Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૧૫. વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસો
15. Vatthunānattañāṇaniddeso
૬૬. કથં અજ્ઝત્તવવત્થાને પઞ્ઞા વત્થુનાનત્તે ઞાણં? કથં અજ્ઝત્તધમ્મે વવત્થેતિ? ચક્ખું અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ, સોતં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ, ઘાનં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ, જિવ્હં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ, કાયં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ, મનં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ.
66. Kathaṃ ajjhattavavatthāne paññā vatthunānatte ñāṇaṃ? Kathaṃ ajjhattadhamme vavattheti? Cakkhuṃ ajjhattaṃ vavattheti, sotaṃ ajjhattaṃ vavattheti, ghānaṃ ajjhattaṃ vavattheti, jivhaṃ ajjhattaṃ vavattheti, kāyaṃ ajjhattaṃ vavattheti, manaṃ ajjhattaṃ vavattheti.
કથં ચક્ખું અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ? ચક્ખુ અવિજ્જાસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ તણ્હાસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ કમ્મસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ આહારસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ ચતુન્નં મહાભૂતાનં ઉપાદાયાતિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ ઉપ્પન્નન્તિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ સમુદાગતન્તિ વવત્થેતિ. ચક્ખુ અહુત્વા સમ્ભૂતં, હુત્વા ન ભવિસ્સતીતિ વવત્થેતિ. ચક્ખું અન્તવન્તતો વવત્થેતિ, ચક્ખુ અદ્ધુવં અસસ્સતં વિપરિણામધમ્મન્તિ વવત્થેતિ, ચક્ખુ અનિચ્ચં સઙ્ખતં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં ખયધમ્મં વયધમ્મં વિરાગધમ્મં નિરોધધમ્મન્તિ વવત્થેતિ . ચક્ખું અનિચ્ચતો વવત્થેતિ, નો નિચ્ચતો; દુક્ખતો વવત્થેતિ, નો સુખતો; અનત્તતો વવત્થેતિ, નો અત્તતો; નિબ્બિન્દતિ, નો નન્દતિ; વિરજ્જતિ, નો રજ્જતિ; નિરોધેતિ, નો સમુદેતિ; પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો વવત્થેન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો વવત્થેન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ, અનત્તતો વવત્થેન્તો અત્તસઞ્ઞં પજહતિ, નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં પજહતિ, વિરજ્જન્તો રાગં પજહતિ, નિરોધેન્તો સમુદયં પજહતિ, પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. એવં ચક્ખું અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ.
Kathaṃ cakkhuṃ ajjhattaṃ vavattheti? Cakkhu avijjāsambhūtanti vavattheti, cakkhu taṇhāsambhūtanti vavattheti, cakkhu kammasambhūtanti vavattheti, cakkhu āhārasambhūtanti vavattheti, cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyāti vavattheti, cakkhu uppannanti vavattheti, cakkhu samudāgatanti vavattheti. Cakkhu ahutvā sambhūtaṃ, hutvā na bhavissatīti vavattheti. Cakkhuṃ antavantato vavattheti, cakkhu addhuvaṃ asassataṃ vipariṇāmadhammanti vavattheti, cakkhu aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti vavattheti . Cakkhuṃ aniccato vavattheti, no niccato; dukkhato vavattheti, no sukhato; anattato vavattheti, no attato; nibbindati, no nandati; virajjati, no rajjati; nirodheti, no samudeti; paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato vavatthento niccasaññaṃ pajahati, dukkhato vavatthento sukhasaññaṃ pajahati, anattato vavatthento attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Evaṃ cakkhuṃ ajjhattaṃ vavattheti.
કથં સોતં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ? સોતં અવિજ્જાસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતિ…પે॰… એવં સોતં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ. કથં ઘાનં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ? ઘાનં અવિજ્જાસમ્ભૂતન્તિ વવત્થેતિ…પે॰… એવં ઘાનં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ. કથં જિવ્હં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ? જિવ્હા અવિજ્જાસમ્ભૂતાતિ વવત્થેતિ, જિવ્હા તણ્હાસમ્ભૂતાતિ વવત્થેતિ, જિવ્હા કમ્મસમ્ભૂતાતિ વવત્થેતિ, જિવ્હા આહારસમ્ભૂતાતિ વવત્થેતિ, જિવ્હા ચતુન્નં મહાભૂતાનં ઉપાદાયાતિ વવત્થેતિ, જિવ્હા ઉપ્પન્નાતિ વવત્થેતિ જિવ્હા સમુદાગતાતિ વવત્થેતિ. જિવ્હા અહુત્વા સમ્ભૂતા, હુત્વા ન ભવિસ્સતીતિ વવત્થેતિ. જિવ્હં અન્તવન્તતો વવત્થેતિ, જિવ્હા અદ્ધુવા અસસ્સતા વિપરિણામધમ્માતિ વવત્થેતિ, જિવ્હા અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્માતિ વવત્થેતિ. જિવ્હં અનિચ્ચતો વવત્થેતિ, નો નિચ્ચતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો વવત્થેન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. એવં જિવ્હં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ.
Kathaṃ sotaṃ ajjhattaṃ vavattheti? Sotaṃ avijjāsambhūtanti vavattheti…pe… evaṃ sotaṃ ajjhattaṃ vavattheti. Kathaṃ ghānaṃ ajjhattaṃ vavattheti? Ghānaṃ avijjāsambhūtanti vavattheti…pe… evaṃ ghānaṃ ajjhattaṃ vavattheti. Kathaṃ jivhaṃ ajjhattaṃ vavattheti? Jivhā avijjāsambhūtāti vavattheti, jivhā taṇhāsambhūtāti vavattheti, jivhā kammasambhūtāti vavattheti, jivhā āhārasambhūtāti vavattheti, jivhā catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyāti vavattheti, jivhā uppannāti vavattheti jivhā samudāgatāti vavattheti. Jivhā ahutvā sambhūtā, hutvā na bhavissatīti vavattheti. Jivhaṃ antavantato vavattheti, jivhā addhuvā asassatā vipariṇāmadhammāti vavattheti, jivhā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammāti vavattheti. Jivhaṃ aniccato vavattheti, no niccato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato vavatthento niccasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Evaṃ jivhaṃ ajjhattaṃ vavattheti.
કથં કાયં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ? કાયો અવિજ્જાસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, કાયો તણ્હાસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, કાયો કમ્મસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, કાયો આહારસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, કાયો ચતુન્નં મહાભૂતાનં ઉપાદાયાતિ વવત્થેતિ, કાયો ઉપ્પન્નોતિ વવત્થેતિ, કાયો સમુદાગતોતિ વવત્થેતિ. કાયો અહુત્વા સમ્ભૂતો, હુત્વા ન ભવિસ્સતીતિ વવત્થેતિ. કાયં અન્તવન્તતો વવત્થેતિ, કાયો અદ્ધુવો અસસ્સતો વિપરિણામધમ્મોતિ વવત્થેતિ, કાયો અનિચ્ચો સઙ્ખતો પટિચ્ચસમુપ્પન્નો ખયધમ્મો વયધમ્મો વિરાગધમ્મો નિરોધધમ્મોતિ વવત્થેતિ. કાયં અનિચ્ચતો વવત્થેતિ, નો નિચ્ચતો; દુક્ખતો વવત્થેતિ, નો સુખતો…પે॰… પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો વવત્થેન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો વવત્થેન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ…પે॰… પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. એવં કાયં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ.
Kathaṃ kāyaṃ ajjhattaṃ vavattheti? Kāyo avijjāsambhūtoti vavattheti, kāyo taṇhāsambhūtoti vavattheti, kāyo kammasambhūtoti vavattheti, kāyo āhārasambhūtoti vavattheti, kāyo catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyāti vavattheti, kāyo uppannoti vavattheti, kāyo samudāgatoti vavattheti. Kāyo ahutvā sambhūto, hutvā na bhavissatīti vavattheti. Kāyaṃ antavantato vavattheti, kāyo addhuvo asassato vipariṇāmadhammoti vavattheti, kāyo anicco saṅkhato paṭiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virāgadhammo nirodhadhammoti vavattheti. Kāyaṃ aniccato vavattheti, no niccato; dukkhato vavattheti, no sukhato…pe… paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato vavatthento niccasaññaṃ pajahati, dukkhato vavatthento sukhasaññaṃ pajahati…pe… paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Evaṃ kāyaṃ ajjhattaṃ vavattheti.
કથં મનં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ? મનો અવિજ્જાસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, મનો તણ્હાસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, મનો કમ્મસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, મનો આહારસમ્ભૂતોતિ વવત્થેતિ, મનો ઉપ્પન્નોતિ વવત્થેતિ , મનો સમુદાગતોતિ વવત્થેતિ. મનો અહુત્વા સમ્ભૂતો, હુત્વા ન ભવિસ્સતીતિ વવત્થેતિ. મનં અન્તવન્તતો વવત્થેતિ, મનો અદ્ધુવો અસસ્સતો વિપરિણામધમ્મોતિ વવત્થેતિ, મનો અનિચ્ચો સઙ્ખતો પટિચ્ચસમુપ્પન્નો ખયધમ્મો વયધમ્મો વિરાગધમ્મો નિરોધધમ્મોતિ વવત્થેતિ. મનં અનિચ્ચતો વવત્થેતિ, નો નિચ્ચતો; દુક્ખતો વવત્થેતિ, નો સુખતો; અનત્તતો વવત્થેતિ, નો અત્તતો; નિબ્બિન્દતિ, નો નન્દતિ; વિરજ્જતિ, નો રજ્જતિ; નિરોધેતિ, નો સમુદેતિ; પટિનિસ્સજ્જતિ, નો આદિયતિ. અનિચ્ચતો વવત્થેન્તો નિચ્ચસઞ્ઞં પજહતિ, દુક્ખતો વવત્થેન્તો સુખસઞ્ઞં પજહતિ, અનત્તતો વવત્થેન્તો અત્તસઞ્ઞં પજહતિ, નિબ્બિન્દન્તો નન્દિં પજહતિ, વિરજ્જન્તો રાગં પજહતિ, નિરોધેન્તો સમુદયં પજહતિ, પટિનિસ્સજ્જન્તો આદાનં પજહતિ. એવં મનં અજ્ઝત્તં વવત્થેતિ. એવં અજ્ઝત્તધમ્મે વવત્થેતિ. તં ઞાતટ્ઠેન ઞાણં, પજાનનટ્ઠેન પઞ્ઞા. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘અજ્ઝત્તવવત્થાને પઞ્ઞા વત્થુનાનત્તે ઞાણં’’.
Kathaṃ manaṃ ajjhattaṃ vavattheti? Mano avijjāsambhūtoti vavattheti, mano taṇhāsambhūtoti vavattheti, mano kammasambhūtoti vavattheti, mano āhārasambhūtoti vavattheti, mano uppannoti vavattheti , mano samudāgatoti vavattheti. Mano ahutvā sambhūto, hutvā na bhavissatīti vavattheti. Manaṃ antavantato vavattheti, mano addhuvo asassato vipariṇāmadhammoti vavattheti, mano anicco saṅkhato paṭiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virāgadhammo nirodhadhammoti vavattheti. Manaṃ aniccato vavattheti, no niccato; dukkhato vavattheti, no sukhato; anattato vavattheti, no attato; nibbindati, no nandati; virajjati, no rajjati; nirodheti, no samudeti; paṭinissajjati, no ādiyati. Aniccato vavatthento niccasaññaṃ pajahati, dukkhato vavatthento sukhasaññaṃ pajahati, anattato vavatthento attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahati. Evaṃ manaṃ ajjhattaṃ vavattheti. Evaṃ ajjhattadhamme vavattheti. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘ajjhattavavatthāne paññā vatthunānatte ñāṇaṃ’’.
વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસો પન્નરસમો.
Vatthunānattañāṇaniddeso pannarasamo.
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ૧૫. વત્થુનાનત્તઞાણનિદ્દેસવણ્ણના • 15. Vatthunānattañāṇaniddesavaṇṇanā