബം തം ഹേട്ഠാ അരൂപജീവിതിന്ദ്രിയേ വുത്തമേവ. കേവലഞ്ഹി തത്ഥ യോ തേസം അരൂപീനം ധമ്മാനന്തി വുത്തം, ഇധ രൂപജീവിതിന്ദ്രിയത്താ യോ തേസം രൂപീനം ധമ്മാനന്തി അയമേവ വിസേസോ. ലക്ഖണാദീനി പനസ്സ ഏവം വേദിതബ്ബാനി – സഹജാതരൂപാനുപാലനലക്ഖണം ജീവിതിന്ദ്രിയം, തേസം പവത്തനരസം, തേസം യേവ ഠപനപച്ചുപട്ഠാനം, യാപയിതബ്ബഭൂതപദട്ഠാനന്തി.

    634. Jīvitindriyaniddese yaṃ vattabbaṃ taṃ heṭṭhā arūpajīvitindriye vuttameva. Kevalañhi tattha yo tesaṃ arūpīnaṃ dhammānanti vuttaṃ, idha rūpajīvitindriyattā yo tesaṃ rūpīnaṃ dhammānanti ayameva viseso. Lakkhaṇādīni panassa evaṃ veditabbāni – sahajātarūpānupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaṃ yeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbabhūtapadaṭṭhānanti.

    ൬൩൫. കായവിഞ്ഞത്തിനിദ്ദേസേ കായവിഞ്ഞത്തീതി ഏത്ഥ താവ കായേന അത്തനോ ഭാവം വിഞ്ഞാപേന്താനം തിരച്ഛാനേഹിപി പുരിസാനം, പുരിസേഹി വാ തിരച്ഛാനാനമ്പി കായഗഹണാനുസാരേന ഗഹിതായ ഏതായ ഭാവോ വിഞ്ഞായതീതി ‘വിഞ്ഞത്തി’. സയം കായഗഹണാനുസാരേന വിഞ്ഞായതീതിപി ‘വിഞ്ഞത്തി’. ‘‘കായേന സംവരോ സാധൂ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൩൬൧) ആഗതോ ചോപനസങ്ഖാതോ കായോവ വിഞ്ഞത്തി ‘കായവിഞ്ഞത്തി’. കായവിപ്ഫന്ദനേന അധിപ്പായവിഞ്ഞാപനഹേതുത്താ, സയഞ്ച തഥാ വിഞ്ഞേയ്യത്താ കായേന വിഞ്ഞത്തീതിപി ‘കായവിഞ്ഞത്തി’.

    635. Kāyaviññattiniddese kāyaviññattīti ettha tāva kāyena attano bhāvaṃ viññāpentānaṃ tiracchānehipi purisānaṃ, purisehi vā tiracchānānampi kāyagahaṇānusārena gahitāya etāya bhāvo viññāyatīti ‘viññatti’. Sayaṃ kāyagahaṇānusārena viññāyatītipi ‘viññatti’. ‘‘Kāyena saṃvaro sādhū’’tiādīsu (dha. pa. 361) āgato copanasaṅkhāto kāyova viññatti ‘kāyaviññatti’. Kāyavipphandanena adhippāyaviññāpanahetuttā, sayañca tathā viññeyyattā kāyena viññattītipi ‘kāyaviññatti’.

    കുസലചിത്തസ്സ വാതിആദീസു അട്ഠഹി കാമാവചരേഹി അഭിഞ്ഞാചിത്തേന ചാതി നവഹി കുസലചിത്തേഹി കുസലചിത്തസ്സ വാ, ദ്വാദസഹിപി അകുസലചിത്തേഹി അകുസലചിത്തസ്സ വാ, അട്ഠഹി മഹാകിരിയേഹി ദ്വീഹി അഹേതുകകിരിയേഹി അഭിഞ്ഞാപ്പത്തേന ഏകേന രൂപാവചരകിരിയേനാതി ഏകാദസഹി കിരിയചിത്തേഹി അബ്യാകതചിത്തസ്സ വാ. ഇതോ അഞ്ഞാനി ഹി ചിത്താനി വിഞ്ഞത്തിം ന ജനേന്തി. സേക്ഖാസേക്ഖപുഥുജ്ജനാനം പന ഏത്തകേഹേവ ചിത്തേഹി വിഞ്ഞത്തി ഹോതീതി ഏതേസം കുസലാദീനം വസേന തീഹി പദേഹി ‘ഹേതുതോ’ ദസ്സിതാ.

    Kusalacittassa vātiādīsu aṭṭhahi kāmāvacarehi abhiññācittena cāti navahi kusalacittehi kusalacittassa vā, dvādasahipi akusalacittehi akusalacittassa vā, aṭṭhahi mahākiriyehi dvīhi ahetukakiriyehi abhiññāppattena ekena rūpāvacarakiriyenāti ekādasahi kiriyacittehi abyākatacittassa vā. Ito aññāni hi cittāni viññattiṃ na janenti. Sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ pana ettakeheva cittehi viññatti hotīti etesaṃ kusalādīnaṃ vasena tīhi padehi ‘hetuto’ dassitā.

    ഇദാനി ഛഹി പദേഹി ‘ഫലതോ’ ദസ്സേതും അഭിക്കമന്തസ്സ വാതിആദി വുത്തം. അഭിക്കമാദയോ ഹി വിഞ്ഞത്തിവസേന പവത്തത്താ വിഞ്ഞത്തിഫലം നാമ. തത്ഥ ‘അഭിക്കമന്തസ്സാ’തി പുരതോ കായം അഭിഹരന്തസ്സ. പടിക്കമന്തസ്സാതി പച്ഛതോ പച്ചാഹരന്തസ്സ. ആലോകേന്തസ്സാതി ഉജുകം പേക്ഖന്തസ്സ. വിലോകേന്തസ്സാതി ഇതോ ചിതോ ച പേക്ഖന്തസ്സ. സമിഞ്ജേന്തസ്സാതി സന്ധയോ സങ്കോചേന്തസ്സ. പസാരേന്തസ്സാതി സന്ധയോ പടിപണാമേന്തസ്സ.

    Idāni chahi padehi ‘phalato’ dassetuṃ abhikkamantassa vātiādi vuttaṃ. Abhikkamādayo hi viññattivasena pavattattā viññattiphalaṃ nāma. Tattha ‘abhikkamantassā’ti purato kāyaṃ abhiharantassa. Paṭikkamantassāti pacchato paccāharantassa. Ālokentassāti ujukaṃ pekkhantassa. Vilokentassāti ito cito ca pekkhantassa. Samiñjentassāti sandhayo saṅkocentassa. Pasārentassāti sandhayo paṭipaṇāmentassa.

    ഇദാനി ഛഹി പദേഹി ‘സഭാവതോ’ ദസ്സേതും കായസ്സ ഥമ്ഭനാതി ആദി വുത്തം. തത്ഥ ‘കായസ്സാ’തി സരീരസ്സ. കായം ഥമ്ഭേത്വാ ഥദ്ധം കരോതീതി ഥമ്ഭനാ. തമേവ ഉപസഗ്ഗേന വഡ്ഢേത്വാ സന്ഥമ്ഭനാതി ആഹ. ബലവതരാ വാ ഥമ്ഭനാ ‘സന്ഥമ്ഭനാ’. സന്ഥമ്ഭിതത്തന്തി സന്ഥമ്ഭിതഭാവോ. വിഞ്ഞാപനവസേന വിഞ്ഞത്തി. വിഞ്ഞാപനാതി വിഞ്ഞാപനാകാരോ. വിഞ്ഞാപിതഭാവോ വിഞ്ഞാപിതത്തം. സേസമേത്ഥ യം വത്തബ്ബം തം ഹേട്ഠാ ദ്വാരകഥായം വുത്തമേവ. തഥാ വചീവിഞ്ഞത്തിയം.

    Idāni chahi padehi ‘sabhāvato’ dassetuṃ kāyassa thambhanāti ādi vuttaṃ. Tattha ‘kāyassā’ti sarīrassa. Kāyaṃ thambhetvā thaddhaṃ karotīti thambhanā. Tameva upasaggena vaḍḍhetvā santhambhanāti āha. Balavatarā vā thambhanā ‘santhambhanā’. Santhambhitattanti santhambhitabhāvo. Viññāpanavasena viññatti. Viññāpanāti viññāpanākāro. Viññāpitabhāvo viññāpitattaṃ. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ taṃ heṭṭhā dvārakathāyaṃ vuttameva. Tathā vacīviññattiyaṃ.

    ൬൩൬. വചീവിഞ്ഞത്തീതിപദസ്സ പന നിദ്ദേസപദാനഞ്ച അത്ഥോ തത്ഥ ന വുത്തോ, സോ ഏവം വേദിതബ്ബോ – വാചായ അത്തനോ ഭാവം വിഞ്ഞാപേന്താനം തിരച്ഛാനേഹിപി പുരിസാനം, പുരിസേഹി വാ തിരച്ഛാനാനമ്പി , വചീഗഹണാനുസാരേന ഗഹിതായ ഏതായ ഭാവോ വിഞ്ഞായതീതി വിഞ്ഞത്തി. സയഞ്ച വചീഗഹണാനുസാരേന വിഞ്ഞായതീതിപി വിഞ്ഞത്തി. ‘‘സാധു വാചായ സംവരോ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൩൬൧) ആഗതാ ചോപനസങ്ഖാതാ വചീ ഏവ വിഞ്ഞത്തി ‘വചീവിഞ്ഞത്തി’. വചീഘോസേന അധിപ്പായവിഞ്ഞാപനഹേതുത്താ സയഞ്ച തഥാവിഞ്ഞേയ്യത്താ വാചായ വിഞ്ഞത്തീതിപി ‘വചീവിഞ്ഞത്തി’. വാചാ ഗിരാതിആദീസു വുച്ചതീതി ‘വാചാ’. ഗിരിയതീതി ‘ഗിരാ’. ബ്യപ്പഥോതി വാക്യഭേദോ. വാക്യഞ്ച തം പഥോ ച അത്ഥം ഞാതുകാമാനം ഞാപേതുകാമാനഞ്ചാതിപി ‘ബ്യപ്പഥോ’. ഉദീരിയതീതി ഉദീരണം. ഘുസ്സതീതി ഘോസോ. കരിയതീതി കമ്മം. ഘോസോവ കമ്മം ഘോസകമ്മം. നാനപ്പകാരേഹി കതോ ഘോസോതി അത്ഥോ. വചിയാ ഭേദോ വചീഭേദോ. സോ പന ‘ന ഭങ്ഗോ, പഭേദഗതാ വാചാ ഏവാ’തി ഞാപനത്ഥം വാചാ വചീഭേദോതി വുത്തം. ഇമേഹി സബ്ബേഹിപി പദേഹി ‘സദ്ദവാചാവ’ ദസ്സിതാ. ഇദാനി തായ വാചായ സദ്ധിം യോജേത്വാ ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥാനം വിഞ്ഞത്തിആദീനം പദാനം വസേന തീഹാകാരേഹി സഭാവതോ തം ദസ്സേതും യാ തായ വാചായ വിഞ്ഞത്തീതിആദി വുത്തം. തം ഹേട്ഠാ വുത്തനയത്താ ഉത്താനത്ഥമേവ.

    636. Vacīviññattītipadassa pana niddesapadānañca attho tattha na vutto, so evaṃ veditabbo – vācāya attano bhāvaṃ viññāpentānaṃ tiracchānehipi purisānaṃ, purisehi vā tiracchānānampi , vacīgahaṇānusārena gahitāya etāya bhāvo viññāyatīti viññatti. Sayañca vacīgahaṇānusārena viññāyatītipi viññatti. ‘‘Sādhu vācāya saṃvaro’’tiādīsu (dha. pa. 361) āgatā copanasaṅkhātā vacī eva viññatti ‘vacīviññatti’. Vacīghosena adhippāyaviññāpanahetuttā sayañca tathāviññeyyattā vācāya viññattītipi ‘vacīviññatti’. Vācā girātiādīsu vuccatīti ‘vācā’. Giriyatīti ‘girā’. Byappathoti vākyabhedo. Vākyañca taṃ patho ca atthaṃ ñātukāmānaṃ ñāpetukāmānañcātipi ‘byappatho’. Udīriyatīti udīraṇaṃ. Ghussatīti ghoso. Kariyatīti kammaṃ. Ghosova kammaṃ ghosakammaṃ. Nānappakārehi kato ghosoti attho. Vaciyā bhedo vacībhedo. So pana ‘na bhaṅgo, pabhedagatā vācā evā’ti ñāpanatthaṃ vācā vacībhedoti vuttaṃ. Imehi sabbehipi padehi ‘saddavācāva’ dassitā. Idāni tāya vācāya saddhiṃ yojetvā heṭṭhā vuttatthānaṃ viññattiādīnaṃ padānaṃ vasena tīhākārehi sabhāvato taṃ dassetuṃ yā tāya vācāya viññattītiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.

    ഇദാനി വിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപകചിത്തേസു അസമ്മോഹത്ഥം ദ്വത്തിംസ ഛബ്ബീസ ഏകൂനവീസതി സോളസ പച്ഛിമാനീതി ഇദം പകിണ്ണകം വേദിതബ്ബം – ദ്വത്തിംസ ചിത്താനി ഹി രൂപം സമുട്ഠാപേന്തി, ഇരിയാപഥമ്പി ഉപത്ഥമ്ഭേന്തി, ദുവിധമ്പി വിഞ്ഞത്തിം ജനേന്തി. ഛബ്ബീസതി വിഞ്ഞത്തിമേവ ന ജനേന്തി, ഇതരദ്വയം കരോന്തി. ഏകൂനവീസതി രൂപമേവ സമുട്ഠാപേന്തി, ഇതരദ്വയം ന കരോന്തി. സോളസ ഇമേസു തീസു ഏകമ്പി ന കരോന്തി.

    Idāni viññattisamuṭṭhāpakacittesu asammohatthaṃ dvattiṃsa chabbīsa ekūnavīsati soḷasa pacchimānīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – dvattiṃsa cittāni hi rūpaṃ samuṭṭhāpenti, iriyāpathampi upatthambhenti, duvidhampi viññattiṃ janenti. Chabbīsati viññattimeva na janenti, itaradvayaṃ karonti. Ekūnavīsati rūpameva samuṭṭhāpenti, itaradvayaṃ na karonti. Soḷasa imesu tīsu ekampi na karonti.

    തത്ഥ ദ്വത്തിംസാതി ഹേട്ഠാ വുത്താനേവ കാമാവചരതോ അട്ഠ കുസലാനി, ദ്വാദസ അകുസലാനി, കിരിയതോ ദസ ചിത്താനി, സേക്ഖപുഥുജ്ജനാനം അഭിഞ്ഞാചിത്തം, ഖീണാസവാനം അഭിഞ്ഞാചിത്തന്തി. ഛബ്ബീസാതി രൂപാവചരതോ പഞ്ച കുസലാനി, പഞ്ച കിരിയാനി, അരൂപാവചരതോ ചത്താരി കുസലാനി, ചത്താരി കിരിയാനി, ചത്താരി മഗ്ഗചിത്താനി, ചത്താരി ഫലചിത്താനീതി. ഏകൂനവീസതീതി കാമാവചരകുസലവിപാകതോ ഏകാദസ, അകുസലവിപാകതോ ദ്വേ , കിരിയതോ കിരിയമനോധാതു, രൂപാവചരതോ പഞ്ച വിപാകചിത്താനീതി. സോളസാതി ദ്വേ പഞ്ചവിഞ്ഞാണാനി, സബ്ബസത്താനം പടിസന്ധിചിത്തം, ഖീണാസവാനം ചുതിചിത്തം, അരൂപേ ചത്താരി വിപാകചിത്താനീതി. ഇമാനി സോളസ രൂപിരിയാപഥവിഞ്ഞത്തീസു ഏകമ്പി ന കരോന്തി. അഞ്ഞാനിപി ബഹൂനി അരൂപേ ഉപ്പന്നാനി അനോകാസഗതത്താ രൂപം ന സമുട്ഠാപേന്തി. ന താനേവ, കായവചീവിഞ്ഞത്തിയോപി.

    Tattha dvattiṃsāti heṭṭhā vuttāneva kāmāvacarato aṭṭha kusalāni, dvādasa akusalāni, kiriyato dasa cittāni, sekkhaputhujjanānaṃ abhiññācittaṃ, khīṇāsavānaṃ abhiññācittanti. Chabbīsāti rūpāvacarato pañca kusalāni, pañca kiriyāni, arūpāvacarato cattāri kusalāni, cattāri kiriyāni, cattāri maggacittāni, cattāri phalacittānīti. Ekūnavīsatīti kāmāvacarakusalavipākato ekādasa, akusalavipākato dve , kiriyato kiriyamanodhātu, rūpāvacarato pañca vipākacittānīti. Soḷasāti dve pañcaviññāṇāni, sabbasattānaṃ paṭisandhicittaṃ, khīṇāsavānaṃ cuticittaṃ, arūpe cattāri vipākacittānīti. Imāni soḷasa rūpiriyāpathaviññattīsu ekampi na karonti. Aññānipi bahūni arūpe uppannāni anokāsagatattā rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Na tāneva, kāyavacīviññattiyopi.

    ൬൩൭. ആകാസധാതുനിദ്ദേസേ ന കസ്സതി, ന നികസ്സതി, കസിതും വാ ഛിന്ദിതും വാ ഭിന്ദിതും വാ ന സക്കാതി ആകാസോ. ആകാസോവ ആകാസഗതം , ഖേളഗതാദി വിയ. ആകാസോതി വാ ഗതന്തി ‘ആകാസഗതം’. ന ഹഞ്ഞതീതി അഘം, അഘട്ടനീയന്തി അത്ഥോ. അഘമേവ അഘഗതം. ഛിദ്ദട്ഠേന വിവരോ. വിവരോവ വിവരഗതം. അസമ്ഫുട്ഠം ചതൂഹി മഹാഭൂതേഹീതി ഏതേഹി അസമ്ഫുട്ഠം നിജ്ജടാകാസംവ കഥിതം. ലക്ഖണാദിതോ പന രൂപപരിച്ഛേദലക്ഖണാ ആകാസധാതു, രൂപപരിയന്തപ്പകാസനരസാ, രൂപമരിയാദപച്ചുപട്ഠാനാ അസമ്ഫുട്ഠഭാവഛിദ്ദവിവരഭാവപച്ചുപട്ഠാനാ വാ, പരിച്ഛിന്നരൂപപദട്ഠാനാ, യായ പരിച്ഛിന്നേസു രൂപേസു ‘ഇദമിതോ ഉദ്ധം അധോ തിരിയ’ന്തി ച ഹോതി.

    637. Ākāsadhātuniddese na kassati, na nikassati, kasituṃ vā chindituṃ vā bhindituṃ vā na sakkāti ākāso. Ākāsova ākāsagataṃ, kheḷagatādi viya. Ākāsoti vā gatanti ‘ākāsagataṃ’. Na haññatīti aghaṃ, aghaṭṭanīyanti attho. Aghameva aghagataṃ. Chiddaṭṭhena vivaro. Vivarova vivaragataṃ. Asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehīti etehi asamphuṭṭhaṃ nijjaṭākāsaṃva kathitaṃ. Lakkhaṇādito pana rūpaparicchedalakkhaṇā ākāsadhātu, rūpapariyantappakāsanarasā, rūpamariyādapaccupaṭṭhānā asamphuṭṭhabhāvachiddavivarabhāvapaccupaṭṭhānā vā, paricchinnarūpapadaṭṭhānā, yāya paricchinnesu rūpesu ‘idamito uddhaṃ adho tiriya’nti ca hoti.

    ൬൩൮. ഇതോ പരേ രൂപസ്സലഹുതാദീനം നിദ്ദേസാ ചിത്തസ്സലഹുതാദീസു വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാ. ലക്ഖണാദിതോ പനേത്ഥ അദന്ധതാലക്ഖണാ രൂപസ്സ ലഹുതാ, രൂപാനം ഗരുഭാവവിനോദനരസാ, ലഹുപരിവത്തിതാപച്ചുപട്ഠാനാ, ലഹുരൂപപദട്ഠാനാ. അഥദ്ധതാലക്ഖണാ രൂപസ്സ മുദുതാ, രൂപാനം ഥദ്ധഭാവവിനോദനരസാ, സബ്ബകിരിയാസു അവിരോധിതാപച്ചുപട്ഠാനാ, മുദുരൂപപദട്ഠാനാ. സരീരകിരിയാനുകൂലകമ്മഞ്ഞഭാവലക്ഖണാ രൂപസ്സ കമ്മഞ്ഞതാ, അകമ്മഞ്ഞതാവിനോദനരസാ, അദുബ്ബലഭാവപച്ചുപട്ഠാനാ, കമ്മഞ്ഞരൂപപദട്ഠാനാ.

    638. Ito pare rūpassalahutādīnaṃ niddesā cittassalahutādīsu vuttanayeneva veditabbā. Lakkhaṇādito panettha adandhatālakkhaṇā rūpassa lahutā, rūpānaṃ garubhāvavinodanarasā, lahuparivattitāpaccupaṭṭhānā, lahurūpapadaṭṭhānā. Athaddhatālakkhaṇā rūpassa mudutā, rūpānaṃ thaddhabhāvavinodanarasā, sabbakiriyāsu avirodhitāpaccupaṭṭhānā, mudurūpapadaṭṭhānā. Sarīrakiriyānukūlakammaññabhāvalakkhaṇā rūpassa kammaññatā, akammaññatāvinodanarasā, adubbalabhāvapaccupaṭṭhānā, kammaññarūpapadaṭṭhānā.

    ഏതാ പന തിസ്സോ ന അഞ്ഞമഞ്ഞം വിജഹന്തി. ഏവം സന്തേപി യോ അരോഗിനോ വിയ രൂപാനം ലഹുഭാവോ, അദന്ധതാലഹുപരിവത്തിപ്പകാരോ, രൂപദന്ധത്തകരധാതുക്ഖോഭപടിപക്ഖപച്ചയസമുട്ഠാനോ, സോ രൂപവികാരോ ‘രൂപസ്സലഹുതാ’. യോ സുപരിമദ്ദിതചമ്മസ്സേവ രൂപാനം മുദുഭാവോ സബ്ബകിരിയാവിസേസേസു സരസവത്തനഭാവോ വസവത്തനഭാവമദ്ദവപ്പകാരോ രൂപഥദ്ധത്തകരധാതുക്ഖോഭപടിപക്ഖപച്ചയസമുട്ഠാനോ , സോ രൂപവികാരോ ‘രൂപസ്സ മുദുതാ’. യോ പന സുധന്തസുവണ്ണസ്സേവ രൂപാനം കമ്മഞ്ഞഭാവോ സരീരകിരിയാനുകൂലഭാവപ്പകാരോ സരീരകിരിയാനം അനനുകൂലകരധാതുക്ഖോഭപടിപക്ഖപച്ചയസമുട്ഠാനോ, സോ രൂപവികാരോ ‘രൂപസ്സ കമ്മഞ്ഞതാ’തി. ഏവമേതാസം വിസേസോ വേദിതബ്ബോ.

    Etā pana tisso na aññamaññaṃ vijahanti. Evaṃ santepi yo arogino viya rūpānaṃ lahubhāvo, adandhatālahuparivattippakāro, rūpadandhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro ‘rūpassalahutā’. Yo suparimadditacammasseva rūpānaṃ mudubhāvo sabbakiriyāvisesesu sarasavattanabhāvo vasavattanabhāvamaddavappakāro rūpathaddhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno , so rūpavikāro ‘rūpassa mudutā’. Yo pana sudhantasuvaṇṇasseva rūpānaṃ kammaññabhāvo sarīrakiriyānukūlabhāvappakāro sarīrakiriyānaṃ ananukūlakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro ‘rūpassa kammaññatā’ti. Evametāsaṃ viseso veditabbo.

    ഏതാ പന തിസ്സോപി കമ്മം കാതും ന സക്കോതി, ആഹാരാദയോവ കരോന്തി. തഥാ ഹി യോഗിനോ ‘അജ്ജ അമ്ഹേഹി ഭോജനസപ്പായം ലദ്ധം, കായോ നോ ലഹു മുദു കമ്മഞ്ഞോ’തി വദന്തി. ‘അജ്ജ ഉതുസപ്പായം ലദ്ധം, അജ്ജ അമ്ഹാകം ചിത്തം ഏകഗ്ഗം, കായോ നോ ലഹു മുദു കമ്മഞ്ഞോ’തി വദന്തീതി.

    Etā pana tissopi kammaṃ kātuṃ na sakkoti, āhārādayova karonti. Tathā hi yogino ‘ajja amhehi bhojanasappāyaṃ laddhaṃ, kāyo no lahu mudu kammañño’ti vadanti. ‘Ajja utusappāyaṃ laddhaṃ, ajja amhākaṃ cittaṃ ekaggaṃ, kāyo no lahu mudu kammañño’ti vadantīti.

    ൬൪൧. ഉപചയസന്തതിനിദ്ദേസേസു ആയതനാനന്തി അഡ്ഢേകാദസന്നം രൂപായതനാനം. ആചയോതി നിബ്ബത്തി. സോ രൂപസ്സ ഉപചയോതി യോ ആയതനാനം ആചയോ പുനപ്പുനം നിബ്ബത്തമാനാനം, സോവ രൂപസ്സ ഉപചയോ നാമ ഹോതി; വഡ്ഢീതി അത്ഥോ. യോ രൂപസ്സ ഉപചയോ സാ രൂപസ്സ സന്തതീതി യാ ഏവം ഉപചിതാനം രൂപാനം വഡ്ഢി, തതോ ഉത്തരിതരം പവത്തികാലേ സാ രൂപസ്സ സന്തതി നാമ ഹോതി; പവത്തീതി അത്ഥോ. നദിതീരേ ഖതകൂപസ്മിഞ്ഹി ഉദകുഗ്ഗമനകാലോ വിയ ആചയോ, നിബ്ബത്തി; പരിപുണ്ണകാലോ വിയ ഉപചയോ, വഡ്ഢി; അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ ഗമനകാലോ വിയ സന്തതി, പവത്തീതി വേദിതബ്ബാ.

    641. Upacayasantatiniddesesu āyatanānanti aḍḍhekādasannaṃ rūpāyatanānaṃ. Ācayoti nibbatti. So rūpassa upacayoti yo āyatanānaṃ ācayo punappunaṃ nibbattamānānaṃ, sova rūpassa upacayo nāma hoti; vaḍḍhīti attho. Yo rūpassa upacayo sā rūpassa santatīti yā evaṃ upacitānaṃ rūpānaṃ vaḍḍhi, tato uttaritaraṃ pavattikāle sā rūpassa santati nāma hoti; pavattīti attho. Naditīre khatakūpasmiñhi udakuggamanakālo viya ācayo, nibbatti; paripuṇṇakālo viya upacayo, vaḍḍhi; ajjhottharitvā gamanakālo viya santati, pavattīti veditabbā.

    ഏവം കിം കഥിതം ഹോതീതി? ആയതനേന ഹി ആചയോ കഥിതോ, ആചയേന ആയതനം കഥിതം. ആചയോവ കഥിതോ ആയതനമേവ കഥിതം. ഏവമ്പി കിം കഥിതം ഹോതീതി? ചതുസന്തതിരൂപാനം ആചയോ ഉപചയോ നിബ്ബത്തി വഡ്ഢി കഥിതാ. അത്ഥതോ ഹി ഉഭയമ്പേതം ജാതിരൂപസ്സേവ അധിവചനം. ആകാരനാനത്തേന പന വേനേയ്യവസേന ച ഉപചയോ സന്തതീതി ഉദ്ദേസദേസനം കത്വാ യസ്മാ ഏത്ഥ അത്ഥതോ നാനത്തം നത്ഥി, തസ്മാ നിദ്ദേസേ ‘‘യോ ആയതനാനം ആചയോ സോ രൂപസ്സ ഉപചയോ, യോ രൂപസ്സ ഉപചയോ സാ രൂപസ്സ സന്തതീ’’തി വുത്തം.

    Evaṃ kiṃ kathitaṃ hotīti? Āyatanena hi ācayo kathito, ācayena āyatanaṃ kathitaṃ. Ācayova kathito āyatanameva kathitaṃ. Evampi kiṃ kathitaṃ hotīti? Catusantatirūpānaṃ ācayo upacayo nibbatti vaḍḍhi kathitā. Atthato hi ubhayampetaṃ jātirūpasseva adhivacanaṃ. Ākāranānattena pana veneyyavasena ca upacayo santatīti uddesadesanaṃ katvā yasmā ettha atthato nānattaṃ natthi, tasmā niddese ‘‘yo āyatanānaṃ ācayo so rūpassa upacayo, yo rūpassa upacayo sā rūpassa santatī’’ti vuttaṃ.

    യസ്മാ ച ഉഭയമ്പേതം ജാതിരൂപസ്സേവ അധിവചനം തസ്മാ ഏത്ഥ ആചയലക്ഖണോ രൂപസ്സ ഉപചയോ, പുബ്ബന്തതോ രൂപാനം ഉമ്മുജ്ജാപനരസോ, നിയ്യാതനപച്ചുപട്ഠാനോ പരിപുണ്ണഭാവപച്ചുപട്ഠാനോ വാ, ഉപചിതരൂപപദട്ഠാനോ. പവത്തിലക്ഖണാ രൂപസ്സ സന്തതി, അനുപ്പബന്ധരസാ, അനുപച്ഛേദപച്ചുപട്ഠാനാ, അനുപ്പബന്ധരൂപപദട്ഠാനാതി വേദിതബ്ബാ.

    Yasmā ca ubhayampetaṃ jātirūpasseva adhivacanaṃ tasmā ettha ācayalakkhaṇo rūpassa upacayo, pubbantato rūpānaṃ ummujjāpanaraso, niyyātanapaccupaṭṭhāno paripuṇṇabhāvapaccupaṭṭhāno vā, upacitarūpapadaṭṭhāno. Pavattilakkhaṇā rūpassa santati, anuppabandharasā, anupacchedapaccupaṭṭhānā, anuppabandharūpapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ൬൪൩. ജരതാനിദ്ദേസേ ജീരണകവസേന ജരാ; അയമേത്ഥ സഭാവനിദ്ദേസോ . ജീരണാകാരോ ജീരണതാ. ഖണ്ഡിച്ചന്തി ആദയോ തയോ കാലാതിക്കമേ കിച്ചനിദ്ദേസാ. പച്ഛിമാ ദ്വേ പകതിനിദ്ദേസാ. അയഞ്ഹി ‘ജരാ’തി ഇമിനാ പദേന സഭാവതോ ദീപിതാ; തേനസ്സായം സഭാവനിദ്ദേസോ. ‘ജീരണതാ’തി ഇമിനാ ആകാരതോ; തേനസ്സായം ആകാരനിദ്ദേസോ. ഖണ്ഡിച്ചന്തി ഇമിനാ കാലാതിക്കമേ ദന്തനഖാനം ഖണ്ഡിതഭാവകരണകിച്ചതോ. പാലിച്ചന്തി ഇമിനാ കേസലോമാനം പലിതഭാവകരണകിച്ചതോ. വലിത്തചതാതി ഇമിനാ മംസം മിലാപേത്വാ തചേ വലിഭാവകരണകിച്ചതോ ദീപിതാ. തേനസ്സാ ഇമേ ‘ഖണ്ഡിച്ച’ന്തിആദയോ തയോ കാലാതിക്കമേ കിച്ചനിദ്ദേസാ. തേഹി ഇമേസം വികാരാനം ദസ്സനവസേന പാകടീഭൂതാ പാകടജരാ ദസ്സിതാ. യഥേവ ഹി ഉദകസ്സ വാ അഗ്ഗിനോ വാ തിണരുക്ഖാദീനം സംഭഗ്ഗപലിഭഗ്ഗതായ വാ ഝാമതായ വാ ഗതമഗ്ഗോ പാകടോ ഹോതി, ന ച സോ ഗതമഗ്ഗോ താനേവ ഉദകാദീനി, ഏവമേവ ജരായ ദന്താദീസു ഖണ്ഡിച്ചാദിവസേന ഗതമഗ്ഗോ പാകടോ, ചക്ഖും ഉമ്മീലേത്വാപി ഗയ്ഹതി, ന ച ഖണ്ഡിച്ചാദീനേവ ജരാ. ന ഹി ജരാ ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാ ഹോതി.

    643. Jaratāniddese jīraṇakavasena jarā; ayamettha sabhāvaniddeso . Jīraṇākāro jīraṇatā. Khaṇḍiccanti ādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi ‘jarā’ti iminā padena sabhāvato dīpitā; tenassāyaṃ sabhāvaniddeso. ‘Jīraṇatā’ti iminā ākārato; tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valibhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime ‘khaṇḍicca’ntiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃbhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati, na ca khaṇḍiccādīneva jarā. Na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.

    ആയുനോ സംഹാനി ഇന്ദ്രിയാനം പരിപാകോതി ഇമേഹി പന പദേഹി കാലാതിക്കമേയേവ അഭിബ്യത്തായ ആയുക്ഖയചക്ഖാദിഇന്ദ്രിയപരിപാകസഞ്ഞിതായ പകതിയാ ദീപിതാ. തേനസ്സിമേ പച്ഛിമാ ദ്വേ പകതിനിദ്ദേസാതി വേദിതബ്ബാ. തത്ഥ യസ്മാ ജരം പത്തസ്സ ആയു ഹായതി, തസ്മാ ജരാ ‘ആയുനോ സംഹാനീ’തി ഫലൂപചാരേന വുത്താ. യസ്മാ ച ദഹരകാലേ സുപ്പസന്നാനി, സുഖുമമ്പി അത്തനോ വിസയം സുഖേനേവ ഗണ്ഹനസമത്ഥാനി ചക്ഖാദീനി ഇന്ദ്രിയാനി ജരം പത്തസ്സ പരിപക്കാനി ആലുളിതാനി അവിസദാനി, ഓളാരികമ്പി അത്തനോ വിസയം ഗഹേതും അസമത്ഥാനി ഹോന്തി, തസ്മാ ‘ഇന്ദ്രിയാനം പരിപാകോ’തിപി ഫലൂപചാരേനേവ വുത്താ.

    Āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaññitāya pakatiyā dīpitā. Tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘āyuno saṃhānī’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā ca daharakāle suppasannāni, sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni, oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘indriyānaṃ paripāko’tipi phalūpacāreneva vuttā.

    സാ പനായം ഏവം നിദ്ദിട്ഠാ സബ്ബാപി ജരാ പാകടാ പടിച്ഛന്നാതി ദുവിധാ ഹോതി. തത്ഥ ദന്താദീസു ഖണ്ഡഭാവാദിദസ്സനതോ രൂപധമ്മേസു ജരാ പാകടജരാ നാമ . അരൂപധമ്മേസു പന ജരാ താദിസസ്സ വികാരസ്സ അദസ്സനതോ പടിച്ഛന്നജരാ നാമ. പുന അവീചി സവീചീതി ഏവമ്പി ദുവിധാ ഹോതി. തത്ഥ മണികനകരജതപവാളചന്ദിമസൂരിയാദീനം വിയ, മന്ദദസകാദീസു പാണീനം വിയ ച, പുപ്ഫഫലപല്ലവാദീസു ച അപാണീനം വിയ, അന്തരന്തരാ വണ്ണവിസേസാദീനം ദുവിഞ്ഞേയ്യത്താ ജരാ അവീചിജരാ നാമ; നിരന്തരജരാതി അത്ഥോ. തതോ അഞ്ഞേസു പന യഥാവുത്തേസു അന്തരന്തരാ വണ്ണവിസേസാദീനം സുവിഞ്ഞേയ്യത്താ ജരാ സവീചിജരാ നാമാതി വേദിതബ്ബാ.

    Sā panāyaṃ evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍabhāvādidassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma . Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma. Puna avīci savīcīti evampi duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandimasūriyādīnaṃ viya, mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca, pupphaphalapallavādīsu ca apāṇīnaṃ viya, antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ duviññeyyattā jarā avīcijarā nāma; nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāmāti veditabbā.

    ലക്ഖണാദിതോപി രൂപപരിപാകലക്ഖണാ രൂപസ്സ ജരതാ, ഉപനയനരസാ, സഭാവാനപഗമേപി നവഭാവാപഗമപച്ചുപട്ഠാനാ, വീഹിപുരാണഭാവോ വിയ പരിപച്ചമാനരൂപപദട്ഠാനാതി വേദിതബ്ബാ.

    Lakkhaṇāditopi rūpaparipākalakkhaṇā rūpassa jaratā, upanayanarasā, sabhāvānapagamepi navabhāvāpagamapaccupaṭṭhānā, vīhipurāṇabhāvo viya paripaccamānarūpapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ൬൪൪. അനിച്ചതാനിദ്ദേസേ ഖയഗമനവസേന ഖയോ, വയഗമനവസേന വയോ, ഭിജ്ജനവസേന ഭേദോ. അഥ വാ, യസ്മാ തം പത്വാ രൂപം ഖീയതി, വേതി, ഭിജ്ജതി ച, തസ്മാ ഖീയതി ഏതസ്മിന്തി ‘ഖയോ’, വേതി ഏതസ്മിന്തി ‘വയോ’, ഭിജ്ജതി ഏതസ്മിന്തി ‘ഭേദോ’. ഉപസഗ്ഗവസേന പദം വഡ്ഢേത്വാ ഭേദോവ പരിഭേദോ. ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന, ന നിച്ചന്തി അനിച്ചം. തസ്സ ഭാവോ അനിച്ചതാ . അന്തരധായതി ഏത്ഥാതി അന്തരധാനം. മരണഞ്ഹി പത്വാ രൂപം അന്തരധായതി, അദസ്സനം ഗച്ഛതി. ന കേവലഞ്ച രൂപമേവ, സബ്ബേപി പഞ്ചക്ഖന്ധാ. തസ്മാ പഞ്ചന്നമ്പി ഖന്ധാനം അനിച്ചതായ ഇദമേവ ലക്ഖണന്തി വേദിതബ്ബം. ലക്ഖണാദിതോ പന പരിഭേദലക്ഖണാ രൂപസ്സ അനിച്ചതാ, സംസീദനരസാ, ഖയവയപച്ചുപട്ഠാനാ, പരിഭിജ്ജമാനരൂപപദട്ഠാനാതി വേദിതബ്ബാ.

    644. Aniccatāniddese khayagamanavasena khayo, vayagamanavasena vayo, bhijjanavasena bhedo. Atha vā, yasmā taṃ patvā rūpaṃ khīyati, veti, bhijjati ca, tasmā khīyati etasminti ‘khayo’, veti etasminti ‘vayo’, bhijjati etasminti ‘bhedo’. Upasaggavasena padaṃ vaḍḍhetvā bhedova paribhedo. Hutvā abhāvaṭṭhena, na niccanti aniccaṃ. Tassa bhāvo aniccatā. Antaradhāyati etthāti antaradhānaṃ. Maraṇañhi patvā rūpaṃ antaradhāyati, adassanaṃ gacchati. Na kevalañca rūpameva, sabbepi pañcakkhandhā. Tasmā pañcannampi khandhānaṃ aniccatāya idameva lakkhaṇanti veditabbaṃ. Lakkhaṇādito pana paribhedalakkhaṇā rūpassa aniccatā, saṃsīdanarasā, khayavayapaccupaṭṭhānā, paribhijjamānarūpapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ഹേട്ഠാ ജാതി ഗഹിതാ ജരാ ഗഹിതാ, ഇമസ്മിം ഠാനേ മരണം ഗഹിതം. ഇമേ തയോ ധമ്മാ ഇമേസം സത്താനം ഉക്ഖിത്താസികപച്ചാമിത്തസദിസാ. യഥാ ഹി പുരിസസ്സ തയോ പച്ചാമിത്താ ഓതാരം ഗവേസമാനാ വിചരേയ്യും. തേസു ഏകോ ഏവം വദേയ്യ – ‘ഏതം നീഹരിത്വാ അടവിപവേസനം മയ്ഹം ഭാരോ ഹോതൂ’തി. ദുതിയോ ‘അടവിഗതകാലേ പോഥേത്വാ പഥവിയം പാതനം മയ്ഹം ഭാരോ’തി. തതിയോ ‘പഥവിഗതകാലതോ പട്ഠായ അസിനാ സീസച്ഛേദനം മയ്ഹം ഭാരോ’തി. ഏവരൂപാ ഇമേ ജാതി ആദയോ. നീഹരിത്വാ അടവിപവേസനപച്ചാമിത്തസദിസാ ഹേത്ഥ ജാതി, തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ നിബ്ബത്താപനതോ. അടവിഗതം പോഥേത്വാ പഥവിയം പാതനപച്ചാമിത്തസദിസാ ജരാ , നിബ്ബത്തക്ഖന്ധാനം ദുബ്ബലപരാധീനമഞ്ചപരായണഭാവകരണതോ. പഥവിഗതസ്സ അസിനാ സീസച്ഛേദകപച്ചാമിത്തസദിസം മരണം, ജരാപ്പത്താനം ഖന്ധാനം ജീവിതക്ഖയപാപനതോതി.

    Heṭṭhā jāti gahitā jarā gahitā, imasmiṃ ṭhāne maraṇaṃ gahitaṃ. Ime tayo dhammā imesaṃ sattānaṃ ukkhittāsikapaccāmittasadisā. Yathā hi purisassa tayo paccāmittā otāraṃ gavesamānā vicareyyuṃ. Tesu eko evaṃ vadeyya – ‘etaṃ nīharitvā aṭavipavesanaṃ mayhaṃ bhāro hotū’ti. Dutiyo ‘aṭavigatakāle pothetvā pathaviyaṃ pātanaṃ mayhaṃ bhāro’ti. Tatiyo ‘pathavigatakālato paṭṭhāya asinā sīsacchedanaṃ mayhaṃ bhāro’ti. Evarūpā ime jāti ādayo. Nīharitvā aṭavipavesanapaccāmittasadisā hettha jāti, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne nibbattāpanato. Aṭavigataṃ pothetvā pathaviyaṃ pātanapaccāmittasadisā jarā , nibbattakkhandhānaṃ dubbalaparādhīnamañcaparāyaṇabhāvakaraṇato. Pathavigatassa asinā sīsacchedakapaccāmittasadisaṃ maraṇaṃ, jarāppattānaṃ khandhānaṃ jīvitakkhayapāpanatoti.

    ൬൪൫. കബളീകാരാഹാരനിദ്ദേസേ കബളം കരീയതീതി കബളീകാരോ. ആഹരീയതീതി ആഹാരോ. കബളം കത്വാ അജ്ഝോഹരീയതീതി അത്ഥോ. രൂപം വാ ആഹരതീതിപി ‘ആഹാരോ’. ഏവം വത്ഥുവസേന നാമം ഉദ്ധരിത്വാ പുന വത്ഥുവസേനേവേതം പഭേദതോ ദസ്സേതും ഓദനോ കുമ്മാസോതിആദി വുത്തം. ഓദനാദീനി ഹി ഫാണിതപരിയന്താനി ദ്വാദസ ഇധാധിപ്പേതസ്സ ആഹാരസ്സ വത്ഥൂനി. പാളിയം അനാഗതാനി മൂലഫലാദീനി യേവാപനകം പവിട്ഠാനി.

    645. Kabaḷīkārāhāraniddese kabaḷaṃ karīyatīti kabaḷīkāro. Āharīyatīti āhāro. Kabaḷaṃ katvā ajjhoharīyatīti attho. Rūpaṃ vā āharatītipi ‘āhāro’. Evaṃ vatthuvasena nāmaṃ uddharitvā puna vatthuvasenevetaṃ pabhedato dassetuṃ odano kummāsotiādi vuttaṃ. Odanādīni hi phāṇitapariyantāni dvādasa idhādhippetassa āhārassa vatthūni. Pāḷiyaṃ anāgatāni mūlaphalādīni yevāpanakaṃ paviṭṭhāni.

    ഇദാനി താനി മൂലഫലാദീനി കത്തബ്ബതോ ദസ്സേതും യമ്ഹി യമ്ഹി ജനപദേതിആദിമാഹ. തത്ഥ മുഖേന അസിതബ്ബം ഭുഞ്ജിതബ്ബന്തി മുഖാസിയം. ദന്തേഹി വിഖാദിതബ്ബന്തി ദന്തവിഖാദനം. ഗലേന അജ്ഝോഹരിതബ്ബന്തി ഗലജ്ഝോഹരണീയം. ഇദാനി തം കിച്ചവസേന ദസ്സേതും കുച്ഛിവിത്ഥമ്ഭനന്തി ആഹ. തഞ്ഹി മൂലഫലാദി ഓദനകുമ്മാസാദി വാ അജ്ഝോഹടം കുച്ഛിം വിത്ഥമ്ഭേതി. ഇദമസ്സ കിച്ചം. യായ ഓജായ സത്താ യാപേന്തീതി ഹേട്ഠാ സബ്ബപദേഹി സവത്ഥുകം ആഹാരം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി നിബ്ബട്ടിതഓജമേവ ദസ്സേതും ഇദം വുത്തം.

    Idāni tāni mūlaphalādīni kattabbato dassetuṃ yamhi yamhi janapadetiādimāha. Tattha mukhena asitabbaṃ bhuñjitabbanti mukhāsiyaṃ. Dantehi vikhāditabbanti dantavikhādanaṃ. Galena ajjhoharitabbanti galajjhoharaṇīyaṃ. Idāni taṃ kiccavasena dassetuṃ kucchivitthambhananti āha. Tañhi mūlaphalādi odanakummāsādi vā ajjhohaṭaṃ kucchiṃ vitthambheti. Idamassa kiccaṃ. Yāya ojāya sattā yāpentīti heṭṭhā sabbapadehi savatthukaṃ āhāraṃ dassetvā idāni nibbaṭṭitaojameva dassetuṃ idaṃ vuttaṃ.

    കിം പനേത്ഥ വത്ഥുസ്സ കിച്ചം? കിം ഓജായ? പരിസ്സയഹരണപാലനാനി. വത്ഥുഹി പരിസ്സയം ഹരതി പാലേതും ന സക്കോതി, ഓജാ പാലേതി പരിസ്സയം ഹരിതും ന സക്കോതി. ദ്വേപി ഏകതോ ഹുത്വാ പാലേതുമ്പി സക്കോന്തി പരിസ്സയമ്പി ഹരിതും. കോ പനേസ പരിസ്സയോ നാമ? കമ്മജതേജോ. അന്തോകുച്ഛിയഞ്ഹി ഓദനാദിവത്ഥുസ്മിം അസതി, കമ്മജതേജോ ഉട്ഠഹിത്വാ ഉദരപടലം ഗണ്ഹാതി, ‘ഛാതോമ്ഹി, ആഹാരം മേ ദേഥാ’തി വദാപേതി. ഭുത്തകാലേ ഉദരപടലം മുഞ്ചിത്വാ വത്ഥും ഗണ്ഹാതി. അഥ സത്തോ ഏകഗ്ഗോ ഹോതി.

    Kiṃ panettha vatthussa kiccaṃ? Kiṃ ojāya? Parissayaharaṇapālanāni. Vatthuhi parissayaṃ harati pāletuṃ na sakkoti, ojā pāleti parissayaṃ harituṃ na sakkoti. Dvepi ekato hutvā pāletumpi sakkonti parissayampi harituṃ. Ko panesa parissayo nāma? Kammajatejo. Antokucchiyañhi odanādivatthusmiṃ asati, kammajatejo uṭṭhahitvā udarapaṭalaṃ gaṇhāti, ‘chātomhi, āhāraṃ me dethā’ti vadāpeti. Bhuttakāle udarapaṭalaṃ muñcitvā vatthuṃ gaṇhāti. Atha satto ekaggo hoti.

    യഥാ ഹി ഛായാരക്ഖസോ ഛായം പവിട്ഠം ഗഹേത്വാ ദേവസങ്ഖലികായ ബന്ധിത്വാ അത്തനോ ഭവനേ മോദന്തോ ഛാതകാലേ ആഗന്ത്വാ സീസേ ഡംസതി. സോ ഡട്ഠത്താ വിരവതി. തം വിരവം സുത്വാ ‘ദുക്ഖപ്പത്തോ ഏത്ഥ അത്ഥീ’തി തതോ തതോ മനുസ്സാ ആഗച്ഛന്തി. സോ ആഗതാഗതേ ഗഹേത്വാ ഖാദിത്വാ ഭവനേ മോദതി. ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബം. ഛായാരക്ഖസോ വിയ ഹി കമ്മജതേജോ, ദേവസങ്ഖലികായ ബന്ധിത്വാ ഠപിതസത്തോ വിയ ഉദരപടലം, പുന ആഗതമനുസ്സാ വിയ ഓദനാദിവത്ഥു, ഓതരിത്വാ സീസേ ഡംസനം വിയ കമ്മജതേജസ്സ വത്ഥുതോ മുത്തസ്സ ഉദരപടലഗ്ഗഹണം, ഡട്ഠസ്സ വിരവനകാലോ വിയ ‘ആഹാരം ദേഥാ’തി വചനകാലോ, തായ സഞ്ഞായ ആഗതാഗതേ ഗഹേത്വാ ഖാദിത്വാ ഭവനേ മോദനകാലോ വിയ കമ്മജതേജേന ഉദരപടലം മുഞ്ചിത്വാ വത്ഥുസ്മിം ഗഹിതേ ഏകഗ്ഗചിത്തതാ.

    Yathā hi chāyārakkhaso chāyaṃ paviṭṭhaṃ gahetvā devasaṅkhalikāya bandhitvā attano bhavane modanto chātakāle āgantvā sīse ḍaṃsati. So ḍaṭṭhattā viravati. Taṃ viravaṃ sutvā ‘dukkhappatto ettha atthī’ti tato tato manussā āgacchanti. So āgatāgate gahetvā khāditvā bhavane modati. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Chāyārakkhaso viya hi kammajatejo, devasaṅkhalikāya bandhitvā ṭhapitasatto viya udarapaṭalaṃ, puna āgatamanussā viya odanādivatthu, otaritvā sīse ḍaṃsanaṃ viya kammajatejassa vatthuto muttassa udarapaṭalaggahaṇaṃ, ḍaṭṭhassa viravanakālo viya ‘āhāraṃ dethā’ti vacanakālo, tāya saññāya āgatāgate gahetvā khāditvā bhavane modanakālo viya kammajatejena udarapaṭalaṃ muñcitvā vatthusmiṃ gahite ekaggacittatā.

    തത്ഥ ഓളാരികേ വത്ഥുസ്മിം ഓജാ മന്ദാ ഹോതി. സുഖുമേ ബലവതീ. കുദ്രൂസകഭത്താദീനി ഹി ഭുഞ്ജിത്വാ മുഹുത്തേനേവ ഛാതോ ഹോതി. സപ്പിആദീനി പിവിത്വാ ഠിതസ്സ ദിവസമ്പി ഭത്തം ന രുച്ചതി. ഏത്ഥ ച ഉപാദായുപാദായ ഓളാരികസുഖുമതാ വേദിതബ്ബാ. കുമ്ഭീലാനഞ്ഹി ആഹാരം ഉപാദായ മോരാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. കുമ്ഭീലാ കിര പാസാണേ ഗിലന്തി. തേ ച നേസം കുച്ഛിപ്പത്താ വിലീയന്തി. മോരാ സപ്പവിച്ഛികാദിപാണേ ഖാദന്തി. മോരാനം പന ആഹാരം ഉപാദായ തരച്ഛാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. തേ കിര തിവസ്സഛഡ്ഡിതാനി വിസാണാനി ചേവ അട്ഠീനി ച ഖാദന്തി. താനി ച നേസം ഖേളേന തേമിതമത്താനേവ കന്ദമൂലം വിയ മുദുകാനി ഹോന്തി. തരച്ഛാനമ്പി ആഹാരമുപാദായ ഹത്ഥീനം ആഹാരോ സുഖുമോ. തേ ഹി നാനാരുക്ഖസാഖാദയോ ഖാദന്തി. ഹത്ഥീനം ആഹാരതോ ഗവയഗോകണ്ണമിഗാദീനം ആഹാരോ സുഖുമോ. തേ കിര നിസ്സാരാനി നാനാരുക്ഖപണ്ണാദീനി ഖാദന്തി. തേസമ്പി ആഹാരതോ ഗുന്നം ആഹാരോ സുഖുമോ. തേ അല്ലസുക്ഖതിണാനി ഖാദന്തി. തേസമ്പി ആഹാരതോ സസാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. സസാനം ആഹാരതോ സകുണാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. സകുണാനം ആഹാരതോ പച്ചന്തവാസീനം ആഹാരോ സുഖുമോ. പച്ചന്തവാസീനം ആഹാരതോ ഗാമഭോജകാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. ഗാമഭോജകാനം ആഹാരതോ രാജരാജമഹാമത്താനം ആഹാരോ സുഖുമോ. തേസമ്പി ആഹാരതോ ചക്കവത്തിനോ ആഹാരോ സുഖുമോ. ചക്കവത്തിനോ ആഹാരതോ ഭുമ്മദേവാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. ഭുമ്മദേവാനം ആഹാരതോ ചാതുമഹാരാജികാനം ആഹാരോ സുഖുമോ. ഏവം യാവ പരനിമ്മിതവസവത്തീനം ആഹാരോ വിത്ഥാരേതബ്ബോ. തേസം പനാഹാരോ സുഖുമോത്വേവ നിട്ഠം പത്തോ.

    Tattha oḷārike vatthusmiṃ ojā mandā hoti. Sukhume balavatī. Kudrūsakabhattādīni hi bhuñjitvā muhutteneva chāto hoti. Sappiādīni pivitvā ṭhitassa divasampi bhattaṃ na ruccati. Ettha ca upādāyupādāya oḷārikasukhumatā veditabbā. Kumbhīlānañhi āhāraṃ upādāya morānaṃ āhāro sukhumo. Kumbhīlā kira pāsāṇe gilanti. Te ca nesaṃ kucchippattā vilīyanti. Morā sappavicchikādipāṇe khādanti. Morānaṃ pana āhāraṃ upādāya taracchānaṃ āhāro sukhumo. Te kira tivassachaḍḍitāni visāṇāni ceva aṭṭhīni ca khādanti. Tāni ca nesaṃ kheḷena temitamattāneva kandamūlaṃ viya mudukāni honti. Taracchānampi āhāramupādāya hatthīnaṃ āhāro sukhumo. Te hi nānārukkhasākhādayo khādanti. Hatthīnaṃ āhārato gavayagokaṇṇamigādīnaṃ āhāro sukhumo. Te kira nissārāni nānārukkhapaṇṇādīni khādanti. Tesampi āhārato gunnaṃ āhāro sukhumo. Te allasukkhatiṇāni khādanti. Tesampi āhārato sasānaṃ āhāro sukhumo. Sasānaṃ āhārato sakuṇānaṃ āhāro sukhumo. Sakuṇānaṃ āhārato paccantavāsīnaṃ āhāro sukhumo. Paccantavāsīnaṃ āhārato gāmabhojakānaṃ āhāro sukhumo. Gāmabhojakānaṃ āhārato rājarājamahāmattānaṃ āhāro sukhumo. Tesampi āhārato cakkavattino āhāro sukhumo. Cakkavattino āhārato bhummadevānaṃ āhāro sukhumo. Bhummadevānaṃ āhārato cātumahārājikānaṃ āhāro sukhumo. Evaṃ yāva paranimmitavasavattīnaṃ āhāro vitthāretabbo. Tesaṃ panāhāro sukhumotveva niṭṭhaṃ patto.

    ലക്ഖണാദിതോപി ഓജാലക്ഖണോ കബളീകാരോ ആഹാരോ, രൂപാഹരണരസോ, ഉപത്ഥമ്ഭനപച്ചുപട്ഠാനോ, കബളം കത്വാ ആഹരിതബ്ബവത്ഥുപദട്ഠാനോതി വേദിതബ്ബോ.

    Lakkhaṇāditopi ojālakkhaṇo kabaḷīkāro āhāro, rūpāharaṇaraso, upatthambhanapaccupaṭṭhāno, kabaḷaṃ katvā āharitabbavatthupadaṭṭhānoti veditabbo.

    ൬൪൬. നോഉപാദാനിദ്ദേസേ യഥാ ഉപാദാരൂപം ഉപാദിയതേവ, ന അഞ്ഞേന ഉപാദിയതി, ഏവമേതം ന ഉപാദിയതേവാതി നോഉപാദാ.

    646. Noupādāniddese yathā upādārūpaṃ upādiyateva, na aññena upādiyati, evametaṃ na upādiyatevāti noupādā.

    ൬൪൭. ഫുസിതബ്ബന്തി ഫോട്ഠബ്ബം. ഫുസിത്വാ ജാനിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ഫോട്ഠബ്ബഞ്ച തം ആയതനഞ്ചാതി ഫോട്ഠബ്ബായതനം. ആപോ ച തം നിസ്സത്തസുഞ്ഞതസഭാവട്ഠേന ധാതു ചാതി ആപോധാതു. ഇദാനി യസ്മാ തീണി രൂപാനി ഫുസിത്വാ ജാനിതബ്ബാനി തസ്മാ താനി ഭാജേത്വാ ദസ്സേതും കതമം തം രൂപം ഫോട്ഠബ്ബായതനം? പഥവീധാതൂതിആദിമാഹ. തത്ഥ കക്ഖളത്തലക്ഖണാ പഥവീധാതു, പതിട്ഠാനരസാ, സമ്പടിച്ഛനപച്ചുപട്ഠാനാ. തേജോധാതു ഉണ്ഹത്തലക്ഖണാ, പരിപാചനരസാ, മദ്ദവാനുപ്പദാനപച്ചുപട്ഠാനാ. വായോധാതു വിത്ഥമ്ഭനലക്ഖണാ, സമുദീരണരസാ, അഭിനീഹാരപച്ചുപട്ഠാനാ. പുരിമാ പന ‘ആപോധാതു’ പഗ്ഘരണലക്ഖണാ, ബ്രൂഹനരസാ, സങ്ഗഹപച്ചുപട്ഠാനാ. ഏകേകാ ചേത്ഥ സേസത്തയപദട്ഠാനാതി വേദിതബ്ബാ.

    647. Phusitabbanti phoṭṭhabbaṃ. Phusitvā jānitabbanti attho. Phoṭṭhabbañca taṃ āyatanañcāti phoṭṭhabbāyatanaṃ. Āpo ca taṃ nissattasuññatasabhāvaṭṭhena dhātu cāti āpodhātu. Idāni yasmā tīṇi rūpāni phusitvā jānitabbāni tasmā tāni bhājetvā dassetuṃ katamaṃ taṃ rūpaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ? Pathavīdhātūtiādimāha. Tattha kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu, patiṭṭhānarasā, sampaṭicchanapaccupaṭṭhānā. Tejodhātu uṇhattalakkhaṇā, paripācanarasā, maddavānuppadānapaccupaṭṭhānā. Vāyodhātu vitthambhanalakkhaṇā, samudīraṇarasā, abhinīhārapaccupaṭṭhānā. Purimā pana ‘āpodhātu’ paggharaṇalakkhaṇā, brūhanarasā, saṅgahapaccupaṭṭhānā. Ekekā cettha sesattayapadaṭṭhānāti veditabbā.

    കക്ഖളന്തി ഥദ്ധം. മുദുകന്തി അഥദ്ധം. സണ്ഹന്തി മട്ഠം. ഫരുസന്തി ഖരം. സുഖസമ്ഫസ്സന്തി സുഖവേദനാപച്ചയം ഇട്ഠഫോട്ഠബ്ബം. ദുക്ഖസമ്ഫസ്സന്തി ദുക്ഖവേദനാപച്ചയം അനിട്ഠഫോട്ഠബ്ബം. ഗരുകന്തി ഭാരിയം. ലഹുകന്തി അഭാരിയം, സല്ലഹുകന്തി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച ‘കക്ഖളം മുദുകം സണ്ഹം ഫരുസം ഗരുകം ലഹുക’ന്തി പദേഹി പഥവീധാതു ഏവ ഭാജിതാ. ‘‘യദായം കായോ ആയുസഹഗതോ ച ഹോതി ഉസ്മാസഹഗതോ ച വിഞ്ഞാണസഹഗതോ ച തദാ ലഹുതരോ ച ഹോതി മുദുതരോ ച കമ്മഞ്ഞതരോ ചാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൨൪) സുത്തേപി ലഹുമുദുഭൂതം പഥവീധാതുമേവ സന്ധായ വുത്തം.

    Kakkhaḷanti thaddhaṃ. Mudukanti athaddhaṃ. Saṇhanti maṭṭhaṃ. Pharusanti kharaṃ. Sukhasamphassanti sukhavedanāpaccayaṃ iṭṭhaphoṭṭhabbaṃ. Dukkhasamphassanti dukkhavedanāpaccayaṃ aniṭṭhaphoṭṭhabbaṃ. Garukanti bhāriyaṃ. Lahukanti abhāriyaṃ, sallahukanti attho. Ettha ca ‘kakkhaḷaṃ mudukaṃ saṇhaṃ pharusaṃ garukaṃ lahuka’nti padehi pathavīdhātu eva bhājitā. ‘‘Yadāyaṃ kāyo āyusahagato ca hoti usmāsahagato ca viññāṇasahagato ca tadā lahutaro ca hoti mudutaro ca kammaññataro cā’’ti (dī. ni. 2.424) suttepi lahumudubhūtaṃ pathavīdhātumeva sandhāya vuttaṃ.

    ‘സുഖസമ്ഫസ്സം ദുക്ഖസമ്ഫസ്സ’ന്തി പദദ്വയേന പന തീണിപി മഹാഭൂതാനി ഭാജിതാനി. പഥവീധാതു ഹി സുഖസമ്ഫസ്സാപി അത്ഥി ദുക്ഖസമ്ഫസ്സാപി. തഥാ തേജോധാതുവായോധാതുയോ. തത്ഥ സുഖസമ്ഫസ്സാ പഥവീധാതു മുദുതലുണഹത്ഥേ ദഹരേ പാദേ സമ്ബാഹന്തേ അസ്സാദേത്വാ അസ്സാദേത്വാ ‘സമ്ബാഹ താത, സമ്ബാഹ താതാ’തി വദാപനാകാരം കരോതി. സുഖസമ്ഫസ്സാ തേജോധാതു സീതസമയേ അങ്ഗാരകപല്ലം ആഹരിത്വാ ഗത്തം സേദേന്തേ അസ്സാദേത്വാ അസ്സാദേത്വാ ‘സേദേഹി താത, സേദേഹി താതാ’തി വദാപനാകാരം കരോതി. സുഖസമ്ഫസ്സാ വായോധാതു ഉണ്ഹസമയേ വത്തസമ്പന്നേ ദഹരേ ബീജനേന ബീജന്തേ അസ്സാദേത്വാ അസ്സാദേത്വാ ‘ബീജ താത, ബീജ താതാ’തി വദാപനാകാരം കരോതി. ഥദ്ധഹത്ഥേ പന ദഹരേ പാദേ സമ്ബാഹന്തേ അട്ഠീനം ഭിജ്ജനകാലോ വിയ ഹോതി. സോപി ‘അപേഹീ’തി വത്തബ്ബതം ആപജ്ജതി. ഉണ്ഹസമയേ അങ്ഗാരകപല്ലേ ആഭതേ ‘അപനേഹി ന’ന്തി വത്തബ്ബം ഹോതി. സീതസമയേ ബീജനേന ബീജന്തേ ‘അപേഹി, മാ ബീജാ’തി വത്തബ്ബം ഹോതി. ഏവമേതാസം സുഖസമ്ഫസ്സതാ ദുക്ഖസമ്ഫസ്സതാ ച വേദിതബ്ബാ.

    ‘Sukhasamphassaṃ dukkhasamphassa’nti padadvayena pana tīṇipi mahābhūtāni bhājitāni. Pathavīdhātu hi sukhasamphassāpi atthi dukkhasamphassāpi. Tathā tejodhātuvāyodhātuyo. Tattha sukhasamphassā pathavīdhātu mudutaluṇahatthe dahare pāde sambāhante assādetvā assādetvā ‘sambāha tāta, sambāha tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Sukhasamphassā tejodhātu sītasamaye aṅgārakapallaṃ āharitvā gattaṃ sedente assādetvā assādetvā ‘sedehi tāta, sedehi tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Sukhasamphassā vāyodhātu uṇhasamaye vattasampanne dahare bījanena bījante assādetvā assādetvā ‘bīja tāta, bīja tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Thaddhahatthe pana dahare pāde sambāhante aṭṭhīnaṃ bhijjanakālo viya hoti. Sopi ‘apehī’ti vattabbataṃ āpajjati. Uṇhasamaye aṅgārakapalle ābhate ‘apanehi na’nti vattabbaṃ hoti. Sītasamaye bījanena bījante ‘apehi, mā bījā’ti vattabbaṃ hoti. Evametāsaṃ sukhasamphassatā dukkhasamphassatā ca veditabbā.

    യം ഫോട്ഠബ്ബം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘന്തിആദിനാ നയേന വുത്താ പന ചതൂഹി ചതൂഹി നയേഹി പടിമണ്ഡിതാ തേരസ വാരാ ഹേട്ഠാ രൂപായതനാദീസു വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാ.

    Yaṃ phoṭṭhabbaṃ anidassanaṃ sappaṭighantiādinā nayena vuttā pana catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍitā terasa vārā heṭṭhā rūpāyatanādīsu vuttanayeneva veditabbā.

    കിം പനേതാനി തീണി മഹാഭൂതാനി ഏകപ്പഹാരേനേവ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തി ഉദാഹു നോതി? ആഗച്ഛന്തി. ഏവം ആഗതാനി കായപസാദം ഘട്ടേന്തി ന ഘട്ടേന്തീതി? ഘട്ടേന്തി. ഏകപ്പഹാരേനേവ താനി ആരമ്മണം കത്വാ കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി നുപ്പജ്ജതീതി? നുപ്പജ്ജതി. ആഭുജിതവസേന വാ ഹി ഉസ്സദവസേന വാ ആരമ്മണകരണം ഹോതി.

    Kiṃ panetāni tīṇi mahābhūtāni ekappahāreneva āpāthaṃ āgacchanti udāhu noti? Āgacchanti. Evaṃ āgatāni kāyapasādaṃ ghaṭṭenti na ghaṭṭentīti? Ghaṭṭenti. Ekappahāreneva tāni ārammaṇaṃ katvā kāyaviññāṇaṃ uppajjati nuppajjatīti? Nuppajjati. Ābhujitavasena vā hi ussadavasena vā ārammaṇakaraṇaṃ hoti.

    തത്ഥ ആഭുജിതവസേന താവ, പത്തസ്മിഞ്ഹി ഓദനേന പൂരേത്വാ ആഭതേ ഏകം സിത്ഥം ഗഹേത്വാ ഥദ്ധം വാ മുദുകം വാതി വീമംസന്തോ കിഞ്ചാപി തത്ഥ തേജോപി അത്ഥി വായോപി അത്ഥി, പഥവീധാതുമേവ പന ആഭുജതി. ഉണ്ഹോദകേ ഹത്ഥം ഓതാരേത്വാ വീമംസന്തോ കിഞ്ചാപി തത്ഥ പഥവീപി അത്ഥി വായോപി അത്ഥി, തേജോധാതുമേവ പന ആഭുജതി. ഉണ്ഹസമയേ വാതപാനം വിവരിത്വാ വാതേന സരീരം പഹരാപേന്തോ ഠിതോ മന്ദമന്ദേ വാതേ പഹരന്തേ കിഞ്ചാപി തത്ഥ പഥവീപി അത്ഥി തേജോപി അത്ഥി, വായോധാതുമേവ പന ആഭുജതി. ഏവം ആഭുജിതവസേന ആരമ്മണം കരോതി നാമ.

    Tattha ābhujitavasena tāva, pattasmiñhi odanena pūretvā ābhate ekaṃ sitthaṃ gahetvā thaddhaṃ vā mudukaṃ vāti vīmaṃsanto kiñcāpi tattha tejopi atthi vāyopi atthi, pathavīdhātumeva pana ābhujati. Uṇhodake hatthaṃ otāretvā vīmaṃsanto kiñcāpi tattha pathavīpi atthi vāyopi atthi, tejodhātumeva pana ābhujati. Uṇhasamaye vātapānaṃ vivaritvā vātena sarīraṃ paharāpento ṭhito mandamande vāte paharante kiñcāpi tattha pathavīpi atthi tejopi atthi, vāyodhātumeva pana ābhujati. Evaṃ ābhujitavasena ārammaṇaṃ karoti nāma.

    യോ പന ഉപക്ഖലതി വാ സീസേന വാ രുക്ഖം പഹരതി ഭുഞ്ജന്തോ വാ സക്ഖരം ഡംസതി, സോ കിഞ്ചാപി തത്ഥ തേജോപി അത്ഥി വായോപി അത്ഥി, ഉസ്സദവസേന പന പഥവീധാതുമേവ ആരമ്മണം കരോതി. അഗ്ഗിം അക്കമന്തോപി കിഞ്ചാപി തത്ഥ പഥവീപി അത്ഥി വായോപി അത്ഥി, ഉസ്സദവസേന പന തേജോധാതുമേവ ആരമ്മണം കരോതി. ബലവവാതേ കണ്ണസക്ഖലിം പഹരിത്വാ ബധിരഭാവം കരോന്തേ. കിഞ്ചാപി തത്ഥ പഥവീപി അത്ഥി തേജോപി അത്ഥി, ഉസ്സദവസേന പന വായോധാതുമേവ ആരമ്മണം കരോതി.

    Yo pana upakkhalati vā sīsena vā rukkhaṃ paharati bhuñjanto vā sakkharaṃ ḍaṃsati, so kiñcāpi tattha tejopi atthi vāyopi atthi, ussadavasena pana pathavīdhātumeva ārammaṇaṃ karoti. Aggiṃ akkamantopi kiñcāpi tattha pathavīpi atthi vāyopi atthi, ussadavasena pana tejodhātumeva ārammaṇaṃ karoti. Balavavāte kaṇṇasakkhaliṃ paharitvā badhirabhāvaṃ karonte. Kiñcāpi tattha pathavīpi atthi tejopi atthi, ussadavasena pana vāyodhātumeva ārammaṇaṃ karoti.

    യംകിഞ്ചി ധാതും ആരമ്മണം കരോന്തസ്സ കായവിഞ്ഞാണമ്പി ഏകപ്പഹാരേന നുപ്പജ്ജതി. സൂചികലാപേന വിദ്ധസ്സ ഏകപ്പഹാരേന കായോ ഘട്ടിയതി. യസ്മിം യസ്മിം പന ഠാനേ കായപസാദോ ഉസ്സന്നോ ഹോതി, തത്ഥ തത്ഥ കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി. യത്ഥ യത്ഥാപി പടിഘട്ടനനിഘംസോ ബലവാ ഹോതി തത്ഥ തത്ഥ പഠമം ഉപ്പജ്ജതി. കുക്കുടപത്തേന വണേ ധോവിയമാനേ അംസുഅംസു കായപസാദം ഘട്ടേതി. യത്ഥ യത്ഥ പന പസാദോ ഉസ്സന്നോ ഹോതി, തത്ഥ തത്ഥേവ കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി. ഏവം ഉസ്സദവസേന ആരമ്മണം കരോതി. ഉസ്സദവസേനേവ ച കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി നാമ.

    Yaṃkiñci dhātuṃ ārammaṇaṃ karontassa kāyaviññāṇampi ekappahārena nuppajjati. Sūcikalāpena viddhassa ekappahārena kāyo ghaṭṭiyati. Yasmiṃ yasmiṃ pana ṭhāne kāyapasādo ussanno hoti, tattha tattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Yattha yatthāpi paṭighaṭṭananighaṃso balavā hoti tattha tattha paṭhamaṃ uppajjati. Kukkuṭapattena vaṇe dhoviyamāne aṃsuaṃsu kāyapasādaṃ ghaṭṭeti. Yattha yattha pana pasādo ussanno hoti, tattha tattheva kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Evaṃ ussadavasena ārammaṇaṃ karoti. Ussadavaseneva ca kāyaviññāṇaṃ uppajjati nāma.

    കഥം പന ചിത്തസ്സ ആരമ്മണതോ സങ്കന്തി ഹോതീതി? ദ്വീഹാകാരേഹി ഹോതി – അജ്ഝാസയതോ വാ വിസയാധിമത്തതോ വാ. വിഹാരപൂജാദീസു ഹി ‘താനി താനി ചേതിയാനി ചേവ പടിമായോ ച വന്ദിസ്സാമി, പോത്ഥകമ്മചിത്തകമ്മാനി ച ഓലോകേസ്സാമീ’തി അജ്ഝാസയേന ഗതോ ഏകം വന്ദിത്വാ വാ പസ്സിത്വാ വാ ഇതരസ്സ വന്ദനത്ഥായ വാ ദസ്സനത്ഥായ വാ മനം കത്വാ വന്ദിതുമ്പി പസ്സിതുമ്പി ഗച്ഛതിയേവ, ഏവം അജ്ഝാസയതോ സങ്കമതി നാമ.

    Kathaṃ pana cittassa ārammaṇato saṅkanti hotīti? Dvīhākārehi hoti – ajjhāsayato vā visayādhimattato vā. Vihārapūjādīsu hi ‘tāni tāni cetiyāni ceva paṭimāyo ca vandissāmi, potthakammacittakammāni ca olokessāmī’ti ajjhāsayena gato ekaṃ vanditvā vā passitvā vā itarassa vandanatthāya vā dassanatthāya vā manaṃ katvā vanditumpi passitumpi gacchatiyeva, evaṃ ajjhāsayato saṅkamati nāma.

    കേലാസകൂടപടിഭാഗം പന മഹാചേതിയം ഓലോകേന്തോ ഠിതോപി അപരഭാഗേ സബ്ബതൂരിയേസു പഗ്ഗഹിതേസു രൂപാരമ്മണം വിസ്സജ്ജേത്വാ സദ്ദാരമ്മണം സങ്കമതി. മനുഞ്ഞഗന്ധേസു പുപ്ഫേസു വാ ഗന്ധേസു വാ ആഭതേസു സദ്ദാരമ്മണം വിസ്സജ്ജേത്വാ ഗന്ധാരമ്മണം സങ്കമതി. ഏവം വിസയാധിമത്തതോ സങ്കമതി നാമ.

    Kelāsakūṭapaṭibhāgaṃ pana mahācetiyaṃ olokento ṭhitopi aparabhāge sabbatūriyesu paggahitesu rūpārammaṇaṃ vissajjetvā saddārammaṇaṃ saṅkamati. Manuññagandhesu pupphesu vā gandhesu vā ābhatesu saddārammaṇaṃ vissajjetvā gandhārammaṇaṃ saṅkamati. Evaṃ visayādhimattato saṅkamati nāma.

    ൬൫൧. ആപോധാതുനിദ്ദേസേ ആപോതി സഭാവനിദ്ദേസോ. ആപോവ ആപോഗതം. സിനേഹവസേന സിനേഹോ, സിനേഹോവ സിനേഹഗതം. ബന്ധനത്തം രൂപസ്സാതി പഥവീധാതുആദികസ്സ ഭൂതരൂപസ്സ ബന്ധനഭാവോ. അയോപിണ്ഡിആദീനി ഹി ആപോധാതു ആബന്ധിത്വാ ബദ്ധാനി കരോതി. തായ ആബദ്ധത്താ താനി ബദ്ധാനി നാമ ഹോന്തി. പാസാണപബ്ബതതാലട്ഠിഹത്ഥിദന്തഗോസിങ്ഗാദീസുപി ഏസേവ നയോ . സബ്ബാനി ഹേതാനി ആപോധാതു ഏവ ആബന്ധിത്വാ ബദ്ധാനി കരോതി. ആപോധാതുയാ ആബദ്ധത്താവ ബദ്ധാനി ഹോന്തി.

    651. Āpodhātuniddese āpoti sabhāvaniddeso. Āpova āpogataṃ. Sinehavasena sineho, sinehova sinehagataṃ. Bandhanattaṃrūpassāti pathavīdhātuādikassa bhūtarūpassa bandhanabhāvo. Ayopiṇḍiādīni hi āpodhātu ābandhitvā baddhāni karoti. Tāya ābaddhattā tāni baddhāni nāma honti. Pāsāṇapabbatatālaṭṭhihatthidantagosiṅgādīsupi eseva nayo . Sabbāni hetāni āpodhātu eva ābandhitvā baddhāni karoti. Āpodhātuyā ābaddhattāva baddhāni honti.

    കിം പന പഥവീധാതു സേസധാതൂനം പതിട്ഠാ ഹോതി ന ഹോതീതി ഹോതി ഫുസിത്വാ ഹോതി ഉദാഹു അഫുസിത്വാ? ആപോധാതു വാ സേസാ ആബന്ധമാനാ ഫുസിത്വാ ആബന്ധതി ഉദാഹു അഫുസിത്വാതി? പഥവീധാതു താവ ആപോധാതുയാ അഫുസിത്വാവ പതിട്ഠാ ഹോതി, തേജോധാതുയാ ച വായോധാതുയാ ച ഫുസിത്വാ. ആപോധാതു പന പഥവീധാതുമ്പി തേജോവായോധാതുയോപി അഫുസിത്വാവ ആബന്ധതി. യദി ഫുസിത്വാ ആബന്ധേയ്യ ഫോട്ഠബ്ബായതനം നാമ ഭവേയ്യ.

    Kiṃ pana pathavīdhātu sesadhātūnaṃ patiṭṭhā hoti na hotīti hoti phusitvā hoti udāhu aphusitvā? Āpodhātu vā sesā ābandhamānā phusitvā ābandhati udāhu aphusitvāti? Pathavīdhātu tāva āpodhātuyā aphusitvāva patiṭṭhā hoti, tejodhātuyā ca vāyodhātuyā ca phusitvā. Āpodhātu pana pathavīdhātumpi tejovāyodhātuyopi aphusitvāva ābandhati. Yadi phusitvā ābandheyya phoṭṭhabbāyatanaṃ nāma bhaveyya.

    തേജോധാതുവായോധാതൂനമ്പി സേസധാതൂസു സകസകകിച്ചകരണേ ഏസേവ നയോ. തേജോധാതു ഹി പഥവീധാതും ഫുസിത്വാ ഝാപേതി. സാ പന ന ഉണ്ഹാ ഹുത്വാ ഝായതി. യദി ഉണ്ഹാ ഹുത്വാ ഝായേയ്യ ഉണ്ഹത്തലക്ഖണാ നാമ ഭവേയ്യ. ആപോധാതും പന അഫുസിത്വാവ താപേതി. സാപി തപമാനാ ന ഉണ്ഹാ ഹുത്വാ തപതി. യദി ഉണ്ഹാ ഹുത്വാ തപേയ്യ ഉണ്ഹത്തലക്ഖണാ നാമ ഭവേയ്യ. വായോധാതും പന ഫുസിത്വാവ താപേതി. സാപി തപമാനാ ന ഉണ്ഹാ ഹുത്വാ തപതി. യദി ഉണ്ഹാ ഹുത്വാ തപേയ്യ ഉണ്ഹത്തലക്ഖണാ നാമ ഭവേയ്യ. വായോധാതു പഥവീധാതും ഫുസിത്വാ വിത്ഥമ്ഭേതി, തഥാ തേജോധാതും ആപോധാതും പന അഫുസിത്വാവ വിത്ഥമ്ഭേതി.

    Tejodhātuvāyodhātūnampi sesadhātūsu sakasakakiccakaraṇe eseva nayo. Tejodhātu hi pathavīdhātuṃ phusitvā jhāpeti. Sā pana na uṇhā hutvā jhāyati. Yadi uṇhā hutvā jhāyeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Āpodhātuṃ pana aphusitvāva tāpeti. Sāpi tapamānā na uṇhā hutvā tapati. Yadi uṇhā hutvā tapeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Vāyodhātuṃ pana phusitvāva tāpeti. Sāpi tapamānā na uṇhā hutvā tapati. Yadi uṇhā hutvā tapeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Vāyodhātu pathavīdhātuṃ phusitvā vitthambheti, tathā tejodhātuṃ āpodhātuṃ pana aphusitvāva vitthambheti.

    ഉച്ഛുരസം പചിത്വാ ഫാണിതപിണ്ഡേ കരിയമാനേ ആപോധാതു ഥദ്ധാ ഹോതി ന ഹോതീതി? ന ഹോതി. സാ ഹി പഗ്ഘരണലക്ഖണാ. പഥവീധാതു കക്ഖളലക്ഖണാ. ഓമത്തം പന ആപോ അധിമത്തപഥവീഗതികം ജാതം. സാ ഹി രസാകാരേന ഠിതഭാവം വിജഹതി, ലക്ഖണം ന വിജഹതി. ഫാണിതപിണ്ഡേ വിലീയമാനേപി പഥവീധാതു ന വിലീയതി. കക്ഖളലക്ഖണാ ഹി പഥവീധാതു പഗ്ഘരണലക്ഖണാ ആപോധാതു. ഓമത്താ പന പഥവീ അധിമത്തആപഗതികാ ഹോതി. സാ പിണ്ഡാകാരേന ഠിതഭാവം വിജഹതി, ലക്ഖണം ന വിജഹതി. ചതുന്നഞ്ഹി മഹാഭൂതാനം ഭാവഞ്ഞഥത്തമേവ ഹോതി, ലക്ഖണഞ്ഞഥത്തം നാമ നത്ഥി. തസ്സ അഭാവോ അട്ഠാനപരികപ്പസുത്തേന ദീപിതോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Ucchurasaṃ pacitvā phāṇitapiṇḍe kariyamāne āpodhātu thaddhā hoti na hotīti? Na hoti. Sā hi paggharaṇalakkhaṇā. Pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā. Omattaṃ pana āpo adhimattapathavīgatikaṃ jātaṃ. Sā hi rasākārena ṭhitabhāvaṃ vijahati, lakkhaṇaṃ na vijahati. Phāṇitapiṇḍe vilīyamānepi pathavīdhātu na vilīyati. Kakkhaḷalakkhaṇā hi pathavīdhātu paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu. Omattā pana pathavī adhimattaāpagatikā hoti. Sā piṇḍākārena ṭhitabhāvaṃ vijahati, lakkhaṇaṃ na vijahati. Catunnañhi mahābhūtānaṃ bhāvaññathattameva hoti, lakkhaṇaññathattaṃ nāma natthi. Tassa abhāvo aṭṭhānaparikappasuttena dīpito. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘സിയാ, ആനന്ദ, ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം അഞ്ഞഥത്തം, പഥവീധാതുയാ…പേ॰… വായോധാതുയാ ; ന ത്വേവ ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതസ്സ അരിയസാവകസ്സ സിയാ അഞ്ഞഥത്ത’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൩.൭൬).

    ‘‘Siyā, ānanda, catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ, pathavīdhātuyā…pe… vāyodhātuyā ; na tveva buddhe aveccappasādena samannāgatassa ariyasāvakassa siyā aññathatta’’nti (a. ni. 3.76).

    അയഞ്ഹേത്ഥ അത്ഥോ – ആനന്ദ, കക്ഖളത്തലക്ഖണാ പഥവീധാതു പരിവത്തിത്വാ പഗ്ഘരണലക്ഖണാ ആപോധാതു നാമ ഭവേയ്യ, അരിയസാവകസ്സ പന അഞ്ഞഥത്തം നാമ നത്ഥീതി. ഏവമേത്ഥ അട്ഠാനപരികപ്പോ ആഗതോ.

    Ayañhettha attho – ānanda, kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu parivattitvā paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu nāma bhaveyya, ariyasāvakassa pana aññathattaṃ nāma natthīti. Evamettha aṭṭhānaparikappo āgato.

    ൬൫൨. ഇതോ പരേസു ഉപാദിണ്ണരൂപാദിനിദ്ദേസേസു ഉപാദിണ്ണപദാദീനം അത്ഥോ മാതികാകഥായം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. ചക്ഖായതനാദീനി ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതാനേവ. തത്ഥ തത്ഥ പന വിസേസമത്തമേവ വക്ഖാമ.

    652. Ito paresu upādiṇṇarūpādiniddesesu upādiṇṇapadādīnaṃ attho mātikākathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Cakkhāyatanādīni heṭṭhā vitthāritāneva. Tattha tattha pana visesamattameva vakkhāma.

    ഉപാദിണ്ണനിദ്ദേസേ താവ ചക്ഖായതനാദീനി ഏകന്തഉപാദിണ്ണത്താ വുത്താനി. യസ്മാ പന രൂപായതനാദീനി ഉപാദിണ്ണാനിപി അത്ഥി അനുപാദിണ്ണാനിപി, തസ്മാ താനി യം വാ പനാതി സങ്ഖേപതോ ദസ്സേത്വാ പുന കമ്മസ്സ കതത്താ രൂപായതനന്തിആദിനാ നയേന വിത്ഥാരിതാനി. ഇമിനാ ഉപായേന സബ്ബയേവാപനകേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Upādiṇṇaniddese tāva cakkhāyatanādīni ekantaupādiṇṇattā vuttāni. Yasmā pana rūpāyatanādīni upādiṇṇānipi atthi anupādiṇṇānipi, tasmā tāni yaṃ vā panāti saṅkhepato dassetvā puna kammassa katattā rūpāyatanantiādinā nayena vitthāritāni. Iminā upāyena sabbayevāpanakesu attho veditabbo.

    കസ്മാ പന ‘കമ്മസ്സ കതത്താ’തി ച ‘ന കമ്മസ്സ കതത്താ’തി ച ഉഭിന്നമ്പി നിദ്ദേസേ ‘ജരതാ ച അനിച്ചതാ ച’ ന ഗഹിതാ, അനുപാദിണ്ണാദീനംയേവ നിദ്ദേസേസു ഗഹിതാതി? ന കമ്മസ്സ കതത്താതി ഏത്ഥ താവ കമ്മതോ അഞ്ഞപച്ചയസമുട്ഠാനം സങ്ഗഹിതം. ‘കമ്മസ്സ കതത്താ’തി ഏത്ഥ കമ്മസമുട്ഠാനമേവ. ഇമാനി ച ദ്വേ രൂപാനി നേവ കമ്മതോ ന അഞ്ഞസ്മാ രൂപജനകപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി, തസ്മാ ന ഗഹിതാനി. സാ ച നേസം അനുപ്പത്തി പരതോ ആവി ഭവിസ്സതി. അനുപാദിണ്ണന്തിആദീസു പന കേവലം അനുപാദിണ്ണാദിഗ്ഗഹണേന കമ്മാദിസമുട്ഠാനതാ പടിക്ഖിത്താ, നഅഞ്ഞപച്ചയസമുട്ഠാനതാ അനുഞ്ഞാതാ. തസ്മാ തത്ഥ ഗഹിതാനീതി വേദിതബ്ബാനി.

    Kasmā pana ‘kammassa katattā’ti ca ‘na kammassa katattā’ti ca ubhinnampi niddese ‘jaratā ca aniccatā ca’ na gahitā, anupādiṇṇādīnaṃyeva niddesesu gahitāti? Na kammassa katattāti ettha tāva kammato aññapaccayasamuṭṭhānaṃ saṅgahitaṃ. ‘Kammassa katattā’ti ettha kammasamuṭṭhānameva. Imāni ca dve rūpāni neva kammato na aññasmā rūpajanakapaccayā uppajjanti, tasmā na gahitāni. Sā ca nesaṃ anuppatti parato āvi bhavissati. Anupādiṇṇantiādīsu pana kevalaṃ anupādiṇṇādiggahaṇena kammādisamuṭṭhānatā paṭikkhittā, naaññapaccayasamuṭṭhānatā anuññātā. Tasmā tattha gahitānīti veditabbāni.

    ൬൬൬. ചിത്തസമുട്ഠാനനിദ്ദേസേ കായവിഞ്ഞത്തി വചീവിഞ്ഞത്തീതി ഇദം ദ്വയം യസ്മാ ഏകന്തചിത്തസമുട്ഠാനാനി ഭൂതാനി ഉപാദായ പഞ്ഞായതി, തസ്മാ വുത്തം. പരമത്ഥതോ പന തസ്സ നിസ്സയഭൂതാനി ഭൂതാനേവ ചിത്തസമുട്ഠാനാനി, തംനിസ്സിതത്താ. യഥാ അനിച്ചസ്സ രൂപസ്സ ജരാമരണം അനിച്ചം നാമ ഹോതി, ഏവമിദമ്പി ചിത്തസമുട്ഠാനം നാമ ജാതം.

    666. Cittasamuṭṭhānaniddese kāyaviññatti vacīviññattīti idaṃ dvayaṃ yasmā ekantacittasamuṭṭhānāni bhūtāni upādāya paññāyati, tasmā vuttaṃ. Paramatthato pana tassa nissayabhūtāni bhūtāneva cittasamuṭṭhānāni, taṃnissitattā. Yathā aniccassa rūpassa jarāmaraṇaṃ aniccaṃ nāma hoti, evamidampi cittasamuṭṭhānaṃ nāma jātaṃ.

    ൬൬൮. ചിത്തസഹഭുനിദ്ദേസേപി ഏസേവ നയോ. യാവ ചിത്തം താവ പഞ്ഞായനതോ ഇദമേവ ദ്വയം വുത്തം. ന പനേതം ചിത്തേന സഹ ഭൂതാനി വിയ, ചേതനാദയോ വിയ ച ഉപ്പജ്ജതി.

    668. Cittasahabhuniddesepi eseva nayo. Yāva cittaṃ tāva paññāyanato idameva dvayaṃ vuttaṃ. Na panetaṃ cittena saha bhūtāni viya, cetanādayo viya ca uppajjati.

    ൬൭൦. ചിത്താനുപരിവത്തിതായപി ഏസേവ നയോ. യാവ ചിത്തം താവ പഞ്ഞായനതോ ഏവ ഹേതം ദ്വയം ചിത്താനുപരിവത്തീതി വുത്തം.

    670. Cittānuparivattitāyapi eseva nayo. Yāva cittaṃ tāva paññāyanato eva hetaṃ dvayaṃ cittānuparivattīti vuttaṃ.

    ൬൭൪. ഓളാരികന്തി വത്ഥാരമ്മണഭൂതത്താ സംങ്ഘട്ടനവസേന ഗഹേതബ്ബതോ ഥൂലം. വുത്തവിപല്ലാസതോ സുഖുമം വേദിതബ്ബം.

    674. Oḷārikanti vatthārammaṇabhūtattā saṃṅghaṭṭanavasena gahetabbato thūlaṃ. Vuttavipallāsato sukhumaṃ veditabbaṃ.

    ൬൭൬. ദൂരേതി ഘട്ടനവസേന അഗ്ഗഹേതബ്ബത്താ ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യഭാവേന സമീപേ ഠിതമ്പി ദൂരേ. ഇതരം പന ഘട്ടനവസേന ഗഹേതബ്ബത്താ സുവിഞ്ഞേയ്യഭാവേന ദൂരേ ഠിതമ്പി സന്തികേ. ചക്ഖായതനാദിനിദ്ദേസാ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബാ. ഇദം താവ ദുവിധേന രൂപസങ്ഗഹേ വിസേസമത്തം. തിവിധസങ്ഗഹോ ഉത്താനത്ഥോവ.

    676. Dūreti ghaṭṭanavasena aggahetabbattā dubbiññeyyabhāvena samīpe ṭhitampi dūre. Itaraṃ pana ghaṭṭanavasena gahetabbattā suviññeyyabhāvena dūre ṭhitampi santike. Cakkhāyatanādiniddesā heṭṭhā vuttanayeneva vitthārato veditabbā. Idaṃ tāva duvidhena rūpasaṅgahe visesamattaṃ. Tividhasaṅgaho uttānatthova.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / രൂപവിഭത്തി • Rūpavibhatti

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
    ഉപാദാഭാജനീയകഥാവണ്ണനാ • Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā
    നോഉപാദാഭാജനീയകഥാവണ്ണനാ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā
    ഉപാദാഭാജനീയവണ്ണനാ • Upādābhājanīyavaṇṇanā
    നോഉപാദാഭാജനീയകഥാവണ്ണനാ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact