Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૫. વપ્પસુત્તવણ્ણના
5. Vappasuttavaṇṇanā
૧૯૫. પઞ્ચમે પિહિતત્તાતિ અકુસલસ્સ પવેસનદ્વારં પિદહિત્વા ઠિતત્તા. કાયેન સંવરિતબ્બઞ્હિ અપિહિતેન દ્વારેન પવત્તનકં પાપધમ્મં સંવરિત્વા ઠિતો કાયેન સંવુતો નામ. ખયવિરાગેનાતિ અચ્ચન્તખયસઙ્ખાતેન વિરજ્જનેન, અનુપ્પાદનિરોધેનાતિ અત્થો. કિં વિજ્જા પુબ્બે ઉપ્પન્નાતિ? ઉભયમેતં ન વત્તબ્બં. પહાનાભિસમયભાવનાભિસમયાનં અભિન્નકાલત્તા પદીપુજ્જલનેન અન્ધકારં વિય વિજ્જુપ્પાદેન અવિજ્જા નિરુદ્ધાવ હોતિ, વત્તબ્બં વા હેતુફલત્તમુપચારવસેન. યથા હિ પદીપુજ્જલનહેતુકો અન્ધકારવિગમો, એવં વિજ્જુપ્પાદહેતુકો અવિજ્જાનિરોધો. હેતુફલધમ્મા ચ સમાનકાલાપિ પુબ્બાપરકાલા વિય વોહરીયન્તિ યથા ‘‘ચક્ખુઞ્ચ પટિચ્ચ રૂપે ચ ઉપ્પજ્જતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૦૦; ૩.૪૨૧, ૪૨૫, ૪૨૬; સં॰ નિ॰ ૨.૪૩-૪૪; ૨.૪.૬૦; કથા॰ ૪૬૫, ૪૬૭) પચ્ચયાદાનુપ્પજ્જનકિરિયા. ચિત્તસ્સ કાયસ્સ ચ વિહનનતો વિઘાતો, દુક્ખં. પરિદહનતો પરિળાહો.
195. Pañcame pihitattāti akusalassa pavesanadvāraṃ pidahitvā ṭhitattā. Kāyena saṃvaritabbañhi apihitena dvārena pavattanakaṃ pāpadhammaṃ saṃvaritvā ṭhito kāyena saṃvuto nāma. Khayavirāgenāti accantakhayasaṅkhātena virajjanena, anuppādanirodhenāti attho. Kiṃ vijjā pubbe uppannāti? Ubhayametaṃ na vattabbaṃ. Pahānābhisamayabhāvanābhisamayānaṃ abhinnakālattā padīpujjalanena andhakāraṃ viya vijjuppādena avijjā niruddhāva hoti, vattabbaṃ vā hetuphalattamupacāravasena. Yathā hi padīpujjalanahetuko andhakāravigamo, evaṃ vijjuppādahetuko avijjānirodho. Hetuphaladhammā ca samānakālāpi pubbāparakālā viya voharīyanti yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-44; 2.4.60; kathā. 465, 467) paccayādānuppajjanakiriyā. Cittassa kāyassa ca vihananato vighāto, dukkhaṃ. Paridahanato pariḷāho.
નિચ્ચવિહારાતિ સબ્બદા પવત્તનકવિહારા. ઠપેત્વા હિ સમાપત્તિવેલં ભવઙ્ગવેલઞ્ચ ખીણાસવા ઇમિના છળઙ્ગુપેક્ખાવિહારેન સબ્બકાલં વિહરન્તિ. ચક્ખુના રૂપં દિસ્વાતિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન રૂપં દિસ્વા. ચક્ખુના રૂપં દિસ્વાતિ હિ નિસ્સયવોહારેન વુત્તં. સસમ્ભારકથા હેસા યથા ‘‘ધનુના વિજ્ઝતી’’તિ, તસ્મા નિસ્સયસીસેન નિસ્સિતસ્સ ગહણં દટ્ઠબ્બં. રાગવસેન ન સોમનસ્સજાતો હોતીતિ ગેહસિતપેમવસેનપિ જવનક્ખણે સોમનસ્સજાતો ન હોતિ મગ્ગેન સમુચ્છિન્નત્તા, ન દોમનસ્સજાતો પસાદઞ્ઞથત્તવસેનપિ. ઉપેક્ખકો મજ્ઝત્તો હુત્વા વિહરતીતિ અસમપેક્ખનેન મોહં અનુપ્પાદેન્તો ઞાણુપેક્ખાવસેનેવ ઉપેક્ખકો વિહરતિ મજ્ઝત્તો. ખીણાસવો હિ ઇટ્ઠેપિ અનિટ્ઠેપિ મજ્ઝત્તેપિ આરમ્મણે યો અસમપેક્ખનેન સમસમા અયોનિસોગહણે અખીણાસવાનં મોહો ઉપ્પજ્જતિ, તં અનુપ્પાદેન્તો મગ્ગેનેવ તસ્સ સમુગ્ઘાતિતત્તા ઞાણુપેક્ખાવસેનેવ ઉપેક્ખકો વિહરતિ, અયઞ્ચસ્સ પટિપત્તિ સતિવેપુલ્લપત્તિયા પઞ્ઞાવેપુલ્લપત્તિયા ચાતિ વુત્તં ‘‘સતિસમ્પજઞ્ઞપરિગ્ગહિતાયા’’તિ.
Niccavihārāti sabbadā pavattanakavihārā. Ṭhapetvā hi samāpattivelaṃ bhavaṅgavelañca khīṇāsavā iminā chaḷaṅgupekkhāvihārena sabbakālaṃ viharanti. Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvā. Cakkhunā rūpaṃ disvāti hi nissayavohārena vuttaṃ. Sasambhārakathā hesā yathā ‘‘dhanunā vijjhatī’’ti, tasmā nissayasīsena nissitassa gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Rāgavasena na somanassajāto hotīti gehasitapemavasenapi javanakkhaṇe somanassajāto na hoti maggena samucchinnattā, na domanassajāto pasādaññathattavasenapi. Upekkhako majjhatto hutvā viharatīti asamapekkhanena mohaṃ anuppādento ñāṇupekkhāvaseneva upekkhako viharati majjhatto. Khīṇāsavo hi iṭṭhepi aniṭṭhepi majjhattepi ārammaṇe yo asamapekkhanena samasamā ayonisogahaṇe akhīṇāsavānaṃ moho uppajjati, taṃ anuppādento maggeneva tassa samugghātitattā ñāṇupekkhāvaseneva upekkhako viharati, ayañcassa paṭipatti sativepullapattiyā paññāvepullapattiyā cāti vuttaṃ ‘‘satisampajaññapariggahitāyā’’ti.
એત્થ ચ ‘‘છસુ દ્વારેસુ ઉપેક્ખકો વિહરતી’’તિ ઇમિના છળઙ્ગુપેક્ખા કથિતા. ‘‘સમ્પજાનો’’તિ વચનતો પન ચત્તારિ ઞાણસમ્પયુત્તચિત્તાનિ લબ્ભન્તિ તેહિ વિના સમ્પજાનતાય અસમ્ભવતો. ‘‘સતતવિહારા’’તિ વચનતો અટ્ઠપિ મહાકિરિયચિત્તાનિ લબ્ભન્તિ ઞાણુપ્પત્તિપચ્ચયરહિતકાલેપિ પવત્તિજોતનતો. ‘‘અરજ્જન્તો અદુસ્સન્તો’’તિ વચનતો હસિતુપ્પાદવોટ્ઠબ્બનેહિ સદ્ધિં દસ ચિત્તાનિ લબ્ભન્તિ. અરજ્જનાદુસ્સનવસેન પવત્તિ હિ તેસમ્પિ સાધારણાતિ. નનુ ચેત્થ ‘‘ઉપેક્ખકો વિહરતી’’તિ છળઙ્ગુપેક્ખાવસેન ઇમેસં સતતવિહારાનં આગતત્તા સોમનસ્સં કથં લબ્ભતીતિ? આસેવનતોતિ. કિઞ્ચાપિ હિ ખીણાસવો ઇટ્ઠાનિટ્ઠેપિ આરમ્મણે મજ્ઝત્તે વિય બહુલં ઉપેક્ખકો વિહરતિ અત્તનો પરિસુદ્ધપ્પકતિભાવાવિજહનતો, કદાચિ પન તથા ચેતોભિસઙ્ખારભાવે યં તં સભાવતો ઇટ્ઠં આરમ્મણં , તસ્સ યાથાવતો સભાવગ્ગહણવસેનપિ અરહતો ચિત્તં સોમનસ્સસહગતં હુત્વા પવત્તતેવ, તઞ્ચ ખો પુબ્બાસેવનવસેન.
Ettha ca ‘‘chasu dvāresu upekkhako viharatī’’ti iminā chaḷaṅgupekkhā kathitā. ‘‘Sampajāno’’ti vacanato pana cattāri ñāṇasampayuttacittāni labbhanti tehi vinā sampajānatāya asambhavato. ‘‘Satatavihārā’’ti vacanato aṭṭhapi mahākiriyacittāni labbhanti ñāṇuppattipaccayarahitakālepi pavattijotanato. ‘‘Arajjanto adussanto’’ti vacanato hasituppādavoṭṭhabbanehi saddhiṃ dasa cittāni labbhanti. Arajjanādussanavasena pavatti hi tesampi sādhāraṇāti. Nanu cettha ‘‘upekkhako viharatī’’ti chaḷaṅgupekkhāvasena imesaṃ satatavihārānaṃ āgatattā somanassaṃ kathaṃ labbhatīti? Āsevanatoti. Kiñcāpi hi khīṇāsavo iṭṭhāniṭṭhepi ārammaṇe majjhatte viya bahulaṃ upekkhako viharati attano parisuddhappakatibhāvāvijahanato, kadāci pana tathā cetobhisaṅkhārabhāve yaṃ taṃ sabhāvato iṭṭhaṃ ārammaṇaṃ , tassa yāthāvato sabhāvaggahaṇavasenapi arahato cittaṃ somanassasahagataṃ hutvā pavattateva, tañca kho pubbāsevanavasena.
કાયોતિ (સં॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૨.૫૧) પઞ્ચદ્વારકાયો, સો અન્તો અવસાનં એતિસ્સાતિ કાયન્તિકા, તં કાયન્તિકં. તેનાહ – ‘‘યાવ પઞ્ચદ્વારકાયો પવત્તતિ, તાવ પવત્ત’’ન્તિ. જીવિતન્તિકન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. પચ્છા ઉપ્પજ્જિત્વાતિ એતસ્મિં અત્તભાવે મનોદ્વારિકવેદનાતો પચ્છા ઉપ્પજ્જિત્વા તતો પઠમં નિરુજ્ઝતિ, તતો એવ અત્થસિદ્ધમત્થં સરૂપેનેવ દસ્સેતું ‘‘મનોદ્વારિકવેદના પઠમં ઉપ્પજ્જિત્વા પચ્છા નિરુજ્ઝતી’’તિ વુત્તં. ઇદાનિ તમેવ સઙ્ખેપેન વુત્તં વિવરિતું ‘‘સા હી’’તિઆદિમાહ. યાવ તેત્તિંસવસ્સાનિ પઠમવયો. પઞ્ઞાસવસ્સકાલેતિ પઠમવયતો યાવ પઞ્ઞાસવસ્સકાલા, તાવ. ઠિતા હોતીતિ વડ્ઢિહાનિયો અનુપગન્ત્વા સમરૂપેનેવ ઠિતા હોતિ. મન્દાતિ મુદુકા અતિખિણા. તદાતિ અસીતિનવુતિવસ્સકાલે વદન્તેપિ તથાચિરપરિચિતેપીતિ અધિપ્પાયો. ભગ્ગાતિ તેજોભગ્ગેન ભગ્ગા દુબ્બણ્ણા. હદયકોટિંયેવાતિ ચક્ખાદિવત્થૂસુ અપ્પવત્તિત્વા તેસં આદિઅન્તકોટિભૂતં હદયવત્થુંયેવ. તાવાતિ યાવ વેદના વત્તતિ, તાવ.
Kāyoti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.51) pañcadvārakāyo, so anto avasānaṃ etissāti kāyantikā, taṃ kāyantikaṃ. Tenāha – ‘‘yāva pañcadvārakāyo pavattati, tāva pavatta’’nti. Jīvitantikanti etthāpi eseva nayo. Pacchā uppajjitvāti etasmiṃ attabhāve manodvārikavedanāto pacchā uppajjitvā tato paṭhamaṃ nirujjhati, tato eva atthasiddhamatthaṃ sarūpeneva dassetuṃ ‘‘manodvārikavedanā paṭhamaṃ uppajjitvā pacchā nirujjhatī’’ti vuttaṃ. Idāni tameva saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘sā hī’’tiādimāha. Yāva tettiṃsavassāni paṭhamavayo. Paññāsavassakāleti paṭhamavayato yāva paññāsavassakālā, tāva. Ṭhitā hotīti vaḍḍhihāniyo anupagantvā samarūpeneva ṭhitā hoti. Mandāti mudukā atikhiṇā. Tadāti asītinavutivassakāle vadantepi tathāciraparicitepīti adhippāyo. Bhaggāti tejobhaggena bhaggā dubbaṇṇā. Hadayakoṭiṃyevāti cakkhādivatthūsu appavattitvā tesaṃ ādiantakoṭibhūtaṃ hadayavatthuṃyeva. Tāvāti yāva vedanā vattati, tāva.
વાપિયાતિ મહાતળાકેન. પઞ્ચઉદકમગ્ગસમ્પન્નન્તિ પઞ્ચહિ ઉદકસ્સ પવિસનનિક્ખમનમગ્ગેહિ યુત્તં. તતો તતો વિસ્સન્દમાનં સબ્બસો પુણ્ણત્તા. પઠમં દેવે વસ્સન્તેતિઆદિ ઉપમાસંસન્દનં. ઇમં વેદનં સન્ધાયાતિ ઇમં યથાવુત્તં પરિયોસાનપ્પત્તં મનોદ્વારિકવેદનં સન્ધાય.
Vāpiyāti mahātaḷākena. Pañcaudakamaggasampannanti pañcahi udakassa pavisananikkhamanamaggehi yuttaṃ. Tato tato vissandamānaṃ sabbaso puṇṇattā. Paṭhamaṃ deve vassantetiādi upamāsaṃsandanaṃ. Imaṃ vedanaṃ sandhāyāti imaṃ yathāvuttaṃ pariyosānappattaṃ manodvārikavedanaṃ sandhāya.
કાયસ્સ ભેદાતિ અત્તભાવસ્સ વિનાસનતો. પરતો અગન્ત્વાતિ પરલોકવસેન અગન્ત્વા. વેદનાનં સીતિભાવો નામ સઙ્ખારદરથપરિળાહાભાવો. સો પનાયં સબ્બસો અપ્પવત્તિવસેનેવાતિ આહ ‘‘અપ્પવત્તનધમ્માનિ ભવિસ્સન્તી’’તિ.
Kāyassa bhedāti attabhāvassa vināsanato. Parato agantvāti paralokavasena agantvā. Vedanānaṃ sītibhāvo nāma saṅkhāradarathapariḷāhābhāvo. So panāyaṃ sabbaso appavattivasenevāti āha ‘‘appavattanadhammāni bhavissantī’’ti.
અત્તભાવં નાસેતુકામસ્સ દળ્હં ઉપ્પન્નં સંવેગઞાણં સન્ધાયાહ ‘‘કુદાલો વિય પઞ્ઞા’’તિ. તતો નિબ્બત્તિતજ્ઝાનસમાધિં સન્ધાય ‘‘પિટકં વિય સમાધી’’તિ. તન્નિસ્સાય પવત્તેતબ્બવિપસ્સનારમ્ભઞાણં સન્ધાય ‘‘ખનિત્તિ વિય વિપસ્સના’’તિ ચ વુત્તં. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.
Attabhāvaṃ nāsetukāmassa daḷhaṃ uppannaṃ saṃvegañāṇaṃ sandhāyāha ‘‘kudālo viya paññā’’ti. Tato nibbattitajjhānasamādhiṃ sandhāya ‘‘piṭakaṃ viya samādhī’’ti. Tannissāya pavattetabbavipassanārambhañāṇaṃ sandhāya ‘‘khanitti viya vipassanā’’ti ca vuttaṃ. Sesamettha uttānameva.
વપ્પસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vappasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૫. વપ્પસુત્તં • 5. Vappasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૫. વપ્પસુત્તવણ્ણના • 5. Vappasuttavaṇṇanā