Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / နေတ္တိဝိဘာဝိနီ • Nettivibhāvinī |
၂. ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝိဘာဝနာ
2. Vicayahārasampātavibhāvanā
၅၃. ယေန ဒေသနာဟာရသမ္ပာတေန အသ္သာဒာဒယော အာစရိယေန ဝိဘတ္တာ, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတာ, သော ဒေသနာဟာရသမ္ပာတော ပရိပုဏ္ဏော, ‘‘ကတမော ဝိစယဟာရသမ္ပာတော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဝိစယော ဟာရသမ္ပာတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဒေသနာဟာရသမ္ပာတာဒီသု သောဠသသု ဟာရသမ္ပာတေသု ကတမော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော ဝိစယဟာရသမ္ပာတော နာမာတိ ပုစ္ဆတိ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု အယံ ဓမ္မော ယေန သံဝဏ္ဏနာဝိသေသေန ဝိစယိတဗ္ဗော, သော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော ဝိစယဟာရသမ္ပာတော နာမာတိ နိယမေတ္ဝာ ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ တဏ္ဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန –
53. Yena desanāhārasampātena assādādayo ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, so desanāhārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vicayahārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vicayo hārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu desanāhārasampātādīsu soḷasasu hārasampātesu katamo saṃvaṇṇanāviseso vicayahārasampāto nāmāti pucchati. Imesu dhammesu ayaṃ dhammo yena saṃvaṇṇanāvisesena vicayitabbo, so saṃvaṇṇanāviseso vicayahārasampāto nāmāti niyametvā vibhajituṃ ‘‘tattha taṇhā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘ဧဝံ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ ဒသ္သေန္တော ယသ္မာ ဒေသနာဟာရပဒတ္ထဝိစယော ဝိစယဟာရော, တသ္မာ ဒေသနာဟာရေ ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေန နိဒ္ဓာရိတာယ တဏ္ဟာယ ကုသလာဒိဝိဘာဂပဝိစယမုခေန ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ ဒသ္သေတုံ ‘တတ္ထ တဏ္ဟာ ဒုဝိဓာ’တိအာဒိ အာရဒ္ဓ’’န္တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၃) –
‘‘Evaṃ desanāhārasampātaṃ dassetvā idāni vicayahārasampātaṃ dassento yasmā desanāhārapadatthavicayo vicayahāro, tasmā desanāhāre vipallāsahetubhāvena niddhāritāya taṇhāya kusalādivibhāgapavicayamukhena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘tattha taṇhā duvidhā’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 53) –
ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိသုတ္တတ္ထေ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတေန သံဝဏ္ဏိတေ အကုသလဓမ္မေ ‘‘တဏ္ဟာ’’တိ နိဒ္ဓာရိတာ သဗ္ဗတဏ္ဟာ။ ကုသလာပီတိ စတုဘူမကေ ကုသလေ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဝတ္တာ တဏ္ဟာပိ။ အကုသလာပီတိ အကုသလဓမ္မေ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဝတ္တာ တဏ္ဟာပီတိ ဒုဝိဓာ ဟောတီတိ ဝိစယိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ဋီကာယံ – ‘‘ကုသလဓမ္မာရမ္မဏာတိ ကုသလဓမ္မေ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဝတ္တမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တေသံ အာရမ္မဏပစ္စယတံ, ဣဓ ‘ကုသလာ ဓမ္မာ’တိ လောကုတ္တရဓမ္မာနမ္ပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။
Vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ ‘‘arakkhitena cittenā’’tiādisuttatthe desanāhārasampātena saṃvaṇṇite akusaladhamme ‘‘taṇhā’’ti niddhāritā sabbataṇhā. Kusalāpīti catubhūmake kusale uddissa pavattā taṇhāpi. Akusalāpīti akusaladhamme uddissa pavattā taṇhāpīti duvidhā hotīti vicayitabbā. Tena vuttaṃ ṭīkāyaṃ – ‘‘kusaladhammārammaṇāti kusaladhamme uddissa pavattamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na tesaṃ ārammaṇapaccayataṃ, idha ‘kusalā dhammā’ti lokuttaradhammānampi adhippetattā’’ti.
‘‘ကုသလာ တဏ္ဟာ ကိံဂာမိနီ, အကုသလာ တဏ္ဟာ ကိံ ဂာမိနီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အကုသလာ သံသာရဂာမိနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝာ ‘‘ကတမော ကုသလာကုသလတဏ္ဟာနံ ဝိသေသော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အကုသလာ သံသာရဂာမိနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဏ္ဟာ နာမ သံသာရဂာမိနီ ဟောတု, ကထံ အပစယဂာမိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပဟာနတဏ္ဟာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပဟာနသ္သ ဟေတုဘူတာ တဏ္ဟာ ပဟာနတဏ္ဟာတိ အတ္ထော, ပဟာတဗ္ဗတဏ္ဟံ အာဂမ္မ ယံ ပဟာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ, တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗေန ပဟာနေန အပစယံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
‘‘Kusalā taṇhā kiṃgāminī, akusalā taṇhā kiṃ gāminī’’ti pucchitabbattā ‘‘akusalā saṃsāragāminī’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘katamo kusalākusalataṇhānaṃ viseso’’ti pucchitabbattā ‘‘akusalā saṃsāragāminī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Taṇhā nāma saṃsāragāminī hotu, kathaṃ apacayagāminī’’ti vattabbattā ‘‘pahānataṇhā’’ti vuttaṃ, pahānassa hetubhūtā taṇhā pahānataṇhāti attho, pahātabbataṇhaṃ āgamma yaṃ pahānaṃ pavattetabbaṃ, tena pavattetabbena pahānena apacayaṃ gacchatīti vuttaṃ hoti.
‘‘ကိံ ပန တဏ္ဟာယေဝ ကုသလာကုသလာတိ ဒုဗ္ဗိဓာ, ဥဒာဟု အညောပိ ကုသလာကုသလာတိ ဒုဗ္ဗိဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘မာနောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတမော မာနော ကုသလော, ကတမော မာနော အကုသလော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယံ မာနံ နိသ္သာယ မာနံ ပဇဟတိ, အယံ မာနော ကုသလော။ ယော ပန မာနော ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တယတိ, အယံ မာနော အကုသလော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ မာနံ။ပေ.။ ကုသလောတိ ယံ မာနံ နိသ္သာယ ဥပနိသ္သာယ ပဟာနံ ပဝတ္တိတံ, တေန ပဟာနေန သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ မာနံ ပဇဟတိ, အယံ ဥပနိသ္သယပစ္စယဘူတော မာနော ဖလူပစာရေန ကုသလော။ ယော ပန။ပေ.။ အကုသလောတိ ယော ပန မာနော ပရဟိံသနာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနော ဟုတ္ဝာ အတ္တနော စ ပရသ္သ စ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တယတိ, အယံ မာနော အကုသလောတိ ဝိစယိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘Kiṃ pana taṇhāyeva kusalākusalāti dubbidhā, udāhu aññopi kusalākusalāti dubbidho’’ti vattabbattā ‘‘mānopī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Katamo māno kusalo, katamo māno akusalo’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ mānaṃ nissāya mānaṃ pajahati, ayaṃ māno kusalo. Yo pana māno dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusalo’’ti vuttaṃ. Tattha yaṃ mānaṃ…pe… kusaloti yaṃ mānaṃ nissāya upanissāya pahānaṃ pavattitaṃ, tena pahānena santāne uppajjanārahaṃ mānaṃ pajahati, ayaṃ upanissayapaccayabhūto māno phalūpacārena kusalo. Yo pana…pe… akusaloti yo pana māno parahiṃsanādivasena pavattamāno hutvā attano ca parassa ca dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusaloti vicayitvā veditabbo.
‘‘သံသာရာပစယဂာမိနီသု တာသု တဏ္ဟာသု ကတမာ အပစယဂာမိနီ တဏ္ဟာ ကုသလာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တာယ တဏ္ဟာယ သရူပံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ယံ နေက္ခမ္မသိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တာသု သံသာရာပစယဂာမိနီသု တဏ္ဟာဘူတာသု ကုသလာကုသလာသု။ အယံ တဏ္ဟာ ကုသလာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အရိယာ ပုဂ္ဂလာ သန္တံ အာယတနံ ယံ အရိယဖလဓမ္မံ သစ္ဆိကတ္ဝာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တိ, တံ အာယတနံ အရိယဖလဓမ္မံ အဟံ ကုဒာသ္သု သစ္ဆိကတ္ဝာ ဝိဟရိသ္သ’’န္တိ ပတ္ထယန္တသ္သ တသ္သ ကုလပုတ္တသ္သ တသ္မိံ အရိယဖလေ ပိဟာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပိဟာပစ္စယာ ယံ ဒောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ဒောမနသ္သံ ‘‘နေက္ခမ္မသိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ အရိယဖလေ ပိဟာသင္ခာတာ တဏ္ဟာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ အနဝဇ္ဇအရိယဖလဓမ္မံ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဝတ္တတ္တာတိ ဝိစယိတဗ္ဗံ။
‘‘Saṃsārāpacayagāminīsu tāsu taṇhāsu katamā apacayagāminī taṇhā kusalā’’ti pucchitabbattā ‘‘kusalā’’ti vuttāya taṇhāya sarūpaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yaṃ nekkhammasita’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tāsu saṃsārāpacayagāminīsu taṇhābhūtāsu kusalākusalāsu. Ayaṃ taṇhā kusalāti sambandho. ‘‘Ariyā puggalā santaṃ āyatanaṃ yaṃ ariyaphaladhammaṃ sacchikatvā upasampajja viharanti, taṃ āyatanaṃ ariyaphaladhammaṃ ahaṃ kudāssu sacchikatvā viharissa’’nti patthayantassa tassa kulaputtassa tasmiṃ ariyaphale pihā uppajjati, pihāpaccayā yaṃ domanassaṃ uppajjati, idaṃ domanassaṃ ‘‘nekkhammasita’’nti vuccati. Ayaṃ ariyaphale pihāsaṅkhātā taṇhā kusalā anavajjā anavajjaariyaphaladhammaṃ uddissa pavattattāti vicayitabbaṃ.
‘‘ကထံ ပဝတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ရာဂဝိရာဂာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယာ ရာဂဝိရာဂာ စေတောဝိမုတ္တိ ပတ္တဗ္ဗာ။ တဒာရမ္မဏာ တံ စေတောဝိမုတ္တိံ အာဂမ္မ ပဝတ္တာ တဏ္ဟာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ, ယာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂာ ပညာဝိမုတ္တိ ပတ္တဗ္ဗာ, တဒာရမ္မဏာ တံ ပညာဝိမုတ္တိံ အာဂမ္မ ပဝတ္တာ တဏ္ဟာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာတိ ဝိစယိတဗ္ဗာ။ တာယ ပညာဝိမုတ္တိယာ ဝသေန ဘဂဝတာ –
‘‘Kathaṃ pavattā’’ti vattabbattā ‘‘rāgavirāgā’’tiādi vuttaṃ. Yā rāgavirāgā cetovimutti pattabbā. Tadārammaṇā taṃ cetovimuttiṃ āgamma pavattā taṇhā kusalā anavajjā, yā avijjāvirāgā paññāvimutti pattabbā, tadārammaṇā taṃ paññāvimuttiṃ āgamma pavattā taṇhā kusalā anavajjāti vicayitabbā. Tāya paññāvimuttiyā vasena bhagavatā –
‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တသ္သ၊ သမ္မာသင္ကပ္ပဂောစရော။
‘‘Tasmā rakkhitacittassa, sammāsaṅkappagocaro;
သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေက္ခာရော၊ ဉတ္ဝာန ဥဒယဗ္ဗယံ။
Sammādiṭṭhipurekkhāro, ñatvāna udayabbayaṃ;
ထိနမိဒ္ဓာဘိဘူ ဘိက္ခု၊ သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေ’’တိ။ (ဥဒာ. ၃၂; နေတ္တိ. ၃၁၊ ၆၅၊ ၇၈) –
Thinamiddhābhibhū bhikkhu, sabbā duggatiyo jahe’’ti. (udā. 32; netti. 31, 65, 78) –
ဂာထာယံ ‘‘သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တံ, ‘‘တသ္သာ ပညာဝိမုတ္တိယာ ယော ပဝိစယော ကာတဗ္ဗော, ကတမော သော ပဝိစယော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တသ္သာ ကော ပဝိစယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္သာ ပညာဝိမုတ္တိယာ ကော ပဝိစယောတိ စေ ပုစ္ဆေယ္ယ ‘‘အဋ္ဌ မဂ္ဂင္ဂာနိ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင္ကပ္ပော သမ္မာဝာစာ သမ္မာကမ္မန္တော သမ္မာအာဇီဝော သမ္မာဝာယာမော သမ္မာသတိ သမ္မာသမာဓီ’’တိ ပဝိစယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သော ပဝိစယော ကတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော ကတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော ပညာဝိမုတ္တိယာ ပဝိစယော ကတ္ထ ကသ္မိံ ဓမ္မေ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ပုစ္ဆတိ။ စတုတ္ထေ ဈာနေ ပာရမိတာယ ဥက္ကံသဂတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘာဝနာယ သော ပဝိစယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Gāthāyaṃ ‘‘sabbā duggatiyo jahe’’ti padaṃ vuttaṃ, ‘‘tassā paññāvimuttiyā yo pavicayo kātabbo, katamo so pavicayo’’ti pucchitabbattā ‘‘tassā ko pavicayo’’tiādi vuttaṃ. Tassā paññāvimuttiyā ko pavicayoti ce puccheyya ‘‘aṭṭha maggaṅgāni – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhī’’ti pavicayo veditabbo. ‘‘So pavicayo kattha daṭṭhabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so katthā’’tiādi vuttaṃ. So paññāvimuttiyā pavicayo kattha kasmiṃ dhamme daṭṭhabboti pucchati. Catutthe jhāne pāramitāya ukkaṃsagatāya catutthajjhānabhāvanāya so pavicayo daṭṭhabbo.
‘‘စတုတ္ထေ ဈာနေ ပာရမိတာယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘စတုတ္ထေ ဟိ ဈာနေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယော သော စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ ပုဂ္ဂလော စတုတ္ထေ ဈာနေ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိယောဒာတံ အနင္ဂဏံ ဝိဂတူပက္ကိလေသံ မုဒု ကမ္မနိယံ ဌိတံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ, ဣတိ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ ဘာဝယတိ, သော စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ ပုဂ္ဂလော တတ္ထ စတုတ္ထေ ဈာနေ အဋ္ဌဝိဓံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ကတမံ အဋ္ဌဝိဓံ? ဆ အဘိညာ, ဒ္ဝေ စ ဝိသေသေ ဝာ အဓိဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒယော ပဉ္စ, လောကိယာဘိညာ စေဝ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာ စာတိ ဆ အဘိညာ။ မနောမယိဒ္ဓိ စေဝ ဝိပသ္သနာဉာဏဉ္စာတိ ဒ္ဝေ စ ဝိသေသာ ဟောန္တိ။
‘‘Catutthe jhāne pāramitāyā’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘catutthe hi jhāne’’tiādi vuttaṃ. Yo so catutthajjhānalābhī puggalo catutthe jhāne parisuddhaṃ pariyodātaṃ anaṅgaṇaṃ vigatūpakkilesaṃ mudu kammaniyaṃ ṭhitaṃ āneñjappattaṃ, iti aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ bhāvayati, so catutthajjhānalābhī puggalo tattha catutthe jhāne aṭṭhavidhaṃ vijjācaraṇaṃ adhigacchati. Katamaṃ aṭṭhavidhaṃ? Cha abhiññā, dve ca visese vā adhigacchatīti yojanā. Iddhividhādayo pañca, lokiyābhiññā ceva arahattamaggapaññā cāti cha abhiññā. Manomayiddhi ceva vipassanāñāṇañcāti dve ca visesā honti.
‘‘တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ကုတော ပရိသုဒ္ဓံ။ပေ.။ ကုတော အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တံ စိတ္တံ ယတော ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ စိတ္တံ ယတော ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓံ, တတော ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိဘာဝတော ပရိယောဒာတံ ဟောတိ။ သုခာဒီနံ ပစ္စယဃာတေန ယတော ဝီတရာဂာဒိအနင္ဂဏဘာဝတော အနင္ဂဏံ, တတော ဝီတရာဂာဒိအနင္ဂဏဘာဝတော ဝိဂတူပက္ကိလေသံ။ ယတော သုဘာဝိတဘာဝတော မုဒု, တတော သုဘာဝိတဘာဝတော ကမ္မနိယံ။ ယတော ပရိသုဒ္ဓာဒီသု ဌိတဘာဝတော ဌိတံ, တတော ပရိသုဒ္ဓာဒီသု ဌိတဘာဝတော အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတီတိပိ ယောဇနာ ယုတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၃) ယုဂဠတော အာဂတတ္တာ။ သဒ္ဓာဝီရိယသတိသမာဓိပညာဩဘာသေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတဘာဝတော အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ။ သဒ္ဓာယ ဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပဋိပက္ခေ အသ္သဒ္ဓိယေ န ဣဉ္ဇတိ န စလတိ, ဝီရိယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပဋိပက္ခေ ကောသဇ္ဇေ န ဣဉ္ဇတိ, သတိယာ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပဋိပက္ခေ ပမာဒေ န ဣဉ္ဇတိ, သမာဓိနာ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပဋိပက္ခေ ဥဒ္ဓစ္စေ န ဣဉ္ဇတိ, ပညာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ ပဋိပက္ခာယ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတိ, ဩဘာသဂတံ စိတ္တံ ကိလေသန္ဓကာရေ န ဣဉ္ဇတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဆန္နံ အဘိညာဉာဏာနဉ္စ မနောမယိဒ္ဓိဝိပသ္သနာဉာဏာနဉ္စ အဓိဂမူပာယော ဟောတိ, တသ္မာ သော ပညာဝိမုတ္တိပရိစယော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗောယေဝာတိ သင္ခေပတ္ထော။ ဝိတ္ထာရတော ပန အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၃) ‘‘တတ္ထ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိဘာဝေနာ’’တိအာဒိနာ ဝာ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိနာ ဝာ ဝုတ္တောယေဝာတိ အမ္ဟေဟိ န ဝုတ္တော။
‘‘Taṃ catutthajjhānacittaṃ kuto parisuddhaṃ…pe… kuto āneñjappatta’’nti pucchitabbattā ‘‘taṃ cittaṃ yato parisuddha’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ cittaṃ yato upekkhāsatipārisuddhibhāvato parisuddhaṃ, tato upekkhāsatipārisuddhibhāvato pariyodātaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayaghātena yato vītarāgādianaṅgaṇabhāvato anaṅgaṇaṃ, tato vītarāgādianaṅgaṇabhāvato vigatūpakkilesaṃ. Yato subhāvitabhāvato mudu, tato subhāvitabhāvato kammaniyaṃ. Yato parisuddhādīsu ṭhitabhāvato ṭhitaṃ, tato parisuddhādīsu ṭhitabhāvato āneñjappattaṃ hotītipi yojanā yuttā aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) yugaḷato āgatattā. Saddhāvīriyasatisamādhipaññāobhāsehi pariggahitabhāvato āneñjappattaṃ. Saddhāya hi pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe assaddhiye na iñjati na calati, vīriyena pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe kosajje na iñjati, satiyā pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe pamāde na iñjati, samādhinā pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe uddhacce na iñjati, paññāya pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhāya avijjāya na iñjati, obhāsagataṃ cittaṃ kilesandhakāre na iñjati. Iti imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ catutthajjhānacittaṃ āneñjappattaṃ hoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatattā catutthajjhānacittaṃ channaṃ abhiññāñāṇānañca manomayiddhivipassanāñāṇānañca adhigamūpāyo hoti, tasmā so paññāvimuttiparicayo catutthajjhāne daṭṭhabboyevāti saṅkhepattho. Vitthārato pana aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) ‘‘tattha upekkhāsatipārisuddhibhāvenā’’tiādinā vā ‘‘aparo nayo’’tiādinā vā vuttoyevāti amhehi na vutto.
‘‘ယေသံ ရာဂာဒိအင္ဂဏာနံ အဘာဝေန အနင္ဂဏံ, ယေသံ အဘိဇ္ဈာဒိဥပက္ကိလေသာနံ အဘာဝေန ဝိဂတူပက္ကိလေသံ, ယာယ စိတ္တသ္သ ဌိတိယာ အဘာဝေန ဌိတံ, ဣဉ္ဇနာယ အဘာဝေန အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ, တေ ရာဂာဒိအင္ဂဏာဒယော ကတမာယ ပက္ခာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ အင္ဂဏာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ရာဂာဒိအင္ဂဏာဒီသု အင္ဂဏာ စ ရာဂာဒိအင္ဂဏာ စ ဥပက္ကိလေသာ အဘိဇ္ဈာဒိဥပက္ကိလေသာ စ သန္တိ, တဒုဘယံ ရာဂာဒိအင္ဂဏအဘိဇ္ဈာဒိဥပက္ကိလေသဒ္ဝယံ တဏ္ဟာပက္ခော ရာဂာဒိအင္ဂဏာနံ တဏ္ဟာသဘာဝတ္တာ, အဘိဇ္ဈာဒိဥပက္ကိလေသာနဉ္စ တဏ္ဟာယ အနုလောမတ္တာ။ ယာ ဣဉ္ဇနာ ဖန္ဒနာ ယာ စ စိတ္တသ္သ အဋ္ဌိတိ အနဝဋ္ဌာနံ အတ္ထိ, အယံ ဣဉ္ဇနာ အဋ္ဌိတိ ဒိဋ္ဌိပက္ခော ဣဉ္ဇနာယ စ အဋ္ဌိတိယာ စ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဟေတုဘာဝတောတိ ပဝိစယော ကာတဗ္ဗော။
‘‘Yesaṃ rāgādiaṅgaṇānaṃ abhāvena anaṅgaṇaṃ, yesaṃ abhijjhādiupakkilesānaṃ abhāvena vigatūpakkilesaṃ, yāya cittassa ṭhitiyā abhāvena ṭhitaṃ, iñjanāya abhāvena āneñjappattaṃ, te rāgādiaṅgaṇādayo katamāya pakkhā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha aṅgaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu rāgādiaṅgaṇādīsu aṅgaṇā ca rāgādiaṅgaṇā ca upakkilesā abhijjhādiupakkilesā ca santi, tadubhayaṃ rāgādiaṅgaṇaabhijjhādiupakkilesadvayaṃ taṇhāpakkho rāgādiaṅgaṇānaṃ taṇhāsabhāvattā, abhijjhādiupakkilesānañca taṇhāya anulomattā. Yā iñjanā phandanā yā ca cittassa aṭṭhiti anavaṭṭhānaṃ atthi, ayaṃ iñjanā aṭṭhiti diṭṭhipakkho iñjanāya ca aṭṭhitiyā ca micchābhinivesahetubhāvatoti pavicayo kātabbo.
‘‘ကိံ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတတ္တာယေဝ ဆန္နံ အဘိညာဉာဏာနဉ္စ မနောမယိဒ္ဓိဝိပသ္သနာဉာဏာနဉ္စ အဓိဂမူပာယော ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘စတ္တာရိ ဣန္ဒ္ရိယာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တသ္သ စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘိနော, ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ သုခိန္ဒ္ရိယံ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ ဣတိ စတ္တာရိန္ဒ္ရိယာနိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ နိရုဇ္ဈန္တိ, တသ္သ စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘိနော ဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယံ အဝသိဋ္ဌံ ဘဝတိ, တသ္မာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ အဋ္ဌန္နံ ဉာဏာနံ အဓိဂမူပာယော ဟောတိ, သော စ အဓိဂမူပာယဘာဝော စိဏ္ဏဝသီဘာဝသ္သေဝ ဘဝေယ္ယ, ကထံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမတ္တလာဘိနော စိဏ္ဏဝသီဘာဝော သိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ သော စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ စတုတ္ထဇ္ဈာနေယေဝ အဋ္ဌတ္ဝာ အရူပသမာပတ္တိယောပိ ဧဝံ ကတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တေတိ ဘာဝေတိ, တသ္မာ စိဏ္ဏဝသီဘာဝော ဟောတီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘သော ဥပရိမံ သမာပတ္တိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၃) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တော, တသ္မာ ယောဇနမတ္တံ ကရိသ္သာမ။
‘‘Kiṃ pana catutthajjhānacittaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatattāyeva channaṃ abhiññāñāṇānañca manomayiddhivipassanāñāṇānañca adhigamūpāyo hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘cattāri indriyānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Tassa catutthajjhānalābhino, dukkhindriyaṃ domanassindriyaṃ sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ iti cattārindriyāni catutthajjhāne nirujjhanti, tassa catutthajjhānalābhino upekkhindriyaṃ avasiṭṭhaṃ bhavati, tasmāpi catutthajjhānacittaṃ vuttappakārānaṃ aṭṭhannaṃ ñāṇānaṃ adhigamūpāyo hoti, so ca adhigamūpāyabhāvo ciṇṇavasībhāvasseva bhaveyya, kathaṃ catutthajjhānamattalābhino ciṇṇavasībhāvo siyā’’ti vattabbattā so catutthajjhānalābhī catutthajjhāneyeva aṭṭhatvā arūpasamāpattiyopi evaṃ katvā nibbatteti bhāveti, tasmā ciṇṇavasībhāvo hotīti dassetuṃ ‘‘so uparimaṃ samāpatti’’ntiādi vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) vitthārato vutto, tasmā yojanamattaṃ karissāma.
သော ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ ယောဂာဝစရော ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိတော ဥပရိမံ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ သန္တတော သန္တတရတော မနသိ ကရောတိ။ ယထာဝုတ္တံ ဥပရိမံ သမာပတ္တိံ သန္တတော မနသိ ကရောတော တသ္သ စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘိနော ယောဂာဝစရသ္သ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သညာ သညာပဓာနာ သမာပတ္တိ ဩဠာရိကာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ သဏ္ဌဟတိ, ပဋိဃသညာ စ ဥက္ကဏ္ဌာ အနဘိရတိ ဟုတ္ဝာ သဏ္ဌဟတိ, သော ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ မနသိ ကရောန္တော ယောဂာဝစရော သဗ္ဗသော နိရဝသေသတော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘‘အာကာသံ အနန္တ’’န္တိ မနသိ ကတ္ဝာ ပဝတ္တမာနံ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ သစ္ဆိကတ္ဝာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ရူပသညာ ရူပာဝစရသညာ ပဉ္စဝိဓအဘိညာဘိနီဟာရော ဟောတိ။ နာနတ္တသညာ နာနာရမ္မဏေသု ဝောကာရော အကုသလော ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ ရူပာဝစရဇ္ဈာနေ အာဒီနဝဒသ္သီ ဟုတ္ဝာ တာ ရူပသညာနာနတ္တသညာယော အာရမ္မဏေ သမတိက္ကမတိ, အသ္သ ယောဂာဝစရသ္သ ပဋိဃသညာ စ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန သမတိက္ကမေန သမာဟိတသ္သ, သန္တဝုတ္တိနာ အရူပာဝစရသမာဓိနာ သမာဟိတသ္သ ယောဂာဝစရသ္သ ဩဘာသော ရူပာဝစရဇ္ဈာနောဘာသော အန္တရဓာယတိ။ ရူပာနံ ကသိဏရူပာနံ ဈာနစက္ခုနာ ဒသ္သနဉ္စ အန္တရဓာယတီတိ ယောဇနာ။
So rūpāvacaracatutthajjhānalābhī yogāvacaro rūpāvacaracatutthajjhānasamāpattito uparimaṃ ākāsānañcāyatanasamāpattiṃsantato santatarato manasi karoti. Yathāvuttaṃ uparimaṃ samāpattiṃ santato manasi karoto tassa catutthajjhānalābhino yogāvacarassa catutthajjhāne saññā saññāpadhānā samāpatti oḷārikā viya hutvā saṇṭhahati, paṭighasaññā ca ukkaṇṭhā anabhirati hutvā saṇṭhahati, so yathāvuttena vidhinā manasi karonto yogāvacaro sabbaso niravasesato rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ākāsaṃ ananta’’nti manasi katvā pavattamānaṃ ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ sacchikatvā upasampajja viharati. Rūpasaññā rūpāvacarasaññā pañcavidhaabhiññābhinīhāro hoti. Nānattasaññā nānārammaṇesu vokāro akusalo pavattati. Evaṃ rūpāvacarajjhāne ādīnavadassī hutvā tā rūpasaññānānattasaññāyo ārammaṇe samatikkamati, assa yogāvacarassa paṭighasaññā ca abbhatthaṃ gacchati. Evaṃ iminā vuttanayena samatikkamena samāhitassa, santavuttinā arūpāvacarasamādhinā samāhitassa yogāvacarassa obhāso rūpāvacarajjhānobhāso antaradhāyati. Rūpānaṃ kasiṇarūpānaṃ jhānacakkhunā dassanañca antaradhāyatīti yojanā.
‘‘ယေန သမာဓိနာ သမာဟိတသ္သ, သမာဟိတသ္သ ဩဘာသော စ ရူပာနံ ဒသ္သနဉ္စ အန္တရဓာယတိ, သော သမာဓိ ကိတ္တကေဟိ အင္ဂေဟိ သမန္နာဂတော, ကထံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော သမာဓီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော သမာဓီတိ ယေန ရူပာရူပာဝစရသမာဓိနာ သမာဟိတော, သော ဒုဝိဓောပိ သမာဓိ အနဘိဇ္ဈာဗ္ယာပာဒဝီရိယာရမ္ဘေဟိ တီဟိ ဥပကာရကင္ဂေဟိ စ ပသ္သဒ္ဓိသတီဟိ ဒ္ဝီဟိ ပရိက္ခာရင္ဂေဟိ စ အဝိက္ခိတ္တေန ဧကေန သဘာဝင္ဂေန စ ဆဟိ အင္ဂေဟိ သမန္နာဂတောတိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော ပုနပ္ပုနံ စိန္တေတဗ္ဗော သလ္လက္ခေတဗ္ဗော ။ ‘‘ကထံ ကတ္ထ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အနဘိဇ္ဈာသဟဂတံ မေ မာနသံ သဗ္ဗလောကေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေသု ဆသု အင္ဂေသု ကိတ္တကော သမထော, ကိတ္တကာ ဝိပသ္သနာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ဧတ္တကော သမထော, ဧတ္တကာ ဝိပသ္သနာတိ ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ ယဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘Yena samādhinā samāhitassa, samāhitassa obhāso ca rūpānaṃ dassanañca antaradhāyati, so samādhi kittakehi aṅgehi samannāgato, kathaṃ paccavekkhitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhī’’tiādi vuttaṃ. So samādhīti yena rūpārūpāvacarasamādhinā samāhito, so duvidhopi samādhi anabhijjhābyāpādavīriyārambhehi tīhi upakārakaṅgehi ca passaddhisatīhi dvīhi parikkhāraṅgehi ca avikkhittena ekena sabhāvaṅgena ca chahi aṅgehi samannāgatoti paccavekkhitabbo punappunaṃ cintetabbo sallakkhetabbo . ‘‘Kathaṃ kattha paccavekkhitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘anabhijjhāsahagataṃ me mānasaṃ sabbaloke’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tesu chasu aṅgesu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ettako samatho, ettakā vipassanāti vibhajituṃ ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ.
၅၄. ‘‘ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုတ္တသ္သ အရဟတ္တဖလသ္သ သမာဓိသ္သ သမထဝိပသ္သနာသင္ခာတာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ သမာဓိမုခေန အာစရိယေန ဝိဘတ္တာ, ‘‘တာယ ပဋိပဒာယ လဘိတဗ္ဗော အရဟတ္တဖလသမာဓိ ကိတ္တကေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော သမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော အရဟတ္တဖလသမာဓိ သမထဝိပသ္သနာပဋိပဒာယ လဘိတဗ္ဗော, သော အရဟတ္တဖလသမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ဉာဏဒသ္သနေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
54. ‘‘Paññāvimuttī’’ti vuttassa arahattaphalassa samādhissa samathavipassanāsaṅkhātā pubbabhāgapaṭipadā samādhimukhena ācariyena vibhattā, ‘‘tāya paṭipadāya labhitabbo arahattaphalasamādhi kittakena veditabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhi pañcavidhena veditabbo’’ti vuttaṃ. Yo arahattaphalasamādhi samathavipassanāpaṭipadāya labhitabbo, so arahattaphalasamādhi pañcavidhena ñāṇadassanena veditabbo.
‘‘ကထံ ပဉ္စဝိဓဉာဏဒသ္သနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယံ သမာဓီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ အရဟတ္တဖလသမာဓိ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နသုခော ဟောတိ, ဣတိ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ အသ္သ အရဟတော ပစ္စတ္တမေဝ ဉာဏဒသ္သနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝတိ။ အယံ အရဟတ္တဖလသမာဓိ အာယတိံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗသ္သ အရဟတ္တဖလသမာဓိသ္သ ဥပနိသ္သယပစ္စယတ္တာ အာယတိံ သုခဝိပာကော ဟောတိ, ဣတိ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ။ပေ.။ ဘဝတိ။ အယံ အရဟတ္တဖလသမာဓိ ကိလေသအရီဟိ အာရကတ္တာ အရိယော, ကာမာမိသဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသာနံ အဘာဝတော နိရာမိသော စ ဟောတိ, ဣတိ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ။ပေ.။ ဘဝတိ။ အယံ အရဟတ္တဖလသမာဓိ အကာပုရိသေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကဗုဒ္ဓေဟိ သေဝိတဗ္ဗတ္တာ အကာပုရိသသေဝိတော ဟောတိ, ဣတိ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ။ပေ.။ ဘဝတိ။ အယံ အရဟတ္တဖလသမာဓိ အင္ဂသန္တကိလေသဒရထသန္တတ္တာ သန္တော စေဝ ဒိဝသမ္ပိ သမာပဇ္ဇန္တသ္သ အတိတ္တိကရဏတော ပဏီတော စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓကိလေသေန အရဟတာ ပုဂ္ဂလေန လဒ္ဓတ္တာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိလဒ္ဓော စ အရဟတ္တမဂ္ဂသမာဓိသင္ခာတေန ဧကောဒိဘာဝေန အဓိဂတတ္တာ ဧကောဒိဘာဝာဓိဂတော စ သသင္ခာရေန သပယောဂေန အဓိဂတတ္တာ, နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မေ နိဂ္ဂယ္ဟ အနဓိဂတတ္တာ, အညေ ကိလေသေ ဝာရေတ္ဝာ အနဓိဂတတ္တာ, အရဟတ္တမဂ္ဂဖလဘာဝေနေဝ ပဝတ္တတ္တာ နသသင္ခာရနိဂ္ဂယ္ဟဝာရိတဂတော ဟောတိ, ဣတိ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ အသ္သ အရဟတော ပစ္စတ္တမေဝ ဉာဏဒသ္သနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝတီတိ ပဉ္စဝိဓေန ဉာဏဒသ္သနေန သော အရဟတ္တဖလသမာဓိ ဝိစယိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
‘‘Kathaṃ pañcavidhañāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavatī’’ti vattabbattā ‘‘ayaṃ samādhī’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ arahattaphalasamādhi appitappitakkhaṇe phalasamāpattisukhattā paccuppannasukho hoti, iti paccavekkhantassa assa arahato paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi āyatiṃ samāpajjitabbassa arahattaphalasamādhissa upanissayapaccayattā āyatiṃ sukhavipāko hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi kilesaarīhi ārakattā ariyo, kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvato nirāmiso ca hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi akāpurisehi sammāsambuddhapaccekabuddhasāvakabuddhehi sevitabbattā akāpurisasevito hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi aṅgasantakilesadarathasantattā santo ceva divasampi samāpajjantassa atittikaraṇato paṇīto ca paṭippassaddhakilesena arahatā puggalena laddhattā paṭippassaddhiladdho ca arahattamaggasamādhisaṅkhātena ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvādhigato ca sasaṅkhārena sapayogena adhigatattā, nīvaraṇādipaccanīkadhamme niggayha anadhigatattā, aññe kilese vāretvā anadhigatattā, arahattamaggaphalabhāveneva pavattattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagato hoti, iti paccavekkhantassa assa arahato paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavatīti pañcavidhena ñāṇadassanena so arahattaphalasamādhi vicayitvā veditabboti.
‘‘ပစ္စုပ္ပန္နသုခာဒီသု သမာဓီသု ကိတ္တကော သမထော, ကိတ္တကာ ဝိပသ္သနာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ယော စ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမထော, ဝိပသ္သနာတိ စ အရဟတ္တဖလသမထဝိပသ္သနာဝ အဓိပ္ပေတာ, န ပုဗ္ဗဘာဂသမထဝိပသ္သနာတိ။ အရဟတ္တဖလသမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာစရိယေန ဝုတ္တော, ‘‘တသ္သ အရဟတ္တဖလသမာဓိသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာယံ ဝုတ္တော သမာဓိ ကိတ္တကေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော သမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာယံ ဝုတ္တော, သော ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ပကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ကတမေနာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပီတိဖရဏတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ ဟောတိ။ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ ဟောတိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ စေတောပရိယပညာ စေတောဖရဏတာ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာ အာလောကဖရဏတာ ဟောတိ။ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပဝတ္တမာနပညာ ပစ္စဝေက္ခဏာနိမိတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ ပဉ္စဝိဓေန ပညာပကာရေန ဝိစယိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ‘‘တေသု ပဉ္စဝိဓေသု ပကာရေသု ကိတ္တကော သမထော, ကိတ္တကာ ဝိပသ္သနာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ယော စ ပီတိဖရဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘Paccuppannasukhādīsu samādhīsu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca samādhi paccuppannasukho’’tiādi vuttaṃ. Samatho, vipassanāti ca arahattaphalasamathavipassanāva adhippetā, na pubbabhāgasamathavipassanāti. Arahattaphalasamādhi pañcavidhena veditabboti ācariyena vutto, ‘‘tassa arahattaphalasamādhissa pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto samādhi kittakena veditabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhi pañcavidhena veditabbo’’ti vuttaṃ. Yo rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto, so rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi pañcavidhena pakārena veditabbo. ‘‘Katamenā’’ti pucchitabbattā ‘‘pītipharaṇatā’’tiādi vuttaṃ. Paṭhamadutiyajjhānesu paññā pītipharaṇatā hoti. Paṭhamadutiyatatiyajjhānesu paññā sukhapharaṇatā hoti. Catutthajjhāne cetopariyapaññā cetopharaṇatā hoti. Dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā hoti. Jhānaṃ paccavekkhitvā pavattamānapaññā paccavekkhaṇānimittaṃ hoti. Iti pañcavidhena paññāpakārena vicayitvā veditabboti. ‘‘Tesu pañcavidhesu pakāresu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca pītipharaṇo’’tiādi vuttaṃ.
၅၅. သမ္ပယောဂဝသေန သမာဓိ အာစရိယေန ဝိဘတ္တော, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတော, ‘‘ကထံ အာရမ္မဏဝသေန ဝိဘတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒသ ကသိဏာယတနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမေဟိ ဒသဟိ အာရမ္မဏေဟိ ကသိဏေဟိပိ သမာဓိ ဝိစိနိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ‘‘တေသု ဒသသု ကိတ္တကော သမထော, ကိတ္တကာ ဝိပသ္သနာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ယဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသိဏန္တိ စ ကသိဏမဏ္ဍလမ္ပိ ပရိကမ္မမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ, ဣဓ ပန သသမ္ပယုတ္တဇ္ဈာနမေဝ အဓိပ္ပေတံ။
55. Sampayogavasena samādhi ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ārammaṇavasena vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘dasa kasiṇāyatanānī’’tiādi vuttaṃ. Imehi dasahi ārammaṇehi kasiṇehipi samādhi vicinitvā veditabboti. ‘‘Tesu dasasu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ. Kasiṇanti ca kasiṇamaṇḍalampi parikammampi paṭibhāganimittampi tasmiṃ paṭibhāganimitte uppannajjhānampi vuccati, idha pana sasampayuttajjhānameva adhippetaṃ.
‘‘ကိံ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရော သမာဓိယေဝ သမထဝိပသ္သနာယ ယောဇေတဗ္ဗော, ဥဒာဟု အညောပိ ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ သတိပဋ္ဌာနာဒိပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နော နိရဝသေသော အရိယမဂ္ဂောပိ ဝိစယိတ္ဝာ ယောဇေတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ မယာ ဝုတ္တနယေန ဝုတ္တနယာနုသာရေန သဗ္ဗော နိရဝသေသော သတိပဋ္ဌာနာဒိပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နော အရိယော မဂ္ဂော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကထံ? ယေန ယေန အနဘိဇ္ဈာဒိအာကာရေန ပစ္စုပ္ပန္နသုခတာဒိအာကာရေန သမာဓိ မယာ ဝုတ္တော, တေန တေန အနဘိဇ္ဈာဒိအာကာရေန ပစ္စုပ္ပန္နသုခတာဒိအာကာရေန ယော ယော အရိယမဂ္ဂော သမထေန ယောဇေတုံ သမ္ဘဝတိ, သော သော အရိယမဂ္ဂော သမထေန ဝိစယိတ္ဝာ ယောဇယိတဗ္ဗော။ ယော ယော အရိယမဂ္ဂော ဝိပသ္သနာယ ယောဇေတုံ သမ္ဘဝတိ, သော သော အရိယမဂ္ဂော ဝိပသ္သနာယ ယောဇယိတ္ဝာ ယောဇယိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
‘‘Kiṃ pana vuttappakāro samādhiyeva samathavipassanāya yojetabbo, udāhu aññopi yojetabbo’’ti vattabbattā satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno niravaseso ariyamaggopi vicayitvā yojetabboti dassetuṃ ‘‘evaṃ sabbo’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti mayā vuttanayena vuttanayānusārena sabbo niravaseso satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno ariyo maggo yojetabbo. Kathaṃ? Yena yena anabhijjhādiākārena paccuppannasukhatādiākārena samādhi mayā vutto, tena tena anabhijjhādiākārena paccuppannasukhatādiākārena yo yo ariyamaggo samathena yojetuṃ sambhavati, so so ariyamaggo samathena vicayitvā yojayitabbo. Yo yo ariyamaggo vipassanāya yojetuṃ sambhavati, so so ariyamaggo vipassanāya yojayitvā yojayitabboti attho gahetabbo.
‘‘ယေဟိ သမထာဓိဋ္ဌာနေဟိ ဝိပသ္သနာဓမ္မေဟိ ယောဇယိတဗ္ဗော, တေ သမထာဓိဋ္ဌာနာ ဝိပသ္သနာဓမ္မာ ကတမေဟိ ဓမ္မေဟိ သင္ဂဟိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တေ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင္ဂဟိတာ အနိစ္စတာယ ဒုက္ခတာယ အနတ္တတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, တေ သမထာဓိဋ္ဌာနာ ဝိပသ္သနာဓမ္မာ ‘‘အနိစ္စတာယ ပညာယ ဒုက္ခတာယ ပညာယ အနတ္တတာယ ပညာယာ’’တိ တီဟိ အနုပသ္သနာဓမ္မေဟိ သင္ဂဟိတာ ဂဏ္ဟိတာတိ အတ္ထော။ အနိစ္စတာဒိနာ သဟစရဏတော အနုပသ္သနာပညာပိ ‘‘အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ အနတ္တတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘Yehi samathādhiṭṭhānehi vipassanādhammehi yojayitabbo, te samathādhiṭṭhānā vipassanādhammā katamehi dhammehi saṅgahitā’’ti pucchitabbattā ‘‘te tīhi dhammehi saṅgahitā aniccatāya dukkhatāya anattatāyā’’ti vuttaṃ, te samathādhiṭṭhānā vipassanādhammā ‘‘aniccatāya paññāya dukkhatāya paññāya anattatāya paññāyā’’ti tīhi anupassanādhammehi saṅgahitā gaṇhitāti attho. Aniccatādinā sahacaraṇato anupassanāpaññāpi ‘‘aniccatā dukkhatā anattatā’’ti vuccati.
‘‘ယော ယောဂီ ပုဂ္ဂလော သမထာဓိဋ္ဌာနံ ဝိပသ္သနံ ဘာဝယမာနော ဟောတိ, သော ယောဂီ ပုဂ္ဂလော ကိံ ဘာဝယတီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝယမာနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘Yo yogī puggalo samathādhiṭṭhānaṃ vipassanaṃ bhāvayamāno hoti, so yogī puggalo kiṃ bhāvayatī’’ti pucchitabbattā ‘‘so samathavipassanaṃ bhāvayamāno’’tiādi vuttaṃ.
သမထဝိပသ္သနာဒီနိ ဘာဝယမာနော ပုဂ္ဂလော ရာဂစရိတော ဒောသစရိတော မောဟစရိတောတိ တိဝိဓော, ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုဂ္ဂလော ကတမေန ကတမေန ဝိမောက္ခမုခေန နိယ္ယာတိ, ကတမာယံ ကတမာယံ သိက္ခန္တော, ကတမံ ကတမံ ပဇဟန္တော, ကတမံ ကတမံ အနုပဂစ္ဆန္တော, ကတမံ ကတမံ ပရိဇာနန္တော, ကတမံ ကတမံ ပဝာဟေန္တော, ကတမံ ကတမံ နိဒ္ဓုနန္တော, ကတမံ ကတမံ ဝမေန္တော, ကတမံ ကတမံ နိဗ္ဗာပေန္တော, ကတမံ ကတမံ ဥပ္ပာဋေန္တော, ကတမံ ကတမံ ဝိဇဋေန္တော နိယ္ယာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ရာဂစရိတော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣဒာနိ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ယတ္ထ သိက္ခန္တာနံ ဝိသေသတော နိယ္ယာနမုခာနိ, ယေသဉ္စ ကိလေသာနံ ပဋိပက္ခဘူတာနိ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခာနိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ တာနိ ဒသ္သေတုံ ‘ရာဂစရိတော’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထောပိ အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၅) ဝုတ္တောယေဝ။
Samathavipassanādīni bhāvayamāno puggalo rāgacarito dosacarito mohacaritoti tividho, ‘‘tattha katamo puggalo katamena katamena vimokkhamukhena niyyāti, katamāyaṃ katamāyaṃ sikkhanto, katamaṃ katamaṃ pajahanto, katamaṃ katamaṃ anupagacchanto, katamaṃ katamaṃ parijānanto, katamaṃ katamaṃ pavāhento, katamaṃ katamaṃ niddhunanto, katamaṃ katamaṃ vamento, katamaṃ katamaṃ nibbāpento, katamaṃ katamaṃ uppāṭento, katamaṃ katamaṃ vijaṭento niyyātī’’ti pucchitabbattā ‘‘rāgacarito puggalo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idāni yesaṃ puggalānaṃ yattha sikkhantānaṃ visesato niyyānamukhāni, yesañca kilesānaṃ paṭipakkhabhūtāni tīṇi vimokkhamukhāni, tehi saddhiṃ tāni dassetuṃ ‘rāgacarito’tiādi vutta’’nti vuttaṃ. Tassatthopi aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vuttoyeva.
‘‘ကသ္မာ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခာနိ ဘာဝယန္တော တယော ခန္ဓေ ဘာဝယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု ဝိမောက္ခမုခေသု။ သုညတဝိမောက္ခမုခံ ပညာက္ခန္ဓော အနတ္တာနုပသ္သနာယ ပညာပဓာနတ္တာ။ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ သမာဓိက္ခန္ဓော အနိစ္စာနုပသ္သနာယ သမာဓိပဓာနတ္တာ။ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ သီလက္ခန္ဓော ဒုက္ခာနုပသ္သနာယ သီလပဓာနတ္တာ။ ဣတိ တီဟိ ဝိမောက္ခမုခေဟိ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ သင္ဂဟိတတ္တာ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခာနိ ဘာဝယန္တော သော ယောဂီ ပုဂ္ဂလော တယော ခန္ဓေ ဘာဝယတိယေဝာတိ ပညာပဓာနာဒိဘာဝော အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၅) ဝုတ္တော။ တယော ခန္ဓေ ဘာဝယန္တော အရိယံ အဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝယတိ။ ‘‘ကသ္မာ ဘာဝယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ကာရဏံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘Kasmā tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayatī’’ti vattabbattā ‘‘tattha suññatavimokkhamukha’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu tīsu vimokkhamukhesu. Suññatavimokkhamukhaṃ paññākkhandho anattānupassanāya paññāpadhānattā. Animittavimokkhamukhaṃ samādhikkhandho aniccānupassanāya samādhipadhānattā. Appaṇihitavimokkhamukhaṃ sīlakkhandho dukkhānupassanāya sīlapadhānattā. Iti tīhi vimokkhamukhehi tiṇṇaṃ khandhānaṃ saṅgahitattā tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto so yogī puggalo tayo khandhe bhāvayatiyevāti paññāpadhānādibhāvo aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vutto. Tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayati. ‘‘Kasmā bhāvayatī’’ti vattabbattā kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yā’’tiādi vuttaṃ.
တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အရိယအဋ္ဌင္ဂိကမဂ္ဂဘာဝော ဝိဘတ္တော, အမ္ဟေဟိ စ ဇာနိတော, ‘‘ကထံ သမထဝိပသ္သနာဘာဝော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ သမထဝိပသ္သနာဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ သီလက္ခန္ဓော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော ယောဂီ ပုဂ္ဂလော သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝေတိ, တသ္သ ယောဂိနော ပုဂ္ဂလသ္သ ဘဝင္ဂာနိ ကတမံ ဘာဝနံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယော သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝေတိ, တသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာယော စ စိတ္တဉ္စ ဒ္ဝေ ဘဝင္ဂာနိ ဥပပတ္တိဘဝသ္သ အင္ဂာနိ ဘာဝနံ ဝဍ္ဎနံ ဂစ္ဆန္တိ။ သီလဉ္စ သမာဓိ စ ဒ္ဝေ ပဒာနိ ဒ္ဝေ ပာဒာ ဘဝနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ ဘာဝနံ ဝဍ္ဎနံ ဂစ္ဆန္တိ။
Tiṇṇaṃ khandhānaṃ ariyaaṭṭhaṅgikamaggabhāvo vibhatto, amhehi ca jānito, ‘‘kathaṃ samathavipassanābhāvo jānitabbo’’ti vattabbattā tiṇṇaṃ khandhānaṃ samathavipassanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tattha sīlakkhandho cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Yo yogī puggalo samathavipassanaṃ bhāveti, tassa yogino puggalassa bhavaṅgāni katamaṃ bhāvanaṃ gacchantī’’ti pucchitabbattā ‘‘yo samathavipassanaṃ bhāveti, tassā’’tiādi vuttaṃ. Kāyo ca cittañca dve bhavaṅgāni upapattibhavassa aṅgāni bhāvanaṃ vaḍḍhanaṃ gacchanti. Sīlañca samādhi ca dve padāni dve pādā bhavanirodhagāminī paṭipadā bhāvanaṃ vaḍḍhanaṃ gacchanti.
‘‘ကထံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော ဟောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘာဝိတကာယောတိ ဘာဝိတော ကာယော ကာယအာဘိသမာစာရိကော, ကာယသံဝရော ဝာ ယေန ဘိက္ခုနာတိ ဘာဝိတကာယော။ သေသေသုပိ ဧသ နယော။ ကာယေ ကာယအာဘိသမာစာရိကေ, ကာယသံဝရေ ဝာ ဘာဝိယမာနေ သတိ သမ္မာကမ္မန္တော, သမ္မာဝာယာမော စ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ ဘာဝနံ ဂစ္ဆန္တိ ကာယသမာစာရသီလတ္တာ။ သီလေ ဝာစာသံဝရအာဇီဝသံဝရဝသေန ပဝတ္တေ သီလေ ဘာဝိယမာနေ သတိ သမ္မာဝာစာ စ သမ္မာအာဇီဝော စ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ ဘာဝနံ ဂစ္ဆန္တိ ဝာစာဒိသံဝရသီလတ္တာ။ စိတ္တေ စိတ္တသံဝရဝသေန ပဝတ္တေ စိတ္တေ ဘာဝိယမာနေ သတိ သမ္မာသတိ စ သမ္မာသမာဓိ စ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ ဘာဝနံ ဂစ္ဆန္တိ စိတ္တသံဝရသီလတ္တာ။ ပညာယ ဘာဝိယမာနာယ သတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ သမ္မာသင္ကပ္ပော စ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ ဘာဝနံ ဂစ္ဆန္တိ သမာနတ္တာ, ဥပကာရကတ္တာ စ။ သမ္မာသင္ကပ္ပေန ဟိ ပုနပ္ပုနံ သင္ကပ္ပန္တသ္သ ပညာ ဝဍ္ဎတီတိ။
‘‘Kathaṃ gacchantī’’ti vattabbattā ‘‘so hoti bhikkhū’’tiādi vuttaṃ. Bhāvitakāyoti bhāvito kāyo kāyaābhisamācāriko, kāyasaṃvaro vā yena bhikkhunāti bhāvitakāyo. Sesesupi esa nayo. Kāye kāyaābhisamācārike, kāyasaṃvare vā bhāviyamāne sati sammākammanto, sammāvāyāmo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti kāyasamācārasīlattā. Sīle vācāsaṃvaraājīvasaṃvaravasena pavatte sīle bhāviyamāne sati sammāvācā ca sammāājīvo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti vācādisaṃvarasīlattā. Citte cittasaṃvaravasena pavatte citte bhāviyamāne sati sammāsati ca sammāsamādhi ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti cittasaṃvarasīlattā. Paññāya bhāviyamānāya sati sammādiṭṭhi ca sammāsaṅkappo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti samānattā, upakārakattā ca. Sammāsaṅkappena hi punappunaṃ saṅkappantassa paññā vaḍḍhatīti.
‘‘သမ္မာကမ္မန္တော စ သမ္မာဝာယာမော စ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ ကာယဝသေနေဝ ဝိဘတ္တာ ဝိစေတဗ္ဗာ ကိံ, ဥဒာဟု စိတ္တဝသေန ဝိဘတ္တာ ဝိစေတဗ္ဗာ ကိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာယသုစရိတစေတနာဘူတော ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော, တံသဟိတော ယော စ သမ္မာဝာယာမော သိယာ ကာယိကော, ဝိရတိဘူတော ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော, တံသဟိတော ယော စ သမ္မာဝာယာမော သိယာ စေတသိကော, တတ္ထ တေသု ကာယိကစေတသိကဘူတေသု သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝာယာမေသု ယော သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝာယာမော ကာယသင္ဂဟော, သော သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝာယာမော ကာယေ ကာယအာဘိသမာစာရိကေ, ကာယသံဝရေ ဝာ ဘာဝိတေ သတိ ဘာဝနံ ဂစ္ဆတိ။ ယော သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝာယာမော စိတ္တသင္ဂဟော, သော သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝာယာမော စိတ္တေ စိတ္တသံဝရေ ဘာဝိတေ သတိ ဘာဝနံ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။
‘‘Sammākammanto ca sammāvāyāmo ca dve dhammā kāyavaseneva vibhattā vicetabbā kiṃ, udāhu cittavasena vibhattā vicetabbā ki’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca sammākammanto’’tiādi vuttaṃ. Kāyasucaritacetanābhūto yo ca sammākammanto, taṃsahito yo ca sammāvāyāmo siyā kāyiko, viratibhūto yo ca sammākammanto, taṃsahito yo ca sammāvāyāmo siyā cetasiko, tattha tesu kāyikacetasikabhūtesu sammākammantasammāvāyāmesu yo sammākammantasammāvāyāmo kāyasaṅgaho, so sammākammantasammāvāyāmo kāye kāyaābhisamācārike, kāyasaṃvare vā bhāvite sati bhāvanaṃ gacchati. Yo sammākammantasammāvāyāmo cittasaṅgaho, so sammākammantasammāvāyāmo citte cittasaṃvare bhāvite sati bhāvanaṃ gacchatīti yojanā.
‘‘သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝယန္တော သော ယောဂီ ပုဂ္ဂလော ကိတ္တကံ အဓိဂမံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝိစယိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝယန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စဝိဓံ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ခိပ္ပာဓိဂမော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၅) ဝိဘတ္တော။ ‘‘ကေန ကတမော အဓိဂမော ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ သမထေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘Samathavipassanaṃ bhāvayanto so yogī puggalo kittakaṃ adhigamaṃ gacchatī’’ti vicayitabbattā ‘‘so samathavipassanaṃ bhāvayanto’’tiādi vuttaṃ. Pañcavidhaṃ ariyamaggādhigamaṃ dassetuṃ ‘‘khippādhigamo cā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vibhatto. ‘‘Kena katamo adhigamo hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha samathenā’’tiādi vuttaṃ.
၅၆. ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိသုတ္တတ္ထော ဝေနေယ္ယာနံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိမုခေန အာစရိယေန ဝိစယိတော ဝိဘတ္တော, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတော, ‘‘ဒေသကသ္သ ဒသဗလသမန္နာဂတသ္သ ဒသ ဗလာနိ ကထံ ဝိစယိတဗ္ဗာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ယော ဒေသယတိ, သော ဒသဗလသမန္နာဂတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန –
56. ‘‘Arakkhitena cittenā’’tiādisuttattho veneyyānaṃ arahattaphalavimuttimukhena ācariyena vicayito vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘desakassa dasabalasamannāgatassa dasa balāni kathaṃ vicayitabbānī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo desayati, so dasabalasamannāgato’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘ဣတိ မဟာထေရော ‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တသ္သာ’တိ ဂာထာယ ဝသေန အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိမုခေန ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ နိဒ္ဒိသန္တော, ဒေသနာကုသလတာယ အနေကေဟိ သုတ္တပ္ပဒေသေဟိ တသ္သာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာယ ဘာဝနာဝိသေသာနံ ဘာဝနာနိသံသာနဉ္စ ဝိဘဇနဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဝိစယဟာရံ ဒသ္သေတ္ဝာ, ဣဒာနိ ဒသန္နံ တထာဂတဗလာနမ္ပိ ဝသေန တံ ဒသ္သေတုံ ‘တတ္ထ ယော ဒေသယတီ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ –
‘‘Iti mahāthero ‘tasmā rakkhitacittassā’ti gāthāya vasena arahattaphalavimuttimukhena vicayahārasampātaṃ niddisanto, desanākusalatāya anekehi suttappadesehi tassā pubbabhāgapaṭipadāya bhāvanāvisesānaṃ bhāvanānisaṃsānañca vibhajanavasena nānappakārato vicayahāraṃ dassetvā, idāni dasannaṃ tathāgatabalānampi vasena taṃ dassetuṃ ‘tattha yo desayatī’tiādimāhā’’ti –
ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝယန္တေသု သာသိတဗ္ဗသာသကေသု။ ဒသဗလသမန္နာဂတော ယော ဒေသကော သတ္ထာ ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဩဝာဒေန သာဝကေ န ဝိသံဝာဒယတိ, တသ္သ ဒေသကသ္သ သတ္ထုနော ဒသ ဗလာနိ ဝိစယိတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။
Vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu samathavipassanaṃ bhāvayantesu sāsitabbasāsakesu. Dasabalasamannāgato yo desako satthā ‘‘arakkhitena cittenā’’tiādidhammaṃ deseti, ovādena sāvake na visaṃvādayati, tassa desakassa satthuno dasa balāni vicayitabbānīti yojanā.
‘‘ကိန္တိ ဒေသေတီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော တိဝိဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေသု ဒသသု တထာဂတဗလေသု ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ ပဌမံ တထာဂတဗလံ နာမ, ‘‘တံ ဗလံ ကထံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သော တထာ ဩဝဒိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၅၆) ဝုတ္တော, ပာဠိဝသေနပိ ပာကဋော။ ‘‘ဧတံ ဌာနံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဇာနနံ အဋ္ဌာနဉာဏံ နာမ, ‘‘ဧတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဇာနနံ ဌာနဉာဏံ နာမာတိ ဌာနာဋ္ဌာနာနံ ဇာနနဉာဏံ ပဌမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ (၁)
‘‘Kinti desetī’’ti pucchitabbattā ‘‘so tividha’’ntiādi vuttaṃ. Tesu dasasu tathāgatabalesu ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ nāma, ‘‘taṃ balaṃ kathaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘so tathā ovadito’’tiādi vuttaṃ. Attho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 56) vutto, pāḷivasenapi pākaṭo. ‘‘Etaṃ ṭhānaṃ na vijjatī’’ti jānanaṃ aṭṭhānañāṇaṃ nāma, ‘‘etaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti jānanaṃ ṭhānañāṇaṃ nāmāti ṭhānāṭṭhānānaṃ jānanañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti adhippāyo veditabbo. (1)
၅၇. ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ ပဌမံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ ဝိဘတ္တံ အမ္ဟေဟိ စ ဉာတံ, ‘‘ကထံ သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိပဋိပဒာဉာဏံ ဒုတိယတထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ ဌာနာဋ္ဌာနတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ပဋိပဒာ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ဂာမိနီ, အယံ ပဋိပဒာ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ဂာမိနီ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဇာနနဉာဏံ သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိပဋိပဒာဉာဏံ နာမာတိ သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိပဋိပဒာဉာဏံ ဒုတိယံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ (၂)
57. Ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyatathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti ṭhānāṭṭhānatā’’ti vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ paṭipadā imasmiṃ bhave gāminī, ayaṃ paṭipadā imasmiṃ bhave gāminī’’ti sabbattha gāminiyā paṭipadāya jānanañāṇaṃ sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ nāmāti sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti adhippāyo. (2)
၅၉. သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိပဋိပဒာဉာဏံ ဒုတိယံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတံ, ‘‘ကထံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏံ တတိယံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ သဗ္ဗတ္ထဂာမိနီ ပဋိပဒာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ဓာတု စ အယံ ဓာတု စ အနေကဓာတု နာမ, အယံ ဓာတု စ အယံ ဓာတု စ နာနာဓာတု နာမာ’’တိ အနေကဓာတုနာနာဓာတူနံ ဇာနနဉာဏံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏံ နာမာတိ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏံ တတိယံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။ (၃)
59. Sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti sabbatthagāminī paṭipadā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ dhātu ca ayaṃ dhātu ca anekadhātu nāma, ayaṃ dhātu ca ayaṃ dhātu ca nānādhātu nāmā’’ti anekadhātunānādhātūnaṃ jānanañāṇaṃ anekadhātunānādhātuñāṇaṃ nāmāti anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (3)
၆၀. အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏံ တတိယံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ ဝိဘတ္တံ, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတံ, ‘‘ကထံ သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏံ စတုတ္ထံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ အနေကဓာတုနာနာဓာတုကသ္သ လောကသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဧဝံ အဓိမုတ္တာ, ဣမေ သတ္တာ ဧဝံ အဓိမုတ္တာ’’တိ သတ္တာနံ အဓိမုစ္စနာနံ ဇာနနဉာဏံ သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏံ နာမာတိ သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏံ စတုတ္ထံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။ (၄)
60. Anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti anekadhātunānādhātukassa lokassā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ime sattā evaṃ adhimuttā, ime sattā evaṃ adhimuttā’’ti sattānaṃ adhimuccanānaṃ jānanañāṇaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ nāmāti sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (4)
သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏံ စတုတ္ထံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိဘတ္တံ, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတံ, ‘‘ကထံ ဝိပာကဝေမတ္တတာဉာဏံ ပဉ္စမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ တေ ယထာဓိမုတ္တာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ အဓိမုတ္တာနံ သတ္တာနံ ဣဒံ ကမ္မံ ကဏ္ဟံ, ဣမသ္သ ကဏ္ဟကမ္မသ္သ အယံ ဝိပာကော။ ဣဒံ ကမ္မံ သုက္ကံ, ဣမသ္သ သုက္ကကမ္မသ္သ အယံ ဝိပာကော’’တိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိပာကာနံ နာနတ္တဇာနနဉာဏံ ဝိပာကဝေမတ္တတာဉာဏံ နာမာတိ ဝိပာကဝေမတ္တတာဉာဏံ ပဉ္စမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။
Sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti te yathādhimuttā cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ adhimuttānaṃ sattānaṃ idaṃ kammaṃ kaṇhaṃ, imassa kaṇhakammassa ayaṃ vipāko. Idaṃ kammaṃ sukkaṃ, imassa sukkakammassa ayaṃ vipāko’’ti evamādīhi vipākānaṃ nānattajānanañāṇaṃ vipākavemattatāñāṇaṃ nāmāti vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti.
၆၂. ဝိပာကဝေမတ္တတာဉာဏံ ပဉ္စမံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတံ, ‘‘ကထံ ဈာနာနံ သံကိလေသဝောဒာနဝုဋ္ဌာနဉာဏံ ဆဋ္ဌံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ တထာ သမာဒိန္နာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ သမာဒိန္နာနံ ကမ္မာနံ ဈာနာနံ ဝိမောက္ခာနံ သမာဓီနံ သမာပတ္တီနံ အယံ သံကိလေသော, ဣဒံ ဝောဒာနံ, ဣဒံ ဝုဋ္ဌာနံ, ဧဝံ သံကိလိသ္သတိ, ဧဝံ ဝောဒာယတိ, ဧဝံ ဝုဋ္ဌဟတီ’’တိ ဈာနာနံ သံကိလေသဝောဒာနဝုဋ္ဌာနာနံ အနာဝရဏဉာဏံ ဈာနာနံ သံကိလေသဝောဒာနဝုဋ္ဌာနဉာဏံ နာမာတိ ဈာနာနံ သံကိလေသဝောဒာနဝုဋ္ဌာနဉာဏံ ဆဋ္ဌံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။ (၅)
62. Vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tathā samādinnāna’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ samādinnānaṃ kammānaṃ jhānānaṃ vimokkhānaṃ samādhīnaṃ samāpattīnaṃ ayaṃ saṃkileso, idaṃ vodānaṃ, idaṃ vuṭṭhānaṃ, evaṃ saṃkilissati, evaṃ vodāyati, evaṃ vuṭṭhahatī’’ti jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānānaṃ anāvaraṇañāṇaṃ jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ nāmāti jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (5)
၆၃. ဈာနာနံ သံကိလေသဉာဏံ ဆဋ္ဌံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ, ‘‘ကထံ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာဉာဏံ သတ္တမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ တသ္သေဝ သမာဓိသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌေန ဣန္ဒ္ရိယာနိ, ဧဝံ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနီ’’တိ ဇာနနေန သဟ ‘‘အယံ မုဒိန္ဒ္ရိယော, အယံ မဇ္ဈိန္ဒ္ရိယော, အယံ တိက္ခိန္ဒ္ရိယော’’တိ ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယဗလာနံ အမုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာဇာနနဉာဏံအမုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာဇာနနဉာဏံ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာဉာဏံ နာမာတိ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာဉာဏံ သတ္တမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။ (၆)
63. Jhānānaṃ saṃkilesañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, ‘‘kathaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tasseva samādhissā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni, evaṃ akampiyaṭṭhena balānī’’ti jānanena saha ‘‘ayaṃ mudindriyo, ayaṃ majjhindriyo, ayaṃ tikkhindriyo’’ti parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyabalānaṃ amudumajjhādhimattatājānanañāṇaṃamudumajjhādhimattatājānanañāṇaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ nāmāti indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (6)
၆၄. ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ သတ္တမံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ, ‘‘ကထံ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏံ အဋ္ဌမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗံ, ကထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နဝမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ တတ္ထ ယံ အနေကဝိဟိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧကံ ဇာတိ’’န္တိအာဒိနာ ဇာတိဝသေန ဝာ ‘‘ဧဝံနာမော’’တိအာဒိနာ နာမဂောတ္တဝဏ္ဏာဟာရသုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒနာယ ပရိယန္တဝသေန ဝာ သာကာရသ္သ သဥဒ္ဒေသသ္သ အနေကဝိဟိတပုဗ္ဗေနိဝာသသ္သ တံတံဘဝသ္သ အသေသတော ဇာနနဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏံ နာမာတိ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏံ အဋ္ဌမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။ (၇)
64. Indriyaparopariyattañāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, ‘‘kathaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbaṃ, kathaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tattha yaṃ anekavihita’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Ekaṃ jāti’’ntiādinā jātivasena vā ‘‘evaṃnāmo’’tiādinā nāmagottavaṇṇāhārasukhadukkhapaṭisaṃvedanāya pariyantavasena vā sākārassa sauddesassa anekavihitapubbenivāsassa taṃtaṃbhavassa asesato jānanañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ nāmāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (7)
စဝမာနဥပပဇ္ဇမာနဟီနပဏီတသုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏသုဂတဒုဂ္ဂတယထာကမ္မူပဂာနံ သတ္တာနံ အသေသတော စုတူပပာတာနံ ဇာနနဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နာမာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နဝမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ။ (၈-၉)
Cavamānaupapajjamānahīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇasugataduggatayathākammūpagānaṃ sattānaṃ asesato cutūpapātānaṃ jānanañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ nāmāti dibbacakkhuñāṇaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (8-9)
ပုဗ္ဗေနိဝာသာဒိအဋ္ဌမနဝမံ တထာဂတဗလံ အာစရိယေန ဝိစယိတံ ဝိဘတ္တံ, ‘‘ကထံ သဗ္ဗာသဝက္ခယဉာဏံ ဒသမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ တတ္ထ ယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗောဓိမူလေ သံကိလေသမာရနိဟနံ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ, ဣဒံ ကိလေသမာရနိဟနံ ဉာဏံ သဗ္ဗာသဝက္ခယဉာဏံ နာမာတိ သဗ္ဗာသဝက္ခယဉာဏံ ဒသမံ တထာဂတဗလံ ဝိစယိတဗ္ဗန္တိ အယံ သင္ခေပတ္ထော။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပာဠိတော စ အဋ္ဌကထာတော စ ယတိပောတာနမ္ပိ ပာကဋော ဘဝေယ္ယာတိ မညိတ္ဝာ န ဒသ္သိတော။(၁၀)
Pubbenivāsādiaṭṭhamanavamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ, ‘‘kathaṃ sabbāsavakkhayañāṇaṃ dasamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tattha ya’’ntiādi vuttaṃ. Bodhimūle saṃkilesamāranihanaṃ ñāṇaṃ uppannaṃ, idaṃ kilesamāranihanaṃ ñāṇaṃ sabbāsavakkhayañāṇaṃ nāmāti sabbāsavakkhayañāṇaṃ dasamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti ayaṃ saṅkhepattho. Vitthārato pana pāḷito ca aṭṭhakathāto ca yatipotānampi pākaṭo bhaveyyāti maññitvā na dassito.(10)
‘‘ဧတ္တကောဝ ဝိစယဟာရသမ္ပာတော ပရိပုဏ္ဏော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘နိယုတ္တော ဝိစယော ဟာရသမ္ပာတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ယေ သုတ္တပ္ပဒေသတ္ထာ ဝုတ္တာ, တေ တေ သုတ္တပ္ပဒေသတ္ထာ ယေန ယေန သံဝဏ္ဏနာဝိသေသဘူတေန ဝိစယဟာရသမ္ပာတေန ဝိစယိတဗ္ဗာ, သော သော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသဘူတော ဝိစယဟာရသမ္ပာတော နိယုတ္တော ယထာရဟံ နီဟရိတ္ဝာ ယုဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။
‘‘Ettakova vicayahārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vicayo hārasampāto’’ti vuttaṃ. Ye ye suttappadesatthā vuttā, te te suttappadesatthā yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vicayahārasampātena vicayitabbā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vicayahārasampāto niyutto yathārahaṃ nīharitvā yujjitabboti attho gahetabboti.
ဣတိ ဝိစယဟာရသမ္ပာတေ သတ္တိဗလာနုရူပာ ရစိတာ
Iti vicayahārasampāte sattibalānurūpā racitā
ဝိဘာဝနာ နိဋ္ဌိတာ။
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ပဏ္ဍိတေဟိ ပန။ပေ.။ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / နေတ္တိပ္ပကရဏပာဠိ • Nettippakaraṇapāḷi / ၂. ဝိစယဟာရသမ္ပာတော • 2. Vicayahārasampāto
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ၂. ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ၂. ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā