| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૫. ઉપપરિક્ખસુત્તવણ્ણના
5. Upaparikkhasuttavaṇṇanā
૯૪. પઞ્ચમે તથા તથાતિ તેન તેન પકારેન. ઉપપરિક્ખેય્યાતિ વીમંસેય્ય પરિતુલેય્ય સમ્મસેય્ય વા. યથા યથાસ્સ ઉપપરિક્ખતોતિ યથા યથા અસ્સ ભિક્ખુનો ઉપપરિક્ખન્તસ્સ. બહિદ્ધા ચસ્સ વિઞ્ઞાણં અવિક્ખિત્તં અવિસટન્તિ બહિદ્ધા રૂપાદિઆરમ્મણે ઉપ્પજ્જનકવિક્ખેપાભાવતો અવિક્ખિત્તં સમાહિતં, તતો એવ અવિસટં સિયા . ઇદં વુત્તં હોતિ – ભિક્ખવે, યેન યેન પકારેન ઇમસ્સ આરદ્ધવિપસ્સકસ્સ ભિક્ખુનો ઉપપરિક્ખતો સઙ્ખારે સમ્મસન્તસ્સ પુબ્બે સમાહિતાકારસલ્લક્ખણવસેન સમથનિમિત્તં ગહેત્વા સક્કચ્ચં નિરન્તરં સમ્મસનઞાણં પવત્તેન્તસ્સ અત્તનો વિપસ્સનાચિત્તં કમ્મટ્ઠાનતો બહિદ્ધા રૂપાદિઆરમ્મણે ઉપ્પજ્જનકં ન સિયા, અચ્ચારદ્ધવીરિયતાય ઉદ્ધચ્ચપક્ખિયં ન સિયા, તેન તેન પકારેન ભિક્ખુ ઉપપરિક્ખેય્ય પરિતુલેય્યાતિ. અજ્ઝત્તં અસણ્ઠિતન્તિ યસ્મા વીરિયે મન્દં વહન્તે સમાધિસ્સ બલવભાવતો કોસજ્જાભિભવેન અજ્ઝત્તં ગોચરજ્ઝત્તસઙ્ખાતે કમ્મટ્ઠાનારમ્મણે સઙ્કોચવસેન ઠિતત્તા સણ્ઠિતં નામ હોતિ, વીરિયસમતાય પન યોજિતાય અસણ્ઠિતં હોતિ વીથિં પટિપન્નં. તસ્મા યથા યથાસ્સ ઉપપરિક્ખતો વિઞ્ઞાણં અજ્ઝત્તં અસણ્ઠિતં અસ્સ, વીથિપટિપન્નં સિયા, તથા તથા ઉપપરિક્ખેય્ય. અનુપાદાય ન પરિતસ્સેય્યાતિ યથા યથાસ્સ ઉપપરિક્ખતો ‘‘એતં મમ, એસો મે અત્તા’’તિ તણ્હાદિટ્ઠિગ્ગાહવસેન રૂપાદીસુ કઞ્ચિ સઙ્ખારં અગ્ગહેત્વા તતો એવ તણ્હાદિટ્ઠિગ્ગાહવસેન ન પરિતસ્સેય્ય, તથા તથા ઉપપરિક્ખેય્યાતિ સમ્બન્ધો. કથં પન ઉપપરિક્ખતો તિવિધમ્પેતં સિયાતિ? ઉદ્ધચ્ચપક્ખિયે કોસજ્જપક્ખિયે ચ ધમ્મે વજ્જેન્તો વીરિયસમતં યોજેત્વા પુબ્બેવ વિપસ્સનુપક્કિલેસેહિ ચિત્તં વિસોધેત્વા યથા સમ્મદેવ વિપસ્સનાઞાણં વિપસ્સનાવીથિં પટિપજ્જતિ, તથા સમ્મસતો.
94. Pañcame tathā tathāti tena tena pakārena. Upaparikkheyyāti vīmaṃseyya parituleyya sammaseyya vā. Yathā yathāssa upaparikkhatoti yathā yathā assa bhikkhuno upaparikkhantassa. Bahiddhācassa viññāṇaṃ avikkhittaṃ avisaṭanti bahiddhā rūpādiārammaṇe uppajjanakavikkhepābhāvato avikkhittaṃ samāhitaṃ, tato eva avisaṭaṃ siyā . Idaṃ vuttaṃ hoti – bhikkhave, yena yena pakārena imassa āraddhavipassakassa bhikkhuno upaparikkhato saṅkhāre sammasantassa pubbe samāhitākārasallakkhaṇavasena samathanimittaṃ gahetvā sakkaccaṃ nirantaraṃ sammasanañāṇaṃ pavattentassa attano vipassanācittaṃ kammaṭṭhānato bahiddhā rūpādiārammaṇe uppajjanakaṃ na siyā, accāraddhavīriyatāya uddhaccapakkhiyaṃ na siyā, tena tena pakārena bhikkhu upaparikkheyya parituleyyāti. Ajjhattaṃ asaṇṭhitanti yasmā vīriye mandaṃ vahante samādhissa balavabhāvato kosajjābhibhavena ajjhattaṃ gocarajjhattasaṅkhāte kammaṭṭhānārammaṇe saṅkocavasena ṭhitattā saṇṭhitaṃ nāma hoti, vīriyasamatāya pana yojitāya asaṇṭhitaṃ hoti vīthiṃ paṭipannaṃ. Tasmā yathā yathāssa upaparikkhato viññāṇaṃ ajjhattaṃ asaṇṭhitaṃ assa, vīthipaṭipannaṃ siyā, tathā tathā upaparikkheyya. Anupādāya na paritasseyyāti yathā yathāssa upaparikkhato ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti taṇhādiṭṭhiggāhavasena rūpādīsu kañci saṅkhāraṃ aggahetvā tato eva taṇhādiṭṭhiggāhavasena na paritasseyya, tathā tathā upaparikkheyyāti sambandho. Kathaṃ pana upaparikkhato tividhampetaṃ siyāti? Uddhaccapakkhiye kosajjapakkhiye ca dhamme vajjento vīriyasamataṃ yojetvā pubbeva vipassanupakkilesehi cittaṃ visodhetvā yathā sammadeva vipassanāñāṇaṃ vipassanāvīthiṃ paṭipajjati, tathā sammasato.
ઇતિ ભગવા ચતુસચ્ચકમ્મટ્ઠાનિકસ્સ ભિક્ખુનો અનુક્કમેન પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિયા આરદ્ધાય અચ્ચારદ્ધવીરિયઅતિસિથિલવીરિયવિપસ્સનુપક્કિલેસેહિ ચિત્તસ્સ વિસોધનૂપાયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તથા વિસોધિતે વિપસ્સનાઞાણે ન ચિરસ્સેવ વિપસ્સનં મગ્ગેન ઘટેત્વા સકલવટ્ટદુક્ખસમતિક્કમાય સંવત્તન્તીતિ દસ્સેન્તો ‘‘બહિદ્ધા, ભિક્ખવે , વિઞ્ઞાણે’’તિઆદિમાહ, તં વુત્તનયમેવ. યં પન વુત્તં – ‘‘આયતિં જાતિજરામરણદુક્ખસમુદયસમ્ભવો ન હોતી’’તિ, તસ્સત્થો – એવં વિપસ્સનં મગ્ગેન ઘટેત્વા મગ્ગપટિપાટિયા અગ્ગમગ્ગેન અનવસેસતો કિલેસેસુ ખીણેસુ આયતિં અનાગતે જાતિજરામરણસકલવટ્ટદુક્ખસમુદયસઙ્ખાતો સમ્ભવો ઉપ્પાદો ચ ન હોતિ, જાતિસઙ્ખાતો વા દુક્ખસમુદયો જરામરણસઙ્ખાતો દુક્ખસમ્ભવો ચ ન હોતિ.
Iti bhagavā catusaccakammaṭṭhānikassa bhikkhuno anukkamena paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyā āraddhāya accāraddhavīriyaatisithilavīriyavipassanupakkilesehi cittassa visodhanūpāyaṃ dassetvā idāni tathā visodhite vipassanāñāṇe na cirasseva vipassanaṃ maggena ghaṭetvā sakalavaṭṭadukkhasamatikkamāya saṃvattantīti dassento ‘‘bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe’’tiādimāha, taṃ vuttanayameva. Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘āyatiṃ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotī’’ti, tassattho – evaṃ vipassanaṃ maggena ghaṭetvā maggapaṭipāṭiyā aggamaggena anavasesato kilesesu khīṇesu āyatiṃ anāgate jātijarāmaraṇasakalavaṭṭadukkhasamudayasaṅkhāto sambhavo uppādo ca na hoti, jātisaṅkhāto vā dukkhasamudayo jarāmaraṇasaṅkhāto dukkhasambhavo ca na hoti.
ગાથાયં સત્તસઙ્ગપ્પહીનસ્સાતિ તણ્હાસઙ્ગો, દિટ્ઠિસઙ્ગો, માનસઙ્ગો, કોધસઙ્ગો, અવિજ્જાસઙ્ગો, કિલેસસઙ્ગો, દુચ્ચરિતસઙ્ગોતિ ઇમેસં સત્તન્નં સઙ્ગાનં પહીનત્તા સત્તસઙ્ગપ્પહીનસ્સ. કેચિ પન ‘‘સત્તાનુસયા એવ સત્ત સઙ્ગા’’તિ વદન્તિ. નેત્તિચ્છિન્નસ્સાતિ છિન્નભવનેત્તિકસ્સ . વિક્ખીણો જાતિસંસારોતિ પુનપ્પુનં જાયનવસેન પવત્તિયા જાતિહેતુકત્તા ચ જાતિભૂતો સંસારોતિ જાતિસંસારો, સો ભવનેત્તિયા છિન્નત્તા વિક્ખીણો પરિક્ખીણો, તતો એવ નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ.
Gāthāyaṃ sattasaṅgappahīnassāti taṇhāsaṅgo, diṭṭhisaṅgo, mānasaṅgo, kodhasaṅgo, avijjāsaṅgo, kilesasaṅgo, duccaritasaṅgoti imesaṃ sattannaṃ saṅgānaṃ pahīnattā sattasaṅgappahīnassa. Keci pana ‘‘sattānusayā eva satta saṅgā’’ti vadanti. Netticchinnassāti chinnabhavanettikassa . Vikkhīṇo jātisaṃsāroti punappunaṃ jāyanavasena pavattiyā jātihetukattā ca jātibhūto saṃsāroti jātisaṃsāro, so bhavanettiyā chinnattā vikkhīṇo parikkhīṇo, tato eva natthi tassa punabbhavoti.
પઞ્ચમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૫. ઉપપરિક્ખસુત્તં • 5. Upaparikkhasuttaṃ
