Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ (టీకా) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ౩. వేనాగపురసుత్తవణ్ణనా

    3. Venāgapurasuttavaṇṇanā

    ౬౪. తతియే ఏవంనామకే జనపదేతి యత్థ నామగ్గహణేన కోసలసద్దస్స రుళ్హీసద్దతం దస్సేతి. తథా హి కోసలా నామ జానపదినో రాజకుమారా, తేసం నివాసో ఏకోపి జనపదో రుళ్హీసద్దేన ‘‘కోసలా’’తి వుచ్చతి. అక్ఖరచిన్తకా హి ఈదిసేసు ఠానేసు యుత్తే వియ సలిఙ్గవచనాని (పాణిని ౧.౨.౫౧) ఇచ్ఛన్తి. అయమేత్థ రుళ్హీ యథా అఞ్ఞత్థాపి ‘‘కురూసు విహరతి, అఙ్గేసు విహరతీ’’తి చ. తబ్బిసేసనే పన జనపదసద్దే జాతిసద్దే ఏకవచనమేవ యథా ‘‘కోసలేసు జనపదే’’తి. చారికన్తి చరణం. చరణం వా చారో, సో ఏవ చారికా. తయిదం మగ్గగమనం ఇధాధిప్పేతం, న చుణ్ణికగమనమత్తన్తి ఆహ ‘‘అద్ధానగమనం గచ్ఛన్తో’’తి. తం విభాగేన దస్సేతుం ‘‘చారికా చ నామేసా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ దూరేపీతి దూరేపి నాతిదూరేపి. సహసా గమనన్తి సీఘగమనం. మహాకస్సపపచ్చుగ్గమనాదీసూతి ఆది-సద్దేన ఆళవకాదీనం అత్థాయ గమనం సఙ్గణ్హాతి. భగవా హి మహాకస్సపత్థేరం పచ్చుగ్గచ్ఛన్తో ముహుత్తేన తిగావుతమగ్గమగమాసి. ఆళవకస్సత్థాయ తింసయోజనం, తథా అఙ్గులిమాలస్స, పుక్కుసాతిస్స పన పఞ్చచత్తాలీసయోజనం, మహాకప్పినస్స వీసయోజనసతం, ధనియస్సత్థాయ సత్త యోజనసతాని, ధమ్మసేనాపతినో సద్ధివిహారికస్స వనవాసిస్స తిస్ససామణేరస్స తిగావుతాధికం వీసయోజనసతం అగమాసి. ఇమం సన్ధాయాతి ఇమం అతురితచారికం సన్ధాయ.

    64. Tatiye evaṃnāmake janapadeti yattha nāmaggahaṇena kosalasaddassa ruḷhīsaddataṃ dasseti. Tathā hi kosalā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘kosalā’’ti vuccati. Akkharacintakā hi īdisesu ṭhānesu yutte viya saliṅgavacanāni (pāṇini 1.2.51) icchanti. Ayamettha ruḷhī yathā aññatthāpi ‘‘kurūsu viharati, aṅgesu viharatī’’ti ca. Tabbisesane pana janapadasadde jātisadde ekavacanameva yathā ‘‘kosalesu janapade’’ti. Cārikanti caraṇaṃ. Caraṇaṃ vā cāro, so eva cārikā. Tayidaṃ maggagamanaṃ idhādhippetaṃ, na cuṇṇikagamanamattanti āha ‘‘addhānagamanaṃ gacchanto’’ti. Taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘cārikā ca nāmesā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dūrepīti dūrepi nātidūrepi. Sahasā gamananti sīghagamanaṃ. Mahākassapapaccuggamanādīsūti ādi-saddena āḷavakādīnaṃ atthāya gamanaṃ saṅgaṇhāti. Bhagavā hi mahākassapattheraṃ paccuggacchanto muhuttena tigāvutamaggamagamāsi. Āḷavakassatthāya tiṃsayojanaṃ, tathā aṅgulimālassa, pukkusātissa pana pañcacattālīsayojanaṃ, mahākappinassa vīsayojanasataṃ, dhaniyassatthāya satta yojanasatāni, dhammasenāpatino saddhivihārikassa vanavāsissa tissasāmaṇerassa tigāvutādhikaṃ vīsayojanasataṃ agamāsi. Imaṃ sandhāyāti imaṃ aturitacārikaṃ sandhāya.

    ఉపలభింసూతి ఏత్థ సవనవసేన ఉపలభింసూతి ఇమమత్థం దస్సేన్తో ‘‘సోతద్వార…పే॰… జానింసూ’’తి ఆహ. సబ్బమ్పి వాక్యం అవధారణఫలత్తా అన్తోగధావధారణన్తి ఆహ ‘‘పదపూరణమత్తే వా నిపాతో’’తి. అవధారణత్థేనాతి పన ఇమినా ఇట్ఠత్థతోవధారణత్థం ఖో-సద్దగ్గహణన్తి దస్సేతి. అస్సోసీతి పదం ఖో-సద్దే గహితే తేన ఫుల్లితమణ్డితవిభూసితం వియ హోన్తం పూరితం నామ హోతి, తేన చ పురిమపచ్ఛిమపదాని సంసిలిట్ఠాని నామ హోన్తి, న తస్మిం అగ్గహితేతి ఆహ ‘‘పదపూరణేన బ్యఞ్జనసిలిట్ఠతామత్తమేవా’’తి. మత్తసద్దో విసేసనివత్తిఅత్థో. తేనస్స అనత్థన్తరదీపనతా దస్సితా హోతి, ఏవసద్దేన పన బ్యఞ్జనసిలిట్ఠతాయ ఏకన్తికతా.

    Upalabhiṃsūti ettha savanavasena upalabhiṃsūti imamatthaṃ dassento ‘‘sotadvāra…pe… jāniṃsū’’ti āha. Sabbampi vākyaṃ avadhāraṇaphalattā antogadhāvadhāraṇanti āha ‘‘padapūraṇamatte vā nipāto’’ti. Avadhāraṇatthenāti pana iminā iṭṭhatthatovadhāraṇatthaṃ kho-saddaggahaṇanti dasseti. Assosīti padaṃ kho-sadde gahite tena phullitamaṇḍitavibhūsitaṃ viya hontaṃ pūritaṃ nāma hoti, tena ca purimapacchimapadāni saṃsiliṭṭhāni nāma honti, na tasmiṃ aggahiteti āha ‘‘padapūraṇena byañjanasiliṭṭhatāmattamevā’’ti. Mattasaddo visesanivattiattho. Tenassa anatthantaradīpanatā dassitā hoti, evasaddena pana byañjanasiliṭṭhatāya ekantikatā.

    సమితపాపత్తాతి అచ్చన్తం అనవసేసతో సవాసనం సమితపాపత్తా. ఏవఞ్హి బాహిరకవీతరాగసేక్ఖాసేక్ఖపాపసమనతో భగవతో పాపసమనం విసేసితం హోతి. తేనస్స యథాభూతగుణాధిగతమేతం నామం యదిదం సమణోతి దీపేతి. అనేకత్థత్తా నిపాతానం ఇధ అనుస్సవత్థో అధిప్పేతోతి ఆహ ‘‘ఖలూతి అనుస్సవత్థే నిపాతో’’తి. ఆలపనమత్తన్తి పియాలాపవచనమత్తం. పియసముదాహారా హేతే ‘‘భో’’తి వా ‘‘ఆవుసో’’తి వా ‘‘దేవానం పియా’’తి వా. గోత్తవసేనాతి ఏత్థ గం తాయతీతి గోత్తం. గోతమోతి హి పవత్తమానం వచనం బుద్ధిఞ్చ తాయతి ఏకంసికవిసయతాయ రక్ఖతీతి గోత్తం. యథా హి బుద్ధి ఆరమ్మణభూతేన అత్థేన వినా న వత్తతి, తథా అభిధానం అభిధేయ్యభూతేన, తస్మా సో గోత్తసఙ్ఖాతో అత్థో తాని తాయతి రక్ఖతీతి వుచ్చతి. కో పన సోతి? అఞ్ఞకులపరమ్పరాసాధారణం తస్స కులస్స ఆదిపురిససముదాగతం తంకులపరియాపన్నసాధారణం సామఞ్ఞరూపన్తి దట్ఠబ్బం. ఏత్థ చ సమణోతి ఇమినా పరిక్ఖకజనేహి భగవతో బహుమతభావో దస్సితో సమితపాపతాకిత్తనతో. గోతమోతి ఇమినా లోకియజనేహి ఉచ్చాకులసమ్భూతతా దీపితా తేన ఉదితోదితవిపులఖత్తియకులవిభావనతో. సబ్బఖత్తియానఞ్హి ఆదిభూతమహాసమ్మతమహారాజతో పట్ఠాయ అసమ్భిన్నం ఉళారతమం సక్యరాజకులం.

    Samitapāpattāti accantaṃ anavasesato savāsanaṃ samitapāpattā. Evañhi bāhirakavītarāgasekkhāsekkhapāpasamanato bhagavato pāpasamanaṃ visesitaṃ hoti. Tenassa yathābhūtaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ yadidaṃ samaṇoti dīpeti. Anekatthattā nipātānaṃ idha anussavattho adhippetoti āha ‘‘khalūti anussavatthe nipāto’’ti. Ālapanamattanti piyālāpavacanamattaṃ. Piyasamudāhārā hete ‘‘bho’’ti vā ‘‘āvuso’’ti vā ‘‘devānaṃ piyā’’ti vā. Gottavasenāti ettha gaṃ tāyatīti gottaṃ. Gotamoti hi pavattamānaṃ vacanaṃ buddhiñca tāyati ekaṃsikavisayatāya rakkhatīti gottaṃ. Yathā hi buddhi ārammaṇabhūtena atthena vinā na vattati, tathā abhidhānaṃ abhidheyyabhūtena, tasmā so gottasaṅkhāto attho tāni tāyati rakkhatīti vuccati. Ko pana soti? Aññakulaparamparāsādhāraṇaṃ tassa kulassa ādipurisasamudāgataṃ taṃkulapariyāpannasādhāraṇaṃ sāmaññarūpanti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca samaṇoti iminā parikkhakajanehi bhagavato bahumatabhāvo dassito samitapāpatākittanato. Gotamoti iminā lokiyajanehi uccākulasambhūtatā dīpitā tena uditoditavipulakhattiyakulavibhāvanato. Sabbakhattiyānañhi ādibhūtamahāsammatamahārājato paṭṭhāya asambhinnaṃ uḷāratamaṃ sakyarājakulaṃ.

    కేనచి పారిజుఞ్ఞేనాతి ఞాతిపారిజుఞ్ఞభోగపారిజుఞ్ఞాదినా కేనచిపి పారిజుఞ్ఞేన పరిహానియా అనభిభూతో అనజ్ఝోత్థటో. తథా హి తస్స కులస్స న కిఞ్చి పారిజుఞ్ఞం లోకనాథస్స అభిజాతియం, అథ ఖో వడ్ఢియేవ. అభినిక్ఖమనే చ తతోపి సమిద్ధతమభావో లోకే పాకటో పఞ్ఞాతోతి. సక్యకులా పబ్బజితోతి ఇదం వచనం భగవతో సద్ధాపబ్బజితభావదీపనం వుత్తం మహన్తం ఞాతిపరివట్టం మహన్తఞ్చ భోగక్ఖన్ధం పహాయ పబ్బజితభావసిద్ధితో.

    Kenaci pārijuññenāti ñātipārijuññabhogapārijuññādinā kenacipi pārijuññena parihāniyā anabhibhūto anajjhotthaṭo. Tathā hi tassa kulassa na kiñci pārijuññaṃ lokanāthassa abhijātiyaṃ, atha kho vaḍḍhiyeva. Abhinikkhamane ca tatopi samiddhatamabhāvo loke pākaṭo paññātoti. Sakyakulā pabbajitoti idaṃ vacanaṃ bhagavato saddhāpabbajitabhāvadīpanaṃ vuttaṃ mahantaṃ ñātiparivaṭṭaṃ mahantañca bhogakkhandhaṃ pahāya pabbajitabhāvasiddhito.

    ఇత్థమ్భూతాఖ్యానత్థేతి ఇత్థం ఏవంపకారో భూతో జాతోతి ఏవం కథనత్థే. ఉపయోగవచనన్తి ‘‘అబ్భుగ్గతో’’తి ఏత్థ అభి-సద్దో ఇత్థమ్భూతాఖ్యానత్థజోతకో, తేన యోగతో ‘‘తం ఖో పన భవన్త’’న్తి ఇదం సామిఅత్థే ఉపయోగవచనం. తేనాహ ‘‘తస్స ఖో పన భోతో గోతమస్సాతి అత్థో’’తి. కల్యాణగుణసమన్నాగతోతి కల్యాణేహి గుణేహి యుత్తో, తన్నిస్సితో తబ్బిసయతాయాతి అధిప్పాయో. సేట్ఠోతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. కిత్తేతబ్బతో కిత్తి, సా ఏవ సద్దనీయతో సద్దోతి ఆహ ‘‘కిత్తిసద్దోతి కిత్తియేవా’’తి. అభిత్థవనవసేన పవత్తో సద్దో థుతిఘోసో. సదేవకం లోకం అజ్ఝోత్థరిత్వా ఉగ్గతోతి అనఞ్ఞసాధారణే గుణే ఆరబ్భ పవత్తత్తా సదేవకం లోకం అజ్ఝోత్థరిత్వా అభిభవిత్వా ఉగ్గతో.

    Itthambhūtākhyānattheti itthaṃ evaṃpakāro bhūto jātoti evaṃ kathanatthe. Upayogavacananti ‘‘abbhuggato’’ti ettha abhi-saddo itthambhūtākhyānatthajotako, tena yogato ‘‘taṃ kho pana bhavanta’’nti idaṃ sāmiatthe upayogavacanaṃ. Tenāha ‘‘tassa kho pana bhoto gotamassāti attho’’ti. Kalyāṇaguṇasamannāgatoti kalyāṇehi guṇehi yutto, tannissito tabbisayatāyāti adhippāyo. Seṭṭhoti etthāpi eseva nayo. Kittetabbato kitti, sā eva saddanīyato saddoti āha ‘‘kittisaddoti kittiyevā’’ti. Abhitthavanavasena pavatto saddo thutighoso. Sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharitvā uggatoti anaññasādhāraṇe guṇe ārabbha pavattattā sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharitvā abhibhavitvā uggato.

    సో భగవాతి యో సో సమతింస పారమియో పూరేత్వా సబ్బకిలేసే భఞ్జిత్వా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో దేవానం అతిదేవో సక్కానం అతిసక్కో బ్రహ్మానం అతిబ్రహ్మా లోకనాథో భాగ్యవన్తతాదీహి కారణేహి సదేవకే లోకే ‘‘భగవా’’తి పత్థటకిత్తిసద్దో, సో భగవా. ‘‘భగవా’’తి చ ఇదం సత్థు నామకిత్తనం. తేనాహ ఆయస్మా ధమ్మసేనాపతి ‘‘భగవాతి నేతం నామం మాతరా కత’’న్తిఆది (మహాని॰ ౮౪). పరతో పన భగవాతి గుణకిత్తనం. యథా కమ్మట్ఠానికేన ‘‘అరహ’’న్తిఆదీసు నవసు ఠానేసు పచ్చేకం ఇతి-సద్దం యోజేత్వా బుద్ధగుణా అనుస్సరియన్తి, ఏవం బుద్ధగుణసంకిత్తనేనపీతి దస్సేన్తో ‘‘ఇతిపి అరహం ఇతిపి సమ్మాసమ్బుద్ధో…పే॰… ఇతిపి భగవా’’తి ఆహ. ‘‘ఇతిపేతం భూతం ఇతిపేతం తచ్ఛ’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౬) వియ ఇధ ఇతిసద్దో ఆసన్నపచ్చక్ఖకరణత్థో, పి-సద్దో సమ్పిణ్డనత్థో, తేన చ తేసం గుణానం బహుభావో దీపితో, తాని చ సంకిత్తేన్తేన విఞ్ఞునా చిత్తస్స సమ్ముఖీభూతానేవ కత్వా సంకిత్తేతబ్బానీతి దస్సేన్తో ‘‘ఇమినా చ ఇమినా చ కారణేనాతి వుత్తం హోతీ’’తి ఆహ. ఏవం నిరూపేత్వా కిత్తేన్తో యో కిత్తేతి, తస్స భగవతి అతివియ అభిప్పసాదో హోతి.

    So bhagavāti yo so samatiṃsa pāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho devānaṃ atidevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā lokanātho bhāgyavantatādīhi kāraṇehi sadevake loke ‘‘bhagavā’’ti patthaṭakittisaddo, so bhagavā. ‘‘Bhagavā’’ti ca idaṃ satthu nāmakittanaṃ. Tenāha āyasmā dhammasenāpati ‘‘bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kata’’ntiādi (mahāni. 84). Parato pana bhagavāti guṇakittanaṃ. Yathā kammaṭṭhānikena ‘‘araha’’ntiādīsu navasu ṭhānesu paccekaṃ iti-saddaṃ yojetvā buddhaguṇā anussariyanti, evaṃ buddhaguṇasaṃkittanenapīti dassento ‘‘itipi arahaṃ itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavā’’ti āha. ‘‘Itipetaṃ bhūtaṃ itipetaṃ taccha’’ntiādīsu (dī. ni. 1.6) viya idha itisaddo āsannapaccakkhakaraṇattho, pi-saddo sampiṇḍanattho, tena ca tesaṃ guṇānaṃ bahubhāvo dīpito, tāni ca saṃkittentena viññunā cittassa sammukhībhūtāneva katvā saṃkittetabbānīti dassento ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hotī’’ti āha. Evaṃ nirūpetvā kittento yo kitteti, tassa bhagavati ativiya abhippasādo hoti.

    ఆరకత్తాతి సువిదూరత్తా. అరీనన్తి కిలేసారీనం. అరానన్తి సంసారచక్కస్స అరానం. హతత్తాతి విద్ధంసితత్తా. పచ్చయాదీనన్తి చీవరాదిపచ్చయానఞ్చేవ పూజావిసేసానఞ్చ. తతోతి విసుద్ధిమగ్గతో (విసుద్ధి॰ ౧.౧౨౫-౧౨౭). యథా చ విసుద్ధిమగ్గతో, ఏవం తంసంవణ్ణనాతోపి నేసం విత్థారో గహేతబ్బో.

    Ārakattāti suvidūrattā. Arīnanti kilesārīnaṃ. Arānanti saṃsāracakkassa arānaṃ. Hatattāti viddhaṃsitattā. Paccayādīnanti cīvarādipaccayānañceva pūjāvisesānañca. Tatoti visuddhimaggato (visuddhi. 1.125-127). Yathā ca visuddhimaggato, evaṃ taṃsaṃvaṇṇanātopi nesaṃ vitthāro gahetabbo.

    ఇమం లోకన్తి నయిదం మహాజనస్స సమ్ముఖమత్తం సన్ధాయ వుత్తం, అథ ఖో అనవసేసం పరియాదాయాతి దస్సేతుం ‘‘సదేవక’’న్తిఆది వుత్తం. తేనాహ ‘‘ఇదాని వత్తబ్బం నిదస్సేతీ’’తి. పజాతత్తాతి యథాసకం కమ్మకిలేసేహి నిబ్బత్తత్తా. పఞ్చకామావచరదేవగ్గహణం పారిసేసనయేన ఇతరేసం పదన్తరేన గహితత్తా. సదేవకన్తి చ అవయవేన విగ్గహో సముదాయో సమాసత్థో. ఛట్ఠకామావచరదేవగ్గహణం పచ్చాసత్తినయేన. తత్థ హి సో జాతో తన్నివాసీ చ. సబ్రహ్మకవచనేన బ్రహ్మకాయికాదిబ్రహ్మగ్గహణన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. పచ్చత్థికసమణబ్రాహ్మణగ్గహణన్తి నిదస్సనమత్తమేతం అపచ్చత్థికానం సమితబాహితపాపానఞ్చ సమణబ్రాహ్మణానం సమణబ్రాహ్మణవచనేన గహితత్తా. కామం ‘‘సదేవక’’న్తిఆదివిసేసనానం వసేన సత్తవిసయో లోకసద్దోతి విఞ్ఞాయతి తుల్యయోగవిసయత్తా తేసం, ‘‘సలోమకో సపక్ఖకో’’తిఆదీసు పన అతుల్యయోగేపి అయం సమాసో లబ్భతీతి బ్యభిచారదస్సనతో పజాగహణన్తి ఆహ ‘‘పజావచనేన సత్తలోకగ్గహణ’’న్తి.

    Imaṃlokanti nayidaṃ mahājanassa sammukhamattaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho anavasesaṃ pariyādāyāti dassetuṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘idāni vattabbaṃ nidassetī’’ti. Pajātattāti yathāsakaṃ kammakilesehi nibbattattā. Pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ pārisesanayena itaresaṃ padantarena gahitattā. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudāyo samāsattho. Chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ paccāsattinayena. Tattha hi so jāto tannivāsī ca. Sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇanti etthāpi eseva nayo. Paccatthikasamaṇabrāhmaṇaggahaṇanti nidassanamattametaṃ apaccatthikānaṃ samitabāhitapāpānañca samaṇabrāhmaṇānaṃ samaṇabrāhmaṇavacanena gahitattā. Kāmaṃ ‘‘sadevaka’’ntiādivisesanānaṃ vasena sattavisayo lokasaddoti viññāyati tulyayogavisayattā tesaṃ, ‘‘salomako sapakkhako’’tiādīsu pana atulyayogepi ayaṃ samāso labbhatīti byabhicāradassanato pajāgahaṇanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti.

    అరూపినో సత్తా అత్తనో ఆనేఞ్జవిహారేన విహరన్తా దిబ్బన్తీతి దేవాతి ఇమం నిబ్బచనం లభన్తీతి ఆహ ‘‘సదేవకగ్గహణేన అరూపావచరలోకో గహితో’’తి. తేనాహ ‘‘ఆకాసానఞ్చాయతనూపగానం దేవానం సహబ్యత’’న్తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౧౭). సమారకగ్గహణేన ఛకామావచరదేవలోకో గహితో తస్స సవిసేసం మారస్స వసే వత్తనతో. సబ్రహ్మకగ్గహణేన రూపీబ్రహ్మలోకో గహితో అరూపీబ్రహ్మలోకస్స గహితత్తా. చతుపరిసవసేనాతి ఖత్తియాదిచతుపరిసవసేన. ఇతరా పన చతస్సో పరిసా సమారకాదిగ్గహణేన గహితా ఏవాతి. అవసేససత్తలోకో నాగగరుళాదిభేదో. తీహాకారేహీతి దేవమారబ్రహ్మసహితతాసఙ్ఖాతేహి తీహి పకారేహి. తీసు పదేసూతి ‘‘సదేవక’’న్తిఆదీసు తీసు పదేసు. తేన తేనాకారేనాతి సదేవకత్తాదినా తేన తేన పకారేన. తేధాతుకమేవ పరియాదిన్నన్తి పోరాణా ఆహూతి యోజనా.

    Arūpino sattā attano āneñjavihārena viharantā dibbantīti devāti imaṃ nibbacanaṃ labhantīti āha ‘‘sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito’’ti. Tenāha ‘‘ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyata’’nti (a. ni. 3.117). Samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko gahito tassa savisesaṃ mārassa vase vattanato. Sabrahmakaggahaṇena rūpībrahmaloko gahito arūpībrahmalokassa gahitattā. Catuparisavasenāti khattiyādicatuparisavasena. Itarā pana catasso parisā samārakādiggahaṇena gahitā evāti. Avasesasattaloko nāgagaruḷādibhedo. Tīhākārehīti devamārabrahmasahitatāsaṅkhātehi tīhi pakārehi. Tīsu padesūti ‘‘sadevaka’’ntiādīsu tīsu padesu. Tena tenākārenāti sadevakattādinā tena tena pakārena. Tedhātukameva pariyādinnanti porāṇā āhūti yojanā.

    అభిఞ్ఞాతి యకారలోపేనాయం నిద్దేసో, అభిజానిత్వాతి అయమేత్థ అత్థోతి ఆహ ‘‘అభిఞ్ఞాయ అధికేన ఞాణేన ఞత్వా’’తి. అనుమానాదిపటిక్ఖేపోతి అనుమానఅత్థాపత్తిఆదిప్పటిక్ఖేపో ఏకప్పమాణత్తా. సబ్బత్థ అప్పటిహతఞాణచారతాయ హి సబ్బపచ్చక్ఖా బుద్ధా భగవన్తో.

    Abhiññāti yakāralopenāyaṃ niddeso, abhijānitvāti ayamettha atthoti āha ‘‘abhiññāya adhikena ñāṇena ñatvā’’ti. Anumānādipaṭikkhepoti anumānaatthāpattiādippaṭikkhepo ekappamāṇattā. Sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya hi sabbapaccakkhā buddhā bhagavanto.

    అనుత్తరం వివేకసుఖన్తి ఫలసమాపత్తిసుఖం. తేన విమిస్సాపి కదాచి భగవతో ధమ్మదేసనా హోతీతి ‘‘హిత్వాపీ’’తి పి-సద్దగ్గహణం. భగవా హి ధమ్మం దేసేన్తో యస్మిం ఖణే పరిసా సాధుకారం వా దేతి, యథాసుతం వా ధమ్మం పచ్చవేక్ఖతి, తం ఖణం పుబ్బభాగేన పరిచ్ఛిన్దిత్వా ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జతి, యథాపరిచ్ఛేదఞ్చ సమాపత్తితో వుట్ఠాయ ఠితట్ఠానతో పట్ఠాయ ధమ్మం దేసేతి. అప్పం వా బహుం వా దేసేన్తోతి ఉగ్ఘటితఞ్ఞుస్స వసేన అప్పం వా, విపఞ్చితఞ్ఞుస్స నేయ్యస్స వా వసేన బహుం వా దేసేన్తో. ధమ్మస్స కల్యాణతా చ నియ్యానికతా చ సబ్బసో అనవజ్జభావేనేవాతి ఆహ ‘‘అనవజ్జమేవ కత్వా’’తి.

    Anuttaraṃ vivekasukhanti phalasamāpattisukhaṃ. Tena vimissāpi kadāci bhagavato dhammadesanā hotīti ‘‘hitvāpī’’ti pi-saddaggahaṇaṃ. Bhagavā hi dhammaṃ desento yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ vā deti, yathāsutaṃ vā dhammaṃ paccavekkhati, taṃ khaṇaṃ pubbabhāgena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, yathāparicchedañca samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti. Appaṃ vā bahuṃ vā desentoti ugghaṭitaññussa vasena appaṃ vā, vipañcitaññussa neyyassa vā vasena bahuṃ vā desento. Dhammassa kalyāṇatā ca niyyānikatā ca sabbaso anavajjabhāvenevāti āha ‘‘anavajjameva katvā’’ti.

    దేసకాయత్తేన ఆణాదివిధినా అతిసజ్జనం పబోధనం దేసనాతి సా పరియత్తిధమ్మవసేన వేదితబ్బాతి ఆహ ‘‘దేసనాయ తావ చాతుప్పదికగాథాయపీ’’తిఆది. నిదాననిగమానిపి సత్థు దేసనాయ అనువిధానతో తదన్తోగధాని ఏవాతి ఆహ ‘‘నిదానం ఆది, ఇదమవోచాతి పరియోసాన’’న్తి.

    Desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanāti sā pariyattidhammavasena veditabbāti āha ‘‘desanāya tāva cātuppadikagāthāyapī’’tiādi. Nidānanigamānipi satthu desanāya anuvidhānato tadantogadhāni evāti āha ‘‘nidānaṃ ādi, idamavocāti pariyosāna’’nti.

    సాసితబ్బపుగ్గలగతేన యథాపరాధాదిసాసితబ్బభావేన అనుసాసనం తదఙ్గవినయాదివసేన వినయనం సాసనన్తి తం పటిపత్తిధమ్మవసేన వేదితబ్బన్తి ఆహ ‘‘సీలసమాధివిపస్సనా’’తిఆది. కుసలానన్తి అనవజ్జధమ్మానం సీలసమథవిపస్సనానం సీలదిట్ఠీనఞ్చ ఆదిభావో తంమూలికత్తా ఉత్తరిమనుస్సధమ్మానం. అరియమగ్గస్స అన్తద్వయవిగమేన మజ్ఝిమాపటిపదాభావో వియ సమ్మాపటిపత్తియా ఆరబ్భ నిబ్బత్తీనం వేమజ్ఝతాపి మజ్ఝభావోతి వుత్తం ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే…పే॰… మజ్ఝిమం నామా’’తి. ఫలం పరియోసానం నామ సఉపాదిసేసతావసేన. నిబ్బానం పరియోసానం నామ అనుపాదిసేసతావసేన. ఇదాని తేసం ద్విన్నమ్పి సాసనస్స పరియోసానతం ఆగమేన దస్సేతుం ‘‘తస్మాతిహ త్వ’’న్తిఆది వుత్తం. ‘‘సాత్థం సబ్యఞ్జన’’న్తిఆదివచనతో ధమ్మదేసనాయ ఆదిమజ్ఝపరియోసానం అధిప్పేతన్తి ఆహ ‘‘ఇధ…పే॰… అధిప్పేత’’న్తి. తస్మిం తస్మిం అత్థే కథావధిసద్దప్పబన్ధో గాథావసేన సుత్తవసేన చ వవత్థితో పరియత్తిధమ్మో, సో ఇధ దేసనాతి వుత్తో, తస్స పన అత్థో విసేసతో సీలాది ఏవాతి ఆహ ‘‘భగవా హి ధమ్మం దేసేన్తో…పే॰… దస్సేతీ’’తి. తత్థ సీలం దస్సేత్వాతి సీలగ్గహణేన ససమ్భారం సీలం గహితం, తథా మగ్గగ్గహణేన ససమ్భారో మగ్గోతి తదుభయవసేన అనవసేసతో పరియత్తిఅత్థం పరియాదాయ తిట్ఠతి. తేనాతి సీలాదిదస్సనేన. అత్థవసేన హి ఇధ దేసనాయ ఆదికల్యాణాదిభావో అధిప్పేతో. కథికసణ్ఠితీతి కథికస్స సణ్ఠానం కథనవసేన సమవట్ఠానం.

    Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ tadaṅgavinayādivasena vinayanaṃ sāsananti taṃ paṭipattidhammavasena veditabbanti āha ‘‘sīlasamādhivipassanā’’tiādi. Kusalānanti anavajjadhammānaṃ sīlasamathavipassanānaṃ sīladiṭṭhīnañca ādibhāvo taṃmūlikattā uttarimanussadhammānaṃ. Ariyamaggassa antadvayavigamena majjhimāpaṭipadābhāvo viya sammāpaṭipattiyā ārabbha nibbattīnaṃ vemajjhatāpi majjhabhāvoti vuttaṃ ‘‘atthi, bhikkhave…pe… majjhimaṃ nāmā’’ti. Phalaṃ pariyosānaṃ nāma saupādisesatāvasena. Nibbānaṃ pariyosānaṃ nāma anupādisesatāvasena. Idāni tesaṃ dvinnampi sāsanassa pariyosānataṃ āgamena dassetuṃ ‘‘tasmātiha tva’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Sātthaṃ sabyañjana’’ntiādivacanato dhammadesanāya ādimajjhapariyosānaṃ adhippetanti āha ‘‘idha…pe… adhippeta’’nti. Tasmiṃ tasmiṃ atthe kathāvadhisaddappabandho gāthāvasena suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, so idha desanāti vutto, tassa pana attho visesato sīlādi evāti āha ‘‘bhagavā hi dhammaṃ desento…pe… dassetī’’ti. Tattha sīlaṃ dassetvāti sīlaggahaṇena sasambhāraṃ sīlaṃ gahitaṃ, tathā maggaggahaṇena sasambhāro maggoti tadubhayavasena anavasesato pariyattiatthaṃ pariyādāya tiṭṭhati. Tenāti sīlādidassanena. Atthavasena hi idha desanāya ādikalyāṇādibhāvo adhippeto. Kathikasaṇṭhitīti kathikassa saṇṭhānaṃ kathanavasena samavaṭṭhānaṃ.

    న సో సాత్థం దేసేతి నియ్యానత్థవిరహతో తస్సా దేసనాయ. ఏకబ్యఞ్జనాదియుత్తా వాతి సిథిలాదిభేదేసు బ్యఞ్జనేసు ఏకప్పకారేనేవ ద్విప్పకారేనేవ వా బ్యఞ్జనేన యుత్తా దమిళభాసా వియ. వివటకరణతాయ ఓట్ఠే అఫుసాపేత్వా ఉచ్చారేతబ్బతో సబ్బనిరోట్ఠబ్యఞ్జనా వా కిరాతభాసా వియ. సబ్బస్సేవ విస్సజ్జనీయయుత్తతాయ సబ్బవిస్సట్ఠబ్యఞ్జనా వా యవనభాసా వియ. సబ్బస్సేవ సానుసారతాయ సబ్బనిగ్గహితబ్యఞ్జనా వా పారసికాదిమిలక్ఖభాసా వియ. సబ్బాపేసా బ్యఞ్జనేకదేసవసేనేవ పవత్తియా అపరిపుణ్ణబ్యఞ్జనాతి కత్వా ‘‘అబ్యఞ్జనా’’తి వుత్తా.

    Na so sātthaṃ deseti niyyānatthavirahato tassā desanāya. Ekabyañjanādiyuttā vāti sithilādibhedesu byañjanesu ekappakāreneva dvippakāreneva vā byañjanena yuttā damiḷabhāsā viya. Vivaṭakaraṇatāya oṭṭhe aphusāpetvā uccāretabbato sabbaniroṭṭhabyañjanā vā kirātabhāsā viya. Sabbasseva vissajjanīyayuttatāya sabbavissaṭṭhabyañjanā yavanabhāsā viya. Sabbasseva sānusāratāya sabbaniggahitabyañjanā vā pārasikādimilakkhabhāsā viya. Sabbāpesā byañjanekadesavaseneva pavattiyā aparipuṇṇabyañjanāti katvā ‘‘abyañjanā’’ti vuttā.

    ఠానకరణాని సిథిలాని కత్వా ఉచ్చారేతబ్బం అక్ఖరం పఞ్చసు వగ్గేసు పఠమతతియన్తి ఏవమాది సిథిలం. తాని అసిథిలాని కత్వా ఉచ్చారేతబ్బం అక్ఖరం వగ్గేసు దుతియచతుత్థన్తి ఏవమాది ధనితం. ద్విమత్తకాలం దీఘం. ఏకమత్తకాలం రస్సం. తదేవ లహుకం లహుకమేవ. సంయోగపరం దీఘఞ్చ గరుకం. ఠానకరణాని నిగ్గహేత్వా ఉచ్చారేతబ్బం నిగ్గహితం. పరేన సమ్బన్ధం కత్వా ఉచ్చారేతబ్బం సమ్బన్ధం. తథా న సమ్బన్ధం వవత్థితం. ఠానకరణాని విస్సట్ఠాని కత్వా ఉచ్చారేతబ్బం విముత్తం. దసధా బ్యఞ్జనబుద్ధియా పభేదోతి ఏవం సిథిలాదివసేన బ్యఞ్జనబుద్ధియా అక్ఖరుప్పాదకచిత్తస్స దసప్పకారేన పభేదో. సబ్బాని హి అక్ఖరాని చిత్తసముట్ఠానాని యథాధిప్పేతత్థబ్యఞ్జనతో బ్యఞ్జనాని చ.

    Ṭhānakaraṇāni sithilāni katvā uccāretabbaṃ akkharaṃ pañcasu vaggesu paṭhamatatiyanti evamādi sithilaṃ. Tāni asithilāni katvā uccāretabbaṃ akkharaṃ vaggesu dutiyacatutthanti evamādi dhanitaṃ. Dvimattakālaṃ dīghaṃ. Ekamattakālaṃ rassaṃ. Tadeva lahukaṃ lahukameva. Saṃyogaparaṃ dīghañca garukaṃ. Ṭhānakaraṇāni niggahetvā uccāretabbaṃ niggahitaṃ. Parena sambandhaṃ katvā uccāretabbaṃ sambandhaṃ. Tathā na sambandhaṃ vavatthitaṃ. Ṭhānakaraṇāni vissaṭṭhāni katvā uccāretabbaṃ vimuttaṃ. Dasadhā byañjanabuddhiyā pabhedoti evaṃ sithilādivasena byañjanabuddhiyā akkharuppādakacittassa dasappakārena pabhedo. Sabbāni hi akkharāni cittasamuṭṭhānāni yathādhippetatthabyañjanato byañjanāni ca.

    అమక్ఖేత్వాతి అమిలేచ్ఛేత్వా, అవినాసేత్వా, అహాపేత్వాతి అత్థో. భగవా యమత్థం ఞాపేతుం ఏకగాథం ఏకవాక్యమ్పి దేసేతి, తమత్థం తాయ దేసనాయ పరిమణ్డలపదబ్యఞ్జనాయ ఏవ దేసేతీతి ఆహ ‘‘పరిపుణ్ణబ్యఞ్జనమేవ కత్వా ధమ్మం దేసేతీ’’తి. ఇధ కేవలసద్దో అనవసేసవాచకో, న అవోమిస్సతాదివాచకోతి ఆహ ‘‘సకలాధివచన’’న్తి. పరిపుణ్ణన్తి సబ్బసో పుణ్ణం. తం పన కిఞ్చి ఊనం వా అధికం వా న హోతీతి ‘‘అనూనాధికవచన’’న్తి వుత్తం. తత్థ యదత్థం దేసితం, తస్స సాధకత్తా అనూనతా వేదితబ్బా, తబ్బిధురస్స పన అసాధకత్తా అనధికతా. సకలన్తి సబ్బభాగవన్తం. పరిపుణ్ణమేవాతి సబ్బసో పరిపుణ్ణమేవ. తేనాహ ‘‘ఏకదేసనాపి అపరిపుణ్ణా నత్థీ’’తి. అపరిసుద్ధా దేసనా నామ హోతి తణ్హాసంకిలేసత్తా. లోకామిసం చీవరాదయో పచ్చయా, తత్థ అగధితచిత్తతాయ లోకామిసనిరపేక్ఖో. హితఫరణేనాతి హితూపసంహరణేన. మేత్తాభావనాయ ముదుహదయోతి మేత్తాభావనాయ కరుణాయ వా ముదుహదయో. ఉల్లుమ్పనసభావసణ్ఠితేనాతి సకలసంకిలేసతో వట్టదుక్ఖతో చ ఉద్ధరణాకారావట్ఠితేన చిత్తేన, కరుణాధిప్పాయేనాతి అత్థో. తస్మాతి యస్మా సిక్ఖత్తయసఙ్గహం సకలం సాసనం ఇధ బ్రహ్మచరియన్తి అధిప్పేతం, తస్మా. బ్రహ్మచరియన్తి ఇమినా సమానాధికరణాని సబ్బపదాని యోజేత్వా అత్థం దస్సేన్తో ‘‘సో ధమ్మం దేసేతి…పే॰… పకాసేతీతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో’’తి ఆహ.

    Amakkhetvāti amilecchetvā, avināsetvā, ahāpetvāti attho. Bhagavā yamatthaṃ ñāpetuṃ ekagāthaṃ ekavākyampi deseti, tamatthaṃ tāya desanāya parimaṇḍalapadabyañjanāya eva desetīti āha ‘‘paripuṇṇabyañjanameva katvā dhammaṃ desetī’’ti. Idha kevalasaddo anavasesavācako, na avomissatādivācakoti āha ‘‘sakalādhivacana’’nti. Paripuṇṇanti sabbaso puṇṇaṃ. Taṃ pana kiñci ūnaṃ vā adhikaṃ vā na hotīti ‘‘anūnādhikavacana’’nti vuttaṃ. Tattha yadatthaṃ desitaṃ, tassa sādhakattā anūnatā veditabbā, tabbidhurassa pana asādhakattā anadhikatā. Sakalanti sabbabhāgavantaṃ. Paripuṇṇamevāti sabbaso paripuṇṇameva. Tenāha ‘‘ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti. Aparisuddhā desanā nāma hoti taṇhāsaṃkilesattā. Lokāmisaṃ cīvarādayo paccayā, tattha agadhitacittatāya lokāmisanirapekkho. Hitapharaṇenāti hitūpasaṃharaṇena. Mettābhāvanāya muduhadayoti mettābhāvanāya karuṇāya vā muduhadayo. Ullumpanasabhāvasaṇṭhitenāti sakalasaṃkilesato vaṭṭadukkhato ca uddharaṇākārāvaṭṭhitena cittena, karuṇādhippāyenāti attho. Tasmāti yasmā sikkhattayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ idha brahmacariyanti adhippetaṃ, tasmā. Brahmacariyanti iminā samānādhikaraṇāni sabbapadāni yojetvā atthaṃ dassento ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti āha.

    సున్దరన్తి భద్దకం. భద్దకతా చ పస్సన్తస్స హితసుఖావహభావేన వేదితబ్బాతి ఆహ ‘‘అత్థావహం సుఖావహ’’న్తి. తత్థ అత్థావహన్తి దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థసంహితహితావహం. సుఖావహన్తి యథావుత్తతివిధసుఖావహం. తథానురూపానన్తి తాదిసానం. యాదిసేహి పన గుణేహి భగవా సమన్నాగతో, తేహి చతుప్పమాణికస్స లోకస్స సబ్బథాపి అచ్చన్తప్పసాదనీయో తేసం యథాభూతసభావత్తాతి దస్సేన్తో ‘‘యథారూపో’’తిఆదిమాహ. తత్థ యథాభూత…పే॰… అరహతన్తి ఇమినా ధమ్మప్పమాణలూఖప్పమాణానం సత్తానం భగవతో పసాదావహతా దస్సితా, ఇతరేన ఇతరేసం. దస్సనమత్తమ్పి సాధు హోతీతి ఏత్థ కోసియవత్థు కథేతబ్బం. ఉభతోపక్ఖికాతి మిచ్ఛాదిట్ఠిసమ్మాదిట్ఠివసేన ఉభయపక్ఖికా. కేరాటికాతి సఠా.

    Sundaranti bhaddakaṃ. Bhaddakatā ca passantassa hitasukhāvahabhāvena veditabbāti āha ‘‘atthāvahaṃ sukhāvaha’’nti. Tattha atthāvahanti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthasaṃhitahitāvahaṃ. Sukhāvahanti yathāvuttatividhasukhāvahaṃ. Tathānurūpānanti tādisānaṃ. Yādisehi pana guṇehi bhagavā samannāgato, tehi catuppamāṇikassa lokassa sabbathāpi accantappasādanīyo tesaṃ yathābhūtasabhāvattāti dassento ‘‘yathārūpo’’tiādimāha. Tattha yathābhūta…pe… arahatanti iminā dhammappamāṇalūkhappamāṇānaṃ sattānaṃ bhagavato pasādāvahatā dassitā, itarena itaresaṃ. Dassanamattampi sādhu hotīti ettha kosiyavatthu kathetabbaṃ. Ubhatopakkhikāti micchādiṭṭhisammādiṭṭhivasena ubhayapakkhikā. Kerāṭikāti saṭhā.

    అనేకత్థత్తా నిపాతానం యావఞ్చిదన్తి నిపాతసముదాయో అధిమత్తప్పమాణపరిచ్ఛేదం దీపేతీతి ఆహ ‘‘అధిమత్తప్పమాణపరిచ్ఛేదవచనమేత’’న్తి. అధిమత్తవిప్పసన్నానీతి అధికప్పమాణేన విప్పసన్నాని. విప్పసన్నానీతి చ పకతిఆకారం అతిక్కమిత్వా విప్పసన్నానీతి అత్థో. నను చ చక్ఖాదీనం ఇన్ద్రియానం మనోవిఞ్ఞేయ్యత్తా కథం తేన తేసం విప్పసన్నతా విఞ్ఞాయతీతి ఆహ ‘‘తస్స హీ’’తిఆది. తస్సాతి బ్రాహ్మణస్స. తేసన్తి చక్ఖాదీనం పఞ్చన్నం ఇన్ద్రియానం. ఏవమ్పి మనిన్ద్రియేన పతిట్ఠితోకాసస్స అదిట్ఠత్తా కథం మనిన్ద్రియస్స విప్పసన్నతా తేన విఞ్ఞాయతీతి ఆహ ‘‘యస్మా పనా’’తిఆది. నయగ్గాహపఞ్ఞా హేసా తస్స బ్రాహ్మణస్స. మనే విప్పసన్నేయేవ హోతి పసన్నచిత్తసముట్ఠితరూపసమ్పదాహి ఏవ చక్ఖాదీనం పతిట్ఠితోకాసస్స పసన్నతాసమ్భవతో.

    Anekatthattā nipātānaṃ yāvañcidanti nipātasamudāyo adhimattappamāṇaparicchedaṃ dīpetīti āha ‘‘adhimattappamāṇaparicchedavacanameta’’nti. Adhimattavippasannānīti adhikappamāṇena vippasannāni. Vippasannānīti ca pakatiākāraṃ atikkamitvā vippasannānīti attho. Nanu ca cakkhādīnaṃ indriyānaṃ manoviññeyyattā kathaṃ tena tesaṃ vippasannatā viññāyatīti āha ‘‘tassa hī’’tiādi. Tassāti brāhmaṇassa. Tesanti cakkhādīnaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ. Evampi manindriyena patiṭṭhitokāsassa adiṭṭhattā kathaṃ manindriyassa vippasannatā tena viññāyatīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Nayaggāhapaññā hesā tassa brāhmaṇassa. Mane vippasanneyeva hoti pasannacittasamuṭṭhitarūpasampadāhi eva cakkhādīnaṃ patiṭṭhitokāsassa pasannatāsambhavato.

    జమ్బోనదసువణ్ణం రత్తవణ్ణమేవ హోతీతి ఆహ ‘‘సురత్తవణ్ణస్సా’’తి. జమ్బోనదసువణ్ణస్స ఘటికాతి జమ్బోనదసువణ్ణపిణ్డం. ఇమినా నేక్ఖన్తి నేక్ఖప్పమాణజమ్బోనదసువణ్ణేన కతం అకతభణ్డం వుత్తన్తి దస్సేతి. నేక్ఖన్తి వా అతిరేకపఞ్చసువణ్ణేన కతపిలన్ధనం కతభణ్డం వుత్తం. తఞ్హి ఘట్టనమజ్జనక్ఖమం హోతీతి. సువణ్ణన్తి చ పఞ్చధరణస్స సమఞ్ఞా, తస్మా పఞ్చవీసతిధరణహిరఞ్ఞవిచితం ఆభరణం ఇధ నేక్ఖన్తి అధిప్పేతం. జమ్బోనదన్తి మహాజమ్బుసాఖాయ పవత్తనదియం నిబ్బత్తం. తం కిర రతనం రత్తం. సువణ్ణాకారే మహాజమ్బుఫలరసే వా పథవియం పవిట్ఠే సువణ్ణఙ్కురా ఉట్ఠహన్తి, తేన సువణ్ణేన కతపిలన్ధనన్తిపి అత్థో. సుపరికమ్మకతన్తి సుట్ఠు కతపరికమ్మం. సమ్పహట్ఠన్తి సమ్మా పహట్ఠం ఘట్టనాదివసేన సుకతపరికమ్మం. తేనాహ ‘‘సువణ్ణకార…పే॰… సుపరిమజ్జితన్తి అత్థో’’తి.

    Jambonadasuvaṇṇaṃ rattavaṇṇameva hotīti āha ‘‘surattavaṇṇassā’’ti. Jambonadasuvaṇṇassa ghaṭikāti jambonadasuvaṇṇapiṇḍaṃ. Iminā nekkhanti nekkhappamāṇajambonadasuvaṇṇena kataṃ akatabhaṇḍaṃ vuttanti dasseti. Nekkhanti vā atirekapañcasuvaṇṇena katapilandhanaṃ katabhaṇḍaṃ vuttaṃ. Tañhi ghaṭṭanamajjanakkhamaṃ hotīti. Suvaṇṇanti ca pañcadharaṇassa samaññā, tasmā pañcavīsatidharaṇahiraññavicitaṃ ābharaṇaṃ idha nekkhanti adhippetaṃ. Jambonadanti mahājambusākhāya pavattanadiyaṃ nibbattaṃ. Taṃ kira ratanaṃ rattaṃ. Suvaṇṇākāre mahājambuphalarase vā pathaviyaṃ paviṭṭhe suvaṇṇaṅkurā uṭṭhahanti, tena suvaṇṇena katapilandhanantipi attho. Suparikammakatanti suṭṭhu kataparikammaṃ. Sampahaṭṭhanti sammā pahaṭṭhaṃ ghaṭṭanādivasena sukataparikammaṃ. Tenāha ‘‘suvaṇṇakāra…pe… suparimajjitanti attho’’ti.

    వాళరూపానీతి ఆహరిమాని వాళరూపాని. ‘‘అకప్పియరూపాకులో అకప్పియమఞ్చో పల్లఙ్కోతి సారసమాసే. రతనచిత్రన్తి భిత్తిచ్ఛేదాదివసేన రతనచిత్రం. రుక్ఖతూలలతాతూలపోటకితూలానం వసేన తిణ్ణం తూలానం. ఉద్దలోమియం కేచీతి సారసమాసాచరియా ఉత్తరవిహారినో చ. తథా ఏకన్తలోమియం. కోసేయ్యకట్టిస్సమయన్తి కోసేయ్యకసటమయం. అజినచమ్మేహీతి అజినమిగచమ్మేహి. తాని కిర చమ్మాని సుఖుమతరాని. తస్మా దుపట్టతిపట్టాని కత్వా సిబ్బన్తి. తేన వుత్తం ‘‘అజినప్పవేణీ’’తిఆది.

    Vāḷarūpānīti āharimāni vāḷarūpāni. ‘‘Akappiyarūpākulo akappiyamañco pallaṅkoti sārasamāse. Ratanacitranti bhitticchedādivasena ratanacitraṃ. Rukkhatūlalatātūlapoṭakitūlānaṃ vasena tiṇṇaṃ tūlānaṃ. Uddalomiyaṃ kecīti sārasamāsācariyā uttaravihārino ca. Tathā ekantalomiyaṃ. Koseyyakaṭṭissamayanti koseyyakasaṭamayaṃ. Ajinacammehīti ajinamigacammehi. Tāni kira cammāni sukhumatarāni. Tasmā dupaṭṭatipaṭṭāni katvā sibbanti. Tena vuttaṃ ‘‘ajinappaveṇī’’tiādi.

    నికామలాభీతి యథిచ్ఛితలాభీ. తేనాహ ‘‘ఇచ్ఛితిచ్ఛితలాభీ’’తి. విపులలాభీతి ఉళారలాభీ. కసిరన్తి హి పరిత్తం వుచ్చతి, తప్పటిక్ఖేపేన అకసిరం ఉళారం. తేనాహ ‘‘మహన్తలాభీ’’తిఆది.

    Nikāmalābhīti yathicchitalābhī. Tenāha ‘‘icchiticchitalābhī’’ti. Vipulalābhīti uḷāralābhī. Kasiranti hi parittaṃ vuccati, tappaṭikkhepena akasiraṃ uḷāraṃ. Tenāha ‘‘mahantalābhī’’tiādi.

    లద్ధా చ న కప్పన్తీతి సామఞ్ఞేన పటిసిద్ధత్తా సబ్బథా న కప్పతీతి కస్సచి ఆసఙ్కా సియా, తన్నివత్తనత్థం ‘‘కిఞ్చి కిఞ్చి కప్పతీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ సుద్ధకోసేయ్యన్తి రతనపరిసిబ్బనరహితం. ఏత్థ చ ‘‘సుద్ధకోసేయ్యం పన వట్టతీ’’తి వినయే (మహావ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౪) వుత్తత్తా ఇధాపి ఏత్తకమేవ వుత్తం. దీఘనికాయట్ఠకథాయం (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౫) పన ‘‘ఠపేత్వా తూలికం సబ్బానేవ గోనకాదీని రతనపరిసిబ్బితాని న వట్టన్తీ’’తి వుత్తం. తత్థ ‘‘ఠపేత్వా తూలిక’’న్తి ఏతేన రతనసిబ్బనరహితాపీ తూలికా న వట్టతీతి దీపేతి. వచనతోతి ఏతేన వినయే (చూళవ॰ ౨౯౭) వుత్తభావం దస్సేతి. ఏకేన విధానేనాతి యథావుత్తమేవ విధానం సన్ధాయ వదతి. యది ఏవం కస్మా భగవతా ‘‘లద్ధా చ న కప్పన్తీ’’తి సామఞ్ఞేన పటిసేధో కతోతి ఆహ ‘‘అకప్పియం పన ఉపాదాయా’’తిఆది.

    Laddhā ca na kappantīti sāmaññena paṭisiddhattā sabbathā na kappatīti kassaci āsaṅkā siyā, tannivattanatthaṃ ‘‘kiñci kiñci kappatī’’tiādimāha. Tattha suddhakoseyyanti ratanaparisibbanarahitaṃ. Ettha ca ‘‘suddhakoseyyaṃ pana vaṭṭatī’’ti vinaye (mahāva. aṭṭha. 254) vuttattā idhāpi ettakameva vuttaṃ. Dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.15) pana ‘‘ṭhapetvā tūlikaṃ sabbāneva gonakādīni ratanaparisibbitāni na vaṭṭantī’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘ṭhapetvā tūlika’’nti etena ratanasibbanarahitāpī tūlikā na vaṭṭatīti dīpeti. Vacanatoti etena vinaye (cūḷava. 297) vuttabhāvaṃ dasseti. Ekena vidhānenāti yathāvuttameva vidhānaṃ sandhāya vadati. Yadi evaṃ kasmā bhagavatā ‘‘laddhā ca na kappantī’’ti sāmaññena paṭisedho katoti āha ‘‘akappiyaṃ pana upādāyā’’tiādi.

    పల్లఙ్కన్తి ఏత్థ పరి-సద్దో సమన్తతోతి ఏతస్మిం అత్థే వత్తతి, తస్మా వామూరుం దక్ఖిణూరుఞ్చ సమం ఠపేత్వా ఉభో పాదే అఞ్ఞమఞ్ఞసమ్బన్ధే కత్వా నిసజ్జా పల్లఙ్కన్తి ఆహ ‘‘సమన్తతో ఊరుబద్ధాసన’’న్తి. ఊరూనం బన్ధనవసేన నిసజ్జా. పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వాతి చ యథా పల్లఙ్కవసేన నిసజ్జా హోతి, ఏవం ఉభో పాదే ఆభుజే సమిఞ్జితే కత్వాతి అత్థో. తం పన ఉభిన్నం పాదానం తథా సమ్బన్ధతాకరణన్తి ఆహ ‘‘బన్ధిత్వా’’తి. ఉజుం కాయం పణిధాయాతి ఉపరిమం సరీరం ఉజుకం ఠపేత్వా అట్ఠారస పిట్ఠికణ్టకే కోటియా కోటిం పటిపాదేత్వా. ఏవఞ్హి నిసిన్నస్స చమ్మమంసన్హారూని న పణమన్తి. అథస్స యా తేసం పణమనపచ్చయా ఖణే ఖణే వేదనా ఉప్పజ్జేయ్యుం, తా న ఉప్పజ్జన్తి. తాసు అనుప్పజ్జమానాసు చిత్తం ఏకగ్గం హోతి, కమ్మట్ఠానం న పరిపతతి, వుద్ధిం ఫాతిం గచ్ఛతి. తేనాహ ‘‘అట్ఠారస పిట్ఠికణ్టకే’’తిఆది. ఉజుం కాయం ఠపేత్వాతి ఉపరిమం కాయం ఉజుకం ఠపేత్వా, అయమేవ వా పాఠో. హేట్ఠిమకాయస్స హి అనుజుకట్ఠపనం నిసజ్జావచనేనేవ బోధితన్తి. ఉజుం కాయన్తి ఏత్థ కాయ-సద్దో ఉపరిమకాయవిసయో.

    Pallaṅkanti ettha pari-saddo samantatoti etasmiṃ atthe vattati, tasmā vāmūruṃ dakkhiṇūruñca samaṃ ṭhapetvā ubho pāde aññamaññasambandhe katvā nisajjā pallaṅkanti āha ‘‘samantato ūrubaddhāsana’’nti. Ūrūnaṃ bandhanavasena nisajjā. Pallaṅkaṃ ābhujitvāti ca yathā pallaṅkavasena nisajjā hoti, evaṃ ubho pāde ābhuje samiñjite katvāti attho. Taṃ pana ubhinnaṃ pādānaṃ tathā sambandhatākaraṇanti āha ‘‘bandhitvā’’ti. Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā. Evañhi nisinnassa cammamaṃsanhārūni na paṇamanti. Athassa yā tesaṃ paṇamanapaccayā khaṇe khaṇe vedanā uppajjeyyuṃ, tā na uppajjanti. Tāsu anuppajjamānāsu cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ na paripatati, vuddhiṃ phātiṃ gacchati. Tenāha ‘‘aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake’’tiādi. Ujuṃ kāyaṃ ṭhapetvāti uparimaṃ kāyaṃ ujukaṃ ṭhapetvā, ayameva vā pāṭho. Heṭṭhimakāyassa hi anujukaṭṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayo.

    పరిముఖన్తి ఏత్థ పరి-సద్దో అభిసద్దేన సమానత్థోతి ఆహ ‘‘కమ్మట్ఠానాభిముఖ’’న్తి, బహిద్ధా పుథుత్తారమ్మణతో నివారేత్వా కమ్మట్ఠానంయేవ పురక్ఖత్వాతి అత్థో. ఏత్థ యథా ‘‘వనన్తఞ్ఞేవ పవిసామీ’’తిఆదినా భావనానురూపం సేనాసనం దస్సితం, ఏవం ‘‘నిసీదామీ’’తి ఇమినా అలీనానుద్ధచ్చపక్ఖియో సన్తో ఇరియాపథో దస్సితో, ‘‘పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా’’తి ఇమినా నిసజ్జాయ దళ్హభావో, ‘‘పరిముఖం సతిం ఉపట్ఠపేత్వా’’తి ఇమినా ఆరమ్మణపరిగ్గహూపాయో. పరిగ్గహితనియ్యానన్తి సబ్బథా గహితాసమ్మోసం పరిచ్చత్తసమ్మోసం సతిం కత్వా, పరమసతినేపక్కం ఉపట్ఠపేత్వాతి అత్థో. పరీతి పరిగ్గహట్ఠో ‘‘పరిణాయికా’’తిఆదీసు (ధ॰ స॰ ౧౬.౨౦) వియ. ముఖన్తి నియ్యానట్ఠో ‘‘సుఞ్ఞతవిమోక్ఖ’’న్తిఆదీసు (పటి॰ మ॰ ౧.౨౦౯-౨౧౦) వియ. పటిపక్ఖతో నిగ్గమనట్ఠో హి నియ్యానట్ఠో.

    Parimukhanti ettha pari-saddo abhisaddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Ettha yathā ‘‘vanantaññeva pavisāmī’’tiādinā bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ dassitaṃ, evaṃ ‘‘nisīdāmī’’ti iminā alīnānuddhaccapakkhiyo santo iriyāpatho dassito, ‘‘pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti iminā nisajjāya daḷhabhāvo, ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā ārammaṇapariggahūpāyo. Pariggahitaniyyānanti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramasatinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16.20) viya. Mukhanti niyyānaṭṭho ‘‘suññatavimokkha’’ntiādīsu (paṭi. ma. 1.209-210) viya. Paṭipakkhato niggamanaṭṭho hi niyyānaṭṭho.

    చత్తారి రూపావచరజ్ఝానాని దిబ్బభావావహత్తా దిబ్బవిహారా నామ హోన్తీతి తదాసన్నప్పవత్తచఙ్కమోపి తదుపచారతో దిబ్బో నామ హోతీతి ఆహ ‘‘చత్తారి హి రూపజ్ఝానానీ’’తిఆది. సమాపజ్జిత్వా చఙ్కమన్తస్సాతి ఇదఞ్చ చఙ్కమన్తస్స అన్తరన్తరా సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా ఉట్ఠాయుట్ఠాయ చఙ్కమనం సన్ధాయ వుత్తం. న హి సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా అవుట్ఠితేన సక్కా చఙ్కమితుం. సమాపత్తితో వుట్ఠాయ చఙ్కమన్తస్సపి చఙ్కమోతి ఇదం పన సమాపత్తితో వుట్ఠహిత్వా అన్తరన్తరా సమాపజ్జిత్వా చఙ్కమన్తస్స వసేన వుత్తం. ద్వీసు విహారేసూతి బ్రహ్మవిహారే, అరియవిహారే చ. మేత్తాఝానాదయో హితూపసంహారాదివసేన పవత్తియా బ్రహ్మభూతా సేట్ఠభూతా విహారాతి బ్రహ్మవిహారా. అనఞ్ఞసాధారణత్తా పన అరియానం విహారాతి అరియవిహారా, చతస్సోపి ఫలసమాపత్తియో. ఇధ పన అరహత్తఫలసమాపత్తియేవ ఆగతా.

    Cattāri rūpāvacarajjhānāni dibbabhāvāvahattā dibbavihārā nāma hontīti tadāsannappavattacaṅkamopi tadupacārato dibbo nāma hotīti āha ‘‘cattāri hi rūpajjhānānī’’tiādi. Samāpajjitvā caṅkamantassāti idañca caṅkamantassa antarantarā samāpattiṃ samāpajjitvā uṭṭhāyuṭṭhāya caṅkamanaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi samāpattiṃ samāpajjitvā avuṭṭhitena sakkā caṅkamituṃ. Samāpattito vuṭṭhāya caṅkamantassapi caṅkamoti idaṃ pana samāpattito vuṭṭhahitvā antarantarā samāpajjitvā caṅkamantassa vasena vuttaṃ. Dvīsuvihāresūti brahmavihāre, ariyavihāre ca. Mettājhānādayo hitūpasaṃhārādivasena pavattiyā brahmabhūtā seṭṭhabhūtā vihārāti brahmavihārā. Anaññasādhāraṇattā pana ariyānaṃ vihārāti ariyavihārā, catassopi phalasamāpattiyo. Idha pana arahattaphalasamāpattiyeva āgatā.

    పచ్చవేక్ఖణాయ ఫలసమాపత్తి కథితా సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా వుట్ఠితస్స పచ్చవేక్ఖణాసమ్భవతో. చఙ్కమాదయోతి ఫలసమాపత్తిం సమాపన్నస్సపి సమాపత్తితో వుట్ఠితస్సపి చఙ్కమట్ఠాననిసజ్జాదయో. అరియచఙ్కమాదయో హోన్తి న పన పచ్చవేక్ఖన్తస్సాతి అధిప్పాయో.

    Paccavekkhaṇāya phalasamāpatti kathitā samāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇāsambhavato. Caṅkamādayoti phalasamāpattiṃ samāpannassapi samāpattito vuṭṭhitassapi caṅkamaṭṭhānanisajjādayo. Ariyacaṅkamādayo honti na pana paccavekkhantassāti adhippāyo.

    వేనాగపురసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Venāgapurasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ • Aṅguttaranikāya / ౩. వేనాగపురసుత్తం • 3. Venāgapurasuttaṃ

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / అఙ్గుత్తరనికాయ (అట్ఠకథా) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ౩. వేనాగపురసుత్తవణ్ణనా • 3. Venāgapurasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact