| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ದುಕನಿದ್ದೇಸೋ
Dukaniddeso
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
Upādābhājanīyavaṇṇanā
೫೯೬. ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು ಸಮನ್ತಚಕ್ಖೂತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಮಾದಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ತೀಸುಪಿ ಪದೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ, ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೧೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಹಿ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ। ಆಕಾರೇನಾತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧೇನ ಆಕಾರೇನ। ತಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಭಾವತೋ। ‘‘ಞಾಣಚಕ್ಖು ಸಹಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪನ ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ।
596. Samantato sabbaso dassanaṭṭhena cakkhu samantacakkhūti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘sabbasaṅkhatāsaṅkhatadassana’’nti vuttaṃ. Evamādināti ettha ādi-saddo ‘‘dukkhaṃ pariññeyyaṃ pariññāta’’nti tīsupi padesu paccekaṃ yojetabbo. ‘‘Idaṃ dukkhanti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādī’’tiādinā (mahāva. 15; paṭi. ma. 2.30) hi pāḷi pavattāti. Ākārenāti dvādasavidhena ākārena. Tampi kāmāvacaraṃ vipassanāpaccavekkhaṇañāṇabhāvato. ‘‘Ñāṇacakkhu sahaariyamaggaṃ vipassanāñāṇantipi yujjatī’’ti vadanti. Aggamaggena pana saha vipassanā paccavekkhaṇañāṇanti yuttaṃ viya dissati.
ಯಥಾವುತ್ತೇ ಮಂಸಪಿಣ್ಡೇ ಸಸಮ್ಭಾರೇ ಚಕ್ಖುವೋಹಾರೋ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತೋತಿ ‘‘ಚತು…ಪೇ॰… ಸಮ್ಭಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ವಣ್ಣಾಯತನಮೇವಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಆಕಾರೇನ ಸನ್ನಿವಿಟ್ಠೇಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ತಂತಂಸಣ್ಠಾನವಸೇನ ವಣ್ಣಾಯತನಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ನ ವಣ್ಣಾಯತನಸ್ಸೇವ ಸಣ್ಠಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಫುಸಿತ್ವಾಪಿ ಸಣ್ಠಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ದೀಘಾದೀನಿ ಫುಸಿತ್ವಾಪಿ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ, (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಟ॰ ೬೧೬) ‘‘ದೀಘಾದಿಸನ್ನಿವೇಸಂ ಭೂತಸಮುದಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೬೧೬) ಚ। ತೇಸಂ ಸಮ್ಭವಸಣ್ಠಾನಾನಂ ಆಪೋಧಾತುವಣ್ಣಾಯತನೇಹಿ ಅನತ್ಥನ್ತರಭಾವೇಪಿ ತೇಹಿ ವಿಸುಂ ವಚನಂ ತಥಾಭೂತಾನಂ ಸಮ್ಭವಭೂತಾನಂ ಸಣ್ಠಾನಭೂತಾನಞ್ಚ। ಏತೇನ ಆಪೋಧಾತುವಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ವಸೇನ ವತ್ತಮಾನಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸೋ ಸಮ್ಭವೋ ಸಣ್ಠಾನಞ್ಚಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಭವೋ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕೋ ಸೋಳಸವಸ್ಸಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸ ರಾಗವಸೇನ ಠಾನಾ ವಚನಂ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಅತಥಾಭೂತಾನಂ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾಭೂತಾನಂ। ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸಮ್ಭಾರವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತೇ। ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋವುತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥೀತಿ। ಆಪೋಧಾತುವಿಸೇಸತ್ತಾ ಸಮ್ಭವೋ ಆಪೋಧಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಆಪೋಧಾತುತನ್ನಿಸ್ಸಯನಿಸ್ಸಿತೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಚತುಧಾತುನಿಸ್ಸಿತತಾಯ ಅವಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋ।
Yathāvutte maṃsapiṇḍe sasambhāre cakkhuvohāro santānavasena pavattamāne catusamuṭṭhānikarūpadhamme upādāya pavattoti ‘‘catu…pe… sambhārā’’ti vuttaṃ. Saṇṭhānanti vaṇṇāyatanamevāti tena tena ākārena sanniviṭṭhesu mahābhūtesu taṃtaṃsaṇṭhānavasena vaṇṇāyatanassa viññāyamānattā vuttaṃ, na vaṇṇāyatanasseva saṇṭhānapaññattiyā upādānattā. Tathā hi andhakāre phusitvāpi saṇṭhānaṃ viññāyatīti. Tathā ca vakkhati ‘‘dīghādīni phusitvāpi sakkā jānitu’’nti, (dha. sa. aṭṭa. 616) ‘‘dīghādisannivesaṃ bhūtasamudāyaṃ nissāyā’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 616) ca. Tesaṃ sambhavasaṇṭhānānaṃ āpodhātuvaṇṇāyatanehi anatthantarabhāvepi tehi visuṃ vacanaṃ tathābhūtānaṃ sambhavabhūtānaṃ saṇṭhānabhūtānañca. Etena āpodhātuvaṇṇāyatanānaṃ vasena vattamānaavatthāviseso sambhavo saṇṭhānañcāti ayamattho dassito hoti. Tattha sambhavo catusamuṭṭhāniko soḷasavassakāle uppajjati. Tassa rāgavasena ṭhānā vacanaṃ hotīti vadanti. Atathābhūtānaṃ tato aññathābhūtānaṃ. Yathāvutte sambhāravatthusaṅkhāte. Vijjamānattāti bhiyyovuttivasena vuttaṃ. Tathā hi khīṇāsavānaṃ brahmānañca sambhavo natthīti. Āpodhātuvisesattā sambhavo āpodhātusambandhī āpodhātutannissayanissitopi hotīti tassa catudhātunissitatāya avirodho vutto.
ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರೇಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿಯಮಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕಲಾಪನ್ತರಗತಾ ಉತುಆಹಾರಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅನೇಕಕಲಾಪಗತಭಾವಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ ಯತೋ ಉಪದ್ದುತಪಟಲೇ ನಿರಾಕರಣೇಪಿ ಚಕ್ಖು ವಿಜ್ಜತೀತಿ । ಪಟಿಘಟ್ಟನಂ ವಿಸಯಾಭಿಮುಖಭಾವೋ ನಿಘಂಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ನಿಘಂಸೋ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಾಪತ್ತಿ। ಯತೋ ಚಕ್ಖಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಸಞ್ಞಾ ‘‘ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Utucittāhārehi upatthambhiyamānanti ettha ‘‘kalāpantaragatā utuāhārā adhippetā’’ti vadanti. Anekakalāpagatabhāvaṃ cakkhussa dasseti yato upaddutapaṭale nirākaraṇepi cakkhu vijjatīti . Paṭighaṭṭanaṃ visayābhimukhabhāvo nighaṃsapaccayattā. Nighaṃso nissayabhāvāpatti. Yato cakkhādinissitā saññā ‘‘paṭighasaññā’’ti vuccati.
ಅನೇಕತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಅವಚನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ನ ಹೇತುಕಿರಿಯಾಯ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಭಾವಸ್ಸ। ಸೋ ಪನ ಅಪೇಕ್ಖಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಹೇತುಕಿರಿಯಾಪೇಕ್ಖಾ ಹಿ ಫಲಕಿರಿಯಾತಿ। ಚಕ್ಖುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಾನುಪಗಮನೇಪಿ ತಂಸಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ ತಸ್ಸಾ ಸಮಞ್ಞಾಯ ತತ್ಥ ನಿರುಳ್ಹಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೋ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಇನ್ದಟ್ಠೋಯೇವಾತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಇಸ್ಸರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಸ್ಸರೋಪಮಾ ವುತ್ತಾ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚೇ ಪರಿಣಾಯನ್ತಂ ಚಕ್ಖು ತಂಸಹಜಾತೇ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ತತ್ಥ ಪರಿಣಾಯತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮೇ…ಪೇ॰… ಪರಿಣಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚೇ ಪರಿಣಾಯನ್ತಂ ಚಕ್ಖು ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋಪಿ ತದನುವತ್ತಕೇ ಪರಿಣಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥಾಯಂ ಪರಿಯಾಯೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮೇ…ಪೇ॰… ಣಾಯತೀ’’ತಿ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ಚಕ್ಖತೀತಿ ಇಮಸ್ಸ ‘‘ಪರಿಣಾಯತಿ ಪಕಾಸೇತೀ’’ತಿ ಚ ಅತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ। ಸಣ್ಠಾನಮ್ಪಿ ರೂಪಾಯತನಮೇವಾತಿ ‘‘ಸಮವಿಸಮಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂದ್ವಾರಿಕಾನಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಏವ ವಳಞ್ಜನತ್ಥೋ।
Anekattāti idaṃ avacanassa kāraṇaṃ, na hetukiriyāya viññāyamānabhāvassa. So pana apekkhāsiddhito eva veditabbo. Hetukiriyāpekkhā hi phalakiriyāti. Cakkhuṃ saṅgaṇhātīti cakkhuviññāṇassa nissayabhāvānupagamanepi taṃsabhāvānativattanato tassā samaññāya tattha niruḷhabhāvaṃ dasseti. Dassanapariṇāyakaṭṭho cakkhussa indaṭṭhoyevāti ‘‘yathā hi issaro’’tiādinā issaropamā vuttā. Cakkhuviññāṇaṃ dassanakicce pariṇāyantaṃ cakkhu taṃsahajāte cakkhusamphassādayopi tattha pariṇāyatīti vuccatīti ‘‘te dhamme…pe… pariṇāyatī’’ti vuttaṃ, na pana cakkhusamphassādīnaṃ dassanakiccattā. Atha vā cakkhusamphassādīnaṃ indriyapaccayabhāvena upakārakaṃ cakkhuviññāṇaṃ dassanakicce pariṇāyantaṃ cakkhu tattha cakkhusamphassādayopi tadanuvattake pariṇāyatīti atthāyaṃ pariyāyoti dassento āha ‘‘te dhamme…pe… ṇāyatī’’ti. Anekatthattā dhātūnaṃ cakkhatīti imassa ‘‘pariṇāyati pakāsetī’’ti ca atthā vuttā. Saṇṭhānampi rūpāyatanamevāti ‘‘samavisamāni rūpāni cakkhatīti cakkhū’’ti vuttaṃ. Taṃdvārikānaṃ phassādīnaṃ upanissayapaccayabhāvo eva vaḷañjanattho.
೫೯೯. ತಂದ್ವಾರಿಕಾ…ಪೇ॰… ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಿ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಜವನಂ ಏಕನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಚೇವ ಹಿ ಅನ್ತರಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇ ವಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ವಾ ಸನ್ತೀರಣೇ ವಾ ಠತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ನಿಚ್ಛಿತಂ। ತೇನ ಪಚ್ಚಯೇನಾತಿ ತಂಪಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ। ತಂಸದಿಸಾನನ್ತಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದನಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸರಹಿತತಾಯ ದಸ್ಸನಸದಿಸಾನಂ ಮನೋಧಾತುಸನ್ತೀರಣವೋಟ್ಠಬ್ಬನಾನಂ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಅಸ್ಸಾದನಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿ ನತ್ಥಿ ರೂಪಧಮ್ಮವಿಸಯತ್ತಾತಿ ‘‘ಅಸ್ಸಾದನಾಭಿನನ್ದನಭೂತಾನೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ। ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಅಸ್ಸಾದನಾಭಿನನ್ದನಭಾವೇನ ರೂಪಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಚಕ್ಖುಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೧೬) ರೂಪಧಮ್ಮೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ವಿಭತ್ತೋ। ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭಾವೇನ ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ। ಗಣನಾಯ ಚ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಉಪನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಅತ್ಥಿಅವಿಗತನ್ತಿ ಏಕ’’ನ್ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೪೫) ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಕುಸಲಸ್ಸಪಿ ಸಿಯಾ, ದ್ವೇತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ತಾನೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಜವನಾನಿ ಪಟಿನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚಾತಿ ಜವನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ। ಅಞ್ಞಾನಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಿ। ಯದಿ ರೂಪಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಮತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ‘‘ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇತಿ ಏತೇನೇವ ಸಿಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವದೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ರೂಪಂ ತಂದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೋಪಿ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ ‘‘ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ವಚನಂ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯತೋ ಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸಪಿ ದೀಪಕ’’ನ್ತಿ।
599. Taṃdvārikā…pe… uppatti vuttāti cakkhuviññāṇe uppanne sampaṭicchanādīni balavārammaṇe javanaṃ ekantena uppajjatīti katvā vuttaṃ. Tathā ceva hi antarā cakkhuviññāṇe vā sampaṭicchane vā santīraṇe vā ṭhatvā nivattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti nicchitaṃ. Tena paccayenāti taṃpakārena paccayena. Taṃsadisānanti garuṃ katvā assādanādippavattivisesarahitatāya dassanasadisānaṃ manodhātusantīraṇavoṭṭhabbanānaṃ. Pañcadvārikajavanānaṃ assādanādito aññathā garuṃ katvā pavatti natthi rūpadhammavisayattāti ‘‘assādanābhinandanabhūtānī’’ti ettakameva vuttaṃ. Manodvārikajavanapiṭṭhivaṭṭakānampi hi pañcadvārikajavanānaṃ assādanābhinandanabhāvena rūpaṃ garuṃ katvā pavatti natthīti na sakkā vattunti. Rūpaṃ ārammaṇādhipati akusalasseva hoti. Tathā hi paṭṭhāne ‘‘abyākato dhammo akusalassa dhammassa adhipatipaccayena paccayo. Ārammaṇādhipati cakkhuṃ garuṃ katvā assādeti abhinandatī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.416) rūpadhammopi ārammaṇādhipati vibhatto. ‘‘Abyākato dhammo abyākatassa dhammassa abyākato dhammo kusalassā’’ti ettha pana phalanibbānāneva ārammaṇādhipatibhāvena vibhattānīti. Gaṇanāya ca ‘‘ārammaṇaārammaṇādhipatiupanissayapurejātaatthiavigatanti eka’’nti (paṭṭhā. 1.1.445) vuttaṃ. Yadi kusalassapi siyā, dveti vattabbaṃ siyāti. Tānīti yathāvuttajavanāni paṭiniddiṭṭhāni. Taṃsampayuttāni cāti javanasampayuttāni. Aññāni cakkhusamphassādīni. Yadi rūpassa ārammaṇapaccayabhāvamattaṃ adhippetaṃ, ‘‘taṃ rūpārammaṇeti eteneva sijjheyyā’’ti ettakameva vadeyya. Yasmā pana rūpaṃ taṃdvārikajavanānaṃ paccayavisesopi hoti, tasmā tassa visesassa dīpanatthaṃ ‘‘ārabbhā’’ti vacanaṃ vuttaṃ siyāti āha ‘‘ārammaṇapaccayato aññapaccayabhāvassapi dīpaka’’nti.
೬೦೦. ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಸವನಕಿರಿಯಾವೋಹಾರೋತಿ ಸೋತಸ್ಸ ಸವನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಭಾವೋ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಸುಣಾತೀ’’ತಿ। ಜೀವಿತನಿಮಿತ್ತಮಾಹಾರರಸೋ ಜೀವಿತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿನ್ನತಾಯ ತಂ ಅವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾತಿ ಏವಂ ಸಿದ್ಧೇನ ಜಿವ್ಹಾ-ಸದ್ದೇನ ಪಕಾಸಿಯಮಾನಾ ರಸಾವ್ಹಾಯನಸಙ್ಖಾತಾ ಸಾಯನಕಿರಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಜಿವ್ಹಾಸದ್ದೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಾ ಕಿರಿಯಾಸಾಯನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಜೀವಿತಮವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೫೪)। ಆಯೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋ। ಪಸಾದಕಾಯಸ್ಸ ಕಾಯಿಕಾನಂ ದುಕ್ಖಸುಖಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ಇತರೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ‘‘ದುಕ್ಖದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾನಂ ಆಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಬ್ಯಾಪಿತಾಯಾತಿ ಬ್ಯಾಪಿಭಾವೇ, ಬ್ಯಾಪಿಭಾವೇನ ವಾ। ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಭಾವೋತಿ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದಸಬ್ಭಾವೋ। ಅನುವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅನುಯುತ್ತಭಾವತೋ, ಸಂಸಟ್ಠಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಾವತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಉಪಾದಿನ್ನಕಪವತ್ತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯಾಯತನಂ ಕಪ್ಪಾಸಪಟಲೇ ಸ್ನೇಹೋ ವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ। ಪಣ್ಡರಸಭಾವಾ ಪಸಾದಾ ಆಪಾಥಗತಂ ವಿಸಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವೇನ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ವಿಸಯಾವಭಾಸನಕಿಚ್ಚತಾ ವುತ್ತಾ। ಸಮಾನನಿಸ್ಸಯಾನನ್ತಿ ಏಕನಿಸ್ಸಯಾನಂ। ಅವಿನಿಬ್ಭುತ್ತೇಸು ಹಿ ರೂಪರಸಾದೀಸು ಯಂನಿಸ್ಸಯಂ ರೂಪಂ, ತಂನಿಸ್ಸಯೋ ಏವ ರಸಾದೀತಿ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಭಾವಾನುಪಗಮೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಸಙ್ಕರಾಭಾವಮಾಹ।
600. Sotaviññāṇappavattiyaṃ savanakiriyāvohāroti sotassa savanakiriyāya kattubhāvo sotaviññāṇassa paccayabhāvenāti vuttaṃ ‘‘sotaviññāṇassa nissayabhāvena suṇātī’’ti. Jīvitanimittamāhāraraso jīvitaṃ, tasmiṃ ninnatāya taṃ avhāyatīti jivhāti evaṃ siddhena jivhā-saddena pakāsiyamānā rasāvhāyanasaṅkhātā sāyanakiriyā labbhatīti katvā vuttaṃ ‘‘jivhāsaddena viññāyamānā kiriyāsāyana’’nti. Tathā ca vakkhati ‘‘jīvitamavhāyatīti jivhā’’ti (vibha. aṭṭha. 154). Āyoti uppattideso. Pasādakāyassa kāyikānaṃ dukkhasukhānaṃ nissayabhāvato itaresaṃ upanissayabhāvato ‘‘dukkhadukkhavipariṇāmadukkhānaṃ āyo’’ti vuttaṃ. Byāpitāyāti byāpibhāve, byāpibhāvena vā. Kāyappasādabhāvoti kāyappasādasabbhāvo. Anuviddhattāti anuyuttabhāvato, saṃsaṭṭhabhāvatoti attho. Tasmāti yasmā yāvatā imasmiṃ kāye upādinnakapavattaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ kappāsapaṭale sneho viyāti vuttaṃ, tasmā. Paṇḍarasabhāvā pasādā āpāthagataṃ visayaṃ viññāṇuppattihetubhāvena pakāsentā viya hontīti tesaṃ visayāvabhāsanakiccatā vuttā. Samānanissayānanti ekanissayānaṃ. Avinibbhuttesu hi rūparasādīsu yaṃnissayaṃ rūpaṃ, taṃnissayo eva rasādīti. Aññamaññasabhāvānupagamenāti lakkhaṇasaṅkarābhāvamāha.
ಯಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಹಿತೋಯೇವ ಚಕ್ಖುಪ್ಪಸಾದೋ ರೂಪಾಭಿಹನನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಪಚ್ಚಯನ್ತರರಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಾಭಿಘಾತೋ ಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ ಹೋತು, ಏವಂಸಭಾವೋ ಸೋ ರೂಪಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ವಿಪಾಕಾರಹಸಭಾವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ’’ತಿ। ವಿಸಯವಿಸಯೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಭಿಮುಖಭಾವೋ ಅಭಿಘಾತೋ ವಿಯಾತಿ ಅಭಿಘಾತೋ, ಸೋ ರೂಪೇ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ , ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ವಾ ರೂಪಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪೇ, ರೂಪಸ್ಸ ವಾ ಅಭಿಘಾತೋ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಮ್ಹಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಅನಿದಸ್ಸನಮ್ಹಿ ಸಪ್ಪಟಿಘಮ್ಹಿ ರೂಪಂ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ಪಟಿಹಞ್ಞಿ ವಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೯೭), ‘‘ಚಕ್ಖು ಅನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ರೂಪಮ್ಹಿ ಸನಿದಸ್ಸನಮ್ಹಿ ಸಪ್ಪಟಿಘಮ್ಹಿ ಪಟಿಹಞ್ಞಿ ವಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೯೮) ಚ ಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ತಂತಂಭವಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಅವಿಗತರಾಗಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವನಿಪ್ಫಾದಕಸಾಧಾರಣಕಮ್ಮವಸೇನ ಪುರಿಮಂ ಚಕ್ಖುಲಕ್ಖಣಂ ವುತ್ತಂ, ಸುದೂರಸುಖುಮಾದಿಭೇದಸ್ಸಪಿ ರೂಪಸ್ಸ ಗಹಣಸಮತ್ಥಮೇವ ಚಕ್ಖು ಹೋತೂತಿ ಏವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಆವೇಣಿಕಕಮ್ಮವಸೇನ ದುತಿಯಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಸಾದಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸವಿಸಯಾವಭಾಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಸಾದಬ್ಯಾಪಾರಸ್ಸ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪುರಿಮಂ ವುತ್ತಂ, ಪಸಾದಕಾರಣಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಕಮ್ಮಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣಭೇದೇನ ಭೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ದುತಿಯಂ।
Yasmā paccayantarasahitoyeva cakkhuppasādo rūpābhihananavasena pavattati, na paccayantararahito, tasmā rūpābhighāto hotu vā mā vā hotu, evaṃsabhāvo so rūpadhammoti dassetuṃ ‘‘rūpābhighātāraho’’ti vuttaṃ yathā ‘‘vipākārahasabhāvā kusalākusalā’’ti. Visayavisayīnaṃ aññamaññaṃ abhimukhabhāvo abhighāto viyāti abhighāto, so rūpe cakkhussa , cakkhumhi vā rūpassa hotīti vuttaṃ ‘‘rūpe, rūpassa vā abhighāto’’ti. Tenevāha ‘‘yamhi cakkhumhi anidassanamhi sappaṭighamhi rūpaṃ sanidassanaṃ sappaṭighaṃ paṭihaññi vā’’ti (dha. sa. 597), ‘‘cakkhu anidassanaṃ sappaṭighaṃ rūpamhi sanidassanamhi sappaṭighamhi paṭihaññi vā’’ti (dha. sa. 598) ca ādi. Ettha ca taṃtaṃbhavapatthanāvasena cakkhādīsu avigatarāgassa attabhāvanipphādakasādhāraṇakammavasena purimaṃ cakkhulakkhaṇaṃ vuttaṃ, sudūrasukhumādibhedassapi rūpassa gahaṇasamatthameva cakkhu hotūti evaṃ nibbattitaāveṇikakammavasena dutiyaṃ. Esa nayo sesesupi. Atha vā satipi pañcannaṃ pasādabhāvasāmaññe savisayāvabhāsanasaṅkhātassa pasādabyāpārassa dassanavasena purimaṃ vuttaṃ, pasādakāraṇassa satipi kammabhāvasāmaññe attano kāraṇabhedena bhedadassanavasena dutiyaṃ.
ಕಾಮತಣ್ಹಾತಿ ಕಾಮಭವೇ ತಣ್ಹಾ। ತಥಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭವಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾಯತನವಿಸಯಾಪಿ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾದೀನಂ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾದಿವೋಹಾರಾರಹತಾ ವುತ್ತಾ। ದಟ್ಠುಕಾಮತಾತಿ ಹಿ ದಟ್ಠುಮಿಚ್ಛಾ ರೂಪತಣ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಸೇಸಾಸುಪೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾದೀನಂ ತಂತಂಅತ್ತಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣತೋ ಸತಿ ಪುರಿಮನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ। ಅಸತಿಪಿ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಗ್ಘಾತಿತಭಾವೇನೇವ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೂಪಗಮನತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಅತ್ಥಿತಾಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತೋ ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನ್ತರಾಯೇವ ಅನ್ತರಧಾಪೇತಿ’’ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೫೭), ‘‘ಸನ್ತಂ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೫) ಚ ಏವಮಾದೀಸು।
Kāmataṇhāti kāmabhave taṇhā. Tathā rūpataṇhā daṭṭhabbā. Tassa tassa bhavassa mūlakāraṇabhūtā taṇhā tasmiṃ tasmiṃ bhave uppajjanārahāyatanavisayāpi nāma hotīti kāmataṇhādīnaṃ daṭṭhukāmatādivohārārahatā vuttā. Daṭṭhukāmatāti hi daṭṭhumicchā rūpataṇhāti attho. Tathā sesāsupīti. Ettha ca daṭṭhukāmatādīnaṃ taṃtaṃattabhāvanibbattakakammāyūhanakkhaṇato sati purimanibbattiyaṃ vattabbaṃ natthi. Asatipi tassa maggena asamugghātitabhāveneva kāraṇanti daṭṭhabbaṃ. Yato maggena asamucchinnaṃ kāraṇalābhe sati uppajjitvā attano phalassa kāraṇabhāvūpagamanato vijjamānamevāti uppannaatthitāpariyāyehi vuccati ‘‘ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvento ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bahulīkaronto uppannuppanne pāpake akusale dhamme antarāyeva antaradhāpeti’’ (saṃ. ni. 5.157), ‘‘santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ atthi me ajjhattaṃ kāmacchandoti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.382; ma. ni. 1.115) ca evamādīsu.
ಏತ್ಥಾಹ – ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಕಿಂ ಏಕಕಮ್ಮುನಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಉದಾಹು ನಾನಾಕಮ್ಮುನಾತಿ? ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ಪೋರಾಣಾ। ತತ್ಥ ನಾನಾಕಮ್ಮುನಾ ತಾವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಸೇಸೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ಭಿನ್ನತ್ತಾ। ಏಕಕಮ್ಮುನಾ ಪನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತೇಸಂ ಕಥಂ ವಿಸೇಸೋತಿ? ಕಾರಣಸ್ಸ ಭಿನ್ನತ್ತಾಯೇವ। ತಂತಂಭವಪತ್ಥನಾಭೂತಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾ ತಂತಂಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಾಯತನಾಭಿಲಾಸತಾಯ ಸಯಂ ವಿಚಿತ್ತರೂಪಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ತಂತಂಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಚಿತ್ತಭೇದತಂ ವಿದಹತಿ। ಯತೋ ತದಾಹಿತವಿಸೇಸಂ ತಂ ತಥಾರೂಪಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಅನೇಕರೂಪಾಪನ್ನಂ ವಿಯ ಅನೇಕಂ ವಿಸಿಟ್ಠಸಭಾವಂ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಮೇವ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣ’’ನ್ತಿ। ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮತ್ಥತಾಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಕಾರಣವಿಸೇಸೇನಾಹಿತವಿಸೇಸಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಫಲನಿಪ್ಫಾದನಯೋಗ್ಯತಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸತಿ ಏಕಸ್ಸಪಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅನೇಕಿನ್ದ್ರಿಯಹೇತುತಾವಿಸೇಸಯೋಗಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತಿಆದಿನಾ ಯುತ್ತಿತೋ ಆಗಮತೋಪಿ ಪರತೋ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ। ತಥಾ ಚ ಏಕಸ್ಸೇವ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸೋಳಸಾದಿವಿಪಾಕಚಿತ್ತನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಲೋಕೇಪಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಸಾಲಿಬೀಜಸ್ಸ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಪರಿಪುಣ್ಣತಣ್ಡುಲಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಿಹೇತುತಾ ದಿಸ್ಸತಿ। ಕಿಂ ವಾ ಏತಾಯ ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತಾಯ, ನ ಚಿನ್ತಿತಬ್ಬಮೇವೇತಂ। ಯತೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಚ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಞಾಣಫಲಯುತ್ತಾನಂ ವಿಸಯೋ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅತಕ್ಕಾವಚರತಾಯ। ತೇನೇವ ಚ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ ಉಮ್ಮಾದಸ್ಸ ವಿಘಾತಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೭) ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಆವಿಞ್ಛನಂ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಾ ತಂನಿನ್ನಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭಾವೋ।
Etthāha – cakkhādīnaṃ indriyānaṃ kiṃ ekakammunā uppatti, udāhu nānākammunāti? Ubhayathāpīti porāṇā. Tattha nānākammunā tāva uppattiyaṃ cakkhādīnaṃ visese vattabbaṃ natthi kāraṇassa bhinnattā. Ekakammunā pana uppattiyaṃ tesaṃ kathaṃ visesoti? Kāraṇassa bhinnattāyeva. Taṃtaṃbhavapatthanābhūtā hi taṇhā taṃtaṃbhavapariyāpannāyatanābhilāsatāya sayaṃ vicittarūpā upanissayabhāvena taṃtaṃbhavanibbattakakammassa vicittabhedataṃ vidahati. Yato tadāhitavisesaṃ taṃ tathārūpasamatthatāyogena anekarūpāpannaṃ viya anekaṃ visiṭṭhasabhāvaṃ phalaṃ nibbatteti. Tathā ca vakkhati ‘‘kammameva nesaṃ visesakāraṇa’’nti. Na cettha samatthatābhāvato aññaṃ veditabbaṃ kāraṇavisesenāhitavisesassa visiṭṭhaphalanipphādanayogyatābhāvato. Tathā hi sati ekassapi kammassa anekindriyahetutāvisesayogaṃ ekampi kammantiādinā yuttito āgamatopi parato sayameva vakkhati. Tathā ca ekasseva kusalacittassa soḷasādivipākacittanibbattihetubhāvo vuccati. Lokepi ekasseva sālibījassa paripuṇṇāparipuṇṇataṇḍulaphalanibbattihetutā dissati. Kiṃ vā etāya yutticintāya, na cintitabbamevetaṃ. Yato kammavipāko cakkhādīni kammavipāko ca sabbākārato buddhānaṃyeva kammavipākañāṇaphalayuttānaṃ visayo, na aññesaṃ atakkāvacaratāya. Teneva ca bhagavatā ‘‘kammavipāko acinteyyo na cintetabbo, yo cinteyya ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77) ādīnavaṃ dassetvā paṭikkhittaṃ. Āviñchanaṃ puggalassa viññāṇassa vā taṃninnabhāvappattiyā hetubhāvo.
ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪಕರಣತೋ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ವಾ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಯಥಾರುತವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕೋ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದೇತಿ। ಇತರೋ ತೇಜಾದೀನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಧಿಕಭಾವೇ ವಿಯ ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ಅಧಿಕಭಾವೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಧಿಕಭಾವೇನೇವ ಏಕಕಾದಿವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಾಯ ಓಮತ್ತತಾಯಪಿ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋ ನ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ಪಕರಣತೋ ಪಾರಿಸೇಸತೋ ವಾ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಭೂತಾನಂ ಸಮಭಾವೇನ ಕಾಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಸಮಭಾವದೀಪಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಞಾಯೇನ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ತಸ್ಸ ವಾಚಕತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಅನುವತ್ತ…ಪೇ॰… ವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ಏಕದೇಸಾಧಿಕಭಾವನಿವಾರಣೇನೇವ ಹಿ ಏಕದೇಸೋಮತ್ತತಾನಿವಾರಣಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ। ಏಕದೇಸೋ ಅವಯವೋ। ಚತುಧಾತುಸಮುದಾಯನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಹಿ ಪಸಾದಸ್ಸ ತದೇಕಧಾತುಅಧಿಕತಾ ಅವಯವಾಧಿಕತಾ ಹೋತೀತಿ।
Sabbesanti padassa pakaraṇato pārisesato vā labbhamānaṃ atthavisesaṃ ajānanto yathārutavaseneva atthaṃ gahetvā ‘‘ko ettha viseso’’tiādinā codeti. Itaro tejādīnaṃ paccekaṃ adhikabhāve viya dvinnaṃ tiṇṇaṃ vā adhikabhāvepi yathāvuttādhikabhāveneva ekakādivasena labbhamānāya omattatāyapi kāyappasādo na hotīti viññāyamānattā pakaraṇato pārisesato vā catunnampi bhūtānaṃ samabhāvena kāyo hotīti ayamattho siddhoti sabba-saddo idha samabhāvadīpakoti dassetuṃ ‘‘idaṃ panā’’tiādimāha. Imamatthaṃ dīpetīti ca yathāvuttena ñāyena ‘‘sabbesa’’nti vacanato ayamattho labbhati, na tassa vācakattāti dasseti. Tenevāha ‘‘anuvatta…pe… vasena vuttattā’’ti. Ekadesādhikabhāvanivāraṇeneva hi ekadesomattatānivāraṇampi viññāyatīti. Ekadeso avayavo. Catudhātusamudāyanissayassa hi pasādassa tadekadhātuadhikatā avayavādhikatā hotīti.
‘‘ಪುರಿಮಾ ಚೇತ್ಥ ದ್ವೇಪಿ ವಾದಿನೋ ನಿಕಾಯನ್ತರಿಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಆಲೋಕಾದಿಸಹಕಾರೀಕಾರಣಸಹಿತಾನಂಯೇವ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ರೂಪಾದಿಅವಭಾಸನಸಮತ್ಥತಾ ವಿವರಸ್ಸ ಚ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣುಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಗುಣೋತಿ ತೇಸಂ ಲದ್ಧೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ತಂತಂಭೂತಗುಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಜಾದೀನಂ ವಿಯ ವಿವರಸ್ಸ ಭೂತಭಾವಾಭಾವತೋ ‘‘ಯಥಾಯೋಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ರೂಪಾದಯೋ ವಿಯ ವಿವರಮ್ಪಿ ಭೂತಗುಣೋತಿ ಪರಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಂತಂಭೂತಗುಣೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ತೇಜಸ್ಸ ಪನ ಆಲೋಕರೂಪೇನ, ಆಕಾಸಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿವರಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ, ವಾಯುಸ್ಸ ಗನ್ಧೇನ, ಉದಕಸ್ಸ ರಸೇನ, ಪಥವಿಯಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇನಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಥಾಯೋಗಂ ತಂತಂಭೂತಗುಣೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಣೇತಿ ರೂಪಾದಿವಿಸಯೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಕೇ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಕರಿತಬ್ಬತೋತಿ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಭೂತೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಭೂತಗುಣೇಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಉಪಕರಿತಬ್ಬತೋ। ಸಭಾವೇನ ಸುಯ್ಯಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಕೇನಚಿ ಅನುಚ್ಚಾರಿಯಮಾನಸ್ಸೇವ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಘಟ್ಟನಂ ಪನ ವಿನಾ ವಾಯುಸದ್ದೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ। ಅಥ ವಾ ವಾಯುಮ್ಹಿ ಸದ್ದೋ ಸಭಾವೇನ ಸುಯ್ಯತೀತಿ ಆಪೇ ರಸೋ ಮಧುರೋತಿ ಚ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದುತಿಯವಾದಿಸ್ಸಪಿ ನಿಗ್ಗಹೋ ಹೋತಿ ತಸ್ಸಪಿ ತೇಜಾದಿಗುಣಾ ರೂಪಾದಯೋತಿ ಏವಂಲದ್ಧಿಕತ್ತಾ।
‘‘Purimā cettha dvepi vādino nikāyantariyā’’ti vadanti. Ālokādisahakārīkāraṇasahitānaṃyeva cakkhādīnaṃ rūpādiavabhāsanasamatthatā vivarassa ca sotaviññāṇupanissayabhāvo guṇoti tesaṃ laddhīti adhippāyena ‘‘taṃtaṃbhūtaguṇehī’’tiādi vuttaṃ. Tejādīnaṃ viya vivarassa bhūtabhāvābhāvato ‘‘yathāyoga’’nti vuttaṃ. Atha vā rūpādayo viya vivarampi bhūtaguṇoti parādhippāyaṃ dassento ‘‘taṃtaṃbhūtaguṇehī’’ti āha. Tejassa pana ālokarūpena, ākāsasaṅkhātassa vivarassa saddena, vāyussa gandhena, udakassa rasena, pathaviyā phoṭṭhabbenāti imamatthaṃ sandhāya ‘‘yathāyogaṃ taṃtaṃbhūtaguṇehī’’ti vuttaṃ siyā. Rūpādiggahaṇeti rūpādivisaye cakkhuviññāṇādike nipphādetabbeti attho. Upakaritabbatoti sahakārīkāraṇabhūtehi yathāvuttabhūtaguṇehi cakkhādīnaṃ sakiccakaraṇe upakaritabbato. Sabhāvena suyyamānassāti kenaci anuccāriyamānasseva labbhamānattā vuttaṃ. Ghaṭṭanaṃ pana vinā vāyusaddopi natthīti. Atha vā vāyumhi saddo sabhāvena suyyatīti āpe raso madhuroti ca tassa laddhiyevāti daṭṭhabbaṃ. Dutiyavādissapi niggaho hoti tassapi tejādiguṇā rūpādayoti evaṃladdhikattā.
ರೂಪಾದಿವಿಸೇಸಗುಣೇಹೀತಿ ರೂಪಾದಿವಿಸೇಸಗುಣಯುತ್ತೇಹಿ। ತೇಜ…ಪೇ॰… ವಾಯೂಹೀತಿ ಸಹಾಕಾಸೇಹಿ ತೇಜಾದಿಪರಮಾಣೂಹಿ। ಕಪ್ಪಾಸತೋ ವಿಸದಿಸಾಯಾತಿ ಕಪ್ಪಾಸಪಥವಿತೋ ವಿಸೇಸಯುತ್ತಾಯ ತತೋ ಅಧಿಕಸಾಮತ್ಥಿಯಯುತ್ತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ಕಪ್ಪಾಸಪಥವಿಯಾಯೇವ। ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಿಪಿ ಅವಿಸೇಸಭೂತಾನಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಗನ್ಧೋ ಅಧಿಕತರೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬೋ ಉತ್ತರೋ ‘‘ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭೂತಸ್ಸ ಅಧಿಕತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬೦೦) ವುತ್ತತ್ತಾ ತಥಾಗತಾನಂ ವಾದಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ಕಣಾದಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪನ ಮತೇನ ಕಣಾದಕಪಿಲಾದಯೋ ಕೇವಲಂ ಪಥವಾದಿದ್ರಬ್ಯಮೇವಾತಿಆದಿ ಲದ್ಧಿ। ಕಣಾದಸಾಸನಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಸಾಸನೇ ಅನವಗಾಳ್ಹಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಯಂ ವಾದೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಏತಸ್ಸುಭಯಸ್ಸಾತಿ ಆಸವಗನ್ಧತೋ ಕಪ್ಪಾಸಗನ್ಧೋ ಅಧಿಕೋ ಸೀತುದಕವಣ್ಣತೋ ಉಣ್ಹೋದಕವಣ್ಣೋ ಚ ಅಧಿಕೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಉಭಯಸ್ಸ। ತೇಜಾದಿಅಧಿಕೇಸು ಚ ಸಮ್ಭಾರೇಸು ರೂಪಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ನ ರೂಪಾದಯೋ ತೇಜಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಗುಣೋತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತದಭಾ…ಪೇ॰… ತ್ತಿತಾ’’ತಿ। ತೇನ ನ ರೂಪಂ ತೇಜಸ್ಸ ವಿಸೇಸಗುಣೋ ಏಕನ್ತತೋ ತೇಜಾದಿಕೇ ಸಮ್ಭಾರೇ ವಿಸೇಸೇನ ಅದಸ್ಸನತೋ, ಯೋ ಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಗುಣೋ, ನ ಸೋ ತದಧಿಕೇ ಸಮ್ಭಾರೇ ಏಕನ್ತತೋ ವಿಸೇಸೇನ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ಪಥವೀಅಧಿಕೇ ಸಮ್ಭಾರೇ ಆಪೋಧಾತೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ನಾನಾಕಲಾಪೇತಿ ಸಭಾವತೋ ನಾನತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಮೂಲಕಾರಣನಾನತ್ತವಸೇನ ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಅಸಙ್ಘಾತೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯತೋ ಪರಮರಣಾದಿಕಿರಿಯಾಸಮತ್ಥತಾ ನೇಸಂ ಕೇಸಞ್ಚಿಯೇವ ದಿಸ್ಸತೀತಿ।
Rūpādivisesaguṇehīti rūpādivisesaguṇayuttehi. Teja…pe… vāyūhīti sahākāsehi tejādiparamāṇūhi. Kappāsato visadisāyāti kappāsapathavito visesayuttāya tato adhikasāmatthiyayuttāyāti adhippāyo. Tassāyevāti kappāsapathaviyāyeva. Yasmā sā vijjamānānipi avisesabhūtāni atthīti gahetuṃ asakkuṇeyyabhāvena abhibhavitvā ṭhitā, tasmā tassāyeva gandho adhikataro bhaveyyāti attho. Ayañca sabbo uttaro ‘‘tassa tassa bhūtassa adhikatāyā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 600) vuttattā tathāgatānaṃ vādaṃ sampaṭicchitvā vadantassa kaṇādassa vasena vutto. ‘‘Attano pana matena kaṇādakapilādayo kevalaṃ pathavādidrabyamevātiādi laddhi. Kaṇādasāsanāya adhimuttānaṃ sāsane anavagāḷhānaṃ kesañci ayaṃ vādo’’ti ca vadanti. Etassubhayassāti āsavagandhato kappāsagandho adhiko sītudakavaṇṇato uṇhodakavaṇṇo ca adhikoti etassa ubhayassa. Tejādiadhikesu ca sambhāresu rūpādīnaṃ visesassa adassanato na rūpādayo tejādīnaṃ visesaguṇoti siddhanti āha ‘‘tadabhā…pe… ttitā’’ti. Tena na rūpaṃ tejassa visesaguṇo ekantato tejādike sambhāre visesena adassanato, yo yassa visesaguṇo, na so tadadhike sambhāre ekantato visesena dissati yathā pathavīadhike sambhāre āpodhātūti dasseti. Evaṃ sesesupi yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Ko pana vādo nānākalāpeti sabhāvato nānattābhāvepi mūlakāraṇanānattavasena atthi koci viseso asaṅghāteti dasseti, yato paramaraṇādikiriyāsamatthatā nesaṃ kesañciyeva dissatīti.
ಏಕಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಞ್ಚಾಯತನಿಕತ್ತಭಾವೇ ಪತ್ಥನಾ ಯಾ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾದಿಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ। ಏತೇನ ಕಾರಣವಿಸೇಸೇನ ಫಲವಿಸೇಸಮಾಹ। ನ ಹೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಮತ್ಥಯತಿ। ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಂ। ವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣೇನ ಆಹಿತಾತಿಸಯೇನ । ತೇನೇವ ಸೋತಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚಯೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞೇನೇವ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನ ಅನೇಕಸಭಾವೇನ ಕಾರಣೇನ ಆಹಿತವಿಸೇಸಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಅನೇಕಸಭಾವಂ ಫಲಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದಾನಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಭಾವೇ ದೋಸಮಾಹ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತರಾಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ’’ತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಕಾರಣವಿಸೇಸಾಭಾವೇ ಫಲವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಯಂ ವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ತಸ್ಸ ತತೋ ಅಞ್ಞವಿಸೇಸಾಭಾವೇ ತದಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯುಪ್ಪಾದಕತಾಪಿ ನ ಸಿಯಾತಿ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ತತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಏವ ಸಿಯಾ। ಏವಮಿತರತ್ಥಾಪಿ। ವಿಸೇಸೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತಂತಂಇನ್ದ್ರಿಯುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಸಾ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಸಭಾವೋವ।
Ekampīti pi-saddena anekasmiṃ vattabbameva natthīti dasseti. Pañcāyatanikattabhāve patthanā yā daṭṭhukāmatādibhāvena vuttā, tāya nipphannaṃ. Etena kāraṇavisesena phalavisesamāha. Na hītiādinā vuttamevatthaṃ samatthayati. Tanti kammaṃ. Visesenāti attano kāraṇena āhitātisayena . Teneva sotassa na hoti paccayo, tato aññeneva pana hotīti adhippāyo. Tena anekasabhāvena kāraṇena āhitavisesaṃ ekampi kammaṃ anekasabhāvaṃ phalaṃ nipphādetuṃ samatthaṃ hotīti dasseti. Idāni kammassa vuttappakāravisesābhāve dosamāha ‘‘indriyantarābhāvappattito’’ti. Tassattho – kāraṇavisesābhāve phalavisesassa asambhavato yaṃ visesayuttaṃ kammaṃ cakkhussa kāraṇaṃ, tassa tato aññavisesābhāve tadaññindriyuppādakatāpi na siyāti sotindriyādīnaṃ tato anuppatti eva siyā. Evamitaratthāpi. Visesoti cettha kammassa taṃtaṃindriyuppādanasamatthatā adhippetā, sā ca pubbe dassitasabhāvova.
ಅನೇಕಾಹಿ ಮಹಗ್ಗತಚೇತನಾಹಿ ಏಕಾಯ ವಾ ಪರಿತ್ತಚೇತನಾಸಹಿತಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಂ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಾನಾಚೇತನಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ‘‘ಪಟಿಸ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿ ನಾನಾಕಮ್ಮವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮೇನ ಚ ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮೇನ ಚ ತಂತಂಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚೇತಂ ಯುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಗ್ಗತಚೇತನಾ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೨.೭೮) ವುತ್ತತ್ತಾ। ನಾಪಿ ತಂತಂಭವನಿಯತರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯತಾ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಓಪಪಾತಿಕಯೋನಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಯುತ್ತಾ। ಅಥ ಮಹಗ್ಗತಾಹಿ ಏವ ನಾನಾಚೇತನಾಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ, ನ ಚೇಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಅನೇಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಹೋತಿ। ನಿಚ್ಛಿತಞ್ಹೇತಂ ಸಾಕೇತಪಞ್ಹೇನಾತಿ। ಏವಂ ಏಕೇನ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮುನಾ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಹದಯವತ್ಥೂನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಞಾಪಕೇನ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮುನಾಪಿ ಏಕೇನ ಯಥಾರಹಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿದ್ಧಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಿದ್ಧಮೇಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅನೇಕಿನ್ದ್ರಿಯುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ।
Anekāhi mahaggatacetanāhi ekāya vā parittacetanāsahitāya paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpānaṃ nibbattīti na sakkā viññātunti ‘‘sabbesaṃ…pe… viññāyatī’’ti vuttaṃ. Idāni tameva asakkuṇeyyataṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘nānācetanāyā’’tiādi vuttaṃ. Tassāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘paṭisa…pe… paccayo’’ti ettha yadi nānākammavasena indriyānaṃ uppatti adhippetā, evaṃ sati mahaggatakammena ca kāmāvacarakammena ca taṃtaṃpaṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpaṃ uppannaṃ siyā, na cetaṃ yuttaṃ ‘‘mahaggatacetanā kammapaccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.78) vuttattā. Nāpi taṃtaṃbhavaniyatarūpindriyehi vikalindriyatā gatisampattiyā opapātikayoniyaṃ paṭisandhikkhaṇe yuttā. Atha mahaggatāhi eva nānācetanāhi nibbattaṃ, na cekā paṭisandhi anekakammanibbattā hoti. Nicchitañhetaṃ sāketapañhenāti. Evaṃ ekena mahaggatakammunā cakkhundriyasotindriyahadayavatthūnaṃ uppattiñāpakena iminā vacanena parittakammunāpi ekena yathārahaṃ anekesaṃ indriyānaṃ uppatti siddhāvāti vuttaṃ ‘‘siddhamekena kammena anekindriyuppatti hotī’’ti.
ಸಮ್ಪತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕಿಚ್ಚಕರಣತೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಟಿ…ಪೇ॰… ನಕತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತಿಸುಖುಮಭಾವತೋ ಮಂಸಚಕ್ಖುಅಗೋಚರೇನ ರೂಪಾಯತನೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸಙ್ಘಾತವುತ್ತಿತಾಯ ಚ ‘‘ವಾಯು ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಕದಾಚಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ನ ಸಿಯಾ ಧಾತುಪರಮ್ಪರಾಯ ಘಟ್ಟೇನ್ತಸ್ಸ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೨) ಚ ‘‘ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ।
Sampattoyeva nāma sampattikiccakaraṇatoti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘paṭi…pe… nakato’’ti vuttaṃ. Atisukhumabhāvato maṃsacakkhuagocarena rūpāyatanena samannāgatasaṅghātavuttitāya ca ‘‘vāyu viyā’’ti vuttaṃ. Cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa kadācipi ārammaṇapaccayo na siyā dhātuparamparāya ghaṭṭentassa utusamuṭṭhānattā. Tenāha ‘‘na hi…pe… pajjatī’’ti. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.1.2) ca ‘‘saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti avisesena vuttaṃ.
ನನು ಚಿರೇನ ಸುಯ್ಯನ್ತೀತಿ ದೂರೇ ಠಿತಾನಂ ಲಹುಕಂ ಸವನಂ ನತ್ಥಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ವಾ ಲಹುಕಂ ಸವನೇನ ದೂರಾಸನ್ನಭಾವಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ , ದೂ…ಪೇ॰… ತೋತಿ ನ ದೂರೇ ಠಿತೇಹಿ ರಜಕಾದಿಸದ್ದಾ ಚಿರೇನ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸುಯ್ಯನ್ತಿ, ಸಚೇ ಸವನೂಪಚಾರೇ ಸೋ ಸದ್ದೋ ದೂರೇ ಆಸನ್ನೇ ಚ ಠಿತಾನಂ ಯಥಾಭೂತೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಸದ್ದೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತತೋ ಗಹಣವಿಸೇಸತೋ ಚಿರೇನ ಸುತೋ ಸೀಘಂ ಸುತೋತಿ ಅಭಿಮಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತಮೇವತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಿಚ್ಛಯ…ಪೇ॰… ಅಭಿಮಾನೋ ಹೋತಿ, ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ಪನ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಸಮಾನಾ, ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಪನ ಸದ್ದೋ…ಪೇ॰… ಆಗಚ್ಛತೀತಿ। ಯದಿ ಧಾತುಪರಮ್ಪರಾಯ ಸದ್ದೋ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಕಥಂ ಪಟಿಘೋಸಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೂರೇ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಆಗತಾನೀತಿ ಏತೇನ ರೂಪಧಮ್ಮಾಪಿ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ದೇಸನ್ತರಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಘಟ್ಟನಸಭಾವಾನೇವಾತಿ ತೇಸಂ ಭೂತಾನಂ ಸದ್ದಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವಮಾಹ। ಸೋತಪದೇಸಸ್ಸಾತಿ ಸೋತದೇಸಸ್ಸ, ಸೋತದೇಸೇ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Nanu cirena suyyantīti dūre ṭhitānaṃ lahukaṃ savanaṃ natthi, tesampi vā lahukaṃ savanena dūrāsannabhāvānaṃ viseso na siyāti adhippāyo. Na, dū…pe… toti na dūre ṭhitehi rajakādisaddā cirena sotaviññāṇena suyyanti, sace savanūpacāre so saddo dūre āsanne ca ṭhitānaṃ yathābhūte āpāthagate sadde manoviññāṇasaṅkhātato gahaṇavisesato cirena suto sīghaṃ sutoti abhimānoti attho. Etamevatthaṃ vitthārato dassento ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Nicchaya…pe… abhimāno hoti, sotaviññāṇappavatti pana ubhayatthāpi samānā, yasmā so pana saddo…pe… āgacchatīti. Yadi dhātuparamparāya saddo nappavattati, kathaṃ paṭighosādīnaṃ uppattīti āha ‘‘dūre…pe… paccayo hotī’’ti. Uppattivasena āgatānīti etena rūpadhammāpi yattha uppajjanti, tattheva bhijjanti, na desantaraṃ saṅkamantīti dasseti. Ghaṭṭanasabhāvānevāti tesaṃ bhūtānaṃ saddasamuppattihetubhāvamāha. Sotapadesassāti sotadesassa, sotadese ṭhitassāti attho.
ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನಾತಿ ಚಿತ್ರವಿಚಿತ್ರರೂಪಾಯತನೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕಜವನಸ್ಸ ಅನುಕಡ್ಢನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕಣ್ಣಕೂಪಚ್ಛಿದ್ದೇಯೇವ ಪವತ್ತನತೋತಿ ಏತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಪವತ್ತೀತಿ ವಾದಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾನದೇಸೇ ಏವ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ವತ್ತತಿ ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚಾದಿಪ್ಪಯೋಗದಸ್ಸನತೋ। ಸತಿಪಿ ಪನಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ವುತ್ತಿಯಂ ನ ವಿಸಯಗ್ಗಹಣೇ ಸಮತ್ಥತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಿದಹನೇಪಿ ವಿಸಯಗ್ಗಹಣಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಹೇತುತೋ ಚಾತಿ ಕಣ್ಣಕೂಪಚ್ಛಿದ್ದೇಯೇವ ಠತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಾ ಹೇತುಭಾವತೋ।
Cakkhumato puggalassa ajjhāsayavasenāti citravicitrarūpāyatane yebhuyyena sattānaṃ cakkhudvārikajavanassa anukaḍḍhanavasena pavattiṃ sandhāya vuttaṃ. Kaṇṇakūpacchiddeyeva pavattanatoti etena adhiṭṭhānato bahiddhā indriyaṃ pavattīti vādaṃ paṭisedheti. Adhiṭṭhānadese eva hi indriyaṃ vattati tattha kiccādippayogadassanato. Satipi panassa bahiddhā vuttiyaṃ na visayaggahaṇe samatthatā, aññathā adhiṭṭhānapidahanepi visayaggahaṇaṃ bhaveyyāti. Ārammaṇaggahaṇahetuto cāti kaṇṇakūpacchiddeyeva ṭhatvā ārammaṇakaraṇassa viññāṇassa vā hetubhāvato.
ತಬ್ಬೋಹಾರೇನಾತಿ ಗನ್ಧಗನ್ಧಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಸಹಚರಿತಾಯ ಗನ್ಧೋಪಿ ತಥಾ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗನ್ಧೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಗನ್ಧೋ ಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖೇಳಾದಿಕೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಪಥವೀತಿ ಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯನ್ತರಭೂತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾ ಪಥವೀ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಧಾರಭೂತಾತಿ ತೇಜೋವಾಯೋಧಾತೂನಂ ಆಧಾರಭೂತಾ। ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯಮಹಾಭೂತಾನಂ ಆಪೋತೇಜೋವಾಯೋಧಾತೂನಂ। ಸಬ್ಬದಾತಿ ಉಪ್ಪೀಳನಕಾಲೇ ಚ ಅನುಪ್ಪೀಳನಕಾಲೇ ಚ। ತತ್ಥಾತಿ ಚತುರಾಸೀತಿಪಭೇದೇ ಉಪರಿಮಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ರೂಪಸಮೂಹೇ। ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಚಕ್ಖುದಸಕಂ ಇದಂ ಕಾಯದಸಕಂ ಇದಂ ಭಾವದಸಕನ್ತಿ ಏವಂ ಕಲಾಪತೋಪಿ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನಂ।
Tabbohārenāti gandhagandhaggahaṇassa sahacaritāya gandhopi tathā vuttoti adhippāyo. Gandho paccayoti gandho sahakārīpaccayoti attho. Kheḷādiko paccayoti yojetabbaṃ. Tathā pathavīti sahakārīpaccayantarabhūtā ajjhattikabāhirā pathavī ārammaṇaggahaṇe paccayoti attho. Ādhārabhūtāti tejovāyodhātūnaṃ ādhārabhūtā. Nissayabhūtānanti nissayamahābhūtānaṃ āpotejovāyodhātūnaṃ. Sabbadāti uppīḷanakāle ca anuppīḷanakāle ca. Tatthāti caturāsītipabhede uparimakāyasaṅkhāte rūpasamūhe. Vinibbhujjituṃ asakkuṇeyyānanti idaṃ cakkhudasakaṃ idaṃ kāyadasakaṃ idaṃ bhāvadasakanti evaṃ kalāpatopi vinibbhujjituṃ asakkuṇeyyānaṃ.
೬೧೬. ದೀಘಾದೀನಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋತಿ ಇದಂ ದೀಘಾದೀನಂ ನ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಗೋಚರತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ದೀಘಾದಿವೋಹಾರರೂಪಾದೀನಂ ಪನ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಪರತೋ ಪವತ್ತೇನ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನಪಿ ಜಾನಿತಬ್ಬತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ದೀಘಾದಿಸನ್ನಿವೇಸನ್ತಿ ದೀಘಾದಿಸನ್ನಿವೇಸವನ್ತಂ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಇತರಸ್ಸ ಅಭಾವಾತಿ ಛಾಯಾತಪಾನಂ ಆಲೋಕನ್ಧಕಾರಾನಞ್ಚ ಅಸಹಟ್ಠಾಯಿತಂ ಆಹ। ಕಥಂ ಪನ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮತೀತಿ? ‘‘ಆಲೋಕಪ್ಪವತ್ತಿಸಮಾನಕಾಲಂ ಅನ್ಧಕಾರಸಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯೋ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಕಮೇನ ತಥಾರೂಪಸ್ಸ ವಣ್ಣಾಯತನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಸಹ ಅನ್ಧಕಾರೇನ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ನಿರೋಧಸಮನನ್ತರಂ ತಂಸನ್ತತಿಯಂ ತಾದಿಸೇ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ಆಲೋಕನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯಮಹಾಭೂತೇಹಿ ವಿನಾ ಆಲೋಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ಅನ್ಧಕಾರಸಙ್ಖಾತಂ ವಣ್ಣಾಯತನಮೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ ತಂನಿಸ್ಸಯೇಹಿ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಕಏಕಕಲಾಪಭೂತೋಪಾದಾರೂಪಾನಂ ಸಹೇವ ನಿರುಜ್ಝನತೋ। ಪದೀಪಸಿಖಾಮಣಿರಂಸಿಯೋ ವಿಯ ಪಥವೀಪಾಕಾರರುಕ್ಖಾದೀನಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾಪಿ ಅನ್ಧಕಾರೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಮನ್ದಂ ಪನ ಪಾಕಾರಾದಿಆಧಾರರಹಿತಂ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಬಹಲಂ ಆಧಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।
616. Dīghādīnaṃphusitvā jānitabbatoti idaṃ dīghādīnaṃ na kāyaviññāṇagocarattā vuttaṃ, dīghādivohārarūpādīnaṃ pana phoṭṭhabbaṃ phusitvā kāyaviññāṇavīthiyā parato pavattena manoviññāṇenapi jānitabbattā vuttaṃ. Dīghādisannivesanti dīghādisannivesavantaṃ. Ekasmiṃ itarassa abhāvāti chāyātapānaṃ ālokandhakārānañca asahaṭṭhāyitaṃ āha. Kathaṃ pana āloko andhakāraṃ vidhamatīti? ‘‘Ālokappavattisamānakālaṃ andhakārasabhāvena pavattamānaṃ vaṇṇāyatanaṃ bhijjati. Andhakārassa nissayo hutvā pavattamānāni bhūtāni kamena tathārūpassa vaṇṇāyatanassa nissayabhāvaṃ gacchantī’’ti keci. Saha andhakārena tannissayabhūtānaṃ nirodhasamanantaraṃ taṃsantatiyaṃ tādise paccayasannipāte ālokanissayabhūtānaṃ uppattīti veditabbaṃ. Na hi nissayamahābhūtehi vinā ālokappavatti atthi, nāpi andhakārasaṅkhātaṃ vaṇṇāyatanameva nirujjhati taṃnissayehi payujjamānakaekakalāpabhūtopādārūpānaṃ saheva nirujjhanato. Padīpasikhāmaṇiraṃsiyo viya pathavīpākārarukkhādīni muñcitvāpi andhakāro pavattatīti vadanti. Mandaṃ pana pākārādiādhārarahitaṃ na suṭṭhu paññāyati, bahalaṃ ādhāraṃ nissāya pavattatīti yuttanti ca vadanti.
೬೨೦. ‘‘ಅಮನುಸ್ಸಸದ್ದೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ ನ ಮನುಸ್ಸತಾಮತ್ತನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಸದಿಸಭಾವದೀಪನತಾಯ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಮನುಸ್ಸತೋ ಪನ ಅನಞ್ಞತಾನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಮನುಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಟ್ಠಾದಯೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಥಾ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ವಂಸಫಾಲನಸದ್ದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ಥುವಸೇನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ।
620. ‘‘Amanussasaddo’’ti ettha a-kāro na manussatāmattanivattiattho sadisabhāvadīpanatāya anadhippetattā, manussato pana anaññatānivattiatthoti dassetuṃ ‘‘amanussa…pe… ṭṭhādayopī’’ti āha. Tathā kittetabboti ‘‘vaṃsaphālanasaddo’’tiādinā vatthuvasena kittetabbo.
೬೩೨. ಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಉತುಆಹಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಂತದಾಕಾರಾನೀತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿಆಕಾರಾನಿ। ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾನಿಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಸಹಿತೇ ಏವ ಸನ್ತಾನೇ ಸಬ್ಭಾವಾ ಇತರತ್ಥ ಚ ಅಭಾವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಹೇತುಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿಆಕಾರತೋ ಅಞ್ಞಥಾ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಾಭಾವೇ ವಾ। ಇತ್ಥಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇತ್ಥೀತಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ। ತೇಸಂ ರೂಪಾನನ್ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿಆಕಾರರೂಪಾನಂ। ಯದಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿಆಕಾರರೂಪಾನಂ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಂ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ತೇಸಂ ನ ವುತ್ತೋತಿ? ನೇವ ತಂ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ತೇಸಂ ತಬ್ಭಾವಭಾವಿತಾಮತ್ತೇನ ತಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
632. Kammacittādināti ādi-saddena utuāhāre saṅgaṇhāti. Taṃtadākārānīti itthiliṅgādiākārāni. Itthindriyaṃ paṭicca samuṭṭhahantīti aññamaññapaccayānipi itthiliṅgādīni yebhuyyena itthindriyasahite eva santāne sabbhāvā itarattha ca abhāvā indriyahetukāni vuttāni. Aññathāti itthiliṅgādiākārato aññathā, itthindriyābhāve vā. Itthiggahaṇassa cāti itthīti cittappavattiyā. Tesaṃ rūpānanti itthiliṅgādiākārarūpānaṃ. Yadi itthindriyaṃ itthiliṅgādiākārarūpānaṃ sahakārīkāraṇaṃ, atha kasmā tassa indriyādipaccayabhāvo tesaṃ na vuttoti? Neva taṃ sahakārīkāraṇaṃ, atha kho tesaṃ tabbhāvabhāvitāmattena taṃ kāraṇanti vuccatīti dassetuṃ āha ‘‘yasmā panā’’tiādi.
೬೩೩. ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಪುರಿಮಲಿಙ್ಗಾಧಾರಜಾತಿಅನುರೂಪಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವಿಯ ಪವತ್ತೇಪೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಸ…ಪೇ॰… ನೋತಿ ಆದಿವಚನತೋತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನೋ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೩.ಇನ್ದ್ರಿಯಯಮಕ.೧೮೮) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
633. Liṅgaṃ parivattamānaṃ purimaliṅgādhārajātianurūpameva hutvā parivattatīti katvā vuttaṃ ‘‘paṭisandhiyaṃ viya pavattepī’’ti. Yassa…pe… noti ādivacanatoti ādi-saddena ‘‘yassa vā pana purisindriyaṃ uppajjati, tassa itthindriyaṃ uppajjatīti no’’ti (yama. 3.indriyayamaka.188) saṅgaṇhāti.
೬೩೫. ದ್ವಾರಭಾವೇನ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಸವಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಸಾದವಿಸೇಸೇ ವಿಯ ವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಸೇಸೇಪಿ ಕಾಯವೋಹಾರಪ್ಪವತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಿತ್ಥಮ್ಭನಸಭಾವತಾಯ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಥಮ್ಭನಂ ‘‘ವಾಯೋಧಾತುಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೋಯೇವಾತಿ। ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಆಕಾರೋ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
635. Dvārabhāvena kucchitānaṃ āsavadhammānaṃ pavattiṭṭhānatāya pasādavisese viya viññattivisesepi kāyavohārappavatti daṭṭhabbā. Vitthambhanasabhāvatāya vāyodhātuyā thambhanaṃ ‘‘vāyodhātukicca’’nti vuttaṃ. Kiccampi hi dhammānaṃ sabhāvoyevāti. Pathavīdhātuyā ākāro vacīviññattīti vattuṃ vaṭṭatīti yojanā.
೬೩೬. ವಿತಕ್ಕ…ಪೇ॰… ಗಹಿತಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಾಭಿಬ್ಯಞ್ಜಿಕಾಯ ವಾಚಾಯ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಾಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತದಾ ಹಿ ಸಾ ತೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಏಕಸ್ಸಪಿ ಅಕ್ಖರಸ್ಸ ಅನೇಕೇಹಿ ಜವನೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬತ್ತಾ ತಥಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಮಾನತಾಯ ಅಸಮತ್ಥಸಭಾವತ್ತಾ ನ ವಿಞ್ಞಾತವಿಸೇಸಾ ನ ಭಿನ್ನಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸವ…ಪೇ॰… ಭಿನ್ನಾ’’ತಿ। ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣೇತಿ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಹಿ ಅಸಂಸಟ್ಠೇ। ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ…ಪೇ॰… ಞಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
636. Vitakka…pe… gahitāti yathādhippetatthābhibyañjikāya vācāya samuṭṭhāpanādhippāyappavattiṃ sandhāya vuttaṃ. Tadā hi sā tehi pariggahitā nāma hotīti. Ekassapi akkharassa anekehi javanehi nibbattetabbattā tathā nibbattiyamānatāya asamatthasabhāvattā na viññātavisesā na bhinnā evāti āha ‘‘sava…pe… bhinnā’’ti. Abbokiṇṇeti antarantarā uppajjamānehi asaṃsaṭṭhe. ‘‘Pacchimacitta’’nti avisesena cuticittaṃ vuttanti adhippāyena ‘‘aññesampi cuticittaṃ…pe… ñāyatī’’ti vuttaṃ.
ಅಥ ವಾ ‘‘ಯೇ ಚ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚವನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ನೋ ಚ ತೇಸಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೮೮) ರೂಪಾರೂಪಭವೂಪಪಜ್ಜನಕಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾಸಮುಟ್ಠಾಪನವಚನೇನ ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಞಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ –
Atha vā ‘‘ye ca rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ upapajjitvā parinibbāyissanti, tesaṃ cavantānaṃ tesaṃ vacīsaṅkhāro nirujjhissati, no ca tesaṃ kāyasaṅkhāro nirujjhissatī’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.88) rūpārūpabhavūpapajjanakānaṃ kāmāvacaracuticittassapi kāyasaṅkhārāsamuṭṭhāpanavacanena khīṇāsavehi aññesampi…pe… ñāyatī’’ti vuttaṃ. Yasmā ca –
‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೧೦೮),
‘‘Yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhissatīti āmantā’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.108),
‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೧೦೮) ಚ,
‘‘Yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhissatīti āmantā’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.108) ca,
‘‘ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ನ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೧೧೩) –
‘‘Pacchimacittassa bhaṅgakkhaṇe tesaṃ kāyasaṅkhāro ca na nirujjhati cittasaṅkhāro ca na nirujjhissatī’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.113) –
ಆದಿವಚನತೋ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಸೋಳಸಮೇನ ಚಿತ್ತೇನ ತತೋ ಓರಿಮೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ಯದಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ನ ವದೇಯ್ಯ, ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚುತಿತೋ ಪುರಿಮೇನ ಸತ್ತರಸಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಚುತಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ದುತಿಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ತೇನ ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸಾನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾಸಮುಟ್ಠಾಪನತಾ ವುತ್ತಾ।
Ādivacanato ca pacchimacittassa purato soḷasamena cittena tato orimena vā saddhiṃ assāsapassāsā na uppajjantīti siddhaṃ. Yadi uppajjeyyuṃ, ‘‘pacchimacittassa bhaṅgakkhaṇe tesaṃ kāyasaṅkhāro na nirujjhatī’’ti na vadeyya, vuttañcetaṃ, tasmā heṭṭhimakoṭiyā cutito purimena sattarasamena uppannā assāsapassāsā cutiyā heṭṭhā dutiyena cittena saddhiṃ nirujjhanti. Tena ‘‘yassa cittassa anantarā kāmāvacarānaṃ pacchimacittaṃ uppajjissatī’’ti cuticittassānantarapaccayabhūtassapi cittassa kāyasaṅkhārāsamuṭṭhāpanatā vuttā.
ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಂ। ಅನನ್ತರಾತಿ ಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರುಪ್ಪಾದನಂ ಅನ್ತರಂ ವಿನಾ, ಯತೋ ಪಚ್ಛಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರುಪ್ಪಾದನೇನ ಅನನ್ತರಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಇತರೇಸಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಸಙ್ಖಾರಯಮಕ.೮೮) ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅಞ್ಞಥಾಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತತೋ ಪುರಿಮತತಿಯಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀನಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ರೂಪಜನಕತಾಭಾವೇ ಆಗಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಗಬ್ಭಗಮನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಉದಕನಿಮುಗ್ಗಅಸಞ್ಞೀಭೂತಕಾಲಕತಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪನ್ನರೂಪಾರೂಪಭವಸಮಙ್ಗೀನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಭಾವೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Atha vā yassa cittassāti yena cittena sabbapacchimo kāyasaṅkhāro uppajjati. Taṃ cittaṃ vuttanti gahetabbaṃ, na pacchimacittassa anantarapaccayabhūtaṃ. Anantarāti hi kāyasaṅkhāruppādanaṃ antaraṃ vinā, yato pacchā kāyasaṅkhāruppādanena anantaritaṃ hutvā pacchimacittaṃ uppajjissatīti attho. Kasmā? ‘‘Itaresaṃ vacīsaṅkhāro ca nirujjhissati kāyasaṅkhāro ca nirujjhissatī’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.88) vuttattā. Aññathāpacchimacittato purimatatiyacittasamaṅgīnaṃ kāyasaṅkhāro uppajjatīti āpajjatīti. Evaṃ sabbesampi cuticittassa rūpajanakatābhāve āgamaṃ dassetvā idāni yuttiṃ dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādimāha. Tattha gabbhagamanādīti ādi-saddena udakanimuggaasaññībhūtakālakatacatutthajjhānasamāpannarūpārūpabhavasamaṅgīnirodhasamāpannabhāve saṅgaṇhāti.
೬೩೭. ಅನೇಕೇಸಂ ಕಲಾಪಾನಂ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಘನಪಿಣ್ಡಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತೇಹಿ ಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಯತೋ ತೇಸಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತಂ, ನ ಪನ ಅವಿನಿಬ್ಭುತ್ತಭಾವತೋ। ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಭೂತಾನಂ ವಿಭತ್ತಭಾವೋ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತೇಹಿ ವಿಭತ್ತಸಭಾವತಾ ಅಸಂಕಿಣ್ಣತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಾ ವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಾನಂ ಓಸಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ತಂತಂಭೂತಸುಞ್ಞತಾ। ಯೇಸಞ್ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಆಕಾಸೋ, ತೇಸಂ ಪರಿಯನ್ತತಾಯ ತೇಹಿ ಸುಞ್ಞಭಾವೋತಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ। ತತೋಯೇವ ಚ ಸೋ ಭೂತನ್ತರೇಹಿ ವಿಯ ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವಾಭಾವೇ।
637. Anekesaṃ kalāpānaṃ ekato hutvā ekaghanapiṇḍabhāvena pavattanato kalāpantarabhūtānaṃ kalāpantarabhūtehi samphuṭṭhabhāvo vutto. Yato tesaṃ duviññeyyanānattaṃ, na pana avinibbhuttabhāvato. Taṃtaṃbhūtavivittatāti tesaṃ tesaṃ bhūtānaṃ vibhattabhāvo kalāpantarabhūtehi vibhattasabhāvatā asaṃkiṇṇatāti attho. Yasmā pana yathāvuttā vivittatā rūpānaṃ osānaṃ hoti, tasmā ‘‘rūpapariyanto’’ti vuttaṃ. Atha vā taṃtaṃbhūtasuññatā. Yesañhi paricchedo ākāso, tesaṃ pariyantatāya tehi suññabhāvoti lakkhitabbo. Tatoyeva ca so bhūtantarehi viya tehi asamphuṭṭhoti vuccatīti. Aññathāti paricchinditabbehi asamphuṭṭhabhāvābhāve.
೬೩೮. ತಂತಂವಿಕಾರಾಧಿಕರೂಪೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಚಮ್ಮಸುವಣ್ಣೇಸು ಮುದುತಾಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನನು ಲಹುತಾದಿವಿಕಾರಾ ಏಕನ್ತತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧರೂಪೇ ಏವ ಪವತ್ತನತೋ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಇಧ ಪನ ತಂಸದಿಸೇಸು ತಬ್ಬೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ತೂಲಪಿಚುಆದೀಸು ಗರುಭಾವಾದಿಹೇತೂನಂ ಭೂತಾನಂ ಅಧಿಕಭಾವಾಭಾವತೋ ಲಹುಆದಿವೋಹಾರೋ। ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಯರೂಪೇ ಏವ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತಂತಂವಿಕಾರಾಧಿಕರೂಪೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಲಹುತಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾವಿಜಹನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
638. Taṃtaṃvikārādhikarūpehīti ettha kathaṃ cammasuvaṇṇesu mudutākammaññatā labbhanti, nanu lahutādivikārā ekantato indriyabaddharūpe eva pavattanato anindriyabaddhe na labbhantīti? Saccametaṃ, idha pana taṃsadisesu tabbohāravasena vuttaṃ. Tathā hi tūlapicuādīsu garubhāvādihetūnaṃ bhūtānaṃ adhikabhāvābhāvato lahuādivohāro. Niddisitabbadhammanissayarūpe eva vā sandhāya ‘‘taṃtaṃvikārādhikarūpehī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Sabbe sabbesaṃ paccayā lahutādīnaṃ aññamaññāvijahanatoti adhippāyo.
೬೪೧. ಆಚಯಸದ್ದೇನೇವಾತಿ ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಆಚಯಸದ್ದೇನೇವ। ಯೋ ಆಯತನಾನಂ ಆದಿಚಯತ್ತಾ ಆಚಯೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾನಂ, ಸೋವ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪರಿಚಯತ್ತಾ ಉಪಚಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಅತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪ-ಸದ್ದೋ ಪಠಮತ್ಥೋ ‘‘ದಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಿತುಪಞ್ಞತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೪೫) ವಿಯ। ಉಪರಿಅತ್ಥೋಚ ‘‘ಸಮ್ಮಟ್ಠೇ ಉಪಸಿತ್ತೇ ಚ, ತೇ ನಿಸೀದಿಂಸು ಮಣ್ಡಪೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಉಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಉಪರಿಅತ್ಥಸ್ಸೇವ ಗಹಣೇ।
641. Ācayasaddenevāti niddese vuttaācayasaddeneva. Yo āyatanānaṃ ādicayattā ācayo punappunaṃ nibbattamānānaṃ, sova rūpassa uparicayattā upacayoti adhippetaṃ atthaṃ pāḷiyaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘pāḷiyaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Upa-saddo paṭhamattho ‘‘dānaṃ, bhikkhave, paṇḍitupaññatta’’ntiādīsu (a. ni. 3.45) viya. Upariatthoca ‘‘sammaṭṭhe upasitte ca, te nisīdiṃsu maṇḍape’’tiādīsu viya. Aññathāti upa-saddassa upariatthasseva gahaṇe.
೬೪೩. ಫಲವಿಪಚ್ಚನಪಕತಿಯಾತಿ ಫಲವಿಪಚ್ಚನಸಭಾವೇನ। ಫಲಮೇವ ವಾ ಪಕತೀತಿ ಆಯುಸಂಹಾನಾದಿನಾ ಫಲಸಭಾವೇನ ಜರಾನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಫಲೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಪರಿಣತರೂಪಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಹಾನಿದಸಕಾದೀಸು।
643. Phalavipaccanapakatiyāti phalavipaccanasabhāvena. Phalameva vā pakatīti āyusaṃhānādinā phalasabhāvena jarāniddesoti attho. Tathā hi ‘‘phalūpacārena vuttā’’ti vuttaṃ. Supariṇatarūpaparipākakāle hānidasakādīsu.
೬೪೫. ಕತ್ತಬ್ಬಸಭಾವತೋತಿ ಮೂಲಫಲಾದೀನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಆಹಾರವತ್ಥೂನಂ ಮುಖೇನ ಅಸನಾದಿಕತ್ತಬ್ಬಸಭಾವತೋ। ವಿಸಭೂತೇ ಸಙ್ಘಾತೇ ಓಜಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತೀತಿ ಸವಿಸತ್ತಾಭಾವತೋ ಸುಖುಮತಾ ವುತ್ತಾ। ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ರಸಸ್ಸ ಸಾರೋತಿ ರಸಹರಣೀಧಮನಿಜಾಲಾನುಸಾರೇನ ಸರೀರಾವಯವೇ ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆಹಾರರಸಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರಾಹಾರಪಚ್ಚಯೋ ಸ್ನೇಹೋ, ಯೋ ಲೋಕೇ ರಸಧಾತೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
645. Kattabbasabhāvatoti mūlaphalādīnaṃ idhādhippetaāhāravatthūnaṃ mukhena asanādikattabbasabhāvato. Visabhūte saṅghāte ojā mandā hotīti savisattābhāvato sukhumatā vuttā. Aṅgamaṅgānusārino rasassa sāroti rasaharaṇīdhamanijālānusārena sarīrāvayave anuppaviṭṭhassa āhārarasassa abbhantarāhārapaccayo sneho, yo loke rasadhātūti vuccati.
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ರೂಪವಿಭತ್ತಿ • Rūpavibhatti
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾ • Upādābhājanīyakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā
