Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၂၈၃] ၃. ဝဍ္ဎကီသူကရဇာတကဝဏ္ဏနာ
[283] 3. Vaḍḍhakīsūkarajātakavaṇṇanā
ဝရံ ဝရံ တ္ဝန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပသေနဒိရညော ပိတာ မဟာကောသလော ဗိမ္ဗိသာရရညော ဓီတရံ ဝေဒေဟိံ နာမ ကောသလဒေဝိံ ဒဒမာနော တသ္သာ န္ဟာနစုဏ္ဏမူလံ သတသဟသ္သုဋ္ဌာနံ ကာသိဂာမံ အဒာသိ။ အဇာတသတ္တုနာ ပန ပိတရိ မာရိတေ ကောသလဒေဝီပိ သောကာဘိဘူတာ ကာလမကာသိ။ တတော ပသေနဒိ ကောသလရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘အဇာတသတ္တုနာ ပိတာ မာရိတော, ဘဂိနီပိ မေ သာမိကေ ကာလကတေ တေန သောကေန ကာလကတာ, ပိတုဃာတကသ္သ စောရသ္သ ကာသိဂာမံ န ဒသ္သာမီ’’တိ။ သော တံ အဇာတသတ္တုသ္သ န အဒာသိ။ တံ ဂာမံ နိသ္သာယ တေသံ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ ကာလေန ကာလံ ယုဒ္ဓံ ဟောတိ, အဇာတသတ္တု တရုဏော သမတ္ထော, ပသေနဒိ မဟလ္လကောယေဝ။ သော အဘိက္ခဏံ ပရဇ္ဇတိ, မဟာကောသလသ္သာပိ မနုသ္သာ ယေဘုယ္ယေန ပရာဇိတာ။ အထ ရာဇာ ‘‘မယံ အဘိဏ္ဟံ ပရဇ္ဇာမ, ကိံ နု ခော ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, အယ္ယာ နာမ မန္တစ္ဆေကာ ဟောန္တိ, ဇေတဝနဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ ကထံ သောတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ တာယံ ဝေလာယံ ဘိက္ခူနံ ကထာသလ္လာပံ သုဏာထာ’’တိ စရပုရိသေ အာဏာပေသိ။ တေ တတော ပဋ္ဌာယ တထာ အကံသု။
Varaṃ varaṃ tvanti idaṃ satthā jetavane viharanto dhanuggahatissattheraṃ ārabbha kathesi. Pasenadirañño pitā mahākosalo bimbisārarañño dhītaraṃ vedehiṃ nāma kosaladeviṃ dadamāno tassā nhānacuṇṇamūlaṃ satasahassuṭṭhānaṃ kāsigāmaṃ adāsi. Ajātasattunā pana pitari mārite kosaladevīpi sokābhibhūtā kālamakāsi. Tato pasenadi kosalarājā cintesi – ‘‘ajātasattunā pitā mārito, bhaginīpi me sāmike kālakate tena sokena kālakatā, pitughātakassa corassa kāsigāmaṃ na dassāmī’’ti. So taṃ ajātasattussa na adāsi. Taṃ gāmaṃ nissāya tesaṃ dvinnampi kālena kālaṃ yuddhaṃ hoti, ajātasattu taruṇo samattho, pasenadi mahallakoyeva. So abhikkhaṇaṃ parajjati, mahākosalassāpi manussā yebhuyyena parājitā. Atha rājā ‘‘mayaṃ abhiṇhaṃ parajjāma, kiṃ nu kho kātabba’’nti amacce pucchi. ‘‘Deva, ayyā nāma mantacchekā honti, jetavanavihāre bhikkhūnaṃ kathaṃ sotuṃ vaṭṭatī’’ti. Rājā ‘‘tena hi tāyaṃ velāyaṃ bhikkhūnaṃ kathāsallāpaṃ suṇāthā’’ti carapurise āṇāpesi. Te tato paṭṭhāya tathā akaṃsu.
တသ္မိံ ပန ကာလေ ဒ္ဝေ မဟလ္လကတ္ထေရာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ပဏ္ဏသာလာယံ ဝသန္တိ ဒတ္တတ္ထေရော စ ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သတ္ထေရော စ။ တေသု ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သတ္ထေရော ပဌမယာမေပိ မဇ္ဈိမယာမေပိ နိဒ္ဒာယိတ္ဝာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဗုဇ္ဈိတ္ဝာ ဥမ္မုက္ကာနိ သောဓေတ္ဝာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတ္ဝာ နိသိန္နကော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဒတ္တတ္ထေရာ’’တိ။ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, တိသ္သတ္ထေရာ’’တိ? ‘‘ကိံ နိဒ္ဒာယသိ နော တ္ဝ’’န္တိ။ ‘‘အနိဒ္ဒာယန္တာ ကိံ ကရိသ္သာမာ’’တိ? ‘‘ဥဋ္ဌာယ တာဝ နိသီဒထာ’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နော တံ ဒတ္တတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ ဒတ္တတ္ထေရ, အယံ တေ လောလော မဟောဒရကောသလော စာဋိမတ္တံ ဘတ္တမေဝ ပူတိံ ကရောတိ, ယုဒ္ဓဝိစာရဏံ ပန ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ, ပရာဇိတော ပရာဇိတောတ္ဝေဝ ဝဒာပေတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? တသ္မိံ ခဏေ တေ စရပုရိသာ တေသံ ကထံ သုဏန္တာ အဋ္ဌံသု။
Tasmiṃ pana kāle dve mahallakattherā vihārapaccante paṇṇasālāyaṃ vasanti dattatthero ca dhanuggahatissatthero ca. Tesu dhanuggahatissatthero paṭhamayāmepi majjhimayāmepi niddāyitvā pacchimayāme pabujjhitvā ummukkāni sodhetvā aggiṃ jāletvā nisinnako āha – ‘‘bhante, dattattherā’’ti. ‘‘Kiṃ, bhante, tissattherā’’ti? ‘‘Kiṃ niddāyasi no tva’’nti. ‘‘Aniddāyantā kiṃ karissāmā’’ti? ‘‘Uṭṭhāya tāva nisīdathā’’ti. So uṭṭhāya nisinno taṃ dattattheraṃ āha – ‘‘bhante dattatthera, ayaṃ te lolo mahodarakosalo cāṭimattaṃ bhattameva pūtiṃ karoti, yuddhavicāraṇaṃ pana kiñci na jānāti, parājito parājitotveva vadāpetī’’ti. ‘‘Kiṃ pana kātuṃ vaṭṭatī’’ti? Tasmiṃ khaṇe te carapurisā tesaṃ kathaṃ suṇantā aṭṭhaṃsu.
ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သတ္ထေရော ယုဒ္ဓံ ဝိစာရေသိ – ‘‘ဘန္တေ, ယုဒ္ဓော နာမ တိဝိဓော – ပဒုမဗ္ယူဟော, စက္ကဗ္ယူဟော, သကဋဗ္ယူဟောတိ။ အဇာတသတ္တုံ ဂဏ္ဟိတုကာမေန အသုကေ နာမ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိသ္မိံ ဒ္ဝီသု ပဗ္ဗတဘိတ္တီသု မနုသ္သေ ဌပေတ္ဝာ ပုရတော ဒုဗ္ဗလဗလံ ဒသ္သေတ္ဝာ ပဗ္ဗတန္တရံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဇာနိတ္ဝာ ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂံ ဩစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဥဘောသု ပဗ္ဗတဘိတ္တီသု ဝဂ္ဂိတ္ဝာ ဥန္နဒိတ္ဝာ ခိပေ ပတိတမစ္ဆံ ဝိယ အန္တောမုဋ္ဌိယံ ဝဋ္ဋပောတကံ ဝိယ စ ကတ္ဝာ သက္ကာ အသ္သ တံ ဂဟေတု’’န္တိ။ စရပုရိသာ တံ သာသနံ ရညော အာရောစေသုံ။ တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ သင္ဂာမဘေရိံ စရာပေတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ သကဋဗ္ယူဟံ ကတ္ဝာ အဇာတသတ္တုံ ဇီဝဂ္ဂာဟံ ဂာဟာပေတ္ဝာ အတ္တနော ဓီတရံ ဝဇိရကုမာရိံ ဘာဂိနေယ္ယသ္သ ဒတ္ဝာ ကာသိဂာမံ တသ္သာ န္ဟာနမူလံ ကတ္ဝာ ဒတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။ သာ ပဝတ္တိ ဘိက္ခုသင္ဃေ ပာကဋာ ဇာတာ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ကောသလရာဇာ ကိရ ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သတ္ထေရသ္သ ဝိစာရဏာယ အဇာတသတ္တုံ ဇိနီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သော ယုဒ္ဓဝိစာရဏာယ ဆေကောယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Dhanuggahatissatthero yuddhaṃ vicāresi – ‘‘bhante, yuddho nāma tividho – padumabyūho, cakkabyūho, sakaṭabyūhoti. Ajātasattuṃ gaṇhitukāmena asuke nāma pabbatakucchismiṃ dvīsu pabbatabhittīsu manusse ṭhapetvā purato dubbalabalaṃ dassetvā pabbatantaraṃ paviṭṭhabhāvaṃ jānitvā paviṭṭhamaggaṃ occhinditvā purato ca pacchato ca ubhosu pabbatabhittīsu vaggitvā unnaditvā khipe patitamacchaṃ viya antomuṭṭhiyaṃ vaṭṭapotakaṃ viya ca katvā sakkā assa taṃ gahetu’’nti. Carapurisā taṃ sāsanaṃ rañño ārocesuṃ. Taṃ sutvā rājā saṅgāmabheriṃ carāpetvā gantvā sakaṭabyūhaṃ katvā ajātasattuṃ jīvaggāhaṃ gāhāpetvā attano dhītaraṃ vajirakumāriṃ bhāgineyyassa datvā kāsigāmaṃ tassā nhānamūlaṃ katvā datvā uyyojesi. Sā pavatti bhikkhusaṅghe pākaṭā jātā. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, kosalarājā kira dhanuggahatissattherassa vicāraṇāya ajātasattuṃ jinī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi dhanuggahatisso yuddhavicāraṇāya chekoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အရညေ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ ။ တဒာ ဗာရာဏသိံ နိသ္သာယ နိဝုတ္ထဝဍ္ဎကိဂာမကာ ဧကော ဝဍ္ဎကီ ထမ္ဘတ္ထာယ အရညံ ဂန္တ္ဝာ အာဝာဋေ ပတိတံ သူကရပောတကံ ဒိသ္ဝာ တံ ဃရံ နေတ္ဝာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ သော ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော မဟာသရီရော ဝင္ကဒာဌော အာစာရသမ္ပန္နော အဟောသိ, ဝဍ္ဎကိနာ ပောသိတတ္တာ ပန ‘‘ဝဍ္ဎကီသူကရော’’တ္ဝေဝ ပညာယိ။ ဝဍ္ဎကိသ္သ ရုက္ခတစ္ဆနကာလေ တုဏ္ဍေန ရုက္ခံ ပရိဝတ္တေတိ, မုခေန ဍံသိတ္ဝာ ဝာသိဖရသုနိခာဒနမုဂ္ဂရေ အာဟရတိ, ကာလသုတ္တကောဋိယံ ဂဏ္ဟာတိ။ အထ သော ဝဍ္ဎကီ ‘‘ကောစိဒေဝ, နံ ခာဒေယ္ယာ’’တိ ဘယေန နေတ္ဝာ အရညေ ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ သောပိ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ ခေမံ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော ဧကံ ပဗ္ဗတန္တရေ မဟန္တံ ဂိရိကန္ဒရံ အဒ္ဒသ သမ္ပန္နကန္ဒမူလဖလံ ဖာသုကံ ဝသနဋ္ဌာနံ အနေကသတသူကရသမာကိဏ္ဏံ။ တေ သူကရာ တံ ဒိသ္ဝာ တသ္သ သန္တိကံ အာဂမံသု။ သောပိ တေ အာဟ – ‘‘အဟံ တုမ္ဟေဝ ဩလောကေန္တော ဝိစရာမိ, အပိစ ဝော မယာ ဒိဋ္ဌာ, ဣဒဉ္စ ဌာနံ ရမဏီယံ, အဟမ္ပိ ဣဒာနိ ဣဓေဝ ဝသိသ္သာမီ’’တိ။ ‘‘သစ္စံ ဣဒံ ဌာနံ ရမဏီယံ, ပရိသ္သယော ပနေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ တုမ္ဟေ ဒိသ္ဝာ ဧတံ အညာသိံ, ဧဝံ ဂောစရသမ္ပန္နေ ဌာနေ ဝသန္တာနံ ဝော သရီရေသု မံသလောဟိတံ နတ္ထိ, ကိံ ပန ဝော ဧတ္ထ ဘယ’’န္တိ? ‘‘ဧကော ဗ္ယဂ္ဃော ပာတောဝ အာဂန္တ္ဝာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌံယေဝ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန သော နိဗဒ္ဓံ ဂဏ္ဟာတိ, ဥဒာဟု အန္တရန္တရာ’’တိ? ‘‘နိဗဒ္ဓံ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ။ ‘‘ကတိ ပန တေ ဗ္ယဂ္ဃာ’’တိ? ‘‘ဧကောယေဝာ’’တိ။ ‘‘ဧတ္တကာ တုမ္ဟေ ဧကသ္သ ယုဇ္ဈိတုံ န သက္ကောထာ’’တိ? ‘‘အာမ, န သက္ကောမာ’’တိ။ ‘‘အဟံ တံ ဂဏ္ဟိသ္သာမိ, ကေဝလံ တုမ္ဟေ မမ ဝစနံ ကရောထ, သော ဗ္ယဂ္ဃော ကဟံ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဧတသ္မိံ ပဗ္ဗတေ’’တိ။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe rukkhadevatā hutvā nibbatti . Tadā bārāṇasiṃ nissāya nivutthavaḍḍhakigāmakā eko vaḍḍhakī thambhatthāya araññaṃ gantvā āvāṭe patitaṃ sūkarapotakaṃ disvā taṃ gharaṃ netvā paṭijaggi. So vuḍḍhippatto mahāsarīro vaṅkadāṭho ācārasampanno ahosi, vaḍḍhakinā positattā pana ‘‘vaḍḍhakīsūkaro’’tveva paññāyi. Vaḍḍhakissa rukkhatacchanakāle tuṇḍena rukkhaṃ parivatteti, mukhena ḍaṃsitvā vāsipharasunikhādanamuggare āharati, kālasuttakoṭiyaṃ gaṇhāti. Atha so vaḍḍhakī ‘‘kocideva, naṃ khādeyyā’’ti bhayena netvā araññe vissajjesi. Sopi araññaṃ pavisitvā khemaṃ phāsukaṭṭhānaṃ olokento ekaṃ pabbatantare mahantaṃ girikandaraṃ addasa sampannakandamūlaphalaṃ phāsukaṃ vasanaṭṭhānaṃ anekasatasūkarasamākiṇṇaṃ. Te sūkarā taṃ disvā tassa santikaṃ āgamaṃsu. Sopi te āha – ‘‘ahaṃ tumheva olokento vicarāmi, apica vo mayā diṭṭhā, idañca ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ, ahampi idāni idheva vasissāmī’’ti. ‘‘Saccaṃ idaṃ ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ, parissayo panettha atthī’’ti. ‘‘Ahampi tumhe disvā etaṃ aññāsiṃ, evaṃ gocarasampanne ṭhāne vasantānaṃ vo sarīresu maṃsalohitaṃ natthi, kiṃ pana vo ettha bhaya’’nti? ‘‘Eko byaggho pātova āgantvā diṭṭhadiṭṭhaṃyeva gahetvā gacchatī’’ti. ‘‘Kiṃ pana so nibaddhaṃ gaṇhāti, udāhu antarantarā’’ti? ‘‘Nibaddhaṃ gaṇhātī’’ti. ‘‘Kati pana te byagghā’’ti? ‘‘Ekoyevā’’ti. ‘‘Ettakā tumhe ekassa yujjhituṃ na sakkothā’’ti? ‘‘Āma, na sakkomā’’ti. ‘‘Ahaṃ taṃ gaṇhissāmi, kevalaṃ tumhe mama vacanaṃ karotha, so byaggho kahaṃ vasatī’’ti? ‘‘Etasmiṃ pabbate’’ti.
သော ရတ္တိညေဝ သူကရေ စရာပေတ္ဝာ ယုဒ္ဓံ ဝိစာရေန္တော ‘‘ယုဒ္ဓံ နာမ ပဒုမဗ္ယူဟစက္ကဗ္ယူဟသကဋဗ္ယူဟဝသေန တိဝိဓံ ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ပဒုမဗ္ယူဟဝသေန ဝိစာရေသိ။ သော ဟိ ဘူမိသီသံ ဇာနာတိ။ တသ္မာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ယုဒ္ဓံ ဝိစာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သူကရပိလ္လကေ မာတရော စ တေသံ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သော တာ အာဝိဇ္ဈိတ္ဝာ မဇ္ဈိမသူကရိယော, တာ အာဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ပောတကသူကရေ, တေ အာဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဇရသူကရေ, တေ အာဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဒီဃဒာဌသူကရေ, တေ အာဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ယုဒ္ဓသမတ္ထေ ဗလဝတရသူကရေ ဒသ ဝီသ တိံသ ဇနေ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ဗလဂုမ္ဗံ ကတ္ဝာ ဌပေသိ။ အတ္တနော ဌိတဋ္ဌာနသ္သ ပုရတော ဧကံ ပရိမဏ္ဍလံ အာဝာဋံ ခဏာပေသိ, ပစ္ဆတော ဧကံ သုပ္ပသဏ္ဌာနံ အနုပုဗ္ဗနိန္နံ ပဗ္ဘာရသဒိသံ။ တသ္သ သဋ္ဌိသတ္တတိမတ္တေ ယောဓသူကရေ အာဒာယ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ‘‘မာ ဘာယိတ္ထာ’’တိ ကမ္မံ ဝိစာရတော အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။
So rattiññeva sūkare carāpetvā yuddhaṃ vicārento ‘‘yuddhaṃ nāma padumabyūhacakkabyūhasakaṭabyūhavasena tividhaṃ hotī’’ti vatvā padumabyūhavasena vicāresi. So hi bhūmisīsaṃ jānāti. Tasmā ‘‘imasmiṃ ṭhāne yuddhaṃ vicāretuṃ vaṭṭatī’’ti sūkarapillake mātaro ca tesaṃ majjhaṭṭhāne ṭhapesi. So tā āvijjhitvā majjhimasūkariyo, tā āvijjhitvā potakasūkare, te āvijjhitvā jarasūkare, te āvijjhitvā dīghadāṭhasūkare, te āvijjhitvā yuddhasamatthe balavatarasūkare dasa vīsa tiṃsa jane tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne balagumbaṃ katvā ṭhapesi. Attano ṭhitaṭṭhānassa purato ekaṃ parimaṇḍalaṃ āvāṭaṃ khaṇāpesi, pacchato ekaṃ suppasaṇṭhānaṃ anupubbaninnaṃ pabbhārasadisaṃ. Tassa saṭṭhisattatimatte yodhasūkare ādāya tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne ‘‘mā bhāyitthā’’ti kammaṃ vicārato aruṇaṃ uṭṭhahi.
ဗ္ယဂ္ဃော ဥဋ္ဌာယ ‘‘ကာလော’’တိ ဉတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ တေသံ သမ္မုခာ ဌိတေ ပဗ္ဗတတလေ ဌတ္ဝာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတ္ဝာ သူကရေ ဩလောကေသိ။ ဝဍ္ဎကီသူကရော ‘‘ပဋိဩလောကေထ န’’န္တိ သူကရာနံ သညံ အဒာသိ, တေ ပဋိဩလောကေသုံ။ ဗ္ယဂ္ဃော မုခံ ဥဂ္ဃာဋေတ္ဝာ အသ္သောသိ, သူကရာပိ တထာ ကရိံသု။ ဗ္ယဂ္ဃော မုတ္တံ ဆဍ္ဍေသိ, သူကရာပိ ဆဍ္ဍယိံသု။ ဣတိ ယံ ယံ သော ကရောတိ, တံ တံ တေ ပဋိကရိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ပုဗ္ဗေ သူကရာ မယာ ဩလောကိတကာလေ ပလာယန္တာ ပလာယိတုမ္ပိ န သက္ကောန္တိ, အဇ္ဇ အပလာယိတ္ဝာ မမ ပဋိသတ္တု ဟုတ္ဝာ မယာ ကတမေဝ ပဋိကရောန္တိ။ ဧတသ္မိံ ဘူမိသီသေ ဌိတော ဧကော တေသံ သံဝိဓာယကောပိ အတ္ထိ, အဇ္ဇ မယ္ဟံ ဂတသ္သ ဇယော န ပညာယတီ’’တိ။ သော နိဝတ္တိတ္ဝာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။ တေန ပန ဂဟိတမံသခာဒကော ဧကော ကူဋဇဋိလော အတ္ထိ, သော တံ တုစ္ဆဟတ္ထမေဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂာထမာဟ –
Byaggho uṭṭhāya ‘‘kālo’’ti ñatvā gantvā tesaṃ sammukhā ṭhite pabbatatale ṭhatvā akkhīni ummīletvā sūkare olokesi. Vaḍḍhakīsūkaro ‘‘paṭioloketha na’’nti sūkarānaṃ saññaṃ adāsi, te paṭiolokesuṃ. Byaggho mukhaṃ ugghāṭetvā assosi, sūkarāpi tathā kariṃsu. Byaggho muttaṃ chaḍḍesi, sūkarāpi chaḍḍayiṃsu. Iti yaṃ yaṃ so karoti, taṃ taṃ te paṭikariṃsu. So cintesi – ‘‘pubbe sūkarā mayā olokitakāle palāyantā palāyitumpi na sakkonti, ajja apalāyitvā mama paṭisattu hutvā mayā katameva paṭikaronti. Etasmiṃ bhūmisīse ṭhito eko tesaṃ saṃvidhāyakopi atthi, ajja mayhaṃ gatassa jayo na paññāyatī’’ti. So nivattitvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsi. Tena pana gahitamaṃsakhādako eko kūṭajaṭilo atthi, so taṃ tucchahatthameva āgacchantaṃ disvā tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
၉၇.
97.
‘‘ဝရံ ဝရံ တ္ဝံ နိဟနံ ပုရေ စရိ၊
‘‘Varaṃ varaṃ tvaṃ nihanaṃ pure cari,
အသ္မိံ ပဒေသေ အဘိဘုယ္ယ သူကရေ။
Asmiṃ padese abhibhuyya sūkare;
သောဒာနိ ဧကော ဗ္ယပဂမ္မ ဈာယသိ၊
Sodāni eko byapagamma jhāyasi,
ဗလံ နု တေ ဗ္ယဂ္ဃ န စဇ္ဇ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
Balaṃ nu te byaggha na cajja vijjatī’’ti.
တတ္ထ ဝရံ ဝရံ တ္ဝံ နိဟနံ ပုရေ စရိ, အသ္မိံ ပဒေသေ အဘိဘုယ္ယ သူကရေတိ အမ္ဘော ဗ္ယဂ္ဃ, တ္ဝံ ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ သဗ္ဗသူကရေ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဣမေသု သူကရေသု ဝရံ ဝရံ တ္ဝံ ဥတ္တမုတ္တမံ သူကရံ နိဟနန္တော ဝိစရိ။ သောဒာနိ ဧကော ဗ္ယပဂမ္မ ဈာယသီတိ သော တ္ဝံ ဣဒာနိ အညတရံ သူကရံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဧကကောဝ အပဂန္တ္ဝာ ဈာယသိ ပဇ္ဈာယသိ။ ဗလံ နု တေ ဗ္ယဂ္ဃ န စဇ္ဇ ဝိဇ္ဇတီတိ ကိံ နု တေ, အမ္ဘော ဗ္ယဂ္ဃ, အဇ္ဇ ကာယဗလံ နတ္ထီတိ။
Tattha varaṃ varaṃ tvaṃ nihanaṃ pure cari, asmiṃ padese abhibhuyya sūkareti ambho byaggha, tvaṃ pubbe imasmiṃ padese sabbasūkare abhibhavitvā imesu sūkaresu varaṃ varaṃ tvaṃ uttamuttamaṃ sūkaraṃ nihananto vicari. Sodāni eko byapagamma jhāyasīti so tvaṃ idāni aññataraṃ sūkaraṃ aggahetvā ekakova apagantvā jhāyasi pajjhāyasi. Balaṃ nu te byaggha na cajja vijjatīti kiṃ nu te, ambho byaggha, ajja kāyabalaṃ natthīti.
တံ သုတ္ဝာ ဗ္ယဂ္ဃော ဒုတိယံ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā byaggho dutiyaṃ gāthamāha –
၉၈.
98.
‘‘ဣမေ သုဒံ ယန္တိ ဒိသောဒိသံ ပုရေ၊ ဘယဋ္ဋိတာ လေဏဂဝေသိနော ပုထူ။
‘‘Ime sudaṃ yanti disodisaṃ pure, bhayaṭṭitā leṇagavesino puthū;
တေ ဒာနိ သင္ဂမ္မ ဝသန္တိ ဧကတော၊ ယတ္ထဋ္ဌိတာ ဒုပ္ပသဟဇ္ဇမေ မယာ’’တိ။
Te dāni saṅgamma vasanti ekato, yatthaṭṭhitā duppasahajjame mayā’’ti.
တတ္ထ သုဒန္တိ နိပာတော။ အယံ ပန သင္ခေပတ္ထော – ဣမေ သူကရာ ပုဗ္ဗေ မံ ဒိသ္ဝာ ဘယေန အဋ္ဋိတာ ပီဠိတာ အတ္တနော လေဏဂဝေသိနော ပုထူ ဝိသုံ ဝိသုံ ဟုတ္ဝာ ဒိသောဒိသံ ယန္တိ, တံ တံ ဒိသံ အဘိမုခာ ပလာယန္တိ, တေ ဒာနိ သဗ္ဗေပိ သမာဂန္တ္ဝာ ဧကတော ဝသန္တိ တိဋ္ဌန္တိ, တဉ္စ ဘူမိသီသံ ဥပဂတာ, ယတ္ထ ဌိတာ ဒုပ္ပသဟာ ဒုမ္မဒ္ဒယာ အဇ္ဇ ဣမေ မယာတိ။
Tattha sudanti nipāto. Ayaṃ pana saṅkhepattho – ime sūkarā pubbe maṃ disvā bhayena aṭṭitā pīḷitā attano leṇagavesino puthū visuṃ visuṃ hutvā disodisaṃ yanti, taṃ taṃ disaṃ abhimukhā palāyanti, te dāni sabbepi samāgantvā ekato vasanti tiṭṭhanti, tañca bhūmisīsaṃ upagatā, yattha ṭhitā duppasahā dummaddayā ajja ime mayāti.
အထသ္သ ဥသ္သာဟံ ဇနေန္တော ကူဋဇဋိလော ‘‘မာ ဘာယိ, ဂစ္ဆ တယိ နဒိတ္ဝာ ပက္ခန္ဒန္တေ သဗ္ဗေပိ ဘီတာ ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ ပလာယိသ္သန္တီ’’တိ အာဟ။ ဗ္ယဂ္ဃော တသ္မိံ ဥသ္သာဟံ ဇနေန္တေ သူရော ဟုတ္ဝာ ပုန ဂန္တ္ဝာ ပဗ္ဗတတလေ အဋ္ဌာသိ။ ဝဍ္ဎကီသူကရော ဒ္ဝိန္နံ အာဝာဋာနံ အန္တရေ အဋ္ဌာသိ။ သူကရာ ‘‘သာမိ, မဟာစောရော ပုနာဂတော’’တိ အာဟံသု။ ‘‘မာ ဘာယိတ္ထ, ဣဒာနိ တံ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ။ ဗ္ယဂ္ဃော နဒိတ္ဝာ ဝဍ္ဎကီသူကရသ္သ ဥပရိ ပတတိ, သူကရော တသ္သ အတ္တနော ဥပရိ ပတနကာလေ ပရိဝတ္တိတ္ဝာ ဝေဂေန ဥဇုကံ ခတအာဝာဋေ ပတိ။ ဗ္ယဂ္ဃော ဝေဂံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဥပရိဘာဂေန ဂန္တ္ဝာ သုပ္ပမုခသ္သ တိရိယံ ခတအာဝာဋသ္သ အတိသမ္ဗာဓေ မုခဋ္ဌာနေ ပတိတ္ဝာ ပုဉ္ဇကတော ဝိယ အဟောသိ။ သူကရော အာဝာဋာ ဥတ္တရိတ္ဝာ အသနိဝေဂေန ဂန္တ္ဝာ ဗ္ယဂ္ဃံ အန္တရသတ္ထိမ္ဟိ ဒာဌာယ ပဟရိတ္ဝာ ယာဝ ဝက္ကပဒေသာ ဖာလေတ္ဝာ ပဉ္စမဓုရမံသံ ဒာဌာယ ပလိဝေဌေတ္ဝာ ဗ္ယဂ္ဃသ္သ မတ္ထကေ အာဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ‘‘ဂဏ္ဟထ တုမ္ဟာကံ ပစ္စာမိတ္တ’’န္တိ ဥက္ခိပိတ္ဝာ ဗဟိအာဝာဋေ ဆဍ္ဍေသိ။ ပဌမံ အာဂတာ ဗ္ယဂ္ဃမံသံ လဘိံသု, ပစ္ဆာ အာဂတာ ‘‘ဗ္ယဂ္ဃမံသံ ကီဒိသံ ဟောတီ’’တိ တေသံ မုခံ ဥပသိင္ဃန္တာ ဝိစရိံသု။
Athassa ussāhaṃ janento kūṭajaṭilo ‘‘mā bhāyi, gaccha tayi naditvā pakkhandante sabbepi bhītā bhijjitvā palāyissantī’’ti āha. Byaggho tasmiṃ ussāhaṃ janente sūro hutvā puna gantvā pabbatatale aṭṭhāsi. Vaḍḍhakīsūkaro dvinnaṃ āvāṭānaṃ antare aṭṭhāsi. Sūkarā ‘‘sāmi, mahācoro punāgato’’ti āhaṃsu. ‘‘Mā bhāyittha, idāni taṃ gaṇhissāmī’’ti. Byaggho naditvā vaḍḍhakīsūkarassa upari patati, sūkaro tassa attano upari patanakāle parivattitvā vegena ujukaṃ khataāvāṭe pati. Byaggho vegaṃ sandhāretuṃ asakkonto uparibhāgena gantvā suppamukhassa tiriyaṃ khataāvāṭassa atisambādhe mukhaṭṭhāne patitvā puñjakato viya ahosi. Sūkaro āvāṭā uttaritvā asanivegena gantvā byagghaṃ antarasatthimhi dāṭhāya paharitvā yāva vakkapadesā phāletvā pañcamadhuramaṃsaṃ dāṭhāya paliveṭhetvā byagghassa matthake āvijjhitvā ‘‘gaṇhatha tumhākaṃ paccāmitta’’nti ukkhipitvā bahiāvāṭe chaḍḍesi. Paṭhamaṃ āgatā byagghamaṃsaṃ labhiṃsu, pacchā āgatā ‘‘byagghamaṃsaṃ kīdisaṃ hotī’’ti tesaṃ mukhaṃ upasiṅghantā vicariṃsu.
သူကရာ န တာဝ တုသ္သန္တိ။ ဝဍ္ဎကီသူကရော တေသံ ဣင္ဃိတံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကိံ နု ခော တုမ္ဟေ န တုသ္သထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, ကိံ ဧတေန ဗ္ယဂ္ဃေန ဃာတိတေန, အညော ပန ဗ္ယဂ္ဃအာဏာပနသမတ္ထော ကူဋဇဋိလော အတ္ထိယေဝာ’’တိ။ ‘‘ကော နာမေသော’’တိ? ‘‘ဧကော ဒုသ္သီလတာပသော’’တိ။ ‘‘ဗ္ယဂ္ဃောပိ မယာ ဃာတိတော, သော မေ ကိံ ပဟောတိ, ဧထ ဂဏ္ဟိသ္သာမ န’’န္တိ သူကရဃဋာယ သဒ္ဓိံ ပာယာသိ။ ကူဋတာပသောပိ ဗ္ယဂ္ဃေ စိရာယန္တေ ‘‘ကိံ နု ခော သူကရာ ဗ္ယဂ္ဃံ ဂဏ္ဟိံသူ’’တိ ပဋိပထံ ဂစ္ဆန္တော တေ သူကရေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသ္ဝာ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ အာဒာယ ပလာယန္တော တေဟိ အနုဗန္ဓိတော ပရိက္ခာရံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ဝေဂေန ဥဒုမ္ဗရရုက္ခံ အဘိရုဟိ။ သူကရာ ‘‘ဣဒာနိမ္ဟ, သာမိ, နဋ္ဌာ, တာပသော ပလာယိတ္ဝာ ရုက္ခံ အဘိရုဟီ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ကိံ ရုက္ခံ နာမာ’’တိ? ‘‘ဥဒုမ္ဗရရုက္ခ’’န္တိ။ သော ‘‘သူကရိယော ဥဒကံ အာဟရန္တု, သူကရပောတကာ ပထဝိံ ခဏန္တု, ဒီဃဒာဌာ သူကရာ မူလာနိ ဆိန္ဒန္တု, သေသာ ပရိဝာရေတ္ဝာ အာရက္ခန္တူ’’တိ သံဝိဒဟိတ္ဝာ တေသု တထာ ကရောန္တေသု သယံ ဥဒုမ္ဗရသ္သ ဥဇုကံ ထူလမူလံ ဖရသုနာ ပဟရန္တော ဝိယ ဧကပ္ပဟာရမေဝ ကတ္ဝာ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခံ ပာတေသိ။ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဌိတသူကရာ ကူဋဇဋိလံ ဘူမိယံ ပာတေတ္ဝာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတ္ဝာ ယာဝ အဋ္ဌိတော ခာဒိတ္ဝာ ဝဍ္ဎကီသူကရံ ဥဒုမ္ဗရခန္ဓေယေဝ နိသီဒာပေတ္ဝာ ကူဋဇဋိလသ္သ ပရိဘောဂသင္ခေန ဥဒကံ အာဟရိတ္ဝာ အဘိသိဉ္စိတ္ဝာ ရာဇာနံ ကရိံသု, ဧကဉ္စ တရုဏသူကရိံ တသ္သ အဂ္ဂမဟေသိံ အကံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ကိရ ယာဝဇ္ဇတနာ ရာဇာနော ဥဒုမ္ဗရဘဒ္ဒပီဌေ နိသီဒာပေတ္ဝာ တီဟိ သင္ခေဟိ အဘိသိဉ္စန္တိ။
Sūkarā na tāva tussanti. Vaḍḍhakīsūkaro tesaṃ iṅghitaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho tumhe na tussathā’’ti āha. ‘‘Sāmi, kiṃ etena byagghena ghātitena, añño pana byagghaāṇāpanasamattho kūṭajaṭilo atthiyevā’’ti. ‘‘Ko nāmeso’’ti? ‘‘Eko dussīlatāpaso’’ti. ‘‘Byagghopi mayā ghātito, so me kiṃ pahoti, etha gaṇhissāma na’’nti sūkaraghaṭāya saddhiṃ pāyāsi. Kūṭatāpasopi byagghe cirāyante ‘‘kiṃ nu kho sūkarā byagghaṃ gaṇhiṃsū’’ti paṭipathaṃ gacchanto te sūkare āgacchante disvā attano parikkhāraṃ ādāya palāyanto tehi anubandhito parikkhāraṃ chaḍḍetvā vegena udumbararukkhaṃ abhiruhi. Sūkarā ‘‘idānimha, sāmi, naṭṭhā, tāpaso palāyitvā rukkhaṃ abhiruhī’’ti āhaṃsu. ‘‘Kiṃ rukkhaṃ nāmā’’ti? ‘‘Udumbararukkha’’nti. So ‘‘sūkariyo udakaṃ āharantu, sūkarapotakā pathaviṃ khaṇantu, dīghadāṭhā sūkarā mūlāni chindantu, sesā parivāretvā ārakkhantū’’ti saṃvidahitvā tesu tathā karontesu sayaṃ udumbarassa ujukaṃ thūlamūlaṃ pharasunā paharanto viya ekappahārameva katvā udumbararukkhaṃ pātesi. Parivāretvā ṭhitasūkarā kūṭajaṭilaṃ bhūmiyaṃ pātetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā yāva aṭṭhito khāditvā vaḍḍhakīsūkaraṃ udumbarakhandheyeva nisīdāpetvā kūṭajaṭilassa paribhogasaṅkhena udakaṃ āharitvā abhisiñcitvā rājānaṃ kariṃsu, ekañca taruṇasūkariṃ tassa aggamahesiṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya kira yāvajjatanā rājāno udumbarabhaddapīṭhe nisīdāpetvā tīhi saṅkhehi abhisiñcanti.
တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသ္ဝာ ဧကသ္မိံ ဝိဋပန္တရေ သူကရာနံ အဘိမုခာ ဟုတ္ဝာ တတိယံ ဂာထမာဟ –
Tasmiṃ vanasaṇḍe adhivatthā devatā taṃ acchariyaṃ disvā ekasmiṃ viṭapantare sūkarānaṃ abhimukhā hutvā tatiyaṃ gāthamāha –
၉၉.
99.
‘‘နမတ္ထု သင္ဃာန သမာဂတာနံ၊ ဒိသ္ဝာ သယံ သခ္ယ ဝဒာမိ အဗ္ဘုတံ။
‘‘Namatthu saṅghāna samāgatānaṃ, disvā sayaṃ sakhya vadāmi abbhutaṃ;
ဗ္ယဂ္ဃံ မိဂာ ယတ္ထ ဇိနိံသု ဒာဌိနော၊ သာမဂ္ဂိယာ ဒာဌဗလေသု မုစ္စရေ’’တိ။
Byagghaṃ migā yattha jiniṃsu dāṭhino, sāmaggiyā dāṭhabalesu muccare’’ti.
တတ္ထ နမတ္ထု သင္ဃာနန္တိ အယံ မမ နမက္ကာရော သမာဂတာနံ သူကရသင္ဃာနံ အတ္ထု။ ဒိသ္ဝာ သယံ သခ္ယ ဝဒာမိ အဗ္ဘုတန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ အဘူတပုဗ္ဗံ အဗ္ဘုတံ သခ္ယံ မိတ္တဘာဝံ သယံ ဒိသ္ဝာ ဝဒာမိ။ ဗ္ယဂ္ဃံ မိဂာ ယတ္ထ ဇိနိံသု ဒာဌိနောတိ ယတ္ရ ဟိ နာမ ဒာဌိနော သူကရမိဂာ ဗ္ယဂ္ဃံ ဇိနိံသု, အယမေဝ ဝာ ပာဌော။ သာမဂ္ဂိယာ ဒာဌဗလေသု မုစ္စရေတိ ယာ သာ ဒာဌဗလေသု သူကရေသု သာမဂ္ဂီ ဧကဇ္ဈာသယတာ, တာယ တေသု သာမဂ္ဂိယာ တေ ဒာဌဗလာ ပစ္စာမိတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ အဇ္ဇ မရဏဘယာ မုတ္တာတိ အတ္ထော။
Tattha namatthu saṅghānanti ayaṃ mama namakkāro samāgatānaṃ sūkarasaṅghānaṃ atthu. Disvā sayaṃ sakhya vadāmi abbhutanti idaṃ pubbe abhūtapubbaṃ abbhutaṃ sakhyaṃ mittabhāvaṃ sayaṃ disvā vadāmi. Byagghaṃ migā yattha jiniṃsu dāṭhinoti yatra hi nāma dāṭhino sūkaramigā byagghaṃ jiniṃsu, ayameva vā pāṭho. Sāmaggiyā dāṭhabalesu muccareti yā sā dāṭhabalesu sūkaresu sāmaggī ekajjhāsayatā, tāya tesu sāmaggiyā te dāṭhabalā paccāmittaṃ gahetvā ajja maraṇabhayā muttāti attho.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒာ ဓနုဂ္ဂဟတိသ္သော ဝဍ္ဎကီသူကရော အဟောသိ, ရုက္ခဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dhanuggahatisso vaḍḍhakīsūkaro ahosi, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
ဝဍ္ဎကီသူကရဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
Vaḍḍhakīsūkarajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၂၈၃. ဝဍ္ဎကီသူကရဇာတကံ • 283. Vaḍḍhakīsūkarajātakaṃ