Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
૪૪. ઉપોસથનિદ્દેસવણ્ણના
44. Uposathaniddesavaṇṇanā
૪૧૦. દુવે ઉપોસથાતિ સુલભપ્પવત્તિવસેન વુત્તં. તયો પન દિવસવસેનેવ ઉપોસથા ચાતુદ્દસિકો પન્નરસિકો સામગ્ગિકોતિ. તત્થ હેમન્તગિમ્હવસ્સાનાનં તિણ્ણં ઉતૂનં તતિયસત્તમપક્ખેસુ દ્વે દ્વે કત્વા છ ચાતુદ્દસિકા, સેસા પન્નરસિકાતિ એવં એકસંવચ્છરે ચતુવીસતિઉપોસથા. ઇદં તાવ લોકસ્સ પકતિચારિત્તં. ‘‘આગન્તુકેહિ આવાસિકાનં અનુવત્તિતબ્બ’’ન્તિઆદિવચનતો (મહાવ॰ ૧૭૮) પન તથારૂપપચ્ચયે સતિ અઞ્ઞસ્મિમ્પિ ચાતુદ્દસે ઉપોસથં કાતું વટ્ટતિ.
410.Duve uposathāti sulabhappavattivasena vuttaṃ. Tayo pana divasavaseneva uposathā cātuddasiko pannarasiko sāmaggikoti. Tattha hemantagimhavassānānaṃ tiṇṇaṃ utūnaṃ tatiyasattamapakkhesu dve dve katvā cha cātuddasikā, sesā pannarasikāti evaṃ ekasaṃvacchare catuvīsatiuposathā. Idaṃ tāva lokassa pakaticārittaṃ. ‘‘Āgantukehi āvāsikānaṃ anuvattitabba’’ntiādivacanato (mahāva. 178) pana tathārūpapaccaye sati aññasmimpi cātuddase uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati.
૪૧૧. સુત્તુદ્દેસો સઙ્ઘસ્સેવાતિ યોજના. અધિટ્ઠાનઞ્ચ તં ઉપોસથો ચાતિ કમ્મધારયો. સેસાનન્તિ દ્વિન્નં તિણ્ણં વા. ‘‘દુવે’’તિઆદિના ચ ચાતુદ્દસો પન્નરસો સામગ્ગીતિ દિવસવસેન, સુત્તુદ્દેસો અધિટ્ઠાનં પારિસુદ્ધીતિ કરણપ્પકારેન, સઙ્ઘુપોસથો ગણુપોસથો પુગ્ગલુપોસથોતિ પુગ્ગલવસેન ચાતિ નવ ઉપોસથા દીપિતા હોન્તિ.
411. Suttuddeso saṅghassevāti yojanā. Adhiṭṭhānañca taṃ uposatho cāti kammadhārayo. Sesānanti dvinnaṃ tiṇṇaṃ vā. ‘‘Duve’’tiādinā ca cātuddaso pannaraso sāmaggīti divasavasena, suttuddeso adhiṭṭhānaṃ pārisuddhīti karaṇappakārena, saṅghuposatho gaṇuposatho puggaluposathoti puggalavasena cāti nava uposathā dīpitā honti.
૪૧૨. પુબ્બકિચ્ચેતિ –
412.Pubbakicceti –
‘‘છન્દપારિસુદ્ધિઉતુક્ખાનં, ભિક્ખુગણના ચ ઓવાદો;
‘‘Chandapārisuddhiutukkhānaṃ, bhikkhugaṇanā ca ovādo;
ઉપોસથસ્સ એતાનિ, પુબ્બકિચ્ચન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૬૮) –
Uposathassa etāni, pubbakiccanti vuccatī’’ti. (mahāva. aṭṭha. 168) –
એવં અટ્ઠકથાચરિયેહિ વુત્તે પુબ્બકરણાનન્તરં કત્તબ્બે પુબ્બકિચ્ચે.
Evaṃ aṭṭhakathācariyehi vutte pubbakaraṇānantaraṃ kattabbe pubbakicce.
પુબ્બકરણેતિ –
Pubbakaraṇeti –
‘‘સમ્મજ્જની પદીપો ચ, ઉદકં આસનેન ચ;
‘‘Sammajjanī padīpo ca, udakaṃ āsanena ca;
ઉપોસથસ્સ એતાનિ, પુબ્બકરણન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૬૮) –
Uposathassa etāni, pubbakaraṇanti vuccatī’’ti. (mahāva. aṭṭha. 168) –
એવં અટ્ઠકથાચરિયેહેવ વુત્તે સબ્બપઠમં કત્તબ્બે પુબ્બકરણે. પત્તકલ્લેતિ ઉપોસથાદીનં ચતુન્નં અઙ્ગાનં સમ્ભવેન પત્તો કાલો ઇમસ્સાતિ પત્તકાલં, પત્તકાલમેવ પત્તકલ્લં. કિં તં? ઉપોસથાદિકમ્મં. તં પન ચતૂહિ અઙ્ગેહિ સઙ્ગહિતં. યથાહુ અટ્ઠકથાચરિયા –
Evaṃ aṭṭhakathācariyeheva vutte sabbapaṭhamaṃ kattabbe pubbakaraṇe. Pattakalleti uposathādīnaṃ catunnaṃ aṅgānaṃ sambhavena patto kālo imassāti pattakālaṃ, pattakālameva pattakallaṃ. Kiṃ taṃ? Uposathādikammaṃ. Taṃ pana catūhi aṅgehi saṅgahitaṃ. Yathāhu aṭṭhakathācariyā –
‘‘ઉપોસથો યાવતિકા ચ ભિક્ખૂ કમ્મપ્પત્તા,
‘‘Uposatho yāvatikā ca bhikkhū kammappattā,
સભાગાપત્તિયો ચ ન વિજ્જન્તિ;
Sabhāgāpattiyo ca na vijjanti;
વજ્જનીયા ચ પુગ્ગલા તસ્મિં ન હોન્તિ,
Vajjanīyā ca puggalā tasmiṃ na honti,
પત્તકલ્લન્તિ વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૬૮);
Pattakallanti vuccatī’’ti. (mahāva. aṭṭha. 168);
સમાનિતેતિ સમ્મા આનીતે પવત્તિતેતિ અત્થો. સોતિ સુત્તુદ્દેસો. પઞ્ચધાતિ નિદાનુદ્દેસો પારાજિકુદ્દેસો સઙ્ઘાદિસેસુદ્દેસો અનિયતુદ્દેસો વિત્થારુદ્દેસોતિ એવં પઞ્ચધા.
Samāniteti sammā ānīte pavattiteti attho. Soti suttuddeso. Pañcadhāti nidānuddeso pārājikuddeso saṅghādisesuddeso aniyatuddeso vitthāruddesoti evaṃ pañcadhā.
૪૧૩. વિનાન્તરાયન્તિ રાજન્તરાયો ચોરન્તરાયો અગ્યન્તરાયો ઉદકન્તરાયો મનુસ્સન્તરાયો અમનુસ્સન્તરાયો વાળન્તરાયો સરીસપન્તરાયો જીવિતન્તરાયો બ્રહ્મચરિયન્તરાયોતિ (મહાવ॰ ૧૫૦) વુત્તેસુ દસસુ યં કિઞ્ચિ અન્તરાયં વિના. સઙ્ખેપેનાતિ વિના વિત્થારં. ‘‘એત્થ દ્વીસુ તીસુ વા ઉદ્દેસેસુ વિસદેસુ થેરોવ ઇસ્સરો’’તિ વુત્તત્તા અવત્તન્તેપિ વટ્ટતીતિ યોજના. એત્થાતિ પઞ્ચસુ ઉદ્દેસેસુ. અવત્તન્તેતિ થેરસ્સ વિત્થારેન અવત્તમાને અપ્પગુણે. વટ્ટતીતિ સંખિત્તેન ઉદ્દિસિતુમ્પિ વટ્ટતિ. ઇમિનાવ યસ્સ કસ્સચિ ઉદ્દેસકસ્સ અવત્તન્તેપિ વટ્ટતીતિ વિઞ્ઞાયતિ. દ્વીસુ વત્તમાનેસુ ઇસ્સરત્તે અધિકે વત્તબ્બમેવ નત્થીતિ દસ્સનત્થં ‘‘તીસૂ’’તિ વુત્તં. ‘‘થેરોવ ઇસ્સરો’’તિઆદિના ઇદં પરિદીપેતિ – દ્વે અખણ્ડા સુવિસદા વાચુગ્ગતા, થેરાધેય્યં પાતિમોક્ખં, સચે પન એત્તકમ્પિ વિસદં કાતું ન સક્કોતિ, બ્યત્તસ્સ ભિક્ખુનો આયત્તં હોતિ, તસ્મા સયં ઉદ્દિસિતબ્બં, અઞ્ઞા વા અજ્ઝેસિતબ્બોતિ.
413.Vināntarāyanti rājantarāyo corantarāyo agyantarāyo udakantarāyo manussantarāyo amanussantarāyo vāḷantarāyo sarīsapantarāyo jīvitantarāyo brahmacariyantarāyoti (mahāva. 150) vuttesu dasasu yaṃ kiñci antarāyaṃ vinā. Saṅkhepenāti vinā vitthāraṃ. ‘‘Ettha dvīsu tīsu vā uddesesu visadesu therova issaro’’ti vuttattā avattantepi vaṭṭatīti yojanā. Etthāti pañcasu uddesesu. Avattanteti therassa vitthārena avattamāne appaguṇe. Vaṭṭatīti saṃkhittena uddisitumpi vaṭṭati. Imināva yassa kassaci uddesakassa avattantepi vaṭṭatīti viññāyati. Dvīsu vattamānesu issaratte adhike vattabbameva natthīti dassanatthaṃ ‘‘tīsū’’ti vuttaṃ. ‘‘Therova issaro’’tiādinā idaṃ paridīpeti – dve akhaṇḍā suvisadā vācuggatā, therādheyyaṃ pātimokkhaṃ, sace pana ettakampi visadaṃ kātuṃ na sakkoti, byattassa bhikkhuno āyattaṃ hoti, tasmā sayaṃ uddisitabbaṃ, aññā vā ajjhesitabboti.
૪૧૪. ઉદ્દિસન્તે સમા વા અથ થોકિકા વા યદિ આગચ્છેય્યુન્તિ સમ્બન્ધનીયં. ઉદ્દિસન્તે આવાસિકેહિ પાતિમોક્ખે ઉદ્દિસ્સમાને. સમા વા થોકિકા વાતિ આવાસિકેહિ સમા વા થોકિકા વા આગન્તુકા ભિક્ખૂ. અવસેસકં સોતબ્બન્તિ ઇમિના એત્તાવતાપિ ઉપોસથો કતોયેવ નામાતિ દીપેતિ.
414. Uddisante samā vā atha thokikā vā yadi āgaccheyyunti sambandhanīyaṃ. Uddisante āvāsikehi pātimokkhe uddissamāne. Samā vā thokikā vāti āvāsikehi samā vā thokikā vā āgantukā bhikkhū. Avasesakaṃ sotabbanti iminā ettāvatāpi uposatho katoyeva nāmāti dīpeti.
૪૧૫. ઉદ્દિટ્ઠમત્તેતિ ઉદ્દિટ્ઠંયેવ ઉદ્દિટ્ઠમત્તં. મત્ત-સદ્દો અવધારણે. સકલાય એકચ્ચાય વા ઉટ્ઠિતાય સમા વા થોકિકા વા યદિ આગચ્છેય્યુન્તિ યોજના. સકલાયાતિ સબ્બાય પરિસાય. એસં સન્તિકે પારિસુદ્ધિં કરેય્યુન્તિ એસં આવાસિકાનં સમીપે તે આગન્તુકા ભિક્ખૂ પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરેય્યુન્તિ અત્થો. અથ બહુકા ચે, સબ્બવિકપ્પેસુ પુબ્બકિચ્ચં કત્વાતિ યોજનીયં. વિકપ્પીયન્તિ પરિકપ્પીયન્તીતિ વિકપ્પા, અવસેસસવનપારિસુદ્ધિઉપોસથવિધાના સબ્બે ચ તે વિકપ્પા ચેતિ સબ્બવિકપ્પા. તેસુ. પુનુદ્દિસેતિ પુન પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસેય્ય.
415.Uddiṭṭhamatteti uddiṭṭhaṃyeva uddiṭṭhamattaṃ. Matta-saddo avadhāraṇe. Sakalāya ekaccāya vā uṭṭhitāya samā vā thokikā vā yadi āgaccheyyunti yojanā. Sakalāyāti sabbāya parisāya. Esaṃ santike pārisuddhiṃ kareyyunti esaṃ āvāsikānaṃ samīpe te āgantukā bhikkhū pārisuddhiuposathaṃ kareyyunti attho. Atha bahukā ce, sabbavikappesu pubbakiccaṃ katvāti yojanīyaṃ. Vikappīyanti parikappīyantīti vikappā, avasesasavanapārisuddhiuposathavidhānā sabbe ca te vikappā ceti sabbavikappā. Tesu. Punuddiseti puna pātimokkhaṃ uddiseyya.
૪૧૬. ઇતરાનન્તિ આગન્તુકાનં. ઇતરોતિ ચાતુદ્દસો. એત્થ પન યેસં પન્નરસો, તે અતીતં ઉપોસથં ચાતુદ્દસિકં અકંસૂતિ વેદિતબ્બા. અયમેત્થાધિપ્પાયો – તાદિસે પચ્ચયે સતિ ચાતુદ્દસિકસ્સ કતત્તા તેસં યથાવુત્તતતિયસત્તમપક્ખસઙ્ખાતચાતુદ્દસિકે સમ્પત્તે તેરસીચાતુદ્દસીકત્તબ્બત્તા અનુપોસથત્તા પન તત્થ ઉપોસથો ન કતોતિ ચાતુદ્દસોયેવ પન્નરસો જાતો. સમાનેતરેતિ સમા ઊના ઇતરેતિ પદચ્છેદો. ઇતરેતિ આગન્તુકા. પુરિમાનં અનુવત્તન્તૂતિ આવાસિકેહિ ‘‘અજ્જુપોસથો પન્નરસો’’તિ પુબ્બકિચ્ચે કયિરમાને પુરિમાનં આવાસિકાનં અનુવત્તન્તૂતિ અત્થો. સચેધિકાતિ યદિ આગન્તુકા બહુકા હોન્તિ. પુરિમાતિ આવાસિકા. તેસં અનુવત્તન્તૂતિ તેસં આગન્તુકાનં ‘‘અજ્જુપોસથો ચાતુદ્દસો’’તિ પુબ્બકિચ્ચે કયિરમાને અનુવત્તન્તુ. સેસેપીતિ આગન્તુકાનં પન્નરસવારેપિ. અયં નયોતિ ‘‘આગન્તુકાનં પન્નરસો ઇતરાનં સચેતરો’’તિઆદિકો અયમેવ નયો. એત્થ પન યેસં પન્નરસો, તે તિરોરટ્ઠતો વા આગતા અતીતં વા ઉપોસથં ચાતુદ્દસિકં અકંસૂતિ વેદિતબ્બો.
416.Itarānanti āgantukānaṃ. Itaroti cātuddaso. Ettha pana yesaṃ pannaraso, te atītaṃ uposathaṃ cātuddasikaṃ akaṃsūti veditabbā. Ayametthādhippāyo – tādise paccaye sati cātuddasikassa katattā tesaṃ yathāvuttatatiyasattamapakkhasaṅkhātacātuddasike sampatte terasīcātuddasīkattabbattā anuposathattā pana tattha uposatho na katoti cātuddasoyeva pannaraso jāto. Samānetareti samā ūnā itareti padacchedo. Itareti āgantukā. Purimānaṃ anuvattantūti āvāsikehi ‘‘ajjuposatho pannaraso’’ti pubbakicce kayiramāne purimānaṃ āvāsikānaṃ anuvattantūti attho. Sacedhikāti yadi āgantukā bahukā honti. Purimāti āvāsikā. Tesaṃ anuvattantūti tesaṃ āgantukānaṃ ‘‘ajjuposatho cātuddaso’’ti pubbakicce kayiramāne anuvattantu. Sesepīti āgantukānaṃ pannarasavārepi. Ayaṃ nayoti ‘‘āgantukānaṃ pannaraso itarānaṃ sacetaro’’tiādiko ayameva nayo. Ettha pana yesaṃ pannaraso, te tiroraṭṭhato vā āgatā atītaṃ vā uposathaṃ cātuddasikaṃ akaṃsūti veditabbo.
૪૧૭. અતીતુપોસથસ્સ ચાતુદ્દસિયં કતત્તા ચાતુદ્દસિયં પન્નરસુપોસથો કતોતિ પન્નરસી આવાસિકાનં પાટિપદો જાતોતિ આહ ‘‘આવાસિકાનં પાટિપદો’’તિ. ઇતરાનન્તિ આગન્તુકાનં. ઉપોસથોતિ પન્નરસો ઉપોસથો. સમથોકાનન્તિ અત્તના સમાનં વા થોકાનં વા આગન્તુકાનં. મૂલટ્ઠાતિ આવાસિકા. કામતો દેન્તૂતિ અત્તનો ઇચ્છાય દેન્તુ.
417. Atītuposathassa cātuddasiyaṃ katattā cātuddasiyaṃ pannarasuposatho katoti pannarasī āvāsikānaṃ pāṭipado jātoti āha ‘‘āvāsikānaṃ pāṭipado’’ti. Itarānanti āgantukānaṃ. Uposathoti pannaraso uposatho. Samathokānanti attanā samānaṃ vā thokānaṃ vā āgantukānaṃ. Mūlaṭṭhāti āvāsikā. Kāmato dentūti attano icchāya dentu.
૪૧૮. નો ચે દેન્તીતિ યદિ આવાસિકા કાયસામગ્ગિં ન દેન્તિ, તેસં પન આવાસિકાનં હિય્યો ઉપોસથસ્સ કતત્તા અજ્જ ઉપોસથકરણં નત્થિ. બહૂસુ અનિચ્છાય કાયસામગ્ગિં દદેય્યાતિ યોજના. બહૂસૂતિ આગન્તુકેસુ બહુકેસુ. બહિ વા વજેતિ આવાસિકભિક્ખુપરિસા નિસ્સીમં વા વજેય્યાતિ અત્થો.
418.No ce dentīti yadi āvāsikā kāyasāmaggiṃ na denti, tesaṃ pana āvāsikānaṃ hiyyo uposathassa katattā ajja uposathakaraṇaṃ natthi. Bahūsu anicchāya kāyasāmaggiṃ dadeyyāti yojanā. Bahūsūti āgantukesu bahukesu. Bahi vā vajeti āvāsikabhikkhuparisā nissīmaṃ vā vajeyyāti attho.
૪૧૯. સાવેય્ય સુત્તન્તિ પાતિમોક્ખસઙ્ખાતં સુત્તં વાયમિત્વા સાવેય્ય.
419.Sāveyya suttanti pātimokkhasaṅkhātaṃ suttaṃ vāyamitvā sāveyya.
૪૨૦. સમ્મજ્જિતું …પે॰… ઉદકાસનં પઞ્ઞપેતુઞ્ચ મહાથેરેન પેસિતો કલ્લો ન કરેય્ય તથાતિ સમ્બન્ધો. કલ્લોતિ અગિલાનો. તથાતિ દુક્કટં અતિદિસતિ. આસનેસુ અસતિ અન્તમસો સાખાભઙ્ગમ્પિ કપ્પિયં કારાપેત્વા પઞ્ઞપેતબ્બં. તેલે અસતિ કપલ્લે અગ્ગિપિ જાલેતબ્બો.
420. Sammajjituṃ …pe… udakāsanaṃ paññapetuñca mahātherena pesito kallo na kareyya tathāti sambandho. Kalloti agilāno. Tathāti dukkaṭaṃ atidisati. Āsanesu asati antamaso sākhābhaṅgampi kappiyaṃ kārāpetvā paññapetabbaṃ. Tele asati kapalle aggipi jāletabbo.
૪૨૧-૩. પટ્ઠપેત્વા દકાસનન્તિ પરિભોજનીયપાનીયોદકઞ્ચ આસનઞ્ચ સન્નિહિતં કત્વા. ગણઞત્તિન્તિ ઇદાનિ વક્ખમાનં ગણેન ઠપેતબ્બં ઞત્તિં. તેતિ અઞ્ઞે દુવે ભિક્ખૂ. સમત્તપુબ્બારમ્ભેનાતિ સમત્તો નિટ્ઠિતો પુબ્બેસુ ઉત્તરાસઙ્ગએકંસકરણાદીસુ આરમ્ભો યસ્સાતિ તિપદબહુબ્બીહિ. નવેન તે એવમીરિયાતિ સમ્બન્ધો. તેતિ ઇતરે દ્વે.
421-3.Paṭṭhapetvā dakāsananti paribhojanīyapānīyodakañca āsanañca sannihitaṃ katvā. Gaṇañattinti idāni vakkhamānaṃ gaṇena ṭhapetabbaṃ ñattiṃ. Teti aññe duve bhikkhū. Samattapubbārambhenāti samatto niṭṭhito pubbesu uttarāsaṅgaekaṃsakaraṇādīsu ārambho yassāti tipadabahubbīhi. Navena te evamīriyāti sambandho. Teti itare dve.
૪૨૪. કત્તબ્બં કત્વા પુબ્બકિચ્ચાદિકં સમ્પાદેત્વા નવો એવં ઈરિયોતિ યોજના.
424.Kattabbaṃ katvā pubbakiccādikaṃ sampādetvā navo evaṃ īriyoti yojanā.
૪૨૭. યત્થાતિ યસ્મિં વિહારે એકેકસ્સ પારિસુદ્ધિં હરિત્વાનાતિ સમ્બન્ધો. એકેકસ્સાતિ એત્થ વિચ્છાયં દ્વિત્તં. કિરિયાય ગુણેન દબ્બેન વા ભિન્ને અત્થે બ્યાપિતું ઇચ્છા વિચ્છા. એત્થ પન છન્દપારિસુદ્ધિહરણસઙ્ખાતાય કિરિયાય ચતૂસુ ચ તીસુ ચ દ્વીસુ ચ ભિન્નમેકેકં બ્યાપિતું સમ્બન્ધિતું ઇચ્છાતિ વિચ્છા. ઇતરીતરેતિ એત્થાપિ કરણકિરિયાવસેન વેદિતબ્બં. તયો દ્વે એકો વા તં તં સઙ્ઘુપોસથં ગણુપોસથં પુગ્ગલુપોસથં વાતિ વુત્તં હોતિ. અયમેત્થાધિપ્પાયો – ચતૂસુ એકસ્સ આહરિત્વા તયો પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, તીસુ વા એકસ્સ આહરિત્વા દ્વે સઙ્ઘુપોસથં કરોન્તિ, અધમ્મેન વગ્ગં ઉપોસથકમ્મં. અથ પન એકસ્સ આહરિત્વા તયો સઙ્ઘુપોસથં કરોન્તિ, એકસ્સ આહરિત્વા દ્વે પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, અધમ્મેન વગ્ગં નામ હોતિ. યદિ પન ચત્તારોપિ સન્નિપતિત્વા પારિસુદ્ધિઉપોસથં કરોન્તિ, તયો વા દ્વે વા સઙ્ઘુપોસથં કરોન્તિ, અધમ્મેન સમગ્ગં નામ હોતીતિ. તબ્બિપરિયાયેન ધમ્મેન સમગ્ગં વેદિતબ્બં.
427.Yatthāti yasmiṃ vihāre ekekassa pārisuddhiṃ haritvānāti sambandho. Ekekassāti ettha vicchāyaṃ dvittaṃ. Kiriyāya guṇena dabbena vā bhinne atthe byāpituṃ icchā vicchā. Ettha pana chandapārisuddhiharaṇasaṅkhātāya kiriyāya catūsu ca tīsu ca dvīsu ca bhinnamekekaṃ byāpituṃ sambandhituṃ icchāti vicchā. Itarītareti etthāpi karaṇakiriyāvasena veditabbaṃ. Tayo dve eko vā taṃ taṃ saṅghuposathaṃ gaṇuposathaṃ puggaluposathaṃ vāti vuttaṃ hoti. Ayametthādhippāyo – catūsu ekassa āharitvā tayo pārisuddhiuposathaṃ karonti, tīsu vā ekassa āharitvā dve saṅghuposathaṃ karonti, adhammena vaggaṃ uposathakammaṃ. Atha pana ekassa āharitvā tayo saṅghuposathaṃ karonti, ekassa āharitvā dve pārisuddhiuposathaṃ karonti, adhammena vaggaṃ nāma hoti. Yadi pana cattāropi sannipatitvā pārisuddhiuposathaṃ karonti, tayo vā dve vā saṅghuposathaṃ karonti, adhammena samaggaṃ nāma hotīti. Tabbipariyāyena dhammena samaggaṃ veditabbaṃ.
૪૨૮. વગ્ગે સમગ્ગે વા ‘‘વગ્ગો’’તિ સઞ્ઞિનો વિમતિસ્સ વા કરોતો દુક્કટન્તિ સમ્બન્ધો. વગ્ગેતિ વગ્ગસઙ્ઘે. વિમતિસ્સાતિ ‘‘વગ્ગો નુ ખો, સમગ્ગો’’તિ એવં વેમતિકસ્સ. ઇમિનાવ કુક્કુચ્ચપકતવારોપિ ઉપલક્ખિતો. કરોતોતિ ઉપોસથં કરોન્તસ્સ. ભેદાધિપ્પાયેન કરોતોતિ યોજના. એત્થ પન પાપસ્સ બલવતાય થુલ્લચ્ચયં વુત્તં. સઞ્ઞિનોતિ સઞ્ઞાસીસેન ચિત્તં વુત્તં, ચિત્તવતોતિ અત્થો.
428. Vagge samagge vā ‘‘vaggo’’ti saññino vimatissa vā karoto dukkaṭanti sambandho. Vaggeti vaggasaṅghe. Vimatissāti ‘‘vaggo nu kho, samaggo’’ti evaṃ vematikassa. Imināva kukkuccapakatavāropi upalakkhito. Karototi uposathaṃ karontassa. Bhedādhippāyena karototi yojanā. Ettha pana pāpassa balavatāya thullaccayaṃ vuttaṃ. Saññinoti saññāsīsena cittaṃ vuttaṃ, cittavatoti attho.
૪૨૯-૩૦. ‘‘ઉક્ખિત્તસ્સા’’તિઆદિના વજ્જનીયપુગ્ગલે દસ્સેતિ. ઉક્ખિત્તસ્સાતિ કત્તુઅત્થે સામિવચનં. નિસિન્નસદ્દસ્સ કમ્મસાધનત્તા ઉક્ખિત્તાદીહિ કત્તૂહિ ભવિતબ્બન્તિ. ‘‘સેસાન’’ન્તિ વિસેસનસ્સ ભિક્ખૂનં બ્યભિચારેન સાત્થકતા. અભબ્બસ્સ પણ્ડકાદિએકાદસવિધસ્સ અભબ્બસ્સ. નિસિન્નપરિસાયઞ્ચ પાતિમોક્ખં ન ઉદ્દિસેતિ સમ્બન્ધો. સભાગાપત્તિકો તથા ન ઉદ્દિસેતિ યોજેતબ્બં. વિકાલભોજનાદિવત્થુતો સમાનો ભાગો કોટ્ઠાસો એતિસ્સાતિ સભાગા, સા આપત્તિ અસ્સાતિ બહુબ્બીહિ.
429-30.‘‘Ukkhittassā’’tiādinā vajjanīyapuggale dasseti. Ukkhittassāti kattuatthe sāmivacanaṃ. Nisinnasaddassa kammasādhanattā ukkhittādīhi kattūhi bhavitabbanti. ‘‘Sesāna’’nti visesanassa bhikkhūnaṃ byabhicārena sātthakatā. Abhabbassa paṇḍakādiekādasavidhassa abhabbassa. Nisinnaparisāyañca pātimokkhaṃ na uddiseti sambandho. Sabhāgāpattiko tathā na uddiseti yojetabbaṃ. Vikālabhojanādivatthuto samāno bhāgo koṭṭhāso etissāti sabhāgā, sā āpatti assāti bahubbīhi.
છન્દેન પરિવુત્થેનાતિ એત્થ ચતુબ્બિધં પારિવાસિયં પરિસપારિવાસિયં રત્તિપારિવાસિયં છન્દપારિવાસિયં અજ્ઝાસયપારિવાસિયન્તિ. તત્થ ભિક્ખૂ કેનચિદેવ કરણીયેન સન્નિપતિતા હોન્તિ, અથ મેઘુટ્ઠાનાદિના કેનચિદેવ કરણીયેન અનોકાસો, અથ ‘‘અઞ્ઞત્થ ગચ્છામા’’તિ છન્દં અવિસ્સજ્જિત્વાવ ઉટ્ઠહન્તિ, ઇદં પરિસપારિવાસિયં નામ કિઞ્ચાપિ પરિસપારિવાસિયં, છન્દસ્સ પન અવિસ્સટ્ઠત્તા કમ્મં કાતું વટ્ટતિ.
Chandena parivutthenāti ettha catubbidhaṃ pārivāsiyaṃ parisapārivāsiyaṃ rattipārivāsiyaṃ chandapārivāsiyaṃ ajjhāsayapārivāsiyanti. Tattha bhikkhū kenacideva karaṇīyena sannipatitā honti, atha meghuṭṭhānādinā kenacideva karaṇīyena anokāso, atha ‘‘aññattha gacchāmā’’ti chandaṃ avissajjitvāva uṭṭhahanti, idaṃ parisapārivāsiyaṃ nāma kiñcāpi parisapārivāsiyaṃ, chandassa pana avissaṭṭhattā kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
‘‘યાવ પન સબ્બે સન્નિપતન્તિ, તાવ ધમ્મં સુણિસ્સામા’’તિ એકં અજ્ઝેસન્તિ, તસ્મિં ધમ્મકથં કથેન્તેયેવ અરુણો ઉગ્ગચ્છતિ, સચે ચાતુદ્દસિકં કાતું નિસિન્ના, પન્નરસોતિ કાતું વટ્ટતિ, સચે પન્નરસિકં કાતું નિસિન્ના, પાટિપદે અનુપોસથે ઉપોસથં કાતું ન વટ્ટતિ, અઞ્ઞં પન સઙ્ઘકિચ્ચં કાતું વટ્ટતિ, ઇદં રત્તિપારિવાસિયં નામ.
‘‘Yāva pana sabbe sannipatanti, tāva dhammaṃ suṇissāmā’’ti ekaṃ ajjhesanti, tasmiṃ dhammakathaṃ kathenteyeva aruṇo uggacchati, sace cātuddasikaṃ kātuṃ nisinnā, pannarasoti kātuṃ vaṭṭati, sace pannarasikaṃ kātuṃ nisinnā, pāṭipade anuposathe uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati, aññaṃ pana saṅghakiccaṃ kātuṃ vaṭṭati, idaṃ rattipārivāsiyaṃ nāma.
એવં પન નિસિન્ને કોચિ નક્ખત્તપાઠકો ભિક્ખુ ‘‘અજ્જ નક્ખત્તં દારુણં, ઇમં કમ્મં મા કરોથા’’તિ વદતિ, તે તસ્સ વચનેન છન્દં વિસ્સજ્જેત્વા તત્થેવ નિસિન્ના હોન્તિ, અથઞ્ઞો આગન્ત્વા ‘‘નક્ખત્તં પટિમાનેન્તં, અત્થો બાલં ઉપચ્ચગા’’તિ (જા॰ ૧.૧.૪૯) વત્વા ‘‘કિં નક્ખત્તેન, કરોથા’’તિ વદતિ, ઇદં છન્દપારિવાસિયઞ્ચેવ અજ્ઝાસયપારિવાસિયઞ્ચ. એકસ્મિં પારિવાસિયે પુન છન્દપારિસુદ્ધિં આનેત્વા કમ્મં કાતું વટ્ટતિ.
Evaṃ pana nisinne koci nakkhattapāṭhako bhikkhu ‘‘ajja nakkhattaṃ dāruṇaṃ, imaṃ kammaṃ mā karothā’’ti vadati, te tassa vacanena chandaṃ vissajjetvā tattheva nisinnā honti, athañño āgantvā ‘‘nakkhattaṃ paṭimānentaṃ, attho bālaṃ upaccagā’’ti (jā. 1.1.49) vatvā ‘‘kiṃ nakkhattena, karothā’’ti vadati, idaṃ chandapārivāsiyañceva ajjhāsayapārivāsiyañca. Ekasmiṃ pārivāsiye puna chandapārisuddhiṃ ānetvā kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
૪૩૧. આપન્નઞ્ચ વેમતિકઞ્ચ અદેસયિત્વા વા નાવિકત્વા વા ઉપોસથં કાતું ન ચ કપ્પતીતિ સમ્બન્ધો. નાવિકત્વાતિ ગરુકાપત્તિં અનાવિકત્વા. ન ચાતિ નેવ.
431. Āpannañca vematikañca adesayitvā vā nāvikatvā vā uposathaṃ kātuṃ na ca kappatīti sambandho. Nāvikatvāti garukāpattiṃ anāvikatvā. Na cāti neva.
૪૩૨. અટ્ઠિતોપોસથાતિ અટ્ઠિતો અવિસ્સટ્ઠો ઉપોસથો યસ્મિન્તિ બહુબ્બીહિ. તદહૂતિ તસ્મિં ઉપોસથદિવસે. અન્તરાયં વા સઙ્ઘં વા વિના અધિટ્ઠાતું સીમમેવ વા ન વજેતિ યોજના. અધિટ્ઠાતુન્તિ ઇમિના ગણુપોસથમ્પિ ઉપલક્ખેતિ. સીમન્તિ ઇમિના નદિમ્પિ.
432.Aṭṭhitoposathāti aṭṭhito avissaṭṭho uposatho yasminti bahubbīhi. Tadahūti tasmiṃ uposathadivase. Antarāyaṃ vā saṅghaṃ vā vinā adhiṭṭhātuṃ sīmameva vā na vajeti yojanā. Adhiṭṭhātunti iminā gaṇuposathampi upalakkheti. Sīmanti iminā nadimpi.
ઉપોસથનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Uposathaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.