| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
૧૫. વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસવણ્ણના
15. Vatthunānattañāṇaniddesavaṇṇanā
૬૬. વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસે ચક્ખું અજ્ઝત્તં વવત્થેતીતિ અજ્ઝત્તભૂતં ચક્ખું વવત્થપેતિ. યથા સો ચક્ખું વવત્થપેતિ, તથા વત્તુકામો કથં ચક્ખું અજ્ઝત્તં વવત્થેતીતિ પુચ્છિત્વા પુન ચક્ખુ અવિજ્જાસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતીતિઆદિના વવત્થાપનાકારં દસ્સેતિ. તત્થ અવિજ્જાતણ્હા અતીતા ઉપત્થમ્ભકહેતુયો, કમ્મં અતીતં જનકહેતુ, આહારો ઇદાનિ ઉપત્થમ્ભકહેતુ. એતેન ચક્ખૂપત્થમ્ભકાનિ ઉતુચિત્તાનિ ગહિતાનેવ હોન્તિ. ચતુન્નં મહાભૂતાનં ઉપાદાયાતિ ઉપયોગત્થે સામિવચનં, ચત્તારિ મહાભૂતાનિ ઉપાદિયિત્વા પવત્તન્તિ અત્થો. એતેન પસાદચક્ખુભાવો દસ્સિતો હોતિ, સસમ્ભારભાવો પટિક્ખિત્તો. ઉપ્પન્નન્તિ અદ્ધાવસેન, સન્તતિખણવસેન વા પચ્ચુપ્પન્નં. સમુદાગતન્તિ હેતુતો સમુટ્ઠિતં. એત્તાવતા વિપસ્સનાપુબ્બભાગે ચક્ખુવવત્થાનં દસ્સિતં. અહુત્વા સમ્ભૂતન્તિઆદીહિ અનિચ્ચાનુપસ્સના. પુબ્બે ઉદયા અવિજ્જમાનતો અહુત્વા સમ્ભૂતં, ઉદ્ધં વયા અભાવતો હુત્વા ન ભવિસ્સતિ. અન્તવન્તતોતિ અન્તો અસ્સ અત્થીતિ અન્તવા, અન્તવા એવ અન્તવન્તો યથા ‘‘સતિમન્તો, ગતિમન્તો, ધિતિમન્તો ચ યો ઇસી’’તિ (થેરગા॰ ૧૦૫૨). તતો અન્તવન્તતો, ભઙ્ગવિજ્જમાનતોતિ અત્થો. અદ્ધુવન્તિ સબ્બાવત્થાનિપાતિતાય, થિરભાવસ્સ ચ અભાવતાય ન થિરં. અસસ્સતન્તિ ન નિચ્ચં. વિપરિણામધમ્મન્તિ જરાય ચેવ મરણેન ચાતિ દ્વેધા વિપરિણામપકતિકં. ચક્ખુ અનિચ્ચન્તિઆદીનિ ચક્ખું અનિચ્ચતોતિઆદીનિ ચ વુત્તત્થાનિ. મનોતિ ઇધ ભવઙ્ગમનસ્સ અધિપ્પેતત્તા અવિજ્જાસમ્ભૂતોતિઆદિ યુજ્જતિયેવ. આહારસમ્ભૂતોતિ એત્થ સમ્પયુત્તફસ્સાહારમનોસઞ્ચેતનાહારવસેન વેદિતબ્બં. ઉપ્પન્નોતિ ચ અદ્ધાસન્તતિવસેન.
66. Vatthunānattañāṇaniddese cakkhuṃ ajjhattaṃ vavatthetīti ajjhattabhūtaṃ cakkhuṃ vavatthapeti. Yathā so cakkhuṃ vavatthapeti, tathā vattukāmo kathaṃ cakkhuṃ ajjhattaṃ vavatthetīti pucchitvā puna cakkhu avijjāsambhūtanti vavatthetītiādinā vavatthāpanākāraṃ dasseti. Tattha avijjātaṇhā atītā upatthambhakahetuyo, kammaṃ atītaṃ janakahetu, āhāro idāni upatthambhakahetu. Etena cakkhūpatthambhakāni utucittāni gahitāneva honti. Catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyāti upayogatthe sāmivacanaṃ, cattāri mahābhūtāni upādiyitvā pavattanti attho. Etena pasādacakkhubhāvo dassito hoti, sasambhārabhāvo paṭikkhitto. Uppannanti addhāvasena, santatikhaṇavasena vā paccuppannaṃ. Samudāgatanti hetuto samuṭṭhitaṃ. Ettāvatā vipassanāpubbabhāge cakkhuvavatthānaṃ dassitaṃ. Ahutvā sambhūtantiādīhi aniccānupassanā. Pubbe udayā avijjamānato ahutvā sambhūtaṃ, uddhaṃ vayā abhāvato hutvā na bhavissati. Antavantatoti anto assa atthīti antavā, antavā eva antavanto yathā ‘‘satimanto, gatimanto, dhitimanto ca yo isī’’ti (theragā. 1052). Tato antavantato, bhaṅgavijjamānatoti attho. Addhuvanti sabbāvatthānipātitāya, thirabhāvassa ca abhāvatāya na thiraṃ. Asassatanti na niccaṃ. Vipariṇāmadhammanti jarāya ceva maraṇena cāti dvedhā vipariṇāmapakatikaṃ. Cakkhu aniccantiādīni cakkhuṃ aniccatotiādīni ca vuttatthāni. Manoti idha bhavaṅgamanassa adhippetattā avijjāsambhūtotiādi yujjatiyeva. Āhārasambhūtoti ettha sampayuttaphassāhāramanosañcetanāhāravasena veditabbaṃ. Uppannoti ca addhāsantativasena.
વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vatthunānattañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૧૫. વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસો • 15. Vatthunānattañāṇaniddeso
