Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
વચીકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
ચતૂહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતાતિ એત્થ સુભાસિતભાસનસઙ્ખાતા અપિસુણવાચા, ધમ્મભાસનસઙ્ખાતો અસમ્ફપ્પલાપો, પિયભાસનસઙ્ખાતા અફરુસવાચા, સચ્ચભાસનસઙ્ખાતો અમુસાવાદો ચાતિ એતા વાચા તથાપવત્તા ચેતના દટ્ઠબ્બા. સહસદ્દા પનાતિ તસ્સ વિકારસ્સ સદ્દેન સહ સમ્ભૂતત્તા વુત્તં. ચિત્તાનુપરિવત્તિતાય પન સો ન યાવ સદ્દભાવીતિ દટ્ઠબ્બો, વિતક્કવિપ્ફારસદ્દો ન સોતવિઞ્ઞેય્યોતિ પવત્તેન મહાઅટ્ઠકથાવાદેન ચિત્તસમુટ્ઠાનસદ્દો વિનાપિ વિઞ્ઞત્તિઘટ્ટનેન ઉપ્પજ્જતીતિ આપજ્જતિ. ‘‘યા તાય વાચાય વિઞ્ઞત્તી’’તિ (ધ॰ સ॰ ૬૩૬) હિ વચનતો અસોતવિઞ્ઞેય્યસદ્દેન સહ વિઞ્ઞત્તિયા ઉપ્પત્તિ નત્થીતિ વિઞ્ઞાયતીતિ.
Catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatāti ettha subhāsitabhāsanasaṅkhātā apisuṇavācā, dhammabhāsanasaṅkhāto asamphappalāpo, piyabhāsanasaṅkhātā apharusavācā, saccabhāsanasaṅkhāto amusāvādo cāti etā vācā tathāpavattā cetanā daṭṭhabbā. Sahasaddā panāti tassa vikārassa saddena saha sambhūtattā vuttaṃ. Cittānuparivattitāya pana so na yāva saddabhāvīti daṭṭhabbo, vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti pavattena mahāaṭṭhakathāvādena cittasamuṭṭhānasaddo vināpi viññattighaṭṭanena uppajjatīti āpajjati. ‘‘Yā tāya vācāya viññattī’’ti (dha. sa. 636) hi vacanato asotaviññeyyasaddena saha viññattiyā uppatti natthīti viññāyatīti.
ચિત્તસમુટ્ઠાનં સદ્દાયતનન્તિ એત્થ ચ ન કોચિ ચિત્તસમુટ્ઠાનો સદ્દો અસઙ્ગહિતો નામ અત્થીતિ અધિપ્પાયેન મહાઅટ્ઠકથાવાદં પટિસેધેતિ. છબ્બિધેન રૂપસઙ્ગહાદીસુ હિ ‘‘સોતવિઞ્ઞેય્ય’’ન્તિ ‘‘દિટ્ઠં સુત’’ન્તિ એત્થ ‘‘સુત’’ન્તિ ચ ન કોચિ સદ્દો ન સઙ્ગય્હતીતિ. મહાઅટ્ઠકથાયં પન વિઞ્ઞત્તિસહજમેવ જિવ્હાતાલુચલનાદિકરવિતક્કસમુટ્ઠિતં સુખુમસદ્દં ‘‘દિબ્બસોતેન સુત્વા આદિસતી’’તિ સુત્તે પટ્ઠાને ચ ઓળારિકસદ્દં સન્ધાય ‘‘સોતવિઞ્ઞાણસ્સ આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ વુત્તન્તિ ઇમિના અધિપ્પાયેન અસોતવિઞ્ઞેય્યતા વુત્તા સિયા. સદ્દો ચ અસોતવિઞ્ઞેય્યો ચાતિ વિરુદ્ધમેતન્તિ પન પટિક્ખેપો વેદિતબ્બો. વિઞ્ઞત્તિપચ્ચયા ઘટ્ટના વિઞ્ઞત્તિઘટ્ટના. વિઞ્ઞત્તિ એવ વા. ઘટ્ટનાકારપ્પવત્તભૂતવિકારો હિ ‘‘ઘટ્ટના’’તિ વુત્તો. સઙ્ઘટ્ટનેન સહેવ સદ્દો ઉપ્પજ્જતિ, ન પુબ્બાપરભાવેન. પથવીધાતુયાતિ ઇદં વાયોધાતુયા વિય ચાલનં પથવીધાતુયા સઙ્ઘટ્ટનં કિચ્ચં અધિકન્તિ કત્વા વુત્તં, વિકારસ્સ ચ તપ્પચ્ચયભાવો વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. તબ્બિકારાનઞ્હિ ભૂતાનં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ પચ્ચયભાવોતિ. અઞ્ઞમ્પિ સબ્બં વિધાનં કાયવિઞ્ઞત્તિયં વિય વેદિતબ્બં.
Cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatananti ettha ca na koci cittasamuṭṭhāno saddo asaṅgahito nāma atthīti adhippāyena mahāaṭṭhakathāvādaṃ paṭisedheti. Chabbidhena rūpasaṅgahādīsu hi ‘‘sotaviññeyya’’nti ‘‘diṭṭhaṃ suta’’nti ettha ‘‘suta’’nti ca na koci saddo na saṅgayhatīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana viññattisahajameva jivhātālucalanādikaravitakkasamuṭṭhitaṃ sukhumasaddaṃ ‘‘dibbasotena sutvā ādisatī’’ti sutte paṭṭhāne ca oḷārikasaddaṃ sandhāya ‘‘sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttanti iminā adhippāyena asotaviññeyyatā vuttā siyā. Saddo ca asotaviññeyyo cāti viruddhametanti pana paṭikkhepo veditabbo. Viññattipaccayā ghaṭṭanā viññattighaṭṭanā. Viññatti eva vā. Ghaṭṭanākārappavattabhūtavikāro hi ‘‘ghaṭṭanā’’ti vutto. Saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati, na pubbāparabhāvena. Pathavīdhātuyāti idaṃ vāyodhātuyā viya cālanaṃ pathavīdhātuyā saṅghaṭṭanaṃ kiccaṃ adhikanti katvā vuttaṃ, vikārassa ca tappaccayabhāvo vuttanayeneva veditabbo. Tabbikārānañhi bhūtānaṃ aññamaññassa paccayabhāvoti. Aññampi sabbaṃ vidhānaṃ kāyaviññattiyaṃ viya veditabbaṃ.
તિસમુટ્ઠાનિકકાયં…પે॰… ન લબ્ભતિ. ન હિ ચાલનં ઉપાદિન્નઘટ્ટનન્તિ. ચાલનઞ્હિ દેસન્તરુપ્પાદનપરમ્પરતા, ઘટ્ટનં પચ્ચયવિસેસેન ભૂતકલાપાનં આસન્નતરુપ્પાદોતિ. ઉપત્થમ્ભનકિચ્ચમ્પિ નત્થીતિ ઉપત્થમ્ભનેન વિના પઠમચિત્તસમુટ્ઠાનાપિ ઘટ્ટનાકારેન પવત્તતીતિ ઘટ્ટનત્થં ઉપત્થમ્ભનેન પયોજનં નત્થિ, લદ્ધાસેવનેન ચિત્તેનેવ ઘટ્ટનસ્સ બલવભાવતો ચાતિ અધિપ્પાયો. ઉપત્થમ્ભનં નત્થિ અત્થીતિ વિચારેત્વા ગહેતબ્બં.
Tisamuṭṭhānikakāyaṃ…pe… na labbhati. Na hi cālanaṃ upādinnaghaṭṭananti. Cālanañhi desantaruppādanaparamparatā, ghaṭṭanaṃ paccayavisesena bhūtakalāpānaṃ āsannataruppādoti. Upatthambhanakiccampi natthīti upatthambhanena vinā paṭhamacittasamuṭṭhānāpi ghaṭṭanākārena pavattatīti ghaṭṭanatthaṃ upatthambhanena payojanaṃ natthi, laddhāsevanena citteneva ghaṭṭanassa balavabhāvato cāti adhippāyo. Upatthambhanaṃ natthi atthīti vicāretvā gahetabbaṃ.
વચીકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / વચીકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā