Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ൭. വത്ഥസുത്തവണ്ണനാ

    7. Vatthasuttavaṇṇanā

    ൭൦. ഏവം മേ സുതന്തി വത്ഥസുത്തം. തത്ഥ സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, വത്ഥന്തി ഉപമാവചനമേവേതം. ഉപമം കരോന്തോ ച ഭഗവാ കത്ഥചി പഠമംയേവ ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേതി, കത്ഥചി പഠമമത്ഥം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ ഉപമം, കത്ഥചി ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി, കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം.

    70.Evaṃme sutanti vatthasuttaṃ. Tattha seyyathāpi, bhikkhave, vatthanti upamāvacanamevetaṃ. Upamaṃ karonto ca bhagavā katthaci paṭhamaṃyeva upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dasseti, katthaci paṭhamamatthaṃ dassetvā pacchā upamaṃ, katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti, katthaci atthena upamaṃ.

    തഥാ ഹേസ – ‘‘സേയ്യഥാപിസ്സു, ഭിക്ഖവേ, ദ്വേ അഗാരാ സദ്വാരാ, തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ മജ്ഝേ ഠിതോ പസ്സേയ്യാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൬൧) സകലമ്പി ദേവദൂതസുത്തം ഉപമം പഠമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ‘‘തിരോകുട്ടം തിരോപാകാരം തിരോപബ്ബതം അസജ്ജമാനോ ഗച്ഛതി, സേയ്യഥാപി ആകാസേ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൩൮; പടി॰ മ॰ ൧.൧൦൨) പന നയേന സകലമ്പി ഇദ്ധിവിധമത്ഥം പഠമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ ഉപമം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ‘‘സേയ്യഥാപി ബ്രാഹ്മണപുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ’’തിആദിനാവ (മ॰ നി॰ ൧.൩൧൮) നയേന സകലമ്പി ചൂളസാരോപമസുത്തം ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചേ കുലപുത്താ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി സുത്തം…പേ॰… സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അലഗദ്ദത്ഥികോ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൮) നയേന സകലമ്പി അലഗദ്ദസുത്തം മഹാസാരോപമസുത്തന്തി ഏവമാദീനി സുത്താനി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ.

    Tathā hesa – ‘‘seyyathāpissu, bhikkhave, dve agārā sadvārā, tattha cakkhumā puriso majjhe ṭhito passeyyā’’ti (ma. ni. 3.261) sakalampi devadūtasuttaṃ upamaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassento āha. ‘‘Tirokuṭṭaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gacchati, seyyathāpi ākāse’’tiādinā (dī. ni. 1.238; paṭi. ma. 1.102) pana nayena sakalampi iddhividhamatthaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā upamaṃ dassento āha. ‘‘Seyyathāpi brāhmaṇapuriso sāratthiko sāragavesī’’tiādināva (ma. ni. 1.318) nayena sakalampi cūḷasāropamasuttaṃ upamāya atthaṃ parivāretvā dassento āha. ‘‘Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko’’tiādinā (ma. ni. 1.238) nayena sakalampi alagaddasuttaṃ mahāsāropamasuttanti evamādīni suttāni atthena upamaṃ parivāretvā dassento āha.

    സ്വായം ഇധ പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേതി. കസ്മാ പനേവം ഭഗവാ ദസ്സേതീതി? പുഗ്ഗലജ്ഝാസയേന വാ ദേസനാവിലാസേന വാ. യേ ഹി പുഗ്ഗലാ പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ വുച്ചമാനമത്ഥം സുഖേന പടിവിജ്ഝന്തി, തേസം പഠമം ഉപമം ദസ്സേതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. യസ്സാ ച ധമ്മധാതുയാ സുപ്പടിവിദ്ധത്താ ദേസനാവിലാസം പത്തോ ഹോതി, തസ്സാ സുപ്പടിവിദ്ധാ. തസ്മാ ഏസ ദേസനാവിലാസമ്പത്തോ ധമ്മിസ്സരോ ധമ്മരാജാ, സോ യഥാ യഥാ ഇച്ഛതി, തഥാ തഥാ ധമ്മം ദേസേതീതി ഏവം ഇമിനാ പുഗ്ഗലജ്ഝാസയേന വാ ദേസനാവിലാസേന വാ ഏവം ദസ്സേതീതി വേദിതബ്ബോ.

    Svāyaṃ idha paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dasseti. Kasmā panevaṃ bhagavā dassetīti? Puggalajjhāsayena vā desanāvilāsena vā. Ye hi puggalā paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā vuccamānamatthaṃ sukhena paṭivijjhanti, tesaṃ paṭhamaṃ upamaṃ dasseti. Esa nayo sabbattha. Yassā ca dhammadhātuyā suppaṭividdhattā desanāvilāsaṃ patto hoti, tassā suppaṭividdhā. Tasmā esa desanāvilāsampatto dhammissaro dhammarājā, so yathā yathā icchati, tathā tathā dhammaṃ desetīti evaṃ iminā puggalajjhāsayena vā desanāvilāsena vā evaṃ dassetīti veditabbo.

    തത്ഥ വത്ഥന്തി പകതിപരിസുദ്ധം വത്ഥം. സംകിലിട്ഠം മലഗ്ഗഹിതന്തി ആഗന്തുകേന പംസുരജാദിനാ സംകിലേസേന സംകിലിട്ഠം, സേദജല്ലികാദിനാ മലേന ഗഹിതത്താ മലഗ്ഗഹിതം. രങ്ഗജാതേതി ഏത്ഥ രങ്ഗമേവ രങ്ഗജാതം. ഉപസംഹരേയ്യാതി ഉപനാമേയ്യ. യദി നീലകായാതി നീലകായ വാ, നീലകത്ഥായ വാതി വുത്തം ഹോതി. ഏവം സബ്ബത്ഥ. രജകോ ഹി നീലകത്ഥായ ഉപസംഹരന്തോ കംസനീലപലാസനീലാദികേ നീലരങ്ഗേ ഉപസംഹരതി. പീതകത്ഥായ ഉപസംഹരന്തോ കണികാരപുപ്ഫസദിസേ പീതകരങ്ഗേ. ലോഹിതകത്ഥായ ഉപസംഹരന്തോ ബന്ധുജീവകപുപ്ഫസദിസേ ലോഹിതകരങ്ഗേ. മഞ്ജിട്ഠകത്ഥായ ഉപസംഹരന്തോ കണവീരപുപ്ഫസദിസേ മന്ദരത്തരങ്ഗേ. തേന വുത്തം ‘‘യദി നീലകായ…പേ॰… യദി മഞ്ജിട്ഠകായാ’’തി.

    Tattha vatthanti pakatiparisuddhaṃ vatthaṃ. Saṃkiliṭṭhaṃ malaggahitanti āgantukena paṃsurajādinā saṃkilesena saṃkiliṭṭhaṃ, sedajallikādinā malena gahitattā malaggahitaṃ. Raṅgajāteti ettha raṅgameva raṅgajātaṃ. Upasaṃhareyyāti upanāmeyya. Yadi nīlakāyāti nīlakāya vā, nīlakatthāya vāti vuttaṃ hoti. Evaṃ sabbattha. Rajako hi nīlakatthāya upasaṃharanto kaṃsanīlapalāsanīlādike nīlaraṅge upasaṃharati. Pītakatthāya upasaṃharanto kaṇikārapupphasadise pītakaraṅge. Lohitakatthāya upasaṃharanto bandhujīvakapupphasadise lohitakaraṅge. Mañjiṭṭhakatthāya upasaṃharanto kaṇavīrapupphasadise mandarattaraṅge. Tena vuttaṃ ‘‘yadi nīlakāya…pe… yadi mañjiṭṭhakāyā’’ti.

    ദുരത്തവണ്ണമേവസ്സാതി ദുട്ഠു രഞ്ജിതവണ്ണമേവ അസ്സ. അപരിസുദ്ധവണ്ണമേവസ്സാതി നീലവണ്ണോപിസ്സ പരിസുദ്ധോ ന ഭവേയ്യ, സേസവണ്ണോപി. താദിസഞ്ഹി വത്ഥം നീലകുമ്ഭിയാ പക്ഖിത്തമ്പി സുനീലം ന ഹോതി, സേസകുമ്ഭീസു പക്ഖിത്തമ്പി പീതകാദിവണ്ണം ന ഹോതി, മിലാതനീല കുരണ്ഡ-കണികാര-ബന്ധുജീവക-കണവീരപുപ്ഫവണ്ണമേവ ഹോതി. തം കിസ്സ ഹേതൂതി തം വത്ഥം കിസ്സ ഹേതു കിം കാരണാ ഈദിസം ഹോതി, തസ്മിം വാ വത്ഥേ രങ്ഗജാതം കിസ്സ ഹേതു ഈദിസം ദുരത്തവണ്ണം അപരിസുദ്ധവണ്ണം ഹോതീതി? യസ്മാ പനസ്സ വത്ഥസ്സ സംകിലിട്ഠഭാവോയേവേത്ഥ കാരണം, ന അഞ്ഞം കിഞ്ചി, തസ്മാ ‘‘അപരിസുദ്ധത്താ, ഭിക്ഖവേ, വത്ഥസ്സാ’’തി ആഹ.

    Durattavaṇṇamevassāti duṭṭhu rañjitavaṇṇameva assa. Aparisuddhavaṇṇamevassāti nīlavaṇṇopissa parisuddho na bhaveyya, sesavaṇṇopi. Tādisañhi vatthaṃ nīlakumbhiyā pakkhittampi sunīlaṃ na hoti, sesakumbhīsu pakkhittampi pītakādivaṇṇaṃ na hoti, milātanīla kuraṇḍa-kaṇikāra-bandhujīvaka-kaṇavīrapupphavaṇṇameva hoti. Taṃ kissa hetūti taṃ vatthaṃ kissa hetu kiṃ kāraṇā īdisaṃ hoti, tasmiṃ vā vatthe raṅgajātaṃ kissa hetu īdisaṃ durattavaṇṇaṃ aparisuddhavaṇṇaṃ hotīti? Yasmā panassa vatthassa saṃkiliṭṭhabhāvoyevettha kāraṇaṃ, na aññaṃ kiñci, tasmā ‘‘aparisuddhattā, bhikkhave, vatthassā’’ti āha.

    ഏവമേവ ഖോതി ഉപമാസമ്പടിപാദനം. ചിത്തേ സംകിലിട്ഠേതി ചിത്തമ്ഹി സംകിലിട്ഠമ്ഹി. കസ്മാ പന ഭഗവാ സംകിലിട്ഠവത്ഥേന ഓപമ്മം അകാസീതി ചേ, വായാമമഹപ്ഫലദസ്സനത്ഥം. യഥാ ഹി ആഗന്തുകേഹി മലേഹി സംകിലിട്ഠം വത്ഥം പകതിയാ പണ്ഡരത്താ പുന ധോവീയമാനം പണ്ഡരം ഹോതി, ന തത്ഥ ജാതികാളകേ വിയ ഏളകലോമേ വായാമോ നിപ്ഫലോ ഹോതി, ഏവം ചിത്തമ്പി ആഗന്തുകേഹി കിലേസേഹി സംകിലിട്ഠം. പകതിയാ പന തം സകലേപി പടിസന്ധിഭവങ്ഗവാരേ പണ്ഡരമേവ. യഥാഹ – ‘‘പഭസ്സരമിദം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം, തഞ്ച ഖോ ആഗന്തുകേഹി ഉപക്കിലേസേഹി ഉപക്കിലിട്ഠ’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൧.൫൧). തം വിസോധീയമാനം സക്കാ പഭസ്സരതരം കാതും, ന തത്ഥ വായാമോ നിപ്ഫലോതി ഏവം വായാമമഹപ്ഫലദസ്സനത്ഥം സംകിലിട്ഠവത്ഥേന ഓപമ്മം അകാസീതി വേദിതബ്ബോ.

    Evameva khoti upamāsampaṭipādanaṃ. Citte saṃkiliṭṭheti cittamhi saṃkiliṭṭhamhi. Kasmā pana bhagavā saṃkiliṭṭhavatthena opammaṃ akāsīti ce, vāyāmamahapphaladassanatthaṃ. Yathā hi āgantukehi malehi saṃkiliṭṭhaṃ vatthaṃ pakatiyā paṇḍarattā puna dhovīyamānaṃ paṇḍaraṃ hoti, na tattha jātikāḷake viya eḷakalome vāyāmo nipphalo hoti, evaṃ cittampi āgantukehi kilesehi saṃkiliṭṭhaṃ. Pakatiyā pana taṃ sakalepi paṭisandhibhavaṅgavāre paṇḍarameva. Yathāha – ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.51). Taṃ visodhīyamānaṃ sakkā pabhassarataraṃ kātuṃ, na tattha vāyāmo nipphaloti evaṃ vāyāmamahapphaladassanatthaṃ saṃkiliṭṭhavatthena opammaṃ akāsīti veditabbo.

    ദുഗ്ഗതി പാടികങ്ഖാതി ഈദിസേ ചിത്തേ ദുഗ്ഗതി പാടികങ്ഖിതബ്ബാ, ദുഗ്ഗതിം ഏവ ഏസ പാപുണിസ്സതി , നാഞ്ഞന്തി ഏവം ദുഗ്ഗതി ഇച്ഛിതബ്ബാ, അവസ്സം ഭാവീതി വുത്തം ഹോതി. സാ ചായം ദുഗ്ഗതി നാമ പടിപത്തിദുഗ്ഗതി, ഗതിദുഗ്ഗതീതി ദുവിധാ ഹോതി. പടിപത്തിദുഗ്ഗതിപി അഗാരിയപടിപത്തിദുഗ്ഗതി, അനഗാരിയപടിപത്തിദുഗ്ഗതീതി ദുവിധാ ഹോതി.

    Duggati pāṭikaṅkhāti īdise citte duggati pāṭikaṅkhitabbā, duggatiṃ eva esa pāpuṇissati , nāññanti evaṃ duggati icchitabbā, avassaṃ bhāvīti vuttaṃ hoti. Sā cāyaṃ duggati nāma paṭipattiduggati, gatiduggatīti duvidhā hoti. Paṭipattiduggatipi agāriyapaṭipattiduggati, anagāriyapaṭipattiduggatīti duvidhā hoti.

    അഗാരിയോ ഹി സംകിലിട്ഠചിത്തോ പാണമ്പി ഹനതി, അദിന്നമ്പി ആദിയതി, സകലേപി ദസ അകുസലകമ്മപഥേ പൂരേതി, അയമസ്സ അഗാരിയപടിപത്തിദുഗ്ഗതി. സോ തത്ഥ ഠിതോ കായസ്സ ഭേദാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി, തിരച്ഛാനയോനിമ്പി, പേത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി, അയമസ്സ ഗതിദുഗ്ഗതി.

    Agāriyo hi saṃkiliṭṭhacitto pāṇampi hanati, adinnampi ādiyati, sakalepi dasa akusalakammapathe pūreti, ayamassa agāriyapaṭipattiduggati. So tattha ṭhito kāyassa bhedā nirayampi gacchati, tiracchānayonimpi, pettivisayampi gacchati, ayamassa gatiduggati.

    അനഗാരിയോപി ഇമസ്മിം സാസനേ പബ്ബജിതോ സംകിലിട്ഠചിത്തോ ദൂതേയ്യപഹിണഗമനം ഗച്ഛതി, വേജ്ജകമ്മം കരോതി, സങ്ഘഭേദായ ചേതിയഭേദായ പരക്കമതി, വേളുദാനാദീഹി ജീവികം കപ്പേതി, സകലമ്പി അനാചാരം അഗോചരഞ്ച പരിപൂരേതി, അയമസ്സ അനഗാരിയപടിപത്തിദുഗ്ഗതി.സോ തത്ഥ ഠിതോ കായസ്സ ഭേദാ നിരയമ്പി ഗച്ഛതി, തിരച്ഛാനയോനിമ്പി, പേത്തിവിസയമ്പി ഗച്ഛതി സമണയക്ഖോ നാമ ഹോതി സമണപേതോ, ആദിത്തേഹി സങ്ഘാടിആദീഹി സമ്പജ്ജലിതകായോ അട്ടസ്സരം കരോന്തോ വിചരതി, അയമസ്സ ഗതിദുഗ്ഗതി.

    Anagāriyopi imasmiṃ sāsane pabbajito saṃkiliṭṭhacitto dūteyyapahiṇagamanaṃ gacchati, vejjakammaṃ karoti, saṅghabhedāya cetiyabhedāya parakkamati, veḷudānādīhi jīvikaṃ kappeti, sakalampi anācāraṃ agocarañca paripūreti, ayamassa anagāriyapaṭipattiduggati.So tattha ṭhito kāyassa bhedā nirayampi gacchati, tiracchānayonimpi, pettivisayampi gacchati samaṇayakkho nāma hoti samaṇapeto, ādittehi saṅghāṭiādīhi sampajjalitakāyo aṭṭassaraṃ karonto vicarati, ayamassa gatiduggati.

    സേയ്യഥാപീതി സുക്കപക്ഖം ദസ്സേതുമാരദ്ധോ, തസ്സത്ഥോ കണ്ഹപക്ഖേ വുത്തപച്ചനീകേനേവ വേദിതബ്ബോ. ഏത്ഥാപി ച സുഗതി നാമ പടിപത്തിസുഗതി ഗതിസുഗതീതി ദുവിധാ ഹോതി. പടിപത്തിസുഗതിപി അഗാരിയപടിപത്തിസുഗതി അനഗാരിയപടിപത്തിസുഗതീതി ദുവിധാ ഹോതി. അഗാരിയോ ഹി പരിസുദ്ധചിത്തോ പാണാതിപാതാപി വിരമതി, അദിന്നാദാനാപി, സകലേപി ദസ കുസലകമ്മപഥേ പരിപൂരേതി, അയമസ്സ അഗാരിയപടിപത്തിസുഗതി. സോ തത്ഥ ഠിതോ കായസ്സ ഭേദാ മനുസ്സമഹന്തതമ്പി ദേവമഹന്തതമ്പി ഉപപജ്ജതി, അയമസ്സ ഗതിസുഗതി.

    Seyyathāpīti sukkapakkhaṃ dassetumāraddho, tassattho kaṇhapakkhe vuttapaccanīkeneva veditabbo. Etthāpi ca sugati nāma paṭipattisugati gatisugatīti duvidhā hoti. Paṭipattisugatipi agāriyapaṭipattisugati anagāriyapaṭipattisugatīti duvidhā hoti. Agāriyo hi parisuddhacitto pāṇātipātāpi viramati, adinnādānāpi, sakalepi dasa kusalakammapathe paripūreti, ayamassa agāriyapaṭipattisugati. So tattha ṭhito kāyassa bhedā manussamahantatampi devamahantatampi upapajjati, ayamassa gatisugati.

    അനഗാരിയോപി ഇമസ്മിം സാസനേ പബ്ബജിത്വാ പരിസുദ്ധചിത്തോ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം സോധേതി, തേരസ ധുതങ്ഗാനി സമാദിയതി, അട്ഠതിംസാരമ്മണേസു അത്തനോ അനുകൂലകമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ പന്തസേനാസനേ പടിസേവമാനോ കസിണപരികമ്മം കത്വാ ഝാനസമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേതി, സോതാപത്തിമഗ്ഗം ഭാവേതി…പേ॰… അനാഗാമിമഗ്ഗം ഭാവേതി, അയമസ്സ അനഗാരിയപടിപത്തിസുഗതി. സോ തത്ഥ ഠിതോ കായസ്സ ഭേദാ മനുസ്സലോകേ വാ തീസു മഹാകുലേസു, ഛസു വാ കാമാവചരദേവേസു, ദസസു വാ ബ്രഹ്മഭവനേസു , പഞ്ചസു വാ സുദ്ധാവാസേസു, ചതൂസു വാ ആരുപ്പേസു ഉപപജ്ജതി, അയമസ്സ ഗതിസുഗതീതി.

    Anagāriyopi imasmiṃ sāsane pabbajitvā parisuddhacitto catupārisuddhisīlaṃ sodheti, terasa dhutaṅgāni samādiyati, aṭṭhatiṃsārammaṇesu attano anukūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā pantasenāsane paṭisevamāno kasiṇaparikammaṃ katvā jhānasamāpattiyo nibbatteti, sotāpattimaggaṃ bhāveti…pe… anāgāmimaggaṃ bhāveti, ayamassa anagāriyapaṭipattisugati. So tattha ṭhito kāyassa bhedā manussaloke vā tīsu mahākulesu, chasu vā kāmāvacaradevesu, dasasu vā brahmabhavanesu , pañcasu vā suddhāvāsesu, catūsu vā āruppesu upapajjati, ayamassa gatisugatīti.

    ൭൧. ഏവം സംകിലിട്ഠേ ചിത്തേ ദുഗ്ഗതി പാടികങ്ഖാ, അസംകിലിട്ഠേ ച സുഗതീതി വത്വാ ഇദാനി യേഹി ഉപക്കിലേസേഹി ചിത്തം സംകിലിട്ഠം ഹോതി, തേ ദസ്സേന്തോ കതമേ ച, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസാ ? അഭിജ്ഝാ വിസമലോഭോതിആദിമാഹ.

    71. Evaṃ saṃkiliṭṭhe citte duggati pāṭikaṅkhā, asaṃkiliṭṭhe ca sugatīti vatvā idāni yehi upakkilesehi cittaṃ saṃkiliṭṭhaṃ hoti, te dassento katame ca, bhikkhave, cittassa upakkilesā? Abhijjhā visamalobhotiādimāha.

    തത്ഥ സകഭണ്ഡേ ഛന്ദരാഗോ അഭിജ്ഝാ, പരഭണ്ഡേ വിസമലോഭോ. അഥ വാ സകഭണ്ഡേ വാ പരഭണ്ഡേ വാ ഹോതു, യുത്തപത്തട്ഠാനേ ഛന്ദരാഗോ അഭിജ്ഝാ, അയുത്താപത്തട്ഠാനേ വിസമലോഭോ. ഥേരോ പനാഹ ‘‘കിസ്സ വിനിബ്ഭോഗം കരോഥ, യുത്തേ വാ അയുത്തേ വാ ഹോതു, ‘രാഗോ വിസമം ദോസോ വിസമം മോഹോ വിസമ’ന്തി (വിഭ॰ ൯൨൪) വചനതോ ന കോചി ലോഭോ അവിസമോ നാമ, തസ്മാ ലോഭോയേവ അഭിജ്ഝായനട്ഠേന അഭിജ്ഝാ, വിസമട്ഠേന വിസമം, ഏകത്ഥമേതം ബ്യഞ്ജനമേവ നാന’’ന്തി. സോ പനേസ അഭിജ്ഝാവിസമലോഭോ ഉപ്പജ്ജിത്വാ ചിത്തം ദൂസേതി, ഓഭാസിതും ന ദേതി. തസ്മാ ‘‘ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസോ’’തി വുച്ചതി.

    Tattha sakabhaṇḍe chandarāgo abhijjhā, parabhaṇḍe visamalobho. Atha vā sakabhaṇḍe vā parabhaṇḍe vā hotu, yuttapattaṭṭhāne chandarāgo abhijjhā, ayuttāpattaṭṭhāne visamalobho. Thero panāha ‘‘kissa vinibbhogaṃ karotha, yutte vā ayutte vā hotu, ‘rāgo visamaṃ doso visamaṃ moho visama’nti (vibha. 924) vacanato na koci lobho avisamo nāma, tasmā lobhoyeva abhijjhāyanaṭṭhena abhijjhā, visamaṭṭhena visamaṃ, ekatthametaṃ byañjanameva nāna’’nti. So panesa abhijjhāvisamalobho uppajjitvā cittaṃ dūseti, obhāsituṃ na deti. Tasmā ‘‘cittassa upakkileso’’ti vuccati.

    യഥാ ചേസ, ഏവം നവവിധആഘാതവത്ഥുസമ്ഭവോ ബ്യാപാദോ. ദസവിധആഘാതവത്ഥുസമ്ഭവോ കോധോ. പുനപ്പുനം ചിത്തപരിയോനന്ധനോ ഉപനാഹോ. അഗാരിയസ്സ വാ അനഗാരിയസ്സ വാ സുകതകരണവിനാസനോ മക്ഖോ. അഗാരിയോപി ഹി കേനചി അനുകമ്പകേന ദലിദ്ദോ സമാനോ ഉച്ചേ ഠാനേ ഠപിതോ, അപരേന സമയേന ‘‘കിം തയാ മയ്ഹം കത’’ന്തി തസ്സ സുകതകരണം വിനാസേതി. അനഗാരിയോപി സാമണേരകാലതോ പഭുതി ആചരിയേന വാ ഉപജ്ഝായേന വാ ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉദ്ദേസപരിപുച്ഛാഹി ച അനുഗ്ഗഹേത്വാ ധമ്മകഥാനയപകരണകോസല്ലാദീനി സിക്ഖാപിതോ, അപരേന സമയേന രാജരാജമഹാമത്താദീഹി സക്കതോ ഗരുകതോ ആചരിയുപജ്ഝായേസു അചിത്തീകതോ ചരമാനോ ‘‘അയം അമ്ഹേഹി ദഹരകാലേ ഏവം അനുഗ്ഗഹിതോ സംവഡ്ഢിതോ ച, അഥ പനിദാനി നിസ്സിനേഹോ ജാതോ’’തി വുച്ചമാനോ ‘‘കിം മയ്ഹം തുമ്ഹേഹി കത’’ന്തി തേസം സുകതകരണം വിനാസേതി, തസ്സ സോ സുകതകരണവിനാസനോ മക്ഖോ ഉപ്പജ്ജിത്വാ ചിത്തം ദൂസേതി, ഓഭാസിതും ന ദേതി. തസ്മാ ‘‘ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസോ’’തി വുച്ചതി.

    Yathā cesa, evaṃ navavidhaāghātavatthusambhavo byāpādo. Dasavidhaāghātavatthusambhavo kodho. Punappunaṃ cittapariyonandhano upanāho. Agāriyassa vā anagāriyassa vā sukatakaraṇavināsano makkho. Agāriyopi hi kenaci anukampakena daliddo samāno ucce ṭhāne ṭhapito, aparena samayena ‘‘kiṃ tayā mayhaṃ kata’’nti tassa sukatakaraṇaṃ vināseti. Anagāriyopi sāmaṇerakālato pabhuti ācariyena vā upajjhāyena vā catūhi paccayehi uddesaparipucchāhi ca anuggahetvā dhammakathānayapakaraṇakosallādīni sikkhāpito, aparena samayena rājarājamahāmattādīhi sakkato garukato ācariyupajjhāyesu acittīkato caramāno ‘‘ayaṃ amhehi daharakāle evaṃ anuggahito saṃvaḍḍhito ca, atha panidāni nissineho jāto’’ti vuccamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ tumhehi kata’’nti tesaṃ sukatakaraṇaṃ vināseti, tassa so sukatakaraṇavināsano makkho uppajjitvā cittaṃ dūseti, obhāsituṃ na deti. Tasmā ‘‘cittassa upakkileso’’ti vuccati.

    യഥാ ചായം, ഏവം ബഹുസ്സുതേപി പുഗ്ഗലേ അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ ‘‘ഈദിസസ്സ ചേവ ബഹുസ്സുതസ്സ അനിയതാ ഗതി, തവ വാ മമ വാ കോ വിസേസോ’’തിആദിനാ നയേന ഉപ്പജ്ജമാനോ യുഗഗ്ഗാഹഗാഹീ പളാസോ. പരേസം സക്കാരാദീനി ഖീയനാ ഇസ്സാ. അത്തനോ സമ്പത്തിയാ പരേഹി സാധാരണഭാവം അസഹമാനം മച്ഛരിയം. വഞ്ചനികചരിയഭൂതാ മായാ. കേരാടികഭാവേന ഉപ്പജ്ജമാനം സാഠേയ്യം. കേരാടികോ ഹി ആയതനമച്ഛോ വിയ ഹോതി. ആയതനമച്ഛോ നാമ കിര മച്ഛാനം നങ്ഗുട്ഠം ദസ്സേതി സപ്പാനം സീസം , ‘‘തുമ്ഹേഹി സദിസോ അഹ’’ന്തി ജാനാപേതും. ഏവമേവ കേരാടികോ പുഗ്ഗലോ യം യം സുത്തന്തികം വാ ആഭിധമ്മികം വാ ഉപസങ്കമതി, തം തം ഏവം വദതി ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം ബദ്ധചരോ, തുമ്ഹേ മയ്ഹം അനുകമ്പകാ, നാഹം തുമ്ഹേ മുഞ്ചാമീ’’തി ‘‘ഏവമേതേ ‘സഗാരവോ അയം അമ്ഹേസു സപ്പതിസ്സോ’തി മഞ്ഞിസ്സന്തീ’’തി. തസ്സേതം കേരാടികഭാവേന ഉപ്പജ്ജമാനം സാഠേയ്യം ഉപ്പജ്ജിത്വാ ചിത്തം ദൂസേതി, ഓഭാസിതും ന ദേതി. തസ്മാ ‘‘ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസോ’’തി വുച്ചതി.

    Yathā cāyaṃ, evaṃ bahussutepi puggale ajjhottharitvā ‘‘īdisassa ceva bahussutassa aniyatā gati, tava vā mama vā ko viseso’’tiādinā nayena uppajjamāno yugaggāhagāhī paḷāso. Paresaṃ sakkārādīni khīyanā issā. Attano sampattiyā parehi sādhāraṇabhāvaṃ asahamānaṃ macchariyaṃ. Vañcanikacariyabhūtā māyā. Kerāṭikabhāvena uppajjamānaṃ sāṭheyyaṃ. Kerāṭiko hi āyatanamaccho viya hoti. Āyatanamaccho nāma kira macchānaṃ naṅguṭṭhaṃ dasseti sappānaṃ sīsaṃ , ‘‘tumhehi sadiso aha’’nti jānāpetuṃ. Evameva kerāṭiko puggalo yaṃ yaṃ suttantikaṃ vā ābhidhammikaṃ vā upasaṅkamati, taṃ taṃ evaṃ vadati ‘‘ahaṃ tumhākaṃ baddhacaro, tumhe mayhaṃ anukampakā, nāhaṃ tumhe muñcāmī’’ti ‘‘evamete ‘sagāravo ayaṃ amhesu sappatisso’ti maññissantī’’ti. Tassetaṃ kerāṭikabhāvena uppajjamānaṃ sāṭheyyaṃ uppajjitvā cittaṃ dūseti, obhāsituṃ na deti. Tasmā ‘‘cittassa upakkileso’’ti vuccati.

    യഥാ ചേതം, ഏവം വാതഭരിതഭസ്തസദിസഥദ്ധഭാവപഗ്ഗഹിതസിരഅനിവാതവുത്തികാരകരണോ ഥമ്ഭോ. തദുത്തരികരണോ സാരമ്ഭോ. സോ ദുവിധേന ലബ്ഭതി അകുസലവസേന ചേവ കുസലവസേന ച. തത്ഥ അഗാരിയസ്സ പരേന കതം അലങ്കാരാദിം ദിസ്വാ തദ്ദിഗുണകരണേന ഉപ്പജ്ജമാനോ, അനഗാരിയസ്സ ച യത്തകം യത്തകം പരോ പരിയാപുണാതി വാ കഥേതി വാ, മാനവസേന തദ്ദിഗുണതദ്ദിഗുണകരണേന ഉപ്പജ്ജമാനോ അകുസലോ. അഗാരിയസ്സ പന പരം ഏകം സലാകഭത്തം ദേന്തം ദിസ്വാ അത്തനാ ദ്വേ വാ തീണി വാ ദാതുകാമതായ ഉപ്പജ്ജമാനോ, അനഗാരിയസ്സ ച പരേന ഏകനികായേ ഗഹിതേ മാനം അനിസ്സായ കേവലം തം ദിസ്വാ അത്തനാ ആലസിയം അഭിഭുയ്യ ദ്വേ നികായേ ഗഹേതുകാമതായ ഉപ്പജ്ജമാനോ കുസലോ. ഇധ പന അകുസലോ അധിപ്പേതോ. അയഞ്ഹി ഉപ്പജ്ജിത്വാ ചിത്തം ദൂസേതി, ഓഭാസിതും ന ദേതി. തസ്മാ ‘‘ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസോ’’തി വുച്ചതി.

    Yathā cetaṃ, evaṃ vātabharitabhastasadisathaddhabhāvapaggahitasiraanivātavuttikārakaraṇo thambho. Taduttarikaraṇo sārambho. So duvidhena labbhati akusalavasena ceva kusalavasena ca. Tattha agāriyassa parena kataṃ alaṅkārādiṃ disvā taddiguṇakaraṇena uppajjamāno, anagāriyassa ca yattakaṃ yattakaṃ paro pariyāpuṇāti vā katheti vā, mānavasena taddiguṇataddiguṇakaraṇena uppajjamāno akusalo. Agāriyassa pana paraṃ ekaṃ salākabhattaṃ dentaṃ disvā attanā dve vā tīṇi vā dātukāmatāya uppajjamāno, anagāriyassa ca parena ekanikāye gahite mānaṃ anissāya kevalaṃ taṃ disvā attanā ālasiyaṃ abhibhuyya dve nikāye gahetukāmatāya uppajjamāno kusalo. Idha pana akusalo adhippeto. Ayañhi uppajjitvā cittaṃ dūseti, obhāsituṃ na deti. Tasmā ‘‘cittassa upakkileso’’ti vuccati.

    യഥാ ചായം, ഏവം ജാതിആദീനി നിസ്സായ ചിത്തസ്സ ഉണ്ണതിവസേന പവത്തമാനോ മാനോ, അച്ചുണ്ണതിവസേന അതിമാനോ, മദഗ്ഗഹണാകാരോ മദോ, കാമഗുണേസു ചിത്തവോസ്സഗ്ഗവസേന ഉപ്പജ്ജമാനോ പമാദോ ഉപ്പജ്ജിത്വാ ചിത്തം ദൂസേതി, ഓഭാസിതും ന ദേതി. തസ്മാ ‘‘ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസോ’’തി വുച്ചതി.

    Yathā cāyaṃ, evaṃ jātiādīni nissāya cittassa uṇṇativasena pavattamāno māno, accuṇṇativasena atimāno, madaggahaṇākāro mado, kāmaguṇesu cittavossaggavasena uppajjamāno pamādo uppajjitvā cittaṃ dūseti, obhāsituṃ na deti. Tasmā ‘‘cittassa upakkileso’’ti vuccati.

    കസ്മാ പന ഭഗവാ ഉപക്കിലേസം ദസ്സേന്തോ ലോഭമാദിം കത്വാ ദസ്സേതീതി? തസ്സ പഠമുപ്പത്തിതോ. സബ്ബസത്താനഞ്ഹി യത്ഥ കത്ഥചി ഉപപന്നാനം അന്തമസോ സുദ്ധാവാസഭൂമിയമ്പി സബ്ബപഠമം ഭവനികന്തിവസേന ലോഭോ ഉപ്പജ്ജതി, തതോ അത്തനോ അത്തനോ അനുരൂപപച്ചയം പടിച്ച യഥാസമ്ഭവം ഇതരേ, ന ച ഏതേ സോളസേവ ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസാ, ഏതേന പന നയേന സബ്ബേപി കിലേസാ ഗഹിതായേവ ഹോന്തീതി വേദിതബ്ബാ.

    Kasmā pana bhagavā upakkilesaṃ dassento lobhamādiṃ katvā dassetīti? Tassa paṭhamuppattito. Sabbasattānañhi yattha katthaci upapannānaṃ antamaso suddhāvāsabhūmiyampi sabbapaṭhamaṃ bhavanikantivasena lobho uppajjati, tato attano attano anurūpapaccayaṃ paṭicca yathāsambhavaṃ itare, na ca ete soḷaseva cittassa upakkilesā, etena pana nayena sabbepi kilesā gahitāyeva hontīti veditabbā.

    ൭൨. ഏത്താവതാ സംകിലേസം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വോദാനം ദസ്സേന്തോ സ ഖോ സോ, ഭിക്ഖവേതിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇതി വിദിത്വാതി ഏവം ജാനിത്വാ. പജഹതീതി സമുച്ഛേദപ്പഹാനവസേന അരിയമഗ്ഗേന പജഹതി. തത്ഥ കിലേസപടിപാടിയാ മഗ്ഗപടിപാടിയാതി ദ്വിധാ പഹാനം വേദിതബ്ബം. കിലേസപടിപാടിയാ താവ അഭിജ്ഝാവിസമലോഭോ ഥമ്ഭോ സാരമ്ഭോ മാനോ അതിമാനോ മദോതി ഇമേ ഛ കിലേസാ അരഹത്തമഗ്ഗേന പഹീയന്തി. ബ്യാപാദോ കോധോ ഉപനാഹോ പമാദോതി ഇമേ ചത്താരോ കിലേസാ അനാഗാമിമഗ്ഗേന പഹീയന്തി. മക്ഖോ പളാസോ ഇസ്സാ മച്ഛരിയം മായാ സാഠേയ്യന്തി ഇമേ ഛ സോതാപത്തിമഗ്ഗേന പഹീയന്തീതി. മഗ്ഗപടിപാടിയാ പന, സോതാപത്തിമഗ്ഗേന മക്ഖോ പളാസോ ഇസ്സാ മച്ഛരിയം മായാ സാഠേയ്യന്തി ഇമേ ഛ പഹീയന്തി. അനാഗാമിമഗ്ഗേന ബ്യാപാദോ കോധോ ഉപനാഹോ പമാദോതി ഇമേ ചത്താരോ. അരഹത്തമഗ്ഗേന അഭിജ്ഝാവിസമലോഭോ ഥമ്ഭോ സാരമ്ഭോ മാനോ അതിമാനോ മദോതി ഇമേ ഛ പഹീയന്തീതി.

    72. Ettāvatā saṃkilesaṃ dassetvā idāni vodānaṃ dassento sa kho so, bhikkhavetiādimāha. Tattha iti viditvāti evaṃ jānitvā. Pajahatīti samucchedappahānavasena ariyamaggena pajahati. Tattha kilesapaṭipāṭiyā maggapaṭipāṭiyāti dvidhā pahānaṃ veditabbaṃ. Kilesapaṭipāṭiyā tāva abhijjhāvisamalobho thambho sārambho māno atimāno madoti ime cha kilesā arahattamaggena pahīyanti. Byāpādo kodho upanāho pamādoti ime cattāro kilesā anāgāmimaggena pahīyanti. Makkho paḷāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyanti ime cha sotāpattimaggena pahīyantīti. Maggapaṭipāṭiyā pana, sotāpattimaggena makkho paḷāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyanti ime cha pahīyanti. Anāgāmimaggena byāpādo kodho upanāho pamādoti ime cattāro. Arahattamaggena abhijjhāvisamalobho thambho sārambho māno atimāno madoti ime cha pahīyantīti.

    ഇമസ്മിം പന ഠാനേ ഇമേ കിലേസാ സോതാപത്തിമഗ്ഗവജ്ഝാ വാ ഹോന്തു, സേസമഗ്ഗവജ്ഝാ വാ, അഥ ഖോ അനാഗാമിമഗ്ഗേനേവ പഹാനം സന്ധായ ‘‘അഭിജ്ഝാവിസമലോഭം ചിത്തസ്സ ഉപക്കിലേസം പജഹതീ’’തിആദിമാഹാതി വേദിതബ്ബാ. അയമേത്ഥ പവേണിമഗ്ഗാഗതോ സമ്ഭവോ, സോ ച ഉപരി ചതുത്ഥമഗ്ഗസ്സേവ നിദ്ദിട്ഠത്താ യുജ്ജതി, തതിയമഗ്ഗേന പഹീനാവസേസാനഞ്ഹി വിസമലോഭാദീനം തേന പഹാനം ഹോതി, സേസാനം ഇമിനാവ. യേപി ഹി സോതാപത്തിമഗ്ഗേന പഹീയന്തി, തേപി തംസമുട്ഠാപകചിത്താനം അപ്പഹീനത്താ അനാഗാമിമഗ്ഗേനേവ സുപ്പഹീനാ ഹോന്തീതി. കേചി പന പഠമമഗ്ഗേന ചേത്ഥ പഹാനം വണ്ണയന്തി, തം പുബ്ബാപരേന ന സന്ധിയതി. കേചി വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനമ്പി, തം തേസം ഇച്ഛാമത്തമേവ.

    Imasmiṃ pana ṭhāne ime kilesā sotāpattimaggavajjhā vā hontu, sesamaggavajjhā vā, atha kho anāgāmimaggeneva pahānaṃ sandhāya ‘‘abhijjhāvisamalobhaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahatī’’tiādimāhāti veditabbā. Ayamettha paveṇimaggāgato sambhavo, so ca upari catutthamaggasseva niddiṭṭhattā yujjati, tatiyamaggena pahīnāvasesānañhi visamalobhādīnaṃ tena pahānaṃ hoti, sesānaṃ imināva. Yepi hi sotāpattimaggena pahīyanti, tepi taṃsamuṭṭhāpakacittānaṃ appahīnattā anāgāmimaggeneva suppahīnā hontīti. Keci pana paṭhamamaggena cettha pahānaṃ vaṇṇayanti, taṃ pubbāparena na sandhiyati. Keci vikkhambhanappahānampi, taṃ tesaṃ icchāmattameva.

    ൭൩. യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേതി ഏത്ഥ യതോതി യമ്ഹി കാലേ. പഹീനോ ഹോതീതി അനാഗാമിമഗ്ഗക്ഖണേ പഹാനം സന്ധായേവാഹ.

    73.Yatokho, bhikkhaveti ettha yatoti yamhi kāle. Pahīno hotīti anāgāmimaggakkhaṇe pahānaṃ sandhāyevāha.

    ൭൪. സോ ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേനാതി ഏതം ‘‘യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അഭിജ്ഝാവിസമലോഭോ പഹീനോ ഹോതി, സോ ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതീ’’തി ഏവം ഏകമേകേന പദേന യോജേതബ്ബം. ഇമസ്സ ഹി ഭിക്ഖുനോ അനാഗാമിമഗ്ഗേന ലോകുത്തരപ്പസാദോ ആഗതോ, അഥസ്സ അപരേന സമയേന ബുദ്ധഗുണേ ധമ്മഗുണേ സങ്ഘഗുണേ ച അനുസ്സരതോ ലോകിയോ ഉപ്പജ്ജതി, തമസ്സ സബ്ബമ്പി ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകം പസാദം ദസ്സേന്തോ ഭഗവാ ‘‘ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേനാ’’തിആദിമാഹ.

    74.So buddhe aveccappasādenāti etaṃ ‘‘yato kho, bhikkhave, abhijjhāvisamalobho pahīno hoti, so buddhe aveccappasādena samannāgato hotī’’ti evaṃ ekamekena padena yojetabbaṃ. Imassa hi bhikkhuno anāgāmimaggena lokuttarappasādo āgato, athassa aparena samayena buddhaguṇe dhammaguṇe saṅghaguṇe ca anussarato lokiyo uppajjati, tamassa sabbampi lokiyalokuttaramissakaṃ pasādaṃ dassento bhagavā ‘‘buddhe aveccappasādenā’’tiādimāha.

    തത്ഥ അവേച്ചപ്പസാദേനാതി ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘഗുണാനം യാഥാവതോ ഞാതത്താ അചലേന അച്ചുതേന പസാദേന. ഇദാനി യഥാ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ അനുസ്സരതോ സോ അവേച്ചപ്പസാദോ ഉപ്പന്നോ, തം വിധിം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ’’തിആദിനാ നയേന തീണി അനുസ്സതിട്ഠാനാനി വിത്ഥാരേസി. തേസം അത്ഥവണ്ണനാ സബ്ബാകാരേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ അനുസ്സതികഥായം വുത്താ.

    Tattha aveccappasādenāti buddhadhammasaṅghaguṇānaṃ yāthāvato ñātattā acalena accutena pasādena. Idāni yathā tassa bhikkhuno anussarato so aveccappasādo uppanno, taṃ vidhiṃ dassento ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā nayena tīṇi anussatiṭṭhānāni vitthāresi. Tesaṃ atthavaṇṇanā sabbākārena visuddhimagge anussatikathāyaṃ vuttā.

    ൭൫. ഏവമസ്സ ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകം പസാദം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി കിലേസപ്പഹാനം അവേച്ചപ്പസാദസമന്നാഗതഞ്ച പച്ചവേക്ഖതോ ഉപ്പജ്ജമാനം സോമനസ്സാദിആനിസംസം ദസ്സേന്തോ യഥോധി ഖോ പനസ്സാതിആദിമാഹ. അനാഗാമിസ്സ ഹി പച്ചന്തേ വുട്ഠിതം ചോരുപദ്ദവം വൂപസമേത്വാ തം പച്ചവേക്ഖതോ മഹാനഗരേ വസന്തസ്സ രഞ്ഞോ വിയ ഇമേ ചിമേ ച മമ കിലേസാ പഹീനാതി അത്തനോ കിലേസപ്പഹാനം പച്ചവേക്ഖതോ ബലവസോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതി. തം ദസ്സേന്തോ ഭഗവാ ‘‘യഥോധി ഖോ പനസ്സാ’’തിആദിമാഹ.

    75. Evamassa lokiyalokuttaramissakaṃ pasādaṃ dassetvā idāni kilesappahānaṃ aveccappasādasamannāgatañca paccavekkhato uppajjamānaṃ somanassādiānisaṃsaṃ dassento yathodhi kho panassātiādimāha. Anāgāmissa hi paccante vuṭṭhitaṃ corupaddavaṃ vūpasametvā taṃ paccavekkhato mahānagare vasantassa rañño viya ime cime ca mama kilesā pahīnāti attano kilesappahānaṃ paccavekkhato balavasomanassaṃ uppajjati. Taṃ dassento bhagavā ‘‘yathodhi kho panassā’’tiādimāha.

    തസ്സത്ഥോ – യ്വായം അനാഗാമീ ഭിക്ഖു ഏവം ‘‘ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി…പേ॰… ധമ്മേ…പേ॰… സങ്ഘേ…പേ॰… അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സാ’’തി, തസ്സ യഥോധി ഖോ ചത്തം ഹോതി പടിനിസ്സട്ഠം, സകസകഓധിവസേന ചത്തമേവ ഹോതി, തം തം കിലേസജാതം വന്തം മുത്തം പഹീനം പടിനിസ്സട്ഠം. സകസകഓധിവസേനാതി ദ്വേ ഓധീ കിലേസോധി ച മഗ്ഗോധി ച. തത്ഥ കിലേസോധിവസേനാപി യേ കിലേസാ യം മഗ്ഗവജ്ഝാ, തേ അഞ്ഞമഗ്ഗവജ്ഝേഹി അമിസ്സാ ഹുത്വാ സകേനേവ ഓധിനാ പഹീനാ. മഗ്ഗോധിവസേനാപി യേ കിലേസാ യേന മഗ്ഗേന പഹാതബ്ബാ, തേന തേയേവ പഹീനാ ഹോന്തി. ഏവം സകസകഓധിവസേന തം തം കിലേസജാതം ചത്തമേവ ഹോതി പടിനിസ്സട്ഠം, തം പച്ചവേക്ഖിത്വാ ച ലദ്ധസോമനസ്സോ തതുത്തരിപി സോ ‘‘ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോമ്ഹീ’’തി ലഭതി അത്ഥവേദന്തി സമ്ബന്ധോ.

    Tassattho – yvāyaṃ anāgāmī bhikkhu evaṃ ‘‘buddhe aveccappasādena samannāgato hoti…pe… dhamme…pe… saṅghe…pe… anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti, tassa yathodhi kho cattaṃ hoti paṭinissaṭṭhaṃ, sakasakaodhivasena cattameva hoti, taṃ taṃ kilesajātaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ. Sakasakaodhivasenāti dve odhī kilesodhi ca maggodhi ca. Tattha kilesodhivasenāpi ye kilesā yaṃ maggavajjhā, te aññamaggavajjhehi amissā hutvā sakeneva odhinā pahīnā. Maggodhivasenāpi ye kilesā yena maggena pahātabbā, tena teyeva pahīnā honti. Evaṃ sakasakaodhivasena taṃ taṃ kilesajātaṃ cattameva hoti paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ paccavekkhitvā ca laddhasomanasso tatuttaripi so ‘‘buddhe aveccappasādena samannāgatomhī’’ti labhati atthavedanti sambandho.

    യതോധി ഖോതിപി പാഠോ. തസ്സ വസേന അയമത്ഥോ, അസ്സ ഭിക്ഖുനോ യതോധി ഖോ പന ചത്തം ഹോതി പടിനിസ്സട്ഠം. തത്ഥ യതോതി കാരണവചനം, യസ്മാതി വുത്തം ഹോതി. ഓധീതി ഹേട്ഠാ തയോ മഗ്ഗാ വുച്ചന്തി. കസ്മാ? തേ ഹി ഓധിം കത്വാ കോട്ഠാസം കത്വാ ഉപരിമഗ്ഗേന പഹാതബ്ബകിലേസേ ഠപേത്വാ പജഹന്തി, തസ്മാ ഓധീതി വുച്ചന്തി. അരഹത്തമഗ്ഗോ പന കിഞ്ചി കിലേസം അനവസേസേത്വാ പജഹതി, തസ്മാ അനോധീതി വുച്ചതി. ഇമസ്സ ച ഭിക്ഖുനോ ഹേട്ഠാമഗ്ഗത്തയേന ചത്തം. തേന വുത്തം ‘‘യതോധി ഖോ പനസ്സ ചത്തം ഹോതീ’’തി. തത്ഥ ഖോ പനാതി നിപാതമത്തം. അയം പന പിണ്ഡത്ഥോ. യസ്മാ അസ്സ ഓധി ചത്തം ഹോതി പടിനിസ്സട്ഠം, തസ്മാ തം പച്ചവേക്ഖിത്വാ ച ലദ്ധസോമനസ്സോ തതുത്തരിപി സോ ‘‘ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോമ്ഹീ’’തി ലഭതി അത്ഥവേദന്തി യഥാപാളി നേതബ്ബം.

    Yatodhi khotipi pāṭho. Tassa vasena ayamattho, assa bhikkhuno yatodhi kho pana cattaṃ hoti paṭinissaṭṭhaṃ. Tattha yatoti kāraṇavacanaṃ, yasmāti vuttaṃ hoti. Odhīti heṭṭhā tayo maggā vuccanti. Kasmā? Te hi odhiṃ katvā koṭṭhāsaṃ katvā uparimaggena pahātabbakilese ṭhapetvā pajahanti, tasmā odhīti vuccanti. Arahattamaggo pana kiñci kilesaṃ anavasesetvā pajahati, tasmā anodhīti vuccati. Imassa ca bhikkhuno heṭṭhāmaggattayena cattaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘yatodhi kho panassa cattaṃ hotī’’ti. Tattha kho panāti nipātamattaṃ. Ayaṃ pana piṇḍattho. Yasmā assa odhi cattaṃ hoti paṭinissaṭṭhaṃ, tasmā taṃ paccavekkhitvā ca laddhasomanasso tatuttaripi so ‘‘buddhe aveccappasādena samannāgatomhī’’ti labhati atthavedanti yathāpāḷi netabbaṃ.

    തത്ഥ ചത്തന്തി ഇദം സകഭാവപരിച്ചജനവസേന വുത്തം. വന്തന്തി ഇദം പന അനാദിയനഭാവദസ്സനവസേന. മുത്തന്തി ഇദം സന്തതിതോ വിനിമോചനവസേന. പഹീനന്തി ഇദം മുത്തസ്സപി ക്വചി അനവട്ഠാനദസ്സനവസേന. പടിനിസ്സട്ഠന്തി ഇദം പുബ്ബേ ആദിന്നപുബ്ബസ്സ പടിനിസ്സഗ്ഗദസ്സനവസേന പടിമുഖം വാ നിസ്സട്ഠഭാവദസ്സനവസേന ഭാവനാബലേന അഭിഭുയ്യ നിസ്സട്ഠഭാവദസ്സനവസേനാതി വുത്തം ഹോതി. ലഭതി അത്ഥവേദം ലഭതി ധമ്മവേദന്തി ഏത്ഥ ബുദ്ധാദീസു അവേച്ചപ്പസാദോയേവ അരണീയതോ അത്ഥോ, ഉപഗന്തബ്ബതോതി വുത്തം ഹോതി. ധാരണതോ ധമ്മോ, വിനിപതിതും അപ്പദാനതോതി വുത്തം ഹോതി. വേദോതി ഗന്ഥോപി ഞാണമ്പി സോമനസ്സമ്പി. ‘‘തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൫൬) ഹി ഗന്ഥോ ‘‘വേദോ’’തി വുച്ചതി. ‘‘യം ബ്രാഹ്മണം വേദഗുമാഭിജഞ്ഞാ, അകിഞ്ചനം കാമഭാവേ അസത്ത’’ന്തിആദീസു (സു॰ നി॰ ൧൦൬൫) ഞാണം. ‘‘യേ വേദജാതാ വിചരന്തി ലോകേ’’തിആദീസു സോമനസ്സം. ഇധ പന സോമനസ്സഞ്ച സോമനസ്സസമ്പയുത്തഞാണഞ്ച അധിപ്പേതം, തസ്മാ ‘‘ലഭതി അത്ഥവേദം ലഭതി ധമ്മവേദന്തി അവേച്ചപ്പസാദാരമ്മണസോമനസ്സഞ്ച സോമനസ്സമയഞാണഞ്ച ലഭതീ’’തി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Tattha cattanti idaṃ sakabhāvapariccajanavasena vuttaṃ. Vantanti idaṃ pana anādiyanabhāvadassanavasena. Muttanti idaṃ santatito vinimocanavasena. Pahīnanti idaṃ muttassapi kvaci anavaṭṭhānadassanavasena. Paṭinissaṭṭhanti idaṃ pubbe ādinnapubbassa paṭinissaggadassanavasena paṭimukhaṃ vā nissaṭṭhabhāvadassanavasena bhāvanābalena abhibhuyya nissaṭṭhabhāvadassanavasenāti vuttaṃ hoti. Labhati atthavedaṃ labhati dhammavedanti ettha buddhādīsu aveccappasādoyeva araṇīyato attho, upagantabbatoti vuttaṃ hoti. Dhāraṇato dhammo, vinipatituṃ appadānatoti vuttaṃ hoti. Vedoti ganthopi ñāṇampi somanassampi. ‘‘Tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū’’tiādīsu (dī. ni. 1.256) hi gantho ‘‘vedo’’ti vuccati. ‘‘Yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā, akiñcanaṃ kāmabhāve asatta’’ntiādīsu (su. ni. 1065) ñāṇaṃ. ‘‘Ye vedajātā vicaranti loke’’tiādīsu somanassaṃ. Idha pana somanassañca somanassasampayuttañāṇañca adhippetaṃ, tasmā ‘‘labhati atthavedaṃ labhati dhammavedanti aveccappasādārammaṇasomanassañca somanassamayañāṇañca labhatī’’ti evamettha attho veditabbo.

    അഥ വാ അത്ഥവേദന്തി അവേച്ചപ്പസാദം പച്ചവേക്ഖതോ ഉപ്പന്നം വുത്തപ്പകാരമേവ വേദം. ധമ്മവേദന്തി അവേച്ചപ്പസാദസ്സ ഹേതും ഓധിസോ കിലേസപ്പഹാനം പച്ചവേക്ഖതോ ഉപ്പന്നം വുത്തപ്പകാരമേവ വേദന്തി ഏവമ്പി ഏത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘ഹേതുമ്ഹി ഞാണം ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ, ഹേതുഫലേ ഞാണം അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ’’തി (വിഭ॰ ൭൧൮-൭൧൯). ധമ്മൂപസംഹിതം പാമോജ്ജന്തി തമേവ അത്ഥഞ്ച ധമ്മഞ്ച അത്ഥധമ്മാനിസംസഭൂതം വേദഞ്ച പച്ചവേക്ഖതോ ഉപ്പന്നം പാമോജ്ജം. തഞ്ഹി അനവജ്ജലക്ഖണേന പച്ചവേക്ഖണാകാരപ്പവത്തേന ധമ്മേന ഉപസഞ്ഹിതന്തി വുച്ചതി. പമുദിതസ്സ പീതി ജായതീതി ഇമിനാ പാമോജ്ജേന പമുദിതസ്സ നിരാമിസാ പീതി ജായതി. പീതിമനസ്സാതി തായ പീതിയാ പീണിതമനസ്സ. കായോ പസ്സമ്ഭതീതി കായോപി പസ്സദ്ധോ ഹോതി വൂപസന്തദരഥോ. പസ്സദ്ധകായോ സുഖന്തി ഏവം വൂപസന്തകായദരഥോ ചേതസികം സുഖം പടിസംവേദേതി. ചിത്തം സമാധിയതീതി ചിത്തം സമ്മാ ആധിയതി അപ്പിതം വിയ അചലം തിട്ഠതി.

    Atha vā atthavedanti aveccappasādaṃ paccavekkhato uppannaṃ vuttappakārameva vedaṃ. Dhammavedanti aveccappasādassa hetuṃ odhiso kilesappahānaṃ paccavekkhato uppannaṃ vuttappakārameva vedanti evampi ettha attho veditabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718-719). Dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjanti tameva atthañca dhammañca atthadhammānisaṃsabhūtaṃ vedañca paccavekkhato uppannaṃ pāmojjaṃ. Tañhi anavajjalakkhaṇena paccavekkhaṇākārappavattena dhammena upasañhitanti vuccati. Pamuditassa pīti jāyatīti iminā pāmojjena pamuditassa nirāmisā pīti jāyati. Pītimanassāti tāya pītiyā pīṇitamanassa. Kāyo passambhatīti kāyopi passaddho hoti vūpasantadaratho. Passaddhakāyo sukhanti evaṃ vūpasantakāyadaratho cetasikaṃ sukhaṃ paṭisaṃvedeti. Cittaṃ samādhiyatīti cittaṃ sammā ādhiyati appitaṃ viya acalaṃ tiṭṭhati.

    ൭൬. ഏവമസ്സ കിലേസപ്പഹാനം അവേച്ചപ്പസാദസമന്നാഗതം പച്ചവേക്ഖതോ ഉപ്പജ്ജമാനം സോമനസ്സാദിആനിസംസം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ‘‘യഥോധി ഖോ പന മേ’’തി വാരേന തസ്സ പച്ചവേക്ഖണായ പവത്താകാരം പകാസേത്വാ തസ്സേവ അനാഗാമിമഗ്ഗാനുഭാവസൂചകം ഫലം ദസ്സേന്തോ സ ഖോ സോ, ഭിക്ഖവേതിആദിമാഹ.

    76. Evamassa kilesappahānaṃ aveccappasādasamannāgataṃ paccavekkhato uppajjamānaṃ somanassādiānisaṃsaṃ dassetvā idāni ‘‘yathodhi kho pana me’’ti vārena tassa paccavekkhaṇāya pavattākāraṃ pakāsetvā tasseva anāgāmimaggānubhāvasūcakaṃ phalaṃ dassento sa kho so, bhikkhavetiādimāha.

    തത്ഥ ഏവംസീലോതി തസ്സ അനാഗാമിമഗ്ഗസമ്പയുത്തം സീലക്ഖന്ധം ദസ്സേതി. ഏവംധമ്മോ ഏവംപഞ്ഞോതി തംസമ്പയുത്തമേവ സമാധിക്ഖന്ധം പഞ്ഞാക്ഖന്ധഞ്ച ദസ്സേതി. സാലീനന്തി ലോഹിതസാലിഗന്ധസാലിആദീനം അനേകരൂപാനം. പിണ്ഡപാതന്തി ഓദനം. വിചിതകാളകന്തി അപനീതകാളകം. നേവസ്സ തം ഹോതി അന്തരായായാതി തസ്സ ഏവംവിധസ്സ ഭിക്ഖുനോ തം വുത്തപ്പകാരപിണ്ഡപാതഭോജനം മഗ്ഗസ്സ വാ ഫലസ്സ വാ നേവ അന്തരായായ ഹോതി, പടിലദ്ധഗുണസ്സ ഹി തം കിമന്തരായം കരിസ്സതി? യോപിസ്സ അപ്പടിലദ്ധോ ചതുത്ഥമഗ്ഗോ ച ഫലം ച തപ്പടിലാഭായ വിപസ്സനം ആരഭതോപി നേവസ്സ തം ഹോതി അന്തരായായ, അന്തരായം കാതും അസമത്ഥമേവ ഹോതി. കസ്മാ? വുത്തപ്പകാരസീലധമ്മപഞ്ഞാസങ്ഗഹേന മഗ്ഗേന വിസുദ്ധചിത്തത്താ.

    Tattha evaṃsīloti tassa anāgāmimaggasampayuttaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Evaṃdhammo evaṃpaññoti taṃsampayuttameva samādhikkhandhaṃ paññākkhandhañca dasseti. Sālīnanti lohitasāligandhasāliādīnaṃ anekarūpānaṃ. Piṇḍapātanti odanaṃ. Vicitakāḷakanti apanītakāḷakaṃ. Nevassa taṃ hoti antarāyāyāti tassa evaṃvidhassa bhikkhuno taṃ vuttappakārapiṇḍapātabhojanaṃ maggassa vā phalassa vā neva antarāyāya hoti, paṭiladdhaguṇassa hi taṃ kimantarāyaṃ karissati? Yopissa appaṭiladdho catutthamaggo ca phalaṃ ca tappaṭilābhāya vipassanaṃ ārabhatopi nevassa taṃ hoti antarāyāya, antarāyaṃ kātuṃ asamatthameva hoti. Kasmā? Vuttappakārasīladhammapaññāsaṅgahena maggena visuddhacittattā.

    യസ്മാ ചേത്ഥ ഏതദേവ കാരണം, തസ്മാ തദനുരൂപം ഉപമം ദസ്സേന്തോ സേയ്യഥാപീതിആദിമാഹ.

    Yasmā cettha etadeva kāraṇaṃ, tasmā tadanurūpaṃ upamaṃ dassento seyyathāpītiādimāha.

    തത്ഥ അച്ഛന്തി വിപ്പസന്നം. പരിസുദ്ധം മലവിഗമേന. പരിയോദാതം പഭസ്സരതായ. ഉക്കാമുഖന്തി സുവണ്ണകാരാനം മൂസാമുഖം. സുവണ്ണകാരാനം മൂസാ ഹി ഇധ ഉക്കാ, അഞ്ഞത്ഥ പന ദീപികാദയോപി വുച്ചന്തി. ‘‘ഉക്കാസു ധാരീയമാനാസൂ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൫൯) ഹി ആഗതട്ഠാനേ ദീപികാ ‘‘ഉക്കാ’’തി വുച്ചതി. ‘‘ഉക്കം ബന്ധേയ്യ, ഉക്കം ബന്ധിത്വാ ഉക്കാമുഖം ആലിമ്പേയ്യാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൩൬൦) ആഗതട്ഠാനേ അങ്ഗാരകപല്ലം. ‘‘കമ്മാരാനം യഥാ ഉക്കാ, അന്തോ ഝായതി നോ ബഹീ’’തി (ജാ॰ ൨.൨൨.൬൪൯) ആഗതട്ഠാനേ കമ്മാരുദ്ധനം. ‘‘ഏവംവിപാകോ ഉക്കാപാതോ ഭവിസ്സതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൪) ആഗതട്ഠാനേ വാതവേഗോ ‘‘ഉക്കാ’’തി വുച്ചതി. ഇമസ്മിം പന ഠാനേ അഞ്ഞേസു ച ഏവരൂപേസു ‘‘സണ്ഡാസേന ജാതരൂപം ഗഹേത്വാ ഉക്കാമുഖേ പക്ഖിപതീ’’തി ആഗതട്ഠാനേസു സുവണ്ണകാരാനം മൂസാ ‘‘ഉക്കാ’’തി വേദിതബ്ബാ.

    Tattha acchanti vippasannaṃ. Parisuddhaṃ malavigamena. Pariyodātaṃ pabhassaratāya. Ukkāmukhanti suvaṇṇakārānaṃ mūsāmukhaṃ. Suvaṇṇakārānaṃ mūsā hi idha ukkā, aññattha pana dīpikādayopi vuccanti. ‘‘Ukkāsu dhārīyamānāsū’’ti (dī. ni. 1.159) hi āgataṭṭhāne dīpikā ‘‘ukkā’’ti vuccati. ‘‘Ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyyā’’ti (ma. ni. 3.360) āgataṭṭhāne aṅgārakapallaṃ. ‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahī’’ti (jā. 2.22.649) āgataṭṭhāne kammāruddhanaṃ. ‘‘Evaṃvipāko ukkāpāto bhavissatī’’ti (dī. ni. 1.24) āgataṭṭhāne vātavego ‘‘ukkā’’ti vuccati. Imasmiṃ pana ṭhāne aññesu ca evarūpesu ‘‘saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipatī’’ti āgataṭṭhānesu suvaṇṇakārānaṃ mūsā ‘‘ukkā’’ti veditabbā.

    തത്രായം ഉപമാസംസന്ദനാ – സംകിലിട്ഠവത്ഥം വിയ ഹി സംകിലിട്ഠജാതരൂപം വിയ ച ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ പുഥുജ്ജനകാലേ കാമരാഗാദിമലാനുഗതം ചിത്തം ദട്ഠബ്ബം. അച്ഛോദകം വിയ ഉക്കാമുഖം വിയ ച അനാഗാമിമഗ്ഗോ. തം ഉദകം ഉക്കാമുഖഞ്ച ആഗമ്മ വത്ഥസുവണ്ണാനം പരിസുദ്ധതാ വിയ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ വുത്തപ്പകാരസീലധമ്മപഞ്ഞാസങ്ഗഹം അനാഗാമിമഗ്ഗം ആഗമ്മ വിസുദ്ധചിത്തതാതി.

    Tatrāyaṃ upamāsaṃsandanā – saṃkiliṭṭhavatthaṃ viya hi saṃkiliṭṭhajātarūpaṃ viya ca imassa bhikkhuno puthujjanakāle kāmarāgādimalānugataṃ cittaṃ daṭṭhabbaṃ. Acchodakaṃ viya ukkāmukhaṃ viya ca anāgāmimaggo. Taṃ udakaṃ ukkāmukhañca āgamma vatthasuvaṇṇānaṃ parisuddhatā viya tassa bhikkhuno vuttappakārasīladhammapaññāsaṅgahaṃ anāgāmimaggaṃ āgamma visuddhacittatāti.

    ൭൭. സോ മേത്താസഹഗതേന ചേതസാതി യഥാനുസന്ധിവസേന ദേസനാ ആഗതാ. തയോ ഹി അനുസന്ധീ പുച്ഛാനുസന്ധി അജ്ഝാസയാനുസന്ധി യഥാനുസന്ധീതി. തത്ഥ ‘‘ഏവം വുത്തേ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു ഭഗവന്തം ഏതദവോച ‘സിയാ നു ഖോ, ഭന്തേ, ബഹിദ്ധാ അസതി പരിതസ്സനാ’തി? ‘സിയാ ഭിക്ഖൂ’തി ഭഗവാ അവോചാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൨). ഏവം പുച്ഛന്താനം വിസ്സജ്ജിതസുത്തവസേന പുച്ഛാനുസന്ധി വേദിതബ്ബോ. ‘‘സിയാ ഖോ പന തേ ബ്രാഹ്മണ ഏവമസ്സ, അജ്ജാപി നൂന സമണോ ഗോതമോ അവീതരാഗോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൫൫) ഏവം പരേസം അജ്ഝാസയം വിദിത്വാ വുത്തസ്സ സുത്തസ്സ വസേന അജ്ഝാസയാനുസന്ധി വേദിതബ്ബോ. യേന പന ധമ്മേന ആദിമ്ഹി ദേസനാ ഉട്ഠിതാ, തസ്സ ധമ്മസ്സ അനുരൂപധമ്മവസേന വാ പടിപക്ഖവസേന വാ യേസു സുത്തേസു ഉപരി ദേസനാ ആഗച്ഛതി, തേസം വസേന യഥാനുസന്ധി വേദിതബ്ബോ . സേയ്യഥിദം, ആകങ്ഖേയ്യസുത്തേ ഹേട്ഠാ സീലേന ദേസനാ ഉട്ഠിതാ, ഉപരി ഛ അഭിഞ്ഞാ ആഗതാ. കകചൂപമേ ഹേട്ഠാ അക്ഖന്തിയാ ഉട്ഠിതാ, ഉപരി കകചൂപമോവാദോ ആഗതോ. അലഗദ്ദേ ഹേട്ഠാ ദിട്ഠിപരിദീപനേന ഉട്ഠിതാ, ഉപരി തിപരിവട്ടസുഞ്ഞതാപകാസനാ ആഗതാ, ചൂളഅസ്സപുരേ ഹേട്ഠാ കിലേസപരിദീപനേന ഉട്ഠിതാ, ഉപരി ബ്രഹ്മവിഹാരാ ആഗതാ. കോസമ്ബിയസുത്തേ ഹേട്ഠാ ഭണ്ഡനേന ഉട്ഠിതാ, ഉപരി സാരണീയധമ്മാ ആഗതാ. ഇമസ്മിമ്പി വത്ഥസുത്തേ ഹേട്ഠാ കിലേസപരിദീപനേന ഉട്ഠിതാ, ഉപരി ബ്രഹ്മവിഹാരാ ആഗതാ. തേന വുത്തം ‘‘യഥാനുസന്ധിവസേന ദേസനാ ആഗതാ’’തി. ബ്രഹ്മവിഹാരേസു പന അനുപദവണ്ണനാ ച ഭാവനാനയോ ച സബ്ബോ സബ്ബാകാരേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തോ.

    77.So mettāsahagatena cetasāti yathānusandhivasena desanā āgatā. Tayo hi anusandhī pucchānusandhi ajjhāsayānusandhi yathānusandhīti. Tattha ‘‘evaṃ vutte aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca ‘siyā nu kho, bhante, bahiddhā asati paritassanā’ti? ‘Siyā bhikkhū’ti bhagavā avocā’’ti (ma. ni. 1.242). Evaṃ pucchantānaṃ vissajjitasuttavasena pucchānusandhi veditabbo. ‘‘Siyā kho pana te brāhmaṇa evamassa, ajjāpi nūna samaṇo gotamo avītarāgo’’ti (ma. ni. 1.55) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ viditvā vuttassa suttassa vasena ajjhāsayānusandhi veditabbo. Yena pana dhammena ādimhi desanā uṭṭhitā, tassa dhammassa anurūpadhammavasena vā paṭipakkhavasena vā yesu suttesu upari desanā āgacchati, tesaṃ vasena yathānusandhi veditabbo . Seyyathidaṃ, ākaṅkheyyasutte heṭṭhā sīlena desanā uṭṭhitā, upari cha abhiññā āgatā. Kakacūpame heṭṭhā akkhantiyā uṭṭhitā, upari kakacūpamovādo āgato. Alagadde heṭṭhā diṭṭhiparidīpanena uṭṭhitā, upari tiparivaṭṭasuññatāpakāsanā āgatā, cūḷaassapure heṭṭhā kilesaparidīpanena uṭṭhitā, upari brahmavihārā āgatā. Kosambiyasutte heṭṭhā bhaṇḍanena uṭṭhitā, upari sāraṇīyadhammā āgatā. Imasmimpi vatthasutte heṭṭhā kilesaparidīpanena uṭṭhitā, upari brahmavihārā āgatā. Tena vuttaṃ ‘‘yathānusandhivasena desanā āgatā’’ti. Brahmavihāresu pana anupadavaṇṇanā ca bhāvanānayo ca sabbo sabbākārena visuddhimagge vutto.

    ൭൮. ഏവം ഭഗവാ അഭിജ്ഝാദീനം ഉപക്കിലേസാനം പടിപക്ഖഭൂതം സബ്ബസോ ച കാമരാഗബ്യാപാദപ്പഹാനേന വിഹതപച്ചത്ഥികത്താ ലദ്ധപദട്ഠാനം തസ്സ അനാഗാമിനോ ബ്രഹ്മവിഹാരഭാവനം ദസ്സേത്വാ ഇദാനിസ്സ അരഹത്തായ വിപസ്സനം ദസ്സേത്വാ അരഹത്തപ്പത്തിം ദസ്സേതും സോ അത്ഥി ഇദന്തിആദിമാഹ.

    78. Evaṃ bhagavā abhijjhādīnaṃ upakkilesānaṃ paṭipakkhabhūtaṃ sabbaso ca kāmarāgabyāpādappahānena vihatapaccatthikattā laddhapadaṭṭhānaṃ tassa anāgāmino brahmavihārabhāvanaṃ dassetvā idānissa arahattāya vipassanaṃ dassetvā arahattappattiṃ dassetuṃ so atthi idantiādimāha.

    തസ്സത്ഥോ – സോ അനാഗാമീ ഏവം ഭാവിതബ്രഹ്മവിഹാരോ ഏതേസം ബ്രഹ്മവിഹാരാനം യതോ കുതോചി വുട്ഠായ തേ ഏവ ബ്രഹ്മവിഹാരധമ്മേ നാമവസേന തേസം നിസ്സയം ഹദയവത്ഥും വത്ഥുനിസ്സയാനി ഭൂതാനീതി ഇമിനാ നയേന ഭൂതുപാദായധമ്മേ രൂപവസേന ച വവത്ഥപേത്വാ അത്ഥി ഇദന്തി പജാനാതി, ഏത്താവതാനേന ദുക്ഖസച്ചവവത്ഥാനം കതം ഹോതി. തതോ തസ്സ ദുക്ഖസ്സ സമുദയം പടിവിജ്ഝന്തോ അത്ഥി ഹീനന്തി പജാനാതി, ഏത്താവതാനേന സമുദയസച്ചവവത്ഥാനം കതം ഹോതി. തതോ തസ്സ പഹാനുപായം വിചിനന്തോ അത്ഥി പണീതന്തി പജാനാതി, ഏത്താവതാനേന മഗ്ഗസച്ചവവത്ഥാനം കതം ഹോതി. തതോ തേന മഗ്ഗേന അധിഗന്തബ്ബട്ഠാനം വിചിനന്തോ അത്ഥി ഉത്തരി ഇമസ്സ സഞ്ഞാഗതസ്സ നിസ്സരണന്തി പജാനാതി, ഇമസ്സ മയാ അധിഗതസ്സ ബ്രഹ്മവിഹാരസഞ്ഞാഗതസ്സ ഉത്തരി നിസ്സരണം നിബ്ബാനം അത്ഥീതി ഏവം പജാനാതീതി അധിപ്പായോ, ഏത്താവതാനേന നിരോധസച്ചവവത്ഥാനം കതം ഹോതി. തസ്സ ഏവം ജാനതോ ഏവം പസ്സതോതി തസ്സ വിപസ്സനാപഞ്ഞായ ഏവം ചതൂഹി ആകാരേഹി ചത്താരി സച്ചാനി ജാനതോ, മഗ്ഗപഞ്ഞായ ഏവം പസ്സതോ, ഭയഭേരവേ വുത്തനയേനേവ കാമാസവാപി ചിത്തം വിമുച്ചതി…പേ॰… ഇത്ഥത്തായാതി പജാനാതീതി.

    Tassattho – so anāgāmī evaṃ bhāvitabrahmavihāro etesaṃ brahmavihārānaṃ yato kutoci vuṭṭhāya te eva brahmavihāradhamme nāmavasena tesaṃ nissayaṃ hadayavatthuṃ vatthunissayāni bhūtānīti iminā nayena bhūtupādāyadhamme rūpavasena ca vavatthapetvā atthi idanti pajānāti, ettāvatānena dukkhasaccavavatthānaṃ kataṃ hoti. Tato tassa dukkhassa samudayaṃ paṭivijjhanto atthi hīnanti pajānāti, ettāvatānena samudayasaccavavatthānaṃ kataṃ hoti. Tato tassa pahānupāyaṃ vicinanto atthi paṇītanti pajānāti, ettāvatānena maggasaccavavatthānaṃ kataṃ hoti. Tato tena maggena adhigantabbaṭṭhānaṃ vicinanto atthi uttari imassa saññāgatassa nissaraṇanti pajānāti, imassa mayā adhigatassa brahmavihārasaññāgatassa uttari nissaraṇaṃ nibbānaṃ atthīti evaṃ pajānātīti adhippāyo, ettāvatānena nirodhasaccavavatthānaṃ kataṃ hoti. Tassa evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa vipassanāpaññāya evaṃ catūhi ākārehi cattāri saccāni jānato, maggapaññāya evaṃ passato, bhayabherave vuttanayeneva kāmāsavāpi cittaṃ vimuccati…pe… itthattāyāti pajānātīti.

    ഏവം യാവ അരഹത്താ ദേസനം പാപേത്വാ ഇദാനി യസ്മാ തസ്സം പരിസതി ന്ഹാനസുദ്ധികോ ബ്രാഹ്മണോ നിസിന്നോ, സോ ഏവം ന്ഹാനസുദ്ധിയാ വണ്ണം വുച്ചമാനം സുത്വാ പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം പാപുണിസ്സതീതി ഭഗവതാ വിദിതോ, തസ്മാ തസ്സ ചോദനത്ഥായ ‘‘അയം വുച്ചതി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സിനാതോ അന്തരേന സിനാനേനാ’’തി ഇമം പാടിയേക്കം അനുസന്ധിമാഹ. തത്ഥ അന്തരേന സിനാനേനാതി അബ്ഭന്തരേന കിലേസവുട്ഠാനസിനാനേന.

    Evaṃ yāva arahattā desanaṃ pāpetvā idāni yasmā tassaṃ parisati nhānasuddhiko brāhmaṇo nisinno, so evaṃ nhānasuddhiyā vaṇṇaṃ vuccamānaṃ sutvā pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatīti bhagavatā vidito, tasmā tassa codanatthāya ‘‘ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu sināto antarena sinānenā’’ti imaṃ pāṭiyekkaṃ anusandhimāha. Tattha antarena sinānenāti abbhantarena kilesavuṭṭhānasinānena.

    ൭൯. സുന്ദരികഭാരദ്വാജോതി ഭാരദ്വാജോ നാമ സോ ബ്രാഹ്മണോ അത്തനോ ഗോത്തവസേന, സുന്ദരികായ പന നദിയാ സിനാതസ്സ പാപപ്പഹാനം ഹോതീതി അയമസ്സ ദിട്ഠി, തസ്മാ ‘‘സുന്ദരികഭാരദ്വാജോ’’തി വുച്ചതി. സോ തം ഭഗവതോ വചനം സുത്വാ ചിന്തേസി ‘‘മയം സിനാനസുദ്ധിം വണ്ണേമ, സമണോപി ഗോതമോ തഥേവ വണ്ണേതി, സമാനച്ഛന്ദോ ദാനി ഏസ അമ്ഹേഹീ’’തി. അഥ ഭഗവന്തം ബാഹുകം നദിം ഗന്ത്വാ തം തത്ഥ പാപം പവാഹേത്വാ ആഗതം വിയ മഞ്ഞമാനോ ആഹ ‘‘ഗച്ഛതി പന ഭവം ഗോതമോ ബാഹുകം നദിം സിനായിതു’’ന്തി? ഭഗവാ തസ്സ ഗച്ഛാമീതി വാ ന ഗച്ഛാമീതി വാ അവത്വായേവ ബ്രാഹ്മണസ്സ ദിട്ഠിസമുഗ്ഘാതം കത്തുകാമോ ‘‘കിം ബ്രാഹ്മണ ബാഹുകായ നദിയാ , കിം ബാഹുകാ നദീ കരിസ്സതീ’’തി ആഹ. തസ്സത്ഥോ കിം പയോജനം ബാഹുകായ, കിം സാ കരിസ്സതി? അസമത്ഥാ സാ കസ്സചി അത്ഥായ, കിം തത്ഥ ഗമിസ്സാമീതി?

    79.Sundarikabhāradvājoti bhāradvājo nāma so brāhmaṇo attano gottavasena, sundarikāya pana nadiyā sinātassa pāpappahānaṃ hotīti ayamassa diṭṭhi, tasmā ‘‘sundarikabhāradvājo’’ti vuccati. So taṃ bhagavato vacanaṃ sutvā cintesi ‘‘mayaṃ sinānasuddhiṃ vaṇṇema, samaṇopi gotamo tatheva vaṇṇeti, samānacchando dāni esa amhehī’’ti. Atha bhagavantaṃ bāhukaṃ nadiṃ gantvā taṃ tattha pāpaṃ pavāhetvā āgataṃ viya maññamāno āha ‘‘gacchati pana bhavaṃ gotamo bāhukaṃ nadiṃ sināyitu’’nti? Bhagavā tassa gacchāmīti vā na gacchāmīti vā avatvāyeva brāhmaṇassa diṭṭhisamugghātaṃ kattukāmo ‘‘kiṃ brāhmaṇa bāhukāya nadiyā , kiṃ bāhukā nadī karissatī’’ti āha. Tassattho kiṃ payojanaṃ bāhukāya, kiṃ sā karissati? Asamatthā sā kassaci atthāya, kiṃ tattha gamissāmīti?

    അഥ ബ്രാഹ്മണോ തം പസംസന്തോ ലോക്ഖസമ്മതാതിആദിമാഹ. തത്ഥ ലോക്ഖസമ്മതാതി ലൂഖഭാവസമ്മതാ, ലൂഖഭാവന്തി ചോക്ഖഭാവം, വിസുദ്ധിഭാവം ദേതീതി ഏവം സമ്മതാതി വുത്തം ഹോതി. ലോക്യസമ്മതാതിപി പാഠോ. തസ്സത്ഥോ, സേട്ഠം ലോകം ഗമയതീതി ഏവം സമ്മതാതി. പുഞ്ഞസമ്മതാതി പുഞ്ഞന്തി സമ്മതാ. പവാഹേതീതി ഗമയതി വിസോധേതി. ഗാഥാഹി അജ്ഝഭാസീതി ഗാഥാഹി അഭാസി. ഗാഥാ ച വുച്ചമാനാ തദത്ഥദീപനത്ഥമേവ വാ ഗാഥാരുചികാനം വുച്ചതി, വിസേസത്ഥദീപനത്ഥം വാ. ഇധ പനേതാ ഉഭയത്ഥദീപനത്ഥം വുത്താതി വേദിതബ്ബാ.

    Atha brāhmaṇo taṃ pasaṃsanto lokkhasammatātiādimāha. Tattha lokkhasammatāti lūkhabhāvasammatā, lūkhabhāvanti cokkhabhāvaṃ, visuddhibhāvaṃ detīti evaṃ sammatāti vuttaṃ hoti. Lokyasammatātipi pāṭho. Tassattho, seṭṭhaṃ lokaṃ gamayatīti evaṃ sammatāti. Puññasammatāti puññanti sammatā. Pavāhetīti gamayati visodheti. Gāthāhi ajjhabhāsīti gāthāhi abhāsi. Gāthā ca vuccamānā tadatthadīpanatthameva vā gāthārucikānaṃ vuccati, visesatthadīpanatthaṃ vā. Idha panetā ubhayatthadīpanatthaṃ vuttāti veditabbā.

    ബാഹുകന്തി ഇദമേവ ഹി ഏത്ഥ വചനം തദത്ഥദീപകം, സേസാനി വിസേസത്ഥദീപകാനി. യഥേവ ഹി ബാഹുകം, ഏവം അധികക്കാദീനിപി ലോകോ ഗച്ഛതി ന്ഹാനേന പാപം പവാഹേതും. തത്ഥ യേ തേസം ഠാനാനം ആസന്നാ ഹോന്തി, തേ ദിവസസ്സ തിക്ഖത്തും ന്ഹായന്തി. യേ ദൂരാ, തേ യഥാക്കമം ദ്വിക്ഖത്തും സകിം ഏകദിവസന്തരം, ഏവം യാവ സംവച്ഛരന്തരം ന്ഹായന്തി. യേ പന സബ്ബഥാപി ഗന്തും ന സക്കോന്തി, തേ ഘടേഹിപി തതോ ഉദകം ആഹരാപേത്വാ ന്ഹായന്തി. സബ്ബഞ്ചേതം നിരത്ഥകം, തസ്മാ ഇമം വിസേസത്ഥം ദീപേതും അധികക്കാദീനിപീതി ആഹ.

    Bāhukanti idameva hi ettha vacanaṃ tadatthadīpakaṃ, sesāni visesatthadīpakāni. Yatheva hi bāhukaṃ, evaṃ adhikakkādīnipi loko gacchati nhānena pāpaṃ pavāhetuṃ. Tattha ye tesaṃ ṭhānānaṃ āsannā honti, te divasassa tikkhattuṃ nhāyanti. Ye dūrā, te yathākkamaṃ dvikkhattuṃ sakiṃ ekadivasantaraṃ, evaṃ yāva saṃvaccharantaraṃ nhāyanti. Ye pana sabbathāpi gantuṃ na sakkonti, te ghaṭehipi tato udakaṃ āharāpetvā nhāyanti. Sabbañcetaṃ niratthakaṃ, tasmā imaṃ visesatthaṃ dīpetuṃ adhikakkādīnipīti āha.

    തത്ഥ അധികക്കന്തി ന്ഹാനസമ്ഭാരവസേന ലദ്ധവോഹാരം ഏകം തിത്ഥം വുച്ചതി. ഗയാതിപി മണ്ഡലവാപിസണ്ഠാനം തിത്ഥമേവ വുച്ചതി. പയാഗാതി ഏതമ്പി ഗങ്ഗായ ഏകം തിത്ഥമേവ മഹാപനാദസ്സ രഞ്ഞോ ഗങ്ഗായം നിമുഗ്ഗപാസാദസ്സ സോപാനസമ്മുഖട്ഠാനം, ബാഹുകാ സുന്ദരികാ സരസ്സതീ ബാഹുമതീതി ഇമാ പന ചതസ്സോ നദിയോ. ബാലോതി ദുപ്പഞ്ഞോ. പക്ഖന്ദോതി പവിസന്തോ. ന സുജ്ഝതീതി കിലേസസുദ്ധിം ന പാപുണാതി, കേവലം രജോജല്ലമേവ പവാഹേതി.

    Tattha adhikakkanti nhānasambhāravasena laddhavohāraṃ ekaṃ titthaṃ vuccati. Gayātipi maṇḍalavāpisaṇṭhānaṃ titthameva vuccati. Payāgāti etampi gaṅgāya ekaṃ titthameva mahāpanādassa rañño gaṅgāyaṃ nimuggapāsādassa sopānasammukhaṭṭhānaṃ, bāhukā sundarikā sarassatī bāhumatīti imā pana catasso nadiyo. Bāloti duppañño. Pakkhandoti pavisanto. Na sujjhatīti kilesasuddhiṃ na pāpuṇāti, kevalaṃ rajojallameva pavāheti.

    കിം സുന്ദരികാ കരിസ്സതീതി സുന്ദരികാ കിലേസവിസോധനേ കിം കരിസ്സതി? ന കിഞ്ചി കാതും സമത്ഥാതി അധിപ്പായോ. ഏസ നയോ പയാഗബാഹുകാസു. ഇമേഹി ച തീഹി പദേഹി വുത്തേഹി ഇതരാനിപി ചത്താരി ലക്ഖണാഹാരനയേന വുത്താനേവ ഹോന്തി, തസ്മാ യഥേവ സുന്ദരികാ പയാഗാ ബാഹുകാ ന കിഞ്ചി കരോന്തി, തഥാ അധികക്കാദയോപീതി വേദിതബ്ബാ.

    Kiṃ sundarikā karissatīti sundarikā kilesavisodhane kiṃ karissati? Na kiñci kātuṃ samatthāti adhippāyo. Esa nayo payāgabāhukāsu. Imehi ca tīhi padehi vuttehi itarānipi cattāri lakkhaṇāhāranayena vuttāneva honti, tasmā yatheva sundarikā payāgā bāhukā na kiñci karonti, tathā adhikakkādayopīti veditabbā.

    വേരിന്തി പാണാതിപാതാദിപഞ്ചവേരസമന്നാഗതം. കതകിബ്ബിസന്തി കതലുദ്ദകമ്മം. ന ഹി നം സോധയേതി സുന്ദരികാ വാ പയാഗാ വാ ബാഹുകാ വാ ന സോധയേ, ന സോധേതീതി വുത്തം ഹോതി. പാപകമ്മിനന്തി പാപകേഹി വേരകിബ്ബിസകമ്മേഹി യുത്തം, ലാമകകമ്മേ യുത്തം വാ വേരകിബ്ബിസഭാവം അപ്പത്തേഹി ഖുദ്ദകേഹിപി പാപേഹി യുത്തന്തി വുത്തം ഹോതി.

    Verinti pāṇātipātādipañcaverasamannāgataṃ. Katakibbisanti kataluddakammaṃ. Na hi naṃ sodhayeti sundarikā vā payāgā vā bāhukā vā na sodhaye, na sodhetīti vuttaṃ hoti. Pāpakamminanti pāpakehi verakibbisakammehi yuttaṃ, lāmakakamme yuttaṃ vā verakibbisabhāvaṃ appattehi khuddakehipi pāpehi yuttanti vuttaṃ hoti.

    സുദ്ധസ്സാതി നിക്കിലേസസ്സ. സദാ ഫഗ്ഗൂതി നിച്ചമ്പി ഫഗ്ഗുനീനക്ഖത്തമേവ. ഫഗ്ഗുനമാസേ കിര ‘‘ഉത്തരഫഗ്ഗുനദിവസേ യോ ന്ഹായതി, സോ സംവച്ഛരം കതപാപം സോധേതീ’’തി ഏവം ദിട്ഠികോ സോ ബ്രാഹ്മണോ, തേനസ്സ ഭഗവാ തം ദിട്ഠിം പടിഹനന്തോ ആഹ ‘‘സുദ്ധസ്സ വേ സദാ ഫഗ്ഗൂ’’തി. നിക്കിലേസസ്സ നിച്ചം ഫഗ്ഗുനീനക്ഖത്തം, ഇതരോ കിം സുജ്ഝതീതി? ഉപോസഥോ സദാതി സുദ്ധസ്സ ച ചാതുദ്ദസപന്നരസാദീസു ഉപോസഥങ്ഗാനി അസമാദിയതോപി നിച്ചമേവ ഉപോസഥോ. സുദ്ധസ്സ സുചികമ്മസ്സാതി നിക്കിലേസതായ സുദ്ധസ്സ സുചീഹി ച കായകമ്മാദീഹി സമന്നാഗതസ്സ. സദാ സമ്പജ്ജതേ വതന്തി ഈദിസസ്സ ച കുസലൂപസഞ്ഹിതം വതസമാദാനമ്പി നിച്ചം സമ്പന്നമേവ ഹോതീതി. ഇധേവ സിനാഹീതി ഇമസ്മിംയേവ മമ സാസനേ സിനാഹി. കിം വുത്തം ഹോതി? ‘‘സചേ അജ്ഝത്തികകിലേസമലപ്പവാഹനം ഇച്ഛസി, ഇധേവ മമ സാസനേ അട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗസലിലേന സിനാഹി, അഞ്ഞത്ര ഹി ഇദം നത്ഥീ’’തി.

    Suddhassāti nikkilesassa. Sadā phaggūti niccampi phaggunīnakkhattameva. Phaggunamāse kira ‘‘uttaraphaggunadivase yo nhāyati, so saṃvaccharaṃ katapāpaṃ sodhetī’’ti evaṃ diṭṭhiko so brāhmaṇo, tenassa bhagavā taṃ diṭṭhiṃ paṭihananto āha ‘‘suddhassa ve sadā phaggū’’ti. Nikkilesassa niccaṃ phaggunīnakkhattaṃ, itaro kiṃ sujjhatīti? Uposatho sadāti suddhassa ca cātuddasapannarasādīsu uposathaṅgāni asamādiyatopi niccameva uposatho. Suddhassa sucikammassāti nikkilesatāya suddhassa sucīhi ca kāyakammādīhi samannāgatassa. Sadā sampajjate vatanti īdisassa ca kusalūpasañhitaṃ vatasamādānampi niccaṃ sampannameva hotīti. Idheva sināhīti imasmiṃyeva mama sāsane sināhi. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Sace ajjhattikakilesamalappavāhanaṃ icchasi, idheva mama sāsane aṭṭhaṅgikamaggasalilena sināhi, aññatra hi idaṃ natthī’’ti.

    ഇദാനിസ്സ സപ്പായദേസനാവസേന തീസുപി ദ്വാരേസു സുദ്ധിം ദസ്സേന്തോ സബ്ബഭൂതേസു കരോഹി ഖേമതന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഖേമതന്തി അഭയം ഹിതഭാവം, മേത്തന്തി വുത്തം ഹോതി. ഏതേനസ്സ മനോദ്വാരസുദ്ധി ദസ്സിതാ ഹോതി.

    Idānissa sappāyadesanāvasena tīsupi dvāresu suddhiṃ dassento sabbabhūtesu karohi khematantiādimāha. Tattha khematanti abhayaṃ hitabhāvaṃ, mettanti vuttaṃ hoti. Etenassa manodvārasuddhi dassitā hoti.

    സചേ മുസാ ന ഭണസീതി ഏതേനസ്സ വചീദ്വാരസുദ്ധി. സചേ പാണം ന ഹിംസസി സചേ അദിന്നം നാദിയസീതി ഏതേഹി കായദ്വാരസുദ്ധി. സദ്ദഹാനോ അമച്ഛരീതി ഏതേഹി പന നം ഏവം പരിസുദ്ധദ്വാരം സദ്ധാസമ്പദായ ചാഗസമ്പദായ ച നിയോജേസി. കിം കാഹസി ഗയം ഗന്ത്വാ, ഉദപാനോപി തേ ഗയാതി അയം പന ഉപഡ്ഢഗാഥാ, സചേ സബ്ബഭൂതേസു ഖേമതം കരിസ്സസി, മുസാ ന ഭണിസ്സസി, പാണം ന ഹനിസ്സസി, അദിന്നം നാദിയിസ്സസി, സദ്ധഹാനോ അമച്ഛരീ ഭവിസ്സസി, കിം കാഹസി ഗയം ഗന്ത്വാ ഉദപാനോപി തേ ഗയാ , ഗയായപി ഹി തേ ന്ഹായന്തസ്സ ഉദപാനേപി ഇമായ ഏവ പടിപത്തിയാ കിലേസസുദ്ധി, സരീരമലസുദ്ധി പന ഉഭയത്ഥ സമാതി ഏവം യോജേതബ്ബം. യസ്മാ ച ലോകേ ഗയാ സമ്മതതരാ, തസ്മാ തസ്സ ഭഗവാ ‘‘ഗച്ഛതി പന ഭവം ഗോതമോ ബാഹുക’’ന്തി പുട്ഠോപി ‘‘കിം കാഹസി ബാഹുകം ഗന്ത്വാ’’തി അവത്വാ ‘‘കിം കാഹസി ഗയം ഗന്ത്വാ’’തി ആഹാതി വേദിതബ്ബോ.

    Sace musā na bhaṇasīti etenassa vacīdvārasuddhi. Sace pāṇaṃ na hiṃsasi sace adinnaṃ nādiyasīti etehi kāyadvārasuddhi. Saddahāno amaccharīti etehi pana naṃ evaṃ parisuddhadvāraṃ saddhāsampadāya cāgasampadāya ca niyojesi. Kiṃ kāhasi gayaṃ gantvā, udapānopi te gayāti ayaṃ pana upaḍḍhagāthā, sace sabbabhūtesu khemataṃ karissasi, musā na bhaṇissasi, pāṇaṃ na hanissasi, adinnaṃ nādiyissasi, saddhahāno amaccharī bhavissasi, kiṃ kāhasi gayaṃ gantvā udapānopi te gayā , gayāyapi hi te nhāyantassa udapānepi imāya eva paṭipattiyā kilesasuddhi, sarīramalasuddhi pana ubhayattha samāti evaṃ yojetabbaṃ. Yasmā ca loke gayā sammatatarā, tasmā tassa bhagavā ‘‘gacchati pana bhavaṃ gotamo bāhuka’’nti puṭṭhopi ‘‘kiṃ kāhasi bāhukaṃ gantvā’’ti avatvā ‘‘kiṃ kāhasi gayaṃ gantvā’’ti āhāti veditabbo.

    ൮൦. ഏവം വുത്തേതി ഏവമാദി ഭയഭേരവേ വുത്തത്താ പാകടമേവ. ഏകോ വൂപകട്ഠോതിആദീസു പന ഏകോ കായവിവേകേന . വൂപകട്ഠോ ചിത്തവിവേകേന. അപ്പമത്തോ കമ്മട്ഠാനേ സതി അവിജഹനേന. ആതാപീ കായികചേതസികവീരിയസങ്ഖാതേന ആതാപേന. പഹിതത്തോ കായേ ച ജീവിതേ ച അനപേക്ഖതായ. വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരഇരിയാപഥവിഹാരേന. നചിരസ്സേവാതി പബ്ബജ്ജം ഉപാദായ വുച്ചതി. കുലപുത്താതി ദുവിധാ കുലപുത്താ ജാതികുലപുത്താ ച ആചാരകുലപുത്താ ച, അയം പന ഉഭയഥാപി കുലപുത്തോ. അഗാരസ്മാതി ഘരാ. അഗാരസ്സ ഹിതം അഗാരിയം, കസിഗോരക്ഖാദികുടുമ്ബപോസനകമ്മം വുച്ചതി, നത്ഥി ഏത്ഥ അഗാരിയന്തി അനഗാരിയം, പബ്ബജ്ജായേതം അധിവചനം. പബ്ബജന്തീതി ഉപഗച്ഛന്തി ഉപസങ്കമന്തി. തദനുത്തരന്തി തം അനുത്തരം. ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയസ്സ പരിയോസാനം, അരഹത്തഫലന്തി വുത്തം ഹോതി. തസ്സ ഹി അത്ഥായ കുലപുത്താ പബ്ബജന്തി. ദിട്ഠേവ ധമ്മേതി തസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ. സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാതി അത്തനായേവ പഞ്ഞായ പച്ചക്ഖം കത്വാ, അപരപ്പച്ചയം കത്വാതി അത്ഥോ. ഉപസമ്പജ്ജ വിഹാസീതി പാപുണിത്വാ സമ്പാദേത്വാ വിഹാസീതി, ഏവം വിഹരന്തോ ച ഖീണാ ജാതി…പേ॰… അബ്ഭഞ്ഞാസി. ഏതേനസ്സ പച്ചവേക്ഖണഭൂമിം ദസ്സേതി.

    80.Evaṃ vutteti evamādi bhayabherave vuttattā pākaṭameva. Eko vūpakaṭṭhotiādīsu pana eko kāyavivekena . Vūpakaṭṭho cittavivekena. Appamatto kammaṭṭhāne sati avijahanena. Ātāpī kāyikacetasikavīriyasaṅkhātena ātāpena. Pahitatto kāye ca jīvite ca anapekkhatāya. Viharanto aññatarairiyāpathavihārena. Nacirassevāti pabbajjaṃ upādāya vuccati. Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ca ācārakulaputtā ca, ayaṃ pana ubhayathāpi kulaputto. Agārasmāti gharā. Agārassa hitaṃ agāriyaṃ, kasigorakkhādikuṭumbaposanakammaṃ vuccati, natthi ettha agāriyanti anagāriyaṃ, pabbajjāyetaṃ adhivacanaṃ. Pabbajantīti upagacchanti upasaṅkamanti. Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ. Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti vuttaṃ hoti. Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti. Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ katvāti attho. Upasampajja vihāsīti pāpuṇitvā sampādetvā vihāsīti, evaṃ viharanto ca khīṇā jāti…pe… abbhaññāsi. Etenassa paccavekkhaṇabhūmiṃ dasseti.

    കതമാ പനസ്സ ജാതി ഖീണാ? കഥഞ്ച നം അബ്ഭഞ്ഞാസീതി? വുച്ചതേ, കാമഞ്ചേതം ഭയഭേരവേപി വുത്തം, തഥാപി നം ഇധ പഠമപുരിസവസേന യോജനാനയസ്സ ദസ്സനത്ഥം പുന സങ്ഖേപതോ ഭണാമ. ന താവസ്സ അതീതാ ജാതി ഖീണാ, പുബ്ബേവ ഖീണത്താ. ന അനാഗതാ, തത്ഥ വായാമാഭാവതോ. ന പച്ചുപ്പന്നാ, വിജ്ജമാനത്താ. മഗ്ഗസ്സ പന അഭാവിതത്താ യാ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഏകചതുപഞ്ചവോകാരഭവേസു ഏകചതുപഞ്ചക്ഖന്ധപ്പഭേദാ ജാതി, സാ മഗ്ഗസ്സ ഭാവിതത്താ അനുപ്പാദധമ്മതം ആപജ്ജനേന ഖീണാ, തം സോ മഗ്ഗഭാവനായ പഹീനകിലേസേ പച്ചവേക്ഖിത്വാ കിലേസാഭാവേ വിജ്ജമാനമ്പി കമ്മം ആയതിം അപ്പടിസന്ധികം ഹോതീതി ജാനന്തോ ജാനാതി.

    Katamā panassa jāti khīṇā? Kathañca naṃ abbhaññāsīti? Vuccate, kāmañcetaṃ bhayabheravepi vuttaṃ, tathāpi naṃ idha paṭhamapurisavasena yojanānayassa dassanatthaṃ puna saṅkhepato bhaṇāma. Na tāvassa atītā jāti khīṇā, pubbeva khīṇattā. Na anāgatā, tattha vāyāmābhāvato. Na paccuppannā, vijjamānattā. Maggassa pana abhāvitattā yā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā, taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotīti jānanto jānāti.

    വുസിതന്തി വുത്ഥം പരിവുത്ഥം, കതം ചരിതം നിട്ഠാപിതന്തി അത്ഥോ. ബ്രഹ്മചരിയന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയം. കതം കരണീയന്തി ചതൂസു സച്ചേസു ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി പരിഞ്ഞാപഹാനസച്ഛികിരിയഭാവനാവസേന സോളസവിധമ്പി കിച്ചം നിട്ഠാപിതന്തി അത്ഥോ. നാപരം ഇത്ഥത്തായാതി ഇദാനി പുനഇത്ഥഭാവായ ഏവംസോളസകിച്ചഭാവായ, കിലേസക്ഖയായ വാ മഗ്ഗഭാവനാ നത്ഥീതി. അഥ വാ, ഇത്ഥത്തായാതി ഇത്ഥഭാവതോ ഇമസ്മാ ഏവംപകാരാ ഇദാനി വത്തമാനക്ഖന്ധസന്താനാ അപരം ഖന്ധസന്താനം നത്ഥി. ഇമേ പന പഞ്ചക്ഖന്ധാ പരിഞ്ഞാതാ തിട്ഠന്തി, ഛിന്നമൂലകോ രുക്ഖോ വിയാതി അബ്ഭഞ്ഞാസി. അഞ്ഞതരോതി ഏകോ. അരഹതന്തി അരഹന്താനം, ഭഗവതോ സാവകാനം അരഹതം അബ്ഭന്തരോ അഹോസീതി.

    Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhāpitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyabhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Nāparaṃ itthattāyāti idāni punaitthabhāvāya evaṃsoḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanā natthīti. Atha vā, itthattāyāti itthabhāvato imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ natthi. Ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti, chinnamūlako rukkho viyāti abbhaññāsi. Aññataroti eko. Arahatanti arahantānaṃ, bhagavato sāvakānaṃ arahataṃ abbhantaro ahosīti.

    പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമനികായട്ഠകഥായ

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    വത്ഥസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Vatthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൭. വത്ഥസുത്തം • 7. Vatthasuttaṃ

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ൭. വത്ഥസുത്തവണ്ണനാ • 7. Vatthasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact