Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi |
૬. ઉપસીવમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો
6. Upasīvamāṇavapucchāniddeso
૩૮.
38.
એકો અહં સક્ક મહન્તમોઘં, [ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવો]
Ekoahaṃ sakka mahantamoghaṃ, [iccāyasmā upasīvo]
અનિસ્સિતો નો વિસહામિ તારિતું;
Anissito no visahāmi tārituṃ;
આરમ્મણં 1 બ્રૂહિ સમન્તચક્ખુ, યં નિસ્સિતો ઓઘમિમં તરેય્યં.
Ārammaṇaṃ2brūhi samantacakkhu, yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ.
એકો અહં સક્ક મહન્તમોઘન્તિ. એકોતિ પુગ્ગલો વા મે દુતિયો નત્થિ, ધમ્મો વા મે દુતિયો નત્થિ, યં વા પુગ્ગલં નિસ્સાય ધમ્મં વા નિસ્સાય મહન્તં કામોઘં ભવોઘં દિટ્ઠોઘં અવિજ્જોઘં તરેય્યં ઉત્તરેય્યં પતરેય્યં સમતિક્કમેય્યં વીતિવત્તેય્યન્તિ. સક્કાતિ સક્કો. ભગવા સક્યકુલા પબ્બજિતોતિપિ સક્કો. અથ વા, અડ્ઢો મહદ્ધનો ધનવાતિપિ સક્કો. તસ્સિમાનિ ધનાનિ, સેય્યથિદં – સદ્ધાધનં સીલધનં હિરિધનં ઓત્તપ્પધનં સુતધનં ચાગધનં પઞ્ઞાધનં સતિપટ્ઠાનધનં…પે॰… નિબ્બાનધનં. ઇમેહિ અનેકેહિ ધનરતનેહિ અડ્ઢો મહદ્ધનો ધનવાતિપિ સક્કો. અથ વા, સક્કો પહુ વિસવી અલમત્તો સૂરો વીરો વિક્કન્તો અભીરૂ અછમ્ભી અનુત્રાસી અપલાયી પહીનભયભેરવો વિગતલોમહંસોતિપિ સક્કોતિ – એકો અહં સક્ક મહન્તમોઘં.
Ekoahaṃ sakka mahantamoghanti. Ekoti puggalo vā me dutiyo natthi, dhammo vā me dutiyo natthi, yaṃ vā puggalaṃ nissāya dhammaṃ vā nissāya mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti. Sakkāti sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ…pe… nibbānadhanaṃ. Imehi anekehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, sakko pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū achambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakkoti – eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ.
ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવોતિ. ઇચ્ચાતિ પદસન્ધિ…પે॰…. આયસ્માતિ પિયવચનં…પે॰…. ઉપસીવોતિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ નામં…પે॰… અભિલાપોતિ – ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવો.
Iccāyasmā upasīvoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā upasīvo.
અનિસ્સિતો નો વિસહામિ તારિતુન્તિ. અનિસ્સિતોતિ પુગ્ગલં વા અનિસ્સિતો ધમ્મં વા અનિસ્સિતો નો વિસહામિ ન ઉસ્સહામિ ન સક્કોમિ ન પટિબલો મહન્તં કામોઘં ભવોઘં દિટ્ઠોઘં અવિજ્જોઘં તરિતું ઉત્તરિતું પતરિતું સમતિક્કમિતું વીતિવત્તિતુન્તિ – અનિસ્સિતો નો વિસહામિ તારિતું.
Anissitono visahāmi tāritunti. Anissitoti puggalaṃ vā anissito dhammaṃ vā anissito no visahāmi na ussahāmi na sakkomi na paṭibalo mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarituṃ uttarituṃ patarituṃ samatikkamituṃ vītivattitunti – anissito no visahāmi tārituṃ.
આરમ્મણં બ્રૂહિ સમન્તચક્ખૂતિ આરમ્મણં આલમ્બણં નિસ્સયં ઉપનિસ્સયં બ્રૂહિ આચિક્ખાહિ દેસેહિ પઞ્ઞપેહિ પટ્ઠપેહિ વિવરાહિ વિભજાહિ ઉત્તાનીકરોહિ પકાસેહિ. સમન્તચક્ખૂતિ સમન્તચક્ખુ વુચ્ચતિ સબ્બઞ્ઞુતઞાણં. ભગવા તેન સબ્બઞ્ઞુતઞાણેન ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો.
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhūti ārammaṇaṃ ālambaṇaṃ nissayaṃ upanissayaṃ brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā tena sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.
ન તસ્સ અદિટ્ઠમિધત્થિ કિઞ્ચિ, અથો અવિઞ્ઞાતમજાનિતબ્બં;
Na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;
સબ્બં અભિઞ્ઞાસિ યદત્થિ નેય્યં, તથાગતો તેન સમન્તચક્ખૂતિ.
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhūti.
આરમ્મણં બ્રૂહિ સમન્તચક્ખુ.
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu.
યં નિસ્સિતો ઓઘમિમં તરેય્યન્તિ. યં નિસ્સિતોતિ યં પુગ્ગલં વા નિસ્સિતો ધમ્મં વા નિસ્સિતો મહન્તં કામોઘં ભવોઘં દિટ્ઠોઘં અવિજ્જોઘં તરેય્યં ઉત્તરેય્યં પતરેય્યં સમતિક્કમેય્યં વીતિવત્તેય્યન્તિ – યં નિસ્સિતો ઓઘમિમં તરેય્યં . તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Yaṃnissito oghamimaṃ tareyyanti. Yaṃ nissitoti yaṃ puggalaṃ vā nissito dhammaṃ vā nissito mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti – yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ . Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘એકો અહં સક્ક મહન્તમોઘં, [ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવો]
‘‘Eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ, [iccāyasmā upasīvo]
અનિસ્સિતો નો વિસહામિ તારિતું;
Anissito no visahāmi tārituṃ;
આરમ્મણં બ્રૂહિ સમન્તચક્ખુ, યં નિસ્સિતો ઓઘમિમં તરેય્ય’’ન્તિ.
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu, yaṃ nissito oghamimaṃ tareyya’’nti.
૩૯.
39.
આકિઞ્ચઞ્ઞં પેક્ખમાનો સતિમા, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā, [upasīvāti bhagavā]
નત્થીતિ નિસ્સાય તરસ્સુ ઓઘં;
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ;
કામે પહાય વિરતો કથાહિ, તણ્હક્ખયં નત્તમહાભિપસ્સ 3 .
Kāme pahāya virato kathāhi, taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa4.
આકિઞ્ચઞ્ઞં પેક્ખમાનો સતિમાતિ સો બ્રાહ્મણો પકતિયા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં લાભીયેવ નિસ્સયં ન જાનાતિ – ‘‘અયં મે નિસ્સયો’’તિ. તસ્સ ભગવા નિસ્સયઞ્ચ આચિક્ખતિ ઉત્તરિઞ્ચ નિય્યાનપથં. આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં સતો સમાપજ્જિત્વા તતો વુટ્ઠહિત્વા તત્થ જાતે ચિત્તચેતસિકે ધમ્મે અનિચ્ચતો પેક્ખમાનો, દુક્ખતો…પે॰… રોગતો… ગણ્ડતો… સલ્લતો… અઘતો… આબાધતો… પરતો… પલોકતો… ઈતિતો… ઉપદ્દવતો… ભયતો… ઉપસગ્ગતો… ચલતો… પભઙ્ગુતો… અદ્ધુવતો… અતાણતો… અલેણતો… અસરણતો… અસરણીભૂતતો… રિત્તતો… તુચ્છતો… સુઞ્ઞતો… અનત્તતો… આદીનવતો… વિપરિણામધમ્મતો… અસારકતો… અઘમૂલતો… ભવતો… વિભવતો… સાસવતો… સઙ્ખતતો… મારામિસતો… જાતિધમ્મતો… જરાધમ્મતો… બ્યાધિધમ્મતો… મરણધમ્મતો… સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મતો … સમુદયધમ્મતો… અત્થઙ્ગમતો… અસ્સાદતો… આદીનવતો… નિસ્સરણતો પેક્ખમાનો દક્ખમાનો ઓલોકયમાનો નિજ્ઝાયમાનો ઉપપરિક્ખમાનો.
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimāti so brāhmaṇo pakatiyā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ lābhīyeva nissayaṃ na jānāti – ‘‘ayaṃ me nissayo’’ti. Tassa bhagavā nissayañca ācikkhati uttariñca niyyānapathaṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā tattha jāte cittacetasike dhamme aniccato pekkhamāno, dukkhato…pe… rogato… gaṇḍato… sallato… aghato… ābādhato… parato… palokato… ītito… upaddavato… bhayato… upasaggato… calato… pabhaṅguto… addhuvato… atāṇato… aleṇato… asaraṇato… asaraṇībhūtato… rittato… tucchato… suññato… anattato… ādīnavato… vipariṇāmadhammato… asārakato… aghamūlato… bhavato… vibhavato… sāsavato… saṅkhatato… mārāmisato… jātidhammato… jarādhammato… byādhidhammato… maraṇadhammato… sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato … samudayadhammato… atthaṅgamato… assādato… ādīnavato… nissaraṇato pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamāno.
સતિમાતિ યા સતિ અનુસ્સતિ પટિસ્સતિ…પે॰… સમ્માસતિ – અયં વુચ્ચતિ સતિ. ઇમાય સતિયા ઉપેતો હોતિ…પે॰… સમન્નાગતો, સો વુચ્ચતિ સતિમાતિ – આકિઞ્ચઞ્ઞં પેક્ખમાનો સતિમા.
Satimāti yā sati anussati paṭissati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati sati. Imāya satiyā upeto hoti…pe… samannāgato, so vuccati satimāti – ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā.
ઉપસીવાતિ ભગવાતિ. ઉપસીવાતિ ભગવા તં બ્રાહ્મણં નામેન આલપતિ. ભગવાતિ ગારવાધિવચનમેતં…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં ભગવાતિ – ઉપસીવાતિ ભગવા.
Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
નત્થીતિ નિસ્સાય તરસ્સુ ઓઘન્તિ નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ. કિંકારણા નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ? વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિં સતો સમાપજ્જિત્વા તતો વુટ્ઠહિત્વા તઞ્ઞેવ વિઞ્ઞાણં અભાવેતિ, વિભાવેતિ, અન્તરધાપેતિ, નત્થિ કિઞ્ચીતિ પસ્સતિ. તંકારણા નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં નિસ્સાય ઉપનિસ્સાય આલમ્બણં કરિત્વા કામોઘં ભવોઘં દિટ્ઠોઘં અવિજ્જોઘં તરસ્સુ ઉત્તરસ્સુ પતરસ્સુ સમતિક્કમસ્સુ વીતિવત્તસ્સૂતિ – નત્થીતિ નિસ્સાય તરસ્સુ ઓઘં.
Natthīti nissāya tarassu oghanti natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Kiṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti? Viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāveti, vibhāveti, antaradhāpeti, natthi kiñcīti passati. Taṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissāya upanissāya ālambaṇaṃ karitvā kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarassu uttarassu patarassu samatikkamassu vītivattassūti – natthīti nissāya tarassu oghaṃ.
કામે પહાય વિરતો કથાહીતિ. કામાતિ ઉદ્દાનતો દ્વે કામા – વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ વત્થુકામા …પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ કિલેસકામા. કામે પહાયાતિ વત્થુકામે પરિજાનિત્વા કિલેસકામે પહાય પજહિત્વા વિનોદેત્વા બ્યન્તીકરિત્વા અનભાવં ગમેત્વાતિ – કામે પહાય. વિરતો કથાહીતિ કથંકથા વુચ્ચતિ વિચિકિચ્છા. દુક્ખે કઙ્ખા…પે॰… છમ્ભિતત્તં ચિત્તસ્સ મનોવિલેખો કથંકથાય આરતો વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતીતિ – એવમ્પિ વિરતો કથાહિ…પે॰… અથ વા, દ્વત્તિંસાય તિરચ્છાનકથાય આરતો વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતીતિ એવમ્પિ વિરતો કથાહીતિ – કામે પહાય વિરતો કથાહિ.
Kāme pahāya virato kathāhīti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā …pe… ime vuccanti kilesakāmā. Kāme pahāyāti vatthukāme parijānitvā kilesakāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – kāme pahāya. Virato kathāhīti kathaṃkathā vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā…pe… chambhitattaṃ cittassa manovilekho kathaṃkathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – evampi virato kathāhi…pe… atha vā, dvattiṃsāya tiracchānakathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti evampi virato kathāhīti – kāme pahāya virato kathāhi.
તણ્હક્ખયં નત્તમહાભિપસ્સાતિ. તણ્હાતિ રૂપતણ્હા…પે॰… ધમ્મતણ્હા. નત્તં વુચ્ચતિ રત્તિ. અહોતિ દિવસો. રત્તિઞ્ચ દિવા ચ તણ્હક્ખયં રાગક્ખયં દોસક્ખયં મોહક્ખયં ગતિક્ખયં ઉપપત્તિક્ખયં પટિસન્ધિક્ખયં ભવક્ખયં સંસારક્ખયં વટ્ટક્ખયં પસ્સ અભિપસ્સ દક્ખ ઓલોકય નિજ્ઝાય ઉપપરિક્ખાતિ – તણ્હક્ખયં નત્તમહાભિપસ્સ. તેનાહ ભગવા –
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassāti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Nattaṃ vuccati ratti. Ahoti divaso. Rattiñca divā ca taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ passa abhipassa dakkha olokaya nijjhāya upaparikkhāti – taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa. Tenāha bhagavā –
‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞં પેક્ખમાનો સતિમા, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
‘‘Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā, [upasīvāti bhagavā]
નત્થીતિ નિસ્સાય તરસ્સુ ઓઘં;
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ;
કામે પહાય વિરતો કથાહિ, તણ્હક્ખયં નત્તમહાભિપસ્સા’’તિ.
Kāme pahāya virato kathāhi, taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassā’’ti.
૪૦.
40.
સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો, [ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવો]
Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [iccāyasmā upasīvo]
આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞં;
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તો, તિટ્ઠે નુ સો તત્થ અનાનુયાયી.
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī.
સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગોતિ. સબ્બેસૂતિ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં અસેસં નિસ્સેસં પરિયાદિયનવચનમેતં સબ્બેસૂતિ. કામેસૂતિ કામાતિ ઉદ્દાનતો દ્વે કામા – વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ વત્થુકામા…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ કિલેસકામા. સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગોતિ. સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો વિગતરાગો ચત્તરાગો વન્તરાગો મુત્તરાગો પહીનરાગો પટિનિસ્સટ્ઠરાગો વિક્ખમ્ભનતોતિ – સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ sabbesūti. Kāmesūti kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesu kāmesu yo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti – sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવોતિ. ઇચ્ચાતિ પદસન્ધિ…પે॰…. આયસ્માતિ પિયવચનં…પે॰…. ઉપસીવોતિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ નામં…પે॰… અભિલાપોતિ – ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવો.
Iccāyasmā upasīvoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā upasīvo.
આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞન્તિ. હેટ્ઠિમા છ સમાપત્તિયો હિત્વા ચજિત્વા પરિચ્ચજિત્વા અતિક્કમિત્વા સમતિક્કમિત્વા વીતિવત્તિત્વા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં નિસ્સિતો અલ્લીનો ઉપગતો સમુપગતો અજ્ઝોસિતો અધિમુત્તોતિ – આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞં.
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññanti. Heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito allīno upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti – ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ.
સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તોતિ સઞ્ઞાવિમોક્ખા વુચ્ચન્તિ સત્ત સઞ્ઞાસમાપત્તિયો. તાસં સઞ્ઞાસમાપત્તીનં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિવિમોક્ખો 5 અગ્ગો ચ સેટ્ઠો ચ વિસેટ્ઠો ચ પામોક્ખો ચ ઉત્તમો ચ પવરો ચ, પરમે અગ્ગે સેટ્ઠે વિસેટ્ઠે પામોક્ખે ઉત્તમે પવરે અધિમુત્તિવિમોક્ખેન અધિમુત્તો તત્રાધિમુત્તો તદધિમુત્તો તચ્ચરિતો તબ્બહુલો તગ્ગરુકો તન્નિન્નો તપ્પોણો તપ્પબ્ભારો તદધિમુત્તો તદધિપતેય્યોતિ – સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તો.
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti saññāvimokkhā vuccanti satta saññāsamāpattiyo. Tāsaṃ saññāsamāpattīnaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho 6 aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare adhimuttivimokkhena adhimutto tatrādhimutto tadadhimutto taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti – saññāvimokkhe paramedhimutto.
તિટ્ઠે નુ સો તત્થ અનાનુયાયીતિ. તિટ્ઠે નૂતિ સંસયપુચ્છા વિમતિપુચ્છા દ્વેળ્હકપુચ્છા અનેકંસપુચ્છા , ‘‘એવં નુ ખો, નનુ ખો, કિં નુ ખો, કથં નુ ખો’’તિ – તિટ્ઠે નુ. તત્થાતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને. અનાનુયાયીતિ અનાનુયાયી અવિચ્ચમાનો 7 અવિગચ્છમાનો અનન્તરધાયમાનો અપરિહાયમાનો…પે॰…. અથ વા, અરજ્જમાનો અદુસ્સમાનો અમુય્હમાનો અકિલિસ્સમાનોતિ – તિટ્ઠે નુ સો તત્થ અનાનુયાયી. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyīti. Tiṭṭhe nūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā , ‘‘evaṃ nu kho, nanu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti – tiṭṭhe nu. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno 8 avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno…pe…. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો, [ઇચ્ચાયસ્મા ઉપસીવો]
‘‘Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [iccāyasmā upasīvo]
આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞં;
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તો, તિટ્ઠે નુ સો તત્થ અનાનુયાયી’’તિ.
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī’’ti.
૪૧.
41.
સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
Sabbesukāmesu yo vītarāgo, [upasīvāti bhagavā]
આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞં;
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તો, તિટ્ઠેય્ય સો તત્થ અનાનુયાયી.
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī.
સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગોતિ. સબ્બેસૂતિ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં અસેસં નિસ્સેસં પરિયાદિયનવચનમેતં સબ્બેસૂતિ. કામેસૂતિ કામાતિ ઉદ્દાનતો દ્વે કામા – વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ વત્થુકામા…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ કિલેસકામા. સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગોતિ સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો…પે॰… પટિનિસ્સટ્ઠરાગો વિક્ખમ્ભનતોતિ – સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો.
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ sabbesūti. Kāmesūti kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti sabbesu kāmesu yo vītarāgo…pe… paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti – sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
ઉપસીવાતિ ભગવાતિ. ઉપસીવાતિ ભગવા તં બ્રાહ્મણં નામેન આલપતિ. ભગવાતિ ગારવાધિવચનમેતં…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં ભગવાતિ – ઉપસીવાતિ ભગવા.
Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞન્તિ. હેટ્ઠિમા છ સમાપત્તિયો હિત્વા ચજિત્વા પરિચ્ચજિત્વા અતિક્કમિત્વા સમતિક્કમિત્વા વીતિવત્તિત્વા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિં નિસ્સિતો અલ્લીનો ઉપગતો સમુપગતો અજ્ઝોસિતો અધિમુત્તોતિ – આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞં.
Ākiñcaññaṃnissito hitvā maññanti. Heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito allīno upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti – ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ.
સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તોતિ સઞ્ઞાવિમોક્ખા વુચ્ચન્તિ સત્ત સઞ્ઞાસમાપત્તિયો. તાસં સઞ્ઞાસમાપત્તીનં આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિવિમોક્ખો અગ્ગો ચ સેટ્ઠો ચ વિસેટ્ઠો ચ પામોક્ખો ચ ઉત્તમો ચ પવરો ચ, પરમે અગ્ગે સેટ્ઠે વિસેટ્ઠે પામોક્ખે ઉત્તમે પવરે અધિમુત્તિવિમોક્ખેન અધિમુત્તો તત્રાધિમુત્તો તદધિમુત્તો…પે॰… તદધિપતેય્યોતિ – સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તો.
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti saññāvimokkhā vuccanti satta saññāsamāpattiyo. Tāsaṃ saññāsamāpattīnaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare adhimuttivimokkhena adhimutto tatrādhimutto tadadhimutto…pe… tadadhipateyyoti – saññāvimokkhe paramedhimutto.
તિટ્ઠેય્ય સો તત્થ અનાનુયાયીતિ. તિટ્ઠેય્યાતિ તિટ્ઠેય્ય સટ્ઠિકપ્પસહસ્સાનિ. તત્થાતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને. અનાનુયાયીતિ અનાનુયાયી અવિચ્ચમાનો અવિગચ્છમાનો અનન્તરધાયમાનો અપરિહાયમાનો. અથ વા, અરજ્જમાનો અદુસ્સમાનો અમુય્હમાનો અકિલિસ્સમાનોતિ – તિટ્ઠેય્ય સો તત્થ અનાનુયાયી. તેનાહ ભગવા –
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyīti. Tiṭṭheyyāti tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī. Tenāha bhagavā –
‘‘સબ્બેસુ કામેસુ યો વીતરાગો, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
‘‘Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [upasīvāti bhagavā]
આકિઞ્ચઞ્ઞં નિસ્સિતો હિત્વા મઞ્ઞં;
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
સઞ્ઞાવિમોક્ખે પરમેધિમુત્તો, તિટ્ઠેય્ય સો તત્થ અનાનુયાયી’’તિ.
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī’’ti.
૪૨.
42.
તિટ્ઠે ચે સો તત્થ અનાનુયાયી, પૂગમ્પિ વસ્સાનિ 9 સમન્તચક્ખુ;
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī, pūgampi vassāni10samantacakkhu;
તત્થેવ સો સીતિસિયા વિમુત્તો, ચવેથ વિઞ્ઞાણં તથાવિધસ્સ.
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavethaviññāṇaṃ tathāvidhassa.
તિટ્ઠે ચે સો તત્થ અનાનુયાયીતિ સચે સો તિટ્ઠેય્ય સટ્ઠિકપ્પસહસ્સાનિ. તત્થાતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને. અનાનુયાયીતિ અનાનુયાયી અવિચ્ચમાનો અવિગચ્છમાનો અનન્તરધાયમાનો અપરિહાયમાનો. અથ વા, અરજ્જમાનો અદુસ્સમાનો અમુય્હમાનો અકિલિસ્સમાનોતિ – તિટ્ઠે ચે સો તત્થ અનાનુયાયી.
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyīti sace so tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī.
પૂગમ્પિ વસ્સાનિ સમન્તચક્ખૂતિ. પૂગમ્પિ વસ્સાનીતિ પૂગમ્પિ વસ્સાનિ બહૂનિ વસ્સાનિ 11 બહૂનિ વસ્સસતાનિ બહૂનિ વસ્સસહસ્સાનિ બહૂનિ વસ્સસતસહસ્સાનિ બહૂનિ કપ્પાનિ બહૂનિ કપ્પસતાનિ બહૂનિ કપ્પસહસ્સાનિ બહૂનિ કપ્પસતસહસ્સાનિ. સમન્તચક્ખૂતિ સમન્તચક્ખુ વુચ્ચતિ સબ્બઞ્ઞુતઞાણં…પે॰… તથાગતો તેન સમન્તચક્ખૂતિ – પૂગમ્પિ વસ્સાનિ સમન્તચક્ખુ.
Pūgampivassāni samantacakkhūti. Pūgampi vassānīti pūgampi vassāni bahūni vassāni 12 bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni bahūni kappāni bahūni kappasatāni bahūni kappasahassāni bahūni kappasatasahassāni. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ…pe… tathāgato tena samantacakkhūti – pūgampi vassāni samantacakkhu.
તત્થેવ સો સીતિસિયા વિમુત્તો, ચવેથ વિઞ્ઞાણં તથાવિધસ્સાતિ તત્થેવ સો સીતિભાવમનુપ્પત્તો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ તિટ્ઠેય્ય. અથ વા, તસ્સ વિઞ્ઞાણં ચવેય્ય ઉચ્છિજ્જેય્ય નસ્સેય્ય વિનસ્સેય્ય ન ભવેય્યાતિ પુનબ્ભવપટિસન્ધિવિઞ્ઞાણં નિબ્બત્તેય્ય કામધાતુયા વા રૂપધાતુયા વા અરૂપધાતુયા વાતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ સસ્સતઞ્ચ ઉચ્છેદઞ્ચ પુચ્છતિ. ઉદાહુ તત્થેવ અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયેય્ય . અથ વા, તસ્સ વિઞ્ઞાણં ચવેય્ય પુન પટિસન્ધિવિઞ્ઞાણં નિબ્બત્તેય્ય કામધાતુયા વા રૂપધાતુયા વા અરૂપધાતુયા વાતિ, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપપન્નસ્સ પરિનિબ્બાનઞ્ચ પટિસન્ધિઞ્ચ પુચ્છતિ. તથાવિધસ્સાતિ તથાવિધસ્સ તાદિસસ્સ તસ્સણ્ઠિતસ્સ તપ્પકારસ્સ તપ્પટિભાગસ્સ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપપન્નસ્સાતિ – તત્થેવ સો સીતિસિયા વિમુત્તો, ચવેથ વિઞ્ઞાણં તથાવિધસ્સ. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassāti tattheva so sītibhāvamanuppatto nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva tiṭṭheyya. Atha vā, tassa viññāṇaṃ caveyya ucchijjeyya nasseyya vinasseyya na bhaveyyāti punabbhavapaṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vāti ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa sassatañca ucchedañca pucchati. Udāhu tattheva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyeyya . Atha vā, tassa viññāṇaṃ caveyya puna paṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vāti, ākiñcaññāyatanaṃ upapannassa parinibbānañca paṭisandhiñca pucchati. Tathāvidhassāti tathāvidhassa tādisassa tassaṇṭhitassa tappakārassa tappaṭibhāgassa ākiñcaññāyatanaṃ upapannassāti – tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassa. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘તિટ્ઠે ચે સો તત્થ અનાનુયાયી, પૂગમ્પિ વસ્સાનિ સમન્તચક્ખુ;
‘‘Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī, pūgampi vassāni samantacakkhu;
તત્થેવ સો સીતિસિયા વિમુત્તો, ચવેથ વિઞ્ઞાણં તથાવિધસ્સા’’તિ.
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassā’’ti.
૪૩.
43.
અચ્ચિ યથા વાતવેગેન ખિત્તા, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
Acci yathā vātavegena khittā, [upasīvāti bhagavā]
અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખં;
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
એવં મુની નામકાયા વિમુત્તો, અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખં.
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto, atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
અચ્ચિ યથા વાતવેગેન ખિત્તાતિ અચ્ચિ વુચ્ચતિ જાલસિખા. વાતાતિ પુરત્થિમા વાતા પચ્છિમા વાતા ઉત્તરા વાતા દક્ખિણા વાતા સરજા વાતા અરજા વાતા સીતા વાતા ઉણ્હા વાતા પરિત્તા વાતા અધિમત્તા વાતા 13 વેરમ્ભવાતા પક્ખવાતા સુપણ્ણવાતા તાલપણ્ણવાતા વિધૂપનવાતા. વાતવેગેન ખિત્તાતિ વાતવેગેન ખિત્તા 14 ઉક્ખિત્તા નુન્ના પણુન્ના ખમ્ભિતા વિક્ખમ્ભિતાતિ – અચ્ચિ યથા વાતવેગેન ખિત્તા. ઉપસીવાતિ ભગવાતિ. ઉપસીવાતિ ભગવા તં બ્રાહ્મણં નામેન આલપતિ. ભગવાતિ ગારવાધિવચનમેતં…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં ભગવાતિ – ઉપસીવાતિ ભગવા.
Acci yathā vātavegena khittāti acci vuccati jālasikhā. Vātāti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā 15 verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā vidhūpanavātā. Vātavegena khittāti vātavegena khittā 16 ukkhittā nunnā paṇunnā khambhitā vikkhambhitāti – acci yathā vātavegena khittā. Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખન્તિ. અત્થં પલેતીતિ અત્થં પલેતિ, અત્થં ગમેતિ, અત્થં ગચ્છતિ નિરુજ્ઝતિ વૂપસમતિ પટિપ્પસ્સમ્ભતિ. ન ઉપેતિ સઙ્ખન્તિ સઙ્ખં 17 ન ઉપેતિ, ઉદ્દેસં ન ઉપેતિ, ગણનં ન ઉપેતિ, પણ્ણત્તિં ન ઉપેતિ, ‘‘પુરત્થિમં વા દિસં ગતા, પચ્છિમં વા દિસં ગતા, ઉત્તરં વા દિસં ગતા, દક્ખિણં વા દિસં ગતા ઉદ્ધં વા ગતા, અધો વા ગતા, તિરિયં વા ગતા, વિદિસં વા ગતા’’તિ, સો હેતુ નત્થિ, પચ્ચયો નત્થિ, કારણં નત્થિ, યેન સઙ્ખં ગચ્છેય્યાતિ – અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખં.
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. Atthaṃ paletīti atthaṃ paleti, atthaṃ gameti, atthaṃ gacchati nirujjhati vūpasamati paṭippassambhati. Na upeti saṅkhanti saṅkhaṃ 18 na upeti, uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti, ‘‘puratthimaṃ vā disaṃ gatā, pacchimaṃ vā disaṃ gatā, uttaraṃ vā disaṃ gatā, dakkhiṇaṃ vā disaṃ gatā uddhaṃ vā gatā, adho vā gatā, tiriyaṃ vā gatā, vidisaṃ vā gatā’’ti, so hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ natthi, yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
એવં મુની નામકાયા વિમુત્તોતિ. એવન્તિ ઓપમ્મસમ્પટિપાદનં. મુનીતિ મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં …પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. નામકાયા વિમુત્તોતિ સો મુનિ પકતિયા પુબ્બેવ રૂપકાયા વિમુત્તો. તદઙ્ગં સમતિક્કમા 19 વિક્ખમ્ભનપ્પહાનેન પહીનો. તસ્સ મુનિનો ભવન્તં આગમ્મ ચત્તારો અરિયમગ્ગા પટિલદ્ધા હોન્તિ. ચતુન્નં અરિયમગ્ગાનં પટિલદ્ધત્તા નામકાયો ચ રૂપકાયો ચ પરિઞ્ઞાતા હોન્તિ. નામકાયસ્સ ચ રૂપકાયસ્સ ચ પરિઞ્ઞાતત્તા નામકાયા ચ રૂપકાયા ચ મુત્તો વિમુત્તો સુવિમુત્તો અચ્ચન્તઅનુપાદાવિમોક્ખેનાતિ – એવં મુની નામકાયા વિમુત્તો.
Evaṃ munī nāmakāyā vimuttoti. Evanti opammasampaṭipādanaṃ. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ …pe… saṅgajālamaticca so muni. Nāmakāyā vimuttoti so muni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto. Tadaṅgaṃ samatikkamā 20 vikkhambhanappahānena pahīno. Tassa munino bhavantaṃ āgamma cattāro ariyamaggā paṭiladdhā honti. Catunnaṃ ariyamaggānaṃ paṭiladdhattā nāmakāyo ca rūpakāyo ca pariññātā honti. Nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca pariññātattā nāmakāyā ca rūpakāyā ca mutto vimutto suvimutto accantaanupādāvimokkhenāti – evaṃ munī nāmakāyā vimutto.
અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખન્તિ. અત્થં પલેતીતિ અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયતિ. ન ઉપેતિ સઙ્ખન્તિ અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બુતો સઙ્ખં ન ઉપેતિ, ઉદ્દેસં ન ઉપેતિ, ગણનં ન ઉપેતિ, પણ્ણત્તિં ન ઉપેતિ – ખત્તિયોતિ વા બ્રાહ્મણોતિ વા વેસ્સોતિ વા સુદ્દોતિ વા ગહટ્ઠોતિ વા પબ્બજિતોતિ વા દેવોતિ વા મનુસ્સોતિ વા રૂપીતિ વા અરૂપીતિ વા સઞ્ઞીતિ વા અસઞ્ઞીતિ વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞીતિ વા. સો હેતુ નત્થિ પચ્ચયો નત્થિ કારણં નત્થિ યેન સઙ્ખં ગચ્છેય્યાતિ – અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખં. તેનાહ ભગવા –
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. Atthaṃ paletīti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati. Na upeti saṅkhanti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto saṅkhaṃ na upeti, uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti – khattiyoti vā brāhmaṇoti vā vessoti vā suddoti vā gahaṭṭhoti vā pabbajitoti vā devoti vā manussoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘અચ્ચિ યથા વાતવેગેન ખિત્તા, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
‘‘Acci yathā vātavegena khittā, [upasīvāti bhagavā]
અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખં;
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
એવં મુની નામકાયા વિમુત્તો, અત્થં પલેતિ ન ઉપેતિ સઙ્ખ’’ન્તિ.
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto, atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti.
૪૪.
44.
અત્થઙ્ગતો સો ઉદ વા સો નત્થિ, ઉદાહુ વે સસ્સતિયા અરોગો;
Atthaṅgato so uda vā so natthi, udāhu ve sassatiyā arogo;
તં મે મુની સાધુ વિયાકરોહિ, તથા હિ તે વિદિતો એસ ધમ્મો.
Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo.
અત્થઙ્ગતો સો ઉદ વા સો નત્થીતિ સો અત્થઙ્ગતો ઉદાહુ નત્થિ સો નિરુદ્ધો ઉચ્છિન્નો વિનટ્ઠોતિ – અત્થઙ્ગતો સો ઉદ વા સો નત્થિ.
Atthaṅgato so uda vā so natthīti so atthaṅgato udāhu natthi so niruddho ucchinno vinaṭṭhoti – atthaṅgato so uda vā so natthi.
ઉદાહુ વે સસ્સતિયા અરોગોતિ ઉદાહુ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ તિટ્ઠેય્યાતિ – ઉદાહુ વે સસ્સતિયા અરોગો.
Udāhu ve sassatiyā arogoti udāhu nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva tiṭṭheyyāti – udāhu ve sassatiyā arogo.
તં મે મુની સાધુ વિયાકરોહીતિ. તન્તિ યં પુચ્છામિ યં યાચામિ યં અજ્ઝેસામિ યં પસાદેમિ. મુનીતિ મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. સાધુ વિયાકરોહીતિ સાધુ આચિક્ખાહિ દેસેહિ પઞ્ઞપેહિ પટ્ઠપેહિ વિવરાહિ વિભજાહિ ઉત્તાનીકરોહિ પકાસેહીતિ – તં મે મુની સાધુ વિયાકરોહિ.
Taṃ me munī sādhu viyākarohīti. Tanti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi yaṃ ajjhesāmi yaṃ pasādemi. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. Sādhu viyākarohīti sādhu ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – taṃ me munī sādhu viyākarohi.
તથા હિ તે વિદિતો એસ ધમ્મોતિ તથા હિ તે વિદિતો તુલિતો તીરિતો વિભૂતો વિભાવિતો એસ ધમ્મોતિ – તથા હિ તે વિદિતો એસ ધમ્મો. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammoti – tathā hi te vidito esa dhammo. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘અત્થઙ્ગતો સો ઉદ વા સો નત્થિ, ઉદાહુ વે સસ્સતિયા અરોગો;
‘‘Atthaṅgato so uda vā so natthi, udāhu ve sassatiyā arogo;
તં મે મુની સાધુ વિયાકરોહિ, તથા હિ તે વિદિતો એસ ધમ્મો’’તિ.
Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo’’ti.
૪૫.
45.
અત્થઙ્ગતસ્સ ન પમાણમત્થિ, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
Atthaṅgatassana pamāṇamatthi, [upasīvāti bhagavā]
યેન નં વજ્જું તં તસ્સ નત્થિ;
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi;
સબ્બેસુ ધમ્મેસુ સમૂહતેસુ, સમૂહતા વાદપથાપિ સબ્બે.
Sabbesu dhammesu samūhatesu, samūhatā vādapathāpi sabbe.
અત્થઙ્ગતસ્સ ન પમાણમત્થીતિ અત્થઙ્ગતસ્સ અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બુતસ્સ રૂપપમાણં નત્થિ, વેદનાપમાણં નત્થિ, સઞ્ઞાપમાણં નત્થિ, સઙ્ખારપમાણં નત્થિ, વિઞ્ઞાણપમાણં નત્થિ, ન અત્થિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપ્પસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢન્તિ – અત્થઙ્ગતસ્સ ન પમાણમત્થિ. ઉપસીવાતિ ભગવાતિ ઉપસીવાતિ ભગવા તં બ્રાહ્મણં નામેન આલપતિ. ભગવાતિ ગારવાધિવચનમેતં…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં ભગવાતિ – ઉપસીવાતિ ભગવા.
Atthaṅgatassa na pamāṇamatthīti atthaṅgatassa anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutassa rūpapamāṇaṃ natthi, vedanāpamāṇaṃ natthi, saññāpamāṇaṃ natthi, saṅkhārapamāṇaṃ natthi, viññāṇapamāṇaṃ natthi, na atthi na saṃvijjati nupalabbhati pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭippassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti – atthaṅgatassa na pamāṇamatthi. Upasīvāti bhagavāti upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
યેન નં વજ્જું તં તસ્સ નત્થીતિ યેન તં રાગેન 21 વદેય્યું, યેન દોસેન વદેય્યું, યેન મોહેન વદેય્યું, યેન માનેન વદેય્યું, યાય દિટ્ઠિયા વદેય્યું, યેન ઉદ્ધચ્ચેન વદેય્યું, યાય વિચિકિચ્છાય વદેય્યું, યેહિ અનુસયેહિ વદેય્યું – રત્તોતિ વા દુટ્ઠોતિ વા મૂળ્હોતિ વા વિનિબદ્ધોતિ વા પરામટ્ઠોતિ વા વિક્ખેપગતોતિ વા અનિટ્ઠઙ્ગતોતિ 22 વા થામગતોતિ વા, તે અભિસઙ્ખારા પહીના. અભિસઙ્ખારાનં પહીનત્તા ગતિયા યેન તં વદેય્યું – નેરયિકોતિ વા તિરચ્છાનયોનિકોતિ વા પેત્તિવિસયિકોતિ વા મનુસ્સોતિ વા દેવોતિ વા રૂપીતિ વા અરૂપીતિ વા સઞ્ઞીતિ વા અસઞ્ઞીતિ વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞીતિ વા, સો હેતુ નત્થિ પચ્ચયો નત્થિ કારણં નત્થિ યેન વદેય્યું કથેય્યું ભણેય્યું દીપેય્યું વોહરેય્યુન્તિ – યેન નં વજ્જું તં તસ્સ નત્થિ.
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthīti yena taṃ rāgena 23 vadeyyuṃ, yena dosena vadeyyuṃ, yena mohena vadeyyuṃ, yena mānena vadeyyuṃ, yāya diṭṭhiyā vadeyyuṃ, yena uddhaccena vadeyyuṃ, yāya vicikicchāya vadeyyuṃ, yehi anusayehi vadeyyuṃ – rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti 24 vā thāmagatoti vā, te abhisaṅkhārā pahīnā. Abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā yena taṃ vadeyyuṃ – nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā, so hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena vadeyyuṃ katheyyuṃ bhaṇeyyuṃ dīpeyyuṃ vohareyyunti – yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi.
સબ્બેસુ ધમ્મેસુ સમૂહતેસૂતિ સબ્બેસુ ધમ્મેસુ સબ્બેસુ ખન્ધેસુ સબ્બેસુ આયતનેસુ સબ્બાસુ ધાતૂસુ સબ્બાસુ ગતીસુ સબ્બાસુ ઉપપત્તીસુ સબ્બાસુ પટિસન્ધીસુ સબ્બેસુ ભવેસુ સબ્બેસુ સંસારેસુ સબ્બેસુ વટ્ટેસુ ઊહતેસુ સમૂહતેસુ ઉદ્ધતેસુ સમુદ્ધતેસુ ઉપ્પાટિતેસુ સમુપ્પાટિતેસુ પહીનેસુ સમુચ્છિન્નેસુ વૂપસન્તેસુ પટિપ્પસ્સદ્ધેસુ અભબ્બુપ્પત્તિકેસુ ઞાણગ્ગિના દડ્ઢેસૂતિ – સબ્બેસુ ધમ્મેસુ સમૂહતેસુ.
Sabbesudhammesu samūhatesūti sabbesu dhammesu sabbesu khandhesu sabbesu āyatanesu sabbāsu dhātūsu sabbāsu gatīsu sabbāsu upapattīsu sabbāsu paṭisandhīsu sabbesu bhavesu sabbesu saṃsāresu sabbesu vaṭṭesu ūhatesu samūhatesu uddhatesu samuddhatesu uppāṭitesu samuppāṭitesu pahīnesu samucchinnesu vūpasantesu paṭippassaddhesu abhabbuppattikesu ñāṇagginā daḍḍhesūti – sabbesu dhammesu samūhatesu.
સમૂહતા વાદપથાપિ સબ્બેતિ વાદપથા વુચ્ચન્તિ કિલેસા ચ ખન્ધા ચ અભિસઙ્ખારા ચ. તસ્સ વાદા ચ વાદપથા ચ અધિવચનાનિ ચ અધિવચનપથા ચ નિરુત્તિ ચ નિરુત્તિપથા ચ પઞ્ઞત્તિ ચ પઞ્ઞત્તિપથા ચ ઊહતા સમૂહતા ઉદ્ધતા સમુદ્ધતા ઉપ્પાટિતા સમુપ્પાટિતા પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપ્પસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ – સમૂહતા વાદપથાપિ સબ્બે. તેનાહ ભગવા –
Samūhatāvādapathāpi sabbeti vādapathā vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Tassa vādā ca vādapathā ca adhivacanāni ca adhivacanapathā ca nirutti ca niruttipathā ca paññatti ca paññattipathā ca ūhatā samūhatā uddhatā samuddhatā uppāṭitā samuppāṭitā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – samūhatā vādapathāpi sabbe. Tenāha bhagavā –
‘‘અત્થઙ્ગતસ્સ ન પમાણમત્થિ, [ઉપસીવાતિ ભગવા]
‘‘Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, [upasīvāti bhagavā]
યેન નં વજ્જું તં તસ્સ નત્થિ;
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi;
સબ્બેસુ ધમ્મેસુ સમૂહતેસુ, સમૂહતા વાદપથાપિ સબ્બે’’તિ.
Sabbesu dhammesu samūhatesu, samūhatā vādapathāpi sabbe’’ti.
સહ ગાથાપરિયોસાના યે તે બ્રાહ્મણેન સદ્ધિં…પે॰… પઞ્જલિકો નમસ્સમાનો નિસિન્નો હોતિ – સત્થા મે, ભન્તે ભગવા, સાવકોહમસ્મીતિ.
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ…pe… pañjaliko namassamāno nisinno hoti – satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
ઉપસીવમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો છટ્ઠો.
Upasīvamāṇavapucchāniddeso chaṭṭho.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ૬. ઉપસીવમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના • 6. Upasīvamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā