Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
൯. ഉപാഹനവഗ്ഗോ
9. Upāhanavaggo
[൨൩൧] ൧. ഉപാഹനജാതകവണ്ണനാ
[231] 1. Upāhanajātakavaṇṇanā
യഥാപി കീതാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി. ധമ്മസഭായഞ്ഹി ഭിക്ഖൂ കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ ആചരിയം പച്ചക്ഖായ തഥാഗതസ്സ പടിപക്ഖോ പടിസത്തു ഹുത്വാ മഹാവിനാസം പാപുണീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ദേവദത്തോ ഇദാനേവ ആചരിയം പച്ചക്ഖായ മമ പടിപക്ഖോ ഹുത്വാ മഹാവിനാസം പത്തോ, പുബ്ബേപി പത്തോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.
Yathāpikītāti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyañhi bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatto ācariyaṃ paccakkhāya tathāgatassa paṭipakkho paṭisattu hutvā mahāvināsaṃ pāpuṇī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva ācariyaṃ paccakkhāya mama paṭipakkho hutvā mahāvināsaṃ patto, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഹത്ഥാചരിയകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ഹത്ഥിസിപ്പേ നിപ്ഫത്തിം പാപുണി. അഥേകോ കാസിഗാമകോ മാണവകോ ആഗന്ത്വാ തസ്സ സന്തികേ സിപ്പം ഉഗ്ഗണ്ഹി. ബോധിസത്താ നാമ സിപ്പം വാചേന്താ ആചരിയമുട്ഠിം ന കരോന്തി, അത്തനോ ജാനനനിയാമേന നിരവസേസം സിക്ഖാപേന്തി. തസ്മാ സോ മാണവോ ബോധിസത്തസ്സ ജാനനസിപ്പം നിരവസേസമുഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ബോധിസത്തം ആഹ – ‘‘ആചരിയ , അഹം രാജാനം ഉപട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി. ബോധിസത്തോ ‘‘സാധു, താതാ’’തി ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസി – ‘‘മഹാരാജ, മമ അന്തേവാസികോ തുമ്ഹേ ഉപട്ഠാതും ഇച്ഛതീ’’തി. ‘‘സാധു, ഉപട്ഠാതൂ’’തി. ‘‘തേന ഹിസ്സ പരിബ്ബയം ജാനാഥാ’’തി? ‘‘തുമ്ഹാകം അന്തേവാസികോ തുമ്ഹേഹി സമകം ന ലച്ഛതി, തുമ്ഹേസു സതം ലഭന്തേസു പണ്ണാസം ലച്ഛതി, ദ്വേ ലഭന്തേസു ഏകം ലച്ഛതീ’’തി. സോ ഗേഹം ഗന്ത്വാ തം പവത്തിം അന്തേവാസികസ്സ ആരോചേസി. അന്തേവാസികോ ‘‘അഹം, ആചരിയ, തുമ്ഹേഹി സമം സിപ്പം ജാനാമി. സചേ സമകഞ്ഞേവ പരിബ്ബയം ലഭിസ്സാമി, ഉപട്ഠഹിസ്സാമി. നോ ചേ, ന ഉപട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ തം പവത്തിം രഞ്ഞോ ആരോചേസി. രാജാ ‘‘സചേ സോ തുമ്ഹേഹി സമപ്പകാരോ, തുമ്ഹേഹി സമകഞ്ഞേവ സിപ്പം ദസ്സേതും സക്കോന്തോ സമകം ലഭിസ്സതീ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ തം പവത്തിം തസ്സ ആരോചേത്വാ തേന ‘‘സാധു ദസ്സേസ്സാമീ’’തി വുത്തേ രഞ്ഞോ ആരോചേസി. രാജാ ‘‘തേന ഹി സ്വേ സിപ്പം ദസ്സേഥാ’’തി. ‘‘സാധു, ദസ്സേസ്സാമ, നഗരേ ഭേരിം ചരാപേഥാ’’തി. രാജാ ‘‘സ്വേ കിര ആചരിയോ ച അന്തേവാസികോ ച ഉഭോ ഹത്ഥിസിപ്പം ദസ്സേസ്സന്തി, രാജങ്ഗണേ സന്നിപതിത്വാ ദട്ഠുകാമാ പസ്സന്തൂ’’തി ഭേരിം ചരാപേസി.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto hatthācariyakule nibbattitvā vayappatto hatthisippe nipphattiṃ pāpuṇi. Atheko kāsigāmako māṇavako āgantvā tassa santike sippaṃ uggaṇhi. Bodhisattā nāma sippaṃ vācentā ācariyamuṭṭhiṃ na karonti, attano jānananiyāmena niravasesaṃ sikkhāpenti. Tasmā so māṇavo bodhisattassa jānanasippaṃ niravasesamuggaṇhitvā bodhisattaṃ āha – ‘‘ācariya , ahaṃ rājānaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti. Bodhisatto ‘‘sādhu, tātā’’ti gantvā rañño ārocesi – ‘‘mahārāja, mama antevāsiko tumhe upaṭṭhātuṃ icchatī’’ti. ‘‘Sādhu, upaṭṭhātū’’ti. ‘‘Tena hissa paribbayaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Tumhākaṃ antevāsiko tumhehi samakaṃ na lacchati, tumhesu sataṃ labhantesu paṇṇāsaṃ lacchati, dve labhantesu ekaṃ lacchatī’’ti. So gehaṃ gantvā taṃ pavattiṃ antevāsikassa ārocesi. Antevāsiko ‘‘ahaṃ, ācariya, tumhehi samaṃ sippaṃ jānāmi. Sace samakaññeva paribbayaṃ labhissāmi, upaṭṭhahissāmi. No ce, na upaṭṭhahissāmī’’ti āha. Bodhisatto taṃ pavattiṃ rañño ārocesi. Rājā ‘‘sace so tumhehi samappakāro, tumhehi samakaññeva sippaṃ dassetuṃ sakkonto samakaṃ labhissatī’’ti āha. Bodhisatto taṃ pavattiṃ tassa ārocetvā tena ‘‘sādhu dassessāmī’’ti vutte rañño ārocesi. Rājā ‘‘tena hi sve sippaṃ dassethā’’ti. ‘‘Sādhu, dassessāma, nagare bheriṃ carāpethā’’ti. Rājā ‘‘sve kira ācariyo ca antevāsiko ca ubho hatthisippaṃ dassessanti, rājaṅgaṇe sannipatitvā daṭṭhukāmā passantū’’ti bheriṃ carāpesi.
ആചരിയോ ‘‘ന മേ അന്തേവാസികോ ഉപായകോസല്ലം ജാനാതീ’’തി ഏകം ഹത്ഥിം ഗഹേത്വാ ഏകരത്തേനേവ വിലോമം സിക്ഖാപേസി. സോ തം ‘‘ഗച്ഛാ’’തി വുത്തേ ഓസക്കിതും, ‘‘ഓസക്കാ’’തി വുത്തേ ഗന്തും, ‘‘തിട്ഠാ’’തി വുത്തേ നിപജ്ജിതും, ‘‘നിപജ്ജാ’’തി വുത്തേ ഠാതും, ‘‘ഗണ്ഹാ’’തി വുത്തേ ഠപേതും, ‘‘ഠപേഹീ’’തി വുത്തേ ഗണ്ഹിതും സിക്ഖാപേത്വാ പുനദിവസേ തം ഹത്ഥിം അഭിരുഹിത്വാ രാജങ്ഗണം അഗമാസി. അന്തേവാസികോപി ഏകം മനാപം ഹത്ഥിം അഭിരുഹി. മഹാജനോ സന്നിപതി. ഉഭോപി സമകം സിപ്പം ദസ്സേസും. പുന ബോധിസത്തോ അത്തനോ ഹത്ഥിം വിലോമം കാരേസി, സോ ‘‘ഗച്ഛാ’’തി വുത്തേ ഓസക്കി, ‘‘ഓസക്കാ’’തി വുത്തേ പുരതോ ധാവി, ‘‘തിട്ഠാ’’തി വുത്തേ നിപജ്ജി, ‘‘നിപജ്ജാ’’തി വുത്തേ അട്ഠാസി, ‘‘ഗണ്ഹാ’’തി വുത്തേ നിക്ഖിപി, ‘‘നിക്ഖിപാ’’തി വുത്തേ ഗണ്ഹി. മഹാജനോ ‘‘അരേ ദുട്ഠഅന്തേവാസിക, ത്വം ആചരിയേന സദ്ധിം സാരമ്ഭം കരോസി, അത്തനോ പമാണം ന ജാനാസി, ‘ആചരിയേന സമകം ജാനാമീ’തി ഏവംസഞ്ഞീ ഹോസീ’’തി ലേഡ്ഡുദണ്ഡാദീഹി പഹരിത്വാ തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പാപേസി.
Ācariyo ‘‘na me antevāsiko upāyakosallaṃ jānātī’’ti ekaṃ hatthiṃ gahetvā ekaratteneva vilomaṃ sikkhāpesi. So taṃ ‘‘gacchā’’ti vutte osakkituṃ, ‘‘osakkā’’ti vutte gantuṃ, ‘‘tiṭṭhā’’ti vutte nipajjituṃ, ‘‘nipajjā’’ti vutte ṭhātuṃ, ‘‘gaṇhā’’ti vutte ṭhapetuṃ, ‘‘ṭhapehī’’ti vutte gaṇhituṃ sikkhāpetvā punadivase taṃ hatthiṃ abhiruhitvā rājaṅgaṇaṃ agamāsi. Antevāsikopi ekaṃ manāpaṃ hatthiṃ abhiruhi. Mahājano sannipati. Ubhopi samakaṃ sippaṃ dassesuṃ. Puna bodhisatto attano hatthiṃ vilomaṃ kāresi, so ‘‘gacchā’’ti vutte osakki, ‘‘osakkā’’ti vutte purato dhāvi, ‘‘tiṭṭhā’’ti vutte nipajji, ‘‘nipajjā’’ti vutte aṭṭhāsi, ‘‘gaṇhā’’ti vutte nikkhipi, ‘‘nikkhipā’’ti vutte gaṇhi. Mahājano ‘‘are duṭṭhaantevāsika, tvaṃ ācariyena saddhiṃ sārambhaṃ karosi, attano pamāṇaṃ na jānāsi, ‘ācariyena samakaṃ jānāmī’ti evaṃsaññī hosī’’ti leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpesi.
ബോധിസത്തോ ഹത്ഥിമ്ഹാ ഓരുയ്ഹ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘മഹാരാജ, സിപ്പം നാമ അത്തനോ സുഖത്ഥായ ഗണ്ഹന്തി, ഏകച്ചസ്സ പന ഗഹിതസിപ്പം ദുക്കടഉപാഹനാ വിയ വിനാസമേവ ആവഹതീ’’തി വത്വാ ഇദം ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Bodhisatto hatthimhā oruyha rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, sippaṃ nāma attano sukhatthāya gaṇhanti, ekaccassa pana gahitasippaṃ dukkaṭaupāhanā viya vināsameva āvahatī’’ti vatvā idaṃ gāthādvayamāha –
൧൬൧.
161.
‘‘യഥാപി കീതാ പുരിസസ്സുപാഹനാ, സുഖസ്സ അത്ഥായ ദുഖം ഉദബ്ബഹേ;
‘‘Yathāpi kītā purisassupāhanā, sukhassa atthāya dukhaṃ udabbahe;
ഘമ്മാഭിതത്താ തലസാ പപീളിതാ, തസ്സേവ പാദേ പുരിസസ്സ ഖാദരേ.
Ghammābhitattā talasā papīḷitā, tasseva pāde purisassa khādare.
൧൬൨.
162.
‘‘ഏവമേവ യോ ദുക്കുലീനോ അനരിയോ, തമ്മാക വിജ്ജഞ്ച സുതഞ്ച ആദിയ;
‘‘Evameva yo dukkulīno anariyo, tammāka vijjañca sutañca ādiya;
തമേവ സോ തത്ഥ സുതേന ഖാദതി, അനരിയോ വുച്ചതി പാനദൂപമോ’’തി.
Tameva so tattha sutena khādati, anariyo vuccati pānadūpamo’’ti.
തത്ഥ ഉദബ്ബഹേതി ഉദബ്ബഹേയ്യ. ഘമ്മാഭിതത്താ തലസാ പപീളിതാതി ഘമ്മേന അഭിതത്താ പാദതലേന ച പീളിതാ. തസ്സേവാതി യേന താ സുഖത്ഥായ കിണിത്വാ പാദേസു പടിമുക്കാ ദുക്കടൂപാഹനാ, തസ്സേവ. ഖാദരേതി വണം കരോന്താ പാദേ ഖാദന്തി.
Tattha udabbaheti udabbaheyya. Ghammābhitattā talasā papīḷitāti ghammena abhitattā pādatalena ca pīḷitā. Tassevāti yena tā sukhatthāya kiṇitvā pādesu paṭimukkā dukkaṭūpāhanā, tasseva. Khādareti vaṇaṃ karontā pāde khādanti.
ദുക്കുലീനോതി ദുജ്ജാതികോ അകുലപുത്തോ. അനരിയോതി ഹിരോത്തപ്പവജ്ജിതോ അസപ്പുരിസോ. തമ്മാക വിജ്ജഞ്ച സുതഞ്ച ആദിയാതി ഏത്ഥ തം തം മനതീതി ‘‘തമ്മോ’’തി വത്തബ്ബേ തമ്മാകോ, തം തം സിപ്പം ആസേവതി പരിവത്തേതീതി അത്ഥോ, ആചരിയസ്സേതം നാമം. തസ്മാ തമ്മാകാ, ഗാഥാബന്ധസുഖത്ഥം പനസ്സ രസ്സഭാവോ കതോ. വിജ്ജന്തി അട്ഠാരസസു വിജ്ജാട്ഠാനേസു യംകിഞ്ചി. സുതന്തി യംകിഞ്ചി സുതപരിയത്തി. ആദിയാതിആദിയിത്വാ. തമേവ സോ തത്ഥ സുതേന ഖാദതീതി തമേവാതി അത്താനമേവ. സോതി യോ ദുക്കുലീനോ അനരിയോ ആചരിയമ്ഹാ വിജ്ജഞ്ച സുതഞ്ച ആദിയതി, സോ. തത്ഥ സുതേന ഖാദതീതി തസ്സ സന്തികേ സുതേന സോ അത്താനമേവ ഖാദതീതി അത്ഥോ. അട്ഠകഥായം പന ‘‘തേനേവ സോ തത്ഥ സുതേന ഖാദതീ’’തിപി പാഠോ. തസ്സാപി സോ തേന തത്ഥ സുതേന അത്താനമേവ ഖാദതീതി അയമേവ അത്ഥോ. അനരിയോ വുച്ചതി പാനദൂപമോതി ഇതി അനരിയോ ദുപാഹനൂപമോ ദുക്കടൂപാഹനൂപമോ വുച്ചതി. യഥാ ഹി ദുക്കടൂപാഹനാ പുരിസം ഖാദന്തി, ഏവമേസ സുതേന ഖാദന്തോ അത്തനാവ അത്താനം ഖാദതി. അഥ വാ പാനായ ദുതോതി പാനദു, ഉപാഹനൂപതാപിതസ്സ ഉപാഹനായ ഖാദിതപാദസ്സേതം നാമം. തസ്മാ യോ സോ അത്താനം സുതേന ഖാദതി, സോ തേന സുതേന ഖാദിതത്താ ‘‘അനരിയോ’’തി വുച്ചതി പാനദൂപമോ, ഉപാഹനൂപതാപിതപാദസദിസോതി വുച്ചതീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ. രാജാ തുട്ഠോ ബോധിസത്തസ്സ മഹന്തം യസം അദാസി.
Dukkulīnoti dujjātiko akulaputto. Anariyoti hirottappavajjito asappuriso. Tammāka vijjañca sutañca ādiyāti ettha taṃ taṃ manatīti ‘‘tammo’’ti vattabbe tammāko, taṃ taṃ sippaṃ āsevati parivattetīti attho, ācariyassetaṃ nāmaṃ. Tasmā tammākā, gāthābandhasukhatthaṃ panassa rassabhāvo kato. Vijjanti aṭṭhārasasu vijjāṭṭhānesu yaṃkiñci. Sutanti yaṃkiñci sutapariyatti. Ādiyātiādiyitvā. Tameva so tattha sutena khādatīti tamevāti attānameva. Soti yo dukkulīno anariyo ācariyamhā vijjañca sutañca ādiyati, so. Tattha sutena khādatīti tassa santike sutena so attānameva khādatīti attho. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘teneva so tattha sutena khādatī’’tipi pāṭho. Tassāpi so tena tattha sutena attānameva khādatīti ayameva attho. Anariyo vuccati pānadūpamoti iti anariyo dupāhanūpamo dukkaṭūpāhanūpamo vuccati. Yathā hi dukkaṭūpāhanā purisaṃ khādanti, evamesa sutena khādanto attanāva attānaṃ khādati. Atha vā pānāya dutoti pānadu, upāhanūpatāpitassa upāhanāya khāditapādassetaṃ nāmaṃ. Tasmā yo so attānaṃ sutena khādati, so tena sutena khāditattā ‘‘anariyo’’ti vuccati pānadūpamo, upāhanūpatāpitapādasadisoti vuccatīti ayamettha attho. Rājā tuṭṭho bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ അന്തേവാസികോ ദേവദത്തോ അഹോസി, ആചരിയോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā antevāsiko devadatto ahosi, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
ഉപാഹനജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.
Upāhanajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൨൩൧. ഉപാഹനജാതകം • 231. Upāhanajātakaṃ