Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi |
૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગો
10. Vevacanahāravibhaṅgo
૩૭. તત્થ કતમો વેવચનો હારો? ‘‘વેવચનાનિ બહૂની’’તિ. યથા એકં ભગવા ધમ્મં અઞ્ઞમઞ્ઞેહિ વેવચનેહિ નિદ્દિસતિ. યથાહ ભગવા –
37. Tattha katamo vevacano hāro? ‘‘Vevacanāni bahūnī’’ti. Yathā ekaṃ bhagavā dhammaṃ aññamaññehi vevacanehi niddisati. Yathāha bhagavā –
‘‘આસા ચ પિહા અભિનન્દના ચ, અનેકધાતૂસુ સરા પતિટ્ઠિતા;
‘‘Āsā ca pihā abhinandanā ca, anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā;
અઞ્ઞાણમૂલપ્પભવા પજપ્પિતા, સબ્બા મયા બ્યન્તિકતા સમૂલિકા’’તિ.
Aññāṇamūlappabhavā pajappitā, sabbā mayā byantikatā samūlikā’’ti.
આસા નામ વુચ્ચતિ યા ભવિસ્સસ્સ અત્થસ્સ આસીસના 1 અવસ્સં આગમિસ્સતીતિ આસાસ્સ ઉપ્પજ્જતિ. પિહા નામ યા વત્તમાનસ્સ 2 અત્થસ્સ પત્થના, સેય્યતરં વા દિસ્વા ‘‘એદિસો ભવેય્ય’’ન્તિ પિહાસ્સ ઉપ્પજ્જતિ. અત્થનિપ્ફત્તિપટિપાલના અભિનન્દના નામ, પિયં વા ઞાતિં અભિનન્દતિ, પિયં વા ધમ્મં અભિનન્દતિ, અપ્પટિકૂલતો વા અભિનન્દતિ.
Āsā nāma vuccati yā bhavissassa atthassa āsīsanā 3 avassaṃ āgamissatīti āsāssa uppajjati. Pihā nāma yā vattamānassa 4 atthassa patthanā, seyyataraṃ vā disvā ‘‘ediso bhaveyya’’nti pihāssa uppajjati. Atthanipphattipaṭipālanā abhinandanā nāma, piyaṃ vā ñātiṃ abhinandati, piyaṃ vā dhammaṃ abhinandati, appaṭikūlato vā abhinandati.
અનેકધાતૂતિ ચક્ખુધાતુ રૂપધાતુ ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુ, સોતધાતુ સદ્દધાતુ સોતવિઞ્ઞાણધાતુ, ઘાનધાતુ ગન્ધધાતુ ઘાનવિઞ્ઞાણધાતુ, જિવ્હાધાતુ રસધાતુ જિવ્હાવિઞ્ઞાણધાતુ , કાયધાતુ ફોટ્ઠબ્બધાતુ કાયવિઞ્ઞાણધાતુ, મનોધાતુ ધમ્મધાતુ મનોવિઞ્ઞાણધાતુ.
Anekadhātūti cakkhudhātu rūpadhātu cakkhuviññāṇadhātu, sotadhātu saddadhātu sotaviññāṇadhātu, ghānadhātu gandhadhātu ghānaviññāṇadhātu, jivhādhātu rasadhātu jivhāviññāṇadhātu , kāyadhātu phoṭṭhabbadhātu kāyaviññāṇadhātu, manodhātu dhammadhātu manoviññāṇadhātu.
સરાતિ કેચિ રૂપાધિમુત્તા કેચિ સદ્દાધિમુત્તા કેચિ ગન્ધાધિમુત્તા કેચિ રસાધિમુત્તા કેચિ ફોટ્ઠબ્બાધિમુત્તા કેચિ ધમ્માધિમુત્તા. તત્થ યાનિ છ ગેહસિતાનિ દોમનસ્સાનિ યાનિ ચ છ ગેહસિતાનિ સોમનસ્સાનિ યાનિ ચ છ નેક્ખમ્મસિતાનિ દોમનસ્સાનિ યાનિ ચ છ નેક્ખમ્મસિતાનિ સોમનસ્સાનિ, ઇમાનિ ચતુવીસપદાનિ તણ્હાપક્ખો, તણ્હાય એતં વેવચનં. યા છ ઉપેક્ખા ગેહસિતા, અયં દિટ્ઠિપક્ખો.
Sarāti keci rūpādhimuttā keci saddādhimuttā keci gandhādhimuttā keci rasādhimuttā keci phoṭṭhabbādhimuttā keci dhammādhimuttā. Tattha yāni cha gehasitāni domanassāni yāni ca cha gehasitāni somanassāni yāni ca cha nekkhammasitāni domanassāni yāni ca cha nekkhammasitāni somanassāni, imāni catuvīsapadāni taṇhāpakkho, taṇhāya etaṃ vevacanaṃ. Yā cha upekkhā gehasitā, ayaṃ diṭṭhipakkho.
૩૮. સાયેવ પત્થનાકારેન ધમ્મનન્દી ધમ્મપેમં ધમ્મજ્ઝોસાનન્તિ તણ્હાય એતં વેવચનં. ચિત્તં મનો વિઞ્ઞાણન્તિ ચિત્તસ્સ એતં વેવચનં. મનિન્દ્રિયં મનોધાતુ મનાયતનં વિજાનનાતિ મનસ્સેતં વેવચનં. પઞ્ઞિન્દ્રિયં પઞ્ઞાબલં અધિપઞ્ઞા સિક્ખા પઞ્ઞા પઞ્ઞાક્ખન્ધો ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો ઞાણં સમ્માદિટ્ઠિ તીરણા વિપસ્સના ધમ્મે ઞાણં અત્થે ઞાણં અન્વયે ઞાણં ખયે ઞાણં અનુપ્પાદે ઞાણં અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં અઞ્ઞિન્દ્રિયં અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયં ચક્ખુ વિજ્જા બુદ્ધિ ભૂરિ મેધા આલોકો, યં વા પન યં કિઞ્ચિ અઞ્ઞંપિ એવં જાતિયં, પઞ્ઞાય એતં વેવચનં. પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ લોકુત્તરાનિ, સબ્બા પઞ્ઞા. અપિ ચ આધિપતેય્યટ્ઠેન સદ્ધા, આરમ્ભટ્ઠેન વીરિયં, અપિલાપનટ્ઠેન સતિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન સમાધિ, પજાનનટ્ઠેન પઞ્ઞા.
38. Sāyeva patthanākārena dhammanandī dhammapemaṃ dhammajjhosānanti taṇhāya etaṃ vevacanaṃ. Cittaṃ mano viññāṇanti cittassa etaṃ vevacanaṃ. Manindriyaṃ manodhātu manāyatanaṃ vijānanāti manassetaṃ vevacanaṃ. Paññindriyaṃ paññābalaṃ adhipaññā sikkhā paññā paññākkhandho dhammavicayasambojjhaṅgo ñāṇaṃ sammādiṭṭhi tīraṇā vipassanā dhamme ñāṇaṃ atthe ñāṇaṃ anvaye ñāṇaṃ khaye ñāṇaṃ anuppāde ñāṇaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriyaṃ cakkhu vijjā buddhi bhūri medhā āloko, yaṃ vā pana yaṃ kiñci aññaṃpi evaṃ jātiyaṃ, paññāya etaṃ vevacanaṃ. Pañcindriyāni lokuttarāni, sabbā paññā. Api ca ādhipateyyaṭṭhena saddhā, ārambhaṭṭhena vīriyaṃ, apilāpanaṭṭhena sati, avikkhepaṭṭhena samādhi, pajānanaṭṭhena paññā.
યથા ચ બુદ્ધાનુસ્સતિયં વુત્તં ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા. બલનિપ્ફત્તિગતો વેસારજ્જપ્પત્તો અધિગતપ્પટિસમ્ભિદો ચતુયોગવિપ્પહીનો અગતિગમનવીતિવત્તો ઉદ્ધટસલ્લો નિરૂળ્હવણો મદ્દિતકણ્ડકો નિબ્બાપિતપરિયુટ્ઠાનો 5 બન્ધનાતીતો ગન્થવિનિવેઠનો અજ્ઝાસયવીતિવત્તો ભિન્નન્ધકારો ચક્ખુમા લોકધમ્મસમતિક્કન્તો અનુરોધવિરોધવિપ્પયુત્તો ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ ધમ્મેસુ અસઙ્ખેપગતો બન્ધનાતિવત્તો ઠપિતસઙ્ગામો અભિક્કન્તતરો ઉક્કાધરો આલોકકરો પજ્જોતકરો તમોનુદો રણઞ્જહો અપરિમાણવણ્ણો અપ્પમેય્યવણ્ણો અસઙ્ખેય્યવણ્ણો આભંકરો પભંકરો ધમ્મોભાસપજ્જોતકરોતિ ચ બુદ્ધા ભગવન્તોતિ ચ બુદ્ધાનુસ્સતિયા એતં વેવચનં.
Yathā ca buddhānussatiyaṃ vuttaṃ itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā. Balanipphattigato vesārajjappatto adhigatappaṭisambhido catuyogavippahīno agatigamanavītivatto uddhaṭasallo nirūḷhavaṇo madditakaṇḍako nibbāpitapariyuṭṭhāno 6 bandhanātīto ganthaviniveṭhano ajjhāsayavītivatto bhinnandhakāro cakkhumā lokadhammasamatikkanto anurodhavirodhavippayutto iṭṭhāniṭṭhesu dhammesu asaṅkhepagato bandhanātivatto ṭhapitasaṅgāmo abhikkantataro ukkādharo ālokakaro pajjotakaro tamonudo raṇañjaho aparimāṇavaṇṇo appameyyavaṇṇo asaṅkheyyavaṇṇo ābhaṃkaro pabhaṃkaro dhammobhāsapajjotakaroti ca buddhā bhagavantoti ca buddhānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
યથા ચ ધમ્માનુસ્સતિયં વુત્તં સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો 7 પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહિ. યદિદં મદનિમ્મદનો પિપાસવિનયો આલયસમુગ્ઘાટો વટ્ટૂપચ્છેદો સુઞ્ઞતો અતિદુલ્લભો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં.
Yathā ca dhammānussatiyaṃ vuttaṃ svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opaneyyiko 8 paccattaṃ veditabbo viññūhi. Yadidaṃ madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāṭo vaṭṭūpacchedo suññato atidullabho taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
‘‘અસઙ્ખતં અનતં 9 અનાસવઞ્ચ, સચ્ચઞ્ચ પારં નિપુણં સુદુદ્દસં;
‘‘Asaṅkhataṃ anataṃ 10 anāsavañca, saccañca pāraṃ nipuṇaṃ sududdasaṃ;
અજજ્જરં ધુવં અપલોકિતં 11, અનિદસ્સનં નિપ્પપઞ્ચ સન્તં.
Ajajjaraṃ dhuvaṃ apalokitaṃ 12, anidassanaṃ nippapañca santaṃ.
‘‘અમતં પણીતઞ્ચ સિવઞ્ચ ખેમં, તણ્હાક્ખયો અચ્છરિયઞ્ચ અબ્ભુતં;
‘‘Amataṃ paṇītañca sivañca khemaṃ, taṇhākkhayo acchariyañca abbhutaṃ;
અનીતિકં અનીતિકધમ્મં 13, નિબ્બાનમેતં સુગતેન દેસિતં.
Anītikaṃ anītikadhammaṃ 14, nibbānametaṃ sugatena desitaṃ.
‘‘અજાતં અભૂતં અનુપદ્દવઞ્ચ, અકતં અસોકઞ્ચ અથો વિસોકં;
‘‘Ajātaṃ abhūtaṃ anupaddavañca, akataṃ asokañca atho visokaṃ;
અનૂપસગ્ગંનુપસગ્ગધમ્મં, નિબ્બાનમેતં સુગતેન દેસિતં.
Anūpasaggaṃnupasaggadhammaṃ, nibbānametaṃ sugatena desitaṃ.
‘‘ગમ્ભીરઞ્ચેવ દુપ્પસ્સં, ઉત્તરઞ્ચ અનુત્તરં;
‘‘Gambhīrañceva duppassaṃ, uttarañca anuttaraṃ;
અસમં અપ્પટિસમં, જેટ્ઠં સેટ્ઠન્તિ વુચ્ચતિ.
Asamaṃ appaṭisamaṃ, jeṭṭhaṃ seṭṭhanti vuccati.
‘‘લેણઞ્ચ તાણં અરણં અનઙ્ગણં, અકાચ મેતં વિમલન્તિ વુચ્ચતિ;
‘‘Leṇañca tāṇaṃ araṇaṃ anaṅgaṇaṃ, akāca metaṃ vimalanti vuccati;
દીપો સુખં અપ્પમાણં પતિટ્ઠા, અકિઞ્ચનં અપ્પપઞ્ચન્તિ વુત્ત’’ન્તિ.
Dīpo sukhaṃ appamāṇaṃ patiṭṭhā, akiñcanaṃ appapañcanti vutta’’nti.
ધમ્માનુસ્સતિયા એતં વેવચનં.
Dhammānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
યથા ચ સઙ્ઘાનુસ્સતિયં વુત્તં સુપ્પટિપન્નો ઉજુપ્પટિપન્નો ઞાયપ્પટિપન્નો સામીચિપ્પટિપન્નો યદિદં ચત્તારિ પુરિસયુગાનિ અટ્ઠ પુરિસપુગ્ગલા એસ ભગવતો સાવકસઙ્ઘો આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સ, સીલસમ્પન્નો સમાધિસમ્પન્નો પઞ્ઞાસમ્પન્નો વિમુત્તિસમ્પન્નો વિમુત્તિઞાણદસ્સનસમ્પન્નો સત્તાનં સારો સત્તાનં મણ્ડો સત્તાનં ઉદ્ધારો સત્તાનં એસિકા 15 સત્તાનં સુરભિપસૂનં પુજ્જો દેવાનઞ્ચ મનુસ્સાનઞ્ચાતિ સઙ્ઘાનુસ્સતિયા એતં વેવચનં.
Yathā ca saṅghānussatiyaṃ vuttaṃ suppaṭipanno ujuppaṭipanno ñāyappaṭipanno sāmīcippaṭipanno yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā esa bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa, sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno vimuttisampanno vimuttiñāṇadassanasampanno sattānaṃ sāro sattānaṃ maṇḍo sattānaṃ uddhāro sattānaṃ esikā 16 sattānaṃ surabhipasūnaṃ pujjo devānañca manussānañcāti saṅghānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
યથા ચ સીલાનુસ્સતિયં વુત્તં યાનિ તાનિ સીલાનિ અખણ્ડાનિ અચ્છિદ્દાનિ અસબલાનિ અકમ્માસાનિ અરિયાનિ અરિયકન્તાનિ ભુજિસ્સાનિ વિઞ્ઞુપ્પસત્થાનિ અપરામટ્ઠાનિ સમાધિસંવત્તનિકાનિ, અલઙ્કારો ચ સીલં ઉત્તમઙ્ગોપસોભણતાય, નિધાનઞ્ચ સીલં સબ્બદોભગ્ગસમતિક્કમનટ્ઠેન , સિપ્પઞ્ચ સીલં અક્ખણવેધિતાય, વેલા ચ સીલં અનતિક્કમનટ્ઠેન, ધઞ્ઞઞ્ચ સીલં દલિદ્દોપચ્છેદનટ્ઠેન 17, આદાસો ચ સીલં ધમ્મવોલોકનતાય, પાસાદો ચ સીલં વોલોકનટ્ઠેન, સબ્બભૂમાનુપરિવત્તિ ચ સીલં અમતપરિયોસાનન્તિ સીલાનુસ્સતિયા એતં વેવચનં.
Yathā ca sīlānussatiyaṃ vuttaṃ yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni ariyāni ariyakantāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, alaṅkāro ca sīlaṃ uttamaṅgopasobhaṇatāya, nidhānañca sīlaṃ sabbadobhaggasamatikkamanaṭṭhena , sippañca sīlaṃ akkhaṇavedhitāya, velā ca sīlaṃ anatikkamanaṭṭhena, dhaññañca sīlaṃ daliddopacchedanaṭṭhena 18, ādāso ca sīlaṃ dhammavolokanatāya, pāsādo ca sīlaṃ volokanaṭṭhena, sabbabhūmānuparivatti ca sīlaṃ amatapariyosānanti sīlānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
યથા ચ ચાગાનુસ્સતિયં વુત્તં યસ્મિં સમયે અરિયસાવકો અગારં અજ્ઝાવસતિ મુત્તચાગો પયતપાણિ વોસ્સગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતોતિ ચાગાનુસ્સતિયા એતં વેવચનં. તેનાહ આયસ્મા મહાકચ્ચાયનો ‘‘વેવચનાનિ બહૂની’’તિ.
Yathā ca cāgānussatiyaṃ vuttaṃ yasmiṃ samaye ariyasāvako agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgaratoti cāgānussatiyā etaṃ vevacanaṃ. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘vevacanāni bahūnī’’ti.
નિયુત્તો વેવચનો હારો.
Niyutto vevacano hāro.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૧૦. વેવચનહારવિભઙ્ગવિભાવના • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā