| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
१०. उप्पज्जन्तिसुत्तवण्णना
10. Uppajjantisuttavaṇṇanā
६०. दसमे यावकीवन्ति यत्तकं कालं। यतोति यदा, यतो पट्ठाय, यस्मिं कालेति वा अत्थो। एवमेतं, आनन्दाति, आनन्द, तथागते उप्पन्ने तथागतस्स तथागतसावकानंयेव च लाभसक्कारो अभिवड्ढति, तित्थिया पन नित्तेजा विहतप्पभा पहीनलाभसक्कारा होन्तीति यं तया वुत्तं, एतं एवं, न एतस्स अञ्ञथाभावो। चक्कवत्तिनो हि चक्करतनस्स पातुभावेन लोको चक्करतनं मुञ्चित्वा अञ्ञत्थ पूजासक्कारसम्मानं न पवत्तेति, चक्करतनमेव पन सब्बो लोको सब्बभावेहि सक्करोति गरुं करोति मानेति पूजेति। इति वट्टानुसारिपुञ्ञमत्तनिस्सन्दस्सपि ताव महन्तो आनुभावो, किमङ्गं पन विवट्टानुसारिपुञ्ञफलूपत्थम्भस्स अनन्तापरिमेय्यगुणगणाधारस्स बुद्धरतनस्स धम्मरतनस्स सङ्घरतनस्स चाति दस्सेति।
60. Dasame yāvakīvanti yattakaṃ kālaṃ. Yatoti yadā, yato paṭṭhāya, yasmiṃ kāleti vā attho. Evametaṃ, ānandāti, ānanda, tathāgate uppanne tathāgatassa tathāgatasāvakānaṃyeva ca lābhasakkāro abhivaḍḍhati, titthiyā pana nittejā vihatappabhā pahīnalābhasakkārā hontīti yaṃ tayā vuttaṃ, etaṃ evaṃ, na etassa aññathābhāvo. Cakkavattino hi cakkaratanassa pātubhāvena loko cakkaratanaṃ muñcitvā aññattha pūjāsakkārasammānaṃ na pavatteti, cakkaratanameva pana sabbo loko sabbabhāvehi sakkaroti garuṃ karoti māneti pūjeti. Iti vaṭṭānusāripuññamattanissandassapi tāva mahanto ānubhāvo, kimaṅgaṃ pana vivaṭṭānusāripuññaphalūpatthambhassa anantāparimeyyaguṇagaṇādhārassa buddharatanassa dhammaratanassa saṅgharatanassa cāti dasseti.
भगवा हि सम्मासम्बोधिं पत्वा पवत्तवरधम्मचक्को अनुक्कमेन लोके एकसट्ठिया अरहन्तेसु जातेसु सट्ठि अरहन्ते जनपदचारिकाय विस्सज्जेत्वा उरुवेलं पत्वा उरुवेलकस्सपप्पमुखे सहस्सजटिले अरहत्ते पतिट्ठापेत्वा तेहि परिवुतो लट्ठिवनुय्याने निसीदित्वा बिम्बिसारप्पमुखानं अङ्गमगधवासीनं द्वादस नहुतानि सासने ओतारेत्वा यदा राजगहे विहासि, ततो पट्ठाय भगवतो भिक्खुसङ्घस्स च यथा यथा उपरूपरि उळारलाभसक्कारो अभिवड्ढति, तथा तथा सब्बतित्थियानं लाभसक्कारो परिहायि एव।
Bhagavā hi sammāsambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko anukkamena loke ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu saṭṭhi arahante janapadacārikāya vissajjetvā uruvelaṃ patvā uruvelakassapappamukhe sahassajaṭile arahatte patiṭṭhāpetvā tehi parivuto laṭṭhivanuyyāne nisīditvā bimbisārappamukhānaṃ aṅgamagadhavāsīnaṃ dvādasa nahutāni sāsane otāretvā yadā rājagahe vihāsi, tato paṭṭhāya bhagavato bhikkhusaṅghassa ca yathā yathā uparūpari uḷāralābhasakkāro abhivaḍḍhati, tathā tathā sabbatitthiyānaṃ lābhasakkāro parihāyi eva.
अथेकदिवसं आयस्मा आनन्दो दिवाट्ठाने निसिन्नो भगवतो च अरियसङ्घस्स च सम्मापटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा पीतिसोमनस्सजातो ‘‘कथं नु खो तित्थियान’’न्ति तेसं पटिपत्तिं आवज्जेसि। अथस्स नेसं सब्बथापि दुप्पटिपत्तियेव उपट्ठासि। सो ‘‘एवंमहानुभावे नाम पुञ्ञूपनिस्सयस्स धम्मानुधम्मप्पटिपत्तिया च उक्कंसपारमिप्पत्ते भगवति, अरियसङ्घे च धरन्ते कथं इमे अञ्ञतित्थिया एवं दुप्पटिपन्ना अकतपुञ्ञा वराका लाभिनो सक्कता भविस्सन्ती’’ति तित्थियानं लाभसक्कारहानिं निस्साय कारुञ्ञं उप्पादेत्वा अथ अत्तनो परिवितक्कं ‘‘यावकीवञ्च, भन्ते’’तिआदिना भगवतो आरोचेसि। भगवा च तं, ‘‘आनन्द, तया मिच्छा परिवितक्कित’’न्ति अवत्वा सुवण्णालिङ्गसदिसं गीवं उन्नामेत्वा सुपुप्फितसतपत्तसस्सिरिकं महामुखं अभिप्पसन्नतरं कत्वा ‘‘एवमेतं, आनन्दा’’ति सम्पहंसित्वा ‘‘यावकीवञ्चा’’तिआदिना तस्स वचनं पच्चनुमोदि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो आयस्मा आनन्दो…पे॰… भिक्खुसङ्घो चा’’ति। अथ भगवा तस्सं अट्ठुप्पत्तियं अतीतेपि मयि अनुप्पन्ने एकच्चे नीचजना सम्मानं लभित्वा मम उप्पादतो पट्ठाय हतलाभसक्कारा अहेसुन्ति बावेरुजातकं (जा॰ १.४.१५३ आदयो) कथेसि।
Athekadivasaṃ āyasmā ānando divāṭṭhāne nisinno bhagavato ca ariyasaṅghassa ca sammāpaṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajāto ‘‘kathaṃ nu kho titthiyāna’’nti tesaṃ paṭipattiṃ āvajjesi. Athassa nesaṃ sabbathāpi duppaṭipattiyeva upaṭṭhāsi. So ‘‘evaṃmahānubhāve nāma puññūpanissayassa dhammānudhammappaṭipattiyā ca ukkaṃsapāramippatte bhagavati, ariyasaṅghe ca dharante kathaṃ ime aññatitthiyā evaṃ duppaṭipannā akatapuññā varākā lābhino sakkatā bhavissantī’’ti titthiyānaṃ lābhasakkārahāniṃ nissāya kāruññaṃ uppādetvā atha attano parivitakkaṃ ‘‘yāvakīvañca, bhante’’tiādinā bhagavato ārocesi. Bhagavā ca taṃ, ‘‘ānanda, tayā micchā parivitakkita’’nti avatvā suvaṇṇāliṅgasadisaṃ gīvaṃ unnāmetvā supupphitasatapattasassirikaṃ mahāmukhaṃ abhippasannataraṃ katvā ‘‘evametaṃ, ānandā’’ti sampahaṃsitvā ‘‘yāvakīvañcā’’tiādinā tassa vacanaṃ paccanumodi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā ānando…pe… bhikkhusaṅgho cā’’ti. Atha bhagavā tassaṃ aṭṭhuppattiyaṃ atītepi mayi anuppanne ekacce nīcajanā sammānaṃ labhitvā mama uppādato paṭṭhāya hatalābhasakkārā ahesunti bāverujātakaṃ (jā. 1.4.153 ādayo) kathesi.
एतमत्थं विदित्वाति दिट्ठिगतिकानं ताव सक्कारसम्मानो याव न सम्मासम्बुद्धा लोके उप्पज्जन्ति, तेसं पन उप्पादतो पट्ठाय ते हतलाभसक्कारा निप्पभा नित्तेजाव होन्ति, दुप्पटिपत्तिया दुक्खतो च न मुच्चन्तीति एतमत्थं सब्बाकारतो विदित्वा तदत्थदीपनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃviditvāti diṭṭhigatikānaṃ tāva sakkārasammāno yāva na sammāsambuddhā loke uppajjanti, tesaṃ pana uppādato paṭṭhāya te hatalābhasakkārā nippabhā nittejāva honti, duppaṭipattiyā dukkhato ca na muccantīti etamatthaṃ sabbākārato viditvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ ओभासति ताव सो किमीति सो खज्जूपनककिमि तावदेव ओभासति जोतति दिब्बति। याव न उन्नमते पभङ्करोति तीसुपि महादीपेसु एकक्खणे आलोककरणेन ‘‘पभङ्करो’’ति लद्धनामो सूरियो याव न उग्गमति न उदेति। अनुग्गते हि सूरिये लद्धोकासा खज्जूपनका विपरिवत्तमानापि कण्टकफलसदिसा तमसि विज्जोतन्ति। स वेरोचनम्हि उग्गते, हतप्पभो होति न चापि भासतीति समन्ततो अन्धकारं विधमित्वा किरणसहस्सेन विरोचनसभावताय वेरोचननामके आदिच्चे उट्ठिते सो खज्जूपनको हतप्पभो नित्तेजो काळको होति, रत्तन्धकारे विय न भासति न दिब्बति।
Tattha obhāsati tāva so kimīti so khajjūpanakakimi tāvadeva obhāsati jotati dibbati. Yāva na unnamate pabhaṅkaroti tīsupi mahādīpesu ekakkhaṇe ālokakaraṇena ‘‘pabhaṅkaro’’ti laddhanāmo sūriyo yāva na uggamati na udeti. Anuggate hi sūriye laddhokāsā khajjūpanakā viparivattamānāpi kaṇṭakaphalasadisā tamasi vijjotanti. Sa verocanamhi uggate, hatappabho hoti na cāpi bhāsatīti samantato andhakāraṃ vidhamitvā kiraṇasahassena virocanasabhāvatāya verocananāmake ādicce uṭṭhite so khajjūpanako hatappabho nittejo kāḷako hoti, rattandhakāre viya na bhāsati na dibbati.
एवं ओभासितमेव तक्किकानन्ति यथा तेन खज्जूपनकेन सूरियुग्गमनतो पुरेयेव ओभासितं होति, एवं तक्केत्वा वितक्केत्वा परिकप्पनमत्तेन दिट्ठीनं गहणतो ‘‘तक्किका’’ति लद्धनामेहि तित्थियेहि ओभासितं अत्तनो समयतेजेन दीपेत्वा अधिट्ठितं ताव, याव सम्मासम्बुद्धा लोके नुप्पज्जन्ति। न तक्किका सुज्झन्ति न चापि सावकाति यदा पन सम्मासम्बुद्धा लोके उप्पज्जन्ति, तदा दिट्ठिगतिका न सुज्झन्ति न सोभन्ति, न चापि तेसं सावका सोभन्ति, अञ्ञदत्थु विहतसोभा रत्तिखित्ता विय सरा न पञ्ञायन्तेव। अथ वा याव सम्मासम्बुद्धा लोके नुप्पज्जन्ति, तावदेव तक्किकानं ओभासितं अत्तनो समयेन जोतनं बाललापनं, न ततो परं। कस्मा? यस्मा न तक्किका सुज्झन्ति, न चापि सावका। ते हि दुरक्खातधम्मविनया सम्मापटिपत्तिरहिता न संसारतो सुज्झन्ति अनिय्यानिकसासनत्ता। तेनाह ‘‘दुद्दिट्ठी न दुक्खा पमुच्चरे’’ति। तक्किका हि अयाथावलद्धिकताय दुद्दिट्ठिनो मिच्छाभिनिविट्ठदिट्ठिका विपरीतदस्सना तं दिट्ठिं अनिस्सज्जित्वा संसारदुक्खतो न कदाचिपि मुच्चन्तीति।
Evaṃ obhāsitameva takkikānanti yathā tena khajjūpanakena sūriyuggamanato pureyeva obhāsitaṃ hoti, evaṃ takketvā vitakketvā parikappanamattena diṭṭhīnaṃ gahaṇato ‘‘takkikā’’ti laddhanāmehi titthiyehi obhāsitaṃ attano samayatejena dīpetvā adhiṭṭhitaṃ tāva, yāva sammāsambuddhā loke nuppajjanti. Na takkikā sujjhanti na cāpi sāvakāti yadā pana sammāsambuddhā loke uppajjanti, tadā diṭṭhigatikā na sujjhanti na sobhanti, na cāpi tesaṃ sāvakā sobhanti, aññadatthu vihatasobhā rattikhittā viya sarā na paññāyanteva. Atha vā yāva sammāsambuddhā loke nuppajjanti, tāvadeva takkikānaṃ obhāsitaṃ attano samayena jotanaṃ bālalāpanaṃ, na tato paraṃ. Kasmā? Yasmā na takkikā sujjhanti, na cāpi sāvakā. Te hi durakkhātadhammavinayā sammāpaṭipattirahitā na saṃsārato sujjhanti aniyyānikasāsanattā. Tenāha ‘‘duddiṭṭhī na dukkhā pamuccare’’ti. Takkikā hi ayāthāvaladdhikatāya duddiṭṭhino micchābhiniviṭṭhadiṭṭhikā viparītadassanā taṃ diṭṭhiṃ anissajjitvā saṃsāradukkhato na kadācipi muccantīti.
दसमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठिता च जच्चन्धवग्गवण्णना।
Niṭṭhitā ca jaccandhavaggavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / १०. उप्पज्जन्तिसुत्तं • 10. Uppajjantisuttaṃ
