| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೭. ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
7. Vatthasuttavaṇṇanā
೭೦. ಛಾದೇತಬ್ಬಂ ಠಾನಂ ವಸತಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀತಿ ವತ್ಥಂ। ಯಂ ಸಮಾನಂ ವಿಯ ನ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಿನೋತಿ, ಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಸಮೀಪೇ, ತಂ ಉಪಮಾನಂ। ಉಪಮೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಉಪಮಾ, ಉಪಮಾಯ ಬೋಧಕವಚನಂ ಉಪಮಾವಚನಂ। ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ಉಪಮಿಯತ್ಥಂ। ಪಠಮಂ ಉಪಮಂ ವತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಉಪಮಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದಾನಿ ತೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪಕಾರೇ ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿಸ್ಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಅಗಾರಾತಿ ದ್ವೇ ಪಟಿವಿಸ್ಸಕಘರಾ। ಸದ್ವಾರಾತಿ ಸಮ್ಮುಖದ್ವಾರಾ।
70. Chādetabbaṃ ṭhānaṃ vasati paṭicchādetīti vatthaṃ. Yaṃ samānaṃ viya na sabbaso minoti, mānassa pana samīpe, taṃ upamānaṃ. Upamīyati etāyāti upamā, upamāya bodhakavacanaṃ upamāvacanaṃ. Katthaci sutte. Atthanti upamiyatthaṃ. Paṭhamaṃ upamaṃ vatvā tadanantaraṃ atthaṃ vatvā puna upamaṃ vadanto ‘‘upamāya atthaṃ parivāretvā dassetī’’ti vutto. Atthena upamaṃ parivāretvāti etthāpi eseva nayo. Idāni te cattāropi pakāre sutte āgatanayeneva dassento ‘‘seyyathāpissu, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha dve agārāti dve paṭivissakagharā. Sadvārāti sammukhadvārā.
ಸ್ವಾಯನ್ತಿ ಸೋ ಅಯಂ ಏವಂ ಉಪಮಾದಸ್ಸನವಸೇನಪಿ ನಾನಾನಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸಕೋ ಭಗವಾ। ಏಕಚ್ಚಾನಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುಖಾವಬೋಧೋ ಪಠಮಂ ಉಪಮಾದಸ್ಸನೇ ಹೇತು, ಏವಂ ಪಠಮಂ ಅತ್ಥದಸ್ಸನೇ, ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಪರಿವಾರಣೇ, ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಾಪರಿವಾರಣೇ ಚಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಚ ಪದಹತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಬುಜ್ಝತಿ ಬೋಧೇತಿ ಚಾತಿ ಧಾತು, ಧೀಯನ್ತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಏತಾಯ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಞಾಯನ್ತಿ ಞಾಪಿಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮಧಾತು। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಸುಟ್ಠು ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ, ಯದಗ್ಗೇನ ವಾ ಞೇಯ್ಯಂ ತಾಯ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಂ, ತದಗ್ಗೇನ ಸಾಪಿಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿ।
Svāyanti so ayaṃ evaṃ upamādassanavasenapi nānānayenapi dhammadesako bhagavā. Ekaccānaṃ veneyyānaṃ atthassa sukhāvabodho paṭhamaṃ upamādassane hetu, evaṃ paṭhamaṃ atthadassane, upamāya atthaparivāraṇe, atthena upamāparivāraṇe cā’’ti imamatthaṃ dasseti ‘‘esa nayo sabbatthā’’ti iminā. Dhammadhātuyāti sabbaññutaññāṇassa. Tañhi dhammadhātupariyāpannattā yathāvuttadhamme ca sabbepi ñeyyadhamme ca padahati yathāsabhāvato bujjhati bodheti cāti dhātu, dhīyanti vā dhammā etāya sabbākārato ñāyanti ñāpiyanti cāti dhammadhātu. Tassā pana suṭṭhu saccasampaṭivedhavasena laddhattā suppaṭividdhattāti, yadaggena vā ñeyyaṃ tāya suppaṭividdhaṃ, tadaggena sāpissa suppaṭividdhā evāti āha ‘‘suppaṭividdhattā’’ti.
ಪಕತಿಪರಿಯೋದಾತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥದಸ್ಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧಂ ವತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ರಜಾದಿನಾತಿ ಏತ್ಥರಜೋ ನಾಮ ರೇಣು। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಣುತಜ್ಜಾರಿಧೂಮಾದಿಕಂ ವತ್ಥಸ್ಸ ಅಪರಿಸುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ವಿಸುದ್ಧಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ತೇನ ಸಂಕಿಲೇಸೇನ ಪಂಸುರಜಾದಿನಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ವಣ್ಣವಿನಾಸನೇನ ವಿದೂಸಿತಂ। ಮಲಂ ಮಸಿ। ಜಲ್ಲಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಣಪಟಲಾದಿ ಛವಿಯಾ ಉಪರಿ ಠಿತಂ ಸರೀರಮಲಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸರೀರಜಲ್ಲಮೇವ ಅಸ್ಸುಖೇಳಸಿಙ್ಘಾಣಿಕಾದಿಕಂ ತದಞ್ಞಮಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ಪರಿಯೋನನ್ಧನವಸೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ರಜನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ತೇನಾತಿ ರಙ್ಗಂ, ರಙ್ಗಮೇವ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಯಥಾ ಕೋಪಮೇವ ಕೋಪಜಾತಂ। ಉಪನಾಮೇಯ್ಯಾತಿ ಪಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ। ನೀಲಕತ್ಥಾಯಾತಿ ನೀಲವಣ್ಣತ್ಥಾಯ। ಪಲಾಸನೀಲಾದಿಕೇತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಾಳಸಾಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಹಲಿದ್ದಿಕಕುಧಸೇಲಾದಿಕೇ ಪೀತಕರಙ್ಗೇ। ಲಾಖಾಪತ್ತಙ್ಗರಸಾದಿಕೇ ಲೋಹಿತಕರಙ್ಗೇ। ಮಹಾರಜನಲೋದ್ದಕನ್ದುಲಾದಿಕೇ ಮನ್ದರತ್ತರಙ್ಗೇ। ದುಟ್ಠು ರಜಿತವಣ್ಣಂ ಅಪಭಸ್ಸರಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಈದಿಸನ್ತಿ ದುರತ್ತವಣ್ಣಂ। ತಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥೇ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಸಯಂ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಸಮಾನಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು ಕೇನ ರತ್ತವಣ್ಣಂ ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ರಙ್ಗಜಾತಸ್ಸ ನಿದ್ದೋಸತಂ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
Pakatipariyodātassa cittassa āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭhabhāvadassanatthaṃ saṃkiliṭṭhavatthadassananti katvā vuttaṃ ‘‘pakatiparisuddhaṃ vattha’’nti. Rajādināti ettharajo nāma reṇu. Ādi-saddena aṇutajjāridhūmādikaṃ vatthassa aparisuddhikāraṇaṃ saṅgaṇhāti. Sabbaso kilissati vinassati visuddhi etenāti saṃkileso, tena saṃkilesena paṃsurajādinā saṃkiliṭṭhaṃ vaṇṇavināsanena vidūsitaṃ. Malaṃ masi. Jallikā vuccati loṇapaṭalādi chaviyā upari ṭhitaṃ sarīramalaṃ. Ādisaddena sarīrajallameva assukheḷasiṅghāṇikādikaṃ tadaññamalaṃ saṅgaṇhāti. Gahitattāti pariyonandhanavasena gahitattā. Rajanti sattā tenāti raṅgaṃ, raṅgameva raṅgajātaṃ yathā kopameva kopajātaṃ. Upanāmeyyāti pakkhipeyya. Nīlakatthāyāti nīlavaṇṇatthāya. Palāsanīlādiketi ādi-saddena kāḷasāmādiṃ saṅgaṇhāti. Haliddikakudhaselādike pītakaraṅge. Lākhāpattaṅgarasādike lohitakaraṅge. Mahārajanaloddakandulādike mandarattaraṅge. Duṭṭhu rajitavaṇṇaṃ apabhassaraṃ. Tenāha ‘‘aparisuddhavaṇṇamevassā’’ti. Īdisanti durattavaṇṇaṃ. Tasmiṃ vatthe raṅgajātaṃ sayaṃ suparisuddhaṃ samānaṃ kissa hetu kena rattavaṇṇaṃ aparisuddhaṃ hotīti raṅgajātassa niddosataṃ vadati. Tenāha ‘‘yasmā panā’’tiādi.
ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಮೇವ ವತ್ಥಂ ಉದಾಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ, ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥನಿದಸ್ಸನೇನ ಪನ ‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಇತರೋ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಾಯಾಮಮಹಪ್ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತವಿಸೋಧನವಿಧಾನೇ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ವಾಯಾಮಮಹಪ್ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಹೇತುಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಹೀತಿಆದಿ ಅನ್ವಯತ್ಥೋ। ನ ತತ್ಥ ಜಾತಿಕಾಳಕೇ ವಿಯಾತಿಆದಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ। ಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ ಪನ ಮಲಗ್ಗಹಿತಕಂಸಪಾತಿಆದಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪೀತಿಆದಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥಸ್ಸ ಉಪಮೇಯ್ಯಉಪನಯನಂ। ತತ್ಥ ಪಕತಿಯಾತಿ ಅಕಿತ್ತಿಮೇನ ಸಭಾವೇನ। ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ। ಸಾಮಞ್ಞಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತಂ ಚಿತ್ತಭಾವಾವಿಸೇಸತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಲೇಪೀ’’ತಿ। ಪಣ್ಡರಮೇವ ನ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅಸಮನ್ನಾಗತಭಾವತೋ। ನನು ಕಿರಿಯಾಮಯಚಿತ್ತೇಹಿ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನೇ ವಿಸೇಸಾಧಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕತವಿನಾಸಾ ಕತಬ್ಭಾಗಮಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸೋ ವಟ್ಟುಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅಸುದ್ಧಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ಅಸಂಕಿಲೇಸೋ ವಿವಟ್ಟುಪನಿಸ್ಸಯೋ, ವಿಸುದ್ಧಿ ವಾ ನ ಹೋತಿ ಏವ। ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಪನೇತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸನಾರಹಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ವಿಪಾಕಪಬನ್ಧಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಮಿದಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಪಣ್ಡರಮೇವಾ’’ತಿ ಚ। ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ಪನ ಸಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ನೇಸಂ ಕೇವಲಂ ಏಕತ್ತನಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾನಂ ಕಿಲೇಸಾಸಮಙ್ಗಿಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಹೇತು ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಸೇಸಾಧಾನಮಾಹ, ನ ‘‘ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೭೭.ದುಕಮಾತಿಕಾ) ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಸೋಧಿಯಮಾನನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮೋಚಿಯಮಾನಂ। ಸಕ್ಕಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಭಸ್ಸರತರಂ ಕಾತುಂ, ಯತೋ ನ ಪುನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ। ಏವನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ।
Saṃkilesapakkhaṃ dassentena asaṃkiliṭṭhameva vatthaṃ udāharitabbanti pākaṭoyamattho, saṃkiliṭṭhavatthanidassanena pana ‘‘siyā nu kho aññopi koci viseso’’ti adhippāyena pucchati ‘‘kasmā panā’’tiādinā. Itaro atthavisesoti dassento ‘‘vāyāmamahapphaladassanattha’’ntiādimāha. Ettha ca saṃkiliṭṭhacittavisodhanavidhāne saṃkiliṭṭhavatthaṃ nidassatabbanti paṭiññā, vāyāmamahapphaladassanatthanti hetuattho. Yathā hītiādi anvayattho. Na tattha jātikāḷake viyātiādi byatirekattho. Sadisūdāharaṇaṃ pana malaggahitakaṃsapātiādi daṭṭhabbaṃ. Evaṃ cittampītiādi opammatthassa upameyyaupanayanaṃ. Tattha pakatiyāti akittimena sabhāvena. Tanti cittaṃ. Sāmaññaggahaṇañcetaṃ cittabhāvāvisesato. Tenāha ‘‘sakalepī’’ti. Paṇḍarameva na saṃkiliṭṭhaṃ saṃkilesehi asamannāgatabhāvato. Nanu kiriyāmayacittehi vipākasantāne visesādhānaṃ labbhati, aññathā katavināsā katabbhāgamā āpajjeyyuṃ? Kiñcāpi labbhati, tassa saṃkileso vaṭṭupanissayo, asuddhi vā na hoti, asaṃkileso vivaṭṭupanissayo, visuddhi vā na hoti eva. Upakkiliṭṭhanti panetaṃ upakkilesanārahassa cittassa vasena vuttaṃ, na vipākapabandhassa. Tenāha ‘‘pabhassaramidaṃ bhikkhave citta’’nti, ‘‘paṇḍaramevā’’ti ca. Tañca khoti pana sakasantatipariyāpannatāya nesaṃ kevalaṃ ekattanayavasena vuttaṃ, na vipākadhammānaṃ kilesāsamaṅgibhāvato. Atha vā upakkiliṭṭhanti iminā upakkilesahetu tattha vijjamānaṃ visesādhānamāha, na ‘‘saṃkiliṭṭhā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 77.dukamātikā) viya taṃsamaṅgitanti daṭṭhabbaṃ. Visodhiyamānanti vipassanāpaññāya anukkamena sabbupakkilesehi vimociyamānaṃ. Sakkā aggamaggakkhaṇe pabhassarataraṃ kātuṃ, yato na puna upakkilissati. Evantiādi vuttassevatthassa nigamanaṃ.
ದುಟ್ಠಗತಿಪರಿಪೂರಣವಸೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ಸಾ ಏವ ಕಿಲೇಸದರಥಪರಿಳಾಹಾದಿವಸೇನ ಉಪಾಯಾಸದುಕ್ಖಾ, ಕುಚ್ಛಿತಾ ವಾ ಗತಿ ಪವತ್ತಿ, ದುಗ್ಗತಿಹೇತೂತಿ ವಾ ದುಗ್ಗತಿ, ದುಗ್ಗತಿಯಾ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಗನ್ಧಬ್ಬತೋ, ತಸ್ಸಾ ವಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಭಾವತೋ ಕುಚ್ಛಿತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಚ ಗತೀತಿ ದುಗ್ಗತಿ। ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದುಗ್ಗತಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ನ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ। ನ ಹಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಾಣಘಾತಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ। ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ಲಾಭಾಸಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೋ । ದೂತೇಯ್ಯಪಹಿಣಗಮನನ್ತಿ ದೂತೇಯ್ಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ದುತಕಮ್ಮಂ, ಗಿಹೀನಂ ಪಣ್ಣಂ ವಾ ಸಾಸನಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಮನಂ, ಪಹಿಣಗಮನಂ ಘರಾಘರಂ ಪೇಸಿತಸ್ಸ ಖುದ್ದಕಗಮನಂ, ದೂತೇಯ್ಯಗಮನಂ ಪಹಿಣಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ। ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅನನುಞ್ಞಾತೇ ಠಾನೇ ಲಾಭಾಸಾಯ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಭೇಸಜ್ಜಂ ಕರೋತಿ। ಸಙ್ಘಭೇದಕಥಾ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ವೇಳುದಾನಾದೀಹೀತಿ ವೇಳುದಾನಪತ್ತದಾನಪುಪ್ಫದಾನಾದೀಹಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇತಿ। ಸಕಲಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಅನಾಚಾರೋ, ಅತ್ಥಿ ಅಗೋಚರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೫೧೩, ೫೧೪) ಆಗತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅನಾಚಾರಂ ಅಗೋಚರಞ್ಚ ಚರಣವಸೇನ ಪರಿಪೂರೇತಿ।
Duṭṭhagatiparipūraṇavasena paṭipajjanaṃ paṭipatti. Sā eva kilesadarathapariḷāhādivasena upāyāsadukkhā, kucchitā vā gati pavatti, duggatihetūti vā duggati, duggatiyā pana paṭipattiyā gandhabbato, tassā vā nipphannabhāvato kucchito, dukkhā ca gatīti duggati. Saṃkiliṭṭhacittoti idaṃ tassā paṭipattiyā duggatibhāvadassanatthaṃ, na visesanatthaṃ. Na hi asaṃkiliṭṭhacittassa pāṇaghātādivasena pavatti. Saṃkiliṭṭhacittoti lābhāsāya sabbaso kiliṭṭhacitto . Dūteyyapahiṇagamananti dūteyyaṃ vuccati dutakammaṃ, gihīnaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ, pahiṇagamanaṃ gharāgharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ, dūteyyagamanaṃ pahiṇagamanañca gacchati. Vejjakammanti ananuññāte ṭhāne lābhāsāya gahaṭṭhānaṃ bhesajjaṃ karoti. Saṅghabhedakathā parato āgamissati. Veḷudānādīhīti veḷudānapattadānapupphadānādīhi micchājīvena jīvikaṃ kappeti. Sakalampīti ‘‘atthi anācāro, atthi agocaro’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 513, 514) āgataṃ sabbampi anācāraṃ agocarañca caraṇavasena paripūreti.
‘‘ನಿರಯಮ್ಪಿ …ಪೇ॰… ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಗಮನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಣಯಕ್ಖೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
‘‘Nirayampi…pe… pettivisayampi gacchatī’’ti vatvā tattha pettivisayagamanaṃ dassento ‘‘samaṇayakkho nāma hotī’’tiādimāha.
ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸುದ್ಧಂ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ। ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಏವ ಪರಿಯೋದಾತಂ, ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುರತ್ತವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾತಿ ಸುಟ್ಠು ರತ್ತವಣ್ಣಮೇವ ಅಸ್ಸ। ಪರಿಸುದ್ಧವಣ್ಣಮೇವಸ್ಸಾತಿ ನೀಲವಣ್ಣೋಪಿಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಚ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ವುತ್ತಪಚ್ಚನೀಕೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ರಙ್ಗಜಾತನ್ತಿಆದಿ ಪನ ತತ್ಥ ವುತ್ತವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಟಿಪತ್ತಿಸುಗತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿದುಗ್ಗತಿಆದೀಸು ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಸುದ್ಧಾಸಯೋ। ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಇದಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ‘‘ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇ ಪರಿಪೂರೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನನಯೇನ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯ ಚ ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ತಥಾರೂಪಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾಅಬ್ಯಾಪಾದಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಅಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅಗಾರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾವಾತಿ। ಮನುಸ್ಸಮಹನ್ತತನ್ತಿ ಜಾತಿರೂಪಭೋಗಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮಹನ್ತಭಾವಂ। ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಅಭಿಭವೋ ದೇವಮಹನ್ತತಾ। ಪಟಿಪತ್ತಿ ಸುಗತಿಯಾ ಭಾಜಿಯಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ತಥಾ ಅನಾಗಾಮಿಭಾವನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ। ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸುಖಾನುಭವಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ತದಭಾವತೋ ಅಸಞ್ಞಿಭವಂ ಅನಾದಿಯನ್ತೋ ‘‘ದಸಸು ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಭವನೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Sukkapakkhe parisuddhanti sabbaso visuddhaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ. Parisuddhattā eva pariyodātaṃ, pabhassaranti attho. Surattavaṇṇamevassāti suṭṭhu rattavaṇṇameva assa. Parisuddhavaṇṇamevassāti nīlavaṇṇopissa parisuddho ca bhaveyyāti evamādiṃ sandhāyāha ‘‘kaṇhapakkhe vuttapaccanīkeneva veditabbā’’ti. Raṅgajātantiādi pana tattha vuttavaseneva veditabbaṃ. Paṭipattisugatiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paṭipattiduggatiādīsu vuttavipariyāyena veditabbaṃ. Parisuddhacittoti suddhāsayo. Dasa kusalakammapathe paripūretīti idaṃ kaṇhapakkhe ‘‘dasa akusalakammapathe paripūretī’’ti vuttassa paṭipakkhadassanavasena vuttaṃ. Yathā hi tattha abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiggahaṇena kammapathasaṃsandananayena kammapathaṃ appattāya ca agāriyassa tathārūpāya micchāpaṭipattiyā saṅgaho icchito, evaṃ idhāpi anabhijjhāabyāpādasammādiṭṭhiggahaṇena alobhādosāmohavasena pavattā agāriyassa sammāpaṭipatti saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ, na kammapathappattāvāti. Manussamahantatanti jātirūpabhogādhipateyyādivasena manussesu mahantabhāvaṃ. Dasahi ṭhānehi aññesaṃ devānaṃ abhibhavo devamahantatā. Paṭipatti sugatiyā bhājiyamānattā ‘‘anāgāmimaggaṃ bhāvetī’’ti tathā anāgāmibhāvanaṃ pāpetvā ṭhapitā. Gahitaggahaṇena sukhānubhavaṭṭhānassa adhippetattā tadabhāvato asaññibhavaṃ anādiyanto ‘‘dasasu vā brahmabhavanesū’’tiādimāha.
೭೧. ಸಕಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗೋ ವಿಸಮಂ ಲುಬ್ಭತೀತಿ ವಿಸಮಲೋಭೋ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾವಿಸಮಲೋಭಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ತಂಸದಿಸಞ್ಚ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ। ಯಂ ಯಾಚಿತಂ, ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ತಂ ಪತ್ತಟ್ಠಾನಂ। ಪರದಾರಗರುದಾರಾತಿ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನಂ। ಯಂ ಅಪತ್ಥನಿಯಂ, ಯಸ್ಸ ವಾ ಪತ್ಥನಾಯ ಬ್ಯಸನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಟ್ಠಾನಂ। ಥೇರೋತಿ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ, ಯೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಪೋತ್ಥಕಂ ಆರೋಪಿತಾ। ಸೋ ಹಿ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಸಾಕಚ್ಛನ್ತೇಸು ಏವಮಾಹ। ಸೋಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸುತ್ತೇ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯುತ್ತೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಾದನತೋ ನ ಕೋಚಿ ಲೋಭೋ ಅವಿಸಮೋ ನಾಮ। ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಜ್ಜಾಯನವಸೇನ ಅಭಿಪತ್ಥನಾವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಅಭಿಜ್ಝಾತಿ ಲೋಭತೋ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕತ್ಥಮೇತಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನ’’ನ್ತಿ। ದೂಸೇತೀತಿ ಸಭಾವಸನ್ತಂ ಅಸಂಕಿಲೇಸಂ ವಿನಾಸೇತಿ ಅವಿಸುದ್ಧಂ ಕರೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಓಭಾಸಿತುಂ ನ ದೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತು ವಿನಸ್ಸನ್ತೂ’’ತಿ ಸತ್ತೇಸು ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ನವವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ವುತ್ತೋ। ಕೋಧೋ ಪನ ಸಙ್ಖಾರೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನತೋ ದಸವಿಧಆಘಾತವತ್ಥುಸಮ್ಭವೋ ವುತ್ತೋ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಘಮೇವ, ಪವತ್ತನಾನತ್ತತೋ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಕುಜ್ಝನವಸೇನೇವ ಚಿತ್ತಪರಿಯೋನನ್ಧನೋ ‘‘ಅಕ್ಕೋಚ್ಛಿ ಮಂ ಅವಧಿ ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ।
71.Sakabhaṇḍe chandarāgo abhijjhāyanaṭṭhena abhijjhā, abhijjhāyanāti attho. Parabhaṇḍe chandarāgo visamaṃ lubbhatīti visamalobho. Evampi abhijjhāvisamalobhānaṃ viseso hotīti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha attano santakaṃ taṃsadisañca yuttaṭṭhānaṃ. Yaṃ yācitaṃ, appakasirena vā sakkā laddhuṃ, taṃ pattaṭṭhānaṃ. Paradāragarudārāti ayuttaṭṭhānaṃ. Yaṃ apatthaniyaṃ, yassa vā patthanāya byasanaṃ āpajjati, taṃ appattaṭṭhānaṃ. Theroti mahāsaṅgharakkhitatthero, yena aṭṭhakathā potthakaṃ āropitā. So hi antevāsikesu sākacchantesu evamāha. Sopi imasmiṃyeva sutte vinibbhogo na labbhati cittasaṃkilesassa adhippetattā. Tenāha ‘‘yutte vā’’tiādi. Ayonisomanasikāravasena uppajjanato sampatti āyatiñca dukkhasseva uppādanato na koci lobho avisamo nāma. Abhijjhāyanaṭṭhenāti yassa kassaci ārammaṇassa yuttassa ayuttassa appattassa ca abhijjāyanavasena abhipatthanāvasena ca pavattā taṇhā abhijjhāti lobhato nibbisesanti dasseti. Tenāha ‘‘ekatthametaṃ byañjanameva nāna’’nti. Dūsetīti sabhāvasantaṃ asaṃkilesaṃ vināseti avisuddhaṃ karoti. Tenāha ‘‘obhāsituṃ na detī’’ti. ‘‘Ime sattā ucchijjantu vinassantū’’ti sattesu byāpajjanākārappavattiyā byāpādo navavidhaāghātavatthusambhavo vutto. Kodho pana saṅkhāresupi pavattanato dasavidhaāghātavatthusambhavo vutto. Ubhayampi paṭighameva, pavattanānattato bhinditvā vutto. Kujjhanavaseneva cittapariyonandhano ‘‘akkocchi maṃ avadhi ma’’ntiādinā.
ಸುಟ್ಠು ಕತಂ ಕರಣಂ ಸುಕತಂ, ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಾರಿತಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ವಿನಾಸನೋ ಉದಕಪುಞ್ಛನಿಯಾ ವಿಯ ಸರೀರಾನುಗತಂ ಉದಕಂ ಪುಞ್ಛನ್ತೋ ಮಕ್ಖೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪರೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಮಕ್ಖನಟ್ಠೇನ ‘‘ಮಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಾನಿ ಅನಗಾರಿಯಸ್ಸ ವಾತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಗಾರಿಯೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಸಿನ್ನಕಥಾಪರಿಕಥಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಥಾ ಧಮ್ಮಕಥಾನಯೋ, ಏಕತ್ತಾದಿಧಮ್ಮನೀತಿ ಏವ ವಾ। ಪಕರಣಂ ಸತ್ತ ಪಕರಣಾನಿ, ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಧಮ್ಮಕಥಾನಯಪಕರಣಕೋಸಲ್ಲಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿನಯಕ್ಕಮೇ ಚತೂಸು ಮಹಾನಿಕಾಯೇಸು ಚ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಚಿತ್ತೀಕತೋತಿ ಚಿತ್ತೀಕಾರರಹಿತೋ। ಯಥಾ ಚಾಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾಯಂ ಮಕ್ಖೋ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ಏವಂ ಪಳಾಸೋಪಿ ಚಿತ್ತಂ ದೂಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಿಯತಾ ಗತಿ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾಭಾವತೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ರತ್ತಞ್ಞೂ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಅಹಮ್ಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತ್ವಮ್ಪಿ ಸೀಲಮತ್ತೇ ಠಿತೋ ಅಹಮ್ಪೀ’ತಿ’’ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಯುಗಗ್ಗಾಹಗಾಹೀತಿ ‘‘ತವ ವಾ ಮಮ ವಾ ಕೋ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಅಸಮಮ್ಪಿ ಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಧುರಗ್ಗಾಹಗಣ್ಹನಕೋ। ಖೀಯನಾ ಉಸೂಯನಾ। ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಗೂಹನಂ ತಸ್ಸ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಾಸಹನೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಅಸಹಮಾನಂ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಾರಣೇ ಹಿ ಗಹಿತೇ ಫಲಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ತನೋ ಪವೇದನಕಪುಗ್ಗಲೋ ಕೇರಾಟಿಕೋ, ‘‘ನೇಕತಿಕವಾಣಿಜೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಸಪ್ಪಮುಖಾ ಮಚ್ಛವಾಲಾ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ ಆಯತನಮಚ್ಛೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಯತನಮಚ್ಛೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಬದ್ಧಚರೋತಿ ಅನ್ತೇವಾಸೀ।
Suṭṭhu kataṃ karaṇaṃ sukataṃ, tassa pubbakāritālakkhaṇassa guṇassa vināsano udakapuñchaniyā viya sarīrānugataṃ udakaṃ puñchanto makkho. Tathā hi so paresaṃ guṇānaṃ makkhanaṭṭhena ‘‘makkho’’ti vuccati. Idāni anagāriyassa vātiādinā saṅkhepena vuttatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘anagāriyopī’’tiādi vuttaṃ. Nisinnakathāparikathādivasena dhammassa kathā dhammakathānayo, ekattādidhammanīti eva vā. Pakaraṇaṃ satta pakaraṇāni, tattha kosallaṃ dhammakathānayapakaraṇakosallaṃ. Ādi-saddena vinayakkame catūsu mahānikāyesu ca kosallaṃ saṅgaṇhāti. Acittīkatoti cittīkārarahito. Yathā cāyanti iminā yathāyaṃ makkho cittaṃ dūseti, evaṃ paḷāsopi cittaṃ dūseti, tasmā upakkilesoti dasseti. Aniyatā gati niyāmokkamanābhāvato. Ādi-saddena ‘‘rattaññū cirapabbajite puggale ajjhottharitvā ‘tvampi imasmiṃ sāsane pabbajito, ahampi pabbajito, tvampi sīlamatte ṭhito ahampī’ti’’ evamādīnaṃ saṅgaho. Yugaggāhagāhīti ‘‘tava vā mama vā ko viseso’’ti asamampi samaṃ katvā samadhuraggāhagaṇhanako. Khīyanā usūyanā. Attano sampattiyā nigūhanaṃ tassa parehi sādhāraṇabhāvāsahanena hotīti ‘‘parehi sādhāraṇabhāvaṃ asahamānaṃ’’icceva vuttaṃ. Kāraṇe hi gahite phalampi gahitameva hotīti. Aññathā attano pavedanakapuggalo kerāṭiko, ‘‘nekatikavāṇijo’’tipi vadanti. Sappamukhā macchavālā ekā macchajāti āyatanamaccho. Tenāha ‘‘āyatanamaccho nāmā’’tiādi. Baddhacaroti antevāsī.
ಸಬ್ಬಸೋ ಅಮದ್ದಿತಸಭಾವೇನ ವಾ ತಭರಿತಭತ್ತಸದಿಸಸ್ಸ ಥದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಅನೋನಮಿತದಣ್ಡಸದಿಸತಾಯ ಪಗ್ಗಹಿತಸಿರಅನಿವಾತವುತ್ತಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಕರಣತೋ ವಾ ತಭರಿತ…ಪೇ॰… ಕರಣೋ। ತದುತ್ತರಿಕರಣೋತಿ ಯಂ ಯೇನ ಕತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ವಾ ಸುಚರಿತಂ ವಾ, ತದುತ್ತರಿ, ತಸ್ಸ ದ್ವಿಗುಣಂ ವಾ ಕರಣೋ। ಅತ್ತನೋ ಮಣ್ಡನಾದಿಅತ್ಥಂ ಪರೇನ ಕತಂ ಅಲಙ್ಕಾರಾದಿಂ। ಪರಿಯಾಪುಣಾತಿ ವಾ ಕಥೇತಿ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಬಲಾನುರೂಪಂ। ಕಾಮಂ ನಿಕಾಯದ್ವಯಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸೇವಿತಬ್ಬಮಾನೋ ಏವ, ತಥಾಪಿಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾನಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ।
Sabbaso amadditasabhāvena vā tabharitabhattasadisassa thaddhabhāvassa anonamitadaṇḍasadisatāya paggahitasiraanivātavuttikārassa ca karaṇato vā tabharita…pe… karaṇo. Taduttarikaraṇoti yaṃ yena kataṃ duccaritaṃ vā sucaritaṃ vā, taduttari, tassa dviguṇaṃ vā karaṇo. Attano maṇḍanādiatthaṃ parena kataṃ alaṅkārādiṃ. Pariyāpuṇāti vā katheti vā attano balānurūpaṃ. Kāmaṃ nikāyadvayaggahaṇādivasena pavatto sevitabbamāno eva, tathāpissa saṃkilesapakkhattā vuttaṃ ‘‘mānaṃ anissāyā’’ti.
ಉಣ್ಣತಿವಸೇನಾತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಣವಸೇನ। ಪುಬ್ಬೇ ಕೇನಚಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತತೋ ಅಧಿಕತೋ ದಹನತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೋ ಅತಿಮಾನೋ। ಮದಗ್ಗಹಣಾಕಾರೋ ಜಾತಿಆದಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಜ್ಜನಾಕಾರೋ, ಸೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಮಾನೋ ಏವ। ಪಮಾದೋ ತಥಾಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ।
Uṇṇativasenāti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā cittassa paggahaṇavasena. Pubbe kenaci attānaṃ sadisaṃ katvā pacchā tato adhikato dahanato uppajjanako atimāno. Madaggahaṇākāro jātiādiṃ paṭicca majjanākāro, sopi atthato māno eva. Pamādo tathāpavatto cittuppādo.
ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಲೋಭಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಯಥಾಧಿಗತಂ ಝಾನಾದಿವಿಸೇಸಂ ಆರಬ್ಭ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ವಿಯ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಉಪಪತಿಭವಂ ಆರಬ್ಭ ನಿಕನ್ತಿ ಏವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಇತರೇತಿ ಇತರೇ ಬ್ಯಾಪಾದಾದಯೋ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಲೋಭಸ್ಸ ವಿಯ ಆದಿತೋ ಅಸುಕಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಅಸುಕೋತಿ ವಾ ನ ನೇಸಂ ನಿಯಮೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಪನ ಏತೇ ಸೋಳಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಚ ಏತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಏತ್ತಕಾ ಏವ ಇಧ ವುತ್ತಾತಿ। ನಯದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏತೇನ ಪನ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ತೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚ-ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ-ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನ-ಪರವಬ್ಭನಛಮ್ಭಿತತ್ತಾ- ಭೀರುಕತಾ-ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪ-ಅತ್ತಿಚ್ಛತಾ-ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ-ಮಹಿಚ್ಛತಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tasmā lobhamādiṃ katvā dassetīti lobhassa ādito gahaṇe kāraṇaṃ vibhāvetukāmo pucchati. Paṭhamuppattitoti tattha tattha bhave sabbapaṭhamaṃ uppajjanato. Sattānañhi yathādhigataṃ jhānādivisesaṃ ārabbha paccavekkhaṇā viya yathāladdhaṃ upapatibhavaṃ ārabbha nikanti eva. Tenāha ‘‘sabbasattāna’’ntiādi. Yathāsambhavaṃ itareti itare byāpādādayo yathāpaccayaṃ uppajjanti, lobhassa viya ādito asukassa anantaraṃ asukoti vā na nesaṃ niyamo atthīti attho. Kiṃ pana ete soḷaseva cittassa upakkilesā, udāhu aññepi santīti anuyogaṃ sandhāya aññepi santīti dassento ‘‘na ca ete’’tiādimāha. Yadi evaṃ kasmā ettakā eva idha vuttāti. Nayadassanavasenāti dassento āha ‘‘etena pana…pe… veditabbā’’ti. Tena thinamiddhauddhaccakukkucca-vicikicchā-attukkaṃsana-paravabbhanachambhitattā- bhīrukatā-ahirikānottappa-atticchatā-pāpicchatā-mahicchatādayo saṅgahitāti veditabbaṃ.
೭೨. ಸಂಕಿಲೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ತನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ವೋದಾನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾ ವಿಸಮಲೋಭೋ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ಸಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ನಿರೋಧತೋ ನಿರೋಧೂಪಾಯತೋ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯ ಚೇವ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗದ್ವಯಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಪಜಹತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ। ತೇನ ಹಿ ಪಹಾನಂ ಇಧ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿ ಇಧ ಕಿಲೇಸಾನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ। ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಪನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋಪಿ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕ್ಕಮೋಪಿ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋಪಿ। ತತ್ಥ ಯೇ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಯೇನ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನದಸ್ಸನಂ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿ ನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಇಧ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾ ವಿಸಮಲೋಭೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯೇನ ಯೇನ ಪನ ಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ, ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಹಾನದಸ್ಸನಂ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಹಾನದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
72.Saṃkilesaṃdassetvāti saṃkiliṭṭhavattanidassanena saṅkhepena vuttaṃ saṃkilesaṃ vibhāgena dassetvā. Vodānaṃ dassentoti etthāpi eseva nayo. Evaṃ jānitvāti ‘‘abhijjhā visamalobho ekanteneva cittassa uppakkileso’’ti sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyato ca pubbabhāgapaññāya ceva heṭṭhimamaggadvayapaññāya ca jānitvā. Pajahatīti ettha accantappahānameva adhippetanti dassento ‘‘samucchedappahānavasena ariyamaggena pajahatī’’ti āha. Ariyamaggenāti anāgāmimaggena. Tena hi pahānaṃ idha sabbavāresu adhippetaṃ. Kilesapaṭipāṭi idha kilesānaṃ desanākkamo. Maggapaṭipāṭipana catunnaṃ ariyamaggānaṃ desanākkamopi tāya desanāya paṭipajjanakkamopi tāya paṭipattiyā uppattikkamopi. Tattha ye ye kilesā yena yena maggena pahīyanti, maggapaṭipāṭiṃ anoloketvā tesaṃ tesaṃ kilesānaṃ tena tena maggena pahānadassanaṃ kilesapaṭipāṭi na kilesānaṃ uppattikkamo idha desanākkamo cāti dassento ‘‘abhijjhā visamalobho’’tiādimāha. Yena yena pana maggena ye ye kilesā pahīyanti maggānupubbiyā, tena tena maggena tesaṃ tesaṃ kilesānaṃ pahānadassanaṃ maggapaṭipāṭiyā pahānadassananti dassento ‘‘sotāpattimaggenā’’tiādimāha.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇತಿ ‘‘ಸ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಹಾನವಾರೇ। ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಇಮೇ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಾ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ವಾ ಹೋನ್ತು ಸೇಸಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ವಾಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ। ತತ್ಥ ಪನ ಯೇ ತತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ, ತೇಸಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹಾನೇ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ, ಯೇಸಂ ಪನೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೇ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತುಕಾಮೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ತತಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಮೇವ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಪವೇಣಿಮಗ್ಗಾಗತೋ ಸಮ್ಭವೋ’’ತಿ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಚರಿಯಪವೇಣಿಯಾ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ತತೋ ಆಗತೋ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವೋ ಅತ್ಥತತ್ವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಇಧ ಸಙ್ಗಹೇ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನಾತಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ। ಸೇಸಾನನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀನಂ । ಯೇಪೀತಿ ಮಕ್ಖಾದಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಮಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ। ತತ್ಥ ಮಕ್ಖ-ಪಳಾಸ-ಇಸ್ಸಾ-ಮಚ್ಛರಿಯ-ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ಪಟಿಘದ್ವಯಚಿತ್ತಂ, ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಲೋಭೇನ ಸಠೋ ಮಾಯಾವೀ ಚ ಹೋತಿ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗೋ ಚ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವ ನಿರವಸೇಸತೋ ಪಹೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ’’ತಿ। ತೇಪಿ ಸುಪ್ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತನ್ತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನೇವ ಪಹಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರೇನ ನ ಸನ್ಧಿಯತಿ ‘‘ಯಥೋಧಿ ಖೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಓಧಿವಚನಸ್ಸ ಮಗ್ಗತ್ತಯವಾಚಕತ್ತಾ। ರತನತ್ತಯೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ ನಾಮ ಅರಿಯಕನ್ತಸೀಲಂ ವಿಯ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ, ತೇ ಚ ಪಹಾನತೋ ಪಚ್ಛಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ವುತ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪಹಾನಮೇವಾತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಾಮತ್ತಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತಪಹಾನಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಾನಂ ಓಧಿಸೋ ಪಹಾನಸ್ಸ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ, ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಯುತ್ತಿತೋಪಿ ಪಕಾಸಿತೋಯೇವ।
Imasmiṃ pana ṭhāneti ‘‘sa kho so, bhikkhave, bhikkhū’’tiādinā āgato imasmiṃ pahānavāre. Ime kilesāti ime yathāvuttā kilesā. Sotāpattimaggavajjhā vā hontu sesamaggavajjhā vāheṭṭhā dassitamaggapaṭipāṭivasena. Tattha pana ye tatiyamaggavajjhā, tesaṃ anāgāmimaggeneva pahāne vattabbaṃ natthi, yesaṃ panettha heṭṭhimamaggavajjhānaṃ idha saṅgahe kāraṇaṃ pacchā vattukāmena aggamaggavajjhānaṃ anādiyitvā kasmā tatiyamaggavajjhānameva gahaṇaṃ katanti āha ‘‘ayamettha paveṇimaggāgato sambhavo’’ti, ayaṃ imassa suttassa etasmiṃ ṭhāne ācariyapaveṇiyā kathāmaggo tato āgato atthasambhavo atthatatvanti attho. Tattha heṭṭhimamaggavajjhānaṃ idha saṅgahe kāraṇaṃ pacchā vattukāmo aggamaggavajjhānaṃ aggahaṇe yuttiṃ dassento ‘‘so cā’’tiādimāha. Tenāti catutthamaggena. Sesānanti byāpādādīnaṃ . Yepīti makkhādike sandhāyāha. Taṃsamuṭṭhāpakacittānanti tesaṃ makkhādīnaṃ samuṭṭhāpakacittuppādānaṃ. Tattha makkha-paḷāsa-issā-macchariya-samuṭṭhāpakaṃ paṭighadvayacittaṃ, visesato pañcakāmaguṇalobhena saṭho māyāvī ca hoti, pañcakāmaguṇikarāgo ca anāgāmimaggeneva niravasesato pahīyati, tasmā vuttaṃ ‘‘taṃsamuṭṭhāpakacittānaṃ appahīnattā’’ti. Tepi suppahīnā hontīti sambandho. Tanti paṭhamamaggeneva pahānaṃ pubbāparena na sandhiyati ‘‘yathodhi kho’’ti ettha odhivacanassa maggattayavācakattā. Ratanattaye aveccappasādo nāma ariyakantasīlaṃ viya sotāpannassa aṅgāni, te ca pahānato pacchā niddiṭṭhā, tasmā idha vuttappahānaṃ vikkhambhanapahānamevāti keci vadanti. Tesaṃ icchāmattameva yathāvuttapahānasseva vasena aveccappasādānaṃ odhiso pahānassa vibhāvitattā, svāyamattho heṭṭhā yuttitopi pakāsitoyeva.
೭೪. ಏಕಮೇಕೇನ ಪದೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಯತೋ ಏಕಮೇಕಸ್ಸಪಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಸಭಾವಾದಿತೋ ದಸ್ಸನಂ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚೇವ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ। ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವತ್ವಾ ಪಸಾದಸ್ಸ ಉದ್ಧಟತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಲೋಕುತ್ತರಪ್ಪಸಾದೋ ಆಗತೋ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಲೋಕಿಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಲೋಕಿಯತ್ತಾ। ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ ಏವ ಹಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪಸಾದೋ। ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ಲೋಕಿಯಂ, ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದವಚನೇನ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಂ ಪಸಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ಅವೇಚ್ಚ ರತನತ್ತಯಗುಣೇ ಯಾಥಾವತೋ ಞತ್ವಾ ಪಸಾದೋ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೋ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೇನಾಗತತ್ತಾ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪನಿಯೋ ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಚಲೇನ ಅಚ್ಚುತೇನಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಬುದ್ಧಗುಣಾದೀಸು ಸಮ್ಮೋಹಂ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತೋ ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪವತ್ತತಿ, ಇತರೋ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ತೇ ಆರಬ್ಭ। ತಂ ವಿಧಿನ್ತಿ ತಂ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಪ್ಪಕಾರಂ। ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಅನುಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ।
74.Ekamekena padena yojetabbaṃ, yato ekamekassapi upakkilesassa sabhāvādito dassanaṃ niyyānamukhaṃ hoti, tathā ceva heṭṭhā saṃvaṇṇitaṃ. Anāgāmimaggavasena pahānaṃ vatvā pasādassa uddhaṭattā vuttaṃ ‘‘anāgāmimaggena lokuttarappasādo āgato’’ti. Yadi evaṃ kasmā ‘‘lokiyo uppajjatī’’ti vuttanti? ‘‘Itipi so bhagavā’’tiādinayappavattassa lokiyattā. Nibbānārammaṇo eva hi lokuttaro pasādo. ‘‘Itipi so bhagavā’’tiādivacanena lokiyaṃ, aveccappasādavacanena lokuttaranti lokiyalokuttaramissakaṃ pasādaṃ dassento. Avecca ratanattayaguṇe yāthāvato ñatvā pasādo aveccappasādo. So pana yasmā maggenāgatattā kenaci akampaniyo appadhaṃsiyo ca hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘acalena accutenā’’ti. Tattha lokuttaro sabbaso buddhaguṇādīsu sammohaṃ viddhaṃsento tattha kiccato pavattati, itaro ārammaṇavasena te ārabbha. Taṃ vidhinti taṃ tassa uppannappakāraṃ. Anussatiṭṭhānānīti anussatikammaṭṭhānāni.
೭೫. ಸೋಮನಸ್ಸಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಞಾಣಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಚೋರಾನಂ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸಞ್ಚರಣಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತಗ್ಗಹಣಂ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋತಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಠಾನೇ ಇಮೇ ಚಿಮೇ ಚೋರಾ ಏವಞ್ಚ ಏವಞ್ಚ ವಿನಾಸಿತಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ರಞ್ಞೋ ವಿಯ।
75.Somanassādīti ādi-saddena ñāṇādīni saṅgaṇhāti. Corānaṃ abhiṇhaṃ sañcaraṇaṭṭhānatāya paccantaggahaṇaṃ. Paccavekkhatoti ‘‘asukasmiñca ṭhāne ime cime corā evañca evañca vināsitā’’ti paccavekkhato rañño viya.
ಯೋ ಯೋ ಓಧಿ ಯಥೋಧಿ। ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯಂ, ಖೋ ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ಚತ್ತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ‘‘ವನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅವಧಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ದ್ವೇ ಓಧೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಯಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಾತಿ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಪಹಾತಬ್ಬಾ। ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಹಿ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತದಞ್ಞಮಗ್ಗವಜ್ಝೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯೇ ಸಕಸಕಓಧಿವಸೇನ ಉಪರಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ, ತೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇಹಿ ಪಹೀನಾಪಾಯಗಮನೀಯಾದಿಸಭಾವಾ ಏವ ತೇಹಿ ಪಹೀಯನ್ತೀತಿ ಪಹಾನವಸೇನ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಸಿಯುಂ। ತೇನ ತೇಯೇವ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತುತ್ತರಿಪೀತಿ ತತೋ ಪಹಾನನಿಮಿತ್ತಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಉದ್ಧಮ್ಪಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖೇಸು ಓಧಿಸೋ ಪವತ್ತಿಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಓಧೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ತಯೋ ಮಗ್ಗಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ವಿವರಣಂ। ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಅನಾಗಾಮಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾಮಗ್ಗತ್ತಯೇನ ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ।
Yo yo odhi yathodhi. Yathā-saddo byāpanicchāyaṃ, kho saddo avadhāraṇeti dassento ‘‘sakasakaodhivasena cattameva hotī’’tiādimāha. Tena ‘‘vanta’’ntiādīsupi avadhāretabbanti dasseti. Sakasakaodhivasenāti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘dve odhī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃmaggavajjhāti yena maggena anavasesato pahātabbā. Anavasesappahānavasena hi taṃtaṃmaggavajjhānaṃ kilesānaṃ tadaññamaggavajjhehi asammissatā, aññathā ye sakasakaodhivasena uparimaggavajjhā, te heṭṭhimamaggehi pahīnāpāyagamanīyādisabhāvā eva tehi pahīyantīti pahānavasena sammissā siyuṃ. Tena teyeva pahīnā hontīti etthāpi eseva nayo. Tatuttaripīti tato pahānanimittasomanassuppattito uddhampi. Paṭipakkhesu odhiso pavattikiccattā odhīti heṭṭhā tayo maggā vuccanti. Te hītiādi vuttassevatthassa vivaraṇaṃ. Imassa bhikkhunoti anāgāmiṃ sandhāyāha. Tena vuttaṃ ‘‘heṭṭhāmaggattayena catta’’nti.
ಕೇಚಿ ಚತ್ತಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನಯಿದಮೇವನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಯಂ ಯೇನ ವನ್ತಂ, ಸೋ ಪುನ ತಂ ಆದಿಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾದಿಯನಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನಾ’’ತಿ। ವನ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಸನ್ತತಿಲಗ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ನಯಿದಮೇವನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ತತಿತೋ ವಿನಿಮೋಚನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಮುತ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಮುತ್ತಬನ್ಧನಾ ವಿಯ ಫಲಂ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ಏವಮಿದನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಹೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕ್ವಚಿ ಅನವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಕಿಞ್ಚಿ ದುನ್ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಪುನ ಆದಾಯ ಸಮ್ಮದೇವ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ಆದಿನ್ನಸದಿಸಂ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆದಿನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗದಸ್ಸನವಸೇನಾ’’ತಿ। ನ ಕಾಪುರಿಸೇನ ವಿಯ ಪರಮ್ಮುಖೇನ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ , ಅಥ ಖೋ ಅಭಿಮುಖೇನೇವ ನಿಸ್ಸಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಮುಖಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತೇನ ಏಕನ್ತೇನ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬತೋ। ಧಾರಣತೋತಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀನಂ ಅಪಾಯಪಾತತೋ ಸನ್ಧಾರಣೇನ। ಗನ್ಥೋ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವಿದನ್ತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ, ವೇದೇಹಿ ಞಾಣೇಹಿ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ವೇದಗೂ। ಅಭಿಜಞ್ಞಾತಿ ಜಾನೇಯ್ಯ। ವೇದಜಾತಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಾ। ಞಾಣಂ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ವೇದಿತಬ್ಬಂ ವೇದೇತೀ’’ತಿ। ಸೋಮನಸ್ಸಂ ‘‘ವೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ವಿನ್ದತಿ ಅನುಭವತೀತಿ।
Keci cattampi gaṇhanti, nayidamevanti dassanatthaṃ ‘‘vanta’’nti vuttaṃ. Na hi yaṃ yena vantaṃ, so puna taṃ ādiyati. Tenāha ‘‘anādiyanabhāvadassanavasenā’’ti. Vantampi kiñci sasantatilaggaṃ siyā, nayidamevanti dassanatthaṃ ‘‘mutta’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘santatito vinimocanavasenā’’ti. Muttampi kiñci muttabandhanā viya phalaṃ kuhiñci tiṭṭhati, na evamidanti dassanatthaṃ ‘‘pahīna’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘kvaci anavaṭṭhānadassanavasenā’’ti. Yathā kiñci dunnissaṭṭhaṃ puna ādāya sammadeva nissaṭṭhaṃ paṭinissaṭṭhanti vuccati, evaṃ vipassanāya nissaṭṭhaṃ ādinnasadisaṃ maggena pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ nāma hotīti dassanatthaṃ ‘‘paṭinissaṭṭha’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘ādinnapubbassa paṭinissaggadassanavasenā’’ti. Na kāpurisena viya parammukhena nissaṭṭhaṃ , atha kho abhimukheneva nissaṭṭhanti dassanatthaṃ ‘‘paṭinissaṭṭha’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘paṭimukhaṃ vā’’tiādi. Upagantabbatoti attano hitasukhaṃ paccāsīsantena ekantena adhigantabbato. Dhāraṇatoti taṃsamaṅgīnaṃ apāyapātato sandhāraṇena. Gantho‘‘vedo’’ti vuccati ‘‘vidanti etenā’’ti, vedehi ñāṇehi gato paṭipannoti vedagū. Abhijaññāti jāneyya. Vedajātāti uppannasomanassā. Ñāṇaṃ ‘‘vedo’’ti vuccati ‘‘veditabbaṃ vedetī’’ti. Somanassaṃ ‘‘vedo’’ti vuccati ārammaṇarasaṃ vindati anubhavatīti.
ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ವೇದನ್ತಿ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ। ಅತ್ಥವೇದನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಹೇತುಫಲೇ ವೇದಂ। ಧಮ್ಮವೇದನ್ತಿ ಧಮ್ಮೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವೇದಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಹೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ। ಇಧ ಧಮ್ಮತ್ಥಸದ್ದಾ ಹೇತುಫಲಪರಿಯಾಯಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಏವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಮೇವ ಅತ್ಥಞ್ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದನಿಮಿತ್ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಞ್ಚ। ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಿಸಂಸಭೂತಂ ವೇದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಿಸಂಸಭೂತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ವೇದಞ್ಚ। ಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ತರುಣಪೀತಿಂ ಆಹ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಏವೇತ್ಥ ಅನವಜ್ಜಸಭಾವತಾಯ ಧಮ್ಮೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪೀತಿ ಜಾಯತೀತಿ ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಬಲವಪೀತಿಮಾಹ। ಪೀಣಿತಮನಸ್ಸಾತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಆವಹೇಹಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಪೀತಿವೇಗೇಹಿ ತಿತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಕಾಯೋತಿ ನಾಮಕಾಯೋ। ವೂಪಸನ್ತದರಥೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಾನಂ ದೂರೀಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಉಪಸನ್ತದರಥೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಹೇತುಕಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಅಚಲಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ।
Uppannanti aveccappasādaṃ nissāya uppannaṃ. Vuttappakārameva vedanti ‘‘somanassaṃ somanassamayañāṇañcā’’ti evaṃ vuttappakārameva. Atthavedanti atthe hetuphale vedaṃ. Dhammavedanti dhamme hetumhi vedaṃ. Tenāha ‘‘aveccappasādassa hetu’’ntiādi. Idha dhammatthasaddā hetuphalapariyāyāti imamatthaṃ pāḷiyā eva dassetuṃ ‘‘vuttañheta’’ntiādi vuttaṃ. Tameva atthañca dhammañcāti attho dhammoti ca vuttaṃ aveccappasādanimittaṃ yathāvuttaṃ kilesappahānañca. Atthadhammānisaṃsabhūtaṃ vedanti yathāvuttaatthadhammānisaṃsabhūtaṃ somanassamayañāṇasaṅkhātaṃ vedañca. Pāmojjanti taruṇapītiṃ āha. Paccavekkhaṇākārappavattenāti etena paccavekkhaṇā evettha anavajjasabhāvatāya dhammoti vuttoti daṭṭhabbaṃ. Pīti jāyatīti parappaccayaṃ balavapītimāha. Pīṇitamanassāti passaddhiāvahehi uḷārehi pītivegehi tittacittassa. Kāyoti nāmakāyo. Vūpasantadarathoti kilesapariḷāhānaṃ dūrībhāvena suṭṭhu upasantadaratho. Paccavekkhaṇahetukaṃ cittassa samādhānaṃ idha adhippetanti āha ‘‘appitaṃ viya acalaṃ tiṭṭhatī’’ti.
೭೬. ಕಾಮಂ ‘‘ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋಮ್ಹಿ, ಧಮ್ಮೇ ಸಙ್ಘೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಪಕಾಸನಮೇವ, ಇದಂ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ರತನತ್ತಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಪ್ಪಕಾಸನಪದಂ। ‘‘ಯಥೋಧಿ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪಕಾಸನಪದನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಇದಾನಿ ಯಥೋಧಿ…ಪೇ॰… ಪಕಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪನ ವಾರಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಪ್ಪಕಾಸನವಸೇನ ಚೇವ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಿಆನಿಸಂಸದಸ್ಸನವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಉಭಯಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಯದಿಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ ನ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಪನ ತೇನ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋ ತಂಸೀಲಾದಿಭಾವೇನೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಏವಂಧಮ್ಮಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯೭-೧೯೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭೮) ವಿಯ ಇಧ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಸಮಾಧಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಕ್ಖಿಪಮಾನೇ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣೇ ಅವಿಸಟೇ ಕತ್ವಾ ಸಮಂ, ಸಮ್ಮಾ ಚ ಆದಹನ್ತೋ ತಥಾ ತೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಚ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಅನೇಕರೂಪಾನನ್ತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾನಂ। ಅನ್ತರಾಯೋ ನಾಮ ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಅಲಬ್ಭನವಸೇನ, ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಹಾನವಸೇನ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಧ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಭೋಜನಂ ನೇವ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ। ತಞ್ಚಸ್ಸಾ ಉಕ್ಕಂಸಗಮನಂ ಹತಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ।
76. Kāmaṃ ‘‘buddhe aveccappasādena samannāgatomhi, dhamme saṅghe aveccappasādena samannāgatomhī’’ti idampi tassā paccavekkhaṇāya pavattiākārapakāsanameva, idaṃ pana visesato ratanattaye uppannasomanassādippakāsanapadaṃ. ‘‘Yathodhi kho panā’’ti idampi savisesaṃ paccavekkhaṇākārappakāsanapadanti adhippāyena ‘‘idāni yathodhi…pe… pakāsetvā’’ti vuttaṃ. Cattāropi pana vārā paccavekkhaṇākārappakāsanavasena ceva somanassādiānisaṃsadassanavasena ca vuttāti sakkā viññātuṃ ubhayatthāpi ubhayassa vuttattā. Yadipi ariyamaggo ekacittakkhaṇiko na puna uppajjati, paṭipakkhassa pana tena suppahīnattā taṃsamaṅgī aparihānadhammo taṃsīlādibhāveneva vuccatīti āha ‘‘tassa anāgāmimaggasampayuttaṃ sīlakkhandhaṃ dassetī’’tiādi. ‘‘Evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.13; ma. ni. 3.197-198; saṃ. ni. 5.378) viya idha dhamma-saddo samādhipariyāyoti āha ‘‘samādhikkhandhaṃ paññākkhandhañca dassetī’’ti. Tathā hi so sampayuttadhamme ekārammaṇe avikkhipamāne avippakiṇṇe avisaṭe katvā samaṃ, sammā ca ādahanto tathā te dhāretīti ca vattabbataṃ arahatīti dhammoti ca vuccati. Anekarūpānanti anekappakārānaṃ. Antarāyo nāma appaṭiladdhassa vā alabbhanavasena, paṭiladdhassa vā parihānavasena, tadubhayampi idha natthīti dassento ‘‘maggassa vā’’tiādimāha. Nevassa taṃ hoti antarāyāyāti tassa anāgāmino piṇḍapātabhojanaṃ neva hoti antarāyāya ukkaṃsagatāya paccavekkhaṇāya paccavekkhitvā paribhuñjanato. Tañcassā ukkaṃsagamanaṃ hatapaṭipakkhattāti dassento ‘‘maggena visuddhacittattā’’ti āha.
ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ। ಏತದೇವ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತ್ತಮೇವ ಕಾರಣಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ನೇವಸ್ಸ ತಂ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನೇವಾತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಪಹೀನೋ ಹೋತಿ, ರಸತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವತೋ ತಾದಿಸಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಭೋಗೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ಅನ್ತರಾಯಾಯ ನ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ಭಗವಾಆದಿಮ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಉಪನೀತವತ್ಥೂಪಮಂ ಅನುಸನ್ಧೇತಿ। ಉದಕಸ್ಸ ಅಚ್ಛಭಾವೋ ಪಙ್ಕಸೇವಾಲಪಣಕಾದಿಮಲಾಭಾವೇನ ಪಸನ್ನತಾಯ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯತೋ ಬಹಲತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ। ವಣ್ಣನಿಭಾಯ ವಿಗತಸಂಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಮುಜ್ಜಲನಂ ಪಭಸ್ಸರತಾಯ ವತ್ಥಸ್ಸ, ತಂ ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯೋದಾತಂ ಪಭಸ್ಸರತಾಯಾ’’ತಿ। ಉಕ್ಕಂ ಬನ್ಧೇಯ್ಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲಂ ಯಥಾ ದಾರುಘಟಿಕಙ್ಗಾರಾದಿಕೇನ ನ ಭಿಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ತನುಮತ್ತಿಕಾಲೇಪಾದಿನಾ ಬನ್ಧೇಯ್ಯ। ಮೇಘಪಟಲತೋ ವೇರಮ್ಭವಾತಧಾರಾಸಙ್ಘಟ್ಟನತೋ ವಿಜ್ಜುತಾ ವಿಯ ಕೇವಲಂ ವಾತಧಾರಾಸಙ್ಘಟ್ಟನಜನಿತಾ ಪಭಾ ಉಕ್ಕಾಪಭಾ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾತಧಾರಾನಂ ವೇಗಸಮ್ಭೂತಸಙ್ಘಟ್ಟನಹೇತುಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣವಸೇನ ‘‘ವಾತವೇಗೋ ಉಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Etthāti etasmiṃ antarāyābhāve. Etadeva visuddhacittattameva kāraṇaṃ. Ettha ca ‘‘nevassa taṃ hoti antarāyāyā’’ti iminā heṭṭhā vuttappahānaṃ anāgāmimaggenevāti siddhaṃ hoti. Anāgāmino hi sabbaso kāmarāgo pahīno hoti, rasataṇhāya abhāvato tādisapiṇḍapātaparibhogo aggamaggādhigame kathañcipi antarāyāya na hotīti. ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, vattha’’nti vadanto bhagavāādimhi attanā upanītavatthūpamaṃ anusandheti. Udakassa acchabhāvo paṅkasevālapaṇakādimalābhāvena pasannatāya, tabbipariyāyato bahalatāti āha ‘‘acchanti vippasanna’’nti. Vaṇṇanibhāya vigatasaṃkilesatāya samujjalanaṃ pabhassaratāya vatthassa, taṃ pariyodātanti vattabbataṃ labhatīti āha ‘‘pariyodātaṃ pabhassaratāyā’’ti. Ukkaṃ bandheyyāti aṅgārakapallaṃ yathā dārughaṭikaṅgārādikena na bhijjati, evaṃ tanumattikālepādinā bandheyya. Meghapaṭalato verambhavātadhārāsaṅghaṭṭanato vijjutā viya kevalaṃ vātadhārāsaṅghaṭṭanajanitā pabhā ukkāpabhā, sā pana yasmā dvinnaṃ vātadhārānaṃ vegasambhūtasaṅghaṭṭanahetukā, tasmā kāraṇavasena ‘‘vātavego ukkā’’ti vuttaṃ.
೭೭. ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನಾತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಉಟ್ಠಿತದೇಸನಾಯ ಅನುರೂಪಾ ಅನುಸನ್ಧಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿ, ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ। ಬ್ಯತಿರೇಕದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಉಟ್ಠಿತದೇಸನಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಅನುರೂಪದೇಸನಾವ ಸಮ್ಮದೇವ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಭಾವತೋ, ಯಥಾ ತಂ ಆವತ್ತಹಾರಯೋಜನಾಯಂ ವಿಸಭಾಗಧಮ್ಮಾವತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಥಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಇತರೇಪಿ ಅನುಸನ್ಧೀ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಬಾಹಿರೇಸು ವತ್ಥೂಸು। ಅಸತಿ ಪರಿತಸ್ಸನಾತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿತಸ್ಸನಾಭಾವೋ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತವಸೇನಾತಿ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಏಕಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೨) ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸುತ್ತವಸೇನ। ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸೀಲಾದಿವೋದಾನಧಮ್ಮೇಸು ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಯೇನ ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ। ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಆಗತಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅನುರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಿಕಪ್ಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸೇಸೇಹಿ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಿಕಪ್ಪಂ। ಅಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ಹಿ ಕಕಚೂಪಮೋವಾದೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೨) ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ತಥಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ‘‘ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಭಾಗಾ ಸುಞ್ಞತಾಕಾರೇನ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ‘‘ಚಿತ್ತೇ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠೇ ದುಗ್ಗತಿ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೦) ಹೇಟ್ಠಾ ಕಿಲೇಸದೇಸನಾ ಆಗತಾ। ಸಬ್ಬೋತಿ ಅನವಸೇಸೋ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪುಗ್ಗಲದೋಸಜಾನನಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ।
77.Yathānusandhivasenātiādimhi uṭṭhitadesanāya anurūpā anusandhi yathānusandhi, tassā vasena. Byatirekadassanaṃ viya hi sādhetabbassa ādimhi uṭṭhitadesanāya paṭipakkhadassanampi anurūpadesanāva sammadeva patiṭṭhāpanabhāvato, yathā taṃ āvattahārayojanāyaṃ visabhāgadhammāvattanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yathānusandhivasena desanā āgatā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārento tappasaṅgena itarepi anusandhī dassetuṃ ‘‘tayo hī’’tiādimāha. Bahiddhāti bāhiresu vatthūsu. Asati paritassanāti taṇhādiṭṭhiparitassanābhāvo. Vissajjitasuttavasenāti ‘‘idha bhikkhu ekaccassā’’tiādinā (ma. ni. 1.242) vissajjitasuttavasena. Yena dhammenāti sīlādivodānadhammesu akkhantiyādisaṃkilesadhammesu ca yena yena dhammena. Cha abhiññā āgatāti iminā ‘‘anurūpadhammavasena vā’’ti vuttavikappaṃ dasseti, sesehi ‘‘paṭipakkhavasena vā’’ti vuttavikappaṃ. Akkhantiyā hi kakacūpamovādo (ma. ni. 1.222) paṭipakkho, tathā diṭṭhiyā ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti evaṃ paṭibhāgā suññatākārena. Sesadvayepi eseva nayo. ‘‘Citte saṃkiliṭṭhe duggati pāṭikaṅkhā’’ti (ma. ni. 1.70) heṭṭhā kilesadesanā āgatā. Sabboti anavaseso. Sabbākārenāti ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇapuggaladosajānanādinā sabbappakārena.
೭೮. ‘‘ಮೇತ್ತಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧) ಮೇತ್ತಾದಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹೇಸಾರತಿರಾಗಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಗವತಾ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮನಂ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಾನಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
78. ‘‘Mettā bhāvetabbā byāpādassa pahānāyā’’tiādivacanato (a. ni. 9.1) mettādayo byāpādavihesāratirāgānaṃ paṭipakkhā. Yasmā ‘‘so atthī’’tiādinā bhagavatā anāgāmino aggamaggādhigamanaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpetvā kathitaṃ, tasmā taṃ dassento ‘‘idānissā’’tiādimāha.
ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಧಮ್ಮೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ಚೇವ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಹಗತಧಮ್ಮೇ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಮವಸೇನಾ’’ತಿ। ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ನಾಮನ್ತಿಪಿ ಹಿ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಏತೇನ ಭೂತನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಸೇಸುಪಾದಾಯಧಮ್ಮಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಹಾತಬ್ಬತಣ್ಹಾವಜ್ಜಾನಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹವಿಧಿಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇತಿ। ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ತಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇದ’’ನ್ತಿ ಯಥಾವವತ್ಥಾಪಿತಂ ನಾಮರೂಪಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾನೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಾವಧಾರಣಞ್ಚೇತಂ ವಚನಂ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾಸಿದ್ಧಂ ಸತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದಿ ವಿಯ, ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಪಕತಿಆದಿ ದ್ರಬ್ಯಾದಿ ಜೀವಾದಿ ಕಾಯಾದಿ ವಿಯ ಚ ನ ಪರಮತ್ಥತೋ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತಾವ ಲಕ್ಖಣರಸಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಪಟಿಗ್ಗಹವಿಭಾಗವಸೇನ ಚ ಪಕಾರತೋ ಜಾನಾತಿ, ಅಪರಭಾಗೇ ಪನ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಜಾನಾತಿ। ಏಕನ್ತಹೀನಾ ನಾಮ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖಮೂಲತ್ತಾ, ತತ್ಥಾಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ತಣ್ಹಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುದಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಹೀನನ್ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತತ್ತಾ ಪಣೀತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋವ ‘‘ಪಣೀತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹಾನುಪಾಯಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಪಣೀತನ್ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ‘‘ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಚ ಪಣೀತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ಪದನ್ತರೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸೇವ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ತೇಭೂಮಕಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ನ ಚೇತ್ಥ ಅಸಙ್ಗಹೋ ತಸ್ಸಾಪಿ ಸಞ್ಞಾಯ ಆಗತಭಾವತೋ। ಲೋಕಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಸ್ಸರಿತ್ವಾ ವಿಸಂಯುತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತ್ತರಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ।
Brahmavihāradhammeti brahmavihāre ceva brahmavihārasahagatadhamme ca. Tenāha ‘‘nāmavasenā’’ti. Vavatthapetvāti ānetvā sambandhitabbaṃ. Nāmantipi hi īdisesu ṭhānesu cattāro arūpino khandhā vuccanti. Iminā nayenāti etena bhūtanissitānaṃ sesupādāyadhammānaṃ sabbesampi pahātabbataṇhāvajjānaṃ tebhūmakadhammānaṃ pariggahavidhiṃ ulliṅgeti. Sabhāvato vijjamānaṃ taṃ attapaccakkhaṃ katvā ñāṇena yāthāvato paṭivijjhiyamānataṃ upādāya ‘‘atthi ida’’nti yathāvavatthāpitaṃ nāmarūpaṃ. Tenevāha ‘‘ettāvatānena dukkhasaccavavatthānaṃ kataṃ hotī’’ti. Sāvadhāraṇañcetaṃ vacanaṃ, lokasamaññāsiddhaṃ sattaitthipurisādi viya, ito bāhirakaparikappitaṃ pakatiādi drabyādi jīvādi kāyādi viya ca na paramatthato natthi, atthevāti vuttaṃ hoti. Pajānātīti pubbabhāge tāva lakkhaṇarasādivasena ceva paṭiggahavibhāgavasena ca pakārato jānāti, aparabhāge pana pariññābhisamayavasena paṭivijjhanto jānāti. Ekantahīnā nāma akusaladhammā sampati āyatiñca dukkhamūlattā, tatthāpi visesato taṇhāti āha ‘‘dukkhassa samudayaṃ paṭivijjhanto atthi hīnantipajānātī’’ti. Attano paccayehi padhānabhāvaṃ nītattā paṇītanti iminā atthena ariyamaggova ‘‘paṇīta’’nti vuccatīti āha ‘‘pahānupāyaṃ vicinanto atthi paṇītanti pajānātī’’ti. ‘‘Uttamaṭṭhena ca paṇīta’’nti vuccamāne nirodhasaccassapi saṅgaho siyā, tassa pana padantarena saṅgahitattā vuttanayenevettha attho veditabbo. Appamaññāmukhena vipassanābhinivesasseva katattā ‘‘brahmavihārasaññāgatassā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sabbassapi tebhūmakassa saññāgatassā’’ti vattuṃ vaṭṭatiyeva. Na cettha asaṅgaho tassāpi saññāya āgatabhāvato. Lokaṃ uttaritvā samatikkamitvā nissaritvā visaṃyuttaṃ hutvā ṭhitattā vuttaṃ ‘‘uttari nissaraṇaṃ nibbāna’’nti.
ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಹೀನ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ। ಅನ್ವಯಞಾಣತಾಯ ಅನುಬೋಧಭೂತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನನತ್ಥೋ ಧಮ್ಮಞಾಣತಾಯ ಪಟಿವೇಧಭೂತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಜಾನನತೋ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭಯಭೇರವೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಭಯಭೇರವಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಅತ್ಥವಚನತ್ಥಪಾಠೇನ ಇಧ ಪಾಠಸ್ಸ ಸದಿಸತ್ತಾ ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ…ಪೇ॰… ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತಿ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ‘‘ಖೀಣಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದತಾ ಭಗವತಾ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ಚ ಉಪರಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಯುಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Catūhiākārehīti ‘‘atthi hīna’’ntiādīhi catūhi pakārehi. Anvayañāṇatāya anubodhabhūtāya vipassanāpaññāya jānanattho dhammañāṇatāya paṭivedhabhūtāya maggapaññāya dassanattho sabhāvasiddhoti dassento ‘‘vipassanāpaññāya cattāri saccāni jānanato maggapaññāya passato’’ti vuttaṃ. Bhayabherave vuttanayenevāti bhayabheravasuttavaṇṇanāyaṃ attanā vuttaatthavacanatthapāṭhena idha pāṭhassa sadisattā atidisanto ‘‘kāmāsavāpi…pe… pajānātī’’ti āha. Ettha ca yasmā ‘‘kāmāsavāpi cittaṃ vimuccati…pe… avijjāsavāpi cittaṃ vimuccatī’’ti ‘‘khīṇā jātī’’tiādīni vadatā bhagavatā catutthamaggo niddiṭṭho, tasmā yaṃ heṭṭhā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘so ca upari catutthamaggasseva niddiṭṭhattā yujjatī’’ti, taṃ suvuttamevāti daṭṭhabbaṃ.
ತಸ್ಸ ಚೋದನತ್ಥಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಚೋದನತ್ಥಾಯ ‘‘ಪುಚ್ಛ ಮಂ ತ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಯದೇತ್ಥ ತಯಾ ಮನಸಾಭಿಸಮೀಹಿತ’’ನ್ತಿ ಚೋದನಾಯ, ಓಕಾಸದಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದೇಸನಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ತಥಾರೂಪೋ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝಾಸಯೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅನುಸನ್ಧಿತ್ತಯವಿನಿಮುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ಆಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಗತತ್ತಾ ಅಬ್ಭನ್ತರೇನ। ಕಿಲೇಸವುಟ್ಠಾನಸಿನಾನೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಮಲಪವಾಹನೇನ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವೂಪಸಮಕರೇನ ಚ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಅರಿಯಮಗ್ಗಸಲಿಲಸಿನಾನೇನ।
Tassa codanatthāyāti tassa brāhmaṇassa bhagavā attano codanatthāya ‘‘puccha maṃ tvaṃ brāhmaṇa yadettha tayā manasābhisamīhita’’nti codanāya, okāsadānatthāyāti adhippāyo. Desanāsannissayo brāhmaṇassa tathārūpo ettha ajjhāsayopi natthīti yathāvuttaanusandhittayavinimuttattā ‘‘pāṭiyekkaṃ anusandhiṃ āhā’’ti vuttaṃ. Cittagatattā abbhantarena. Kilesavuṭṭhānasinānenāti kilesamalapavāhanena rāgapariḷāhādivūpasamakarena ca aṭṭhaṅgikaariyamaggasalilasinānena.
೭೯. ಧಮ್ಮಸಭಾಮಣ್ಡಪಂ ತಾವದೇವ ಉಪಗತತ್ತಾ ಬಾಹುಕಾ ನದಿತೋ ಆಗತಂ ವಿಯ ಮಞ್ಞಮಾನೋ। ಅರಿಯಫಲಮದ್ದನಚುಣ್ಣಾದಯೋ ತೇಲಸಿನೇಹಸ್ಸ ವಿವೇಚನೇನ । ಲೂಖಭಾವೋ ಲೋಕಂ, ತಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಕಾತಿ ಸಮ್ಮತಾ। ಲೋಕ್ಖಸಮ್ಮತಗ್ಗಹಣೇನ ‘‘ತಥಾ ಸಾ ನದೀ ಲೋಕೇ ಪಾಕಟಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ದೀಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಭಾವಂ ದೇತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ। ಪಾಪಪವಾಹನೇನ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಆವಹತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಾ ಲೋಕ್ಯಾ। ಲೋಕ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಮತಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಟ್ಠಂ ಲೋಕಂ ಗಮಯತೀತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ। ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾತಿ ಪುಜ್ಜಭವಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಪುನನೇನ ವಿಸೋಧನೇನ ಪುಞ್ಞಾತಿ ಸಮ್ಮತಾ। ತದತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಆಗತದೇಸನಾಯ ಅತ್ಥದೀಪನತ್ಥಮೇವ। ವುತ್ತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಪುನ ದೀಪನಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಗಾಥಾರುಚಿಕಾನ’’ನ್ತಿ। ಚುಣ್ಣಿಕವಚನಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಾ ತಥಾ ಚ ವುತ್ತೇ ಅತ್ಥಮಬುಜ್ಝನಕಾ ಪಜ್ಜವಚನಂ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತಾ ತಥಾ ಚ ವುತ್ತೇ ಬುಜ್ಝನಕಾ ಗಾಥಾರುಚಿಕಾ। ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ವಿಸಿಟ್ಠದೀಪನತ್ಥಂ, ಪುರಿಮದೇಸನಾಯ ಅಞ್ಞದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
79. Dhammasabhāmaṇḍapaṃ tāvadeva upagatattā bāhukā nadito āgataṃ viya maññamāno. Ariyaphalamaddanacuṇṇādayo telasinehassa vivecanena . Lūkhabhāvo lokaṃ, taṃ etissā atthīti lokāti sammatā. Lokkhasammataggahaṇena ‘‘tathā sā nadī loke pākaṭā’’ti evaṃ pavattaṃ attano micchāgāhaṃ dīpeti. Tenāha ‘‘visuddhabhāvaṃ detīti evaṃ sammatā’’ti. Pāpapavāhanena samparāyikādisampattiāvahato lokassa hitā lokyā. Lokyāti sammatāti sabbaṃ purimasadisaṃ. Tenāha ‘‘seṭṭhaṃ lokaṃ gamayatīti evaṃ sammatā’’ti. Puññasammatāti pujjabhavaphalanibbattanena sattānaṃ punanena visodhanena puññāti sammatā. Tadatthadīpanatthamevāti tassā pubbe āgatadesanāya atthadīpanatthameva. Vuttassevatthassa puna dīpanaṃ kimatthiyanti āha ‘‘gāthārucikāna’’nti. Cuṇṇikavacanaṃ asambhāventā tathā ca vutte atthamabujjhanakā pajjavacanaṃ sambhāventā tathā ca vutte bujjhanakā gāthārucikā. Visesatthadīpanatthanti visiṭṭhadīpanatthaṃ, purimadesanāya aññadīpanatthanti attho.
‘‘ಗಚ್ಛತಿ ಪನ ಭವಂ ಗೋತಮೋ ಬಾಹುಕಂ ನದಿಂ ಸಿನಾಯಿತು’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೮) ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಬಾಹುಕನ್ತಿ ಇದಮೇವ ಏತ್ಥ ತದತ್ಥದೀಪಕಂ। ಸೇಸಾನಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದಿವಚನಾನಿ ತತೋ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬೋಧನತೋ ವಿಸೇಸತ್ಥದೀಪಕಾನಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಅವುತ್ತಾನಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಕ್ಕನ್ತಿ ನ್ಹಾನಪಿಣ್ಡಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ್ಹಾಯಿತ್ವಾ ಅಧಿಕಂ ಕಕ್ಕಂ ಏತ್ಥ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ್ಹಾನಸಮ್ಭಾರವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಣ್ಡಲವಾಪಿಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ವಟ್ಟಪೋಕ್ಖರಣೀಸಣ್ಠಾನಂ। ನದಿಯೋತಿ ವಿಸುಂ ನದಿಯೋ, ನ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿ ವಿಯ ತಿತ್ಥಮತ್ತಂ।
‘‘Gacchati pana bhavaṃ gotamo bāhukaṃ nadiṃ sināyitu’’nti (ma. ni. 1.78) heṭṭhā vuttattā bāhukanti idameva ettha tadatthadīpakaṃ. Sesāni adhikakkādivacanāni tato visiṭṭhassa atthassa bodhanato visesatthadīpakāni. Kasmā panettha bhagavatā brāhmaṇena avuttāni adhikakkādīni gahitānīti āha ‘‘yatheva hī’’tiādi. Kakkanti nhānapiṇḍaṃ adhippetaṃ, nhāyitvā adhikaṃ kakkaṃ ettha gaṇhantīti adhikakkaṃ. Tenāha ‘‘nhānasambhāravasenā’’tiādi. Maṇḍalavāpisaṇṭhānanti vaṭṭapokkharaṇīsaṇṭhānaṃ. Nadiyoti visuṃ nadiyo, na adhikakkādīni viya titthamattaṃ.
ತೀಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಸುನ್ದರಿಕಾಪಯಾಗಬಾಹುಕಾಪದೇಹಿ। ಚತ್ತಾರೀತಿ ಅಧಿಕಕ್ಕಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ। ವುತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಲೋಕಸಮ್ಮತಾಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ಪಾಪಪವಾಹಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಸುದ್ಧಿಂ ನ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ। ನ ಹಿ ನಂ ಸೋಧಯೇತಿ ನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ಸೋಧಯೇ। ವೇರಕಿಬ್ಬಿಸಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖುದ್ದಕೇಹೀ’’ತಿ।
Tīhi padehīti sundarikāpayāgabāhukāpadehi. Cattārīti adhikakkādīni cattāri. Vuttāneva hontīti lokasammatālakkhaṇena ekalakkhaṇatā brāhmaṇassa adhippāyena, paramatthato pana pāpapavāhalakkhaṇena ekalakkhaṇattā. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Kiñci pāpasuddhiṃ na karontiyeva. Na hi naṃ sodhayeti naṃ puggalaṃ na sodhaye. Verakibbisabhāvaṃ appattā nāma kammapathabhāvaṃ appattā. Tenāha ‘‘khuddakehī’’ti.
ಪಟಿಹನನ್ತೋತಿ ಅಯುತ್ತಭಾವದಸ್ಸನೇನ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೋ। ತತ್ಥಾಯಂ ಪಟಿಬಾಹನವಿಧಿ ಯಥಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉದಕೋರೋಹನಂ ನ ಪಾಪಪವಾಹನಂ, ಏವಂ ಯೋ ಕೋಚಿ ನಕ್ಖತ್ತಯೋಗೋ ಪಾಪಹೇತೂನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ವಿನಾಸೇತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ಯಥಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ನ ಏವಂ ಉದಕೋರೋಹನಂ ನಕ್ಖತ್ತಯೋಗೋ ವಾ ಪಾಪಹೇತೂನಂ ಲೋಭಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ತಸ್ಮಾ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ನ ಉದಕೋರೋಹನಾದಿ ಪಾಪಪವಾಹನ’’ನ್ತಿ। ನಿಚ್ಚಂ ಫಗ್ಗುನೀನಕ್ಖತ್ತನ್ತಿ ಸುದ್ಧಸೀಲಾದಿಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಮಙ್ಗಲದಿವಸೋ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇತರೋತಿ ಸೀಲಾದಿವಸೇನ ಅಸುದ್ಧೋ। ನಿಚ್ಚಮೇವ ಉಪೋಸಥೋ ಅರಿಯುಪೋಸಥೇನ ಉಪವುತ್ಥಭಾವತೋ। ಸುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಸಮಾಚಾರಸ್ಸ। ಸುಚಿಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರಸ್ಸ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಕುಸಲೂಪಸಞ್ಹಿತನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಭಾವೂಪಗತಂ। ವತಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಧುತಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಾದಿ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ನಾಸ್ಸ ವಿಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಮ ಸಾಸನೇಯೇವ ಸಿನಾಹಿ, ಯದಿ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇ’’ತಿಆದಿ। ಖೇಮತನ್ತಿ ಖೇಮಭಾವಂ। ಯಥಾ ಸಬ್ಬಭೂತಾನಿ ತಪವಸೇನ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಕರೋಹೀತಿ ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಂ ಮೇತ್ತಾದಿಭಾವನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉಪದಿಸನ್ತೇನಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ ತದವಿನಾಭಾವಿನೀ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮನೋದ್ವಾರಸುದ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ’’ತಿ।
Paṭihanantoti ayuttabhāvadassanena taṃ diṭṭhiṃ paṭibāhanto. Tatthāyaṃ paṭibāhanavidhi yathā yaṃ kiñci udakorohanaṃ na pāpapavāhanaṃ, evaṃ yo koci nakkhattayogo pāpahetūnaṃ paṭipakkhābhāvato. Yañhi vināseti, so tassa paṭipakkho. Yathā āloko andhakārassa vijjā ca avijjāya, na evaṃ udakorohanaṃ nakkhattayogo vā pāpahetūnaṃ lobhādīnaṃ paṭipakkho, tasmā niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘na udakorohanādi pāpapavāhana’’nti. Niccaṃ phaggunīnakkhattanti suddhasīlādikassa sabbakālaṃ maṅgaladivaso evāti adhippāyo. Itaroti sīlādivasena asuddho. Niccameva uposatho ariyuposathena upavutthabhāvato. Suddhassāti parisuddhamanosamācārassa. Sucikammassāti parisuddhakāyavacīsamācārassa. Tenāha ‘‘nikkilesatāyā’’tiādi. Kusalūpasañhitanti anavajjabhāvūpagataṃ. Vatasamādānanti dhutadhammasamādānādi sampannameva hoti, nāssa vipatti atthīti attho. Mama sāsaneyeva sināhi, yadi accantameva suddhiṃ icchasīti adhippāyo. Tenāha ‘‘sace’’tiādi. Khematanti khemabhāvaṃ. Yathā sabbabhūtāni tapavasena khemappattāni abhayappattāni honti, evaṃ karohīti taṃ heṭṭhā dassitaṃ mettādibhāvanaṃ brāhmaṇassa saṅkhepena upadisantenassa ekaccasamādhisampadā tadavinābhāvinī paññāsampadā ca dassitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘manodvārasuddhi dassitā’’ti.
ತಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಪದಾದ್ವಯಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಚೇ ಮುಸಾ ನ ಭಣಸೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ಸಚೇ ಮುಸಾ ನ ಭಣಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮುಸಾವಾದ-ಪಾಣಾತಿಪಾತ-ಅದಿನ್ನಾದಾನ-ಪಟಿವಿರತಿವಚನೇನ ಅವಸೇಸಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತೀಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವ ಹೋತಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ, ಏವಂ ‘‘ಸದ್ದಹಾನೋ ಅಮಚ್ಛರೀ’’ತಿ ಸದ್ಧಾದಿಧನಸಮ್ಪದಾನಿಯೋಜನೇನೇವ ಅವಸೇಸಅರಿಯಧನಸಮ್ಪದಾನಿಯೋಜನಮ್ಪಿ ಸಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸದ್ಧಾದಯೋ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಧಮ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪಕಾಸಿತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಾಯ ಏವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧೀ’’ತಿ। ಗಯಾ ಸಮ್ಮತತರಾ ಬಾಹುಕಾದೀಹಿಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Tassa pana sampadādvayassa nissayabhūtaṃ sīlasampadaṃ dassetuṃ ‘‘sace musā na bhaṇasī’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca yathā ‘‘sace musā na bhaṇasī’’tiādinā musāvāda-pāṇātipāta-adinnādāna-paṭivirativacanena avasesakāyavacīduccaritaviratīpi vuttā eva hoti lakkhaṇahāranayena, evaṃ ‘‘saddahāno amaccharī’’ti saddhādidhanasampadāniyojaneneva avasesaariyadhanasampadāniyojanampi siddhameva hotīti saddhādayo vimuttiparipācanīyadhammā brāhmaṇassa pakāsitā evāti veditabbā. Tenevāha ‘‘imāya eva paṭipattiyā kilesasuddhī’’ti. Gayā sammatatarā bāhukādīhipīti adhippāyo.
೮೦. ಏಕೋತಿ ಅಸಹಾಯೋ, ಏಸಾ ಪನಸ್ಸ ಅಸಹಾಯತಾ ಏಕೀಭಾವೇನಾತಿ। ನ ಹಿಸ್ಸ ತಾವ ತಣ್ಹಾದುತಿಯತಾ ವಿಗತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಚಿರಸ್ಸೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಕಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಕಾಯೇನ ವೂಪಕಟ್ಠತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವುಪಕಟ್ಠೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೇನಾ’’ತಿ। ತೇನ ‘‘ದಿವಾ ಚಙ್ಕಮೇನ ನಿಸಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೩; ೩.೭೫; ವಿಭ॰ ೫೧೯; ಮಹಾನಿ॰ ೧೬೧) ಆಗತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಮಾಹ। ತಥಾಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಏಕಾದಸಹಿ ಅಗ್ಗೀಹಿ ಆದಿತ್ತೇ ತಯೋ ಭವೇ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾ ಪಮಾದಸ್ಸ ಲೇಸೋಪಿ ನಾಹೋಸಿ, ಏವಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ಸಮ್ಮದೇವ ಪದಹತಿ। ಕತ್ಥಚಿ ಸಙ್ಖಾರಗತೇ ಅನಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಮುತ್ತೋ ಏವ ವಿಹಾಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
80.Ekoti asahāyo, esā panassa asahāyatā ekībhāvenāti. Na hissa tāva taṇhādutiyatā vigatā. Tenevāha ‘‘na cirassevā’’tiādi. Ekaggahaṇeneva kāyena vūpakaṭṭhatā vuttāti āha ‘‘vupakaṭṭho cittavivekenā’’ti. Tena ‘‘divā caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.423; 3.75; vibha. 519; mahāni. 161) āgataṃ jāgariyānuyogamāha. Tathābhūtassa cassa ekādasahi aggīhi āditte tayo bhave passato yathā pamādassa lesopi nāhosi, evaṃ kammaṭṭhānaṃ brūhento sammadeva padahati. Katthaci saṅkhāragate anapekkhacitto nibbānādhimutto eva vihāsīti dassetuṃ ‘‘appamatto’’tiādi vuttaṃ. Khīṇā jātītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Sesaṃ suviññeyyameva.
ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Vatthasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೭. ವತ್ಥಸುತ್ತಂ • 7. Vatthasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೭. ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Vatthasuttavaṇṇanā
