Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયાલઙ્કાર-ટીકા • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
વિનયાલઙ્કાર-ટીકા (દુતિયો ભાગો)
Vinayālaṅkāra-ṭīkā (dutiyo bhāgo)
૨૭. ઉપજ્ઝાયાદિવત્તવિનિચ્છયકથા
27. Upajjhāyādivattavinicchayakathā
ઉપજ્ઝાયવત્તકથાવણના
Upajjhāyavattakathāvaṇanā
૧૮૩. એવં વસ્સૂપનાયિકવિનિચ્છયં કથેત્વા ઇદાનિ ઉપજ્ઝાયવત્તાદિવત્તકથં કથેતું ‘‘વત્તન્તિ એત્થા’’તિઆદિમાહ. તત્થ વત્તેતબ્બં પવત્તેતબ્બન્તિ વત્તં, સદ્ધિવિહારિકાદીહિ ઉપજ્ઝાયાદીસુ પવત્તેતબ્બં આભિસમાચારિકસીલં. તં કતિવિધન્તિ આહ ‘‘વત્તં નામેતં…પે॰… બહુવિધ’’ન્તિ. વચ્ચકુટિવત્તન્તિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો આદ્યત્થો. તેન સદ્ધિવિહારિકવત્તઅન્તેવાસિકવત્તઅનુમોદનવત્તાનિ સઙ્ગય્હન્તિ. વુત્તઞ્હિ તત્થ તત્થ અટ્ઠકથાસુ ‘‘ચુદ્દસ ખન્ધકવત્તાની’’તિ. વત્તક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૫૬) ચ પાળિયં આગતમેવ, તત્થ પન આગન્તુકવત્તતો પટ્ઠાય આગતં, ઇધ ઉપજ્ઝાયવત્તતો. ઇતો અઞ્ઞાનિપિ પઞ્ચસત્તતિ સેખિયવત્તાનિ દ્વેઅસીતિ મહાવત્તાનિ ચ વત્તમેવ. તેસુ પન સેખિયવત્તાનિ મહાવિભઙ્ગે આગતાનિ, મહાવત્તાનિ કમ્મક્ખન્ધકપારિવાસિકક્ખન્ધકેસુ (ચૂળવ॰ ૭૫ આદયો), તસ્મા ઇધ ચુદ્દસ ખન્ધકવત્તાનિયેવ દસ્સિતાનિ. તેસુ ઉપજ્ઝાયવત્તં પઠમં દસ્સેન્તો ‘‘તત્થ ઉપજ્ઝાયવત્તં તાવ એવં વેદિતબ્બ’’ન્ત્યાદિમાહ.
183. Evaṃ vassūpanāyikavinicchayaṃ kathetvā idāni upajjhāyavattādivattakathaṃ kathetuṃ ‘‘vattanti etthā’’tiādimāha. Tattha vattetabbaṃ pavattetabbanti vattaṃ, saddhivihārikādīhi upajjhāyādīsu pavattetabbaṃ ābhisamācārikasīlaṃ. Taṃ katividhanti āha ‘‘vattaṃ nāmetaṃ…pe… bahuvidha’’nti. Vaccakuṭivattanti ettha iti-saddo ādyattho. Tena saddhivihārikavattaantevāsikavattaanumodanavattāni saṅgayhanti. Vuttañhi tattha tattha aṭṭhakathāsu ‘‘cuddasa khandhakavattānī’’ti. Vattakkhandhake (cūḷava. 356) ca pāḷiyaṃ āgatameva, tattha pana āgantukavattato paṭṭhāya āgataṃ, idha upajjhāyavattato. Ito aññānipi pañcasattati sekhiyavattāni dveasīti mahāvattāni ca vattameva. Tesu pana sekhiyavattāni mahāvibhaṅge āgatāni, mahāvattāni kammakkhandhakapārivāsikakkhandhakesu (cūḷava. 75 ādayo), tasmā idha cuddasa khandhakavattāniyeva dassitāni. Tesu upajjhāyavattaṃ paṭhamaṃ dassento ‘‘tattha upajjhāyavattaṃ tāva evaṃ veditabba’’ntyādimāha.
તત્થ કો ઉપજ્ઝાયો, કેનટ્ઠેન ઉપજ્ઝાયો, કથં ગહિતો ઉપજ્ઝાયો, કેન વત્તિતબ્બં ઉપજ્ઝાયવત્તં, કતમં તં વત્તન્તિ? તત્થ કો ઉપજ્ઝાયોતિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન દસવસ્સેન વા અતિરેકદસવસ્સેન વા ઉપસમ્પાદેતુ’’ન્તિઆદિવચનતો (મહાવ॰ ૭૬) બ્યત્તિબલસમ્પન્નો ઉપસમ્પદતો પટ્ઠાય દસવસ્સો વા અતિરેકદસવસ્સો વા ભિક્ખુ ઉપજ્ઝાયો. કેનટ્ઠેન ઉપજ્ઝાયોતિ વજ્જાવજ્જં ઉપનિજ્ઝાયતીતિ ઉપજ્ઝાયો, સદ્ધિવિહારિકાનં ખુદ્દકં વજ્જં વા મહન્તં વજ્જં વા ભુસો ચિન્તેતીતિ અત્થો. કથં ગહિતો હોતિ ઉપજ્ઝાયોતિ સદ્ધિવિહારિકેન એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘ઉપજ્ઝાયો મે, ભન્તે, હોહી’’તિ તિક્ખત્તું વુત્તે સચે ઉપજ્ઝાયો ‘‘સાહૂ’’તિ વા ‘‘લહૂ’’તિ વા ‘‘ઓપાયિક’’ન્તિ વા ‘‘પતિરૂપ’’ન્તિ વા ‘‘પાસાદિકેન સમ્પાદેહી’’તિ વા ઇમેસુ પઞ્ચસુ પદેસુ યસ્સ કસ્સચિ પદસ્સ વસેન કાયેન વા વાચાય વા કાયવાચાહિ વા ‘‘ગહિતો તયા ઉપજ્ઝાયો’’તિ ઉપજ્ઝાયગ્ગહણં વિઞ્ઞાપેતિ, ગહિતો હોતિ ઉપજ્ઝાયો. તત્થ સાહૂતિ સાધુ. લહૂતિ અગરુ, સુભરતાતિ અત્થો. ઓપાયિકન્તિ ઉપાયપટિસંયુત્તં, એવં પટિપજ્જનં નિત્થરણુપાયોતિ અત્થો. પતિરૂપન્તિ સામીચિકમ્મમિદન્તિ અત્થો. પાસાદિકેનાતિ પસાદાવહેન કાયવચીપયોગેન સમ્પાદેહીતિ અત્થો.
Tattha ko upajjhāyo, kenaṭṭhena upajjhāyo, kathaṃ gahito upajjhāyo, kena vattitabbaṃ upajjhāyavattaṃ, katamaṃ taṃ vattanti? Tattha ko upajjhāyoti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, byattena bhikkhunā paṭibalena dasavassena vā atirekadasavassena vā upasampādetu’’ntiādivacanato (mahāva. 76) byattibalasampanno upasampadato paṭṭhāya dasavasso vā atirekadasavasso vā bhikkhu upajjhāyo. Kenaṭṭhena upajjhāyoti vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyo, saddhivihārikānaṃ khuddakaṃ vajjaṃ vā mahantaṃ vajjaṃ vā bhuso cintetīti attho. Kathaṃ gahito hoti upajjhāyoti saddhivihārikena ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘upajjhāyo me, bhante, hohī’’ti tikkhattuṃ vutte sace upajjhāyo ‘‘sāhū’’ti vā ‘‘lahū’’ti vā ‘‘opāyika’’nti vā ‘‘patirūpa’’nti vā ‘‘pāsādikena sampādehī’’ti vā imesu pañcasu padesu yassa kassaci padassa vasena kāyena vā vācāya vā kāyavācāhi vā ‘‘gahito tayā upajjhāyo’’ti upajjhāyaggahaṇaṃ viññāpeti, gahito hoti upajjhāyo. Tattha sāhūti sādhu. Lahūti agaru, subharatāti attho. Opāyikanti upāyapaṭisaṃyuttaṃ, evaṃ paṭipajjanaṃ nittharaṇupāyoti attho. Patirūpanti sāmīcikammamidanti attho. Pāsādikenāti pasādāvahena kāyavacīpayogena sampādehīti attho.
કેન વત્તિતબ્બં ઉપજ્ઝાયવત્તન્તિ ગહિતઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિવિહારિકેન વત્તિતબ્બં. કતમં તં વત્તન્તિ ઇદં આગતમેવ, તત્થ કાલસ્સેવ ઉટ્ઠાય ઉપાહના ઓમુઞ્ચિત્વાતિ સચસ્સ પચ્ચૂસકાલે ચઙ્કમનત્થાય વા ધોતપાદપરિહરણત્થાય વા પટિમુક્કા ઉપાહના પાદગતા હોન્તિ, તા કાલસ્સેવ ઉટ્ઠાય અપનેત્વા. તાદિસમેવ મુખધોવનોદકં દાતબ્બન્તિ ઉતુમ્પિ સરીરસભાવે ચ એકાકારે તાદિસમેવ દાતબ્બં.
Kena vattitabbaṃ upajjhāyavattanti gahitaupajjhāyena saddhivihārikena vattitabbaṃ. Katamaṃ taṃ vattanti idaṃ āgatameva, tattha kālasseva uṭṭhāya upāhanā omuñcitvāti sacassa paccūsakāle caṅkamanatthāya vā dhotapādapariharaṇatthāya vā paṭimukkā upāhanā pādagatā honti, tā kālasseva uṭṭhāya apanetvā. Tādisameva mukhadhovanodakaṃ dātabbanti utumpi sarīrasabhāve ca ekākāre tādisameva dātabbaṃ.
સગુણં કત્વાતિ ઉત્તરાસઙ્ગં સઙ્ઘાટિઞ્ચાતિ દ્વે ચીવરાનિ એકતો કત્વા તા દ્વેપિ સઙ્ઘાટિયો દાતબ્બા. સબ્બઞ્હિ ચીવરં સઙ્ઘટિતત્તા સઙ્ઘાટીતિ વુચ્ચતિ. તેન વુત્તં ‘‘સઙ્ઘાટિયો દાતબ્બા’’તિ. પદવીતિહારેહીતિ એત્થ પદં વીતિહરતિ એત્થાતિ પદવીતિહારો, પદવીતિહારટ્ઠાનં. દુતવિલમ્બિતં અકત્વા સમગમનેન દ્વિન્નં પદાનં અન્તરે મુટ્ઠિરતનમત્તં. પદાનં વા વીતિહરણં અભિમુખં હરિત્વા નિક્ખેપો પદવીતિહારોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સ અન્તરન્તરા કથા ઓપાતેતબ્બાતિ અન્તરઘરે વા અઞ્ઞત્ર વા ભણમાનસ્સ અનિટ્ઠિતે તસ્સ વચને અઞ્ઞા કથા ન સમુટ્ઠાપેતબ્બા. ઇતો પટ્ઠાયાતિ ‘‘ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સા’’તિ એત્થ ન-કારતો પટ્ઠાય. તેન નાતિદૂરેતિઆદીસુ ન-કારપટિસિદ્ધેસુ આપત્તિ નત્થીતિ દસ્સેતિ. સબ્બત્થ દુક્કટાપત્તીતિ આપદાઉમ્મત્તખિત્તચિત્તવેદનાટ્ટતાદીહિ વિના પણ્ણત્તિં અજાનિત્વાપિ વદન્તસ્સ ગિલાનસ્સ ચ દુક્કટમેવ. આપદાસુ હિ અન્તરન્તરા કથા વત્તું વટ્ટતિ, એવમઞ્ઞેસુ ન-કારપટિસિદ્ધેસુ ઈદિસેસુ, ઇતરેસુ પન ગિલાનોપિ ન મુચ્ચતિ. સબ્બત્થ દુક્કટાપત્તિ વેદિતબ્બાતિ ‘‘ઈદિસેસુ ગિલાનોપિ ન મુચ્ચતી’’તિ દસ્સનત્થં વુત્તં. અઞ્ઞમ્પિ હિ યથાવુત્તં ઉપજ્ઝાયવત્તં અનાદરિયેન અકરોન્તસ્સ અગિલાનસ્સ વત્તભેદે સબ્બત્થ દુક્કટમેવ, તેનેવ વક્ખતિ ‘‘અગિલાનેન હિ સદ્ધિવિહારિકેન સટ્ઠિવસ્સેનપિ સબ્બં ઉપજ્ઝાયવત્તં કાતબ્બં, અનાદરિયેન અકરોન્તસ્સ વત્તભેદે દુક્કટં. ન-કારપટિસંયુત્તેસુ પન પદેસુ ગિલાનસ્સપિ પટિક્ખિત્તકિરિયં કરોન્તસ્સ દુક્કટમેવા’’તિ. આપત્તિસામન્તા ભણમાનોતિ પદસોધમ્મ(પાચિ॰ ૪૪ આદયો)-દુટ્ઠુલ્લાદિવસેન (પારા॰ ૨૮૩) આપત્તિયા આસન્નવાચં ભણમાનો. આપત્તિયા આસન્નવાચન્તિ ચ આપત્તિજનકમેવ વચનં સન્ધાય વદતિ. યાય હિ વાચાય આપત્તિં આપજ્જતિ, સા વાચા આપત્તિયા આસન્નાતિ વુચ્ચતિ.
Saguṇaṃkatvāti uttarāsaṅgaṃ saṅghāṭiñcāti dve cīvarāni ekato katvā tā dvepi saṅghāṭiyo dātabbā. Sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitattā saṅghāṭīti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘saṅghāṭiyo dātabbā’’ti. Padavītihārehīti ettha padaṃ vītiharati etthāti padavītihāro, padavītihāraṭṭhānaṃ. Dutavilambitaṃ akatvā samagamanena dvinnaṃ padānaṃ antare muṭṭhiratanamattaṃ. Padānaṃ vā vītiharaṇaṃ abhimukhaṃ haritvā nikkhepo padavītihāroti evamettha attho daṭṭhabbo. Na upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbāti antaraghare vā aññatra vā bhaṇamānassa aniṭṭhite tassa vacane aññā kathā na samuṭṭhāpetabbā. Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha na-kārato paṭṭhāya. Tena nātidūretiādīsu na-kārapaṭisiddhesu āpatti natthīti dasseti. Sabbattha dukkaṭāpattīti āpadāummattakhittacittavedanāṭṭatādīhi vinā paṇṇattiṃ ajānitvāpi vadantassa gilānassa ca dukkaṭameva. Āpadāsu hi antarantarā kathā vattuṃ vaṭṭati, evamaññesu na-kārapaṭisiddhesu īdisesu, itaresu pana gilānopi na muccati. Sabbattha dukkaṭāpatti veditabbāti ‘‘īdisesu gilānopi na muccatī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. Aññampi hi yathāvuttaṃ upajjhāyavattaṃ anādariyena akarontassa agilānassa vattabhede sabbattha dukkaṭameva, teneva vakkhati ‘‘agilānena hi saddhivihārikena saṭṭhivassenapi sabbaṃ upajjhāyavattaṃ kātabbaṃ, anādariyena akarontassa vattabhede dukkaṭaṃ. Na-kārapaṭisaṃyuttesu pana padesu gilānassapi paṭikkhittakiriyaṃ karontassa dukkaṭamevā’’ti. Āpattisāmantā bhaṇamānoti padasodhamma(pāci. 44 ādayo)-duṭṭhullādivasena (pārā. 283) āpattiyā āsannavācaṃ bhaṇamāno. Āpattiyā āsannavācanti ca āpattijanakameva vacanaṃ sandhāya vadati. Yāya hi vācāya āpattiṃ āpajjati, sā vācā āpattiyā āsannāti vuccati.
ચીવરેન પત્તં વેઠેત્વાતિ એત્થ ‘‘ઉત્તરાસઙ્ગસ્સ એકેન કણ્ણેન વેઠેત્વા’’તિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં. હેટ્ઠાપીઠં વા પરામસિત્વાતિ ઇદં પુબ્બે તત્થ ઠપિતપત્તાદિના અસઙ્ઘટ્ટનત્થાય વુત્તં. ચક્ખુના ઓલોકેત્વાપિ અઞ્ઞેસં અભાવં ઞત્વાપિ ઠપેતું વટ્ટતિ એવ. ચતુરઙ્ગુલં કણ્ણં ઉસ્સારેત્વાતિ કણ્ણં ચતુરઙ્ગુલપ્પમાણં અતિરેકં કત્વા એવં ચીવરં સઙ્ઘરિતબ્બં. ઓભોગે કાયબન્ધનં કાતબ્બન્તિ કાયબન્ધનં સઙ્ઘરિત્વા ચીવરભોગે પક્ખિપિત્વા ઠપેતબ્બં. સચે પિણ્ડપાતો હોતીતિ એત્થ યો ગામેયેવ વા અન્તરઘરે વા પટિક્કમને વા ભુઞ્જિત્વા આગચ્છતિ, પિણ્ડં વા ન લભતિ, તસ્સ પિણ્ડપાતો ન હોતિ, ગામે અભુત્તસ્સ પન લદ્ધભિક્ખસ્સ વા હોતિ, તસ્મા ‘‘સચે પિણ્ડપાતો હોતી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ગામેતિ ગામપરિયાપન્ને તાદિસે કિસ્મિઞ્ચિ પદેસે. અન્તરઘરેતિ અન્તોગેહે. પટિક્કમનેતિ આસનસાલાયં. સચેપિ તસ્સ ન હોતિ, ભુઞ્જિતુકામો ચ હોતિ, ઉદકં દત્વા અત્તના લદ્ધતોપિ પિણ્ડપાતો ઉપનેતબ્બો. તિક્ખત્તું પાનીયેન પુચ્છિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો, આદિમ્હિ મજ્ઝે અન્તેતિ એવં તિક્ખત્તું પુચ્છિતબ્બોતિ અત્થો. ઉપકટ્ઠોતિ આસન્નો. ધોતવાલિકાયાતિ ઉદકેન ગતટ્ઠાને નિરજાય પરિસુદ્ધવાલિકાય.
Cīvarena pattaṃ veṭhetvāti ettha ‘‘uttarāsaṅgassa ekena kaṇṇena veṭhetvā’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Heṭṭhāpīṭhaṃ vā parāmasitvāti idaṃ pubbe tattha ṭhapitapattādinā asaṅghaṭṭanatthāya vuttaṃ. Cakkhunā oloketvāpi aññesaṃ abhāvaṃ ñatvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati eva. Caturaṅgulaṃ kaṇṇaṃ ussāretvāti kaṇṇaṃ caturaṅgulappamāṇaṃ atirekaṃ katvā evaṃ cīvaraṃ saṅgharitabbaṃ. Obhoge kāyabandhanaṃ kātabbanti kāyabandhanaṃ saṅgharitvā cīvarabhoge pakkhipitvā ṭhapetabbaṃ. Sace piṇḍapāto hotīti ettha yo gāmeyeva vā antaraghare vā paṭikkamane vā bhuñjitvā āgacchati, piṇḍaṃ vā na labhati, tassa piṇḍapāto na hoti, gāme abhuttassa pana laddhabhikkhassa vā hoti, tasmā ‘‘sace piṇḍapāto hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha gāmeti gāmapariyāpanne tādise kismiñci padese. Antaraghareti antogehe. Paṭikkamaneti āsanasālāyaṃ. Sacepi tassa na hoti, bhuñjitukāmo ca hoti, udakaṃ datvā attanā laddhatopi piṇḍapāto upanetabbo. Tikkhattuṃ pānīyena pucchitabboti sambandho, ādimhi majjhe anteti evaṃ tikkhattuṃ pucchitabboti attho. Upakaṭṭhoti āsanno. Dhotavālikāyāti udakena gataṭṭhāne nirajāya parisuddhavālikāya.
નિદ્ધૂમેતિ જન્તાઘરે જલમાનઅગ્ગિધૂમરહિતે. જન્તાઘરઞ્હિ નામ હિમપાતબહુકેસુ દેસેસુ તપ્પચ્ચયરોગપીળાદિનિવારણત્થં સરીરસેદતાપનટ્ઠાનં. તત્થ કિર અન્ધકારપટિચ્છન્નતાય બહૂપિ એકતો પવિસિત્વા ચીવરં નિક્ખિપિત્વા અગ્ગિતાપપરિહારાય મત્તિકાય મુખં લિમ્પિત્વા સરીરં યાવદત્થં સેદેત્વા ચુણ્ણાદીહિ ઉબ્બટ્ટેત્વા નહાયન્તિ. તેનેવ પાળિયં (મહાવ॰ ૬૬) ‘‘ચુણ્ણં સન્નેતબ્બ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. સચે ઉસ્સહતીતિ સચે પહોતિ. વુત્તમેવત્થં વિભાવેતિ ‘‘કેનચિ ગેલઞ્ઞેન અનભિભૂતો હોતી’’તિ. અપટિઘંસન્તેનાતિ ભૂમિયં અપટિઘંસન્તેન. કવાટપીઠન્તિ કવાટપીઠઞ્ચ પિટ્ઠસઙ્ઘાતઞ્ચ અચ્છુપન્તેન. સન્તાનકન્તિ યં કિઞ્ચિ કીટકુલાવકમક્કટકસુત્તાદિ. ઉલ્લોકા પઠમં ઓહારેતબ્બન્તિ ઉલ્લોકતો પઠમં ઉલ્લોકં આદિં કત્વા અવહરિતબ્બન્તિ અત્થો. ઉલ્લોકન્તિ ચ ઉદ્ધં ઓલોકનટ્ઠાનં, ઉપરિભાગન્તિ અત્થો. આલોકસન્ધિકણ્ણભાગાતિ આલોકસન્ધિભાગા ચ કણ્ણભાગા ચ, અબ્ભન્તરબાહિરવાતપાનકવાટકાનિ ચ ગબ્ભસ્સ ચ ચત્તારો કોણા સમ્મજ્જિતબ્બાતિ અત્થો.
Niddhūmeti jantāghare jalamānaaggidhūmarahite. Jantāgharañhi nāma himapātabahukesu desesu tappaccayarogapīḷādinivāraṇatthaṃ sarīrasedatāpanaṭṭhānaṃ. Tattha kira andhakārapaṭicchannatāya bahūpi ekato pavisitvā cīvaraṃ nikkhipitvā aggitāpaparihārāya mattikāya mukhaṃ limpitvā sarīraṃ yāvadatthaṃ sedetvā cuṇṇādīhi ubbaṭṭetvā nahāyanti. Teneva pāḷiyaṃ (mahāva. 66) ‘‘cuṇṇaṃ sannetabba’’ntiādi vuttaṃ. Sace ussahatīti sace pahoti. Vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘kenaci gelaññena anabhibhūto hotī’’ti. Apaṭighaṃsantenāti bhūmiyaṃ apaṭighaṃsantena. Kavāṭapīṭhanti kavāṭapīṭhañca piṭṭhasaṅghātañca acchupantena. Santānakanti yaṃ kiñci kīṭakulāvakamakkaṭakasuttādi. Ullokā paṭhamaṃ ohāretabbanti ullokato paṭhamaṃ ullokaṃ ādiṃ katvā avaharitabbanti attho. Ullokanti ca uddhaṃ olokanaṭṭhānaṃ, uparibhāganti attho. Ālokasandhikaṇṇabhāgāti ālokasandhibhāgā ca kaṇṇabhāgā ca, abbhantarabāhiravātapānakavāṭakāni ca gabbhassa ca cattāro koṇā sammajjitabbāti attho.
અઞ્ઞત્થ નેતબ્બોતિ યત્થ વિહારતો સાસને અનભિરતિ ઉપ્પન્ના, તતો અઞ્ઞત્થ કલ્યાણમિત્તાદિસમ્પત્તિયુત્તટ્ઠાને નેતબ્બો. ન ચ અચ્છિન્ને થેવે પક્કમિતબ્બન્તિ રજિતચીવરતો યાવ અપ્પમત્તકમ્પિ રજનં ગળતિ, ન તાવ પક્કમિતબ્બં. ન ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા એકચ્ચસ્સ પત્તો દાતબ્બોતિઆદિ સબ્બં ઉપજ્ઝાયસ્સ વિસભાગપુગ્ગલાનં વસેન કથિતં. એત્થ ચ વિસભાગપુગ્ગલાનન્તિ લજ્જિનો વા અલજ્જિનો વા ઉપજ્ઝાયસ્સ અવડ્ઢિકામે સન્ધાય વુત્તં. સચે પન ઉપજ્ઝાયો અલજ્જી ઓવાદમ્પિ ન ગણ્હાતિ, લજ્જિનો ચ એતસ્સ વિસભાગા હોન્તિ, તત્થ ઉપજ્ઝાયં વિહાય લજ્જીહેવ સદ્ધિં આમિસાદિપરિભોગો કાતબ્બો. ઉપજ્ઝાયાદિભાવો હેત્થ નપ્પમાણન્તિ દટ્ઠબ્બં. પરિવેણં ગન્ત્વાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિવેણં ગન્ત્વા. સુસાનન્તિ ઇદં ઉપલક્ખણં. ઉપચારસીમતો બહિ ગન્તુકામેન અનાપુચ્છા ગન્તું ન વટ્ટતિ. વુટ્ઠાનમસ્સ આગમેતબ્બન્તિ ગેલઞ્ઞતો વુટ્ઠાનં અસ્સ આગમેતબ્બં.
Aññattha netabboti yattha vihārato sāsane anabhirati uppannā, tato aññattha kalyāṇamittādisampattiyuttaṭṭhāne netabbo. Na ca acchinne theve pakkamitabbanti rajitacīvarato yāva appamattakampi rajanaṃ gaḷati, na tāva pakkamitabbaṃ. Na upajjhāyaṃ anāpucchā ekaccassa patto dātabbotiādi sabbaṃ upajjhāyassa visabhāgapuggalānaṃ vasena kathitaṃ. Ettha ca visabhāgapuggalānanti lajjino vā alajjino vā upajjhāyassa avaḍḍhikāme sandhāya vuttaṃ. Sace pana upajjhāyo alajjī ovādampi na gaṇhāti, lajjino ca etassa visabhāgā honti, tattha upajjhāyaṃ vihāya lajjīheva saddhiṃ āmisādiparibhogo kātabbo. Upajjhāyādibhāvo hettha nappamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Pariveṇaṃ gantvāti upajjhāyassa pariveṇaṃ gantvā. Susānanti idaṃ upalakkhaṇaṃ. Upacārasīmato bahi gantukāmena anāpucchā gantuṃ na vaṭṭati. Vuṭṭhānamassa āgametabbanti gelaññato vuṭṭhānaṃ assa āgametabbaṃ.
ઉપજ્ઝાયવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
આચરિયવત્તકથાવણ્ણના
Ācariyavattakathāvaṇṇanā
૧૮૪. આચરિયવત્તકથાયં કો આચરિયો, કેનટ્ઠેન આચરિયો, કતિવિધો આચરિયો, કથં ગહિતો આચરિયો, કેન વત્તિતબ્બં આચરિયવત્તં, કતમં તં વત્તન્તિ? તત્થ કો આચરિયોતિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દસવસ્સં નિસ્સાય વત્થું દસવસ્સેન નિસ્સયં દાતુ’’ન્તિઆદિવચનતો (મહાવ॰ ૭૭) બ્યત્તિબલસમ્પન્નો દસવસ્સો વા અતિરેકદસવસ્સો વા ભિક્ખુ આચરિયો. કેનટ્ઠેન આચરિયોતિ અન્તેવાસિકેન આભુસો ચરિતબ્બોતિ આચરિયો, ઉપટ્ઠાતબ્બોતિ અત્થો. કતિવિધો આચરિયોતિ નિસ્સયાચરિયપબ્બજ્જાચરિયઉપસમ્પદાચરિયધમ્માચરિયવસેન ચતુબ્બિધો. તત્થ નિસ્સયં ગહેત્વા તં નિસ્સાય વત્થબ્બો નિસ્સયાચરિયો. પબ્બજિતકાલે સિક્ખિતબ્બસિક્ખાપકો પબ્બજ્જાચરિયો. ઉપસમ્પદકાલે કમ્મવાચાનુસ્સાવકો ઉપસમ્પદાચરિયો. બુદ્ધવચનસિક્ખાપકો ધમ્માચરિયો નામ. કથં ગહિતો હોતિ આચરિયોતિ અન્તેવાસિકેન એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘આચરિયો મે, ભન્તે, હોહિ, આયસ્મતો નિસ્સાય વચ્છામી’’તિ તિક્ખત્તું વુત્તે આચરિયો ‘‘સાહૂ’’તિ વા ‘‘લહૂ’’તિ વા ‘‘ઓપાયિક’’ન્તિ વા ‘‘પતિરૂપ’’ન્તિ વા ‘‘પાસાદિકેન સમ્પાદેહી’’તિ વા કાયેન વિઞ્ઞાપેતિ , વાચાય વિઞ્ઞાપેતિ, કાયવાચાહિ વિઞ્ઞાપેતિ, ગહિતો હોતિ આચરિયો.
184. Ācariyavattakathāyaṃ ko ācariyo, kenaṭṭhena ācariyo, katividho ācariyo, kathaṃ gahito ācariyo, kena vattitabbaṃ ācariyavattaṃ, katamaṃ taṃ vattanti? Tattha ko ācariyoti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dasavassaṃ nissāya vatthuṃ dasavassena nissayaṃ dātu’’ntiādivacanato (mahāva. 77) byattibalasampanno dasavasso vā atirekadasavasso vā bhikkhu ācariyo. Kenaṭṭhena ācariyoti antevāsikena ābhuso caritabboti ācariyo, upaṭṭhātabboti attho. Katividho ācariyoti nissayācariyapabbajjācariyaupasampadācariyadhammācariyavasena catubbidho. Tattha nissayaṃ gahetvā taṃ nissāya vatthabbo nissayācariyo. Pabbajitakāle sikkhitabbasikkhāpako pabbajjācariyo. Upasampadakāle kammavācānussāvako upasampadācariyo. Buddhavacanasikkhāpako dhammācariyo nāma. Kathaṃ gahito hoti ācariyoti antevāsikena ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ācariyo me, bhante, hohi, āyasmato nissāya vacchāmī’’ti tikkhattuṃ vutte ācariyo ‘‘sāhū’’ti vā ‘‘lahū’’ti vā ‘‘opāyika’’nti vā ‘‘patirūpa’’nti vā ‘‘pāsādikena sampādehī’’ti vā kāyena viññāpeti , vācāya viññāpeti, kāyavācāhi viññāpeti, gahito hoti ācariyo.
કેન વત્તિતબ્બં આચરિયવત્તન્તિ અન્તેવાસિકેન વત્તિતબ્બં આચરિયવત્તં. બ્યત્તેન ભિક્ખુના પઞ્ચ વસ્સાનિ નિસ્સાય વત્થબ્બં, અબ્યત્તેન યાવજીવં. એત્થ સચાયં ભિક્ખુ વુડ્ઢતરં આચરિયં ન લભતિ, ઉપસમ્પદાય સટ્ઠિવસ્સો વા સત્તતિવસ્સો વા હોતિ, નવકતરસ્સપિ બ્યત્તસ્સ સન્તિકે ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘આચરિયો મે, આવુસો, હોહિ, આયસ્મતો નિસ્સાય વચ્છામી’’તિ એવં તિક્ખત્તું વત્વા નિસ્સયો ગહેતબ્બો. ગામપ્પવેસનં આપુચ્છન્તેનપિ ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા ‘‘ગામપ્પવેસનં આપુચ્છામિ આચરિયા’’તિ વત્તબ્બં. એસ નયો સબ્બઆપુચ્છનેસુ. કતમં તં વત્તન્તિ એત્થ ઉપજ્ઝાયવત્તતો અઞ્ઞં નત્થીતિ આહ ‘‘ઇદમેવ ચ…પે॰… આચરિયવત્તન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. નનુ ઉપજ્ઝાચરિયા ભિન્નપદત્થા, અથ કસ્મા ઇદમેવ ‘‘આચરિયવત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘આચરિયસ્સ કત્તબ્બત્તા’’તિ. યથા એકોપિ ભિક્ખુ માતુભાતાભૂતત્તા ‘‘માતુલો’’તિ ચ ધમ્મે સિક્ખાપકત્તા ‘‘આચરિયો’’તિ ચ વુચ્ચતિ, એવં એકમેવ વત્તં ઉપજ્ઝાયસ્સ કત્તબ્બત્તા ‘‘ઉપજ્ઝાયવત્ત’’ન્તિ ચ આચરિયસ્સ કત્તબ્બત્તા ‘‘આચરિયવત્ત’’ન્તિ ચ વુચ્ચતીતિ અધિપ્પાયો. એવં સન્તેપિ નામે ભિન્ને અત્થો ભિન્નો સિયાતિ આહ ‘‘નામમત્તમેવ હેત્થ નાન’’ન્તિ. યથા ‘‘ઇન્દો સક્કો’’તિઆદીસુ નામમત્તમેવ ભિન્નં, ન અત્થો, એવમેત્થાપીતિ દટ્ઠબ્બોતિ.
Kena vattitabbaṃ ācariyavattanti antevāsikena vattitabbaṃ ācariyavattaṃ. Byattena bhikkhunā pañca vassāni nissāya vatthabbaṃ, abyattena yāvajīvaṃ. Ettha sacāyaṃ bhikkhu vuḍḍhataraṃ ācariyaṃ na labhati, upasampadāya saṭṭhivasso vā sattativasso vā hoti, navakatarassapi byattassa santike ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ācariyo me, āvuso, hohi, āyasmato nissāya vacchāmī’’ti evaṃ tikkhattuṃ vatvā nissayo gahetabbo. Gāmappavesanaṃ āpucchantenapi ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘gāmappavesanaṃ āpucchāmi ācariyā’’ti vattabbaṃ. Esa nayo sabbaāpucchanesu. Katamaṃ taṃ vattanti ettha upajjhāyavattato aññaṃ natthīti āha ‘‘idameva ca…pe… ācariyavattanti vuccatī’’ti. Nanu upajjhācariyā bhinnapadatthā, atha kasmā idameva ‘‘ācariyavatta’’nti vuccatīti āha ‘‘ācariyassa kattabbattā’’ti. Yathā ekopi bhikkhu mātubhātābhūtattā ‘‘mātulo’’ti ca dhamme sikkhāpakattā ‘‘ācariyo’’ti ca vuccati, evaṃ ekameva vattaṃ upajjhāyassa kattabbattā ‘‘upajjhāyavatta’’nti ca ācariyassa kattabbattā ‘‘ācariyavatta’’nti ca vuccatīti adhippāyo. Evaṃ santepi nāme bhinne attho bhinno siyāti āha ‘‘nāmamattameva hettha nāna’’nti. Yathā ‘‘indo sakko’’tiādīsu nāmamattameva bhinnaṃ, na attho, evametthāpīti daṭṭhabboti.
ઇદાનિ તસ્મિં વત્તે સદ્ધિવિહારિકઅન્તેવાસિકાનં વસેન લબ્ભમાનં કઞ્ચિ વિસેસં દસ્સેન્તો ‘‘તત્થ યાવ ચીવરરજન’’ન્ત્યાદિમાહ. તતો ઉપજ્ઝાયાચરિયાનં વસેન વિસેસં દસ્સેતું ‘‘ઉપજ્ઝાયે’’ત્યાદિમાહ. તેસુ વત્તં સાદિયન્તેસુ આપત્તિ, અસાદિયન્તેસુ અનાપત્તિ, તેસુ અજાનન્તેસુ , એકસ્સ ભારકરણેપિ અનાપત્તીતિ અયમેત્થ પિણ્ડત્થો. ઇદાનિ અન્તેવાસિકવિસેસવસેન લબ્ભમાનવિસેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિ.
Idāni tasmiṃ vatte saddhivihārikaantevāsikānaṃ vasena labbhamānaṃ kañci visesaṃ dassento ‘‘tattha yāva cīvararajana’’ntyādimāha. Tato upajjhāyācariyānaṃ vasena visesaṃ dassetuṃ ‘‘upajjhāye’’tyādimāha. Tesu vattaṃ sādiyantesu āpatti, asādiyantesu anāpatti, tesu ajānantesu , ekassa bhārakaraṇepi anāpattīti ayamettha piṇḍattho. Idāni antevāsikavisesavasena labbhamānavisesaṃ dassetumāha ‘‘ettha cā’’tiādi.
આચરિયવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ācariyavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
સદ્ધિવિહારિકવત્તકથાવણ્ણના
Saddhivihārikavattakathāvaṇṇanā
સદ્ધિવિહારિકવત્તે કો સદ્ધિવિહારિકો, કેનટ્ઠેન સદ્ધિવિહારિકો, કેન વત્તિતબ્બં સદ્ધિવિહારિકવત્તં, કતમં તં વત્તન્તિ? તત્થ કો સદ્ધિવિહારિકોતિ ઉપસમ્પન્નો વા હોતુ સામણેરો વા, યો ઉપજ્ઝં ગણ્હાતિ, સો સદ્ધિવિહારિકો નામ. કેનટ્ઠેન સદ્ધિવિહારિકોતિ ઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિં વિહારો એતસ્સ અત્થીતિ સદ્ધિવિહારિકોતિ અત્થેન. કેન વત્તિતબ્બં સદ્ધિવિહારિકવત્તન્તિ ઉપજ્ઝાયેન વત્તિતબ્બં. તેન વુત્તં વત્તક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૩૭૮) ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, ઉપજ્ઝાયાનં સદ્ધિવિહારિકેસુ વત્તં પઞ્ઞપેસ્સામિ, યથા ઉપજ્ઝાયેહિ સદ્ધિવિહારિકેસુ વત્તિતબ્બ’’ન્તિ. કતમં તં વત્તન્તિ ઇદાનિ પકરણાગતં. ઇમસ્મિં પન પકરણે સઙ્ખેપરુચિત્તા, આચરિયસદ્ધિવિહારિકઅન્તેવાસિકવત્તાનઞ્ચ સમાનત્તા દ્વેપિ એકતો વુત્તા, તથાપિ વત્તક્ખન્ધકે વિસું વિસું આગતત્તા વિસું વિસુંયેવ કથયામ.
Saddhivihārikavatte ko saddhivihāriko, kenaṭṭhena saddhivihāriko, kena vattitabbaṃ saddhivihārikavattaṃ, katamaṃ taṃ vattanti? Tattha ko saddhivihārikoti upasampanno vā hotu sāmaṇero vā, yo upajjhaṃ gaṇhāti, so saddhivihāriko nāma. Kenaṭṭhena saddhivihārikoti upajjhāyena saddhiṃ vihāro etassa atthīti saddhivihārikoti atthena. Kena vattitabbaṃ saddhivihārikavattanti upajjhāyena vattitabbaṃ. Tena vuttaṃ vattakkhandhake (mahāva. 378) ‘‘tena hi, bhikkhave, upajjhāyānaṃ saddhivihārikesu vattaṃ paññapessāmi, yathā upajjhāyehi saddhivihārikesu vattitabba’’nti. Katamaṃ taṃ vattanti idāni pakaraṇāgataṃ. Imasmiṃ pana pakaraṇe saṅkheparucittā, ācariyasaddhivihārikaantevāsikavattānañca samānattā dvepi ekato vuttā, tathāpi vattakkhandhake visuṃ visuṃ āgatattā visuṃ visuṃyeva kathayāma.
સઙ્ગહેતબ્બો અનુગ્ગહેતબ્બોતિ ઉદ્દેસાદીહિસ્સ સઙ્ગહો ચ અનુગ્ગહો ચ કાતબ્બો. તત્થ ઉદ્દેસોતિ પાળિવચનં. પરિપુચ્છાતિ પાળિયા અત્થવણ્ણના. ઓવાદોતિ અનોતિણ્ણે વત્થુસ્મિં ‘‘ઇદં કરોહિ, ઇદં મા કરિત્થા’’તિ વચનં. અનુસાસનીતિ ઓતિણ્ણે વત્થુસ્મિં. અપિચ ઓતિણ્ણે વા અનોતિણ્ણે વા પઠમં વચનં ઓવાદો, પુનપ્પુનં વચનં અનુસાસનીતિ દટ્ઠબ્બં. સચે ઉપજ્ઝાયસ્સ પત્તો હોતીતિ સચે અતિરેકપત્તો હોતિ. એસ નયો સબ્બત્થ. પરિક્ખારોતિ અઞ્ઞોપિ સમણપરિક્ખારો. ઇધ ઉસ્સુક્કં નામ ધમ્મિયેન નયેન ઉપ્પજ્જમાનઉપાયપરિયેસનં. ઇતો પરં દન્તકટ્ઠદાનં આદિં કત્વા આચમનકુમ્ભિયા ઉદકસિઞ્ચનપરિયોસાનં વત્તં ગિલાનસ્સેવ સદ્ધિવિહારિકસ્સ કાતબ્બં. અનભિરતિવૂપકાસનાદિ પન અગિલાનસ્સપિ કત્તબ્બમેવ. ચીવરં રજન્તેનાતિ ‘‘એવં રજેય્યાસી’’તિ ઉપજ્ઝાયતો ઉપાયં સુત્વા રજન્તેન. સેસં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. સઙ્ગહેતબ્બો અનુગ્ગહેતબ્બોતિઆદીસુ અનાદરિયં પટિચ્ચ ધમ્મામિસેહિ અસઙ્ગણ્હન્તાનં આચરિયુપજ્ઝાયાનં દુક્કટં વત્તભેદત્તા. તેનેવ પરિવારેપિ (પરિ॰ ૩૨૨) ‘‘ન દેન્તો આપજ્જતી’’તિ વુત્તં. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Saṅgahetabbo anuggahetabboti uddesādīhissa saṅgaho ca anuggaho ca kātabbo. Tattha uddesoti pāḷivacanaṃ. Paripucchāti pāḷiyā atthavaṇṇanā. Ovādoti anotiṇṇe vatthusmiṃ ‘‘idaṃ karohi, idaṃ mā karitthā’’ti vacanaṃ. Anusāsanīti otiṇṇe vatthusmiṃ. Apica otiṇṇe vā anotiṇṇe vā paṭhamaṃ vacanaṃ ovādo, punappunaṃ vacanaṃ anusāsanīti daṭṭhabbaṃ. Sace upajjhāyassa patto hotīti sace atirekapatto hoti. Esa nayo sabbattha. Parikkhāroti aññopi samaṇaparikkhāro. Idha ussukkaṃ nāma dhammiyena nayena uppajjamānaupāyapariyesanaṃ. Ito paraṃ dantakaṭṭhadānaṃ ādiṃ katvā ācamanakumbhiyā udakasiñcanapariyosānaṃ vattaṃ gilānasseva saddhivihārikassa kātabbaṃ. Anabhirativūpakāsanādi pana agilānassapi kattabbameva. Cīvaraṃ rajantenāti ‘‘evaṃ rajeyyāsī’’ti upajjhāyato upāyaṃ sutvā rajantena. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Saṅgahetabbo anuggahetabbotiādīsu anādariyaṃ paṭicca dhammāmisehi asaṅgaṇhantānaṃ ācariyupajjhāyānaṃ dukkaṭaṃ vattabhedattā. Teneva parivārepi (pari. 322) ‘‘na dento āpajjatī’’ti vuttaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
સદ્ધિવિહારિકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saddhivihārikavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
અન્તેવાસિકવત્તકથાવણ્ણના
Antevāsikavattakathāvaṇṇanā
અન્તેવાસિકવત્તે કો અન્તેવાસિકો, કેનટ્ઠેન અન્તેવાસિકો, કતિવિધા અન્તેવાસિકા, કેન વત્તિતબ્બં અન્તેવાસિકવત્તં, કતમં તં વત્તન્તિ? તત્થ કો અન્તેવાસિકોતિ ઉપસમ્પન્નો વા હોતુ સામણેરો વા, યો આચરિયસ્સ સન્તિકે નિસ્સયં ગણ્હાતિ, યો વા આચરિયસ્સ ઓવાદં ગહેત્વા પબ્બજતિ, યો વા તેનાનુસ્સાવિતો હુત્વા ઉપસમ્પજ્જતિ, યો વા તસ્સ સન્તિકે ધમ્મં પરિયાપુણાતિ, સો સબ્બો અન્તેવાસિકોતિ વેદિતબ્બો. તત્થ પઠમો નિસ્સયન્તેવાસિકો નામ, દુતિયો પબ્બજ્જન્તેવાસિકો નામ, તતિયો ઉપસમ્પદન્તેવાસિકો નામ, ચતુત્થો ધમ્મન્તેવાસિકો નામ. અઞ્ઞત્થ પન સિપ્પન્તેવાસિકોપિ આગતો, સો ઇધ નાધિપ્પેતો . કેનટ્ઠેન અન્તેવાસિકોતિ અન્તે વસતીતિ અન્તેવાસિકો અલુત્તસમાસવસેન. કતિવિધા અન્તેવાસિકાતિ યથાવુત્તનયેન ચતુબ્બિધા અન્તેવાસિકા.
Antevāsikavatte ko antevāsiko, kenaṭṭhena antevāsiko, katividhā antevāsikā, kena vattitabbaṃ antevāsikavattaṃ, katamaṃ taṃ vattanti? Tattha ko antevāsikoti upasampanno vā hotu sāmaṇero vā, yo ācariyassa santike nissayaṃ gaṇhāti, yo vā ācariyassa ovādaṃ gahetvā pabbajati, yo vā tenānussāvito hutvā upasampajjati, yo vā tassa santike dhammaṃ pariyāpuṇāti, so sabbo antevāsikoti veditabbo. Tattha paṭhamo nissayantevāsiko nāma, dutiyo pabbajjantevāsiko nāma, tatiyo upasampadantevāsiko nāma, catuttho dhammantevāsiko nāma. Aññattha pana sippantevāsikopi āgato, so idha nādhippeto . Kenaṭṭhena antevāsikoti ante vasatīti antevāsiko aluttasamāsavasena. Katividhā antevāsikāti yathāvuttanayena catubbidhā antevāsikā.
કેન વત્તિતબ્બં અન્તેવાસિકવત્તન્તિ ચતુબ્બિધેહિ આચરિયેહિ અન્તેવાસિકેસુ વત્તિતબ્બં. યથાહ વત્તક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૮૨) ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, આચરિયાનં અન્તેવાસિકેસુ વત્તં પઞ્ઞપેસ્સામિ, યથા આચરિયેહિ અન્તેવાસિકેસુ વત્તિતબ્બ’’ન્તિ. કતમં તં વત્તન્તિ યં ભગવતા વત્તક્ખન્ધકે વુત્તં, ઇધ ચ સઙ્ખેપેન દસ્સિતં, તં વત્તન્તિ. ઇધ પન અત્થો સદ્ધિવિહારિકવત્તે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. અયં પન વિસેસો – એતેસુ પબ્બજ્જન્તેવાસિકો ચ ઉપસમ્પદન્તેવાસિકો ચ આચરિયસ્સ યાવજીવં ભારો, નિસ્સયન્તેવાસિકો ચ ધમ્મન્તેવાસિકો ચ યાવ સમીપે વસન્તિ, તાવદેવ, તસ્મા આચરિયેહિપિ તેસુ સમ્મા વત્તિતબ્બં. આચરિયન્તેવાસિકેસુ હિ યો યો ન સમ્મા વત્તતિ, તસ્સ તસ્સ આપત્તિ વેદિતબ્બા.
Kena vattitabbaṃ antevāsikavattanti catubbidhehi ācariyehi antevāsikesu vattitabbaṃ. Yathāha vattakkhandhake (cūḷava. 382) ‘‘tena hi, bhikkhave, ācariyānaṃ antevāsikesu vattaṃ paññapessāmi, yathā ācariyehi antevāsikesu vattitabba’’nti. Katamaṃ taṃ vattanti yaṃ bhagavatā vattakkhandhake vuttaṃ, idha ca saṅkhepena dassitaṃ, taṃ vattanti. Idha pana attho saddhivihārikavatte vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana viseso – etesu pabbajjantevāsiko ca upasampadantevāsiko ca ācariyassa yāvajīvaṃ bhāro, nissayantevāsiko ca dhammantevāsiko ca yāva samīpe vasanti, tāvadeva, tasmā ācariyehipi tesu sammā vattitabbaṃ. Ācariyantevāsikesu hi yo yo na sammā vattati, tassa tassa āpatti veditabbā.
અન્તેવાસિકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Antevāsikavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
આગન્તુકવત્તકથાવણ્ણના
Āgantukavattakathāvaṇṇanā
૧૮૫. આગન્તુકવત્તે આગચ્છતીતિ આગન્તુકો, તેન વત્તિતબ્બન્તિ આગન્તુકવત્તં. ‘‘ઇદાનિ આરામં પવિસિસ્સામી’’તિ ઇમિના ઉપચારસીમાસમીપં દસ્સેતિ, તસ્મા ઉપચારસીમાસમીપં પત્વા ઉપાહનાઓમુઞ્ચનાદિ સબ્બં કાતબ્બં. ગહેત્વાતિ ઉપાહનદણ્ડકેન ગહેત્વા. ઉપાહનપુઞ્છનચોળકં પુચ્છિત્વા ઉપાહના પુઞ્છિતબ્બાતિ ‘‘કતરસ્મિં ઠાને ઉપાહનપુઞ્છનચોળક’’ન્તિ આવાસિકે ભિક્ખૂ પુચ્છિત્વા. પત્થરિતબ્બન્તિ સુક્ખાપનત્થાય આતપે પત્થરિતબ્બં. સચે નવકો હોતિ, અભિવાદાપેતબ્બોતિ તસ્સ વસ્સે પુચ્છિતે યદિ દહરો હોતિ, સયમેવ વન્દિસ્સતિ, તદા ઇમિના વન્દાપિતો હોતિ. નિલ્લોકેતબ્બોતિ ઓલોકેતબ્બો. બહિ ઠિતેનાતિ બહિ નિક્ખમન્તસ્સ અહિનો વા અમનુસ્સસ્સ વા મગ્ગં ઠત્વા ઠિતેન નિલ્લોકેતબ્બો. સેસં પુબ્બે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.
185. Āgantukavatte āgacchatīti āgantuko, tena vattitabbanti āgantukavattaṃ. ‘‘Idāni ārāmaṃ pavisissāmī’’ti iminā upacārasīmāsamīpaṃ dasseti, tasmā upacārasīmāsamīpaṃ patvā upāhanāomuñcanādi sabbaṃ kātabbaṃ. Gahetvāti upāhanadaṇḍakena gahetvā. Upāhanapuñchanacoḷakaṃ pucchitvā upāhanā puñchitabbāti ‘‘katarasmiṃ ṭhāne upāhanapuñchanacoḷaka’’nti āvāsike bhikkhū pucchitvā. Pattharitabbanti sukkhāpanatthāya ātape pattharitabbaṃ. Sace navako hoti, abhivādāpetabboti tassa vasse pucchite yadi daharo hoti, sayameva vandissati, tadā iminā vandāpito hoti. Nilloketabboti oloketabbo. Bahi ṭhitenāti bahi nikkhamantassa ahino vā amanussassa vā maggaṃ ṭhatvā ṭhitena nilloketabbo. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ.
આગન્તુકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Āgantukavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
આવાસિકવત્તકથાવણ્ણના
Āvāsikavattakathāvaṇṇanā
૧૮૬. આવાસિકવત્તે આવસતીતિ આવાસિકો, તેન વત્તિતબ્બન્તિ આવાસિકવત્તં. તત્થ આવાસિકેન ભિક્ખુના આગન્તુકં ભિક્ખું વુડ્ઢતરં દિસ્વા આસનં પઞ્ઞપેતબ્બન્તિઆદિ પાળિયં (ચૂળવ॰ ૩૫૯) આગતઞ્ચ અટ્ઠકથાયં આગતઞ્ચ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૫૯) ગહેતબ્બં, ગહેત્વા વુત્તત્તા પાકટમેવ, ઉપાહનપુઞ્છનં પન અત્તનો રુચિવસેન કાતબ્બં. તેનેવ હેત્થ ‘‘સચે ઉસ્સહતી’’તિ વુત્તં, તસ્મા ઉપાહના અપુઞ્છન્તસ્સપિ અનાપત્તિ. સેનાસનં પઞ્ઞપેતબ્બન્તિ એત્થ ‘‘કત્થ મય્હં સેનાસનં પાપુણાતી’’તિ પુચ્છિતેન સેનાસનં પઞ્ઞપેતબ્બં, ‘‘એતં સેનાસનં તુમ્હાકં પાપુણાતી’’તિ એવં આચિક્ખિતબ્બન્તિ અત્થો. પપ્ફોટેત્વા પત્થરિતું પન વટ્ટતિયેવ. એતેન મઞ્ચપીઠાદિં પપ્ફોટેત્વા પત્થરિત્વા ઉપરિ પચ્ચત્થરણં દત્વા દાનમ્પિ સેનાસનપઞ્ઞાપનમેવાતિ દસ્સેતિ. મહાઆવાસેપિ અત્તનો સન્તિકં સમ્પત્તસ્સ આગન્તુકસ્સ વત્તં અકાતું ન લબ્ભતિ. સેસં પુરિમસદિસમેવ.
186. Āvāsikavatte āvasatīti āvāsiko, tena vattitabbanti āvāsikavattaṃ. Tattha āvāsikena bhikkhunā āgantukaṃ bhikkhuṃ vuḍḍhataraṃ disvā āsanaṃ paññapetabbantiādi pāḷiyaṃ (cūḷava. 359) āgatañca aṭṭhakathāyaṃ āgatañca (cūḷava. aṭṭha. 359) gahetabbaṃ, gahetvā vuttattā pākaṭameva, upāhanapuñchanaṃ pana attano rucivasena kātabbaṃ. Teneva hettha ‘‘sace ussahatī’’ti vuttaṃ, tasmā upāhanā apuñchantassapi anāpatti. Senāsanaṃ paññapetabbanti ettha ‘‘kattha mayhaṃ senāsanaṃ pāpuṇātī’’ti pucchitena senāsanaṃ paññapetabbaṃ, ‘‘etaṃ senāsanaṃ tumhākaṃ pāpuṇātī’’ti evaṃ ācikkhitabbanti attho. Papphoṭetvā pattharituṃ pana vaṭṭatiyeva. Etena mañcapīṭhādiṃ papphoṭetvā pattharitvā upari paccattharaṇaṃ datvā dānampi senāsanapaññāpanamevāti dasseti. Mahāāvāsepi attano santikaṃ sampattassa āgantukassa vattaṃ akātuṃ na labbhati. Sesaṃ purimasadisameva.
આવાસિકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Āvāsikavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ગમિકવત્તકથાવણ્ણના
Gamikavattakathāvaṇṇanā
૧૮૭. ગમિકવત્તે ગન્તું ભબ્બોતિ ગમિકો, તેન વત્તિતબ્બન્તિ ગમિકવત્તં. તત્રાયં અનુત્તાનપદવણ્ણના – દારુભણ્ડન્તિ સેનાસનક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૨૨) વુત્તં મઞ્ચપીઠાદિ. મત્તિકાભણ્ડમ્પિ રજનભાજનાદિ સબ્બં તત્થ વુત્તપ્પભેદમેવ. તં સબ્બં અગ્ગિસાલાયં વા અઞ્ઞતરસ્મિં વા ગુત્તટ્ઠાને પટિસામેત્વા ગન્તબ્બં, અનોવસ્સકે પબ્ભારેપિ ઠપેતું વટ્ટતિ. સેનાસનં આપુચ્છિત્વા પક્કમિતબ્બન્તિ એત્થ યં પાસાણપિટ્ઠિયં વા પાસાણત્થમ્ભેસુ વા કતસેનાસનં, યત્થ ઉપચિકા નારોહન્તિ, તં અનાપુચ્છન્તસ્સપિ અનાપત્તિ. ચતૂસુ પાસાણેસૂતિઆદિ ઉપચિકાનં ઉપ્પત્તિટ્ઠાને પણ્ણસાલાદિસેનાસને કત્તબ્બાકારદસ્સનત્થં વુત્તં. અપ્પેવ નામ અઙ્ગાનિપિ સેસેય્યુન્તિ અયં અજ્ઝોકાસે ઠપિતમ્હિ આનિસંસો. ઓવસ્સકગેહે પન તિણેસુ ચ મત્તિકાપિણ્ડેસુ ચ ઉપરિ પતન્તેસુ મઞ્ચપીઠાનં અઙ્ગાનિપિ વિનસ્સન્તિ.
187. Gamikavatte gantuṃ bhabboti gamiko, tena vattitabbanti gamikavattaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – dārubhaṇḍanti senāsanakkhandhake (cūḷava. 322) vuttaṃ mañcapīṭhādi. Mattikābhaṇḍampi rajanabhājanādi sabbaṃ tattha vuttappabhedameva. Taṃ sabbaṃ aggisālāyaṃ vā aññatarasmiṃ vā guttaṭṭhāne paṭisāmetvā gantabbaṃ, anovassake pabbhārepi ṭhapetuṃ vaṭṭati. Senāsanaṃ āpucchitvā pakkamitabbanti ettha yaṃ pāsāṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ, yattha upacikā nārohanti, taṃ anāpucchantassapi anāpatti. Catūsu pāsāṇesūtiādi upacikānaṃ uppattiṭṭhāne paṇṇasālādisenāsane kattabbākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Appeva nāma aṅgānipi seseyyunti ayaṃ ajjhokāse ṭhapitamhi ānisaṃso. Ovassakagehe pana tiṇesu ca mattikāpiṇḍesu ca upari patantesu mañcapīṭhānaṃ aṅgānipi vinassanti.
ગમિકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Gamikavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ભત્તગ્ગવત્તકથાવણ્ણના
Bhattaggavattakathāvaṇṇanā
૧૮૮. વત્તક્ખન્ધકે ઇમસ્મિં ઠાને અનુમોદનવત્તં આગતં, તતો ભત્તગ્ગવત્તં. સારત્થદીપનિયઞ્ચ (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૩૭૩-૩૭૪) ‘‘ઇમસ્મિં વત્તક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૫૬) આગતાનિ આગન્તુકાવાસિકગમિયાનુમોદનભત્તગ્ગપિણ્ડચારિકારઞ્ઞિકસેનાસનજન્તાઘરવચ્ચકુટિઉપજ્ઝાયાચરિયસદ્ધિવિહારિકઅન્તેવાસિકવત્તાનિ ચુદ્દસ મહાવત્તાનિ નામા’’તિ અનુક્કમો વુત્તો, ઇધ પન વિનયસઙ્ગહપ્પકરણે ગમિકવત્તતો ભત્તગ્ગવત્તં આગતં, અનુમોદનવત્તં પન વિસું અવત્વા ભત્તગ્ગવત્તેયેવ અન્તોગધં કત્વા પચ્છા વુત્તં ભત્તગ્ગં ગન્ત્વા ભત્તે ભુત્તેયેવ અનુમોદનાકરણતો, પાળિયઞ્ચ અઞ્ઞેસુ વત્તેસુ વિય ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના અનુમોદનવત્તં પઞ્ઞાપેસ્સામી’’તિ વિસું વત્તભાવેન અનાગતત્તા ભત્તગ્ગવત્તેયેવ અન્તોગધન્તિ આચરિયસ્સ અધિપ્પાયો સિયા. ઇમસ્સ ચ વિનયાલઙ્કારપકરણસ્સ તસ્સા વણ્ણનાભૂતત્તા સંવણ્ણેતબ્બક્કમેનેવ સંવણ્ણનં કથયિસ્સામ.
188. Vattakkhandhake imasmiṃ ṭhāne anumodanavattaṃ āgataṃ, tato bhattaggavattaṃ. Sāratthadīpaniyañca (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.373-374) ‘‘imasmiṃ vattakkhandhake (cūḷava. 356) āgatāni āgantukāvāsikagamiyānumodanabhattaggapiṇḍacārikāraññikasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāyācariyasaddhivihārikaantevāsikavattāni cuddasa mahāvattāni nāmā’’ti anukkamo vutto, idha pana vinayasaṅgahappakaraṇe gamikavattato bhattaggavattaṃ āgataṃ, anumodanavattaṃ pana visuṃ avatvā bhattaggavatteyeva antogadhaṃ katvā pacchā vuttaṃ bhattaggaṃ gantvā bhatte bhutteyeva anumodanākaraṇato, pāḷiyañca aññesu vattesu viya ‘‘tena hi, bhikkhave, bhikkhunā anumodanavattaṃ paññāpessāmī’’ti visuṃ vattabhāvena anāgatattā bhattaggavatteyeva antogadhanti ācariyassa adhippāyo siyā. Imassa ca vinayālaṅkārapakaraṇassa tassā vaṇṇanābhūtattā saṃvaṇṇetabbakkameneva saṃvaṇṇanaṃ kathayissāma.
ભુઞ્જિતબ્બન્તિ ભત્તં. અજતિ ગચ્છતિ પવત્તતિ એત્થાતિ અગ્ગં. ‘‘આદિકોટ્ઠાસકોટીસુ, પુરતોગ્ગં વરે તીસૂ’’તિ અભિધાનપ્પદીપિકાયં આગતેપિ ‘‘રાજગ્ગન્તિ રાજારહં, સલાકગ્ગન્તિ સલાકગ્ગહણટ્ઠાન’’ન્તિઆદીસુ અઞ્ઞત્થેસુપિ પવત્તનતો ભત્તસ્સ અગ્ગં ભત્તગ્ગં, ભત્તપરિવિસનટ્ઠાનં, ભત્તગ્ગે વત્તિતબ્બં વત્તં ભત્તગ્ગવત્તન્તિ વિગ્ગહો. તત્થ આરામે કાલો આરોચિતો હોતીતિ ‘‘કાલો ભન્તે, નિટ્ઠિતં ભત્ત’’ન્તિ આરોચિતો હોતિ. તિમણ્ડલં પટિચ્છાદેન્તેનાતિ દ્વે જાણુમણ્ડલાનિ નાભિમણ્ડલઞ્ચ પટિચ્છાદેન્તેન. પરિમણ્ડલં નિવાસેત્વાતિ સમન્તતો મણ્ડલં નિવાસેત્વા. ઉદ્ધં નાભિમણ્ડલં, અધો જાણુમણ્ડલં પટિચ્છાદેન્તેન જાણુમણ્ડલસ્સ હેટ્ઠા જઙ્ઘટ્ઠિતો પટ્ઠાય અટ્ઠઙ્ગુલમત્તં નિવાસનં ઓતારેત્વા નિવાસેતબ્બં, તતો પરં ઓતારેન્તસ્સ દુક્કટન્તિ વુત્તં, યથાનિસિન્નસ્સ જાણુમણ્ડલતો હેટ્ઠા ચતુરઙ્ગુલમત્તં પટિચ્છન્નં હોતીતિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. કાયબન્ધનં બન્ધિત્વાતિ તસ્સ નિવાસનસ્સ ઉપરિ કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, અકાયબન્ધનેન ગામો પવિસિતબ્બો, યો પવિસેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (ચૂળવ॰ ૨૭૮) વુત્તત્તા. સગુણં કત્વાતિ ઇદં ઉપજ્ઝાયવત્તે વુત્તમેવ. ‘‘ગણ્ઠિકં પટિમુઞ્ચિત્વાતિ પાસકે ગણ્ઠિકં પવેસેત્વા અન્તોગામો વા હોતુ વિહારો વા, મનુસ્સાનં પરિવિસનટ્ઠાનં ગચ્છન્તેન ચીવરં પારુપિત્વા કાયબન્ધનં બન્ધિત્વા ગમનમેવ વટ્ટતી’’તિ મહાઅટ્ઠકથાસુ વુત્તં. એત્થ ચ મનુસ્સાનં પરિવિસનટ્ઠાનન્તિ યત્થ અન્તોવિહારેપિ મનુસ્સા સપુત્તદારા આવસિત્વા ભિક્ખૂ નેત્વા ભોજેન્તિ.
Bhuñjitabbanti bhattaṃ. Ajati gacchati pavattati etthāti aggaṃ. ‘‘Ādikoṭṭhāsakoṭīsu, puratoggaṃ vare tīsū’’ti abhidhānappadīpikāyaṃ āgatepi ‘‘rājagganti rājārahaṃ, salākagganti salākaggahaṇaṭṭhāna’’ntiādīsu aññatthesupi pavattanato bhattassa aggaṃ bhattaggaṃ, bhattaparivisanaṭṭhānaṃ, bhattagge vattitabbaṃ vattaṃ bhattaggavattanti viggaho. Tattha ārāme kālo ārocito hotīti ‘‘kālo bhante, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti ārocito hoti. Timaṇḍalaṃ paṭicchādentenāti dve jāṇumaṇḍalāni nābhimaṇḍalañca paṭicchādentena. Parimaṇḍalaṃ nivāsetvāti samantato maṇḍalaṃ nivāsetvā. Uddhaṃ nābhimaṇḍalaṃ, adho jāṇumaṇḍalaṃ paṭicchādentena jāṇumaṇḍalassa heṭṭhā jaṅghaṭṭhito paṭṭhāya aṭṭhaṅgulamattaṃ nivāsanaṃ otāretvā nivāsetabbaṃ, tato paraṃ otārentassa dukkaṭanti vuttaṃ, yathānisinnassa jāṇumaṇḍalato heṭṭhā caturaṅgulamattaṃ paṭicchannaṃ hotīti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Kāyabandhanaṃ bandhitvāti tassa nivāsanassa upari kāyabandhanaṃ bandhitvā ‘‘na, bhikkhave, akāyabandhanena gāmo pavisitabbo, yo paviseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 278) vuttattā. Saguṇaṃ katvāti idaṃ upajjhāyavatte vuttameva. ‘‘Gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvāti pāsake gaṇṭhikaṃ pavesetvā antogāmo vā hotu vihāro vā, manussānaṃ parivisanaṭṭhānaṃ gacchantena cīvaraṃ pārupitvā kāyabandhanaṃ bandhitvā gamanameva vaṭṭatī’’ti mahāaṭṭhakathāsu vuttaṃ. Ettha ca manussānaṃ parivisanaṭṭhānanti yattha antovihārepi manussā saputtadārā āvasitvā bhikkhū netvā bhojenti.
સુપ્પટિચ્છન્નેનાતિ ન સસીસં પારુતેન, અથ ખો ગણ્ઠિકં પટિમુઞ્ચિત્વા અનુવાતન્તેન ગીવં પટિચ્છાદેત્વા ઉભો કણ્ણે સમં કત્વા પટિસંહરિત્વા યાવ મણિબન્ધા પટિચ્છાદેન્તેન. સુસંવુતેનાતિ હત્થં વા પાદં વા અકીળાપેન્તેન, સુવિનીતેનાતિ અત્થો. ઓક્ખિત્તચક્ખુનાતિ હેટ્ઠાખિત્તચક્ખુના. યો અનાદરિયં પટિચ્ચ તહં તહં ઓલોકેન્તો ભિય્યો તં તં દિસાભાગં પાસાદં કૂટાગારં વીથિં ઓલોકેન્તો ગચ્છતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સ. એકસ્મિં પન ઠાને ઠત્વા હત્થિઅસ્સાદિપરિસ્સયાભાવં ઓલોકેતું વટ્ટતિ. અપ્પસદ્દેનાતિ એત્થ કિત્તાવતા અપ્પસદ્દો હોતિ? દ્વાદસહત્થે ગેહે આદિમ્હિ સઙ્ઘત્થેરો મજ્ઝે દુતિયત્થેરો અન્તે તતિયત્થેરોતિ એવં નિસિન્નેસુ સઙ્ઘત્થેરો દુતિયેન સદ્ધિં મન્તેતિ, દુતિયત્થેરો તસ્સ સદ્દઞ્ચેવ સુણાતિ, કથઞ્ચ વવત્થપેતિ, તતિયત્થેરો પન સદ્દમેવ સુણાતિ, કથં ન વવત્થપેતિ, એત્તાવતા અપ્પસદ્દો હોતિ. સચે પન તતિયત્થેરો કથં વવત્થપેતિ, મહાસદ્દો નામ હોતિ.
Suppaṭicchannenāti na sasīsaṃ pārutena, atha kho gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvā anuvātantena gīvaṃ paṭicchādetvā ubho kaṇṇe samaṃ katvā paṭisaṃharitvā yāva maṇibandhā paṭicchādentena. Susaṃvutenāti hatthaṃ vā pādaṃ vā akīḷāpentena, suvinītenāti attho. Okkhittacakkhunāti heṭṭhākhittacakkhunā. Yo anādariyaṃ paṭicca tahaṃ tahaṃ olokento bhiyyo taṃ taṃ disābhāgaṃ pāsādaṃ kūṭāgāraṃ vīthiṃ olokento gacchati, āpatti dukkaṭassa. Ekasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā hatthiassādiparissayābhāvaṃ oloketuṃ vaṭṭati. Appasaddenāti ettha kittāvatā appasaddo hoti? Dvādasahatthe gehe ādimhi saṅghatthero majjhe dutiyatthero ante tatiyattheroti evaṃ nisinnesu saṅghatthero dutiyena saddhiṃ manteti, dutiyatthero tassa saddañceva suṇāti, kathañca vavatthapeti, tatiyatthero pana saddameva suṇāti, kathaṃ na vavatthapeti, ettāvatā appasaddo hoti. Sace pana tatiyatthero kathaṃ vavatthapeti, mahāsaddo nāma hoti.
ન ઉક્ખિત્તકાયાતિ ન ઉક્ખેપેન, ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણે કરણવચનં, એકતો વા ઉભતો વા ઉક્ખિત્તચીવરો હુત્વાતિ અત્થો. અન્તોઇન્દખીલતો પટ્ઠાય ન એવં ગન્તબ્બં. નિસિન્નકાલે પન ધમકરણં નીહરન્તેનપિ ચીવરં અનુક્ખિપિત્વાવ નીહરિતબ્બં. ન ઉજ્જગ્ઘિકાયાતિ ન મહાહસિતં હસન્તો, વુત્તનયેનેવેત્થ કરણવચનં. ન કાયપ્પચાલકન્તિ કાયં અચાલેત્વા કાયં પગ્ગહેત્વા નિચ્ચલં કત્વા ઉજુકેન કાયેન સમેન ઇરિયાપથેન. ન બાહુપ્પચાલકન્તિ બાહું અચાલેત્વા બાહું પગ્ગહેત્વા નિચ્ચલં કત્વા. ન સીસપ્પચાલકન્તિ સીસં અચાલેત્વા સીસં પગ્ગહેત્વા નિચ્ચલં ઉજું ઠપેત્વા. ન ખમ્ભકતોતિ ખમ્ભકતો નામ કટિયં હત્થં ઠપેત્વા કતખમ્ભો. ન ઉક્કુટિકાયાતિ એત્થ ઉક્કુટિકા વુચ્ચતિ પણ્હિયો ઉક્ખિપિત્વા અગ્ગપાદેહિ વા અગ્ગપાદે ઉક્ખિપિત્વા પણ્હેહિયેવ વા ભૂમિં ફુસન્તસ્સ ગમનં. કરણવચનં પનેત્થ વુત્તલક્ખણમેવ. ન ઓગુણ્ઠિતેનાતિ સસીસં પારુતેન. ન પલ્લત્થિકાયાતિ ન દુસ્સપલ્લત્થિકાય. એત્થ આયોગપલ્લત્થિકાપિ દુસ્સપલ્લત્થિકા એવ. ન થેરે ભિક્ખૂ અનુપખજ્જાતિ થેરે ભિક્ખૂ અતિઅલ્લીયિત્વા ન નિસીદિતબ્બં. ન સઙ્ઘાટિં ઓત્થરિત્વાતિ ન સઙ્ઘાટિં અત્થરિત્વા નિસીદિતબ્બં.
Naukkhittakāyāti na ukkhepena, itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ, ekato vā ubhato vā ukkhittacīvaro hutvāti attho. Antoindakhīlato paṭṭhāya na evaṃ gantabbaṃ. Nisinnakāle pana dhamakaraṇaṃ nīharantenapi cīvaraṃ anukkhipitvāva nīharitabbaṃ. Na ujjagghikāyāti na mahāhasitaṃ hasanto, vuttanayenevettha karaṇavacanaṃ. Na kāyappacālakanti kāyaṃ acāletvā kāyaṃ paggahetvā niccalaṃ katvā ujukena kāyena samena iriyāpathena. Na bāhuppacālakanti bāhuṃ acāletvā bāhuṃ paggahetvā niccalaṃ katvā. Na sīsappacālakanti sīsaṃ acāletvā sīsaṃ paggahetvā niccalaṃ ujuṃ ṭhapetvā. Na khambhakatoti khambhakato nāma kaṭiyaṃ hatthaṃ ṭhapetvā katakhambho. Na ukkuṭikāyāti ettha ukkuṭikā vuccati paṇhiyo ukkhipitvā aggapādehi vā aggapāde ukkhipitvā paṇhehiyeva vā bhūmiṃ phusantassa gamanaṃ. Karaṇavacanaṃ panettha vuttalakkhaṇameva. Na oguṇṭhitenāti sasīsaṃ pārutena. Na pallatthikāyāti na dussapallatthikāya. Ettha āyogapallatthikāpi dussapallatthikā eva. Na there bhikkhū anupakhajjāti there bhikkhū atiallīyitvā na nisīditabbaṃ. Na saṅghāṭiṃ ottharitvāti na saṅghāṭiṃ attharitvā nisīditabbaṃ.
સક્કચ્ચન્તિ સતિં ઉપટ્ઠાપેત્વા. પત્તસઞ્ઞીતિ પત્તે સઞ્ઞં કત્વા. સમસૂપકો નામ યત્થ ભત્તસ્સ ચતુત્થભાગપ્પમાણો સૂપો હોતિ. સમતિત્થિકન્તિ સમપુણ્ણં સમભરિતં. થૂપીકતં પિણ્ડપાતં પટિગ્ગણ્હાતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સાતિ એત્થ થૂપીકતો નામ પત્તસ્સ અન્તોમુખવટ્ટિલેખં અતિક્કમિત્વા કતો, પત્તે પક્ખિત્તો ભરિતો પૂરિતોતિ અત્થો. એવં કતં અગ્ગહેત્વા અન્તોમુખવટ્ટિલેખાસમપ્પમાણો ગહેતબ્બો. ‘‘યં કઞ્ચિ યાગું વા ભત્તં વા ફલાફલં વા આમિસજાતિકં સમતિત્થિકમેવ ગહેતબ્બં, તઞ્ચ ખો અધિટ્ઠાનુપગેન પત્તેન, ઇતરેન પન થૂપીકતમ્પિ વટ્ટતિ. યામકાલિકસત્તાહકાલિકયાવજીવિકાનિ પન અધિટ્ઠાનુપગપત્તે થૂપીકતાનિપિ વટ્ટન્તિ. યં પન દ્વીસુ પત્તેસુ ભત્તં ગહેત્વા એકસ્મિં પૂરેત્વા વિહારં પેસેતું વટ્ટતી’’તિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. યં પત્તે પક્ખિપિયમાનં પૂવઉચ્છુખણ્ડફલાફલાદિ હેટ્ઠા ઓરોહતિ, તં થૂપીકતં નામ ન હોતિ. પૂવવટંસકં ઠપેત્વા પિણ્ડપાતં દેન્તિ, થૂપીકતમેવ હોતિ. પુપ્ફવટંસકતક્કોલકટુકફલાદિવટંસકે પન ઠપેત્વા દિન્નં થૂપીકતં ન હોતિ. ભત્તસ્સ ઉપરિ થાલકં વા પત્તં વા ઠપેત્વા પૂરેત્વા ગણ્હાતિ, થૂપીકતં નામ ન હોતિ. કુરુન્દિયમ્પિ વુત્તં ‘‘થાલકે વા પત્તે વા પક્ખિપિત્વા તં પત્તમત્થકે ઠપેત્વા દેન્તિ, પાટેક્કભાજનં વટ્ટતિ. ઇધ અનાપત્તિયં ગિલાનો ન આગતો, તસ્મા ગિલાનસ્સપિ થૂપીકતં ન વટ્ટતિ, સબ્બત્થ પન પટિગ્ગહેતુમેવ ન વટ્ટતિ, પટિગ્ગહિતં પન ભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ.
Sakkaccanti satiṃ upaṭṭhāpetvā. Pattasaññīti patte saññaṃ katvā. Samasūpako nāma yattha bhattassa catutthabhāgappamāṇo sūpo hoti. Samatitthikanti samapuṇṇaṃ samabharitaṃ. Thūpīkataṃ piṇḍapātaṃ paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassāti ettha thūpīkato nāma pattassa antomukhavaṭṭilekhaṃ atikkamitvā kato, patte pakkhitto bharito pūritoti attho. Evaṃ kataṃ aggahetvā antomukhavaṭṭilekhāsamappamāṇo gahetabbo. ‘‘Yaṃ kañci yāguṃ vā bhattaṃ vā phalāphalaṃ vā āmisajātikaṃ samatitthikameva gahetabbaṃ, tañca kho adhiṭṭhānupagena pattena, itarena pana thūpīkatampi vaṭṭati. Yāmakālikasattāhakālikayāvajīvikāni pana adhiṭṭhānupagapatte thūpīkatānipi vaṭṭanti. Yaṃ pana dvīsu pattesu bhattaṃ gahetvā ekasmiṃ pūretvā vihāraṃ pesetuṃ vaṭṭatī’’ti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Yaṃ patte pakkhipiyamānaṃ pūvaucchukhaṇḍaphalāphalādi heṭṭhā orohati, taṃ thūpīkataṃ nāma na hoti. Pūvavaṭaṃsakaṃ ṭhapetvā piṇḍapātaṃ denti, thūpīkatameva hoti. Pupphavaṭaṃsakatakkolakaṭukaphalādivaṭaṃsake pana ṭhapetvā dinnaṃ thūpīkataṃ na hoti. Bhattassa upari thālakaṃ vā pattaṃ vā ṭhapetvā pūretvā gaṇhāti, thūpīkataṃ nāma na hoti. Kurundiyampi vuttaṃ ‘‘thālake vā patte vā pakkhipitvā taṃ pattamatthake ṭhapetvā denti, pāṭekkabhājanaṃ vaṭṭati. Idha anāpattiyaṃ gilāno na āgato, tasmā gilānassapi thūpīkataṃ na vaṭṭati, sabbattha pana paṭiggahetumeva na vaṭṭati, paṭiggahitaṃ pana bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti.
‘‘સક્કચ્ચ’’ન્તિ ચ ‘‘પત્તસઞ્ઞી’’તિ ચ ઉભયં વુત્તનયમેવ. સપદાનન્તિ તત્થ તત્થ ઓધિં અકત્વા અનુપટિપાટિયા. સમસૂપકે વત્તબ્બં વુત્તમેવ. થૂપકતોતિ મત્થકતો, વેમજ્ઝતોતિ અત્થો. ન સૂપં વા બ્યઞ્જનં વાતિઆદિ પાકટમેવ. વિઞ્ઞત્તિયં વત્તબ્બં નત્થિ. ઉજ્ઝાનસઞ્ઞીસિક્ખાપદેપિ ગિલાનો ન મુઞ્ચતિ. નાતિમહન્તો કબળોતિ મયૂરણ્ડં અતિમહન્તં, કુક્કુટણ્ડં અતિખુદ્દકં, તેસં વેમજ્ઝપ્પમાણો. પરિમણ્ડલં આલોપોતિ નાતિદીઘો આલોપો. અનાહટેતિ અનાહરિતે, મુખદ્વારં અસમ્પાપિતેતિ અત્થો. સબ્બો હત્થોતિ એત્થ હત્થસદ્દો તદેકદેસેસુ અઙ્ગુલીસુ દટ્ઠબ્બો ‘‘હત્થમુદ્દો’’તિઆદીસુ વિય સમુદાયે પવત્તવોહારસ્સ અવયવે પવત્તનતો. એકઙ્ગુલિમ્પિ મુખે પક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ. ન સકબળેનાતિ એત્થ ધમ્મં કથેન્તો હરીતકં વા લટ્ઠિમધુકં વા મુખે પક્ખિપિત્વા કથેતિ, યત્તકેન વચનં પરિપુણ્ણં હોતિ, તત્તકે મુખમ્હિ સન્તે કથેતું વટ્ટતિ.
‘‘Sakkacca’’nti ca ‘‘pattasaññī’’ti ca ubhayaṃ vuttanayameva. Sapadānanti tattha tattha odhiṃ akatvā anupaṭipāṭiyā. Samasūpake vattabbaṃ vuttameva. Thūpakatoti matthakato, vemajjhatoti attho. Na sūpaṃ vā byañjanaṃ vātiādi pākaṭameva. Viññattiyaṃ vattabbaṃ natthi. Ujjhānasaññīsikkhāpadepi gilāno na muñcati. Nātimahanto kabaḷoti mayūraṇḍaṃ atimahantaṃ, kukkuṭaṇḍaṃ atikhuddakaṃ, tesaṃ vemajjhappamāṇo. Parimaṇḍalaṃ ālopoti nātidīgho ālopo. Anāhaṭeti anāharite, mukhadvāraṃ asampāpiteti attho. Sabbo hatthoti ettha hatthasaddo tadekadesesu aṅgulīsu daṭṭhabbo ‘‘hatthamuddo’’tiādīsu viya samudāye pavattavohārassa avayave pavattanato. Ekaṅgulimpi mukhe pakkhipituṃ na vaṭṭati. Na sakabaḷenāti ettha dhammaṃ kathento harītakaṃ vā laṭṭhimadhukaṃ vā mukhe pakkhipitvā katheti, yattakena vacanaṃ paripuṇṇaṃ hoti, tattake mukhamhi sante kathetuṃ vaṭṭati.
પિણ્ડુક્ખેપકન્તિ પિણ્ડં ઉક્ખિપિત્વા ઉક્ખિપિત્વા. કબળાવચ્છેદકન્તિ કબળં અવછિન્દિત્વા અવછિન્દિત્વા. અવગણ્ડકારકન્તિ મક્કટો વિય ગણ્ડે કત્વા કત્વા. હત્થનિદ્ધુનકન્તિ હત્થં નિદ્ધુનિત્વા નિદ્ધુનિત્વા. સિત્થાવકારકન્તિ સિત્થાનિ અવકિરિત્વા અવકિરિત્વા. જિવ્હાનિચ્છારકન્તિ જિવ્હં નિચ્છારેત્વા નિચ્છારેત્વા. ચપુચપુકારકન્તિ ‘‘ચપુચપૂ’’તિ એવં સદ્દં કત્વા કત્વા. સુરુસુરુકારકન્તિ ‘‘સુરુસુરૂ’’તિ એવં સદ્દં કત્વા કત્વા. હત્થનિલ્લેહકન્તિ હત્થં નિલ્લેહિત્વા નિલ્લેહિત્વા. ભુઞ્જન્તેન હિ અઙ્ગુલિમત્તમ્પિ નિલ્લેહિતું ન વટ્ટતિ, ઘનયાગુફાણિતપાયાસાદિકે પન અઙ્ગુલીહિ ગહેત્વા અઙ્ગુલિયો મુખે પવેસેત્વા ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. પત્તનિલ્લેહકઓટ્ઠનિલ્લેહકેસુપિ એસેવ નયો, તસ્મા અઙ્ગુલિયાપિ પત્તો ન નિલ્લેહિતબ્બો, એકઓટ્ઠોપિ જિવ્હાય ન નિલ્લેહિતબ્બો, ઓટ્ઠમંસેહિ એવ પન ગહેત્વા અન્તો પવેસેતું વટ્ટતિ.
Piṇḍukkhepakanti piṇḍaṃ ukkhipitvā ukkhipitvā. Kabaḷāvacchedakanti kabaḷaṃ avachinditvā avachinditvā. Avagaṇḍakārakanti makkaṭo viya gaṇḍe katvā katvā. Hatthaniddhunakanti hatthaṃ niddhunitvā niddhunitvā. Sitthāvakārakanti sitthāni avakiritvā avakiritvā. Jivhānicchārakanti jivhaṃ nicchāretvā nicchāretvā. Capucapukārakanti ‘‘capucapū’’ti evaṃ saddaṃ katvā katvā. Surusurukārakanti ‘‘surusurū’’ti evaṃ saddaṃ katvā katvā. Hatthanillehakanti hatthaṃ nillehitvā nillehitvā. Bhuñjantena hi aṅgulimattampi nillehituṃ na vaṭṭati, ghanayāguphāṇitapāyāsādike pana aṅgulīhi gahetvā aṅguliyo mukhe pavesetvā bhuñjituṃ vaṭṭati. Pattanillehakaoṭṭhanillehakesupi eseva nayo, tasmā aṅguliyāpi patto na nillehitabbo, ekaoṭṭhopi jivhāya na nillehitabbo, oṭṭhamaṃsehi eva pana gahetvā anto pavesetuṃ vaṭṭati.
ન સામિસેન હત્થેન પાનીયથાલકોતિ એતં પટિકૂલવસેન પટિક્ખિત્તં, તસ્મા સઙ્ઘિકમ્પિ પુગ્ગલિકમ્પિ ગિહિસન્તકમ્પિ અત્તનો સન્તકમ્પિ સઙ્ખમ્પિ સરાવમ્પિ આમિસમક્ખિતં ન ગહેતબ્બમેવ, ગણ્હન્તસ્સ દુક્કટં. સચે પન હત્થસ્સ એકદેસો આમિસમક્ખિતો ન હોતિ, તેન પદેસેન ગહેતું વટ્ટતિ. ન સસિત્થકં પત્તધોવનં અન્તરઘરે છડ્ડેતબ્બન્તિ એત્થ ઉદ્ધરિત્વા વાતિ સિત્થાનિ એકતો ઉદ્ધરિત્વા એકસ્મિં ઠાને રાસિં કત્વા ઉદકં છડ્ડેતિ. ભિન્દિત્વા વા ઉદકગતિકાનિ કત્વા છડ્ડેતિ, પટિગ્ગહેન સમ્પટિચ્છન્તો નં પટિગ્ગહે છડ્ડેતિ, બહિ નીહરિત્વા વા છડ્ડેતિ, એવં છડ્ડેન્તસ્સ અનાપત્તિ. ન તાવ થેરેન ઉદકન્તિ ઇદં હત્થધોવનઉદકં સન્ધાય વુત્તં. અન્તરા પિપાસિતેન , પન ગલે વિલગ્ગામિસેન વા પાનીયં પિવિત્વા ન ધોવિતબ્બાતિ.
Na sāmisena hatthena pānīyathālakoti etaṃ paṭikūlavasena paṭikkhittaṃ, tasmā saṅghikampi puggalikampi gihisantakampi attano santakampi saṅkhampi sarāvampi āmisamakkhitaṃ na gahetabbameva, gaṇhantassa dukkaṭaṃ. Sace pana hatthassa ekadeso āmisamakkhito na hoti, tena padesena gahetuṃ vaṭṭati. Na sasitthakaṃ pattadhovanaṃ antaraghare chaḍḍetabbanti ettha uddharitvā vāti sitthāni ekato uddharitvā ekasmiṃ ṭhāne rāsiṃ katvā udakaṃ chaḍḍeti. Bhinditvā vā udakagatikāni katvā chaḍḍeti, paṭiggahena sampaṭicchanto naṃ paṭiggahe chaḍḍeti, bahi nīharitvā vā chaḍḍeti, evaṃ chaḍḍentassa anāpatti. Na tāva therena udakanti idaṃ hatthadhovanaudakaṃ sandhāya vuttaṃ. Antarā pipāsitena , pana gale vilaggāmisena vā pānīyaṃ pivitvā na dhovitabbāti.
ભત્તગ્ગવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bhattaggavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
અનુમોદનવત્તકથાવણ્ણના
Anumodanavattakathāvaṇṇanā
અનુમોદનવત્તે અનુ પુનપ્પુનં મોદિયતે પમોદિયતેતિ અનુમોદના. કા સા? ધમ્મકથા. અનુમોદનાય કત્તબ્બં વત્તં અનુમોદનવત્તં. પઞ્ચમે નિસિન્નેતિ અનુમોદનત્થાય નિસિન્ને. ઉપનિસિન્નકથા નામ બહૂસુ સન્નિપતિતેસુ પરિકથાકથનં. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Anumodanavatte anu punappunaṃ modiyate pamodiyateti anumodanā. Kā sā? Dhammakathā. Anumodanāya kattabbaṃ vattaṃ anumodanavattaṃ. Pañcame nisinneti anumodanatthāya nisinne. Upanisinnakathā nāma bahūsu sannipatitesu parikathākathanaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
અનુમોદનવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Anumodanavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
પિણ્ડચારિકવત્તકથાવણ્ણના
Piṇḍacārikavattakathāvaṇṇanā
૧૮૯. પિણ્ડચારિકવત્તે પિણ્ડિતબ્બો સઙ્ઘરિતબ્બોતિ પિણ્ડો, પિણ્ડપાતો. પિણ્ડાય ચરણં સીલમસ્સાતિ પિણ્ડચારી, સો એવ પિણ્ડચારિકો સકત્થે કપચ્ચયવસેન. પિણ્ડચારિકેન વત્તિતબ્બં વત્તં પિણ્ડચારિકવત્તં. તત્રાયમનુત્તાનપદવણ્ણના – નિવેસનં નામ ઇત્થિકુમારિકાદીનં વસનટ્ઠાનં. યસ્મા પવિસનનિક્ખમનદ્વારં અસલ્લક્ખેત્વા સહસા પવિસન્તો વિસભાગારમ્મણં વા પસ્સેય્ય, પરિસ્સયો વા ભવેય્ય, તસ્મા ‘‘નિવેસનં…પે॰… પવિસિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. અતિદૂરે તિટ્ઠન્તો અપસ્સન્તો વા ભવેય્ય, ‘‘અઞ્ઞસ્સ ગેહે તિટ્ઠતી’’તિ વા મઞ્ઞેય્ય. અચ્ચાસન્ને તિટ્ઠન્તો અપસ્સિતબ્બં વા પસ્સેય્ય, અસુણિતબ્બં વા સુણેય્ય, તેન મનુસ્સાનં અગારવો વા અપ્પસાદો વા ભવેય્ય, તસ્મા ‘‘નાતિદૂરે નાચ્ચાસન્ને ઠાતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. અતિચિરં તિટ્ઠન્તો અદાતુકામાનં મનોપદોસો ભવેય્ય, અઞ્ઞત્થ ભિક્ખા ચ પરિક્ખયેય્ય, અતિલહુકં નિવત્તન્તો દાતુકામાનં પુઞ્ઞહાનિ ચ ભવેય્ય, ભિક્ખુનો ચ ભિક્ખાય અસમ્પજ્જનં, તસ્મા ‘‘નાતિચિરં ઠાતબ્બં, નાતિલહુકં નિવત્તિતબ્બં, ઠિતેન સલ્લક્ખેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. સલ્લક્ખણાકારં દસ્સેતિ ‘‘સચે કમ્મં વા નિક્ખિપતી’’તિઆદિના. તત્થ કમ્મં વા નિક્ખિપતીતિ કપ્પાસં વા સુપ્પં વા મુસલં વા યઞ્ચ ગહેત્વા કમ્મં કરોન્તિ, ઠિતા વા નિસિન્ના વા હોન્તિ, તં નિક્ખિપતિ. પરામસતીતિ ગણ્હાતિ. ઠપેતિ વાતિ ‘‘તિટ્ઠથ ભન્તે’’તિ વદન્તી ઠપેતિ નામ. અવક્કારપાતીતિ અતિરેકપિણ્ડપાતં અપનેત્વા ઠપનત્થાય એકા સમુગ્ગપાતિ. એત્થ ચ સમુગ્ગપાતિ નામ સમુગ્ગપુટસદિસા પાતિ. સેસં વુત્તનયમેવ.
189. Piṇḍacārikavatte piṇḍitabbo saṅgharitabboti piṇḍo, piṇḍapāto. Piṇḍāya caraṇaṃ sīlamassāti piṇḍacārī, so eva piṇḍacāriko sakatthe kapaccayavasena. Piṇḍacārikena vattitabbaṃ vattaṃ piṇḍacārikavattaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – nivesanaṃ nāma itthikumārikādīnaṃ vasanaṭṭhānaṃ. Yasmā pavisananikkhamanadvāraṃ asallakkhetvā sahasā pavisanto visabhāgārammaṇaṃ vā passeyya, parissayo vā bhaveyya, tasmā ‘‘nivesanaṃ…pe… pavisitabba’’nti vuttaṃ. Atidūre tiṭṭhanto apassanto vā bhaveyya, ‘‘aññassa gehe tiṭṭhatī’’ti vā maññeyya. Accāsanne tiṭṭhanto apassitabbaṃ vā passeyya, asuṇitabbaṃ vā suṇeyya, tena manussānaṃ agāravo vā appasādo vā bhaveyya, tasmā ‘‘nātidūre nāccāsanne ṭhātabba’’nti vuttaṃ. Aticiraṃ tiṭṭhanto adātukāmānaṃ manopadoso bhaveyya, aññattha bhikkhā ca parikkhayeyya, atilahukaṃ nivattanto dātukāmānaṃ puññahāni ca bhaveyya, bhikkhuno ca bhikkhāya asampajjanaṃ, tasmā ‘‘nāticiraṃ ṭhātabbaṃ, nātilahukaṃ nivattitabbaṃ, ṭhitena sallakkhetabba’’nti vuttaṃ. Sallakkhaṇākāraṃ dasseti ‘‘sace kammaṃ vā nikkhipatī’’tiādinā. Tattha kammaṃ vā nikkhipatīti kappāsaṃ vā suppaṃ vā musalaṃ vā yañca gahetvā kammaṃ karonti, ṭhitā vā nisinnā vā honti, taṃ nikkhipati. Parāmasatīti gaṇhāti. Ṭhapeti vāti ‘‘tiṭṭhatha bhante’’ti vadantī ṭhapeti nāma. Avakkārapātīti atirekapiṇḍapātaṃ apanetvā ṭhapanatthāya ekā samuggapāti. Ettha ca samuggapāti nāma samuggapuṭasadisā pāti. Sesaṃ vuttanayameva.
પિણ્ડચારિકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Piṇḍacārikavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
આરઞ્ઞિકવત્તકથાવણ્ણના
Āraññikavattakathāvaṇṇanā
૧૯૦. આરઞ્ઞિકવત્તે ન રમન્તિ જના એત્થાતિ અરઞ્ઞં. વુત્તઞ્હિ –
190. Āraññikavatte na ramanti janā etthāti araññaṃ. Vuttañhi –
‘‘રમણીયાનિ અરઞ્ઞાનિ, યત્થ ન રમતી જનો;
‘‘Ramaṇīyāni araññāni, yattha na ramatī jano;
વીતરાગા રમિસ્સન્તિ, ન તે કામગવેસિનો’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૯૯);
Vītarāgā ramissanti, na te kāmagavesino’’ti. (dha. pa. 99);
અરઞ્ઞે વસતીતિ આરઞ્ઞિકો, તેન વત્તિતબ્બં વત્તં આરઞ્ઞિકવત્તં. તત્રાયં વિસેસપદાનમત્થો – કાલસ્સેવ ઉટ્ઠાયાતિ અરઞ્ઞસેનાસનસ્સ ગામતો દૂરત્તા વુત્તં, તેનેવ કારણેન ‘‘પત્તં ગહેત્વા ચીવરં પારુપિત્વા ગચ્છન્તો પરિસ્સમો હોતી’’તિ વુત્તં. પત્તં થવિકાય પક્ખિપિત્વા અંસે લગ્ગેત્વા ચીવરં ખન્ધે કરિત્વા અરઞ્ઞમગ્ગો ન દુસ્સોધનો હોતિ, તસ્મા કણ્ટકસરીસપાદિપરિસ્સયવિમોચનત્થં ઉપાહના આરોહિત્વા. અરઞ્ઞં નામ યસ્મા ચોરાદીનં વિચરટ્ઠાનં હોતિ, તસ્મા ‘‘દારુભણ્ડં મત્તિકાભણ્ડં પટિસામેત્વા દ્વારવાતપાનં થકેત્વા વસનટ્ઠાનતો નિક્ખમિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. ઇતો પરાનિ ભત્તગ્ગવત્તપિણ્ડચારિકવત્તેસુ વુત્તસદિસાનેવ. ગામતો નિક્ખમિત્વા સચે બહિગામે ઉદકં નત્થિ, અન્તોગામેયેવ ભત્તકિચ્ચં કત્વા, અથ બહિગામે અત્થિ, ભત્તકિચ્ચં કત્વા પત્તં ધોવિત્વા વોદકં કત્વા થવિકાય પક્ખિપિત્વા ચીવરં સઙ્ઘરિત્વા અંસે કરિત્વા ઉપાહના આરોહિત્વા ગન્તબ્બં.
Araññe vasatīti āraññiko, tena vattitabbaṃ vattaṃ āraññikavattaṃ. Tatrāyaṃ visesapadānamattho – kālasseva uṭṭhāyāti araññasenāsanassa gāmato dūrattā vuttaṃ, teneva kāraṇena ‘‘pattaṃ gahetvā cīvaraṃ pārupitvā gacchanto parissamo hotī’’ti vuttaṃ. Pattaṃ thavikāya pakkhipitvā aṃse laggetvā cīvaraṃ khandhe karitvā araññamaggo na dussodhano hoti, tasmā kaṇṭakasarīsapādiparissayavimocanatthaṃ upāhanā ārohitvā. Araññaṃ nāma yasmā corādīnaṃ vicaraṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘dārubhaṇḍaṃ mattikābhaṇḍaṃ paṭisāmetvā dvāravātapānaṃ thaketvā vasanaṭṭhānato nikkhamitabba’’nti vuttaṃ. Ito parāni bhattaggavattapiṇḍacārikavattesu vuttasadisāneva. Gāmato nikkhamitvā sace bahigāme udakaṃ natthi, antogāmeyeva bhattakiccaṃ katvā, atha bahigāme atthi, bhattakiccaṃ katvā pattaṃ dhovitvā vodakaṃ katvā thavikāya pakkhipitvā cīvaraṃ saṅgharitvā aṃse karitvā upāhanā ārohitvā gantabbaṃ.
ભાજનં અલભન્તેનાતિઆદિ અરઞ્ઞસેનાસનસ્સ દુલ્લભદબ્બસમ્ભારત્તા વુત્તં, અગ્ગિ ઉપટ્ઠાપેતબ્બોતિઆદિ વાળમિગસરીસપાદિબાહિરપરિસ્સયકાલે ચ વાતપિત્તાદિઅજ્ઝત્તપઅસ્સયકાલે ચ ઇચ્છિતબ્બત્તા. બહૂનં પન વસનટ્ઠાને તાદિસાનિ સુલભાનિ હોન્તીતિ આહ ‘‘ગણવાસિનો પન તેન વિનાપિ વટ્ટતી’’તિ. કત્તરદણ્ડો નામ પરિસ્સયવિનોદનો હોતિ, તસ્મા અરઞ્ઞે વિહરન્તેન અવસ્સં ઇચ્છિતબ્બોતિ વુત્તં ‘‘કત્તરદણ્ડો ઉપટ્ઠાપેતબ્બો’’તિ. નક્ખત્તાનેવ નક્ખત્તપદાનિ. ચોરાદીસુ આગન્ત્વા ‘‘અજ્જ, ભન્તે, કેન નક્ખત્તેન ચન્દો યુત્તો’’તિ પુચ્છિતેસુ ‘‘ન જાનામા’’તિ વુત્તે કુજ્ઝન્તિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘નક્ખત્તપદાનિ ઉગ્ગહેતબ્બાનિ સકલાનિ વા એકદેસાનિ વા’’તિ, તથા દિસામૂળ્હેસુ ‘‘કતમાયં, ભન્તે, દિસા’’તિ પુચ્છિતેસુ, તસ્મા ‘‘દિસાકુસલેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ.
Bhājanaṃ alabhantenātiādi araññasenāsanassa dullabhadabbasambhārattā vuttaṃ, aggi upaṭṭhāpetabbotiādi vāḷamigasarīsapādibāhiraparissayakāle ca vātapittādiajjhattapaassayakāle ca icchitabbattā. Bahūnaṃ pana vasanaṭṭhāne tādisāni sulabhāni hontīti āha ‘‘gaṇavāsino pana tena vināpi vaṭṭatī’’ti. Kattaradaṇḍo nāma parissayavinodano hoti, tasmā araññe viharantena avassaṃ icchitabboti vuttaṃ ‘‘kattaradaṇḍo upaṭṭhāpetabbo’’ti. Nakkhattāneva nakkhattapadāni. Corādīsu āgantvā ‘‘ajja, bhante, kena nakkhattena cando yutto’’ti pucchitesu ‘‘na jānāmā’’ti vutte kujjhanti, tasmā vuttaṃ ‘‘nakkhattapadāni uggahetabbāni sakalāni vā ekadesāni vā’’ti, tathā disāmūḷhesu ‘‘katamāyaṃ, bhante, disā’’ti pucchitesu, tasmā ‘‘disākusalena bhavitabba’’nti.
આરઞ્ઞિકવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Āraññikavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
સેનાસનવત્તકથાવણ્ણના
Senāsanavattakathāvaṇṇanā
૧૯૧. સેનાસનવત્તે સયન્તિ એત્થાતિ સેનં, સયનન્તિ અત્થો. આવસન્તિ એત્થાતિ આસનં. સેનઞ્ચ આસનઞ્ચ સેનાસનં. સેનાસનેસુ કત્તબ્બં વત્તં સેનાસનવત્તં . ઇધ પન યં વત્તબ્બં, તં ઉપજ્ઝાયવત્તકથાયં (વિ॰ સઙ્ગ॰ અટ્ઠ॰ ૧૮૩ ) વુત્તમેવ. તત્થ પન ઉપજ્ઝાયેન વુત્થવિહારો વુત્તો, ઇધ પન અત્તના વુત્થવિહારોતિ અયમેવ વિસેસો. ન વુડ્ઢં અનાપુચ્છાતિ એત્થ તસ્સ ઓવરકે તદુપચારે ચ આપુચ્છિતબ્બન્તિ વદન્તિ. ભોજનસાલાદીસુપિ એવમેવ પટિપજ્જિતબ્બન્તિ ભોજનસાલાદીસુપિ ઉદ્દેસદાનાદિ આપુચ્છિત્વાવ કાતબ્બન્તિ અત્થો.
191. Senāsanavatte sayanti etthāti senaṃ, sayananti attho. Āvasanti etthāti āsanaṃ. Senañca āsanañca senāsanaṃ. Senāsanesu kattabbaṃ vattaṃ senāsanavattaṃ. Idha pana yaṃ vattabbaṃ, taṃ upajjhāyavattakathāyaṃ (vi. saṅga. aṭṭha. 183 ) vuttameva. Tattha pana upajjhāyena vutthavihāro vutto, idha pana attanā vutthavihāroti ayameva viseso. Na vuḍḍhaṃ anāpucchāti ettha tassa ovarake tadupacāre ca āpucchitabbanti vadanti. Bhojanasālādīsupi evameva paṭipajjitabbanti bhojanasālādīsupi uddesadānādi āpucchitvāva kātabbanti attho.
સેનાસનવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Senāsanavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
જન્તાઘરવત્તકથાવણ્ણના
Jantāgharavattakathāvaṇṇanā
૧૯૨. જન્તાઘરવત્તે જાયતીતિ જં, કિં તં? સરીરં. જં તાયતિ રક્ખતીતિ જન્તા, કા સા? તિકિચ્છા. ગય્હતેતિ ઘરં, કિં તં? નિવેસનં, જન્તાય સરીરતિકિચ્છાય કતં ઘરં જન્તાઘરં, જન્તાઘરે કત્તબ્બં વત્તં જન્તાઘરવત્તં. તત્થ પરિભણ્ડન્તિ બહિજગતિ. સેસં ઉપજ્ઝાયવત્તે વુત્તનયત્તા સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
192. Jantāgharavatte jāyatīti jaṃ, kiṃ taṃ? Sarīraṃ. Jaṃ tāyati rakkhatīti jantā, kā sā? Tikicchā. Gayhateti gharaṃ, kiṃ taṃ? Nivesanaṃ, jantāya sarīratikicchāya kataṃ gharaṃ jantāgharaṃ, jantāghare kattabbaṃ vattaṃ jantāgharavattaṃ. Tattha paribhaṇḍanti bahijagati. Sesaṃ upajjhāyavatte vuttanayattā suviññeyyameva.
જન્તાઘરવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Jantāgharavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
વચ્ચકુટિવત્તકથાવણ્ણના
Vaccakuṭivattakathāvaṇṇanā
૧૯૩. વચ્ચકુટિવત્તે વચ્ચયતે ઊહદયતેતિ વચ્ચં, કરીસં. કુટીયતિ છિન્દીયતિ આતપો એતાયાતિ કુટિ, વચ્ચત્થાય કતા કુટિ વચ્ચકુટિ, વચ્ચકુટિયા વત્તિતબ્બં વત્તં વચ્ચકુટિવત્તં, ઇધ ચ વત્તક્ખન્ધકે આચમનવત્તં પઠમં આગતં, પચ્છા વચ્ચકુટિવત્તં. ઇમસ્મિં પન પકરણે પઠમં વચ્ચં કત્વા પચ્છા આચમતીતિ અધિપ્પાયેન વચ્ચકુટિવત્તં પઠમં આગતં, તસ્મા તદનુક્કમેન કથયિસ્સામ. દન્તકટ્ઠં ખાદન્તેનાતિ અયં વચ્ચકુટિયાપિ સબ્બત્થેવ પટિક્ખેપો. નિબદ્ધગમનત્થાયાતિ અત્તના નિબદ્ધગમનત્થાય. પુગ્ગલિકટ્ઠાનં વાતિ અત્તનો વિહારં સન્ધાય વુત્તં. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવાતિ.
193. Vaccakuṭivatte vaccayate ūhadayateti vaccaṃ, karīsaṃ. Kuṭīyati chindīyati ātapo etāyāti kuṭi, vaccatthāya katā kuṭi vaccakuṭi, vaccakuṭiyā vattitabbaṃ vattaṃ vaccakuṭivattaṃ, idha ca vattakkhandhake ācamanavattaṃ paṭhamaṃ āgataṃ, pacchā vaccakuṭivattaṃ. Imasmiṃ pana pakaraṇe paṭhamaṃ vaccaṃ katvā pacchā ācamatīti adhippāyena vaccakuṭivattaṃ paṭhamaṃ āgataṃ, tasmā tadanukkamena kathayissāma. Dantakaṭṭhaṃ khādantenāti ayaṃ vaccakuṭiyāpi sabbattheva paṭikkhepo. Nibaddhagamanatthāyāti attanā nibaddhagamanatthāya. Puggalikaṭṭhānaṃ vāti attano vihāraṃ sandhāya vuttaṃ. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
વચ્ચકુટિવત્તકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vaccakuṭivattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ઇતિ વિનયસઙ્ગહસંવણ્ણનાભૂતે વિનયાલઙ્કારે
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
ઉપજ્ઝાયવત્તાદિવત્તવિનિચ્છયકથાલઙ્કારો નામ
Upajjhāyavattādivattavinicchayakathālaṅkāro nāma
સત્તવીસતિમો પરિચ્છેદો.
Sattavīsatimo paricchedo.