| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / बुद्धवंस-अट्ठकथा • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
२३. वेस्सभूबुद्धवंसवण्णना
23. Vessabhūbuddhavaṃsavaṇṇanā
सिखिस्स पन सम्मासम्बुद्धस्स अपरभागे अन्तरहिते तस्स सासने सत्ततिवस्ससहस्सायुका मनुस्सा अनुक्कमेन परिहायित्वा दसवस्सायुका अहेसुं। पुन वड्ढित्वा अपरिमितायुका हुत्वा अनुक्कमेन परिहायित्वा सट्ठिवस्ससहस्सायुका अहेसुं। तदा विजितमनोभू सब्बलोकाभिभू सयम्भू वेस्सभू नाम सत्था लोके उदपादि। सो पारमियो पूरेत्वा तुसितपुरे निब्बत्तित्वा ततो चवित्वा अनोमनगरे सुप्पतीतस्स सुप्पतीतस्स नाम रञ्ञो अग्गमहेसिया सीलवतिया यसवतिया नाम कुच्छिस्मिं पटिसन्धिं अग्गहेसि। सो दसन्नं मासानं अच्चयेन अनुपमुय्याने मातुकुच्छितो निक्खमि। जायमानोव जनं तोसेन्तो वसभनादं नदि। तस्मा वसभनादहेतुत्ता तस्स नामग्गहणदिवसे ‘‘वेस्सभू’’ति नाममकंसु । सो छब्बस्ससहस्सानि अगारं अज्झावसि। रुचि-सुरुचि-रतिवड्ढननामका तयो पासादा तस्स अहेसुं। सुचित्तादेविप्पमुखानि तिंस इत्थिसहस्सानि पच्चुपट्ठितानि अहेसुं।
Sikhissa pana sammāsambuddhassa aparabhāge antarahite tassa sāsane sattativassasahassāyukā manussā anukkamena parihāyitvā dasavassāyukā ahesuṃ. Puna vaḍḍhitvā aparimitāyukā hutvā anukkamena parihāyitvā saṭṭhivassasahassāyukā ahesuṃ. Tadā vijitamanobhū sabbalokābhibhū sayambhū vessabhū nāma satthā loke udapādi. So pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā anomanagare suppatītassa suppatītassa nāma rañño aggamahesiyā sīlavatiyā yasavatiyā nāma kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. So dasannaṃ māsānaṃ accayena anupamuyyāne mātukucchito nikkhami. Jāyamānova janaṃ tosento vasabhanādaṃ nadi. Tasmā vasabhanādahetuttā tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘vessabhū’’ti nāmamakaṃsu . So chabbassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Ruci-suruci-rativaḍḍhananāmakā tayo pāsādā tassa ahesuṃ. Sucittādevippamukhāni tiṃsa itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
सो चत्तारि निमित्तानि दिस्वा सुचित्ताय नाम देविया सुप्पबुद्धे नाम कुमारे उप्पन्ने सुवण्णसिविकाय उय्यानदस्सनत्थाय गन्त्वा देवदत्तानि कासायानि गहेत्वा पब्बजि। तं सत्तत्तिंससहस्सानि अनुपब्बजिंसु। अथ सो तेहि परिवुतो छ मासे पधानचरियं चरित्वा विसाखपुण्णमाय सुचित्तनिगमे सन्दिस्समानसरीराय सिरिवड्ढनाय नाम दिन्नं मधुपायासं परिभुञ्जित्वा सालवने दिवाविहारं वीतिनामेत्वा सायन्हसमये नरिन्दनागराजेन दिन्ना अट्ठ तिणमुट्ठियो गहेत्वा सालबोधिं पदक्खिणतो उपागमि। तस्सापि सालस्स तदेव पाटलिया पमाणमेव पमाणं अहोसि। तथेव पुप्फफलसिरिविभवो वेदितब्बो। सो सालमूलमुपगन्त्वा चत्तालीसहत्थवित्थतं तिणसन्थरं सन्थरित्वा पल्लङ्कं आभुजित्वा विगतनीवरणं सब्बकाममदावरणं अनावरणञाणं पटिलभित्वा – ‘‘अनेकजातिसंसारं…पे॰… तण्हानं खयमज्झगा’’ति उदानं उदानेत्वा सत्तसत्ताहं तत्थेव वीतिनामेत्वा अत्तनो कनिट्ठभातिकस्स सोणकुमारस्स उत्तरकुमारस्स च उपनिस्सयसम्पत्तिं दिस्वा देवपथेन गन्त्वा अनोमनगरसमीपे अरुणुय्याने ओतरित्वा उय्यानपालेन कुमारे पक्कोसापेत्वा तेसं सपरिवारानं मज्झे धम्मचक्कं पवत्तेसि। तदा असीतिया कोटिसहस्सानं पठमो अभिसमयो अहोसि।
So cattāri nimittāni disvā sucittāya nāma deviyā suppabuddhe nāma kumāre uppanne suvaṇṇasivikāya uyyānadassanatthāya gantvā devadattāni kāsāyāni gahetvā pabbaji. Taṃ sattattiṃsasahassāni anupabbajiṃsu. Atha so tehi parivuto cha māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sucittanigame sandissamānasarīrāya sirivaḍḍhanāya nāma dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye narindanāgarājena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā sālabodhiṃ padakkhiṇato upāgami. Tassāpi sālassa tadeva pāṭaliyā pamāṇameva pamāṇaṃ ahosi. Tatheva pupphaphalasirivibhavo veditabbo. So sālamūlamupagantvā cattālīsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā vigatanīvaraṇaṃ sabbakāmamadāvaraṇaṃ anāvaraṇañāṇaṃ paṭilabhitvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ tattheva vītināmetvā attano kaniṭṭhabhātikassa soṇakumārassa uttarakumārassa ca upanissayasampattiṃ disvā devapathena gantvā anomanagarasamīpe aruṇuyyāne otaritvā uyyānapālena kumāre pakkosāpetvā tesaṃ saparivārānaṃ majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā asītiyā koṭisahassānaṃ paṭhamo abhisamayo ahosi.
पुन जनपदचारिकं चरन्तो भगवा तत्थ तत्थ धम्मं देसेन्तो सत्ततिया कोटिसहस्सानं धम्माभिसमयो अहोसि, सो दुतियो अभिसमयो अहोसि। अनोमनगरेयेव दिट्ठिजालं भिन्दन्तो तित्थियमानद्धजं पातेन्तो मानमदं विद्धंसेन्तो धम्मद्धजं समुस्सयन्तो नवुतियोजनवित्थताय मनुस्सपरिसाय परिमाणरहिताय देवपरिसाय यमकपाटिहारियं कत्वा देवमनुस्से पसादेत्वा सट्ठिकोटियो धम्मामतेन तप्पेसि, सो ततियो अभिसमयो अहोसि। तेन वुत्तं –
Puna janapadacārikaṃ caranto bhagavā tattha tattha dhammaṃ desento sattatiyā koṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, so dutiyo abhisamayo ahosi. Anomanagareyeva diṭṭhijālaṃ bhindanto titthiyamānaddhajaṃ pātento mānamadaṃ viddhaṃsento dhammaddhajaṃ samussayanto navutiyojanavitthatāya manussaparisāya parimāṇarahitāya devaparisāya yamakapāṭihāriyaṃ katvā devamanusse pasādetvā saṭṭhikoṭiyo dhammāmatena tappesi, so tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
१.
1.
‘‘तत्थेव मण्डकप्पम्हि, असमो अप्पटिपुग्गलो।
‘‘Tattheva maṇḍakappamhi, asamo appaṭipuggalo;
वेस्सभू नाम नामेन, लोके उप्पज्जि नायको॥
Vessabhū nāma nāmena, loke uppajji nāyako.
२.
2.
‘‘आदित्तं वत रागग्गि, तण्हानं विजितं तदा।
‘‘Ādittaṃ vata rāgaggi, taṇhānaṃ vijitaṃ tadā;
नागोव बन्धनं छेत्वा, पत्तो सम्बोधिमुत्तमं॥
Nāgova bandhanaṃ chetvā, patto sambodhimuttamaṃ.
३.
3.
‘‘धम्मचक्कं पवत्तेन्ते, वेस्सभूलोकनायके।
‘‘Dhammacakkaṃ pavattente, vessabhūlokanāyake;
असीतिकोटिसहस्सानं, पठमाभिसमयो अहु॥
Asītikoṭisahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahu.
४.
4.
‘‘पक्कन्ते चारिकं रट्ठे, लोकजेट्ठे नरासभे।
‘‘Pakkante cārikaṃ raṭṭhe, lokajeṭṭhe narāsabhe;
सत्ततिकोटिसहस्सानं, दुतियाभिसमयो अहु॥
Sattatikoṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
५.
5.
‘‘महादिट्ठिं विनोदेन्तो, पाटिहेरं करोति सो।
‘‘Mahādiṭṭhiṃ vinodento, pāṭiheraṃ karoti so;
समागता नरमरू, दससहस्सी सदेवके॥
Samāgatā naramarū, dasasahassī sadevake.
६.
6.
‘‘महाअच्छरियं दिस्वा, अब्भुतं लोमहंसनं।
‘‘Mahāacchariyaṃ disvā, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
देवा चेव मनुस्सा च, बुज्झरे सट्ठिकोटियो’’ति॥
Devā ceva manussā ca, bujjhare saṭṭhikoṭiyo’’ti.
तत्थ आदित्तन्ति सकलमिदं लोकत्तयं सम्पदित्तं। रागग्गीति रागेन। तण्हानं विजितन्ति तण्हानं विजितं रट्ठं वसवत्तिट्ठानन्ति एवं ञत्वाति अत्थो। नागोव बन्धनं छेत्वाति हत्थी विय पूतिलताबन्धनं छिन्दित्वा सम्बोधिं पत्तो अधिगतो। दससहस्सीति दससहस्सियं। सदेवकेति सदेवके लोके। बुज्झरेति बुज्झिंसु।
Tattha ādittanti sakalamidaṃ lokattayaṃ sampadittaṃ. Rāgaggīti rāgena. Taṇhānaṃ vijitanti taṇhānaṃ vijitaṃ raṭṭhaṃ vasavattiṭṭhānanti evaṃ ñatvāti attho. Nāgova bandhanaṃ chetvāti hatthī viya pūtilatābandhanaṃ chinditvā sambodhiṃ patto adhigato. Dasasahassīti dasasahassiyaṃ. Sadevaketi sadevake loke. Bujjhareti bujjhiṃsu.
सोणुत्तरानं पन द्विन्नं अग्गसावकानं समागमे पब्बजितानं असीतिया अरहन्तसहस्सानं मज्झे माघपुण्णमायं पातिमोक्खं उद्दिसि, सो पठमो सन्निपातो अहोसि। यदा पन वेस्सभुना सब्बलोकाभिभुना सह पब्बजिता सत्तत्तिंससहस्ससङ्खा भिक्खू गणतो ओहीनसमये पक्कन्ता, ते वेस्सभुस्स सम्मासम्बुद्धस्स धम्मचक्कप्पवत्तिं सुत्वा सोरेय्यं नाम नगरं आगन्त्वा भगवन्तं अद्दसंसु। तेसं भगवा धम्मं देसेत्वा सब्बेव ते एहिभिक्खुपब्बज्जाय पब्बाजेत्वा चतुरङ्गसमन्नागताय परिसाय पातिमोक्खं उद्दिसि, सो दुतियो सन्निपातो अहोसि।
Soṇuttarānaṃ pana dvinnaṃ aggasāvakānaṃ samāgame pabbajitānaṃ asītiyā arahantasahassānaṃ majjhe māghapuṇṇamāyaṃ pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi. Yadā pana vessabhunā sabbalokābhibhunā saha pabbajitā sattattiṃsasahassasaṅkhā bhikkhū gaṇato ohīnasamaye pakkantā, te vessabhussa sammāsambuddhassa dhammacakkappavattiṃ sutvā soreyyaṃ nāma nagaraṃ āgantvā bhagavantaṃ addasaṃsu. Tesaṃ bhagavā dhammaṃ desetvā sabbeva te ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā caturaṅgasamannāgatāya parisāya pātimokkhaṃ uddisi, so dutiyo sannipāto ahosi.
यदा पन नारिवाहननगरे उपसन्तो नाम राजपुत्तो रज्जं कारेसि, तस्सानुकम्पाय भगवा तत्थ अगमासि, सोपि भगवतो आगमनं सुत्वा सपरिवारो भगवतो पच्चुग्गमनं कत्वा निमन्तेत्वा महादानं दत्वा तस्स धम्मं सुत्वा पसन्नहदयो पब्बजि। तं सट्ठिसहस्ससङ्खा पुरिसा अनुपब्बजिंसु। ते तेन सद्धिं अरहत्तं पापुणिंसु। सो तेहि परिवुतो वेस्सभू भगवा पातिमोक्खं उद्दिसि, सो ततियो सन्निपातो अहोसि। तेन वुत्तं –
Yadā pana nārivāhananagare upasanto nāma rājaputto rajjaṃ kāresi, tassānukampāya bhagavā tattha agamāsi, sopi bhagavato āgamanaṃ sutvā saparivāro bhagavato paccuggamanaṃ katvā nimantetvā mahādānaṃ datvā tassa dhammaṃ sutvā pasannahadayo pabbaji. Taṃ saṭṭhisahassasaṅkhā purisā anupabbajiṃsu. Te tena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇiṃsu. So tehi parivuto vessabhū bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
७.
7.
‘‘सन्निपाता तयो आसुं, वेस्सभुस्स महेसिनो।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, vessabhussa mahesino;
खीणासवानं विमलानं, सन्तचित्तान तादिनं॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
८.
8.
‘‘असीतिभिक्खुसहस्सानं, पठमो आसि समागमो।
‘‘Asītibhikkhusahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;
सत्ततिभिक्खुसहस्सानं, दुतियो आसि समागमो॥
Sattatibhikkhusahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
९.
9.
‘‘सट्ठिभिक्खुसहस्सानं , ततियो आसि समागमो।
‘‘Saṭṭhibhikkhusahassānaṃ , tatiyo āsi samāgamo;
जरादिभयतीतानं, ओरसानं महेसिनो’’ति॥
Jarādibhayatītānaṃ, orasānaṃ mahesino’’ti.
तदा अम्हाकं बोधिसत्तो सरभवतीनगरे परमपियदस्सनो सुदस्सनो नाम राजा हुत्वा वेस्सभुम्हि लोकनायके सरभनगरमुपगते तस्स धम्मं सुत्वा पसन्नहदयो दसनखसमोधानसमुज्जलं जलजामलाविकलकमलमकुलसदिसमञ्जलिं सिरसि कत्वा बुद्धप्पमुखस्स सङ्घस्स सचीवरं महादानं दत्वा तत्थेव भगवतो निवासत्थाय गन्धकुटिं कत्वा तं परिक्खिपित्वा विहारसहस्सं कारेत्वा सब्बञ्च विभवजातं भगवतो सासने परिच्चजित्वा तस्स सन्तिके पब्बजित्वा आचारगुणसम्पन्नो तेरसधुतगुणेसु निरतो बोधिसम्भारपरियेसनाय रतो बुद्धसासनाभिरतो विहासि। सोपि तं भगवा ब्याकासि – ‘‘अनागते इतो एकत्तिंसकप्पे अयं गोतमो नाम बुद्धो भविस्सती’’ति। तेन वुत्तं –
Tadā amhākaṃ bodhisatto sarabhavatīnagare paramapiyadassano sudassano nāma rājā hutvā vessabhumhi lokanāyake sarabhanagaramupagate tassa dhammaṃ sutvā pasannahadayo dasanakhasamodhānasamujjalaṃ jalajāmalāvikalakamalamakulasadisamañjaliṃ sirasi katvā buddhappamukhassa saṅghassa sacīvaraṃ mahādānaṃ datvā tattheva bhagavato nivāsatthāya gandhakuṭiṃ katvā taṃ parikkhipitvā vihārasahassaṃ kāretvā sabbañca vibhavajātaṃ bhagavato sāsane pariccajitvā tassa santike pabbajitvā ācāraguṇasampanno terasadhutaguṇesu nirato bodhisambhārapariyesanāya rato buddhasāsanābhirato vihāsi. Sopi taṃ bhagavā byākāsi – ‘‘anāgate ito ekattiṃsakappe ayaṃ gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti. Tena vuttaṃ –
१०.
10.
‘‘अहं तेन समयेन, सुदस्सनो नाम खत्तियो।
‘‘Ahaṃ tena samayena, sudassano nāma khattiyo;
निमन्तेत्वा महावीरं, दानं दत्वा महारहं।
Nimantetvā mahāvīraṃ, dānaṃ datvā mahārahaṃ;
अन्नपानेन वत्थेन, ससङ्घं जिनपूजयिं॥
Annapānena vatthena, sasaṅghaṃ jinapūjayiṃ.
११.
11.
‘‘तस्स बुद्धस्स असमस्स, चक्कं वत्तितमुत्तमं।
‘‘Tassa buddhassa asamassa, cakkaṃ vattitamuttamaṃ;
सुत्वान पणितं धम्मं, पब्बज्जमभिरोचयिं॥
Sutvāna paṇitaṃ dhammaṃ, pabbajjamabhirocayiṃ.
१२.
12.
‘‘महादानं पवत्तेत्वा, रत्तिन्दिवमतन्दितो।
‘‘Mahādānaṃ pavattetvā, rattindivamatandito;
पब्बज्जं गुणसम्पन्नं, पब्बजिं जिनसन्तिके॥
Pabbajjaṃ guṇasampannaṃ, pabbajiṃ jinasantike.
१३.
13.
‘‘आचारगुणसम्पन्नो, वत्तसीलसमाहितो।
‘‘Ācāraguṇasampanno, vattasīlasamāhito;
सब्बञ्ञुतं गवेसन्तो, रमामि जिनसासने॥
Sabbaññutaṃ gavesanto, ramāmi jinasāsane.
१४.
14.
‘‘सद्धापीतिं उपगन्त्वा, बुद्धं वन्दामि सत्थरं।
‘‘Saddhāpītiṃ upagantvā, buddhaṃ vandāmi sattharaṃ;
पीति उप्पज्जति मय्हं, बोधियायेव कारणा॥
Pīti uppajjati mayhaṃ, bodhiyāyeva kāraṇā.
१५.
15.
‘‘अनिवत्तमानसं ञत्वा, सम्बुद्धो एतदब्रवि।
‘‘Anivattamānasaṃ ñatvā, sambuddho etadabravi;
एकत्तिंसे इतो कप्पे, अयं बुद्धो भविस्सति॥
Ekattiṃse ito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
१६.
16.
‘‘अहु कपिलव्हया रम्मा…पे॰… हेस्साम सम्मुखं इमं॥
‘‘Ahu kapilavhayā rammā…pe… hessāma sammukhaṃ imaṃ.
१७.
17.
‘‘तस्साहं वचनं सुत्वा, भिय्यो चित्तं पसादयिं।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
उत्तरिं वतमधिट्ठासिं, दसपारमिपूरिया’’ति॥
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
तत्थ चक्कं वत्तितन्ति धम्मचक्कं पवत्तितं। पणीतं धम्मन्ति उत्तरिमनुस्सधम्मं। पब्बज्जं गुणसम्पन्नन्ति ञत्वा पब्बजिन्ति अत्थो। वत्तसीलसमाहितोति वत्तेसु च सीलेसु च समाहितो। तेसं तेसं पूरणे समाहितोति अत्थो। रमामीति अभिरमिं। सद्धापीतिन्ति सद्धञ्च पीतिञ्च उपगन्त्वा। वन्दामीति अभिवन्दिं, अतीतत्थे वत्तमानवचनं दट्ठब्बं। सत्थरन्ति सत्थारं। अनिवत्तमानसन्ति अनोसक्कियमानमानसं।
Tattha cakkaṃ vattitanti dhammacakkaṃ pavattitaṃ. Paṇītaṃ dhammanti uttarimanussadhammaṃ. Pabbajjaṃ guṇasampannanti ñatvā pabbajinti attho. Vattasīlasamāhitoti vattesu ca sīlesu ca samāhito. Tesaṃ tesaṃ pūraṇe samāhitoti attho. Ramāmīti abhiramiṃ. Saddhāpītinti saddhañca pītiñca upagantvā. Vandāmīti abhivandiṃ, atītatthe vattamānavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sattharanti satthāraṃ. Anivattamānasanti anosakkiyamānamānasaṃ.
तस्स पन भगवतो अनोमं नाम नगरं अहोसि। सुप्पतीतो नामस्स पिता खत्तियो, यसवती नाम माता, सोणो च उत्तरो च द्वे अग्गसावका, उपसन्तो नामुपट्ठाको, रामा च समाला च द्वे अग्गसाविका, सालरुक्खो बोधि, सरीरं सट्ठिहत्थुब्बेधं अहोसि। सट्ठिवस्ससहस्सानि आयु, सुचित्ता नामस्स भरिया, सुप्पबुद्धो नामस्स पुत्तो, सुवण्णसिविकाय निक्खमि। तेन वुत्तं –
Tassa pana bhagavato anomaṃ nāma nagaraṃ ahosi. Suppatīto nāmassa pitā khattiyo, yasavatī nāma mātā, soṇo ca uttaro ca dve aggasāvakā, upasanto nāmupaṭṭhāko, rāmā ca samālā ca dve aggasāvikā, sālarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi. Saṭṭhivassasahassāni āyu, sucittā nāmassa bhariyā, suppabuddho nāmassa putto, suvaṇṇasivikāya nikkhami. Tena vuttaṃ –
१८.
18.
‘‘अनोमं नाम नगरं, सुप्पतीतो नाम खत्तियो।
‘‘Anomaṃ nāma nagaraṃ, suppatīto nāma khattiyo;
माता यसवती नाम, वेस्सभुस्स महेसिनो॥
Mātā yasavatī nāma, vessabhussa mahesino.
२३.
23.
‘‘सोणो च उत्तरो चेव, अहेसुं अग्गसावका।
‘‘Soṇo ca uttaro ceva, ahesuṃ aggasāvakā;
उपसन्तो नामुपट्ठाको, वेस्सभुस्स महेसिनो॥
Upasanto nāmupaṭṭhāko, vessabhussa mahesino.
२४.
24.
‘‘रामा चेव समाला च, अहेसुं अग्गसाविका।
‘‘Rāmā ceva samālā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
बोधि तस्स भगवतो, महासालोति वुच्चति॥
Bodhi tassa bhagavato, mahāsāloti vuccati.
२५.
25.
‘‘सोत्थिको चेव रम्मो च, अहेसुं अग्गुपट्ठका।
‘‘Sotthiko ceva rammo ca, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
गोतमी सिरिमा चेव, अहेसुं अग्गुपट्ठिका॥
Gotamī sirimā ceva, ahesuṃ aggupaṭṭhikā.
२६.
26.
‘‘सट्ठिरतनमुब्बेधो, हेमयूपसमूपमो।
‘‘Saṭṭhiratanamubbedho, hemayūpasamūpamo;
काया निच्छरती रस्मि, रत्तिंव पब्बते सिखी॥
Kāyā niccharatī rasmi, rattiṃva pabbate sikhī.
२७.
27.
‘‘सट्ठिवस्ससहस्सानि, आयु तस्स महेसिनो।
‘‘Saṭṭhivassasahassāni, āyu tassa mahesino;
तावता तिट्ठमानो सो, तारेसि, जनतं बहुं॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi, janataṃ bahuṃ.
२८.
28.
‘‘धम्मं वित्थारिकं कत्वा, विभजित्वा महाजनं।
‘‘Dhammaṃ vitthārikaṃ katvā, vibhajitvā mahājanaṃ;
धम्मनावं ठपेत्वान, निब्बुतो सो ससावको॥
Dhammanāvaṃ ṭhapetvāna, nibbuto so sasāvako.
२९.
29.
‘‘दस्सनेय्यं सब्बजनं, विहारं इरियापथं।
‘‘Dassaneyyaṃ sabbajanaṃ, vihāraṃ iriyāpathaṃ;
सब्बं तमन्तरहितं, ननु रित्ता सब्बसङ्खारा’’ति॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
तत्थ हेमयूपसमूपमोति सुवण्णत्थम्भसदिसोति अत्थो। निच्छरतीति इतो चितो च सन्धावति। रस्मीति पभारस्मि। रत्तिंव पब्बते सिखीति रत्तियं पब्बतमत्थके अग्गि विय। रंसिविज्जोता तस्स कायेति अत्थो। विभजित्वाति विभागं कत्वा, उग्घटितादिवसेन सोतापन्नादिवसेन चाति अत्थो। धम्मनावन्ति अट्ठङ्गमग्गसङ्खातं धम्मनावं, चतुरोघनित्थरणत्थाय ठपेत्वाति अत्थो। दस्सनेय्यन्ति दस्सनीयो। सब्बजनन्ति सब्बो जनो, ससावकसङ्घो सम्मासम्बुद्धोति अत्थो। विहारन्ति विहारो, सब्बत्थ पच्चत्ते उपयोगवचनं दट्ठब्बं।
Tattha hemayūpasamūpamoti suvaṇṇatthambhasadisoti attho. Niccharatīti ito cito ca sandhāvati. Rasmīti pabhārasmi. Rattiṃva pabbate sikhīti rattiyaṃ pabbatamatthake aggi viya. Raṃsivijjotā tassa kāyeti attho. Vibhajitvāti vibhāgaṃ katvā, ugghaṭitādivasena sotāpannādivasena cāti attho. Dhammanāvanti aṭṭhaṅgamaggasaṅkhātaṃ dhammanāvaṃ, caturoghanittharaṇatthāya ṭhapetvāti attho. Dassaneyyanti dassanīyo. Sabbajananti sabbo jano, sasāvakasaṅgho sammāsambuddhoti attho. Vihāranti vihāro, sabbattha paccatte upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
वेस्सभू किर भगवा उसभवतीनगरे खेमे मिगदाये परिनिब्बायि। धातुयो पनस्स विप्पकिरिंसु।
Vessabhū kira bhagavā usabhavatīnagare kheme migadāye parinibbāyi. Dhātuyo panassa vippakiriṃsu.
‘‘उसभवतिपुरे पुरुत्तमे, जिनवसभो भगवा हि वेस्सभू।
‘‘Usabhavatipure puruttame, jinavasabho bhagavā hi vessabhū;
उपवनविहरे मनोरमे, निरुपधिसेसमुपागतो किरा’’ति॥
Upavanavihare manorame, nirupadhisesamupāgato kirā’’ti.
सेसं सब्बत्थ गाथासु पाकटमेवाति।
Sesaṃ sabbattha gāthāsu pākaṭamevāti.
वेस्सभूबुद्धवंसवण्णना निट्ठिता।
Vessabhūbuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
निट्ठितो एकवीसतिमो बुद्धवंसो।
Niṭṭhito ekavīsatimo buddhavaṃso.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / बुद्धवंसपाळि • Buddhavaṃsapāḷi / २३. वेस्सभूबुद्धवंसो • 23. Vessabhūbuddhavaṃso
