| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
ಚತೂಹಿ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಂಯೇವ ಭಾಸತಿ, ನೋ ದುಬ್ಭಾಸಿತಂ। ಧಮ್ಮಂಯೇವ, ಪಿಯಂಯೇವ, ಸಚ್ಚಂಯೇವ ಭಾಸತಿ, ನೋ ಅಲಿಕ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೩; ಸು॰ ನಿ॰ ಸುಭಾಸಿತಸುತ್ತ) ಯಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಾನಿ, ತೇಸಂ ಚೇತನಾಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಭಾಸಿತಭಾಸನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾಪವತ್ತಾತಿ ಸುಭಾಸಿತಭಾಸನಾದಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಾ। ಸಹ ಸಮ್ಭೂತತ್ತಾತಿ ಸಹೇವ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ। ನ ಹಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸದ್ದರಹಿತಾ ಅತ್ಥಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಾ ತಾಯ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಾಚಾಗಿರಾ ಬ್ಯಪಥೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೩೬) ನಾತಿಸುಖುಮಂಯೇವ ಸದ್ದವಾಚಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಾ ತಾಯ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ, ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ರೂಪಾಯತನಂ ವಿಯ ವತ್ಥುಪರಿತ್ತತಾದಿನಾ ಸದ್ದಾಯತನಮ್ಪಿ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಯಾ ತಾಯ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಆಹ।
Catūhi aṅgehīti ettha ‘‘subhāsitaṃyeva bhāsati, no dubbhāsitaṃ. Dhammaṃyeva, piyaṃyeva, saccaṃyeva bhāsati, no alika’’nti (saṃ. ni. 1.213; su. ni. subhāsitasutta) yāni aṅgāni sutte vuttāni, tesaṃ cetanāsabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘subhāsitabhāsanā’’tiādi vuttaṃ. Tathāpavattāti subhāsitabhāsanādibhāvena pavattā. Saha sambhūtattāti saheva uppannattā. Na hi vacīviññatti saddarahitā atthi. Tathā hi ‘‘yā tāya vācāya viññattī’’ti vuttaṃ. ‘‘Vācāgirā byapatho’’tiādinā (dha. sa. 636) nātisukhumaṃyeva saddavācaṃ vatvā ‘‘yā tāya vācāya viññattī’’ti, tāya saddhiṃ yojetvā vacīviññattiyā vuttattā rūpāyatanaṃ viya vatthuparittatādinā saddāyatanampi anindriyagocaro atthīti ca adhippāyena ‘‘yā tāya…pe… viññāyatī’’ti āha.
ಇದಾನಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾರಮ್ಮಣತಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದೋ ನ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾವಾದಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸಙ್ಗಹಕಾರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಠತ್ವಾ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾವಾದಸ್ಸ ಪಟಿಸೇಧೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಠತ್ವಾ ತಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘‘ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಭೂತಾನಂ ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಸಹೇವ ಸದ್ದೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ। ಚಿತ್ತಜಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಘಟ್ಟನೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮಹಾಭೂತಾನಂ ಏಕೋ ಆಕಾರವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ। ತದಾಕಾರತ್ತಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಪಥವೀಧಾತು ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ಘಟ್ಟೇತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ವುತ್ತನಯಂ ‘‘ತಬ್ಬಿಕಾರಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಾವೇತಿ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿಧಾನನ್ತಿ ‘‘ನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾತಿ ಏತೇನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವುತ್ತವಿಧಾನಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವಾತಿ।
Idāni avisesena cittasamuṭṭhānasaddassa sotaviññāṇārammaṇatā pāḷiyaṃ vuttāti vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti mahāaṭṭhakathāvādassa pāḷiyā virodhaṃ dassetuṃ ‘‘cittasamuṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Evaṃ saṅgahakārassa adhippāye ṭhatvā mahāaṭṭhakathāvādassa paṭisedhetabbataṃ dassetvā idāni attano adhippāye ṭhatvā taṃ pariharituṃ ‘‘mahāaṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādimāha. Saṅghaṭṭanākārena pavattānaṃ bhūtānaṃ saddassa nissayabhāvato saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati. Tappaccayabhāvoti upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhāvo. Cittajapathavīdhātuyā upādinnakaghaṭṭane paccayo bhavituṃ samattho cittasamuṭṭhānamahābhūtānaṃ eko ākāraviseso atthi. Tadākārattā hi tesaṃ pathavīdhātu upādinnakaṃ ghaṭṭetīti imamatthaṃ vuttānusārena veditabbattā ‘‘vuttanayeneva veditabbo’’ti vatvā tameva vuttanayaṃ ‘‘tabbikārāna’’ntiādinā vibhāveti. Tattha aññamaññassa paccayabhāvo tappaccayabhāvo vuttoti attho. Aññampi sabbaṃ vidhānanti ‘‘na cittasamuṭṭhānāti etena paramatthato abhāvaṃ dassetī’’tiādinā attanā vuttavidhānaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttavidhānaṃ ‘‘heṭṭhā vuttanayeneva veditabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttamevāti.
ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದೇಸನ್ತರೇ ಪಾರಮ್ಪರಿಯೇನ ಉಪ್ಪಾದನಂ ದೇಸನ್ತರುಪ್ಪಾದನಪರಮ್ಪರತಾ। ಲದ್ಧಾಸೇವನೇನಾತಿ ಲದ್ಧಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ। ಚಿತ್ತೇನೇವಾತಿ ಪಠಮಚಿತ್ತೇನೇವ। ‘‘ಸತ್ತ ಜವನಾನಿ ಸತ್ತ ಅಕ್ಖರಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಜವನವಾರಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಏಕಮಕ್ಖರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಚಿತ್ತೇನಪಿ ಘಟ್ಟನಾ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಏಕಸ್ಸೇವ ಪನ ಬಹುಸೋ ಪವತ್ತನೇನ ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋತಿ ಪುರಿಮಜವನಸಮುಟ್ಠಿತಾಹಿ ಘಟ್ಟನಾಹಿ ಪಟಿಲದ್ಧಾಸೇವನೇನ ಸತ್ತಮಜವನೇನ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ ಘಟ್ಟನಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಮಕ್ಖರಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ನತ್ಥೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಲದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇನ ಪನ ಪಠಮಚಿತ್ತೇನಪಿ ಘಟ್ಟನಾ ಬಲವತೀ ಹೋತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
Attano attano paccayuppannassa desantare pārampariyena uppādanaṃ desantaruppādanaparamparatā. Laddhāsevanenāti laddhapubbābhisaṅkhārena. Cittenevāti paṭhamacitteneva. ‘‘Satta javanāni satta akkharāni nibbattentīti vādaṃ paṭikkhipitvā ekajavanavārapariyāpannāni cittāni ekamakkharaṃ nibbattentī’’ti vadanti. Kiñcāpi paṭhamacittenapi ghaṭṭanā nipphajjati, ekasseva pana bahuso pavattanena atthi koci visesoti purimajavanasamuṭṭhitāhi ghaṭṭanāhi paṭiladdhāsevanena sattamajavanena samuṭṭhitā ghaṭṭanā paribyattamakkharaṃ nibbattetīti upatthambhanaṃ natthīti na sakkā vattuṃ. Laddhābhisaṅkhārena pana paṭhamacittenapi ghaṭṭanā balavatī hotīti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘upatthambhanakiccaṃ natthī’’ti vuttaṃ siyā, sabbametaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
