| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
૧૫. ઉપજ્ઝાયવત્તકથા
15. Upajjhāyavattakathā
૬૪. અનુપજ્ઝાયકાતિ એત્થ વજ્જાવજ્જં ઉપગન્ત્વા ઝાયતીતિ ઉપજ્ઝાયો, સો નત્થિ એતેસન્તિ અનુપજ્ઝાયકાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વજ્જાવજ્જ’’ન્તિઆદિ. ‘‘પિણ્ડાય ચરણકપત્ત’’ન્તિ ઇમિના પિણ્ડાય ઉદ્દિસ્સ, ઉટ્ઠહિત્વા વા તિટ્ઠતિ અનેનાતિ ઉત્તિટ્ઠો, સોયેવ પત્તો ઉત્તિટ્ઠપત્તોતિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ઉત્તિટ્ઠે ન પમજ્જેય્યા’’તિઆદીસુ (ધ॰ પ॰ ૧૬૮) પન પિણ્ડાય ચરણં ‘‘ઉત્તિટ્ઠ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્મા તત્થ પિણ્ડાય ઉદ્દિસ્સ, ઉટ્ઠહિત્વા વા તિટ્ઠનં ઉત્તિટ્ઠન્તિ વચનત્થો કાતબ્બો. ‘‘પિણ્ડાય ચરણપત્ત’’ન્તિ ઇદં વચનં ‘‘તસ્મિઞ્હિ મનુસ્સા ઉચ્છિટ્ઠસઞ્ઞિનો’’તિપદં લઙ્ઘિત્વા ‘‘તસ્મા ઉત્તિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્ત’’ન્તિપદેન યોજેતબ્બં, તસ્મા પિણ્ડાય ચરણકપત્તત્તા ઉત્તિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્તન્તિ વુત્તં હોતિ. તસ્મિં મનુસ્સા કિંસઞ્ઞિનોતિ આહ ‘‘તસ્મિઞ્હિ મનુસ્સા ઉચ્છિટ્ઠસઞ્ઞિનો’’તિ. તસ્મિઞ્હિ તસ્મિં એવ ઉત્તિટ્ઠપત્તે પબ્બજિતાનં પરિભોગભાવેન મનુસ્સેહિ અવસજ્જિતબ્બત્તા, અવછડ્ડેતબ્બત્તા વા મનુસ્સા ઉચ્છિટ્ઠસઞ્ઞિનો હોન્તીતિ યોજના. પબ્બજિતાનં પિણ્ડાય ચરણકપત્તત્તા ઉત્તિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્તં, મનુસ્સાનં પન અવસજ્જિતપત્તત્તા ઉચ્છિટ્ઠપત્તન્તિ વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. ઉત્તિટ્ઠ પત્તન્તિપદં વાક્યમેવ, ન સમાસોતિપિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘અથ વા’’તિઆદિ. ‘‘ઉટ્ઠહિત્વા’’તિ ઇમિના ઉત્તિટ્ઠાતિ એત્થ ત્વાલોપોતિ દસ્સેતિ. ‘‘ગહેતુ’’ન્તિ ઇમિના પાઠસેસં દસ્સેતિ. ગેહસિતપેમવસેનાતિ ગેહે નિસ્સિતપેમવસેન, મેત્તાપુબ્બઙ્ગમપેમવસેનાતિ અત્થો. સગારવા હુત્વા સપ્પતિસ્સા હુત્વા વિહરન્તાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપટ્ઠપેત્વા’’તિ. ‘‘સભાગજીવિકા’’તિ ઇમિના સભાગવુત્તિકાતિ એત્થ વુત્તિસદ્દો જીવિકત્થોયેવ, ન વિવરણાદ્યત્થોતિ દસ્સેતિ. ઉપજ્ઝાયભાવં સમ્પટિચ્છતિ એતેહીતિ ઉપજ્ઝાયભાવસમ્પટિચ્છનાનિ, તાનિયેવ વેવચનાનિ ઉપજ્ઝાયભાવસમ્પટિચ્છનવેવચનાનિ. તિક્ખત્તુન્તિ ઉક્કટ્ઠવસેન વુત્તં, સકિમ્પિ વટ્ટતિયેવ. પદસ્સ વસેન વિઞ્ઞાપેતીતિ સમ્બન્ધો. હીતિ સચ્ચં. એત્થાતિ ઉપજ્ઝાયગહણટ્ઠાને. યદિદં વાચાય વા સાવનં, યદિદં કાયેન વા અત્થવિઞ્ઞાપનં અત્થિ, ઇદમેવ સાવનઅત્થવિઞ્ઞાપનમેવ ઉપજ્ઝાયગહણન્તિ યોજના. સાધૂતિ સમ્પટિચ્છનન્તિ ઉપજ્ઝાયેન પઞ્ચસુ પદેસુ યસ્મિં કિસ્મિંચિ વુત્તે સદ્ધિવિહારિકસ્સ ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છનં. તન્તિ કેસઞ્ચિ વચનં. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. એત્થાતિ ઉપજ્ઝાયગહણે. ‘‘ન સમ્પટિચ્છનં અઙ્ગ’’ન્તિ ઇમિના આયાચનદાનાનિયેવ અઙ્ગાનિ નામાતિ દસ્સેતિ. સદ્ધિવિહારિકેનાપિ ઞાતુન્તિ સમ્બન્ધો. ઇમિના પદેનાતિ ‘‘સાધૂ’’તિ ઇમિના પદેન.
64.Anupajjhāyakāti ettha vajjāvajjaṃ upagantvā jhāyatīti upajjhāyo, so natthi etesanti anupajjhāyakāti atthaṃ dassento āha ‘‘vajjāvajja’’ntiādi. ‘‘Piṇḍāya caraṇakapatta’’nti iminā piṇḍāya uddissa, uṭṭhahitvā vā tiṭṭhati anenāti uttiṭṭho, soyeva patto uttiṭṭhapattoti atthaṃ dasseti. ‘‘Uttiṭṭhe na pamajjeyyā’’tiādīsu (dha. pa. 168) pana piṇḍāya caraṇaṃ ‘‘uttiṭṭha’’nti vuccati. Tasmā tattha piṇḍāya uddissa, uṭṭhahitvā vā tiṭṭhanaṃ uttiṭṭhanti vacanattho kātabbo. ‘‘Piṇḍāya caraṇapatta’’nti idaṃ vacanaṃ ‘‘tasmiñhi manussā ucchiṭṭhasaññino’’tipadaṃ laṅghitvā ‘‘tasmā uttiṭṭhapattanti vutta’’ntipadena yojetabbaṃ, tasmā piṇḍāya caraṇakapattattā uttiṭṭhapattanti vuttanti vuttaṃ hoti. Tasmiṃ manussā kiṃsaññinoti āha ‘‘tasmiñhi manussā ucchiṭṭhasaññino’’ti. Tasmiñhi tasmiṃ eva uttiṭṭhapatte pabbajitānaṃ paribhogabhāvena manussehi avasajjitabbattā, avachaḍḍetabbattā vā manussā ucchiṭṭhasaññino hontīti yojanā. Pabbajitānaṃ piṇḍāya caraṇakapattattā uttiṭṭhapattanti vuttaṃ, manussānaṃ pana avasajjitapattattā ucchiṭṭhapattanti vuttanti adhippāyo. Uttiṭṭha pattantipadaṃ vākyameva, na samāsotipi dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. ‘‘Uṭṭhahitvā’’ti iminā uttiṭṭhāti ettha tvālopoti dasseti. ‘‘Gahetu’’nti iminā pāṭhasesaṃ dasseti. Gehasitapemavasenāti gehe nissitapemavasena, mettāpubbaṅgamapemavasenāti attho. Sagāravā hutvā sappatissā hutvā viharantāti atthaṃ dassento āha ‘‘upaṭṭhapetvā’’ti. ‘‘Sabhāgajīvikā’’ti iminā sabhāgavuttikāti ettha vuttisaddo jīvikatthoyeva, na vivaraṇādyatthoti dasseti. Upajjhāyabhāvaṃ sampaṭicchati etehīti upajjhāyabhāvasampaṭicchanāni, tāniyeva vevacanāni upajjhāyabhāvasampaṭicchanavevacanāni. Tikkhattunti ukkaṭṭhavasena vuttaṃ, sakimpi vaṭṭatiyeva. Padassa vasena viññāpetīti sambandho. Hīti saccaṃ. Etthāti upajjhāyagahaṇaṭṭhāne. Yadidaṃ vācāya vā sāvanaṃ, yadidaṃ kāyena vā atthaviññāpanaṃ atthi, idameva sāvanaatthaviññāpanameva upajjhāyagahaṇanti yojanā. Sādhūti sampaṭicchananti upajjhāyena pañcasu padesu yasmiṃ kismiṃci vutte saddhivihārikassa ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchanaṃ. Tanti kesañci vacanaṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etthāti upajjhāyagahaṇe. ‘‘Na sampaṭicchanaṃ aṅga’’nti iminā āyācanadānāniyeva aṅgāni nāmāti dasseti. Saddhivihārikenāpi ñātunti sambandho. Iminā padenāti ‘‘sādhū’’ti iminā padena.
તત્રાયં સમ્માવત્તનાતિ એત્થ તસદ્દસ્સ વિસયં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘યં વુત્તં સમ્મા વત્તિતબ્બ’’ન્તિ. ઇમિના કિરિયાવિસયભાવમેવ દીપેતિ, ન દબ્બવિસયભાવં. અયન્તિ વુચ્ચમાના. અસ્સાતિ સદ્ધિવિહારિકસ્સ. ધોતપાદપરિહરણત્થાયાતિ ધોતસ્સ પાદસ્સ પંસુમક્ખનાદીનં પરિહરણત્થાય. તાતિ ઉપાહનાયો. કાલસ્સેવાતિ પચ્ચૂસકાલતોયેવ, નિસ્સક્કત્થે ચેતં સામિવચનં. તતોતિ તેહિ તીહિ દન્તકટ્ઠેહિ, વિભત્તઅપાદાનમેતં. તેસુ વા તીસુ દન્તકટ્ઠેસુ. યન્તિ યં દન્તકટ્ઠં. અથાતિ તસ્મિં ગહણે.
Tatrāyaṃ sammāvattanāti ettha tasaddassa visayaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘yaṃ vuttaṃ sammā vattitabba’’nti. Iminā kiriyāvisayabhāvameva dīpeti, na dabbavisayabhāvaṃ. Ayanti vuccamānā. Assāti saddhivihārikassa. Dhotapādapariharaṇatthāyāti dhotassa pādassa paṃsumakkhanādīnaṃ pariharaṇatthāya. Tāti upāhanāyo. Kālassevāti paccūsakālatoyeva, nissakkatthe cetaṃ sāmivacanaṃ. Tatoti tehi tīhi dantakaṭṭhehi, vibhattaapādānametaṃ. Tesu vā tīsu dantakaṭṭhesu. Yanti yaṃ dantakaṭṭhaṃ. Athāti tasmiṃ gahaṇe.
તતોતિ સીતુણ્હોદકેહિ, સીતુણ્હોદકેસુ વા. વળઞ્જેતીતિ પરિભુઞ્જતિ. ઉદકન્તિ મુખધોવનોદકં. ‘‘વચ્ચકુટિતો’’તિ ઇમિના પસ્સાવકુટીપિ ગહેતબ્બા. એવન્તિ સમ્મજ્જિયમાને. અસુઞ્ઞન્તિ જનસદ્દતો અતુચ્છં. આસનન્તિ થેરસ્સ આસનં. તસ્મિન્તિ આસને. નિસિન્નસ્સ થેરસ્સ વત્તં કાતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. ઉક્લાપો અસ્મિં દેસે અત્થીતિ ઉક્લાપોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કેનચિ કચવરેન સંકિણ્ણો’’તિ. એત્થ ચ સઙ્કારો ઉચ્છિટ્ઠો કલાપો સમૂહો ઉક્લાપોતિ વચનત્થેન ઉક્લાપોતિ વુચ્ચતિ. કચીયતિ બન્ધીયતિ અસ્મિં દેસેતિ કચો, સો વરીયતિ ઇચ્છીયતિ અનેનાતિ કચવરોતિ વચનત્થેન કચવરોતિ વુચ્ચતિ. હત્થેનપીતિ એત્થ પિસદ્દો પિલોતિકેનપીતિઆદિં સઙ્ગણ્હાતિ.
Tatoti sītuṇhodakehi, sītuṇhodakesu vā. Vaḷañjetīti paribhuñjati. Udakanti mukhadhovanodakaṃ. ‘‘Vaccakuṭito’’ti iminā passāvakuṭīpi gahetabbā. Evanti sammajjiyamāne. Asuññanti janasaddato atucchaṃ. Āsananti therassa āsanaṃ. Tasminti āsane. Nisinnassa therassa vattaṃ kātabbanti sambandho. Uklāpo asmiṃ dese atthīti uklāpoti atthaṃ dassento āha ‘‘kenaci kacavarena saṃkiṇṇo’’ti. Ettha ca saṅkāro ucchiṭṭho kalāpo samūho uklāpoti vacanatthena uklāpoti vuccati. Kacīyati bandhīyati asmiṃ deseti kaco, so varīyati icchīyati anenāti kacavaroti vacanatthena kacavaroti vuccati. Hatthenapīti ettha pisaddo pilotikenapītiādiṃ saṅgaṇhāti.
એકતો કત્વાતિ એકતો સમાનપટલં કત્વા. કસ્મા સઙ્ઘાટીતિ આહ ‘‘સબ્બં હી’’તિઆદિ. ‘‘સઙ્ઘટિતત્તા’’તિ ઇમિના સંહરિતબ્બાતિ સઙ્ઘાટીતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. નિવત્તિત્વા ઓલોકેન્તં ઉપજ્ઝાયં સંપાપુણાતીતિ યોજના. એકેન વા પદવીતિહારેનાતિ સમ્બન્ધો. પત્તોયેવ ઉણ્હભારિકેસુ પરિયાપન્નોતિ પત્તપરિયાપન્નો, પત્તે પરિયાપન્નો યાગુઆદિકો પત્તપરિયાપન્નોતિપિ યુજ્જતિયેવ. ભિક્ખાચારેતિ ભિક્ખાચારટ્ઠાને. યાગુયા વા લદ્ધાયાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. સો પત્તોતિ ઉણ્હાદીસુ પરિયાપન્નો સો પત્તો. અઞ્ઞત્ર વાતિ આરામાદીસુ વા. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. વચને અનિટ્ઠિતેતિ સમ્બન્ધો. ઇતો પટ્ઠાયાતિ ‘‘ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સા’’તિ એત્થ વુત્તનકારતો પટ્ઠાય. ઇમિના હેટ્ઠા વુત્તેસુ ‘‘નાતિદૂરે ગન્તબ્બ’’ન્તિઆદીસુ નકારપટિસિદ્ધેસુ આપત્તિ નત્થીતિ દસ્સેતિ. યત્થ કત્થચીતિ ‘‘ન ચ ઉણ્હે ચીવરં નિદહિતબ્બ’’ન્તિઆદીસુ યેસુ કેસુચિ. અયન્તિ દુક્કટાપત્તિ. હીતિ સચ્ચં. આપત્તિસામન્તાતિ એત્થ આપત્તિયા સામન્તા આપત્તિસામન્તાતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘આપત્તિયા આસન્ન’’ન્તિ. ‘‘આસન્ન’’ન્તિ ઇમિના સામન્તાસદ્દસ્સ આસન્નવેવચનતઞ્ચ ઉપયોગત્થે નિસ્સક્કવચનતઞ્ચ દસ્સેતિ. ઈદિસં વચનં ભન્તે વત્તું વટ્ટતિ નામાતિ યોજના.
Ekato katvāti ekato samānapaṭalaṃ katvā. Kasmā saṅghāṭīti āha ‘‘sabbaṃ hī’’tiādi. ‘‘Saṅghaṭitattā’’ti iminā saṃharitabbāti saṅghāṭīti vacanatthaṃ dasseti. Nivattitvā olokentaṃ upajjhāyaṃ saṃpāpuṇātīti yojanā. Ekena vā padavītihārenāti sambandho. Pattoyeva uṇhabhārikesu pariyāpannoti pattapariyāpanno, patte pariyāpanno yāguādiko pattapariyāpannotipi yujjatiyeva. Bhikkhācāreti bhikkhācāraṭṭhāne. Yāguyā vā laddhāyāti sambandho. Tassāti upajjhāyassa. So pattoti uṇhādīsu pariyāpanno so patto. Aññatra vāti ārāmādīsu vā. Tassāti upajjhāyassa. Vacane aniṭṭhiteti sambandho. Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha vuttanakārato paṭṭhāya. Iminā heṭṭhā vuttesu ‘‘nātidūre gantabba’’ntiādīsu nakārapaṭisiddhesu āpatti natthīti dasseti. Yattha katthacīti ‘‘na ca uṇhe cīvaraṃ nidahitabba’’ntiādīsu yesu kesuci. Ayanti dukkaṭāpatti. Hīti saccaṃ. Āpattisāmantāti ettha āpattiyā sāmantā āpattisāmantāti atthaṃ dassento āha ‘‘āpattiyā āsanna’’nti. ‘‘Āsanna’’nti iminā sāmantāsaddassa āsannavevacanatañca upayogatthe nissakkavacanatañca dasseti. Īdisaṃ vacanaṃ bhante vattuṃ vaṭṭati nāmāti yojanā.
ગામતો પઠમતરન્તિ ગામતો ઉપજ્ઝાયસ્સ પઠમતરં. તેનેવાતિ ઉપજ્ઝાયેનેવ. નિવત્તન્તેન સદ્ધિવિહારિકેનાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘તિન્ત’’ન્તિ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘સેદગ્ગહિત’’ન્તિ. ઇમિના સેદેન સીદતીતિ સિન્નન્તિ અત્થં દસ્સેતિ. ‘‘અતિરેકં કત્વા’’તિ ઇમિના ઉસ્સારેત્વાતિપદસ્સ અધિપ્પાયત્થં દસ્સેતિ, ઉદ્ધં ઉદ્ધં સારેત્વાતિ વુત્તં હોતિ. પચ્છિમવાક્યસ્સ પુબ્બવાક્યકારણભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘કિં કારણા’’તિ. મજ્ઝે ભઙ્ગસ્સ દોસં આવિકરોન્તો આહ ‘‘સમં કત્વા’’તિઆદિ. તતોતિ સમં કત્વા સંહરણતો, નિચ્ચં ભિજ્જમાનન્તિ સમ્બન્ધો. મજ્ઝે ભઙ્ગતો વા, દુબ્બલન્તિ સમ્બન્ધો. એતન્તિ ‘‘ચતુરઙ્ગુલં કણ્ણં ઉસ્સારેત્વા’’તિ એતં વચનં. યથાતિ યેનાકારેન સંહરિયમાનેતિ સમ્બન્ધો. ચીવરભોગસ્સ ઓરો અન્તો ઓભોગોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘કાયબન્ધન’’ન્તિઆદિ.
Gāmatopaṭhamataranti gāmato upajjhāyassa paṭhamataraṃ. Tenevāti upajjhāyeneva. Nivattantena saddhivihārikenāti sambandho. ‘‘Tinta’’nti vatvā tamevatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sedaggahita’’nti. Iminā sedena sīdatīti sinnanti atthaṃ dasseti. ‘‘Atirekaṃ katvā’’ti iminā ussāretvātipadassa adhippāyatthaṃ dasseti, uddhaṃ uddhaṃ sāretvāti vuttaṃ hoti. Pacchimavākyassa pubbavākyakāraṇabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘kiṃ kāraṇā’’ti. Majjhe bhaṅgassa dosaṃ āvikaronto āha ‘‘samaṃ katvā’’tiādi. Tatoti samaṃ katvā saṃharaṇato, niccaṃ bhijjamānanti sambandho. Majjhe bhaṅgato vā, dubbalanti sambandho. Etanti ‘‘caturaṅgulaṃ kaṇṇaṃ ussāretvā’’ti etaṃ vacanaṃ. Yathāti yenākārena saṃhariyamāneti sambandho. Cīvarabhogassa oro anto obhogoti atthaṃ dassento āha ‘‘kāyabandhana’’ntiādi.
યોતિ ઉપજ્ઝાયો. ‘‘ગામેયેવા’’તિ વત્વા તમેવત્થં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અન્તરઘરે વા પટિક્કમને વા’’તિ. પટિક્કમને વાતિ ભોજનસાલાયં વા. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. લદ્ધા ભિક્ખા યેનાતિ લદ્ધભિક્ખો, તસ્સ વા. પિણ્ડપાતો હોતીતિ યોજના. તસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. પિણ્ડપાતો ન હોતીતિ સમ્બન્ધો. અત્તના લદ્ધોપીતિ પિસદ્દો ઉપજ્ઝાયેન લદ્ધોપીતિ અત્થં સમ્પિણ્ડેતિ. આહરિયતૂતિ એત્થ તુવિભત્તિ પુચ્છાયં હોતિ, આહરિયતુ કિન્તિ અત્થો. કાલોતિ ભોજનકાલો. ભુઞ્જિત્થાતિ ભુત્તો, તસ્મિં સતીતિ સમ્બન્ધો. ઉપકટ્ઠોતિ મજ્ઝન્હિકસ્સ આસન્નો.
Yoti upajjhāyo. ‘‘Gāmeyevā’’ti vatvā tamevatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘antaraghare vā paṭikkamane vā’’ti. Paṭikkamane vāti bhojanasālāyaṃ vā. Tassāti upajjhāyassa. Laddhā bhikkhā yenāti laddhabhikkho, tassa vā. Piṇḍapāto hotīti yojanā. Tassāti upajjhāyassa. Piṇḍapāto na hotīti sambandho. Attanā laddhopīti pisaddo upajjhāyena laddhopīti atthaṃ sampiṇḍeti. Āhariyatūti ettha tuvibhatti pucchāyaṃ hoti, āhariyatu kinti attho. Kāloti bhojanakālo. Bhuñjitthāti bhutto, tasmiṃ satīti sambandho. Upakaṭṭhoti majjhanhikassa āsanno.
અનન્તરહિતાયાતિ એત્થ અન્તરધાયતીતિ અન્તરહિતો, તટ્ટિકચમ્મખણ્ડાદિ, નત્થિ અન્તરહિતો એતસ્મિં પત્તભૂમીનમન્તરેતિ અનન્તરહિતોતિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અનત્થતાયા’’તિ. કાળવણ્ણકતા વા સુધાબદ્ધા વા નિરજમત્તિકા હોતીતિ યોજના. તન્તિ પત્તં. ધોતવાલિકાયપીતિ સુદ્ધવાલિકાયપિ. તત્થાતિ પંસુરજસક્ખરાદીસુ. પુન તત્થાતિ પણ્ણાધારકેસુ. ઇદં વચનં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. અભિમુખેનાતિ અત્તનો અભિમુખેન. સણિકન્તિ સિન્નં . અન્તે પનાતિ ચીવરસ્સ કોટિયં પન. નિક્ખિપન્તસ્સ સદ્ધિવિહારિકસ્સ ચીવરસ્સ ભોગોતિ યોજના.
Anantarahitāyāti ettha antaradhāyatīti antarahito, taṭṭikacammakhaṇḍādi, natthi antarahito etasmiṃ pattabhūmīnamantareti anantarahitoti atthaṃ dassento āha ‘‘anatthatāyā’’ti. Kāḷavaṇṇakatā vā sudhābaddhā vā nirajamattikā hotīti yojanā. Tanti pattaṃ. Dhotavālikāyapīti suddhavālikāyapi. Tatthāti paṃsurajasakkharādīsu. Puna tatthāti paṇṇādhārakesu. Idaṃ vacanaṃ vuttanti sambandho. Abhimukhenāti attano abhimukhena. Saṇikanti sinnaṃ . Ante panāti cīvarassa koṭiyaṃ pana. Nikkhipantassa saddhivihārikassa cīvarassa bhogoti yojanā.
ચુણ્ણં સન્નેતબ્બન્તિ એત્થ ચુણ્ણસમોધાનેન નેતબ્બન્તિ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘પિણ્ડિ કાતબ્બા’’તિ. ‘‘એકસ્મિં નિદ્ધૂમે ઠાને’’તિ ઇમિના એકમન્તન્તિ એત્થ એકસ્મિં અન્તે ઠાનેતિ અત્થં દસ્સેતિ. જન્તાઘરેતિ અગ્ગિસાલાયં. સા હિ જલતિ દિબ્બતિ અગ્ગિ એત્થાતિ જન્તા, જનેતિ સરીરસેદમેત્થાતિ વા જન્તા, સા એવ ઘરં જન્તાઘરન્તિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં. પરિપૂજાવસેન કરીયતીતિ પરિકમ્મન્તિ અત્થેન અઙ્ગારદાનાદિકં પરિકમ્મં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પરિકમ્મં નામા’’તિઆદિ.
Cuṇṇaṃsannetabbanti ettha cuṇṇasamodhānena netabbanti atthaṃ dassento āha ‘‘piṇḍi kātabbā’’ti. ‘‘Ekasmiṃ niddhūme ṭhāne’’ti iminā ekamantanti ettha ekasmiṃ ante ṭhāneti atthaṃ dasseti. Jantāghareti aggisālāyaṃ. Sā hi jalati dibbati aggi etthāti jantā, janeti sarīrasedametthāti vā jantā, sā eva gharaṃ jantāgharanti vuccati, tasmiṃ. Paripūjāvasena karīyatīti parikammanti atthena aṅgāradānādikaṃ parikammaṃ nāmāti dassento āha ‘‘parikammaṃ nāmā’’tiādi.
‘‘ન કેનચિ ગેલઞ્ઞેના’’તિઆદિના ઉસ્સહનસ્સ કારણં દસ્સેતિ. હીતિ સચ્ચં. અગિલાનેન સટ્ઠિવસ્સેન સદ્ધિવિહારિકેનાપિ કાતબ્બન્તિ યોજના. અનાદરેનાતિ વત્તકરણસ્સ અનાદરેન. નકારપટિસંયુત્તેસૂતિ પટિસેધવાચકેન નકારેન પટિસંયુત્તેસુ. પદેસૂતિ ‘‘ન ઉપજ્ઝાયસ્સ ભણમાનસ્સ અન્તરન્તરા કથા ઓપાતેતબ્બા’’તિઆદીસુ વાક્યેસુ. ભૂમિયન્તિ ઉપલક્ખણવસેન વુત્તં ભિત્તિયમ્પિ અપટિઘંસિતબ્બત્તા. ‘‘પિઠસઙ્ઘાટઞ્ચા’’તિ ઇમિના કવાટપીળન્તિ એત્થ પીઠસદ્દેન પિઠસઙ્ઘાટં વુચ્ચતિ ઉત્તરપદલોપવસેન વા એકદેસવોહારવસેન વાતિ દસ્સેતિ. ‘‘અચ્છુપન્તેના’’તિ ઇમિના અપ્પટિઘંસન્તેનાતિ એત્થ ઘંસધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. સમ્મા તાયતિ અત્તાનઞ્ચ પરઞ્ચ અનેનાતિ સન્તાનં, તમેવ સન્તાનકન્તિ અત્થેન કીટકુલાવકમક્કટકસુત્તાદિ સન્તાનકં નામાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સન્તાનક’’ન્તિઆદિ. ઉલ્લોકતોતિ વિતાનતો. તઞ્હિ ઉદ્ધં લુચીયતે બન્ધીયતેતિ ઉલ્લોકન્તિ વુચ્ચતિ, ચકારસ્સ કકારમકત્વા ‘‘ઉલ્લોચ’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ. તોસદ્દેન આકારસ્સ સ્માવચનસ્સ કારિયભાવં દસ્સેતિ. અપહરિતબ્બન્તિ અપનેતબ્બં. ‘‘અવહરિતબ્બ’’ન્તિપિ પાઠો, હેટ્ઠા હરિતબ્બં પાતેતબ્બન્તિ અત્થો.
‘‘Na kenaci gelaññenā’’tiādinā ussahanassa kāraṇaṃ dasseti. Hīti saccaṃ. Agilānena saṭṭhivassena saddhivihārikenāpi kātabbanti yojanā. Anādarenāti vattakaraṇassa anādarena. Nakārapaṭisaṃyuttesūti paṭisedhavācakena nakārena paṭisaṃyuttesu. Padesūti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbā’’tiādīsu vākyesu. Bhūmiyanti upalakkhaṇavasena vuttaṃ bhittiyampi apaṭighaṃsitabbattā. ‘‘Piṭhasaṅghāṭañcā’’ti iminā kavāṭapīḷanti ettha pīṭhasaddena piṭhasaṅghāṭaṃ vuccati uttarapadalopavasena vā ekadesavohāravasena vāti dasseti. ‘‘Acchupantenā’’ti iminā appaṭighaṃsantenāti ettha ghaṃsadhātuyā atthaṃ dasseti. Sammā tāyati attānañca parañca anenāti santānaṃ, tameva santānakanti atthena kīṭakulāvakamakkaṭakasuttādi santānakaṃ nāmāti dassento āha ‘‘santānaka’’ntiādi. Ullokatoti vitānato. Tañhi uddhaṃ lucīyate bandhīyateti ullokanti vuccati, cakārassa kakāramakatvā ‘‘ulloca’’ntipi vuccati. Tosaddena ākārassa smāvacanassa kāriyabhāvaṃ dasseti. Apaharitabbanti apanetabbaṃ. ‘‘Avaharitabba’’ntipi pāṭho, heṭṭhā haritabbaṃ pātetabbanti attho.
આલોકસન્ધિભાગાતિ એત્થ ભાગસદ્દસ્સ દ્વન્દતો પરત્તા પુબ્બપદેસુપિ પચ્ચેકં યોજેતબ્બોતિ આહ ‘‘આલોકસન્ધિભાગા ચ કણ્ણભાગા ચા’’તિ. તસ્સ અત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અન્તરબાહિરા’’તિઆદિ. ‘‘વાતપાનકવાટકાની’’તિ ઇમિના આલોકસન્ધિસદ્દસ્સ વાતપાનકવાટકપરિયાયભાવં દસ્સેતિ. ‘‘કોણા’’તિ ઇમિના કણ્ણસદ્દસ્સ કોણવેવચનભાવં દસ્સેતિ.
Ālokasandhibhāgāti ettha bhāgasaddassa dvandato parattā pubbapadesupi paccekaṃ yojetabboti āha ‘‘ālokasandhibhāgā ca kaṇṇabhāgā cā’’ti. Tassa atthaṃ dassento āha ‘‘antarabāhirā’’tiādi. ‘‘Vātapānakavāṭakānī’’ti iminā ālokasandhisaddassa vātapānakavāṭakapariyāyabhāvaṃ dasseti. ‘‘Koṇā’’ti iminā kaṇṇasaddassa koṇavevacanabhāvaṃ dasseti.
‘‘યથા પઠમ’’ન્તિઆદિના પઠમપઞ્ઞત્તમેવ પઞ્ઞપેતબ્બં, ન અઞ્ઞથાતિ દસ્સેતિ. ઇદં પતિરૂપં પઠમપઞ્ઞત્તં સન્ધાય વુત્તં. પઠમપઞ્ઞત્તે અપતિરૂપે અઞ્ઞથાપિ પઞ્ઞપેતબ્બં. એતદત્થમેવાતિ યથાપઞ્ઞત્તં પઞ્ઞપેતબ્બસ્સ અત્થાય એવ. સચે પઞ્ઞત્તં અહોસિ, એવં સતીતિ યોજના. ઇદન્તિ ભિત્તિં મોચેત્વા પઞ્ઞાપનં. કટેસુ કિળઞ્જેસુ સારત્તા ઉત્તમત્તા કટસારકોતિ વુચ્ચતિ. નિવત્તેત્વાતિ સંહરિત્વા. પુરત્થિમાતિ એત્થ યકારલોપેન નિદ્દેસોતિ આહ ‘‘પુરત્થિમાયા’’તિ.
‘‘Yathā paṭhama’’ntiādinā paṭhamapaññattameva paññapetabbaṃ, na aññathāti dasseti. Idaṃ patirūpaṃ paṭhamapaññattaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭhamapaññatte apatirūpe aññathāpi paññapetabbaṃ. Etadatthamevāti yathāpaññattaṃ paññapetabbassa atthāya eva. Sace paññattaṃ ahosi, evaṃ satīti yojanā. Idanti bhittiṃ mocetvā paññāpanaṃ. Kaṭesu kiḷañjesu sārattā uttamattā kaṭasārakoti vuccati. Nivattetvāti saṃharitvā. Puratthimāti ettha yakāralopena niddesoti āha ‘‘puratthimāyā’’ti.
વૂપકાસેતબ્બોતિ એત્થ કસધાતુ ગત્યત્થોતિ આહ ‘‘અઞ્ઞત્થ નેતબ્બો’’તિ. ઉપજ્ઝાયં ગહેત્વા અઞ્ઞત્થ ગન્તબ્બોતિ અત્થો. અઞ્ઞત્થાતિ અઞ્ઞં ઠાનં. વિવેચેતબ્બન્તિ એત્થ દિટ્ઠિગતતો ઉપજ્ઝાયં વિવેચેતબ્બન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિસ્સજ્જાપેતબ્બ’’ન્તિ. ‘‘અઞ્ઞો વત્તબ્બો’’તિ વત્વા તસ્સ આકારં દસ્સેતિ ‘‘થેર’’ન્તિઆદિના. સો સો ભિક્ખુ યાચિતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞેન દાપેતબ્બોતિ અત્તના અઞ્ઞેન ભિક્ખુના ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિવાસો દાપેતબ્બોતિ અત્થો. કિન્તિ નુ ખોતિ કેન એવ ઉપાયેન દદેય્ય નુખોતિ અત્થો. ઇતિસદ્દો હિ અવધારણત્થો. અટ્ઠકથાયપિ ઇમમેવ નયં દસ્સેતિ ‘‘કેન નુ ખો ઉપાયેના’’તિ ઇમિના. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘કિન્તિ નુ ખો પટિકસ્સેય્યા’’તિઆદિવાક્યેસુ. સત્તસુ કમ્મેસુ તિવિધસ્સ ઉક્ખેપનીયકમ્મસ્સ ગરુકત્તા વુત્તં ‘‘ઉક્ખેપનીયં અકત્વા’’તિ. તમેવત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તેન હી’’તિઆદિ.
Vūpakāsetabboti ettha kasadhātu gatyatthoti āha ‘‘aññattha netabbo’’ti. Upajjhāyaṃ gahetvā aññattha gantabboti attho. Aññatthāti aññaṃ ṭhānaṃ. Vivecetabbanti ettha diṭṭhigatato upajjhāyaṃ vivecetabbanti dassento āha ‘‘vissajjāpetabba’’nti. ‘‘Añño vattabbo’’ti vatvā tassa ākāraṃ dasseti ‘‘thera’’ntiādinā. So so bhikkhu yācitabboti sambandho. Aññena dāpetabboti attanā aññena bhikkhunā upajjhāyassa parivāso dāpetabboti attho. Kinti nu khoti kena eva upāyena dadeyya nukhoti attho. Itisaddo hi avadhāraṇattho. Aṭṭhakathāyapi imameva nayaṃ dasseti ‘‘kena nu kho upāyenā’’ti iminā. Sabbatthāti sabbesu ‘‘kinti nu kho paṭikasseyyā’’tiādivākyesu. Sattasu kammesu tividhassa ukkhepanīyakammassa garukattā vuttaṃ ‘‘ukkhepanīyaṃ akatvā’’ti. Tamevatthaṃ vitthārento āha ‘‘tena hī’’tiādi.
તેન સદ્ધિવિહારિકેન યાચિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. સચે કરોન્તિયેવાતિ ભિક્ખૂ સચે કમ્મં કરોન્તિયેવ. પુન સચે કરોન્તિયેવાતિ ભિક્ખૂ સચે ઉક્ખેપનીયકમ્મં કરોન્તિયેવ. અથાતિ તસ્મિં કમ્મે કતે. ઇતીતિ એવં યાચનેન. નન્તિ તં ઉપજ્ઝાયં.
Tena saddhivihārikena yācitabbāti sambandho. Sace karontiyevāti bhikkhū sace kammaṃ karontiyeva. Puna sace karontiyevāti bhikkhū sace ukkhepanīyakammaṃ karontiyeva. Athāti tasmiṃ kamme kate. Itīti evaṃ yācanena. Nanti taṃ upajjhāyaṃ.
સમ્પરિવત્તકન્તિ એત્થ ‘‘પિણ્ડુક્ખેપક’’ન્તિઆદીસુ (પાચિ॰ ૬૨૦) વિય સમ્પરિવત્તકન્તિપદં કિરિયાવિસેસનં, કપચ્ચયો ચ વિચ્છત્થોતિ આહ ‘‘સમ્પરિવત્તેત્વા સમ્પરિવત્તેત્વા’’તિ. યદીતિ યાવ. યદિસદ્દો હિ યાવપરિયાયો, તેન વુત્તં ‘‘ન તાવ પક્કમિતબ્બ’’ન્તિ. યાવ અપ્પમત્તકમ્પિ રજનં ગલતિ, ન તાવ પક્કમિતબ્બન્તિ યોજના. વિસભાગપુગ્ગલેનાતિ વિસભાગેન પુગ્ગલેન કરણભૂતેન. ન ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા ગામો પવિસિતબ્બોતિ એત્થ ન અઞ્ઞેનેવ કરણીયેન પવિસિતબ્બો. પિણ્ડાય પન પવિસિતબ્બોતિ આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘પિણ્ડાય વા’’તિઆદિ. ‘‘અનાપુચ્છિત્વા’’તિ ઇમિના અનાપુચ્છાતિ એત્થ આકારો ત્વાપચ્ચયસ્સ કારિયોતિ દસ્સેતિ. ભિક્ખાચારન્તિ ભિક્ખાય ચરણટ્ઠાનં, ઉપજ્ઝાયેન ગન્તબ્બન્તિ યોજના. પરિવેણન્તિ ઉપજ્ઝાયસ્સ પરિવેણં. પસ્સતીતિ ઉપજ્ઝાયં પસ્સતિ.
Samparivattakanti ettha ‘‘piṇḍukkhepaka’’ntiādīsu (pāci. 620) viya samparivattakantipadaṃ kiriyāvisesanaṃ, kapaccayo ca vicchatthoti āha ‘‘samparivattetvā samparivattetvā’’ti. Yadīti yāva. Yadisaddo hi yāvapariyāyo, tena vuttaṃ ‘‘na tāva pakkamitabba’’nti. Yāva appamattakampi rajanaṃ galati, na tāva pakkamitabbanti yojanā. Visabhāgapuggalenāti visabhāgena puggalena karaṇabhūtena. Na upajjhāyaṃ anāpucchā gāmo pavisitabboti ettha na aññeneva karaṇīyena pavisitabbo. Piṇḍāya pana pavisitabboti āsaṅkā bhaveyyāti āha ‘‘piṇḍāya vā’’tiādi. ‘‘Anāpucchitvā’’ti iminā anāpucchāti ettha ākāro tvāpaccayassa kāriyoti dasseti. Bhikkhācāranti bhikkhāya caraṇaṭṭhānaṃ, upajjhāyena gantabbanti yojanā. Pariveṇanti upajjhāyassa pariveṇaṃ. Passatīti upajjhāyaṃ passati.
દસ્સનત્થાય વાતિ અસુભદસ્સનત્થાય વા. ઇમિનાપિ વાસત્થાય એવ ન ગન્તબ્બન્તિ આસઙ્કં નિવત્તેતિ. કમ્મન્તિ પક્કમનસ્સ કારણં કમ્મં. અનનુજાનનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘યાવતતિય’’ન્તિ. તન્તિ ઉપજ્ઝાયં. અસ્સાતિ સદ્ધિવિહારિકસ્સ. ‘‘ન સમ્પજ્જતી’’તિ ઇમિના સચે સમ્પજ્જતિ, ન પક્કમિતબ્બાતિ દસ્સેતિ. કેવલન્તિ વિના ઉદ્દેસાદિસમ્પજ્જનેહિ. એવરૂપે ઉપજ્ઝાયે નિવારેન્તેપીતિ યોજના. ‘‘ગેલઞ્ઞતો’’તિ ઇમિના વુટ્ઠાનસદ્દસ્સ અવધિઅપેક્ખતં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ ઉપજ્ઝાયસ્સ. અઞ્ઞોતિ અત્તના અઞ્ઞો. તસ્સાતિ અઞ્ઞસ્સ ભિક્ખુસ્સ.
Dassanatthāya vāti asubhadassanatthāya vā. Imināpi vāsatthāya eva na gantabbanti āsaṅkaṃ nivatteti. Kammanti pakkamanassa kāraṇaṃ kammaṃ. Ananujānanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yāvatatiya’’nti. Tanti upajjhāyaṃ. Assāti saddhivihārikassa. ‘‘Na sampajjatī’’ti iminā sace sampajjati, na pakkamitabbāti dasseti. Kevalanti vinā uddesādisampajjanehi. Evarūpe upajjhāye nivārentepīti yojanā. ‘‘Gelaññato’’ti iminā vuṭṭhānasaddassa avadhiapekkhataṃ dasseti. Assāti upajjhāyassa. Aññoti attanā añño. Tassāti aññassa bhikkhussa.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૧૫. ઉપજ્ઝાયવત્તકથા • 15. Upajjhāyavattakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ઉપજ્ઝાયવત્તકથા • Upajjhāyavattakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ઉપજ્ઝાયવત્તકથાવણ્ણના • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ઉપજ્ઝાયવત્તકથાવણ્ણના • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ઉપજ્ઝાયવત્તકથાવણ્ણના • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
