Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੧੦. ਉਤ੍ਤਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
10. Uttiyattheragāthāvaṇṇanā
ਆਬਾਧੇ ਮੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਉਤ੍ਤਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਚਤੁਨવੁਤੇ ਕਪ੍ਪੇ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਚਨ੍ਦਭਾਗਾਯ ਨਦਿਯਾ ਮਹਾਰੂਪੋ ਸੁਸੁਮਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਪਾਰਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨਦਿਯਾ ਤੀਰਂ ਉਪਗਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਪਾਰਂ ਨੇਤੁਕਾਮੋ ਤੀਰਸਮੀਪੇ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਪਾਦੇ ਠਪੇਸਿ। ਸੋ ਹਟ੍ਠੋ ਉਦਗ੍ਗੋ ਪੀਤਿવੇਗੇਨ ਦਿਗੁਣੁਸ੍ਸਾਹੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਸੀਘੇਨ ਜવੇਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਰਤੀਰਂ ਨੇਸਿ। ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਇਤੋ ਚੁਤੋ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਚਤੁਨવੁਤੇ ਕਪ੍ਪੇ ਅਮਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
Ābādhe me samuppanneti āyasmato uttiyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle candabhāgāya nadiyā mahārūpo susumāro hutvā nibbatto. So pāraṃ gantuṃ nadiyā tīraṃ upagataṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto pāraṃ netukāmo tīrasamīpe nipajji. Bhagavā tassa anukampāya piṭṭhiyaṃ pāde ṭhapesi. So haṭṭho udaggo pītivegena diguṇussāho hutvā sotaṃ chindanto sīghena javena bhagavantaṃ paratīraṃ nesi. Bhagavā tassa cittappasādaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ ito cuto devaloke nibbattitvā tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto ito catunavute kappe amataṃ pāpuṇissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
ਸੋ ਤਥਾ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਿਯੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਮਤਂ ਪਰਿਯੇਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾਪਿ ਸੀਲਾਦੀਨਂ ਅવਿਸੋਧਿਤਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਭਿਕ੍ਖੂ વਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਓવਾਦਂ ਯਾਚਿ। ਸਤ੍ਥਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਤ੍વਂ, ਉਤ੍ਤਿਯ, ਆਦਿਮੇવ વਿਸੋਧੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੬੯) ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਓવਾਦਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਓવਾਦੇ ਠਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿ। ਤਸ੍ਸ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਆਬਾਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਨ ਆਬਾਧੇ ਸਞ੍ਜਾਤਸਂવੇਗੋ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭવਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੩.੧੬੯-੧੭੯) –
So tathā sugatīsuyeva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti uttiyo nāma nāmena. So vayappatto ‘‘amataṃ pariyesissāmī’’ti paribbājako hutvā vicaranto ekadivasaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā sāsane pabbajitvāpi sīlādīnaṃ avisodhitattā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto aññe bhikkhū visesaṃ nibbattetvā aññaṃ byākaronte disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā saṅkhepeneva ovādaṃ yāci. Satthāpi tassa ‘‘tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.369) saṅkhepeneva ovādaṃ adāsi. So tassa ovāde ṭhatvā vipassanaṃ ārabhi. Tassa āraddhavipassanassa ābādho uppajji. Uppanne pana ābādhe sañjātasaṃvego vīriyārambhavatthuṃ katvā vipassanāya kammaṃ karonto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.3.169-179) –
‘‘ਚਨ੍ਦਭਾਗਾਨਦੀਤੀਰੇ, ਸੁਸੁਮਾਰੋ ਅਹਂ ਤਦਾ।
‘‘Candabhāgānadītīre, susumāro ahaṃ tadā;
ਸਗੋਚਰਪਸੁਤੋਹਂ, ਨਦਿਤਿਤ੍ਥਂ ਅਗਚ੍ਛਹਂ॥
Sagocarapasutohaṃ, nadititthaṃ agacchahaṃ.
‘‘ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥੋ ਤਮ੍ਹਿ ਸਮਯੇ, ਸਯਮ੍ਭੂ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲੋ।
‘‘Siddhattho tamhi samaye, sayambhū aggapuggalo;
ਨਦਿਂ ਤਰਿਤੁਕਾਮੋ ਸੋ, ਨਦਿਤਿਤ੍ਥਂ ਉਪਾਗਮਿ॥
Nadiṃ taritukāmo so, nadititthaṃ upāgami.
‘‘ਉਪਗਤੇ ਚ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥੁਪਾਗਮਿਂ।
‘‘Upagate ca sambuddhe, ahampi tatthupāgamiṃ;
ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਇਮਂ વਾਚਂ ਉਦੀਰਯਿਂ॥
Upagantvāna sambuddhaṃ, imaṃ vācaṃ udīrayiṃ.
‘‘ਅਭਿਰੂਹ ਮਹਾવੀਰ, ਤਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ ਅਹਂ ਤੁવਂ।
‘‘Abhirūha mahāvīra, tāressāmi ahaṃ tuvaṃ;
ਪੇਤ੍ਤਿਕਂ વਿਸਯਂ ਮਯ੍ਹਂ, ਅਨੁਕਮ੍ਪ ਮਹਾਮੁਨਿ॥
Pettikaṃ visayaṃ mayhaṃ, anukampa mahāmuni.
‘‘ਮਮ ਉਗ੍ਗਜ੍ਜਨਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਅਭਿਰੂਹਿ ਮਹਾਮੁਨਿ।
‘‘Mama uggajjanaṃ sutvā, abhirūhi mahāmuni;
ਹਟ੍ਠੋ ਹਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਤਾਰੇਸਿਂ ਲੋਕਨਾਯਕਂ॥
Haṭṭho haṭṭhena cittena, tāresiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘ਨਦਿਯਾ ਪਾਰਿਮੇ ਤੀਰੇ, ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Nadiyā pārime tīre, siddhattho lokanāyako;
ਅਸ੍ਸਾਸੇਸਿ ਮਮਂ ਤਤ੍ਥ, ਅਮਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ॥
Assāsesi mamaṃ tattha, amataṃ pāpuṇissati.
‘‘ਤਮ੍ਹਾ ਕਾਯਾ ਚવਿਤ੍વਾਨ, ਦੇવਲੋਕਂ ਅਗਚ੍ਛਹਂ।
‘‘Tamhā kāyā cavitvāna, devalokaṃ agacchahaṃ;
ਦਿਬ੍ਬਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਂ, ਅਚ੍ਛਰਾਹਿ ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ॥
Dibbasukhaṃ anubhaviṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ ਦੇવਿਨ੍ਦੋ, ਦੇવਰਜ੍ਜਮਕਾਸਹਂ।
‘‘Sattakkhattuñca devindo, devarajjamakāsahaṃ;
ਤੀਣਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ, ਮਹਿਯਾ ਇਸ੍ਸਰੋ ਅਹੁਂ॥
Tīṇikkhattuṃ cakkavattī, mahiyā issaro ahuṃ.
‘‘વਿવੇਕਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋਹਂ , ਨਿਪਕੋ ਚ ਸੁਸਂવੁਤੋ।
‘‘Vivekamanuyuttohaṃ , nipako ca susaṃvuto;
ਧਾਰੇਮਿ ਅਨ੍ਤਿਮਂ ਦੇਹਂ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ॥
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘ਚਤੁਨ੍ਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਤਾਰੇਸਿਂ ਯਂ ਨਰਾਸਭਂ।
‘‘Catunnavutito kappe, tāresiṃ yaṃ narāsabhaṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਤਰਣਾਯ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, taraṇāya idaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਕਾਰવਿਭਾવਨਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਬਾਧੇ ਮੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Arahattaṃ pana patvā attano sammā paṭipattiyā paripuṇṇākāravibhāvanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘ābādhe me samuppanne’’ti gāthaṃ abhāsi.
੩੦. ਤਤ੍ਥ ਆਬਾਧੇ ਮੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਤਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਆਬਾਧਨਤੋ ‘‘ਆਬਾਧੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇ વਿਸਭਾਗਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਹੇਤੁਕੇ ਰੋਗੇ ਮਯ੍ਹਂ ਸਞ੍ਜਾਤੇ। ਸਤਿ ਮੇ ਉਦਪਜ੍ਜਥਾਤਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਖੋ ਮੇ ਆਬਾਧੋ, ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਆਬਾਧੋ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯ। ਯਾવ ਪਨਾਯਂ ਆਬਾਧੋ ਨ વਡ੍ਢਤਿ, ਹਨ੍ਦਾਹਂ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਾਮਿ ‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਧਿਗਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾ’’’ਤਿ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭવਤ੍ਥੁਭੂਤਾ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਆਬਾਧਸ੍ਸ વਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ ਉਦਪਾਦਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਬੋਧੋ ਮੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਕਾਲੋ ਮੇ ਨਪ੍ਪਮਜ੍ਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਸਤਿਂ ਅਙ੍ਕੁਸਂ ਕਤ੍વਾ ਅਯਂ ਥੇਰੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ।
30. Tattha ābādhe me samuppanneti sarīrassa ābādhanato ‘‘ābādho’’ti laddhanāme visabhāgadhātukkhobhahetuke roge mayhaṃ sañjāte. Sati me udapajjathāti ‘‘uppanno kho me ābādho, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yadidaṃ ābādho vaḍḍheyya. Yāva panāyaṃ ābādho na vaḍḍhati, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi ‘appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā’’’ti vīriyārambhavatthubhūtā sati tasseva ābādhassa vasena dukkhāya vedanāya pīḷiyamānassa mayhaṃ udapādi. Tenāha ‘‘ābodho me samuppanno, kālo me nappamajjitu’’nti. Evaṃ uppannañhi satiṃ aṅkusaṃ katvā ayaṃ thero arahattaṃ pattoti.
ਉਤ੍ਤਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uttiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਤਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tatiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧੦. ਉਤ੍ਤਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 10. Uttiyattheragāthā