| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
६. उपसीवमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना
6. Upasīvamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
३८. छट्ठे उपसीवसुत्ते – महन्तमोघन्ति महन्तं ओघं। अनिस्सितोति पुग्गलं वा धम्मं वा अनल्लीनो। नो विसहामीति न सक्कोमि। आरम्मणन्ति निस्सयं। यं निस्सितोति यं धम्मं वा पुग्गलं वा निस्सितो।
38. Chaṭṭhe upasīvasutte – mahantamoghanti mahantaṃ oghaṃ. Anissitoti puggalaṃ vā dhammaṃ vā anallīno. No visahāmīti na sakkomi. Ārammaṇanti nissayaṃ. Yaṃ nissitoti yaṃ dhammaṃ vā puggalaṃ vā nissito.
निद्देसे कामोघन्ति अनागामिमग्गेन कामोघं। अरहत्तमग्गेन भवोघं। सोतापत्तिमग्गेन दिट्ठोघं। अरहत्तमग्गेन अविज्जोघं तरेय्यं। सक्यकुला पब्बजितोति भगवतो उच्चाकुलपरिदीपनवसेन वुत्तं। आलम्बणन्ति अवत्थरित्वा ठानं। निस्सयन्ति अल्लीयनं। उपनिस्सयन्ति अपस्सयनं।
Niddese kāmoghanti anāgāmimaggena kāmoghaṃ. Arahattamaggena bhavoghaṃ. Sotāpattimaggena diṭṭhoghaṃ. Arahattamaggena avijjoghaṃ tareyyaṃ. Sakyakulā pabbajitoti bhagavato uccākulaparidīpanavasena vuttaṃ. Ālambaṇanti avattharitvā ṭhānaṃ. Nissayanti allīyanaṃ. Upanissayanti apassayanaṃ.
३९. इदानि यस्मा ब्राह्मणो आकिञ्चञ्ञायतनलाभी तञ्च सन्तम्पि निस्सयं न जानाति। तेनस्स भगवा तञ्च निस्सयं उत्तरिञ्च निय्यानपथं दस्सेन्तो ‘‘आकिञ्चञ्ञ’’न्ति गाथमाह। तत्थ पेक्खमानोति तं आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं सतो समापज्जित्वा वुट्ठहित्वा च अनिच्चादिवसेन पस्समानो। नत्थीति निस्सायाति तं ‘‘नत्थि किञ्ची’’ति पवत्तं समापत्तिं आरम्मणं कत्वा। तरस्सु ओघन्ति ततो पभुति पवत्ताय विपस्सनाय यथानुरूपं चतुब्बिधम्पि ओघं तरस्सु। कथाहीति कथंकथाहि। तण्हक्खयं नत्तमहाभिपस्साति रत्तिन्दिवं निब्बानं विभूतं कत्वा पस्स। एतेनस्स दिट्ठधम्मसुखविहारं कथेसि।
39. Idāni yasmā brāhmaṇo ākiñcaññāyatanalābhī tañca santampi nissayaṃ na jānāti. Tenassa bhagavā tañca nissayaṃ uttariñca niyyānapathaṃ dassento ‘‘ākiñcañña’’nti gāthamāha. Tattha pekkhamānoti taṃ ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā vuṭṭhahitvā ca aniccādivasena passamāno. Natthīti nissāyāti taṃ ‘‘natthi kiñcī’’ti pavattaṃ samāpattiṃ ārammaṇaṃ katvā. Tarassu oghanti tato pabhuti pavattāya vipassanāya yathānurūpaṃ catubbidhampi oghaṃ tarassu. Kathāhīti kathaṃkathāhi. Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassāti rattindivaṃ nibbānaṃ vibhūtaṃ katvā passa. Etenassa diṭṭhadhammasukhavihāraṃ kathesi.
निद्देसे तञ्ञेव विञ्ञाणं अभावेतीति आकासालम्बणं कत्वा पवत्तमहग्गतविञ्ञाणं अभावेति अभावं गमेति। विभावेतीति विविधा अभावं गमेति। अन्तरधापेतीति अदस्सनं गमेति। नत्थि किञ्चीति पस्सतीति अन्तमसो भङ्गमत्तम्पिस्स नत्थीति पस्सति।
Niddese taññeva viññāṇaṃ abhāvetīti ākāsālambaṇaṃ katvā pavattamahaggataviññāṇaṃ abhāveti abhāvaṃ gameti. Vibhāvetīti vividhā abhāvaṃ gameti. Antaradhāpetīti adassanaṃ gameti. Natthi kiñcīti passatīti antamaso bhaṅgamattampissa natthīti passati.
४०. इदानि ‘‘कामे पहाया’’ति सुत्वा विक्खम्भनवसेन अत्तना पहीने कामे सम्पस्समानो ‘‘सब्बेसू’’ति गाथमाह। तत्थ हित्वा मञ्ञन्ति अञ्ञं ततो हेट्ठा छब्बिधम्पि समापत्तिं हित्वा। सञ्ञाविमोक्खे परमेति सत्तसु सञ्ञाविमोक्खेसु उत्तमे आकिञ्चञ्ञायतने। तिट्ठे नु सो तत्थ अनानुयायीति सो पुग्गलो तत्थ आकिञ्चञ्ञायतनब्रह्मलोके अविगच्छमानो तिट्ठेय्य नूति पुच्छति।
40. Idāni ‘‘kāme pahāyā’’ti sutvā vikkhambhanavasena attanā pahīne kāme sampassamāno ‘‘sabbesū’’ti gāthamāha. Tattha hitvāmaññanti aññaṃ tato heṭṭhā chabbidhampi samāpattiṃ hitvā. Saññāvimokkhe parameti sattasu saññāvimokkhesu uttame ākiñcaññāyatane. Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyīti so puggalo tattha ākiñcaññāyatanabrahmaloke avigacchamāno tiṭṭheyya nūti pucchati.
निद्देसे अविच्चमानोति अवियुज्जमानो। अविगच्छमानोति वियोगं अनापज्जमानो। अनन्तरधायमानोति अन्तरधानं अनापज्जमानो। अपरिहायमानोति अनन्तरा परिहानं अनापज्जमानो।
Niddese aviccamānoti aviyujjamāno. Avigacchamānoti viyogaṃ anāpajjamāno. Anantaradhāyamānoti antaradhānaṃ anāpajjamāno. Aparihāyamānoti anantarā parihānaṃ anāpajjamāno.
४१-२. अथस्स भगवा सट्ठिकप्पसहस्समत्तकंयेव ठानं अनुजानन्तो चतुत्थं गाथमाह। एवं तस्स तत्थ ठानं सुत्वा इदानिस्स सस्सतुच्छेदभावं पुच्छन्तो ‘‘तिट्ठे चे’’ति गाथमाह। तत्थ पूगम्पि वस्सानन्ति अनेकसङ्ख्यम्पि वस्सानं, गणनरासिन्ति अत्थो। ‘‘पूगम्पि वस्सानी’’तिपि पाठो। तत्थ विभत्तिब्यत्तयेन सामिवचनस्स पच्चत्तवचनं कातब्बं, पूगन्ति वा एतस्स बहूनीति अत्थो वत्तब्बो। ‘‘पूगानी’’ति वापि पठन्ति, पुरिमपाठोयेव सब्बसुन्दरो। तत्थेव सो सीति सिया विमुत्तोति सो पुग्गलो तत्थेवाकिञ्चञ्ञायतने नानादुक्खेहि विमुत्तो सीतिभावप्पत्तो भवेय्य, निब्बानप्पत्तो सस्सतो हुत्वा तिट्ठेय्याति अधिप्पायो। चवेथ विञ्ञाणं तथाविधस्साति ‘‘उदाहु तथाविधस्स विञ्ञाणं अनुपादाय परिनिब्बायेय्या’’ति उच्छेदं पुच्छति, ‘‘पटिसन्धिग्गहणत्थं वापि भवेय्या’’ति पटिसन्धिम्पि तस्स पुच्छति।
41-2. Athassa bhagavā saṭṭhikappasahassamattakaṃyeva ṭhānaṃ anujānanto catutthaṃ gāthamāha. Evaṃ tassa tattha ṭhānaṃ sutvā idānissa sassatucchedabhāvaṃ pucchanto ‘‘tiṭṭhe ce’’ti gāthamāha. Tattha pūgampi vassānanti anekasaṅkhyampi vassānaṃ, gaṇanarāsinti attho. ‘‘Pūgampi vassānī’’tipi pāṭho. Tattha vibhattibyattayena sāmivacanassa paccattavacanaṃ kātabbaṃ, pūganti vā etassa bahūnīti attho vattabbo. ‘‘Pūgānī’’ti vāpi paṭhanti, purimapāṭhoyeva sabbasundaro. Tattheva so sīti siyā vimuttoti so puggalo tatthevākiñcaññāyatane nānādukkhehi vimutto sītibhāvappatto bhaveyya, nibbānappatto sassato hutvā tiṭṭheyyāti adhippāyo. Cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassāti ‘‘udāhu tathāvidhassa viññāṇaṃ anupādāya parinibbāyeyyā’’ti ucchedaṃ pucchati, ‘‘paṭisandhiggahaṇatthaṃ vāpi bhaveyyā’’ti paṭisandhimpi tassa pucchati.
तस्स विञ्ञाणं चवेय्याति तस्स आकिञ्चञ्ञायतने उप्पन्नस्स विञ्ञाणं चुतिं पापुणेय्य। उच्छिज्जेय्याति उच्छेदं भवेय्य। विनस्सेय्याति विनासं पापुणेय्य। न भवेय्याति अभावं गमेय्य। उपपन्नस्साति पटिसन्धिवसेन उपपन्नस्स।
Tassa viññāṇaṃ caveyyāti tassa ākiñcaññāyatane uppannassa viññāṇaṃ cutiṃ pāpuṇeyya. Ucchijjeyyāti ucchedaṃ bhaveyya. Vinasseyyāti vināsaṃ pāpuṇeyya. Na bhaveyyāti abhāvaṃ gameyya. Upapannassāti paṭisandhivasena upapannassa.
४३. अथस्स भगवा उच्छेदसस्सतं अनुपगम्म तत्थुपपन्नस्स अरियसावकस्स अनुपादाय परिनिब्बानं दस्सेन्तो ‘‘अच्ची यथा’’ति गाथमाह। तत्थ अत्थं पलेतीति अत्थं गच्छति। न उपेति सङ्खन्ति ‘‘असुकं नाम दिसं गतो’’ति वोहारं न गच्छति। एवं मुनी नामकाया विमुत्तोति एवं तत्थ उप्पन्नो सेक्खमुनि पकतिया पुब्बेव रूपकाया विमुत्तो, तत्थ चतुत्थमग्गं निब्बत्तेत्वा धम्मकायस्स परिञ्ञातत्ता पुन नामकायापि विमुत्तो उभतोभागविमुत्तो खीणासवो हुत्वा अनुपादानिब्बानसङ्खातं अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं ‘‘खत्तियो वा ब्राह्मणो वा’’ति एवमादिकं।
43. Athassa bhagavā ucchedasassataṃ anupagamma tatthupapannassa ariyasāvakassa anupādāya parinibbānaṃ dassento ‘‘accī yathā’’ti gāthamāha. Tattha atthaṃ paletīti atthaṃ gacchati. Na upeti saṅkhanti ‘‘asukaṃ nāma disaṃ gato’’ti vohāraṃ na gacchati. Evaṃ munī nāmakāyā vimuttoti evaṃ tattha uppanno sekkhamuni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto, tattha catutthamaggaṃ nibbattetvā dhammakāyassa pariññātattā puna nāmakāyāpi vimutto ubhatobhāgavimutto khīṇāsavo hutvā anupādānibbānasaṅkhātaṃ atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ ‘‘khattiyo vā brāhmaṇo vā’’ti evamādikaṃ.
निद्देसे खित्ताति चलिता। उक्खित्ताति अतिचलिता। नुन्नाति पप्फोटिया। पणुन्नाति दूरीकता। खम्भिताति पटिक्कमापिता। विक्खम्भिताति न सन्तिके कता।
Niddese khittāti calitā. Ukkhittāti aticalitā. Nunnāti papphoṭiyā. Paṇunnāti dūrīkatā. Khambhitāti paṭikkamāpitā. Vikkhambhitāti na santike katā.
४४. इदानि ‘‘अत्थं पलेती’’ति सुत्वा तस्स योनिसो अत्थमसल्लक्खेन्तो ‘‘अत्थङ्गतो सो’’ति गाथमाह। तस्सत्थो – सो अत्थङ्गतो उदाहु नत्थि, उदाहु वे सस्सतिया सस्सतभावेन अरोगो अविपरिणामधम्मो सोति एवं तं मे मुनी साधु ब्याकरोहि। किंकारणा? तथा हि ते विदितो एस धम्मोति।
44. Idāni ‘‘atthaṃ paletī’’ti sutvā tassa yoniso atthamasallakkhento ‘‘atthaṅgato so’’ti gāthamāha. Tassattho – so atthaṅgato udāhu natthi, udāhu ve sassatiyā sassatabhāvena arogo avipariṇāmadhammo soti evaṃ taṃ me munī sādhu byākarohi. Kiṃkāraṇā? Tathā hi te vidito esa dhammoti.
निद्देसे निरुद्धोति निरोधं पत्तो। उच्छिन्नोति उच्छिन्नसन्तानो। विनट्ठोति विनासं पत्तो।
Niddese niruddhoti nirodhaṃ patto. Ucchinnoti ucchinnasantāno. Vinaṭṭhoti vināsaṃ patto.
४५. अथस्स भगवा तथा अवत्तब्बतं दस्सेन्तो ‘‘अत्थङ्गतस्सा’’ति गाथमाह। तत्थ अत्थङ्गतस्साति अनुपादापरिनिब्बुतस्स। न पमाणमत्थीति रूपादिपमाणं नत्थि। येन नं वज्जुन्ति येन रागादिना नं वदेय्युं। सब्बेसु धम्मेसूति सब्बेसु खन्धादिधम्मेसु।
45. Athassa bhagavā tathā avattabbataṃ dassento ‘‘atthaṅgatassā’’ti gāthamāha. Tattha atthaṅgatassāti anupādāparinibbutassa. Na pamāṇamatthīti rūpādipamāṇaṃ natthi. Yena naṃ vajjunti yena rāgādinā naṃ vadeyyuṃ. Sabbesu dhammesūti sabbesu khandhādidhammesu.
निद्देसे अधिवचनानि चाति सिरिवड्ढको धनवड्ढकोतिआदयो हि वचनमत्तंयेव अधिकारं कत्वा पवत्ता अधिवचना नाम। अधिवचनानं पथा अधिवचनपथा नाम। ‘‘अभिसङ्खरोन्तीति खो, भिक्खवे, तस्मा सङ्खारा’’ति (सं॰ नि॰ ३.७९) एवं निद्धारित्वा सहेतुकं कत्वा वुच्चमाना अभिलापा निरुत्ति नाम। निरुत्तीनं पथा निरुत्तिपथा नाम। ‘‘तक्को वितक्को सङ्कप्पो’’ति (ध॰ स॰ ७) एवं तेन तेन पकारेन पञ्ञापनतो पञ्ञत्ति नाम। पञ्ञत्तीनं पथा पञ्ञत्तिपथा (ध॰ स॰ अट्ठ॰ १०१-१०८) नाम। सेसं सब्बत्थ पाकटमेव।
Niddese adhivacanāni cāti sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhakotiādayo hi vacanamattaṃyeva adhikāraṃ katvā pavattā adhivacanā nāma. Adhivacanānaṃ pathā adhivacanapathā nāma. ‘‘Abhisaṅkharontīti kho, bhikkhave, tasmā saṅkhārā’’ti (saṃ. ni. 3.79) evaṃ niddhāritvā sahetukaṃ katvā vuccamānā abhilāpā nirutti nāma. Niruttīnaṃ pathā niruttipathā nāma. ‘‘Takko vitakko saṅkappo’’ti (dha. sa. 7) evaṃ tena tena pakārena paññāpanato paññatti nāma. Paññattīnaṃ pathā paññattipathā (dha. sa. aṭṭha. 101-108) nāma. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
एवं भगवा इदम्पि सुत्तं अरहत्तनिकूटेनेव देसेसि, देसनापरियोसाने च वुत्तसदिसोव धम्माभिसमयो अहोसीति।
Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ca vuttasadisova dhammābhisamayo ahosīti.
सद्धम्मप्पज्जोतिकाय चूळनिद्देस-अट्ठकथाय
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
उपसीवमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Upasīvamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi
६. उपसीवमाणवपुच्छा • 6. Upasīvamāṇavapucchā
६. उपसीवमाणवपुच्छानिद्देसो • 6. Upasīvamāṇavapucchāniddeso
