Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī |
૮. વિભત્તિહારસમ્પાતવિભાવના
8. Vibhattihārasampātavibhāvanā
૭૦. યેન યેન આવટ્ટહારસમ્પાતેન સુત્તત્થા આવટ્ટેતબ્બા, સો આવટ્ટહારસમ્પાતો પરિપુણ્ણો, ‘‘કતમો વિભત્તિહારસમ્પાતો’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘તત્થ કતમો વિભત્તિહારસમ્પાતો’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કતમો સંવણ્ણનાવિસેસો વિભત્તિહારસમ્પાતો નામાતિ પુચ્છતિ.
70. Yena yena āvaṭṭahārasampātena suttatthā āvaṭṭetabbā, so āvaṭṭahārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vibhattihārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vibhattihārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tattha katamo saṃvaṇṇanāviseso vibhattihārasampāto nāmāti pucchati.
‘‘કતમે સુત્તત્થા કત્થ વિભત્તા’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘તસ્મા રક્ખિતચિત્તસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં. યા ‘‘તસ્મા…પે॰… ગોચરો’’તિ ગાથા વુત્તા, તિસ્સં ગાથાયં વુત્તો કુસલપક્ખો ધમ્મો કુસલપક્ખેન ધમ્મેન સતિસંવરો ધમ્મો નિદ્દિસિતબ્બો વિભજિતબ્બો, અકુસલપક્ખેન ધમ્મેન નિદ્દિસિતબ્બો વિભજિતબ્બો.
‘‘Katame suttatthā kattha vibhattā’’ti pucchitabbattā ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’tiādi vuttaṃ. Yā ‘‘tasmā…pe… gocaro’’ti gāthā vuttā, tissaṃ gāthāyaṃ vutto kusalapakkho dhammo kusalapakkhena dhammena satisaṃvaro dhammo niddisitabbo vibhajitabbo, akusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo.
કથં? ‘‘રક્ખિતચિત્તસ્સા’’તિ પદેન વુત્તો કુસલપક્ખો સતિસંવરો ધમ્મો ‘‘ચક્ખુદ્વારસંવરો…પે॰… મનોદ્વારસંવરો’’તિ છબ્બિધેન કુસલપક્ખેન ધમ્મેન નિદ્દિસિતબ્બો વિભજિતબ્બો. ‘‘સમ્માસઙ્કપ્પો’’તિ પદેન વુત્તો કુસલપક્ખો સમ્માસઙ્કપ્પો ધમ્મો ‘‘નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પો અબ્યાપાદ-સઙ્કપ્પો અવિહિંસાસઙ્કપ્પો’’તિ તિવિધેન કુસલપક્ખેન ધમ્મેન વિભજિતબ્બો. ‘‘સમ્માદિટ્ઠિપુરેક્ખારો’’તિ પદેન વુત્તા કુસલપક્ખા ધમ્મજાતિ ‘‘દુક્ખે ઞાણં, દુક્ખસમુદયે ઞાણં, દુક્ખનિરોધે ઞાણં, દુક્ખનિરોધગામિનિપટિપદાય ઞાણં, પુબ્બન્તે ઞાણં, અપરન્તે ઞાણં, પુબ્બન્તાપરન્તે ઞાણં, ઇદપ્પચ્ચયતાપટિચ્ચસમુપ્પન્નેસુ ધમ્મેસુ ઞાણ’’ન્તિ (ધ॰ સ॰ ૧૦૬૩) અટ્ઠવિધેન કુસલપક્ખેન ધમ્મેન વિભજિતબ્બા. ‘‘ઞત્વાન ઉદયબ્બય’’ન્તિ પદેન વુત્તં કુસલપક્ખઉદયબ્બયઞાણં ધમ્મજાતં પઞ્ઞાસવિધેન ઉદયબ્બયઞાણેન કુસલપક્ખેન વિભજિતબ્બં. ‘‘થિનમિદ્ધાભિભૂ’’તિ પદેન વુત્તં થિનમિદ્ધાભિભવનં કુસલપક્ખં ધમ્મજાતં ‘‘સોતાપત્તિમગ્ગાભિભવનં સકદાગામિમગ્ગાભિભવનં અનાગામિમગ્ગાભિભવનં અરહત્તમગ્ગાભિભવન’’ન્તિ ચતુબ્બિધેન કુસલપક્ખેન વિભજિતબ્બં.
Kathaṃ? ‘‘Rakkhitacittassā’’ti padena vutto kusalapakkho satisaṃvaro dhammo ‘‘cakkhudvārasaṃvaro…pe… manodvārasaṃvaro’’ti chabbidhena kusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo. ‘‘Sammāsaṅkappo’’ti padena vutto kusalapakkho sammāsaṅkappo dhammo ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpāda-saṅkappo avihiṃsāsaṅkappo’’ti tividhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbo. ‘‘Sammādiṭṭhipurekkhāro’’ti padena vuttā kusalapakkhā dhammajāti ‘‘dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminipaṭipadāya ñāṇaṃ, pubbante ñāṇaṃ, aparante ñāṇaṃ, pubbantāparante ñāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu ñāṇa’’nti (dha. sa. 1063) aṭṭhavidhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbā. ‘‘Ñatvāna udayabbaya’’nti padena vuttaṃ kusalapakkhaudayabbayañāṇaṃ dhammajātaṃ paññāsavidhena udayabbayañāṇena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ. ‘‘Thinamiddhābhibhū’’ti padena vuttaṃ thinamiddhābhibhavanaṃ kusalapakkhaṃ dhammajātaṃ ‘‘sotāpattimaggābhibhavanaṃ sakadāgāmimaggābhibhavanaṃ anāgāmimaggābhibhavanaṃ arahattamaggābhibhavana’’nti catubbidhena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ.
સતિસંવરો કુસલપક્ખો ‘‘લોકિયો સતિસંવરો, લોકુત્તરો સતિસંવરો’’તિ દુબ્બિધેન વિભજિતબ્બોતિ. લોકિયો સતિસંવરો કામાવચરોવાતિ એકવિધેન વિભજિતબ્બો. લોકુત્તરા સતિસંવરો ‘‘દસ્સનભૂમિ, ભાવનાભૂમી’’તિ દુબ્બિધેન વિભજિતબ્બો. કામાવચરો સતિસંવરો ‘‘કાયાનુપસ્સનાસતિસંવરો વેદનાનુપસ્સનાસતિસંવરો ચિત્તાનુપસ્સનાસતિસંવરો ધમ્માનુપસ્સનાસતિસંવરો’’તિ ચતુબ્બિધેન વિભજિતબ્બો. લોકુત્તરો સતિસંવરોપિ તથા ચતુબ્બિધેન વિભજિતબ્બો. સમ્માસઙ્કપ્પસમ્માદિટ્ઠિયોપિ લોકિયલોકુત્તરવસેન દુબ્બિધાદિભેદેન વિભજિતબ્બા. પદટ્ઠાનેનપિ પદટ્ઠાનહારસમ્પાતે વુત્તનયેન વિભજિતબ્બા.
Satisaṃvaro kusalapakkho ‘‘lokiyo satisaṃvaro, lokuttaro satisaṃvaro’’ti dubbidhena vibhajitabboti. Lokiyo satisaṃvaro kāmāvacarovāti ekavidhena vibhajitabbo. Lokuttarā satisaṃvaro ‘‘dassanabhūmi, bhāvanābhūmī’’ti dubbidhena vibhajitabbo. Kāmāvacaro satisaṃvaro ‘‘kāyānupassanāsatisaṃvaro vedanānupassanāsatisaṃvaro cittānupassanāsatisaṃvaro dhammānupassanāsatisaṃvaro’’ti catubbidhena vibhajitabbo. Lokuttaro satisaṃvaropi tathā catubbidhena vibhajitabbo. Sammāsaṅkappasammādiṭṭhiyopi lokiyalokuttaravasena dubbidhādibhedena vibhajitabbā. Padaṭṭhānenapi padaṭṭhānahārasampāte vuttanayena vibhajitabbā.
અકુસલપક્ખેન ‘‘અરક્ખિતેન ચિત્તેના’’તિ પદેન વુત્તો અસંવરો ‘‘ચક્ખુઅસંવરો …પે॰… કાયઅસંવરો, ચોપનકાયઅસંવરો, વાચાઅસંવરો, મનોઅસંવરો’’તિ અટ્ઠવિધેન વિભજિતબ્બો. ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિહતેના’’તિ પદેન ગહિતો મિચ્છાસઙ્કપ્પો ‘‘કામવિતક્કો બ્યાપાદવિતક્કો વિહિંસાવિતક્કો’’તિ તિવિધેન વિભજિતબ્બો. ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠી’’તિ પદેન વુત્તા મિચ્છાદિટ્ઠિ ‘‘દુક્ખે અઞ્ઞાણં…પે॰…ઇદપ્પચ્ચયતાપટિચ્ચસમુપ્પન્નેસુ ધમ્મેસુ અઞ્ઞાણ’’ન્તિ અટ્ઠવિધેન વિભજિતબ્બા, દ્વાસટ્ઠિદિટ્ઠિવિધેનપિ વિભજિતબ્બા. થિનમિદ્ધં પઞ્ચવિધેન સસઙ્ખારિકવિધેન વિભજિતબ્બં.
Akusalapakkhena ‘‘arakkhitena cittenā’’ti padena vutto asaṃvaro ‘‘cakkhuasaṃvaro …pe… kāyaasaṃvaro, copanakāyaasaṃvaro, vācāasaṃvaro, manoasaṃvaro’’ti aṭṭhavidhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhihatenā’’ti padena gahito micchāsaṅkappo ‘‘kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko’’ti tividhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhī’’ti padena vuttā micchādiṭṭhi ‘‘dukkhe aññāṇaṃ…pe…idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇa’’nti aṭṭhavidhena vibhajitabbā, dvāsaṭṭhidiṭṭhividhenapi vibhajitabbā. Thinamiddhaṃ pañcavidhena sasaṅkhārikavidhena vibhajitabbaṃ.
‘‘એત્તકોવ વિભત્તિહારસમ્પાતો પરિપુણ્ણો’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘નિયુત્તો વિભત્તિહારસમ્પાતો’’તિ વુત્તં. યેન યેન સંવણ્ણનાવિસેસભૂતેન વિભત્તિહારસમ્પાતેન સુત્તપ્પદેસત્થા વિભત્તા, સો સો સંવણ્ણનાવિસેસભૂતો વિભત્તિહારસમ્પાતો નિયુત્તોતિ યથારહ નિદ્ધારેત્વા યુજ્જિતબ્બોતિ અત્થો ગહેતબ્બોતિ.
‘‘Ettakova vibhattihārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vibhattihārasampāto’’ti vuttaṃ. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhattihārasampātena suttappadesatthā vibhattā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhattihārasampāto niyuttoti yathāraha niddhāretvā yujjitabboti attho gahetabboti.
ઇતિ વિભત્તિહારસમ્પાતે સત્તિબલાનુરૂપા રચિતા
Iti vibhattihārasampāte sattibalānurūpā racitā
વિભાવના નિટ્ઠિતા.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
પણ્ડિતેહિ પન…પે॰… ગહેતબ્બોતિ.
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૮. વિભત્તિહારસમ્પાતો • 8. Vibhattihārasampāto
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૮. વિભત્તિહારસમ્પાતવણ્ણના • 8. Vibhattihārasampātavaṇṇanā