| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
९. वट्टपोतकचरियावण्णना
9. Vaṭṭapotakacariyāvaṇṇanā
७२. नवमे मगधे वट्टपोतकोतिआदीसु अयं सङ्खेपत्थो – मगधरट्ठे अञ्ञतरस्मिं अरञ्ञप्पदेसे वट्टकयोनियं निब्बत्तित्वा अण्डकोसं पदालेत्वा अचिरनिक्खन्तताय तरुणो मंसपेसिभूतो, ततो एव अजातपक्खो वट्टकच्छापको यदा अहं कुलावकेयेव होमि।
72. Navame magadhe vaṭṭapotakotiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – magadharaṭṭhe aññatarasmiṃ araññappadese vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā aṇḍakosaṃ padāletvā aciranikkhantatāya taruṇo maṃsapesibhūto, tato eva ajātapakkho vaṭṭakacchāpako yadā ahaṃ kulāvakeyeva homi.
७३. मुखतुण्डकेनाहरित्वाति मय्हं माता अत्तनो मुखतुण्डकेन कालेन कालं गोचरं आहरित्वा मं पोसेति। तस्सा फस्सेन जीवामीति परिसेदनत्थञ्चेव परिभावनत्थञ्च सम्मदेव कालेन कालं ममं अधिसयनवसेन फुसन्तिया तस्सा मम मातुया सरीरसम्फस्सेन जीवामि विहरामि अत्तभावं पवत्तेमि। नत्थि मे कायिकं बलन्ति मय्हं पन अतितरुणताय कायसन्निस्सितं बलं नत्थि।
73.Mukhatuṇḍakenāharitvāti mayhaṃ mātā attano mukhatuṇḍakena kālena kālaṃ gocaraṃ āharitvā maṃ poseti. Tassā phassena jīvāmīti parisedanatthañceva paribhāvanatthañca sammadeva kālena kālaṃ mamaṃ adhisayanavasena phusantiyā tassā mama mātuyā sarīrasamphassena jīvāmi viharāmi attabhāvaṃ pavattemi. Natthi me kāyikaṃ balanti mayhaṃ pana atitaruṇatāya kāyasannissitaṃ balaṃ natthi.
७४. संवच्छरेति संवच्छरे संवच्छरे। गिम्हसमयेति गिम्हकाले। सुक्खरुक्खसाखानं अञ्ञमञ्ञं सङ्घट्टनसमुप्पन्नेन अग्गिना तस्मिं पदेसे दवडाहो पदिप्पति पज्जलति, सो तथा पदीपितो। उपगच्छति अम्हाकन्ति मय्हं मातापितूनञ्चाति अम्हाकं वसनट्ठानप्पदेसं अत्तनो पतिट्ठानस्स असुद्धस्सापि सुद्धभावकरणेन पावनतो पावकोति च गतमग्गे इन्धनस्स भस्मभावावहनतो कण्हवत्तनीति च लद्धनामो अग्गि वनरुक्खगच्छे दहन्तो कालेन कालं उपगच्छति।
74.Saṃvacchareti saṃvacchare saṃvacchare. Gimhasamayeti gimhakāle. Sukkharukkhasākhānaṃ aññamaññaṃ saṅghaṭṭanasamuppannena agginā tasmiṃ padese davaḍāho padippati pajjalati, so tathā padīpito. Upagacchati amhākanti mayhaṃ mātāpitūnañcāti amhākaṃ vasanaṭṭhānappadesaṃ attano patiṭṭhānassa asuddhassāpi suddhabhāvakaraṇena pāvanato pāvakoti ca gatamagge indhanassa bhasmabhāvāvahanato kaṇhavattanīti ca laddhanāmo aggi vanarukkhagacche dahanto kālena kālaṃ upagacchati.
७५. एवं उपगमनतो तदापि सद्दायन्तोति ‘‘धमधम’’इति एवं सद्दं करोन्तो, अनुरवदस्सनञ्हेतं दावग्गिनो। महासिखीति पब्बतकूटसदिसानं इन्धनानं वसेन महतियो सिखा एतस्साति महासिखी। अनुपुब्बेन अनुक्कमेन तं अरञ्ञप्पदेसं झापेन्तो दहन्तो अग्गि मम समीपट्ठानं उपागमि।
75. Evaṃ upagamanato tadāpi saddāyantoti ‘‘dhamadhama’’iti evaṃ saddaṃ karonto, anuravadassanañhetaṃ dāvaggino. Mahāsikhīti pabbatakūṭasadisānaṃ indhanānaṃ vasena mahatiyo sikhā etassāti mahāsikhī. Anupubbena anukkamena taṃ araññappadesaṃ jhāpento dahanto aggi mama samīpaṭṭhānaṃ upāgami.
७६. अग्गिवेगभयाति वेगेन आगच्छतो अग्गिनो भयेन भीता। तसिताति चित्तुत्राससमुट्ठितेन कायस्स छम्भितत्तेन च उत्रासा। मातापिताति मातापितरो। अत्तानं परिमोचयुन्ति अग्गिना अनुपद्दुतट्ठानगमनेन अत्तनो सोत्थिभावमकंसु। महासत्तो हि तदा महागेण्डुकप्पमाणो महासरीरो अहोसि। तं मातापितरो केनचि उपायेन गहेत्वा गन्तुं असक्कुणन्ता अत्तसिनेहेन च अभिभुय्यमाना पुत्तसिनेहं छड्डेत्वा पलायिंसु।
76.Aggivegabhayāti vegena āgacchato aggino bhayena bhītā. Tasitāti cittutrāsasamuṭṭhitena kāyassa chambhitattena ca utrāsā. Mātāpitāti mātāpitaro. Attānaṃ parimocayunti agginā anupaddutaṭṭhānagamanena attano sotthibhāvamakaṃsu. Mahāsatto hi tadā mahāgeṇḍukappamāṇo mahāsarīro ahosi. Taṃ mātāpitaro kenaci upāyena gahetvā gantuṃ asakkuṇantā attasinehena ca abhibhuyyamānā puttasinehaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu.
७७. पादे पक्खे पजहामीति अत्तनो उभो पादे उभो पक्खे च भूमियं आकासे च गमनसज्जे करोन्तो पसारेमि इरियामि वायमामि। ‘‘पटीहामी’’तिपि पाठो, वेहासगमनयोग्गे कातुं ईहामीति अत्थो। ‘‘पतीहामी’’तिपि पठन्ति। तस्सत्थो – पादे पक्खे च पति विसुं ईहामि, गमनत्थं वायमामि, तं पन वायामकरणत्थमेव। कस्मा? यस्मा नत्थि मे कायिकं बलं। सोहं अगतिको तत्थाति सो अहं एवंभूतो पादपक्खवेकल्लेन गमनविरहितो मातापितूनं अपगमनेन वा अप्पटिसरणो, तत्थ दावग्गिउपद्दुते वने, तस्मिं वा कुलावके ठितोव एवं इदानि वत्तब्बाकारेन तदा चिन्तेसिं। दुतियञ्चेत्थ अहन्ति निपातमत्तं दट्ठब्बं।
77.Pāde pakkhe pajahāmīti attano ubho pāde ubho pakkhe ca bhūmiyaṃ ākāse ca gamanasajje karonto pasāremi iriyāmi vāyamāmi. ‘‘Paṭīhāmī’’tipi pāṭho, vehāsagamanayogge kātuṃ īhāmīti attho. ‘‘Patīhāmī’’tipi paṭhanti. Tassattho – pāde pakkhe ca pati visuṃ īhāmi, gamanatthaṃ vāyamāmi, taṃ pana vāyāmakaraṇatthameva. Kasmā? Yasmā natthi me kāyikaṃ balaṃ. Sohaṃ agatiko tatthāti so ahaṃ evaṃbhūto pādapakkhavekallena gamanavirahito mātāpitūnaṃ apagamanena vā appaṭisaraṇo, tattha dāvaggiupaddute vane, tasmiṃ vā kulāvake ṭhitova evaṃ idāni vattabbākārena tadā cintesiṃ. Dutiyañcettha ahanti nipātamattaṃ daṭṭhabbaṃ.
७८.
78.
इदानि तदा अत्तनो चिन्तिताकारं दस्सेतुं ‘‘येसाह’’न्तिआदिमाह।
Idāni tadā attano cintitākāraṃ dassetuṃ ‘‘yesāha’’ntiādimāha;
तत्थ येसाहं उपधावेय्यं, भीतो तसितवेधितोति मरणभयेन भीतो ततो एव चित्तुत्रासेन तसितो सरीरकम्पनेन वेधितो येसमहं पक्खन्तरं एतरहि दावग्गिउपद्दुतो जलदुग्गं विय मञ्ञमानो पविसितुं उपधावेय्यं ते मम मातापितरो मं एककं एव ओहाय जहित्वा पक्कन्ता। कथं मे अज्ज कातवेति कथं नु खो मया अज्ज कातब्बं, पटिपज्जितब्बन्ति अत्थो।
Tattha yesāhaṃ upadhāveyyaṃ, bhīto tasitavedhitoti maraṇabhayena bhīto tato eva cittutrāsena tasito sarīrakampanena vedhito yesamahaṃ pakkhantaraṃ etarahi dāvaggiupadduto jaladuggaṃ viya maññamāno pavisituṃ upadhāveyyaṃ te mama mātāpitaro maṃ ekakaṃ eva ohāya jahitvā pakkantā. Kathaṃ me ajja kātaveti kathaṃ nu kho mayā ajja kātabbaṃ, paṭipajjitabbanti attho.
एवं महासत्तो इतिकत्तब्बतासम्मूळ्हो हुत्वा ठितो पुन चिन्तेसि – ‘‘इमस्मिं लोके सीलगुणो नाम अत्थि, सच्चगुणो नाम अत्थि, अतीते पारमियो पूरेत्वा बोधितले निसीदित्वा अभिसम्बुद्धा सीलसमाधिपञ्ञाविमुत्तिविमुत्तिञाणदस्सनसम्पन्ना सच्चानुदयकारुञ्ञखन्तिसमन्नागता सब्बसत्तेसु समप्पवत्तमेत्ताभावना सब्बञ्ञुबुद्धा नाम अत्थि, तेहि च पटिविद्धो एकन्तनिय्यानगुणो धम्मो अत्थि, मयि चापि एकं सच्चं अत्थि। संविज्जमानो एको सभावधम्मो पञ्ञायति, तस्मा अतीतबुद्धे चेव तेहि पटिविद्धगुणे च आवज्जेत्वा मयि विज्जमानं सच्चं सभावधम्मं गहेत्वा सच्चकिरियं कत्वा अग्गिं पटिक्कमापेत्वा अज्ज मया अत्तनो चेव इध वासीनं सेसपाणीनञ्च सोत्थिभावं कातुं वट्टती’’ति। एवं पन चिन्तेत्वा महासत्तो अत्तनो आनुभावे ठत्वा यथाचिन्तितं पटिपज्जि। तेन वुत्तं –
Evaṃ mahāsatto itikattabbatāsammūḷho hutvā ṭhito puna cintesi – ‘‘imasmiṃ loke sīlaguṇo nāma atthi, saccaguṇo nāma atthi, atīte pāramiyo pūretvā bodhitale nisīditvā abhisambuddhā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā saccānudayakāruññakhantisamannāgatā sabbasattesu samappavattamettābhāvanā sabbaññubuddhā nāma atthi, tehi ca paṭividdho ekantaniyyānaguṇo dhammo atthi, mayi cāpi ekaṃ saccaṃ atthi. Saṃvijjamāno eko sabhāvadhammo paññāyati, tasmā atītabuddhe ceva tehi paṭividdhaguṇe ca āvajjetvā mayi vijjamānaṃ saccaṃ sabhāvadhammaṃ gahetvā saccakiriyaṃ katvā aggiṃ paṭikkamāpetvā ajja mayā attano ceva idha vāsīnaṃ sesapāṇīnañca sotthibhāvaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Evaṃ pana cintetvā mahāsatto attano ānubhāve ṭhatvā yathācintitaṃ paṭipajji. Tena vuttaṃ –
७९.
79.
‘‘अत्थि लोके सीलगुणो, सच्चं सोचेय्यनुद्दया।
‘‘Atthi loke sīlaguṇo, saccaṃ soceyyanuddayā;
तेन सच्चेन काहामि, सच्चकिरियमुत्तमं॥
Tena saccena kāhāmi, saccakiriyamuttamaṃ.
८०.
80.
‘‘आवज्जेत्वा धम्मबलं, सरित्वा पुब्बके जिने।
‘‘Āvajjetvā dhammabalaṃ, saritvā pubbake jine;
सच्चबलमवस्साय, सच्चकिरियमकासह’’न्ति॥
Saccabalamavassāya, saccakiriyamakāsaha’’nti.
८१. तत्थ महासत्तो अतीते परिनिब्बुतानं बुद्धानं गुणे आवज्जेत्वा अत्तनि विज्जमानं सच्चसभावं आरब्भ यं गाथं वत्वा तदा सच्चकिरियमकासि, तं दस्सेतुं ‘‘सन्ति पक्खा’’तिआदि वुत्तं।
81. Tattha mahāsatto atīte parinibbutānaṃ buddhānaṃ guṇe āvajjetvā attani vijjamānaṃ saccasabhāvaṃ ārabbha yaṃ gāthaṃ vatvā tadā saccakiriyamakāsi, taṃ dassetuṃ ‘‘santi pakkhā’’tiādi vuttaṃ.
तत्थ सन्ति पक्खा अपतनाति मय्हं पक्खा नाम अत्थि उपलब्भन्ति, नो च खो सक्का एतेहि उप्पतितुं आकासेन गन्तुन्ति अपतना। सन्ति पादा अवञ्चनाति पादापि मे अत्थि, तेहि पन वञ्चितुं पदवारगमनेन गन्तुं न सक्काति अवञ्चना। मातापिता च निक्खन्ताति ये मं अञ्ञत्थ नेय्युं, तेपि मरणभयेन मम मातापितरो निक्खन्ता। जातवेदाति अग्गिं आलपति। सो हि जातोव वेदियति, धूमजालुट्ठानेन पञ्ञायति, तस्मा ‘‘जातवेदो’’ति वुच्चति। पटिक्कमाति पटिगच्छ निवत्ताति जातवेदं आणापेति।
Tattha santi pakkhā apatanāti mayhaṃ pakkhā nāma atthi upalabbhanti, no ca kho sakkā etehi uppatituṃ ākāsena gantunti apatanā. Santi pādā avañcanāti pādāpi me atthi, tehi pana vañcituṃ padavāragamanena gantuṃ na sakkāti avañcanā. Mātāpitā ca nikkhantāti ye maṃ aññattha neyyuṃ, tepi maraṇabhayena mama mātāpitaro nikkhantā. Jātavedāti aggiṃ ālapati. So hi jātova vediyati, dhūmajāluṭṭhānena paññāyati, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati. Paṭikkamāti paṭigaccha nivattāti jātavedaṃ āṇāpeti.
इति महासत्तो ‘‘सचे मय्हं पक्खानं अत्थिभावो, ते च पसारेत्वा आकासे अपतनभावो, पादानं अत्थिभावो, ते च उक्खिपित्वा अवञ्चनभावो, मातापितूनं मं कुलावकेयेव छड्डेत्वा पलातभावो च सच्चसभावभूतो एव, जातवेद, एतेन सच्चेन त्वं इतो पटिक्कमा’’ति कुलावके निपन्नोव सच्चकिरियं अकासि। तस्स सह सच्चकिरियाय सोळसकरीसमत्ते ठाने जातवेदो पटिक्कमि। पटिक्कमन्तो च न झायमानोव अरञ्ञं गतो, उदके पन ओपिलापितउक्का विय तत्थेव निब्बायि। तेन वुत्तं –
Iti mahāsatto ‘‘sace mayhaṃ pakkhānaṃ atthibhāvo, te ca pasāretvā ākāse apatanabhāvo, pādānaṃ atthibhāvo, te ca ukkhipitvā avañcanabhāvo, mātāpitūnaṃ maṃ kulāvakeyeva chaḍḍetvā palātabhāvo ca saccasabhāvabhūto eva, jātaveda, etena saccena tvaṃ ito paṭikkamā’’ti kulāvake nipannova saccakiriyaṃ akāsi. Tassa saha saccakiriyāya soḷasakarīsamatte ṭhāne jātavedo paṭikkami. Paṭikkamanto ca na jhāyamānova araññaṃ gato, udake pana opilāpitaukkā viya tattheva nibbāyi. Tena vuttaṃ –
८२.
82.
‘‘सह सच्चे कते मय्हं, महापज्जलितो सिखी।
‘‘Saha sacce kate mayhaṃ, mahāpajjalito sikhī;
वज्जेसि सोळसकरीसानि, उदकं पत्वा यथा सिखी’’ति॥
Vajjesi soḷasakarīsāni, udakaṃ patvā yathā sikhī’’ti.
सा पनेसा बोधिसत्तस्स वट्टकयोनियं तस्मिं समये बुद्धगुणानं आवज्जनपुब्बिका सच्चकिरिया अनञ्ञसाधारणाति आह ‘‘सच्चेन मे समो नत्थि, एसा मे सच्चपारमी’’ति। तेनेव हि तस्स ठानस्स सकलेपि इमस्मिं कप्पे अग्गिना अनभिभवनीयत्ता तं कप्पट्ठियपाटिहारियं नाम जातं।
Sā panesā bodhisattassa vaṭṭakayoniyaṃ tasmiṃ samaye buddhaguṇānaṃ āvajjanapubbikā saccakiriyā anaññasādhāraṇāti āha ‘‘saccena me samo natthi, esā me saccapāramī’’ti. Teneva hi tassa ṭhānassa sakalepi imasmiṃ kappe agginā anabhibhavanīyattā taṃ kappaṭṭhiyapāṭihāriyaṃ nāma jātaṃ.
एवं महासत्तो सच्चकिरियवसेन अत्तनो तत्थ वासीनं सत्तानञ्च सोत्थिं कत्वा जीवितपरियोसाने यथाकम्मं गतो।
Evaṃ mahāsatto saccakiriyavasena attano tattha vāsīnaṃ sattānañca sotthiṃ katvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
तदा मातापितरो एतरहि मातापितरो अहेसुं, वट्टकराजा पन लोकनाथो।
Tadā mātāpitaro etarahi mātāpitaro ahesuṃ, vaṭṭakarājā pana lokanātho.
तस्स हेट्ठा वुत्तनयेनेव सेसपारमियोपि यथारहं निद्धारेतब्बा। तथा दावग्गिम्हि तथा भेरवाकारेन अवत्थरित्वा आगच्छन्ते तस्मिं वये एकको हुत्वापि सारदं अनापज्जित्वा सच्चादिधम्मगुणे बुद्धगुणे च अनुस्सरित्वा अत्तनो एव आनुभावं निस्साय सच्चकिरियाय तत्थ वासीनम्पि सत्तानं सोत्थिभावापादनादयो आनुभावा विभावेतब्बा।
Tassa heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyopi yathārahaṃ niddhāretabbā. Tathā dāvaggimhi tathā bheravākārena avattharitvā āgacchante tasmiṃ vaye ekako hutvāpi sāradaṃ anāpajjitvā saccādidhammaguṇe buddhaguṇe ca anussaritvā attano eva ānubhāvaṃ nissāya saccakiriyāya tattha vāsīnampi sattānaṃ sotthibhāvāpādanādayo ānubhāvā vibhāvetabbā.
वट्टपोतकचरियावण्णना निट्ठिता।
Vaṭṭapotakacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / ९. वट्टपोतकचरिया • 9. Vaṭṭapotakacariyā
