| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
खुद्दकनिकाये
Khuddakanikāye
चूळनिद्देसपाळि
Cūḷaniddesapāḷi
पारायनवग्गो
Pārāyanavaggo
वत्थुगाथा
Vatthugāthā
१.
1.
कोसलानं पुरा रम्मा, अगमा दक्खिणापथं।
Kosalānaṃ purā rammā, agamā dakkhiṇāpathaṃ;
आकिञ्चञ्ञं पत्थयानो, ब्राह्मणो मन्तपारगू॥
Ākiñcaññaṃ patthayāno, brāhmaṇo mantapāragū.
२.
2.
वसि गोधावरीकूले, उञ्छेन च फलेन च॥
Vasi godhāvarīkūle, uñchena ca phalena ca.
३.
3.
ततो जातेन आयेन, महायञ्ञमकप्पयि॥
Tato jātena āyena, mahāyaññamakappayi.
४.
4.
महायञ्ञं यजित्वान, पुन पाविसि अस्समं।
Mahāyaññaṃ yajitvāna, puna pāvisi assamaṃ;
तस्मिं पटिपविट्ठम्हि, अञ्ञो आगञ्छि ब्राह्मणो॥
Tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo.
५.
5.
सो च नं उपसङ्कम्म, सतानि पञ्च याचति॥
So ca naṃ upasaṅkamma, satāni pañca yācati.
६.
6.
तमेनं बावरी दिस्वा, आसनेन निमन्तयि।
Tamenaṃ bāvarī disvā, āsanena nimantayi;
७.
7.
‘‘यं खो मम देय्यधम्मं, सब्बं विसज्जितं मया।
‘‘Yaṃ kho mama deyyadhammaṃ, sabbaṃ visajjitaṃ mayā;
अनुजानाहि मे ब्रह्मे, नत्थि पञ्चसतानि मे’’॥
Anujānāhi me brahme, natthi pañcasatāni me’’.
८.
8.
सत्तमे दिवसे तुय्हं, मुद्धा फलतु सत्तधा’’॥
Sattame divase tuyhaṃ, muddhā phalatu sattadhā’’.
९.
9.
अभिसङ्खरित्वा कुहको, भेरवं सो अकित्तयि।
Abhisaṅkharitvā kuhako, bheravaṃ so akittayi;
तस्स तं वचनं सुत्वा, बावरी दुक्खितो अहु॥
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, bāvarī dukkhito ahu.
१०.
10.
उस्सुस्सति अनाहारो, सोकसल्लसमप्पितो।
Ussussati anāhāro, sokasallasamappito;
अथोपि एवं चित्तस्स, झाने न रमती मनो॥
Athopi evaṃ cittassa, jhāne na ramatī mano.
११.
11.
उत्रस्तं दुक्खितं दिस्वा, देवता अत्थकामिनी।
Utrastaṃ dukkhitaṃ disvā, devatā atthakāminī;
बावरिं उपसङ्कम्म, इदं वचनमब्रवि॥
Bāvariṃ upasaṅkamma, idaṃ vacanamabravi.
१२.
12.
‘‘न सो मुद्धं पजानाति, कुहको सो धनत्थिको।
‘‘Na so muddhaṃ pajānāti, kuhako so dhanatthiko;
मुद्धनि मुद्धपाते 13 वा, ञाणं तस्स न विज्जति’’॥
Muddhani muddhapāte 14 vā, ñāṇaṃ tassa na vijjati’’.
१३.
13.
१४.
14.
‘‘अहम्पेतं न जानामि, ञाणं मेत्थ न विज्जति।
‘‘Ahampetaṃ na jānāmi, ñāṇaṃ mettha na vijjati;
मुद्धनि मुद्धाधिपाते च, जिनानञ्हेत्थ 19 दस्सनं’’॥
Muddhani muddhādhipāte ca, jinānañhettha 20 dassanaṃ’’.
१५.
15.
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, तं मे अक्खाहि देवते’’॥
Muddhaṃ muddhādhipātañca, taṃ me akkhāhi devate’’.
१६.
16.
‘‘पुरा कपिलवत्थुम्हा, निक्खन्तो लोकनायको।
‘‘Purā kapilavatthumhā, nikkhanto lokanāyako;
अपच्चो ओक्काकराजस्स, सक्यपुत्तो पभङ्करो॥
Apacco okkākarājassa, sakyaputto pabhaṅkaro.
१७.
17.
‘‘सो हि ब्राह्मण सम्बुद्धो, सब्बधम्मान पारगू।
‘‘So hi brāhmaṇa sambuddho, sabbadhammāna pāragū;
सब्बकम्मक्खयं पत्तो, विमुत्तो उपधिक्खये॥
Sabbakammakkhayaṃ patto, vimutto upadhikkhaye.
१८.
18.
‘‘बुद्धो सो भगवा लोके, धम्मं देसेति चक्खुमा।
‘‘Buddho so bhagavā loke, dhammaṃ deseti cakkhumā;
तं त्वं गन्त्वान पुच्छस्सु, सो ते तं ब्याकरिस्सति’’॥
Taṃ tvaṃ gantvāna pucchassu, so te taṃ byākarissati’’.
१९.
19.
सम्बुद्धोति वचो सुत्वा, उदग्गो बावरी अहु।
Sambuddhoti vaco sutvā, udaggo bāvarī ahu;
सोकस्स तनुको आसि, पीतिञ्च विपुलं लभि॥
Sokassa tanuko āsi, pītiñca vipulaṃ labhi.
२०.
20.
सो बावरी अत्तमनो उदग्गो, तं देवतं पुच्छति वेदजातो।
So bāvarī attamano udaggo, taṃ devataṃ pucchati vedajāto;
‘‘कतमम्हि गामे निगमम्हि वा पन, कतमम्हि वा जनपदे लोकनाथो।
‘‘Katamamhi gāme nigamamhi vā pana, katamamhi vā janapade lokanātho;
यत्थ गन्त्वान पस्सेमु, सम्बुद्धं द्विपदुत्तमं’’॥
Yattha gantvāna passemu, sambuddhaṃ dvipaduttamaṃ’’.
२१.
21.
‘‘सावत्थियं कोसलमन्दिरे जिनो, पहूतपञ्ञो वरभूरिमेधसो।
‘‘Sāvatthiyaṃ kosalamandire jino, pahūtapañño varabhūrimedhaso;
सो सक्यपुत्तो विधुरो अनासवो, मुद्धाधिपातस्स विदू नरासभो’’॥
So sakyaputto vidhuro anāsavo, muddhādhipātassa vidū narāsabho’’.
२२.
22.
‘‘एथ माणवा अक्खिस्सं, सुणाथ वचनं मम॥
‘‘Etha māṇavā akkhissaṃ, suṇātha vacanaṃ mama.
२३.
23.
‘‘यस्सेसो दुल्लभो लोके, पातुभावो अभिण्हसो।
‘‘Yasseso dullabho loke, pātubhāvo abhiṇhaso;
स्वाज्ज लोकम्हि उप्पन्नो, सम्बुद्धो इति विस्सुतो।
Svājja lokamhi uppanno, sambuddho iti vissuto;
खिप्पं गन्त्वान सावत्थिं, पस्सव्हो द्विपदुत्तमं’’॥
Khippaṃ gantvāna sāvatthiṃ, passavho dvipaduttamaṃ’’.
२४.
24.
‘‘कथं चरहि जानेमु, दिस्वा बुद्धोति ब्राह्मण।
‘‘Kathaṃ carahi jānemu, disvā buddhoti brāhmaṇa;
अजानतं नो पब्रूहि, यथा जानेमु तं मयं’’॥
Ajānataṃ no pabrūhi, yathā jānemu taṃ mayaṃ’’.
२५.
25.
‘‘आगतानि हि मन्तेसु, महापुरिसलक्खणा।
‘‘Āgatāni hi mantesu, mahāpurisalakkhaṇā;
द्वत्तिंसानि च ब्याक्खाता, समत्ता अनुपुब्बसो॥
Dvattiṃsāni ca byākkhātā, samattā anupubbaso.
२६.
26.
‘‘यस्सेते होन्ति गत्तेसु, महापुरिसलक्खणा।
‘‘Yassete honti gattesu, mahāpurisalakkhaṇā;
द्वेयेव तस्स गतियो, ततिया हि न विज्जति॥
Dveyeva tassa gatiyo, tatiyā hi na vijjati.
२७.
27.
‘‘सचे अगारं आवसति, विजेय्य पथविं इमं।
‘‘Sace agāraṃ āvasati, vijeyya pathaviṃ imaṃ;
अदण्डेन असत्थेन, धम्मेन अनुसासति॥
Adaṇḍena asatthena, dhammena anusāsati.
२८.
28.
‘‘सचे च सो पब्बजति, अगारा अनगारियं।
‘‘Sace ca so pabbajati, agārā anagāriyaṃ;
२९.
29.
‘‘जातिं गोत्तञ्च लक्खणं, मन्ते सिस्से पुनापरे।
‘‘Jātiṃ gottañca lakkhaṇaṃ, mante sisse punāpare;
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, मनसायेव पुच्छथ॥
Muddhaṃ muddhādhipātañca, manasāyeva pucchatha.
३०.
30.
‘‘अनावरणदस्सावी, यदि बुद्धो भविस्सति।
‘‘Anāvaraṇadassāvī, yadi buddho bhavissati;
३१.
31.
बावरिस्स वचो सुत्वा, सिस्सा सोळस ब्राह्मणा।
Bāvarissa vaco sutvā, sissā soḷasa brāhmaṇā;
अजितो तिस्समेत्तेय्यो, पुण्णको अथ मेत्तगू॥
Ajito tissametteyyo, puṇṇako atha mettagū.
३२.
32.
धोतको उपसीवो च, नन्दो च अथ हेमको।
Dhotako upasīvo ca, nando ca atha hemako;
तोदेय्य-कप्पा दुभयो, जतुकण्णी च पण्डितो॥
Todeyya-kappā dubhayo, jatukaṇṇī ca paṇḍito.
३३.
33.
भद्रावुधो उदयो च, पोसालो चापि ब्राह्मणो।
Bhadrāvudho udayo ca, posālo cāpi brāhmaṇo;
मोघराजा च मेधावी, पिङ्गियो च महाइसि॥
Mogharājā ca medhāvī, piṅgiyo ca mahāisi.
३४.
34.
पच्चेकगणिनो सब्बे, सब्बलोकस्स विस्सुता।
Paccekagaṇino sabbe, sabbalokassa vissutā;
झायी झानरता धीरा, पुब्बवासनवासिता॥
Jhāyī jhānaratā dhīrā, pubbavāsanavāsitā.
३५.
35.
बावरिं अभिवादेत्वा, कत्वा च नं पदक्खिणं।
Bāvariṃ abhivādetvā, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
जटाजिनधरा सब्बे, पक्कामुं उत्तरामुखा॥
Jaṭājinadharā sabbe, pakkāmuṃ uttarāmukhā.
३६.
36.
उज्जेनिञ्चापि गोनद्धं, वेदिसं वनसव्हयं॥
Ujjeniñcāpi gonaddhaṃ, vedisaṃ vanasavhayaṃ.
३७.
37.
कोसम्बिञ्चापि साकेतं, सावत्थिञ्च पुरुत्तमं।
Kosambiñcāpi sāketaṃ, sāvatthiñca puruttamaṃ;
सेतब्यं कपिलवत्थुं, कुसिनारञ्च मन्दिरं॥
Setabyaṃ kapilavatthuṃ, kusinārañca mandiraṃ.
३८.
38.
पावञ्च भोगनगरं, वेसालिं मागधं पुरं।
Pāvañca bhoganagaraṃ, vesāliṃ māgadhaṃ puraṃ;
पासाणकं चेतियञ्च, रमणीयं मनोरमं॥
Pāsāṇakaṃ cetiyañca, ramaṇīyaṃ manoramaṃ.
३९.
39.
तसितोवुदकं सीतं, महालाभंव वाणिजो।
Tasitovudakaṃ sītaṃ, mahālābhaṃva vāṇijo;
छायं घम्माभितत्तोव तुरिता पब्बतमारुहुं॥
Chāyaṃ ghammābhitattova turitā pabbatamāruhuṃ.
४०.
40.
भगवा तम्हि समये, भिक्खुसङ्घपुरक्खतो।
Bhagavā tamhi samaye, bhikkhusaṅghapurakkhato;
भिक्खूनं धम्मं देसेति, सीहोव नदती वने॥
Bhikkhūnaṃ dhammaṃ deseti, sīhova nadatī vane.
४१.
41.
४२.
42.
अथस्स गत्ते दिस्वान, परिपूरञ्च ब्यञ्जनं।
Athassa gatte disvāna, paripūrañca byañjanaṃ;
एकमन्तं ठितो हट्ठो, मनोपञ्हे अपुच्छथ॥
Ekamantaṃ ṭhito haṭṭho, manopañhe apucchatha.
४३.
43.
‘‘आदिस्स जम्मनं ब्रूहि, गोत्तं ब्रूहि सलक्खणं।
‘‘Ādissa jammanaṃ brūhi, gottaṃ brūhi salakkhaṇaṃ;
मन्तेसु पारमिं ब्रूहि, कति वाचेति ब्राह्मणो’’॥
Mantesu pāramiṃ brūhi, kati vāceti brāhmaṇo’’.
४४.
44.
‘‘वीसं वस्ससतं आयु, सो च गोत्तेन बावरी।
‘‘Vīsaṃ vassasataṃ āyu, so ca gottena bāvarī;
तीणिस्स लक्खणा गत्ते, तिण्णं वेदान पारगू॥
Tīṇissa lakkhaṇā gatte, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
४५.
45.
‘‘लक्खणे इतिहासे च, सनिघण्डुसकेटुभे।
‘‘Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe;
पञ्चसतानि वाचेति, सधम्मे पारमिं गतो’’॥
Pañcasatāni vāceti, sadhamme pāramiṃ gato’’.
४६.
46.
‘‘लक्खणानं पविचयं, बावरिस्स नरुत्तम।
‘‘Lakkhaṇānaṃ pavicayaṃ, bāvarissa naruttama;
४७.
47.
‘‘मुखं जिव्हाय छादेति, उण्णस्स भमुकन्तरे।
‘‘Mukhaṃ jivhāya chādeti, uṇṇassa bhamukantare;
कोसोहितं वत्थगुय्हं, एवं जानाहि माणव’’॥
Kosohitaṃ vatthaguyhaṃ, evaṃ jānāhi māṇava’’.
४८.
48.
पुच्छञ्हि किञ्चि असुणन्तो, सुत्वा पञ्हे वियाकते।
Pucchañhi kiñci asuṇanto, sutvā pañhe viyākate;
विचिन्तेति जनो सब्बो, वेदजातो कतञ्जली॥
Vicinteti jano sabbo, vedajāto katañjalī.
४९.
49.
‘‘को नु देवो वा ब्रह्मा वा, इन्दो वापि सुजम्पति।
‘‘Ko nu devo vā brahmā vā, indo vāpi sujampati;
मनसा पुच्छिते पञ्हे, कमेतं पटिभासति॥
Manasā pucchite pañhe, kametaṃ paṭibhāsati.
५०.
50.
‘‘मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, बावरी परिपुच्छति।
‘‘Muddhaṃ muddhādhipātañca, bāvarī paripucchati;
तं ब्याकरोहि भगवा, कङ्खं विनय नो इसे’’॥
Taṃ byākarohi bhagavā, kaṅkhaṃ vinaya no ise’’.
५१.
51.
‘‘अविज्जा मुद्धाति जानाहि, विज्जा मुद्धाधिपातिनी।
‘‘Avijjā muddhāti jānāhi, vijjā muddhādhipātinī;
सद्धासतिसमाधीहि, छन्दवीरियेन संयुता’’॥
Saddhāsatisamādhīhi, chandavīriyena saṃyutā’’.
५२.
52.
ततो वेदेन महता, सन्थम्भेत्वान माणवो।
Tato vedena mahatā, santhambhetvāna māṇavo;
एकंसं अजिनं कत्वा, पादेसु सिरसा पति॥
Ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā, pādesu sirasā pati.
५३.
53.
‘‘बावरी ब्राह्मणो भोतो, सह सिस्सेहि मारिस।
‘‘Bāvarī brāhmaṇo bhoto, saha sissehi mārisa;
उदग्गचित्तो सुमनो, पादे वन्दति चक्खुम’’॥
Udaggacitto sumano, pāde vandati cakkhuma’’.
५४.
54.
‘‘सुखितो बावरी होतु, सह सिस्सेहि ब्राह्मणो।
‘‘Sukhito bāvarī hotu, saha sissehi brāhmaṇo;
त्वञ्चापि सुखितो होहि, चिरं जीवाहि माणव॥
Tvañcāpi sukhito hohi, ciraṃ jīvāhi māṇava.
५५.
55.
‘‘बावरिस्स च तुय्हं वा, सब्बेसं सब्बसंसयं।
‘‘Bāvarissa ca tuyhaṃ vā, sabbesaṃ sabbasaṃsayaṃ;
कतावकासा पुच्छव्हो, यं किञ्चि मनसिच्छथ’’॥
Katāvakāsā pucchavho, yaṃ kiñci manasicchatha’’.
५६.
56.
सम्बुद्धेन कतोकासो, निसीदित्वान पञ्जली।
Sambuddhena katokāso, nisīditvāna pañjalī;
अजितो पठमं पञ्हं, तत्थ पुच्छि तथागतं॥
Ajito paṭhamaṃ pañhaṃ, tattha pucchi tathāgataṃ.
वत्थुगाथा निट्ठिता।
Vatthugāthā niṭṭhitā.
Footnotes:
