Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગવણ્ણના
10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
૩૭. તત્થ કતમો વેવચનો હારોતિ વેવચનહારવિભઙ્ગો. તત્થ યથા વેવચનનિદ્દેસો હોતિ, તં દસ્સેતું ‘‘એકં ભગવા ધમ્મં અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ વેવચનેહિ નિદ્દિસતી’’તિ વુત્તં. વેવચનેહીતિ પરિયાયસદ્દેહીતિ અત્થો. પદત્થો પુબ્બે વુત્તો એવ. કસ્મા પન ભગવા એકં ધમ્મં અનેકપરિયાયેહિ નિદ્દિસતીતિ? વુચ્ચતે – દેસનાકાલે આયતિઞ્ચ કસ્સચિ કથઞ્ચિ તદત્થપટિબોધો સિયાતિ પરિયાયવચનં, તસ્મિં ખણે વિક્ખિત્તચિત્તાનં અઞ્ઞવિહિતાનં અઞ્ઞેન પરિયાયેન તદત્થાવબોધનત્થં પરિયાયવચનં. તેનેવ પદેન પુન વચને તદઞ્ઞેસં તત્થ અધિગતતા સિયાતિ મન્દબુદ્ધીનં પુનપ્પુનં તદત્થસલ્લક્ખણે અસમ્મોસનત્થં પરિયાયવચનં. અનેકેપિ અત્થા સમાનબ્યઞ્જના હોન્તીતિ યા અત્થન્તરપરિકપ્પના સિયા, તસ્સા પરિવજ્જનત્થમ્પિ પરિયાયવચનં અનઞ્ઞસ્સ વચને અનેકાહિ તાહિ તાહિ સઞ્ઞાહિ તેસં તેસં અત્થાનં ઞાપનત્થમ્પિ પરિયાયવચનં સેય્યથાપિ નિઘણ્ટુસત્થે. ધમ્મકથિકાનં તન્તિઅત્થુપનિબન્ધનપરાવબોધનાનં સુખસિદ્ધિયાપિ પરિયાયવચનં. અત્તનો ધમ્મનિરુત્તિપટિસમ્ભિદાપ્પત્તિયા વિભાવનત્થં, વેનેય્યાનં તત્થ બીજાવાપનત્થં વા પરિયાયવચનં ભગવા નિદ્દિસતિ.
37.Tatthakatamo vevacano hāroti vevacanahāravibhaṅgo. Tattha yathā vevacananiddeso hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekaṃ bhagavā dhammaṃ aññamaññehi vevacanehi niddisatī’’ti vuttaṃ. Vevacanehīti pariyāyasaddehīti attho. Padattho pubbe vutto eva. Kasmā pana bhagavā ekaṃ dhammaṃ anekapariyāyehi niddisatīti? Vuccate – desanākāle āyatiñca kassaci kathañci tadatthapaṭibodho siyāti pariyāyavacanaṃ, tasmiṃ khaṇe vikkhittacittānaṃ aññavihitānaṃ aññena pariyāyena tadatthāvabodhanatthaṃ pariyāyavacanaṃ. Teneva padena puna vacane tadaññesaṃ tattha adhigatatā siyāti mandabuddhīnaṃ punappunaṃ tadatthasallakkhaṇe asammosanatthaṃ pariyāyavacanaṃ. Anekepi atthā samānabyañjanā hontīti yā atthantaraparikappanā siyā, tassā parivajjanatthampi pariyāyavacanaṃ anaññassa vacane anekāhi tāhi tāhi saññāhi tesaṃ tesaṃ atthānaṃ ñāpanatthampi pariyāyavacanaṃ seyyathāpi nighaṇṭusatthe. Dhammakathikānaṃ tantiatthupanibandhanaparāvabodhanānaṃ sukhasiddhiyāpi pariyāyavacanaṃ. Attano dhammaniruttipaṭisambhidāppattiyā vibhāvanatthaṃ, veneyyānaṃ tattha bījāvāpanatthaṃ vā pariyāyavacanaṃ bhagavā niddisati.
કિં બહુના યસ્સા ધમ્મધાતુયા સુપ્પટિવિદ્ધત્તા સમ્માસમ્બુદ્ધા યથા સબ્બસ્મિં અત્થે અપ્પટિહતઞાણાચારા, તથા સબ્બસ્મિં સદ્દવોહારેતિ એકમ્પિ અત્થં અનેકેહિ પરિયાયેહિ બોધેતિ, ન તત્થ દન્ધાયિતત્તં વિત્થાયિતત્તં અત્થસ્સ. નાપિ ધમ્મદેસનાહાનિ, આવેણિકોવાયં બુદ્ધધમ્મોતિ પરિયાયદેસનં દસ્સેન્તો ‘‘આસા’’તિઆદિમાહ. તત્થ અત્થં દસ્સેન્તો ‘‘આસા નામ વુચ્ચતિ યા ભવિસ્સસ્સ અત્થસ્સા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ભવિસ્સસ્સ અત્થસ્સાતિ અનાગતસ્સ ઇચ્છિતબ્બસ્સ અત્થસ્સ. ‘‘અવસ્સં આગમિસ્સતી’’તિઆદિના તસ્સા પવત્તિયાકારં દસ્સેતિ. અનાગતત્થવિસયા તણ્હા આસા. અનાગતપચ્ચુપ્પન્નત્થવિસયા તણ્હા પિહાતિ અયમેતાસં વિસેસો.
Kiṃ bahunā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā sammāsambuddhā yathā sabbasmiṃ atthe appaṭihatañāṇācārā, tathā sabbasmiṃ saddavohāreti ekampi atthaṃ anekehi pariyāyehi bodheti, na tattha dandhāyitattaṃ vitthāyitattaṃ atthassa. Nāpi dhammadesanāhāni, āveṇikovāyaṃ buddhadhammoti pariyāyadesanaṃ dassento ‘‘āsā’’tiādimāha. Tattha atthaṃ dassento ‘‘āsā nāma vuccati yā bhavissassa atthassā’’tiādimāha. Tattha bhavissassa atthassāti anāgatassa icchitabbassa atthassa. ‘‘Avassaṃ āgamissatī’’tiādinā tassā pavattiyākāraṃ dasseti. Anāgatatthavisayā taṇhā āsā. Anāgatapaccuppannatthavisayā taṇhā pihāti ayametāsaṃ viseso.
અત્થનિપ્ફત્તિપટિપાલનાતિ યાય ઇચ્છિતસ્સ અત્થસ્સ નિપ્ફત્તિં પટિપાલેતિ આગમેતિ, યાય વા નિપ્ફન્નં અત્થં પટિપાલેતિ રક્ખતિ. અયં અભિનન્દના નામ, યથાલદ્ધસ્સ અત્થસ્સ કેલાયના નામાતિ અત્થો. તં અત્થનિપ્ફત્તિં સત્તસઙ્ખારવસેન વિભજિત્વા દસ્સેન્તો ‘‘પિયં વા ઞાતિ’’ન્તિઆદિમાહ . તત્થ ધમ્મન્તિ રૂપાદિઆરમ્મણધમ્મં, અતિઇટ્ઠારમ્મણં અભિનન્દતિ, અનિટ્ઠારમ્મણેહિપિ તં દસ્સેતું ‘‘અપ્પટિક્કૂલતો વા અભિનન્દતી’’તિ વુત્તં. પટિક્કૂલેપિ હિ વિપલ્લાસવસેન સત્તં, સઙ્ખારં વા અપ્પટિક્કૂલતો અભિનન્દતિ.
Atthanipphattipaṭipālanāti yāya icchitassa atthassa nipphattiṃ paṭipāleti āgameti, yāya vā nipphannaṃ atthaṃ paṭipāleti rakkhati. Ayaṃ abhinandanā nāma, yathāladdhassa atthassa kelāyanā nāmāti attho. Taṃ atthanipphattiṃ sattasaṅkhāravasena vibhajitvā dassento ‘‘piyaṃ vā ñāti’’ntiādimāha . Tattha dhammanti rūpādiārammaṇadhammaṃ, atiiṭṭhārammaṇaṃ abhinandati, aniṭṭhārammaṇehipi taṃ dassetuṃ ‘‘appaṭikkūlato vā abhinandatī’’ti vuttaṃ. Paṭikkūlepi hi vipallāsavasena sattaṃ, saṅkhāraṃ vā appaṭikkūlato abhinandati.
યાસુ અનેકધાતૂસુ પવત્તિયા તણ્હા ‘‘અનેકધાતૂસુ સરા’’તિ વુત્તા, તા ધાતુયો વિભાગેન દસ્સેતું ‘‘ચક્ખુધાતૂ’’તિઆદિ વુત્તં. કિઞ્ચાપિ ધાતુવિભઙ્ગાદીસુ (વિભ॰ ૧૭૨ આદયો) કામધાતુઆદયો અઞ્ઞાપિ અનેકધાતુયો આગતા, તાસમ્પિ એત્થેવ સમવરોધોતિ દસ્સનત્થં અટ્ઠારસેવેત્થ દસ્સિતા. કેચિ રૂપાધિમુત્તાતિઆદિ તાસુ ધાતૂસુ તણ્હાય પવત્તિદસ્સનં. તત્થ યસ્મા પઞ્ચ અજ્ઝત્તિકા ધાતુયો સત્ત ચ વિઞ્ઞાણધાતુયો ધમ્મધાતુ ચ ધમ્મારમ્મણેનેવ સઙ્ગહિતા, તસ્મા અટ્ઠારસ ધાતુયો ઉદ્દિસિત્વા છળેવ તણ્હાય પવત્તિટ્ઠાનાનિ વિભત્તાનીતિ દટ્ઠબ્બં. તણ્હાપક્ખા નેક્ખમ્મસ્સિતાપિ દોમનસ્સુપવિચારા તસ્સ અનુત્તરેસુ વિમોક્ખેસુ પિહં ઉપટ્ઠાપયતો ઉપ્પજ્જતિ ‘‘પિહપચ્ચયા દોમનસ્સ’’ન્તિ વચનતો, કો પન વાદો ગેહસ્સિતેસુ દોમનસ્સુપવિચારેસૂતિ ઇમાનિ ચતુવીસતિ પદાનિ ‘‘તણ્હાપક્ખો’’તિ વુત્તં. ગેહસ્સિતા પન ઉપેક્ખા અઞ્ઞાણુપેક્ખતાય યથાભિનિવેસસ્સ પચ્ચયો હોતીતિ ‘‘યા છ ઉપેક્ખા ગેહસ્સિતા, અયં દિટ્ઠિપક્ખો’’તિ વુત્તં.
Yāsu anekadhātūsu pavattiyā taṇhā ‘‘anekadhātūsu sarā’’ti vuttā, tā dhātuyo vibhāgena dassetuṃ ‘‘cakkhudhātū’’tiādi vuttaṃ. Kiñcāpi dhātuvibhaṅgādīsu (vibha. 172 ādayo) kāmadhātuādayo aññāpi anekadhātuyo āgatā, tāsampi ettheva samavarodhoti dassanatthaṃ aṭṭhārasevettha dassitā. Keci rūpādhimuttātiādi tāsu dhātūsu taṇhāya pavattidassanaṃ. Tattha yasmā pañca ajjhattikā dhātuyo satta ca viññāṇadhātuyo dhammadhātu ca dhammārammaṇeneva saṅgahitā, tasmā aṭṭhārasa dhātuyo uddisitvā chaḷeva taṇhāya pavattiṭṭhānāni vibhattānīti daṭṭhabbaṃ. Taṇhāpakkhā nekkhammassitāpi domanassupavicārā tassa anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati ‘‘pihapaccayā domanassa’’nti vacanato, ko pana vādo gehassitesu domanassupavicāresūti imāni catuvīsati padāni ‘‘taṇhāpakkho’’ti vuttaṃ. Gehassitā pana upekkhā aññāṇupekkhatāya yathābhinivesassa paccayo hotīti ‘‘yā cha upekkhā gehassitā, ayaṃ diṭṭhipakkho’’ti vuttaṃ.
૩૮. ઇદાનિ તેસં ઉપવિચારાનં તણ્હાપરિયાયં દસ્સેન્તો ‘‘સાયેવ પત્થનાકારેન ધમ્મનન્દી’’તિઆદિમાહ. પુન ચિત્તં પઞ્ઞા ભગવા ધમ્મો સઙ્ઘો સીલં ચાગોતિ ઇમેસં પરિયાયવચનનિદ્ધારણેન વેવચનહારં વિભજિત્વા દસ્સેતું ‘‘ચિત્તં મનો વિઞ્ઞાણ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ ‘‘અઞ્ઞમ્પિ એવં જાતિય’’ન્તિ ઇમિના પઞ્ઞા પજાનના વિચયો પવિચયો ધમ્મવિચયો સલ્લક્ખણા ઉપલક્ખણા પચ્ચુપલક્ખણા પણ્ડિચ્ચં કોસલ્લં નેપુઞ્ઞં વેભબ્યા ચિન્તા ઉપપરિક્ખા ભૂરી મેધા પરિણાયિકા વિપસ્સના સમ્પજઞ્ઞં પતોદો પઞ્ઞા પઞ્ઞિન્દ્રિયં પઞ્ઞાબલં પઞ્ઞાસત્થં પઞ્ઞાપાસાદો પઞ્ઞાઆલોકો પઞ્ઞાઓભાસો પઞ્ઞાપજ્જોતો પઞ્ઞારતનં અમોહોતિ (મહાનિ॰ ૧૪૯) એવમાદીનમ્પિ પઞ્ઞાય પરિયાયસદ્દાનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો.
38. Idāni tesaṃ upavicārānaṃ taṇhāpariyāyaṃ dassento ‘‘sāyeva patthanākārena dhammanandī’’tiādimāha. Puna cittaṃ paññā bhagavā dhammo saṅgho sīlaṃ cāgoti imesaṃ pariyāyavacananiddhāraṇena vevacanahāraṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘cittaṃ mano viññāṇa’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘aññampi evaṃ jātiya’’nti iminā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūrī medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amohoti (mahāni. 149) evamādīnampi paññāya pariyāyasaddānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ લોકુત્તરાનીતિ ખયે ઞાણન્તિઆદીનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ લોકુત્તરાનિ, લોકુત્તરપઞ્ઞાય વેવચનાનીતિ અત્થો. સબ્બા પઞ્ઞાતિ ઇતરેહિ વેવચનેહિ વુત્તા સબ્બા પઞ્ઞા લોકિયલોકુત્તરમિસ્સિકાતિ અત્થો. ‘‘અપિ ચા’’તિઆદિના ઇમિનાપિ પરિયાયેન વેવચનં વત્તબ્બન્તિ દસ્સેતિ. આધિપતેય્યટ્ઠેનાતિ અધિમોક્ખલક્ખણે આધિપતેય્યટ્ઠેન. યથા ચ બુદ્ધાનુસ્સતિયં વુત્તન્તિ યથા બુદ્ધાનુસ્સતિનિદ્દેસે (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૨૩) ‘‘ઇતિપિ સો ભગવા’’તિઆદિના પાળિયા સો ભગવા ઇતિપિ અરહં…પે॰… ઇતિપિ ભગવાતિ અનેકેહિ વેવચનેહિ ભગવા અનુસ્સરિતબ્બોતિ વુત્તં. ઇમિનાવ નયેન બલનિપ્ફત્તિગતો વેસારજ્જપ્પત્તો યાવ ધમ્મોભાસપજ્જોતકરોતિ, એતેહિ પરિયાયેહિ બુદ્ધસ્સ ભગવતો વેવચનં બુદ્ધાનુસ્સતિયં વત્તબ્બન્તિ પદં આહરિત્વા સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. એતાનિપિ કતિપયાનિ એવ ભગવતો વેવચનાનિ. અસઙ્ખ્યેય્યા હિ બુદ્ધગુણા ગુણનેમિત્તકાનિ ચ ભગવતો નામાનિ. વુત્તઞ્હેતં ધમ્મસેનાપતિના –
Pañcindriyānilokuttarānīti khaye ñāṇantiādīni pañcindriyāni lokuttarāni, lokuttarapaññāya vevacanānīti attho. Sabbā paññāti itarehi vevacanehi vuttā sabbā paññā lokiyalokuttaramissikāti attho. ‘‘Api cā’’tiādinā imināpi pariyāyena vevacanaṃ vattabbanti dasseti. Ādhipateyyaṭṭhenāti adhimokkhalakkhaṇe ādhipateyyaṭṭhena. Yathā ca buddhānussatiyaṃvuttanti yathā buddhānussatiniddese (visuddhi. 1.123) ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā pāḷiyā so bhagavā itipi arahaṃ…pe… itipi bhagavāti anekehi vevacanehi bhagavā anussaritabboti vuttaṃ. Imināva nayena balanipphattigato vesārajjappatto yāva dhammobhāsapajjotakaroti, etehi pariyāyehi buddhassa bhagavato vevacanaṃ buddhānussatiyaṃ vattabbanti padaṃ āharitvā sambandho veditabbo. Etānipi katipayāni eva bhagavato vevacanāni. Asaṅkhyeyyā hi buddhaguṇā guṇanemittakāni ca bhagavato nāmāni. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā –
‘‘અસઙ્ખ્યેય્યાનિ નામાનિ, સગુણેન મહેસિનો;
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
ગુણેન નામમુદ્ધેય્યં, અપિ નામ સહસ્સતો’’તિ. (ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૫૩);
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāma sahassato’’ti. (udā. aṭṭha. 53);
ધમ્માનુસ્સતિયં ‘‘અસઙ્ખત’’ન્તિઆદીસુ ન કેનચિ પચ્ચયેન સઙ્ખતન્તિ અસઙ્ખતં. નત્થિ એતસ્સ અન્તો વિનાસોતિ અનન્તં. આસવાનં અનારમ્મણતો અનાસવં. અવિપરીતસભાવત્તા સચ્ચં. સંસારસ્સ પરતીરભાવતો પારં. નિપુણઞાણવિસયત્તા સુખુમસભાવત્તા ચ નિપુણ. અનુપચિતઞાણસમ્ભારેહિ દટ્ઠું ન સક્કાતિ સુદુદ્દસં. ઉપ્પાદજરાહિ અનબ્ભાહતત્તા અજજ્જરં. થિરભાવેન ધુવં. જરામરણેહિ અપલુજ્જનતો અપલોકિતં. મંસચક્ખુના દિબ્બચક્ખુના ચ અપસ્સિતબ્બત્તા અનિદસ્સનં. રાગાદિપપઞ્ચાભાવેન નિપ્પપઞ્ચં. કિલેસાભિસઙ્ખારાનં વૂપસમહેતુતાય સન્તં.
Dhammānussatiyaṃ ‘‘asaṅkhata’’ntiādīsu na kenaci paccayena saṅkhatanti asaṅkhataṃ. Natthi etassa anto vināsoti anantaṃ. Āsavānaṃ anārammaṇato anāsavaṃ. Aviparītasabhāvattā saccaṃ. Saṃsārassa paratīrabhāvato pāraṃ. Nipuṇañāṇavisayattā sukhumasabhāvattā ca nipuṇa. Anupacitañāṇasambhārehi daṭṭhuṃ na sakkāti sududdasaṃ. Uppādajarāhi anabbhāhatattā ajajjaraṃ. Thirabhāvena dhuvaṃ. Jarāmaraṇehi apalujjanato apalokitaṃ. Maṃsacakkhunā dibbacakkhunā ca apassitabbattā anidassanaṃ. Rāgādipapañcābhāvena nippapañcaṃ. Kilesābhisaṅkhārānaṃ vūpasamahetutāya santaṃ.
અમતહેતુતાય ભઙ્ગાભાવતો ચ અમતં. ઉત્તમટ્ઠેન અતપ્પકટ્ઠેન ચ પણીતં. અસિવાનં કમ્મકિલેસવિપાકવટ્ટાનં અભાવેન સિવં. ચતૂહિ યોગેહિ અનુપદ્દવભાવેન ખેમં. તણ્હા ખીયતિ એત્થાતિ તણ્હક્ખયો. કતપુઞ્ઞેહિપિ કદાચિદેવ પસ્સિતબ્બત્તા અચ્છરિયં. અભૂતપુબ્બત્તા અબ્ભુતં . અનન્તરાયત્તા અનીતિકં. અનન્તરાયભાવહેતુતો અનીતિકધમ્મં (સં॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૫.૩૭૭-૪૦૯).
Amatahetutāya bhaṅgābhāvato ca amataṃ. Uttamaṭṭhena atappakaṭṭhena ca paṇītaṃ. Asivānaṃ kammakilesavipākavaṭṭānaṃ abhāvena sivaṃ. Catūhi yogehi anupaddavabhāvena khemaṃ. Taṇhā khīyati etthāti taṇhakkhayo. Katapuññehipi kadācideva passitabbattā acchariyaṃ. Abhūtapubbattā abbhutaṃ. Anantarāyattā anītikaṃ. Anantarāyabhāvahetuto anītikadhammaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.377-409).
અનિબ્બત્તિસભાવત્તા અજાતં. તતો એવ અભૂતં. ઉભયેનાપિ ઉપ્પાદરહિતન્તિ વુત્તં હોતિ. કેનચિ અનુપદ્દુતત્તા અનુપદ્દવં. ન કેનચિ પચ્ચયેન કતન્તિ અકતં. નત્થિ એત્થ સોકોતિ અસોકં. સોકહેતુવિગમેન વિસોકં. કેનચિ અનુપસજ્જિતબ્બત્તા અનુપસગ્ગં. અનુપસગ્ગભાવહેતુતો અનુપસગ્ગધમ્મં.
Anibbattisabhāvattā ajātaṃ. Tato eva abhūtaṃ. Ubhayenāpi uppādarahitanti vuttaṃ hoti. Kenaci anupaddutattā anupaddavaṃ. Na kenaci paccayena katanti akataṃ. Natthi ettha sokoti asokaṃ. Sokahetuvigamena visokaṃ. Kenaci anupasajjitabbattā anupasaggaṃ. Anupasaggabhāvahetuto anupasaggadhammaṃ.
ગમ્ભીરઞાણગોચરતો ગમ્ભીરં. સમ્માપટિપત્તિં વિના પસ્સિતું પત્તું અસક્કુણેય્યત્તા દુપ્પસ્સં. સબ્બલોકં ઉત્તરિત્વા ઠિતન્તિ ઉત્તરં. નત્થિ એતસ્સ ઉત્તરન્તિ અનુત્તરં. સમસ્સ સદિસસ્સ અભાવેન અસમં. પટિભાગાભાવેન અપ્પટિસમં. ઉત્તમટ્ઠેન જેટ્ઠં, પાસંસતમત્તા વા જેટ્ઠં. સંસારદુક્ખટ્ટિતેહિ લેતબ્બતો લેણં. તતો રક્ખણતો તાણં. રણાભાવેન અરણં. અઙ્ગણાભાવેન અનઙ્ગણં. નિદ્દોસતાય અકાચં. રાગાદિમલાપગમેન વિમલં. ચતૂહિ ઓઘેહિ અનજ્ઝોત્થરણીયતો દીપો. સંસારવૂપસમસુખતાય સુખં. પમાણકરધમ્માભાવતો અપ્પમાણં, ગણેતું એતસ્સ ન સક્કાતિ ચ અપ્પમાણં. સંસારસમુદ્દે અનોસીદનટ્ઠાનતાય પતિટ્ઠા. રાગાદિકિઞ્ચનાભાવેન પરિગ્ગહાભાવેન ચ અકિઞ્ચનન્તિ એવમત્થો દટ્ઠબ્બો.
Gambhīrañāṇagocarato gambhīraṃ. Sammāpaṭipattiṃ vinā passituṃ pattuṃ asakkuṇeyyattā duppassaṃ. Sabbalokaṃ uttaritvā ṭhitanti uttaraṃ. Natthi etassa uttaranti anuttaraṃ. Samassa sadisassa abhāvena asamaṃ. Paṭibhāgābhāvena appaṭisamaṃ. Uttamaṭṭhena jeṭṭhaṃ, pāsaṃsatamattā vā jeṭṭhaṃ. Saṃsāradukkhaṭṭitehi letabbato leṇaṃ. Tato rakkhaṇato tāṇaṃ. Raṇābhāvena araṇaṃ. Aṅgaṇābhāvena anaṅgaṇaṃ. Niddosatāya akācaṃ. Rāgādimalāpagamena vimalaṃ. Catūhi oghehi anajjhottharaṇīyato dīpo. Saṃsāravūpasamasukhatāya sukhaṃ. Pamāṇakaradhammābhāvato appamāṇaṃ, gaṇetuṃ etassa na sakkāti ca appamāṇaṃ. Saṃsārasamudde anosīdanaṭṭhānatāya patiṭṭhā. Rāgādikiñcanābhāvena pariggahābhāvena ca akiñcananti evamattho daṭṭhabbo.
સઙ્ઘાનુસ્સતિયં સત્તાનં સારોતિ સીલસારાદિસારગુણયોગતો સત્તેસુ સારભૂતો. સત્તાનં મણ્ડોતિ ગોરસેસુ સપ્પિમણ્ડો વિય સત્તેસુ મણ્ડભૂતો. સારગુણવસેનેવ સત્તેસુ ઉદ્ધરિતબ્બતો સત્તાનં ઉદ્ધારો. નિચ્ચલગુણતાય સત્તાનં એસિકા. ગુણસોભાસુરભિભાવેન સત્તાનં પસૂનં સુરભિ કુસુમન્તિ અત્થો.
Saṅghānussatiyaṃ sattānaṃ sāroti sīlasārādisāraguṇayogato sattesu sārabhūto. Sattānaṃ maṇḍoti gorasesu sappimaṇḍo viya sattesu maṇḍabhūto. Sāraguṇavaseneva sattesu uddharitabbato sattānaṃ uddhāro. Niccalaguṇatāya sattānaṃ esikā. Guṇasobhāsurabhibhāvena sattānaṃ pasūnaṃ surabhi kusumanti attho.
ગુણેસુ ઉત્તમઙ્ગં પઞ્ઞા તસ્સા ઉપસોભાહેતુતાય સીલં ઉત્તમઙ્ગોપસોભનં વુત્તં. સીલેસુ પરિપૂરકારિનો અનિજ્ઝન્તા નામ ગુણા નત્થીતિ ‘‘નિધાનઞ્ચ સીલં સબ્બદોભગ્ગસમતિક્કમનટ્ઠેના’’તિ વુત્તં. અયઞ્ચ અત્થો આકઙ્ખેય્યસુત્તેન (મ॰ નિ॰ ૧.૬૪ આદયો) દીપેતબ્બો. અપરમ્પિ વુત્તં – ‘‘ઇજ્ઝતિ, ભિક્ખવે, સીલવતો ચેતોપણિધિ વિસુદ્ધત્તા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૩૭; સં॰ નિ॰ ૪.૩૫૨; અ॰ નિ॰ ૮.૩૫). સિપ્પન્તિ ધનુસિપ્પં. ધઞ્ઞન્તિ ધનાયિતબ્બં. ધમ્મવોલોકનતાયાતિ સમથવિપસ્સનાદિધમ્મસ્સ વોલોકનભાવેન . વોલોકનટ્ઠેનાતિ સત્તભૂમકાદિપાસાદે વિય સીલે ઠત્વા અભિઞ્ઞાચક્ખુના લોકસ્સ વોલોકેતું સક્કાતિ વુત્તં. સબ્બભૂમાનુપરિવત્તિ ચ સીલં ચતુભૂમકકુસલસ્સાપિ તદનુવત્તનતો. સેસં ઉત્તાનમેવાતિ.
Guṇesu uttamaṅgaṃ paññā tassā upasobhāhetutāya sīlaṃ uttamaṅgopasobhanaṃ vuttaṃ. Sīlesu paripūrakārino anijjhantā nāma guṇā natthīti ‘‘nidhānañca sīlaṃ sabbadobhaggasamatikkamanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Ayañca attho ākaṅkheyyasuttena (ma. ni. 1.64 ādayo) dīpetabbo. Aparampi vuttaṃ – ‘‘ijjhati, bhikkhave, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā’’ti (dī. ni. 3.337; saṃ. ni. 4.352; a. ni. 8.35). Sippanti dhanusippaṃ. Dhaññanti dhanāyitabbaṃ. Dhammavolokanatāyāti samathavipassanādidhammassa volokanabhāvena . Volokanaṭṭhenāti sattabhūmakādipāsāde viya sīle ṭhatvā abhiññācakkhunā lokassa voloketuṃ sakkāti vuttaṃ. Sabbabhūmānuparivatti ca sīlaṃ catubhūmakakusalassāpi tadanuvattanato. Sesaṃ uttānamevāti.
વેવચનહારવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગો • 10. Vevacanahāravibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગવિભાવના • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā