Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૧૦. ઉપોસથસુત્તવણ્ણના
10. Uposathasuttavaṇṇanā
૭૧. દસમે તદહૂતિ એત્થ તસ્મિં અહનીતિ અત્થોતિ આહ ‘‘તસ્મિં અહુ ઉપોસથે’’તિ. ઉપવસન્તિ એત્થાતિ ઉપોસથો, ઉપોસથદિવસો. ઉપવસન્તીતિ ચ સીલેન વા અનસનેન વા ખીરસાયનાદિવિધિના વા ઉપેતા હુત્વા વસન્તીતિ અત્થો. ઉપોસથદિવસે હિ સાસનિકા સીલેન, બાહિરકા સબ્બસો આહારસ્સ અભુઞ્જનેન ખીરસાયનમધુસાયનાદિવિધિના વા ઉપેતા હુત્વા વિહરન્તિ. સો પનેસ ઉપોસથદિવસો અટ્ઠમિચાતુદ્દસિપન્નરસિભેદેન તિવિધો, તસ્મા સેસદ્વયનિવારણત્થં ‘‘પન્નરસિકઉપોસથદિવસે’’તિ વુત્તં. વવસ્સગ્ગત્થેતિ વચસાયત્થે. દિવસદ્દો દિવાસદ્દો વિય દિવસપરિયાયો, તસ્સ વિસેસનભાવેન વુચ્ચમાનો દિવાસદ્દો સવિસેસેન દીપેતીતિ આહ ‘‘દિવસસ્સ દિવા , મજ્ઝન્હિકે કાલેતિ અત્થો’’તિ. પટિચ્છાપેત્વાતિ સમ્પટિચ્છનં કારેત્વા. વિપાકફલેનાતિ સદિસફલેન. ન મહપ્ફલો હોતિ મનોદુચ્ચરિતદુસ્સીલ્યેન ઉપક્કિલિટ્ઠભાવતો. વિપાકાનિસંસેનાતિ ઉદ્રયફલેન. વિપાકોભાસેનાતિ પટિપક્ખવિગમજનિતેન સભાવસઙ્ખાતેન વિપાકોભાસેન. ન મહાઓભાસો અપરિસુદ્ધભાવતો. વિપાકવિપ્ફારસ્સાતિ વિપાકવેપુલ્લસ્સ.
71. Dasame tadahūti ettha tasmiṃ ahanīti atthoti āha ‘‘tasmiṃ ahu uposathe’’ti. Upavasanti etthāti uposatho, uposathadivaso. Upavasantīti ca sīlena vā anasanena vā khīrasāyanādividhinā vā upetā hutvā vasantīti attho. Uposathadivase hi sāsanikā sīlena, bāhirakā sabbaso āhārassa abhuñjanena khīrasāyanamadhusāyanādividhinā vā upetā hutvā viharanti. So panesa uposathadivaso aṭṭhamicātuddasipannarasibhedena tividho, tasmā sesadvayanivāraṇatthaṃ ‘‘pannarasikauposathadivase’’ti vuttaṃ. Vavassaggattheti vacasāyatthe. Divasaddo divāsaddo viya divasapariyāyo, tassa visesanabhāvena vuccamāno divāsaddo savisesena dīpetīti āha ‘‘divasassa divā, majjhanhike kāleti attho’’ti. Paṭicchāpetvāti sampaṭicchanaṃ kāretvā. Vipākaphalenāti sadisaphalena. Na mahapphalo hoti manoduccaritadussīlyena upakkiliṭṭhabhāvato. Vipākānisaṃsenāti udrayaphalena. Vipākobhāsenāti paṭipakkhavigamajanitena sabhāvasaṅkhātena vipākobhāsena. Na mahāobhāso aparisuddhabhāvato. Vipākavipphārassāti vipākavepullassa.
નાહં ક્વચનીતિઆદિવચનસ્સ મિચ્છાભિનિવેસવસેન પવત્તત્તા ‘‘ઇદં તસ્સ મુસાવાદસ્મિં વદામી’’તિ પાળિયં વુત્તં, ચતુકોટિકસુઞ્ઞતાદસ્સનવસેન પવત્તં પન અરિયદસ્સનમેવાતિ ન તત્થ મુસાવાદો. વુત્તઞ્હેતં –
Nāhaṃkvacanītiādivacanassa micchābhinivesavasena pavattattā ‘‘idaṃ tassa musāvādasmiṃ vadāmī’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ, catukoṭikasuññatādassanavasena pavattaṃ pana ariyadassanamevāti na tattha musāvādo. Vuttañhetaṃ –
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ ‘નાહં ક્વચનિ, કસ્સચિ કિઞ્ચનતસ્મિં, ન ચ મમ ક્વચનિ, કિસ્મિઞ્ચિ કિઞ્ચનતત્થી’’’તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૩.૭૦).
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati ‘nāhaṃ kvacani, kassaci kiñcanatasmiṃ, na ca mama kvacani, kismiñci kiñcanatatthī’’’tiādi (ma. ni. 3.70).
એત્થ હિ ચતુકોટિકસુઞ્ઞતા કથિતા. કથં? અરિયો (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૭૬૦; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૭૦) હિ નાહં ક્વચનીતિ ક્વચિ અત્તાનં ન પસ્સતિ, કસ્સચિ કિઞ્ચનતસ્મિન્તિ અત્તનો અત્તાનં કસ્સચિ પરસ્સ કિઞ્ચનભાવે ઉપનેતબ્બં ન પસ્સતિ, ભાતિટ્ઠાને ભાતરં, સહાયટ્ઠાને સહાયં, પરિક્ખારટ્ઠાને પરિક્ખારં મઞ્ઞિત્વા ઉપનેતબ્બં ન પસ્સતીતિ અત્થો. ન ચ મમ ક્વચનીતિ એત્થ મમ-સદ્દં તાવ ઠપેત્વા ક્વચનિ પરસ્સ ચ અત્તાનં ક્વચિ ન પસ્સતીતિ અયમત્થો. ઇદાનિ મમ-સદ્દં આહરિત્વા ‘‘મમ કિસ્મિઞ્ચિ કિઞ્ચનતત્થી’’તિ સો પરસ્સ અત્તાનં ‘‘મમ કિસ્મિઞ્ચિ કિઞ્ચનભાવેન અત્થી’’તિ ન પસ્સતિ, અત્તનો ભાતિકટ્ઠાને ભાતરં, સહાયટ્ઠાને સહાયં, પરિક્ખારટ્ઠાને પરિક્ખારન્તિ કિસ્મિઞ્ચિ ઠાને પરસ્સ અત્તાનં ઇમિના કિઞ્ચનભાવેન ઉપનેતબ્બં ન પસ્સતીતિ અત્થો. એવમયં યસ્મા નેવ કત્થચિ અત્તાનં પસ્સતિ, ન તં પરસ્સ કિઞ્ચનભાવે ઉપનેતબ્બં પસ્સતિ. ન કત્થચિ પરસ્સ અત્તાનં પસ્સતિ, ન પરસ્સ અત્તાનં અત્તનો કિઞ્ચનભાવે ઉપનેતબ્બં પસ્સતિ, તસ્મા અયં સુઞ્ઞતા ચતુકોટિકાતિ વેદિતબ્બા.
Ettha hi catukoṭikasuññatā kathitā. Kathaṃ? Ariyo (visuddhi. 2.760; ma. ni. aṭṭha. 3.70) hi nāhaṃ kvacanīti kvaci attānaṃ na passati, kassaci kiñcanatasminti attano attānaṃ kassaci parassa kiñcanabhāve upanetabbaṃ na passati, bhātiṭṭhāne bhātaraṃ, sahāyaṭṭhāne sahāyaṃ, parikkhāraṭṭhāne parikkhāraṃ maññitvā upanetabbaṃ na passatīti attho. Na ca mama kvacanīti ettha mama-saddaṃ tāva ṭhapetvā kvacani parassa ca attānaṃ kvaci na passatīti ayamattho. Idāni mama-saddaṃ āharitvā ‘‘mama kismiñci kiñcanatatthī’’ti so parassa attānaṃ ‘‘mama kismiñci kiñcanabhāvena atthī’’ti na passati, attano bhātikaṭṭhāne bhātaraṃ, sahāyaṭṭhāne sahāyaṃ, parikkhāraṭṭhāne parikkhāranti kismiñci ṭhāne parassa attānaṃ iminā kiñcanabhāvena upanetabbaṃ na passatīti attho. Evamayaṃ yasmā neva katthaci attānaṃ passati, na taṃ parassa kiñcanabhāve upanetabbaṃ passati. Na katthaci parassa attānaṃ passati, na parassa attānaṃ attano kiñcanabhāve upanetabbaṃ passati, tasmā ayaṃ suññatā catukoṭikāti veditabbā.
યસ્મા પન મિચ્છાદિટ્ઠિકાનં યાથાવદસ્સનસ્સ અસમ્ભવતો યથાવુત્તચતુકોટિકસુઞ્ઞતાદસ્સનં ન સમ્ભવતિ, તસ્મા ‘‘નત્થિ માતા, નત્થિ પિતા’’તિઆદિવચનં (દી॰ નિ॰ ૧.૧૭૧) વિય મિચ્છાગાહવસેન ‘‘નાહં ક્વચની’’તિઆદિ વુત્તન્તિ યુત્તો ચેત્થ મુસાવાદસમ્ભવો. કત્થચીતિ ઠાને, કાલે વા. અથ ‘‘નિપ્ફલો’’તિ કસ્મા વુત્તં. ‘‘ન મહપ્ફલો’’તિ સદ્દેન હિ મહપ્ફલાભાવોવ જોતિતો, ન પન સબ્બથા ફલાભાવોતિ આહ ‘‘બ્યઞ્જનમેવ હિ એત્થ સાવસેસ’’ન્તિઆદિ. સેસપદેસુપીતિ ‘‘ન મહાનિસંસો’’તિઆદીસુપિ.
Yasmā pana micchādiṭṭhikānaṃ yāthāvadassanassa asambhavato yathāvuttacatukoṭikasuññatādassanaṃ na sambhavati, tasmā ‘‘natthi mātā, natthi pitā’’tiādivacanaṃ (dī. ni. 1.171) viya micchāgāhavasena ‘‘nāhaṃ kvacanī’’tiādi vuttanti yutto cettha musāvādasambhavo. Katthacīti ṭhāne, kāle vā. Atha ‘‘nipphalo’’ti kasmā vuttaṃ. ‘‘Na mahapphalo’’ti saddena hi mahapphalābhāvova jotito, na pana sabbathā phalābhāvoti āha ‘‘byañjanameva hi ettha sāvasesa’’ntiādi. Sesapadesupīti ‘‘na mahānisaṃso’’tiādīsupi.
અટ્ઠહિ કારણેહીતિ –
Aṭṭhahi kāraṇehīti –
‘‘અથ ખો, ભન્તે, સક્કો દેવાનમિન્દો દેવાનં તાવતિંસાનં ભગવતો અટ્ઠ યથાભુચ્ચે વણ્ણે પયિરુદાહાસિ – ‘તં કિં મઞ્ઞન્તિ, ભોન્તો દેવા તાવતિંસા, યાવઞ્ચ સો ભગવા બહુજનહિતાય પટિપન્નો બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં, એવં બહુજનહિતાય પટિપન્નં બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનં ઇમિનાપઙ્ગેન સમન્નાગતં સત્થારં નેવ અતીતંસે સમનુપસ્સામિ, ન પનેતરહિ અઞ્ઞત્ર તેન ભગવતા’’તિ –
‘‘Atha kho, bhante, sakko devānamindo devānaṃ tāvatiṃsānaṃ bhagavato aṭṭha yathābhucce vaṇṇe payirudāhāsi – ‘taṃ kiṃ maññanti, bhonto devā tāvatiṃsā, yāvañca so bhagavā bahujanahitāya paṭipanno bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ, evaṃ bahujanahitāya paṭipannaṃ bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ imināpaṅgena samannāgataṃ satthāraṃ neva atītaṃse samanupassāmi, na panetarahi aññatra tena bhagavatā’’ti –
આદિના મહાગોવિન્દસુત્તે (દી॰ નિ॰ ૨.૨૯૬) વિત્થારિતેહિ બહુજનહિતાય પટિપન્નાદીહિ બુદ્ધાનુભાવદીપકેહિ અટ્ઠહિ કારણેહિ. અથ ‘‘નવહિ કારણેહી’’તિ અવત્વા ‘‘અટ્ઠહિ કારણેહી’’તિ કસ્મા વુત્તન્તિ આહ ‘‘એત્થ હિ…પે॰… સબ્બે લોકિયલોકુત્તરા બુદ્ધગુણા સઙ્ગહિતા’’તિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઇમસ્મિં સુત્તે ‘‘ઇતિપિ સો ભગવા’’તિ ઇમિના વચનેન અવિસેસતો સબ્બેપિ લોકિયલોકુત્તરા બુદ્ધગુણા દીપિતા, તસ્મા તેન દીપિતગુણે સન્ધાય ‘‘અટ્ઠહિ કારણેહી’’તિ વુત્તન્તિ. અરહન્તિઆદીહિ પાટિયેક્કગુણાવ નિદ્દિટ્ઠાતિ અરહન્તિઆદીહિ એકેકેહિ પદેહિ એકેકે ગુણાવ નિદ્દિટ્ઠાતિ અત્થો.
Ādinā mahāgovindasutte (dī. ni. 2.296) vitthāritehi bahujanahitāya paṭipannādīhi buddhānubhāvadīpakehi aṭṭhahi kāraṇehi. Atha ‘‘navahi kāraṇehī’’ti avatvā ‘‘aṭṭhahi kāraṇehī’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘ettha hi…pe… sabbe lokiyalokuttarā buddhaguṇā saṅgahitā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – imasmiṃ sutte ‘‘itipi so bhagavā’’ti iminā vacanena avisesato sabbepi lokiyalokuttarā buddhaguṇā dīpitā, tasmā tena dīpitaguṇe sandhāya ‘‘aṭṭhahi kāraṇehī’’ti vuttanti. Arahantiādīhi pāṭiyekkaguṇāva niddiṭṭhāti arahantiādīhi ekekehi padehi ekeke guṇāva niddiṭṭhāti attho.
સહતન્તિકન્તિ પાળિધમ્મસહિતં. પુરિમનયેનેવ યોજના કાતબ્બાતિ ‘‘કિલિટ્ઠસ્મિઞ્હિ કાયે પસાધનં પસાધેત્વા નક્ખત્તં કીળમાના ન સોભન્તી’’તિઆદિના નયેન યોજના કાતબ્બાતિ અત્થો.
Sahatantikanti pāḷidhammasahitaṃ. Purimanayeneva yojanā kātabbāti ‘‘kiliṭṭhasmiñhi kāye pasādhanaṃ pasādhetvā nakkhattaṃ kīḷamānā na sobhantī’’tiādinā nayena yojanā kātabbāti attho.
સઙ્ઘસ્સ અનુસ્સરણં નામ તસ્સ ગુણાનુસ્સરણમેવાતિ આહ ‘‘અટ્ઠન્નં અરિયપુગ્ગલાનં ગુણે અનુસ્સરતી’’તિ. દ્વે તયો વારે ગાહાપિતં ઉસુમન્તિ દ્વે તયો વારે ઉદ્ધનં આરોપેત્વા સેદનવસેન ગાહાપિતં ઉસુમં. પુરિમનયેનેવ યોજના કાતબ્બાતિ ‘‘કિલિટ્ઠસ્મિઞ્હિ વત્થે પસાધનં પસાધેત્વા નક્ખત્તં કીળમાના ન સોભન્તી’’તિઆદિના નયેન યોજના કાતબ્બા.
Saṅghassa anussaraṇaṃ nāma tassa guṇānussaraṇamevāti āha ‘‘aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ guṇe anussaratī’’ti. Dve tayo vāre gāhāpitaṃ usumanti dve tayo vāre uddhanaṃ āropetvā sedanavasena gāhāpitaṃ usumaṃ. Purimanayeneva yojanā kātabbāti ‘‘kiliṭṭhasmiñhi vatthe pasādhanaṃ pasādhetvā nakkhattaṃ kīḷamānā na sobhantī’’tiādinā nayena yojanā kātabbā.
પહીનકાલતો પટ્ઠાય…પે॰… વિરતાવાતિ એતેન પહાનહેતુકા ઇધાધિપ્પેતા વિરતીતિ દસ્સેતિ. કમ્મક્ખયકરઞાણેન હિ પાણાતિપાતદુસ્સીલ્યસ્સ પહીનત્તા અરહન્તો અચ્ચન્તમેવ તતો પટિવિરતાતિ વુચ્ચતિ સમુચ્છેદવસેન પહાનવિરતીનં અધિપ્પેતત્તા. કિઞ્ચાપિ પહાનવિરમણાનં પુરિમપચ્છિમકાલતા નત્થિ, મગ્ગધમ્માનં પન સમ્માદિટ્ઠિઆદીનં સમ્માવાચાદીનઞ્ચ પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નભાવે અપેક્ખિતે સહજાતાનમ્પિ પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નભાવેન ગહણં પુરિમપચ્છિમભાવેનેવ હોતીતિ, ગહણપ્પવત્તિઆકારવસેન પચ્ચયભૂતેસુ સમ્માદિટ્ઠિઆદીસુ પહાયકધમ્મેસુ પહાનકિરિયાય પુરિમકાલવોહારો, પચ્ચયુપ્પન્નાસુ ચ વિરતીસુ વિરમણકિરિયાય અપરકાલવોહારો ચ હોતીતિ પહાનં વા સમુચ્છેદવસેન, વિરતિ પટિપ્પસ્સદ્ધિવસેન યોજેતબ્બા.
Pahīnakālato paṭṭhāya…pe… viratāvāti etena pahānahetukā idhādhippetā viratīti dasseti. Kammakkhayakarañāṇena hi pāṇātipātadussīlyassa pahīnattā arahanto accantameva tato paṭiviratāti vuccati samucchedavasena pahānaviratīnaṃ adhippetattā. Kiñcāpi pahānaviramaṇānaṃ purimapacchimakālatā natthi, maggadhammānaṃ pana sammādiṭṭhiādīnaṃ sammāvācādīnañca paccayapaccayuppannabhāve apekkhite sahajātānampi paccayapaccayuppannabhāvena gahaṇaṃ purimapacchimabhāveneva hotīti, gahaṇappavattiākāravasena paccayabhūtesu sammādiṭṭhiādīsu pahāyakadhammesu pahānakiriyāya purimakālavohāro, paccayuppannāsu ca viratīsu viramaṇakiriyāya aparakālavohāro ca hotīti pahānaṃ vā samucchedavasena, virati paṭippassaddhivasena yojetabbā.
અથ વા પાણો અતિપાતીયતિ એતેનાતિ પાણાતિપાતો, પાણઘાતહેતુભૂતો ધમ્મસમૂહો. કો પન સો? અહિરિકાનોત્તપ્પદોસમોહવિહિંસાદયો કિલેસા. તે હિ અરહન્તો અરિયમગ્ગેન પહાય સમુગ્ઘાતેત્વા પાણાતિપાતદુસ્સીલ્યતો અચ્ચન્તમેવ પટિવિરતાતિ વુચ્ચન્તિ, કિલેસેસુ પહીનેસુ કિલેસનિમિત્તસ્સ કમ્મસ્સ અનુપ્પજ્જનતો. અદિન્નાદાનં પહાયાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. વિરતાવાતિ અવધારણેન તસ્સા વિરતિયા કાલાદિવસેન અપરિયન્તતં દસ્સેતિ. યથા હિ અઞ્ઞે સમાદિન્નવિરતિકાપિ અનવટ્ઠિતચિત્તતાય લાભજીવિતાદિહેતુ સમાદાનં ભિન્દન્તિ, ન એવં અરહન્તો, અરહન્તો પન સબ્બસો પહીનપાણાતિપાતત્તા અચ્ચન્તવિરતા એવાતિ.
Atha vā pāṇo atipātīyati etenāti pāṇātipāto, pāṇaghātahetubhūto dhammasamūho. Ko pana so? Ahirikānottappadosamohavihiṃsādayo kilesā. Te hi arahanto ariyamaggena pahāya samugghātetvā pāṇātipātadussīlyato accantameva paṭiviratāti vuccanti, kilesesu pahīnesu kilesanimittassa kammassa anuppajjanato. Adinnādānaṃ pahāyātiādīsupi eseva nayo. Viratāvāti avadhāraṇena tassā viratiyā kālādivasena apariyantataṃ dasseti. Yathā hi aññe samādinnaviratikāpi anavaṭṭhitacittatāya lābhajīvitādihetu samādānaṃ bhindanti, na evaṃ arahanto, arahanto pana sabbaso pahīnapāṇātipātattā accantaviratā evāti.
દણ્ડનસઙ્ખાતસ્સ પરવિહેઠનસ્સ ચ પરિવજ્જનભાવદીપનત્થં દણ્ડસત્થાનં નિક્ખેપવચનન્તિ આહ ‘‘પરૂપઘાતત્થાયા’’તિઆદિ. લજ્જીતિ એત્થ વુત્તલજ્જાય ઓત્તપ્પમ્પિ વુત્તમેવાતિ દટ્ઠબ્બં. ન હિ પાપજિગુચ્છનપાપુત્તાસરહિતં, પાપભયં વા અલજ્જનં અત્થીતિ. ધમ્મગરુતાય વા અરહન્તાનં ધમ્મસ્સ ચ અત્તા ધીનત્તા અત્તાધિપતિભૂતા લજ્જાવ વુત્તા, ન પન લોકાધિપતિ ઓત્તપ્પં. ‘‘દયં મેત્તચિત્તતં આપન્ના’’તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ દયા-સદ્દો ‘‘અદયાપન્નો’’તિઆદીસુ કરુણાય પવત્તતીતિ? સચ્ચમેતં, અયં પન દયા-સદ્દો અનુરક્ખણત્થં અન્તોનીતં કત્વા પવત્તમાનો મેત્તાય કરુણાય ચ પવત્તતીતિ ઇધ મેત્તાય પવત્તમાનો વુત્તો. મિજ્જતિ સિનિય્હતીતિ મેત્તા, મેત્તા એતસ્સ અત્થીતિ મેત્તં, મેત્તં ચિત્તં એતસ્સાતિ મેત્તચિત્તો, તસ્સ ભાવો મેત્તચિત્તતા, મેત્તાઇચ્ચેવ અત્થો.
Daṇḍanasaṅkhātassa paraviheṭhanassa ca parivajjanabhāvadīpanatthaṃ daṇḍasatthānaṃ nikkhepavacananti āha ‘‘parūpaghātatthāyā’’tiādi. Lajjīti ettha vuttalajjāya ottappampi vuttamevāti daṭṭhabbaṃ. Na hi pāpajigucchanapāputtāsarahitaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthīti. Dhammagarutāya vā arahantānaṃ dhammassa ca attā dhīnattā attādhipatibhūtā lajjāva vuttā, na pana lokādhipati ottappaṃ. ‘‘Dayaṃ mettacittataṃ āpannā’’ti kasmā vuttaṃ, nanu dayā-saddo ‘‘adayāpanno’’tiādīsu karuṇāya pavattatīti? Saccametaṃ, ayaṃ pana dayā-saddo anurakkhaṇatthaṃ antonītaṃ katvā pavattamāno mettāya karuṇāya ca pavattatīti idha mettāya pavattamāno vutto. Mijjati siniyhatīti mettā, mettā etassa atthīti mettaṃ, mettaṃ cittaṃ etassāti mettacitto, tassa bhāvo mettacittatā, mettāicceva attho.
સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પીતિ એતેન તસ્સા વિરતિયા પવત્તવસેન અપરિયન્તતં દસ્સેતિ. પાણભૂતેતિ પાણજાતે. અનુકમ્પકાતિ કરુણાયનકા, યસ્મા પન મેત્તા કરુણાય વિસેસપચ્ચયો હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘તાય એવ દયાપન્નતાયા’’તિ. એવં યેહિ ધમ્મેહિ પાણાતિપાતા વિરતિ સમ્પજ્જતિ, તેહિ લજ્જામેત્તાકરુણાધમ્મેહિ સમઙ્ગિભાવો દસ્સિતો.
Sabbapāṇabhūtahitānukampīti etena tassā viratiyā pavattavasena apariyantataṃ dasseti. Pāṇabhūteti pāṇajāte. Anukampakāti karuṇāyanakā, yasmā pana mettā karuṇāya visesapaccayo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tāya eva dayāpannatāyā’’ti. Evaṃ yehi dhammehi pāṇātipātā virati sampajjati, tehi lajjāmettākaruṇādhammehi samaṅgibhāvo dassito.
પરપરિગ્ગહિતસ્સ આદાનન્તિ પરસન્તકસ્સ આદાનં. થેનો વુચ્ચતિ ચોરો, તસ્સ ભાવો થેય્યં, કામઞ્ચેત્થ ‘‘લજ્જી દયાપન્નો’’તિ ન વુત્તં, અધિકારવસેન પન અત્થતો વુત્તમેવાતિ દટ્ઠબ્બં. યથા હિ લજ્જાદયો પાણાતિપાતપ્પહાનસ્સ વિસેસપચ્ચયા, એવં અદિન્નાદાનપ્પહાનસ્સપીતિ , તસ્મા સાપિ પાળિ આનેત્વા વત્તબ્બા. એસ નયો ઇતો પરેસુપિ. અથ વા સુચિભૂતેનાતિ એતેન હિરોત્તપ્પાદીહિ સમન્નાગમો, અહિરિકાદીનઞ્ચ પહાનં વુત્તમેવાતિ ‘‘લજ્જી’’તિઆદિ ન વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Parapariggahitassa ādānanti parasantakassa ādānaṃ. Theno vuccati coro, tassa bhāvo theyyaṃ, kāmañcettha ‘‘lajjī dayāpanno’’ti na vuttaṃ, adhikāravasena pana atthato vuttamevāti daṭṭhabbaṃ. Yathā hi lajjādayo pāṇātipātappahānassa visesapaccayā, evaṃ adinnādānappahānassapīti , tasmā sāpi pāḷi ānetvā vattabbā. Esa nayo ito paresupi. Atha vā sucibhūtenāti etena hirottappādīhi samannāgamo, ahirikādīnañca pahānaṃ vuttamevāti ‘‘lajjī’’tiādi na vuttanti daṭṭhabbaṃ.
અસેટ્ઠચરિયન્તિ અસેટ્ઠાનં હીનાનં, અસેટ્ઠં વા લામકં ચરિયં, નિહીનવુત્તિં મેથુનન્તિ અત્થો. બ્રહ્મં સેટ્ઠં આચારન્તિ મેથુનવિરતિમાહ. આરાચારી મેથુનાતિ એતેન – ‘‘ઇધેકચ્ચો ન હેવ ખો માતુગામેન સદ્ધિં દ્વયંદ્વયસમાપત્તિં સમાપજ્જતિ, અપિચ ખો માતુગામસ્સ ઉચ્છાદનપરિમદ્દનન્હાપનસમ્બાહનં સાદિયતિ, સો તં અસ્સાદેતિ, તં નિકામેતિ, તેન ચ વિત્તિં આપજ્જતી’’તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૭.૫૦) વુત્તા સત્તવિધમેથુનસંયોગાપિ પટિવિરતિ દસ્સિતાતિ દટ્ઠબ્બં.
Aseṭṭhacariyanti aseṭṭhānaṃ hīnānaṃ, aseṭṭhaṃ vā lāmakaṃ cariyaṃ, nihīnavuttiṃ methunanti attho. Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāranti methunaviratimāha. Ārācārī methunāti etena – ‘‘idhekacco na heva kho mātugāmena saddhiṃ dvayaṃdvayasamāpattiṃ samāpajjati, apica kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananhāpanasambāhanaṃ sādiyati, so taṃ assādeti, taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjatī’’tiādinā (a. ni. 7.50) vuttā sattavidhamethunasaṃyogāpi paṭivirati dassitāti daṭṭhabbaṃ.
‘‘સચ્ચતો થેતતો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૯) વિય થેત-સદ્દો થિરપરિયાયો, થિરભાવો ચ સચ્ચવાદિતાય ઠિતકથત્તા કથાવસેન વેદિતબ્બોતિ આહ ‘‘ઠિતકથાતિ અત્થો’’તિ. ન ઠિતકથોતિ યથા હલિદ્દિરાગાદયો અનવટ્ઠિતસભાવતાય ન ઠિતા, એવં ન ઠિતા કથા યસ્સ સો ન ઠિતકથોતિ હલિદ્દિરાગાદયો યથા કથાય ઉપમા હોન્તિ, એવં યોજેતબ્બં. એસ નયો ‘‘પાસાણલેખા વિયા’’તિઆદીસુપિ. સદ્ધા અયતિ પવત્તતિ એત્થાતિ સદ્ધાયા, સદ્ધાયા એવ સદ્ધાયિકા યથા વેનયિકા. સદ્ધાય વા અયિતબ્બા સદ્ધાયિકા, સદ્ધેય્યાતિ અત્થો. વત્તબ્બતં આપજ્જતિ વિસંવાદનતોતિ અધિપ્પાયો.
‘‘Saccato thetato’’tiādīsu (ma. ni. 1.19) viya theta-saddo thirapariyāyo, thirabhāvo ca saccavāditāya ṭhitakathattā kathāvasena veditabboti āha ‘‘ṭhitakathāti attho’’ti. Na ṭhitakathoti yathā haliddirāgādayo anavaṭṭhitasabhāvatāya na ṭhitā, evaṃ na ṭhitā kathā yassa so na ṭhitakathoti haliddirāgādayo yathā kathāya upamā honti, evaṃ yojetabbaṃ. Esa nayo ‘‘pāsāṇalekhā viyā’’tiādīsupi. Saddhā ayati pavattati etthāti saddhāyā, saddhāyā eva saddhāyikā yathā venayikā. Saddhāya vā ayitabbā saddhāyikā, saddheyyāti attho. Vattabbataṃ āpajjati visaṃvādanatoti adhippāyo.
એકં ભત્તં એકભત્તં, તં એતેસમત્થીતિ એકભત્તિકા, એકસ્મિં દિવસે એકવારમેવ ભુઞ્જનકા. તયિદં રત્તિભોજનેનપિ સિયાતિ આહ ‘‘રત્તૂપરતા’’તિ. એવમ્પિ સાયન્હભોજનેનપિ સિયું એકભત્તિકાતિ તદાસઙ્કાનિવત્તનત્થં ‘‘વિરતા વિકાલભોજના’’તિ વુત્તં. અરુણુગ્ગમનતો પટ્ઠાય યાવ મજ્ઝન્હિકા અયં બુદ્ધાનં અરિયાનં આચિણ્ણસમાચિણ્ણો ભોજનસ્સ કાલો નામ, તદઞ્ઞો વિકાલો. અટ્ઠકથાયં પન દુતિયપદેન રત્તિભોજનસ્સ પટિક્ખિત્તત્તા અપરણ્હો ‘‘વિકાલો’’તિ વુત્તો.
Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ etesamatthīti ekabhattikā, ekasmiṃ divase ekavārameva bhuñjanakā. Tayidaṃ rattibhojanenapi siyāti āha ‘‘rattūparatā’’ti. Evampi sāyanhabhojanenapi siyuṃ ekabhattikāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘viratā vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhānaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā aparaṇho ‘‘vikālo’’ti vutto.
સઙ્ખેપતો ‘‘સબ્બપાપસ્સ અકરણ’’ન્તિઆદિનયપ્પવત્તં (દી॰ નિ॰ ૨.૯૦; ધ॰ પ॰ ૧૮૩) ભગવતો સાસનં સચ્છન્દરાગપ્પવત્તિતો નચ્ચાદીનં દસ્સનં ન અનુલોમેતીતિ આહ ‘‘સાસનસ્સ અનનુલોમત્તા’’તિ. અત્તના પયોજિયમાનં પરેહિ પયોજાપીયમાનઞ્ચ નચ્ચં નચ્ચભાવસામઞ્ઞતો પાળિયં એકેનેવ નચ્ચસદ્દેન ગહિતં, તથા ગીતવાદિતસદ્દા ચાતિ આહ ‘‘નચ્ચનનચ્ચાપનાદિવસેના’’તિ . આદિ-સદ્દેન ગાયનગાયાપનવાદનવાદાપનાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. દસ્સનેન ચેત્થ સવનમ્પિ સઙ્ગહિતં વિરૂપેકસેસનયેન. આલોચનસભાવતાય વા પઞ્ચન્નં વિઞ્ઞાણાનં સવનકિરિયાયપિ દસ્સનસઙ્ખેપસબ્ભાવતો દસ્સનાઇચ્ચેવ વુત્તં. અવિસૂકભૂતસ્સ ગીતસ્સ સવનં કદાચિ વટ્ટતીતિ આહ ‘‘વિસૂકભૂતં દસ્સન’’ન્તિ. તથા હિ વુત્તં પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દકપાઠટ્ઠકથાય ‘‘ધમ્મૂપસંહિતં ગીતં વટ્ટતિ, ગીતૂપસંહિતો ધમ્મો ન વટ્ટતી’’તિ.
Saṅkhepato ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādinayappavattaṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183) bhagavato sāsanaṃ sacchandarāgappavattito naccādīnaṃ dassanaṃ na anulometīti āha ‘‘sāsanassa ananulomattā’’ti. Attanā payojiyamānaṃ parehi payojāpīyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññato pāḷiyaṃ ekeneva naccasaddena gahitaṃ, tathā gītavāditasaddā cāti āha ‘‘naccananaccāpanādivasenā’’ti . Ādi-saddena gāyanagāyāpanavādanavādāpanāni saṅgaṇhāti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena. Ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato dassanāicceva vuttaṃ. Avisūkabhūtassa gītassa savanaṃ kadāci vaṭṭatīti āha ‘‘visūkabhūtaṃ dassana’’nti. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāya khuddakapāṭhaṭṭhakathāya ‘‘dhammūpasaṃhitaṃ gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito dhammo na vaṭṭatī’’ti.
યં કિઞ્ચીતિ ગન્થિતં વા અગન્થિતં વા યં કિઞ્ચિ પુપ્ફં. ગન્ધજાતન્તિ ગન્ધજાતિયં. તસ્સાપિ ‘‘યં કિઞ્ચી’’તિ વચનતો ધૂપિતસ્સપિ અધૂપિતસ્સપિ યસ્સ કસ્સચિ વિલેપનાદિ ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. ઉચ્ચાતિ ઉચ્ચસદ્દેન સમાનત્થં એકં સદ્દન્તરં. સેતિ એત્થાતિ સયનં. ઉચ્ચાસયનં મહાસયનઞ્ચ સમણસારુપ્પરહિતં અધિપ્પેતન્તિ આહ ‘‘પમાણાતિક્કન્તં અકપ્પિયત્થરણ’’ન્તિ, આસન્દાદિઆસનઞ્ચેત્થ સયનેન સઙ્ગહિતન્તિ દટ્ઠબ્બં. યસ્મા પન આધારે પટિક્ખિત્તે તદાધારકિરિયા પટિક્ખિત્તાવ હોતિ, તસ્મા ‘‘ઉચ્ચાસયનમહાસયના’’ઇચ્ચેવ વુત્તં. અત્થતો પન તદુપભોગભૂતનિસજ્જાનિપજ્જનેહિ વિરતિ દસ્સિતાતિ દટ્ઠબ્બા. અથ વા ‘‘ઉચ્ચાસયનાસનમહાસયનાસના’’તિ, એતસ્મિં અત્થે એકસેસનયેન અયં નિદ્દેસો કતો યથા ‘‘નામરૂપપચ્ચયા સળાયતન’’ન્તિ. (મ॰ નિ॰ ૩.૧૨૬; સં॰ નિ॰ ૨.૧) આસનકિરિયાપુબ્બકત્તા વા સયનકિરિયાય સયનગ્ગહણેનેવ આસનમ્પિ સઙ્ગહિતન્તિ વેદિતબ્બં.
Yaṃkiñcīti ganthitaṃ vā aganthitaṃ vā yaṃ kiñci pupphaṃ. Gandhajātanti gandhajātiyaṃ. Tassāpi ‘‘yaṃ kiñcī’’ti vacanato dhūpitassapi adhūpitassapi yassa kassaci vilepanādi na vaṭṭatīti dasseti. Uccāti uccasaddena samānatthaṃ ekaṃ saddantaraṃ. Seti etthāti sayanaṃ. Uccāsayanaṃ mahāsayanañca samaṇasārupparahitaṃ adhippetanti āha ‘‘pamāṇātikkantaṃ akappiyattharaṇa’’nti, āsandādiāsanañcettha sayanena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yasmā pana ādhāre paṭikkhitte tadādhārakiriyā paṭikkhittāva hoti, tasmā ‘‘uccāsayanamahāsayanā’’icceva vuttaṃ. Atthato pana tadupabhogabhūtanisajjānipajjanehi virati dassitāti daṭṭhabbā. Atha vā ‘‘uccāsayanāsanamahāsayanāsanā’’ti, etasmiṃ atthe ekasesanayena ayaṃ niddeso kato yathā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti. (Ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1) āsanakiriyāpubbakattā vā sayanakiriyāya sayanaggahaṇeneva āsanampi saṅgahitanti veditabbaṃ.
‘‘કીવા’’તિ અયં નિપાતો. ‘‘કિત્તક’’ન્તિ ઇમસ્સ અત્થં બોધેતીતિ આહ ‘‘કીવમહપ્ફલોતિ કિત્તકં મહપ્ફલો’’તિ. સેસપદેસૂતિ ‘‘કીવમહાનિસંસો’’તિઆદીસુ. રત્ત-સદ્દો રતનપરિયાયોતિ આહ ‘‘પહૂતરત્તરતનાનન્તિ પહૂતેન રત્તસઙ્ખાતેન રતનેન સમન્નાગતાન’’ન્તિ. પાળિયં પન ‘‘પહૂતસત્તરતનાન’’ન્તિપિ પાઠો દિસ્સતિ. ભેરિતલસદિસં કત્વાતિ ભેરિતલં વિય સમં કત્વા. તતો એકં ભાગં ન અગ્ઘતીતિ યથાવુત્તં ચક્કવત્તિરજ્જં તતો સોળસભાગતો એકં ભાગં ન અગ્ઘતિ. તતો બહુતરં હોતીતિ ચક્કવત્તિરજ્જસિરિતો બહુતરં હોતિ.
‘‘Kīvā’’ti ayaṃ nipāto. ‘‘Kittaka’’nti imassa atthaṃ bodhetīti āha ‘‘kīvamahapphaloti kittakaṃ mahapphalo’’ti. Sesapadesūti ‘‘kīvamahānisaṃso’’tiādīsu. Ratta-saddo ratanapariyāyoti āha ‘‘pahūtarattaratanānanti pahūtena rattasaṅkhātena ratanena samannāgatāna’’nti. Pāḷiyaṃ pana ‘‘pahūtasattaratanāna’’ntipi pāṭho dissati. Bheritalasadisaṃ katvāti bheritalaṃ viya samaṃ katvā. Tato ekaṃ bhāgaṃ na agghatīti yathāvuttaṃ cakkavattirajjaṃ tato soḷasabhāgato ekaṃ bhāgaṃ na agghati. Tato bahutaraṃ hotīti cakkavattirajjasirito bahutaraṃ hoti.
ચાતુમહારાજીકાનન્તિઆદીસુ ચાતુમહારાજિકા નામ સિનેરુપબ્બતસ્સ વેમજ્ઝે હોન્તિ, તેસુ બહૂ પબ્બતટ્ઠાપિ આકાસટ્ઠાપિ, તેસં પરમ્પરા ચક્કવાળપબ્બતં પત્તા, ખિડ્ડાપદોસિકા, મનોપદોસિકા, સીતવલાહકા, ઉણ્હવલાહકા, ચન્દિમા, દેવપુત્તો, સૂરિયો, દેવપુત્તોતિ એતે સબ્બે ચાતુમહારાજિકદેવલોકટ્ઠકા એવ. તેત્તિંસ જના તત્થ ઉપ્પન્નાતિ તાવતિંસા. અપિચ તાવતિંસાતિ તેસં દેવાનં નામમેવાતિ વુત્તં. તેપિ અત્થિ પબ્બતટ્ઠકા, અત્થિ આકાસટ્ઠકા, તેસં પરમ્પરા ચક્કવાળપબ્બતં પત્તા, તથા યામાદીનં. એકદેવલોકેપિ હિ દેવાનં પરમ્પરા ચક્કવાળપબ્બતં અપ્પત્તા નામ નત્થિ. તત્થ દિબ્બસુખં યાતા પયાતા સમ્પત્તાતિ યામા. તુટ્ઠા પહટ્ઠાતિ તુસિતા. પકતિપટિયત્તારમ્મણતો અતિરેકેન રમિતુકામકાલે યથારુચિતે ભોગે નિમ્મિનિત્વા નિમ્મિનિત્વા રમન્તીતિ નિમ્માનરતિ. ચિત્તાચારં ઞત્વા પરેહિ નિમ્મિતેસુ ભોગેસુ વસં વત્તેન્તીતિ પરનિમ્મિતવસવત્તી.
Cātumahārājīkānantiādīsu cātumahārājikā nāma sinerupabbatassa vemajjhe honti, tesu bahū pabbataṭṭhāpi ākāsaṭṭhāpi, tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā, khiḍḍāpadosikā, manopadosikā, sītavalāhakā, uṇhavalāhakā, candimā, devaputto, sūriyo, devaputtoti ete sabbe cātumahārājikadevalokaṭṭhakā eva. Tettiṃsa janā tattha uppannāti tāvatiṃsā. Apica tāvatiṃsāti tesaṃ devānaṃ nāmamevāti vuttaṃ. Tepi atthi pabbataṭṭhakā, atthi ākāsaṭṭhakā, tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā, tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Tattha dibbasukhaṃ yātā payātā sampattāti yāmā. Tuṭṭhā pahaṭṭhāti tusitā. Pakatipaṭiyattārammaṇato atirekena ramitukāmakāle yathārucite bhoge nimminitvā nimminitvā ramantīti nimmānarati. Cittācāraṃ ñatvā parehi nimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattī.
તત્થ ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં મનુસ્સગણનાય નવુતિવસ્સસતસહસ્સાનિ આયુપ્પમાણં. તાવતિંસાનં દેવાનં તિસ્સો ચ વસ્સકોટિયો સટ્ઠિ ચ વસ્સસતસહસ્સાનિ. યામાનં દેવાનં ચુદ્દસ ચ વસ્સકોટિયો ચત્તારિ ચ વસ્સસતસહસ્સાનિ. તુસિતાનં દેવાનં સત્તપઞ્ઞાસ ચ વસ્સકોટિયો સટ્ઠિ ચ વસ્સસતસહસ્સાનિ. નિમ્માનરતીનં દેવાનં દ્વે ચ વસ્સકોટિસતાનિ તિસ્સો ચ વસ્સકોટિયો ચત્તારિ ચ વસ્સસતસહસ્સાનિ. પરનિમ્મિતવસવત્તીનં દેવાનં નવ ચ વસ્સકોટિસતાનિ એકવીસ કોટિયો ચ સટ્ઠિ ચ વસ્સસતસહસ્સાનિ.
Tattha cātumahārājikānaṃ devānaṃ manussagaṇanāya navutivassasatasahassāni āyuppamāṇaṃ. Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ tisso ca vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassāni. Yāmānaṃ devānaṃ cuddasa ca vassakoṭiyo cattāri ca vassasatasahassāni. Tusitānaṃ devānaṃ sattapaññāsa ca vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassāni. Nimmānaratīnaṃ devānaṃ dve ca vassakoṭisatāni tisso ca vassakoṭiyo cattāri ca vassasatasahassāni. Paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ nava ca vassakoṭisatāni ekavīsa koṭiyo ca saṭṭhi ca vassasatasahassāni.
મુટ્ઠિહત્થપાદકેતિ પાદતલતો યાવ અટનિયા હેટ્ઠિમન્તો, તાવ મુટ્ઠિરતનપ્પમાણપાદકે. તઞ્ચ ખો મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ હત્થેન, યસ્સિદાનિ વડ્ઢકીહત્થોતિ સમઞ્ઞા. સીલસમાદાનતો પટ્ઠાય અઞ્ઞં કિઞ્ચિ અકત્વા ધમ્મસ્સવનેન વા કમ્મટ્ઠાનમનસિકારેન વા વીતિનામેતબ્બન્તિ આહ ‘‘તં પન ઉપવસન્તેન…પે॰… વિચારેતબ્બ’’ન્તિ.
Muṭṭhihatthapādaketi pādatalato yāva aṭaniyā heṭṭhimanto, tāva muṭṭhiratanappamāṇapādake. Tañca kho majjhimassa purisassa hatthena, yassidāni vaḍḍhakīhatthoti samaññā. Sīlasamādānato paṭṭhāya aññaṃ kiñci akatvā dhammassavanena vā kammaṭṭhānamanasikārena vā vītināmetabbanti āha ‘‘taṃ pana upavasantena…pe… vicāretabba’’nti.
વાચં ભિન્દિત્વા ઉપોસથઙ્ગાનિ સમાદાતબ્બાનીતિ ‘‘ઇમઞ્ચ રત્તિં ઇમઞ્ચ દિવસ’’ન્તિ કાલપરિચ્છેદં કત્વા ‘‘ઉપોસથઙ્ગવસેન અટ્ઠ સિક્ખાપદાનિ સમાદિયામી’’તિ એકતો કત્વા પુન પચ્ચેકં ‘‘પાણાતિપાતા વેરમણિસિક્ખાપદં સમાદિયામિ…પે॰… ઉચ્ચાસયનમહાસયના વેરમણિસિક્ખાપદં સમાદિયામી’’તિ એવં વચીભેદં કત્વા યથાપાળિ સમાદાતબ્બાનિ. પાળિં અજાનન્તેન પન અત્તનો ભાસાય પચ્ચેકં વા ‘‘બુદ્ધપઞ્ઞત્તં ઉપોસથં અધિટ્ઠામી’’તિ એકતો અધિટ્ઠાનવસેન વા સમાદાતબ્બાનિ, અઞ્ઞં અલભન્તેન અધિટ્ઠાતબ્બાનિ. ઉપાસકસીલઞ્હિ અત્તના સમાદિયન્તેનપિ સમાદિન્નં પરસન્તિકે સમાદિયન્તેનપિ, એકજ્ઝં સમાદિન્નમ્પિ સમાદિન્નમેવ હોતિ પચ્ચેકં સમાદિન્નમ્પિ. તં પન એકજ્ઝં સમાદિયતો એકાયેવ વિરતિ એકા ચેતના હોતિ. સા પન સબ્બવિરતિચેતનાનં કિચ્ચકારીતિ તેનપિ સબ્બસિક્ખાપદાનિ સમાદિન્નાનેવ. પચ્ચેકં સમાદિયતો પન નાનાવિરતિચેતનાયો યથાસકં કિચ્ચવસેન ઉપ્પજ્જન્તિ , સબ્બસમાદાને પન વચીભેદો કાતબ્બોયેવ. પરૂપરોધપટિસંયુત્તા પરવિહિંસાસંયુત્તા.
Vācaṃ bhinditvā uposathaṅgāni samādātabbānīti ‘‘imañca rattiṃ imañca divasa’’nti kālaparicchedaṃ katvā ‘‘uposathaṅgavasena aṭṭha sikkhāpadāni samādiyāmī’’ti ekato katvā puna paccekaṃ ‘‘pāṇātipātā veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmi…pe… uccāsayanamahāsayanā veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmī’’ti evaṃ vacībhedaṃ katvā yathāpāḷi samādātabbāni. Pāḷiṃ ajānantena pana attano bhāsāya paccekaṃ vā ‘‘buddhapaññattaṃ uposathaṃ adhiṭṭhāmī’’ti ekato adhiṭṭhānavasena vā samādātabbāni, aññaṃ alabhantena adhiṭṭhātabbāni. Upāsakasīlañhi attanā samādiyantenapi samādinnaṃ parasantike samādiyantenapi, ekajjhaṃ samādinnampi samādinnameva hoti paccekaṃ samādinnampi. Taṃ pana ekajjhaṃ samādiyato ekāyeva virati ekā cetanā hoti. Sā pana sabbaviraticetanānaṃ kiccakārīti tenapi sabbasikkhāpadāni samādinnāneva. Paccekaṃ samādiyato pana nānāviraticetanāyo yathāsakaṃ kiccavasena uppajjanti , sabbasamādāne pana vacībhedo kātabboyeva. Parūparodhapaṭisaṃyuttā paravihiṃsāsaṃyuttā.
નનુ ચ ‘‘મણિ’’ન્તિ વુત્તે વેળુરિયમ્પિ સઙ્ગહિતમેવ, કિમત્થં પન વેળુરિયન્તિ આહ ‘‘વેળુરિયન્તિ…પે॰… દસ્સેતી’’તિ. ‘‘મણિ’’ન્તિ વત્વાવ ‘‘વેળુરિય’’ન્તિ ઇમિના જાતિમણિભાવં દસ્સેતીતિ યોજેતબ્બં. એકવસ્સિકવેળુવણ્ણન્તિ જાતિતો એકવસ્સાતિક્કન્તવેળુવણ્ણં. લદ્ધકન્તિ સુન્દરં. ચન્દપ્પભા તારગણાવ સબ્બેતિ યથા ચન્દપ્પભાય કલં સબ્બે તારાગણા નાનુભવન્તીતિ અયમેત્થ અત્થોતિ આહ ‘‘ચન્દપ્પભાતિ સામિઅત્થે પચ્ચત્ત’’ન્તિ.
Nanu ca ‘‘maṇi’’nti vutte veḷuriyampi saṅgahitameva, kimatthaṃ pana veḷuriyanti āha ‘‘veḷuriyanti…pe… dassetī’’ti. ‘‘Maṇi’’nti vatvāva ‘‘veḷuriya’’nti iminā jātimaṇibhāvaṃ dassetīti yojetabbaṃ. Ekavassikaveḷuvaṇṇanti jātito ekavassātikkantaveḷuvaṇṇaṃ. Laddhakanti sundaraṃ. Candappabhā tāragaṇāva sabbeti yathā candappabhāya kalaṃ sabbe tārāgaṇā nānubhavantīti ayamettha atthoti āha ‘‘candappabhāti sāmiatthe paccatta’’nti.
ઉપોસથસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Uposathasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
મહાવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧૦. ઉપોસથસુત્તં • 10. Uposathasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. ઉપોસથસુત્તવણ્ણના • 10. Uposathasuttavaṇṇanā