| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
೨. ವಿಚಯಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ
2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā
೧೧. ಜಾತಿಲಿಙ್ಗಕಾಲಸಾಧನವಿಭತ್ತಿಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸಾದಿತೋ ಸದ್ದತೋ ಪದವಿಚಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಕರಿಯಮಾನೋ ಚ ಯಥಾಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಯಾ ಏವ ಕತೋ ಸುಕತೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ನಾಮಪದಂ …ಪೇ॰… ಅಯಂ ಸದ್ದತೋ ಪದವಿಚಯೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ಪನಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ವತ್ತಬ್ಬಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ತಂತಂಪದವಚನೀಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಭೇದಂ ವತ್ವಾ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿವರಿತ್ವಾ ಕಥನಂ।
11. Jātiliṅgakālasādhanavibhattisaṅkhyāvisesādito saddato padavicayo kātabbo. Tattha kariyamāno ca yathāsabhāvaniruttiyā eva kato sukato hotīti dassento ‘‘idaṃ nāmapadaṃ…pe… ayaṃ saddato padavicayo’’ti vatvā ‘‘so panāya’’ntiādimāha. Vattabbaatthasaṃvaṇṇanāti taṃtaṃpadavacanīyassa atthassa bhedaṃ vatvā pariyāyehi vivaritvā kathanaṃ.
ವಿಚಿಯಮಾನಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸಾತಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪವತ್ತಸುತ್ತಪದಸ್ಸ। ‘‘ಸುತ್ತನ್ತರಪದಾನಿಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸುತ್ತಪದ’’ನ್ತಿ। ಏಕಸ್ಸೇವ ಪದಸ್ಸ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಉದ್ಧಾರೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ। ಏಕಸ್ಸೇವ ಪನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಪದಾನಂ ಉದ್ಧಾರೋ ಪದುದ್ಧಾರೋ। ಸಬ್ಬೇ ಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನೇ ಸುತ್ತೇ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಪದತ್ಥೇ। ನವ ಸುತ್ತನ್ತೇತಿ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ನವಪ್ಪಕಾರೇ ಸುತ್ತಸ್ಮಿಂ ಆನೇತ್ವಾ ವಿಚಿನತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ನವ ಸುತ್ತನ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣೇನ ಹಾರೇನ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ನವಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ವಿಚಿನತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿಕೇ’’ತಿಆದಿ।
Viciyamānassa suttapadassāti pucchāvasena pavattasuttapadassa. ‘‘Suttantarapadānipi pucchāvaseneva pavattānī’’ti vadanti ‘‘na sabbampi suttapada’’nti. Ekasseva padassa sambhavantānaṃ anekesaṃ atthānaṃ uddhāro atthuddhāro. Ekasseva pana atthassa sambhavantānaṃ anekesaṃ padānaṃ uddhāro paduddhāro. Sabbe hi saṃvaṇṇiyamāne sutte labbhamāne sabbe padatthe. Nava suttanteti suttageyyādivasena navappakāre suttasmiṃ ānetvā vicinatīti yojanā. Atha vā ‘‘sabbe nava suttante’’ti iminā pavicayalakkhaṇena hārena suttageyyādīni sabbānipi navappakārāni suttāni vicinatīti attho. Tenāha ‘‘suttageyyādike’’tiādi.
‘‘ಕೋಸಲಾನಂ ಪುರಾ ರಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಕಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೯೮೨) ಛಪಞ್ಞಾಸ ಗಾಥಾ ವತ್ಥುಗಾಥಾ। ‘‘ಪಾರಾಯನಮನುಗಾಯಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೧೩೭ ಆದಯೋ) ಪನ ಆದಿಕಾ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಗಾಥಾ ಅನುಗೀತಿಗಾಥಾ। ಇದಂ ನಾಮಂ ಕತನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಾರಾಯನ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಕತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾರಂ ಗಮನೀಯಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ‘ಪಾರಾಯನನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿವಚನ’’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾ; ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾ ೧೪೯ ಆದಯೋ)। ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಚಯಹಾರವಿಭಙ್ಗಸ್ಸ ದೇಸನಾಕಾಲೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವತ್ತಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಏವಮಾಹಾತಿ ಯೋಜನಾ।
‘‘Kosalānaṃ purā rammā’’tiādikā (su. ni. 982) chapaññāsa gāthā vatthugāthā. ‘‘Pārāyanamanugāyissa’’nti (su. ni. 1137 ādayo) pana ādikā ekūnavīsati gāthā anugītigāthā. Idaṃ nāmaṃ katanti idaṃ ‘‘pārāyana’’nti nāmaṃ kataṃ. Tenāha ‘‘pāraṃ gamanīyā ime dhammā, tasmā imassa dhammapariyāyassa ‘pārāyanantveva adhivacana’’’nti (su. ni. pārāyanatthutigāthā; cūḷani. pārāyanatthutigāthā 149 ādayo). Buddhiyaṃ viparivattamānanti imassa vicayahāravibhaṅgassa desanākāle āyasmā mahākaccāno attano buddhiyaṃ vattamānaṃ katvā evamāhāti yojanā.
ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ಅಯನ್ತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾ, ಏಕಂಸೇನ ವಾ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾ, ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣಯೋಗ್ಗಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಠಪನೀಯಾತಿ ಠಪೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಯನ್ತರಪರಿಚಯೇನ ನಿವಾರಣಧಮ್ಮಂ ಪತಿ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದೋ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನ’’ನ್ತಿ। ಪಕತಿಯಾ ಪನ ನಿವಾರಣಧಮ್ಮಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಞಾತುಕಾಮತಾಯ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಯ ಪುಚ್ಛಾಪಿ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಲೋಕಸ್ಸ ನಿವಾರಣಾದೀನಿ ಅಜಾನನ್ತೇನಾ’’ತಿ।
Ekaṃsabyākaraṇassa ayanti ekaṃsabyākaraṇīyā, ekaṃsena vā byākātabbattā ekaṃsabyākaraṇīyā, ekaṃsabyākaraṇayoggāti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. Ṭhapanīyāti ṭhapetabbattā abyākaraṇīyāti attho. Samayantaraparicayena nivāraṇadhammaṃ pati saṃsayapakkhando pucchatīti adhippāyenāha ‘‘vimaticchedana’’nti. Pakatiyā pana nivāraṇadhammaṃ ajānanto ñātukāmatāya pucchatīti adiṭṭhajotanāya pucchāpi siyā. Tathā hi vakkhati ‘‘lokassa nivāraṇādīni ajānantenā’’ti.
ಏಕವತ್ಥುಪರಿಗ್ಗಹಾತಿ ಏಕಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಗಹಣತೋ।
Ekavatthupariggahāti ekassa abhidheyyatthassa gahaṇato.
ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಅರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಲೋಕೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
Vimuttiparipācakaindriyāni vivaṭṭapakkhe ṭhitassa saddhādayo dhammā, kiṃ panettha ariyānampi indriyalokena saṅgaho hotīti āha ‘‘pariyāpannadhammavasenā’’tiādi.
ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀಘನವನಸಣ್ಡಮೇಘಪಟಲಚ್ಛಾದನಅಡ್ಢರತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ। ವಿವಿಚ್ಛಾತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಹೇತೂ’’ತಿ। ದುಕ್ಖಮಸ್ಸ ಮಹಬ್ಭಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಜಪ್ಪಾಭಿಲೇಪನಂ ಅಸ್ಸ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಜಪ್ಪಾ ತಣ್ಹಾ ಅಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಸಬ್ಬಸೋವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಅನ್ವಯತೋ, ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸಾತಿಸಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನೀವರಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ದೂರೇ ಸನ್ತೋ ಪಕಾಸನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೦೪; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧), ರತ್ತೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧, ೨೭) ಗಾಥಾದ್ವಯೇನಾಪಿ ಅನುಗೀತಿವಿಚಯಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Kāḷapakkhacātuddasīghanavanasaṇḍameghapaṭalacchādanaaḍḍharattīnaṃ vasena caturaṅgasamannāgatena. Vivicchāti vicikicchāya. Tenāha ‘‘vicikicchāhetū’’ti. Dukkhamassa mahabbhayanti ettha vuttaṃ ‘‘assā’’ti padaṃ ‘‘jappābhilepanaṃ assa brūmī’’ti ānetvā sambandhitabbanti dassento ‘‘jappā taṇhā assa lokassā’’ti āha. ‘‘Sabbasattāna’’ntiādinā, ‘‘sabbasovā’’tiādinā ca anvayato, byatirekato ca sātisayaṃ avijjāya nīvaraṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Dūre santo pakāsanti (dha. pa. 304; netti. 11), ratto atthaṃ na jānātī’’ti (netti. 11, 27) gāthādvayenāpi anugītivicayaṃ dassetīti yojetabbaṃ.
ರೂಪಾವಚರಾತಿ ರೂಪಾವಚರಸತ್ತಾ। ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಾಯ ಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯತೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಮುಚ್ಚನಂ। ತಂ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾಗಹಣೇನ।
Rūpāvacarāti rūpāvacarasattā. Vipariṇāmadukkhatāya muccanassa kāraṇavacananti sambandho. Yato vaṭṭadukkhato muccanaṃ. Taṃ vaṭṭadukkhaṃ anavasesapariyādānavasena saṅkhāradukkhatāgahaṇena.
ಏಕಾಧಾರನ್ತಿ ಏಕವತ್ಥು ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ನಿವಾರಣಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಪಿಧಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದೋತಿ ಅತ್ಥದ್ವಯಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ‘‘ಅನೇಕಾಧಾರಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿವಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂವರಂ…ಪೇ॰… ಪಿಧಿಯ್ಯನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೦೪೧; ಚೂಳನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩)। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ‘‘ನಿವಾರಣಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ, ಸಂವರಂ, ಪಿಧಾನಞ್ಚ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ।
Ekādhāranti ekavatthu adhiṭṭhānaṃ. Nivāraṇaṃ vikkhambhanaṃ pidhānaṃ samucchedoti atthadvayassa pucchitattā ‘‘anekādhāraṃ dassetu’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘nivāraṇasaṅkhātaṃ saṃvaraṃ…pe… pidhiyyanti pacchijjantī’’ti (su. ni. aṭṭha. 2.1041; cūḷani. aṭṭha. 3). Tassattho ‘‘nivāraṇasaṅkhātaṃ vikkhambhanaṃ, saṃvaraṃ, pidhānañca kathehī’’ti.
‘‘ವೋದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೋತಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಸುದ್ಧಿ, ‘‘ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಸುದ್ಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಚ್ಛಾಯ ದುವಿಧತ್ಥವಿಸಯತಂ ವಿವರಿತುಂ ‘ಏವ’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ವೋದಾಯತಿ…ಪೇ॰… ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ’’ತಿ।
‘‘Vodāna’’nti iminā sotānaṃ vikkhambhanavisuddhi, ‘‘vuṭṭhāna’’nti iminā samucchedavisuddhi adhippetāti āha ‘‘pucchāya duvidhatthavisayataṃ vivarituṃ ‘eva’ntiādi vutta’’nti. Tathā cāha ‘‘vodāyati…pe… ariyamaggo’’ti.
ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾವಿಜ್ಜಾಸೋತಾಪಿ ತಣ್ಹಾಸೋತಾನುಗಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅನುರೋಧವಸೇನಾ’’ತಿ। ಉಪಚಾರವಸೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಿತುಪಚಾರವಸೇನ। ಸಬ್ಬಸ್ಮಾತಿ ಚಕ್ಖುತೋ ಯಾವ ಮನತೋತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ದ್ವಾರತೋ। ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನಾತ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯನಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸನಉನ್ನಮನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನ।
Diṭṭhimānāvijjāsotāpi taṇhāsotānugāti āha ‘‘yebhuyyena anurodhavasenā’’ti. Upacāravasenāti nissitupacāravasena. Sabbasmāti cakkhuto yāva manatoti sabbasmā dvārato. Sabbappakārenātti taṇhāyanamicchābhinivesanaunnamanādippakārena.
ತಮೇವ ಸತಿನ್ತಿ ಯಾಯಂ ಸತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸೋತಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ತಮೇವ ಸತಿಂ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಪಿಧಾನಂ ಬ್ರೂಮಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಿಧಾಯಿಕಾಪಿ ಸತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಞ್ಞಾನುಗಾ, ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಮೇವೇತ್ಥ ಅಧಿಕಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ।
Tameva satinti yāyaṃ sati pubbabhāge sotānaṃ vikkhambhanavasena vuttā, tameva satiṃ. Maggakkhaṇe sotānaṃ saṃvaraṃ pidhānaṃ brūmi. Yasmā pana pidhāyikāpi sati maggakkhaṇe paññānugā, paññākiccamevettha adhikaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti.
ಸಂವರಪಿಧಾನಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಂವರಸದ್ದೇನ ನಿವಾರಣಂ ವುತ್ತಂ।
Saṃvarapidhānānanti ettha saṃvarasaddena nivāraṇaṃ vuttaṃ.
ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಅನಧಿಗತೇ ಯಂ ಯಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಂ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಗತೇ ತಂ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತನಾಮರೂಪೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಸಹೇವಾ’’ತಿ। ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾತಿ। ಅನುಸನ್ಧೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅನುಸನ್ಧಿ, ಇಧ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ।
Yasmiṃ yasmiṃ ariyamagge anadhigate yaṃ yaṃ abhisaṅkhāraviññāṇaṃ uppajjanārahaṃ, tasmiṃ tasmiṃ adhigate taṃ taṃ viññāṇaṃ anuppādanirodhena nirujjhati saddhiṃ attanā sampayuttanāmarūpenāti āha ‘‘tassa tassa viññāṇassa nirodhena sahevā’’ti. Anuppādanirodho hi ettha ‘‘nirodho’’ti adhippeto anupādisesanibbānassa adhippetattāti. Anusandhīyati etenāti anusandhi, idha pucchiyamāno attho.
ಸಹ ವಿಸಯೇನ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏವ ವಿಸಯೋ। ಪಹಾತಬ್ಬಸಭಾವಂ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ। ‘‘ಸಂಯೋಜನಿಯೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೩, ೫೭) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಪಹಾಯಕಸಭಾವಂ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹ ವಿಸಯೇನ…ಪೇ॰… ಸಚ್ಚೇಸೂ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ‘‘ಸಮುದಯೋ ದ್ವೀಸು ಭೂಮೀಸು ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ಆರದ್ಧಂ, ‘‘ದಸ್ಸನೇನ ತೀಣಿ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಭಾವನಾಯ ಸತ್ತ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪನ ವಿಭಾಗವಚನಮೇವ ವತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹಾಯಕವಿಭಾಗಮುಖೇನ ಪಹಾತಬ್ಬವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ।
Sahavisayena dassetunti ettha saccāni eva visayo. Pahātabbasabhāvaṃ samudayasaccaṃ, tassa visayo dukkhasaccaṃ. ‘‘Saṃyojaniyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.53, 57) hi vuttaṃ. Pahāyakasabhāvaṃ maggasaccaṃ, tassa visayo nirodhasaccanti āha ‘‘saha visayena…pe… saccesū’’ti. Kāmañcettha ‘‘samudayo dvīsu bhūmīsu pahīyatī’’ti āraddhaṃ, ‘‘dassanena tīṇi saṃyojanāni pahīyanti, bhāvanāya satta saṃyojanāni pahīyantī’’ti pana vibhāgavacanameva vattanti āha ‘‘pahāyakavibhāgamukhena pahātabbavibhāgaṃ dassetu’’nti.
ನಿರವಸೇಸಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಇತರೇ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇತರೇಹಿ ಪನ ನಿರವಸೇಸ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಪ್ಪಭೇದೇನ ತೇಧಾತುಕೇ ಭವತ್ತಯೇ। ಸಂಯೋಜನವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬದಾ ಯೋಜನವಸೇನ ಬನ್ಧನವಸೇನ।
Niravasesakāmarāgabyāpādā tatiyamaggena pahīyanti, itare catutthamaggenāti vuttaṃ ‘‘itarehi pana niravasesa’’nti. Tatthāti kammavipākavaṭṭappabhedena tedhātuke bhavattaye. Saṃyojanavasenāti sabbadā yojanavasena bandhanavasena.
೧೨. ಅಗ್ಗಫಲಞಾಣತಾಯ ಏಕಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಖಯಾನುಪ್ಪಾದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಫಲವೋಹಾರೇನ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ।
12. Aggaphalañāṇatāya ekampi samānaṃ tannimittassa khayānuppādārammaṇassa paccavekkhaṇañāṇassa vasena phalavohārena dve nāmāni labhati.
ಸೋಮನಸ್ಸನಾಮಲಾಭೋ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕೇತೇನಾತಿ ತದತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಖಯೇ…ಪೇ॰… ಸಮಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ।
Somanassanāmalābho iminā ārammaṇasaṅketenāti tadatthaṃ vivaranto ‘‘khaye…pe… samaññāyā’’ti āha.
೧೩. ತಗ್ಗಹಣೇನೇವಾತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಪಞ್ಚರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಗ್ಗಹಣೇನೇವ। ಸಹಚರಣಾದಿನಾತಿ ಸಹಜಾತಾದಿಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಚೇವ ನಿಸ್ಸಯಾರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಚ। ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹಿತತಾ ಅವಿಸಿಟ್ಠತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಭಾಗೇನ ಗಹಣೀಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾ’’ತಿ।
13.Taggahaṇenevāti phassapañcamakapañcarūpindriyaggahaṇeneva. Sahacaraṇādināti sahajātādianantarādipaccayabhāvena ceva nissayārammaṇādinā ca. ‘‘Sampayutta’’nti iminā sahitatā avisiṭṭhatā idhādhippetāti āha ‘‘avibhāgena gahaṇīyabhāvaṃ sandhāyā’’ti.
ಕಥಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಸಮಾಧಿನಾ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಭವತಿ।
Kathaṃ samādhindriyaṃ uppādetīti āha ‘‘satiggahaṇena cettha pariyuṭṭhānappahānaṃ idhādhippeta’’nti. Na hi samādhinā pariyuṭṭhānappahānaṃ sambhavati.
ಪದಹತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಧಾನಂ, ವೀರಿಯಂ। ತೇತಿ ವೀರಿಯಸಙ್ಖಾರಾ। ಏಕರಸೇನಾತಿ ಯಥಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಏಕರಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಏಕರಸಭಾವೇನ ಸರಣತೋ ಪವತ್ತನತೋ। ತಥಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ಸುಟ್ಠು ವತ ವೀರಿಯಂ ವಾಹೇಸೀತಿ ಯೋಗಿನಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪೇತಬ್ಬತೋ ತದುಪಗವೀರಿಯವಾಹನಟ್ಠೇನ ‘‘ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಮೇ…ಪೇ॰… ಹೇತುಭಾವತೋ’’ತಿ।
Padahati etenāti padhānaṃ, vīriyaṃ. Teti vīriyasaṅkhārā. Ekarasenāti yathā indriyāni ekarasāni honti, evaṃ ekarasabhāvena saraṇato pavattanato. Tathā pavattiyā eva suṭṭhu vata vīriyaṃ vāhesīti yoginā saṅkappetabbato tadupagavīriyavāhanaṭṭhena ‘‘sampahaṃsanā’’ti vuttaṃ. Tenāha ‘‘evaṃ me…pe… hetubhāvato’’ti.
ಇದ್ಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯೋ ಕರಣತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಪಾದಸದ್ದಸ್ಸ ಏಕೋ ಕರಣತ್ಥೋ ಏವ। ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಚ ಇದ್ಧೀ ವುತ್ತಾ, ನ ಚ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ ಚ ಇದ್ಧೀ ಪಜ್ಜನಕರಣೇನ ಪಾದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಠಮೇನ ಅತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ’’ತಿ ಕಥಂ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ತಥಾ ಇದ್ಧಿಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾ ಬುದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಾ ಇದ್ಧಿ ಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಕರಣೇನ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕರಣಾನಂ ನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ದುತಿಯೇನ ಅತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋ’’ತಿ ಕಥಂ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ಚೇ? ಸಕ್ಕಾ, ಪಾದಸ್ಸ ಇಜ್ಝಮಾನಕೋಟ್ಠಾಸ ಇಜ್ಝನಕರಣೂಪಾಯಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಪಠಮೇನ ಅತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋ, ದುತಿಯೇನ ಅತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ ಏವಂ ಯೋಜನತೋ। ಕಥಂ? ಅನನ್ತರತ್ಥೋ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ ಇಧ ಪಠಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತತೋ ಪುರಿಮೋ ದುತಿಯೋತಿ।
Iddhisaddassa paṭhamo kattuattho, dutiyo karaṇattho vutto, pādasaddassa eko karaṇattho eva. Pajjitabbā ca iddhī vuttā, na ca ijjhanti. Pajjitabbā ca iddhī pajjanakaraṇena pādena samānādhikaraṇā na hontīti ‘‘paṭhamena atthena iddhi eva pādo’’ti kathaṃ sakkā vattuṃ, tathā iddhikiriyākaraṇena sādhetabbā buddhisaṅkhātā iddhi pajjanakiriyākaraṇena pajjitabbāti dvinnaṃ karaṇānaṃ na samānādhikaraṇatā sambhavatīti ‘‘dutiyena atthena iddhiyā pādo’’ti kathaṃ sakkā vattunti ce? Sakkā, pādassa ijjhamānakoṭṭhāsa ijjhanakaraṇūpāyabhāvato. Atha vā ‘‘paṭhamena atthena iddhiyā pādo, dutiyena atthena iddhi eva pādo iddhipādo’’ti evaṃ yojanato. Kathaṃ? Anantarattho paccāsattiñāyena idha paṭhamoti adhippeto, tato purimo dutiyoti.
‘‘ಛನ್ದಂ ಚೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಲಭತಿ ಸಮಾಧಿ’’ನ್ತಿಆದಿ (ವಿಭ॰ ೪೩೨) ವಚನತೋ ಛನ್ದಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತಂ ಇದ್ಧಿಪಾದಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀತಿ ಅಧಿಪತಿಸದ್ದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅಧಿಪತಿಸದ್ದತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ಪನ ‘‘ಛನ್ದಹೇತುಕೋ, ಛನ್ದಾಧಿಕೋ ವಾ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೩೧) ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಂ ಪನ ಛನ್ದಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸದ್ಧಾಸೀಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸದ್ಧಾಧಿಪತೇಯ್ಯಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಇದಂ ಪಧಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ವೀರಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ವೀರಿಯಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಸಹಿತಂ ಏಕವಚನೇನ ವತ್ವಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸಪಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಭಾಗೇನ ಚ ‘‘ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಪಧಾನಭೂತಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏವಂ ಸಮಾಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾದಿನಿವತ್ತನತ್ಥಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣಂ। ಅಥ ವಾ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಂ। ತತ್ಥ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಪಧಾನಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘Chandaṃ ce bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhi’’ntiādi (vibha. 432) vacanato chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāvetīti etthāpi chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipatisaddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati. Adhipatisaddatthadassanavaseneva pana ‘‘chandahetuko, chandādhiko vā samādhī’’ti sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 431) vuttaṃ, tasmā idhāpi chandādhipati samādhi chandasamādhīti veditabbo. Taṃ pana chandaṃ vuttanayena saddhāsīsena dassento ‘‘saddhādhipateyyā cittekaggatā’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ padhāna’’nti vā vīriyaṃ vuttaṃ. Vīriyasaddāpekkhāsahitaṃ ekavacanena vatvā catubbidhassapi vīriyassa adhippetattā nibbattetabbadhammavibhāgena ca ‘‘ime saṅkhārā’’ti vuttaṃ. Tena padhānabhūtā saṅkhārāti evaṃ samāso veditabbo. Saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthañcettha padhānaggahaṇaṃ. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbampi vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato aññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti padhānabhūtā seṭṭhabhūtāti attho.
ವೀರಿಯಿದ್ಧಿಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೪೩೫) ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವೀರಿಯಂ ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಂ ‘‘ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧೀ’’ತಿ, ದುತಿಯಂ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ದ್ವೇ ಏವ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾಧಿ, ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಚ। ಛನ್ದಾದಯೋ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಾನಿ। ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ ಪನ ಪಧಾನವಚನೇನೇವ ವಿಸೇಸಿತೋ, ನ ಛನ್ದಾದೀಹೀತಿ ನ ಇಧ ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿತಾ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸಮಾಧಿಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಠಿತಮೇವ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗವಸೇನ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರವಚನೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಪಿ ದ್ವೀಹಿ ವೀರಿಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಛನ್ದಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಮಾಧಿ ತಥಾ ವಿಸಿಟ್ಠೇನೇವ ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರೋ, ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ವಿಸೇಸನಭಾವೋ ಚ ಛನ್ದಾದೀನಂ ತಂತಂಅಪಸ್ಸಯನವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಇದ್ಧಿಪಾದನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಯತ್ಥೇಪಿ ಪಾದಸದ್ದೇನ ಉಪಾಯತ್ಥೇನ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯೇ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೪೫೭) ಛನ್ದಾದೀನಮೇವ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ। ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕೇ ಚ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೪೬೨) ಆರಭಿತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಛನ್ದಾದೀನಂಯೇವ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ವಿಭತ್ತೋ। ಉಪಾಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನಂ ಕತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾವ ನ ಹೋತೀತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಸೇನ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Vīriyiddhipādaniddese ‘‘vīriyasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgata’’nti (vibha. 435) dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ. Tattha purimaṃ samādhivisesanaṃ ‘‘vīriyādhipati samādhi vīriyasamādhī’’ti, dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanatthaṃ. Dve eva hi sabbattha samannāgamaṅgāni samādhi, padhānasaṅkhāro ca. Chandādayo samādhivisesanāni. Padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva samannāgamaṅgavasena padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hoti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi tathā visiṭṭheneva tena sampayutto padhānasaṅkhāro, sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena ‘‘cattāro iddhipādā’’ti vuttā. Visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃapassayanavasena hotīti chandasamādhi…pe… iddhipādanti ettha nissayatthepi pādasaddena upāyatthena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti. Tathā hi abhidhamme uttaracūḷabhājanīye ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā (vibha. 457) chandādīnameva iddhipādatā vuttā. Pañhāpucchake ca ‘‘cattāro iddhipādā – idha bhikkhu chandasamādhī’’ti (vibha. 462) ārabhitvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhatto. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ. Aññathā catubbidhatāva na hotīti. Ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo veditabbo.
ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತತ್ತಂ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಅವಚನಂ ‘‘ಛನ್ದಸಮಾಧಿ…ಪೇ॰… ಇದ್ಧಿಪಾದಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೪೩೨) ಭಾವೇತಬ್ಬಾನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಭಾವಿತಿದ್ಧಿಪಾದಸ್ಸ ಹಿ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾ ಫಲಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಾತಿ।
Tadaṅgasamucchedanissaraṇavivekanissitattaṃ vatvā paṭippassaddhivivekanissitassa avacanaṃ ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipādaṃ bhāvetī’’ti (vibha. 432) bhāvetabbānaṃ iddhipādānaṃ vuttattā. Bhāvitiddhipādassa hi sacchikātabbā phalapariyāpannā iddhipādāti.
ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸದ್ದೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗತ್ಥೋ, ಪಕ್ಖನ್ದನತ್ಥೋ ಚಾತಿ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ದುವಿಧತಾ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನಾತಿ ತದಙ್ಗಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಕಾರೇನ, ತನ್ನಿನ್ನಭಾವಾರಮ್ಮಣಪ್ಪಕಾರೇನ ಚ। ಪರಿಣಮನ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಕ್ಖಣೇ।
Vossaggasaddo pariccāgattho, pakkhandanattho cāti vossaggassa duvidhatā vuttā. Yathāvuttena pakārenāti tadaṅgasamucchedappakārena, tanninnabhāvārammaṇappakārena ca. Pariṇamantaṃ vipassanakkhaṇe.
೧೪. ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಏಕಾವಜ್ಜನನಾನಾವಜ್ಜನವೀಥೀಸು ಪವತ್ತಉಪಚಾರಪಞ್ಞಾಯ। ಅಧಿಗಮಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಪ್ಪನಾಪಞ್ಞಾಯ। ಪುನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ನಾನಾವಜ್ಜನುಪಚಾರಪಞ್ಞಾಯ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಞ್ಞಾಯ ವಾ। ಉಪಚಾರಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಏಕಾವಜ್ಜನೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ಪವತ್ತಉಪಚಾರಪಞ್ಞಾಯ।
14.Pubbabhāgapaññāyāti ekāvajjananānāvajjanavīthīsu pavattaupacārapaññāya. Adhigamapaññāyāti appanāpaññāya. Puna pubbabhāgapaññāyāti nānāvajjanupacārapaññāya, paṭisandhipaññāya vā. Upacārapaññāyāti ekāvajjane, sabbattha vā pavattaupacārapaññāya.
ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಚಯೋಪೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಚಯೋಪಿ। ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನಾತಿ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾ ಚಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಗಮನೇನ।
Pucchāvissajjanavicayopīti yathāvuttāya pucchāya vissajjanavicayopi. Vuttanayānusārenāti adiṭṭhajotanā, vimaticchedanā cāti heṭṭhā vuttanayānugamanena.
೧೫. ಸೇಖೇ ಅಸೇಖೇತಿ ಸೇಕ್ಖೇ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇ, ಅಸೇಕ್ಖೇ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೇ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಪ್ಪಹಾನೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪುರೇಚಾರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ, ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
15.Sekheasekheti sekkhe ariyapuggale, asekkhe ariyapuggale. Vipassanāpubbaṅgamappahāneti vipassanaṃ purecārikaṃ katvā pavattakilesappahāne, pahānābhisamayeti attho.
‘‘ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಯಂ ಅನಿಚ್ಚೇ ದುಕ್ಖೇ ಅನತ್ತನೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಪಠನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ।
‘‘Yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti pāḷiṃ dassetvā puna ‘‘yaṃ anicce dukkhe anattanī’’ti vacanaṃ evampettha paṭhantīti dassetuṃ.
ಸೇಸಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಧಮ್ಮಾತಿ ಗೇಧತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ಚ ಸಬ್ಬವೋದಾನಧಮ್ಮಾ ಚ। ಅಭಾವೇನಾತಿ ಅಭಾವನೇನ ಅಭಾವಕರಣೇನ।
Sesasaṃkilesavodānadhammāti gedhato avasiṭṭhasaṃkilesadhammā ca sabbavodānadhammā ca. Abhāvenāti abhāvanena abhāvakaraṇena.
ಪಯೋಗಪರಕ್ಕಮನ್ತಿ ಭುಸಂ ಯೋಗೋ ಪಯೋಗೋ, ಪಯೋಗೋವ ಪರಕ್ಕಮೋ ಪಯೋಗಪರಕ್ಕಮೋ, ಚಿತ್ತಂ। ಉಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ಪತಿತುಂ ಅದೇನ್ತೋ ಕುಸಲಪಕ್ಖೇ ಉದ್ಧಂ ಖಿಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ। ಪಧಾನವೀರಿಯನ್ತಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಟ್ಠೇನ ಉತ್ತಮವೀರಿಯಂ। ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ‘‘ಆಸೇವಮಾನೋ ವಾಯಮತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಅವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪನ್ನಾನನ್ತಿ ಭೂಮಿಲದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾಧಿಗ್ಗಹಿತಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾಸಮುಗ್ಘಾಟಿತುಪ್ಪನ್ನಾನಂ।
Payogaparakkamanti bhusaṃ yogo payogo, payogova parakkamo payogaparakkamo, cittaṃ. Ukkhipatīti kosajjapakkhe patituṃ adento kusalapakkhe uddhaṃ khipento viya pavattati. Padhānavīriyanti akusalānaṃ anuppādanaṭṭhena uttamavīriyaṃ. Yojetabbānīti ‘‘āsevamāno vāyamatī’’tiādinā yojetabbāni. Anuppannāti avattabbataṃ āpannānanti bhūmiladdhārammaṇādhiggahitāvikkhambhitāsamugghāṭituppannānaṃ.
೧೬. ‘‘ಅಟ್ಠಮಕಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಠಮಮಗ್ಗೇ ಸದ್ಧಾದಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಪಾಳಿಯಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
16. ‘‘Aṭṭhamakassa indriyānī’’ti vuttattā ‘‘paṭhamamagge saddhādayo’’tiādi vuttaṃ. Indriyaggahaṇañca pāḷiyaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ.
ಅಸುಭಾನುಪಸ್ಸನಾ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವನಾಯ ಸುನಿಗ್ಗಹಿತೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ’’ತಿ। ಸಮಾಧಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಮ್ಪಿ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನವಜ್ಜಸುಖಪದಟ್ಠಾನೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ವೀರಿಯಚ್ಛನ್ದೋ ಖನ್ತಿಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಾಸೇವನಂ ವಿಯ ಅನುಪಕಾರಕಧಮ್ಮಪರಿವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾನಿಸೇವನೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಧಿಆದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
Asubhānupassanā kāyānupassanāsatipaṭṭhānanti āha ‘‘satipaṭṭhānabhāvanāya suniggahito kāmavitakko’’ti. Samādhi uppajjamāno kāmavitakkampi niggahetvā eva uppajjatīti dassento ‘‘anavajjasukhapadaṭṭhānenā’’tiādimāha. ‘‘Kusalesu dhammesu āraddhavīriyo’’tiādinā dhammacchandato uppajjamāno vīriyacchando khantiṃ paribrūhetīti dasseti. Anavajjadhammānaṃ upakārakadhammāsevanaṃ viya anupakārakadhammaparivajjanampi paññānisevaneneva hotīti āha ‘‘samādhiādīna’’ntiādi.
೧೭. ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ದೇಸನಂ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ‘‘ಲೋಕೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಮಹಗ್ಗತಧಮ್ಮೇಸು ಠಾನಂ ತಂಸಮ್ಪಾದನಾವ। ತಥಾ ಸೇಸೇಸು। ವಡ್ಢಿಯಮಾನೇಸೂತಿ ಯಥಾ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಪರಿಪಾಚಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಬ್ರೂಹಿಯಮಾನೇಸು।
17. Sabbadhammādhiṭṭhānaṃ desanaṃ puggalādhiṭṭhānena vibhajituṃ ‘‘loko nāmā’’tiādi vuttanti dassento ‘‘sabbadhammānanti…pe… dassetu’’nti āha. Mahaggatadhammesu ṭhānaṃ taṃsampādanāva. Tathā sesesu. Vaḍḍhiyamānesūti yathā vimuttiṃ paripācayanti, evaṃ brūhiyamānesu.
ದಸ್ಸನಪರಿಞ್ಞಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲಕ್ಖಣತೋ, ಪಚ್ಚಯತೋ ಚ ಪರಿಜಾನನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ’’ತಿ। ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯವಿಭಾವನಾ ಇಧ ‘‘ಭಾವನಾಪರಿಞ್ಞಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾವನಾ…ಪೇ॰… ಪರಿಞ್ಞಾ ಚಾ’’ತಿ । ದಸ್ಸನತ್ಥಾ ಪರಿಞ್ಞಾ ದಸ್ಸನಪರಿಞ್ಞಾ, ಭಾವನತ್ಥಾ ಪರಿಞ್ಞಾ ಭಾವನಾಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Dassanapariññāti rūpārūpadhammānaṃ salakkhaṇato, paccayato ca parijānanā. Tenāha ‘‘ñātapariññā’’ti. Paṭipakkhavidhamanena saddhiṃ lakkhaṇattayavibhāvanā idha ‘‘bhāvanāpariññā’’ti adhippetāti āha ‘‘bhāvanā…pe… pariññā cā’’ti . Dassanatthā pariññā dassanapariññā, bhāvanatthā pariññā bhāvanāpariññāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo.
ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದೀತಿ ಕಕ್ಖಳಾದಿಫುಸನಾದಿ। ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ, ಠಿತಸ್ಸ ಅಭಿಜಾನನಹೇತು ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ಥೋತಿ ಫಲಂ। ನಯೋತಿ ವುತ್ತನಯೋ।
Kakkhaḷaphusanādīti kakkhaḷādiphusanādi. Abhijānitvāti abhiññāya paññāya jānitvā, ṭhitassa abhijānanahetu vāti attho. Atthoti phalaṃ. Nayoti vuttanayo.
‘‘ಯಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ। ಚತುನಯಕೋವಿದೋತಿ ಏಕತ್ತನಾನತ್ತಾದಿನಯಚತುಕ್ಕೇ ನಿಪುಣೋ। ದೇಸನಾಯುತ್ತಿಕುಸಲೋತಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನಾವಿಧಿಮ್ಹಿ ಕುಸಲೋ।
‘‘Yaṃ asaṅkhata’’ntipi paṭhanti. Catunayakovidoti ekattanānattādinayacatukke nipuṇo. Desanāyuttikusaloti dhammānaṃ desanāvidhimhi kusalo.
ಸದಿಸೀ ಕಾತಬ್ಬಾ ಸಂಸನ್ದನವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆನೇತಬ್ಬಾ ‘‘ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಏವಂ ಸಂಸನ್ದತೀ’’ತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಅಪೇತನ್ತಿ ಅಯುತ್ತತ್ಥಂ। ಅಸಮ್ಬನ್ಧತ್ಥನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಬನ್ಧಪದತ್ಥಂ। ನನು ಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರೋ ನಯವಿಚಾರೋ ವಿಯ ಹಾರೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ವಿಚಾರಣನ್ತರೋತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಇಧ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಇಧ ಸುತ್ತವಿಚಯೇ ಸುತ್ತತ್ಥವಿಚಾರಭಾವತೋ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಏತೇನ ವಾ ಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹಾರನ್ತೋಗಧಭಾವದಸ್ಸನೇನೇವ ಮೂಲಪದಾನಂ ವಿಯ ಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪದತ್ಥನ್ತರಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Sadisī kātabbā saṃsandanavasenāti adhippāyo. Ānetabbā ‘‘ayaṃ desanā imāya desanāya evaṃ saṃsandatī’’ti. Atthato apetanti ayuttatthaṃ. Asambandhatthanti aññamaññaṃ asambandhapadatthaṃ. Nanu paṭṭhānavicāro nayavicāro viya hārehi asammisso vicāraṇantaroti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Idha nikkhittoti idha suttavicaye suttatthavicārabhāvato nikkhitto, etena vā paṭṭhānassa hārantogadhabhāvadassaneneva mūlapadānaṃ viya paṭṭhānassa padatthantarābhāvo dassitoti veditabbaṃ.
ಇಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನಸುತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ಪದೇತಿ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನಂ ಗಾಥಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತಬ್ಬಿಚಯೇನಾತಿ ಪುಚ್ಛಾದಿವಿಚಯೇನ, ಅಸ್ಸಾದಾದಿವಿಚಯೇನ ಚ।
Imassa suttassāti saṃvaṇṇiyamānasuttaṃ sandhāyāha. Kasmiṃ vā padeti saṃvaṇṇiyamānaṃ gāthaṃ sandhāyāha. Tabbicayenāti pucchādivicayena, assādādivicayena ca.
ವಿಚಯಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೨. ವಿಚಯಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ • 2. Vicayahāravibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ೨. ವಿಚಯಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೨. ವಿಚಯಹಾರವಿಭಙ್ಗವಿಭಾವನಾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavibhāvanā
