| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
५४६. विधुरजातकं (९)
546. Vidhurajātakaṃ (9)
दोहळकण्डं
Dohaḷakaṇḍaṃ
१३४६.
1346.
‘‘पण्डु किसियासि दुब्बला, वण्णरूपं 1 नतवेदिसं पुरे।
‘‘Paṇḍu kisiyāsi dubbalā, vaṇṇarūpaṃ 2 natavedisaṃ pure;
विमले अक्खाहि पुच्छिता, कीदिसी तुय्हं सरीरवेदना’’॥
Vimale akkhāhi pucchitā, kīdisī tuyhaṃ sarīravedanā’’.
१३४७.
1347.
‘‘धम्मो मनुजेसु मातीनं 3, दोहळो नाम जनिन्द वुच्चति।
‘‘Dhammo manujesu mātīnaṃ 4, dohaḷo nāma janinda vuccati;
धम्माहतं नागकुञ्जर, विधुरस्स हदयाभिपत्थये’’॥
Dhammāhataṃ nāgakuñjara, vidhurassa hadayābhipatthaye’’.
१३४८.
1348.
‘‘चन्दं खो त्वं दोहळायसि, सूरियं वा अथ वापि मालुतं।
‘‘Candaṃ kho tvaṃ dohaḷāyasi, sūriyaṃ vā atha vāpi mālutaṃ;
१३४९.
1349.
‘‘किन्नु तात तुवं पज्झायसि, पदुमं हत्थगतंव ते मुखं।
‘‘Kinnu tāta tuvaṃ pajjhāyasi, padumaṃ hatthagataṃva te mukhaṃ;
किन्नु दुम्मनरूपोसि इस्सर, मा त्वं सोचि अमित्ततापन’’॥
Kinnu dummanarūposi issara, mā tvaṃ soci amittatāpana’’.
१३५०.
1350.
‘‘माता हि तव इरन्धति 9, विधुरस्स हदयं धनियति।
‘‘Mātā hi tava irandhati 10, vidhurassa hadayaṃ dhaniyati;
दुल्लभञ्हि विधुरस्स दस्सनं, को विधुरमिध मानयिस्सति’’॥
Dullabhañhi vidhurassa dassanaṃ, ko vidhuramidha mānayissati’’.
१३५१.
1351.
‘‘तस्स भत्तुपरियेसनं 11 चर, यो विधुरमिध मानयिस्सति’’।
‘‘Tassa bhattupariyesanaṃ 12 cara, yo vidhuramidha mānayissati’’;
‘‘पितुनो च सा सुत्वान वाक्यं, रत्तिं निक्खम्म अवस्सुतिं चरि’’॥
‘‘Pituno ca sā sutvāna vākyaṃ, rattiṃ nikkhamma avassutiṃ cari’’.
१३५२.
1352.
‘‘के गन्धब्बे रक्खसे च नागे, के किम्पुरिसे चापि मानुसे।
‘‘Ke gandhabbe rakkhase ca nāge, ke kimpurise cāpi mānuse;
के पण्डिते सब्बकामददे 13, दीघरत्तं भत्ता मे भविस्सति’’॥
Ke paṇḍite sabbakāmadade 14, dīgharattaṃ bhattā me bhavissati’’.
१३५३.
1353.
‘‘अस्सास हेस्सामि ते पति, भत्ता ते हेस्सामि अनिन्दलोचने।
‘‘Assāsa hessāmi te pati, bhattā te hessāmi anindalocane;
पञ्ञा हि ममं तथाविधा, अस्सास हेस्ससि भरिया मम॥
Paññā hi mamaṃ tathāvidhā, assāsa hessasi bhariyā mama.
१३५४.
1354.
‘‘अवचासि पुण्णकं इरन्धती 15, पुब्बपथानुगतेन चेतसा।
‘‘Avacāsi puṇṇakaṃ irandhatī 16, pubbapathānugatena cetasā;
एहि गच्छाम पितु ममन्तिके 17, एसोव ते एतमत्थं पवक्खति॥
Ehi gacchāma pitu mamantike 18, esova te etamatthaṃ pavakkhati.
१३५५.
1355.
‘‘अलङ्कता सुवसना, मालिनी चन्दनुस्सदा।
‘‘Alaṅkatā suvasanā, mālinī candanussadā;
यक्खं हत्थे गहेत्वान, पितुसन्तिकुपागमि’’॥
Yakkhaṃ hatthe gahetvāna, pitusantikupāgami’’.
१३५६.
1356.
‘‘नागवर वचो सुणोहि मे, पतिरूपं पटिपज्ज सुङ्कियं।
‘‘Nāgavara vaco suṇohi me, patirūpaṃ paṭipajja suṅkiyaṃ;
पत्थेमि अहं इरन्धतिं, ताय समङ्गिं करोहि मं तुवं॥
Patthemi ahaṃ irandhatiṃ, tāya samaṅgiṃ karohi maṃ tuvaṃ.
१३५७.
1357.
‘‘सतं हत्थी सतं अस्सा, सतं अस्सतरीरथा।
‘‘Sataṃ hatthī sataṃ assā, sataṃ assatarīrathā;
सतं वलभियो पुण्णा, नानारत्नस्स केवला।
Sataṃ valabhiyo puṇṇā, nānāratnassa kevalā;
ते नाग पटिपज्जस्सु, धीतरं देहिरन्धतिं’’॥
Te nāga paṭipajjassu, dhītaraṃ dehirandhatiṃ’’.
१३५८.
1358.
अनामन्त कतं कम्मं, तं पच्छा अनुतप्पति’’॥
Anāmanta kataṃ kammaṃ, taṃ pacchā anutappati’’.
१३५९.
1359.
ततो सो वरुणो नागो, पविसित्वा निवेसनं।
Tato so varuṇo nāgo, pavisitvā nivesanaṃ;
भरियं आमन्तयित्वान, इदं वचनमब्रवि॥
Bhariyaṃ āmantayitvāna, idaṃ vacanamabravi.
१३६०.
1360.
‘‘अयं सो पुण्णको यक्खो, याचती मं इरन्धतिं।
‘‘Ayaṃ so puṇṇako yakkho, yācatī maṃ irandhatiṃ;
बहुना वित्तलाभेन, तस्स देम पियं ममं’’॥
Bahunā vittalābhena, tassa dema piyaṃ mamaṃ’’.
१३६१.
1361.
‘‘न धनेन न वित्तेन, लब्भा अम्हं इरन्धती।
‘‘Na dhanena na vittena, labbhā amhaṃ irandhatī;
सचे च खो हदयं पण्डितस्स, धम्मेन लद्धा इध माहरेय्य।
Sace ca kho hadayaṃ paṇḍitassa, dhammena laddhā idha māhareyya;
एतेन वित्तेन कुमारि लब्भा, नाञ्ञं धनं उत्तरि पत्थयाम’’॥
Etena vittena kumāri labbhā, nāññaṃ dhanaṃ uttari patthayāma’’.
१३६२.
1362.
ततो सो वरुणो नागो, निक्खमित्वा निवेसना।
Tato so varuṇo nāgo, nikkhamitvā nivesanā;
पुण्णकामन्तयित्वान, इदं वचनमब्रवि॥
Puṇṇakāmantayitvāna, idaṃ vacanamabravi.
१३६३.
1363.
‘‘न धनेन न वित्तेन, लब्भा अम्हं इरन्धती।
‘‘Na dhanena na vittena, labbhā amhaṃ irandhatī;
सचे तुवं हदयं पण्डितस्स, धम्मेन लद्धा इध माहरेसि।
Sace tuvaṃ hadayaṃ paṇḍitassa, dhammena laddhā idha māharesi;
एतेन वित्तेन कुमारि लब्भा, नाञ्ञं धनं उत्तरि पत्थयाम’’॥
Etena vittena kumāri labbhā, nāññaṃ dhanaṃ uttari patthayāma’’.
१३६४.
1364.
‘‘यं पण्डितोत्येके वदन्ति लोके, तमेव बालोति पुनाहु अञ्ञे।
‘‘Yaṃ paṇḍitotyeke vadanti loke, tameva bāloti punāhu aññe;
अक्खाहि मे विप्पवदन्ति एत्थ, कं पण्डितं नाग तुवं वदेसि’’॥
Akkhāhi me vippavadanti ettha, kaṃ paṇḍitaṃ nāga tuvaṃ vadesi’’.
१३६५.
1365.
‘‘कोरब्यराजस्स धनञ्चयस्स 21, यदि ते सुतो विधुरो नाम कत्ता।
‘‘Korabyarājassa dhanañcayassa 22, yadi te suto vidhuro nāma kattā;
आनेहि तं पण्डितं धम्मलद्धा, इरन्धती पदचरा 23 ते होतु॥
Ānehi taṃ paṇḍitaṃ dhammaladdhā, irandhatī padacarā 24 te hotu.
१३६६.
1366.
‘‘इदञ्च सुत्वा वरुणस्स वाक्यं, उट्ठाय यक्खो परमप्पतीतो।
‘‘Idañca sutvā varuṇassa vākyaṃ, uṭṭhāya yakkho paramappatīto;
तत्थेव सन्तो पुरिसं असंसि, आनेहि आजञ्ञमिधेव युत्तं॥
Tattheva santo purisaṃ asaṃsi, ānehi ājaññamidheva yuttaṃ.
१३६७.
1367.
जम्बोनदस्स पाकस्स, सुवण्णस्स उरच्छदो’’॥
Jambonadassa pākassa, suvaṇṇassa uracchado’’.
१३६८.
1368.
‘‘देववाहवहं यानं, अस्समारुय्ह पुण्णको।
‘‘Devavāhavahaṃ yānaṃ, assamāruyha puṇṇako;
अलङ्कतो कप्पितकेसमस्सु, पक्कामि वेहायसमन्तलिक्खे 27॥
Alaṅkato kappitakesamassu, pakkāmi vehāyasamantalikkhe 28.
१३६९.
1369.
गन्त्वान तं भूतपतिं यसस्सिं, इच्चब्रवी वेस्सवणं कुवेरं॥
Gantvāna taṃ bhūtapatiṃ yasassiṃ, iccabravī vessavaṇaṃ kuveraṃ.
१३७०.
1370.
‘‘भोगवती नाम मन्दिरे, वासा हिरञ्ञवतीति वुच्चति।
‘‘Bhogavatī nāma mandire, vāsā hiraññavatīti vuccati;
नगरे निम्मिते कञ्चनमये, मण्डलस्स उरगस्स निट्ठितं॥
Nagare nimmite kañcanamaye, maṇḍalassa uragassa niṭṭhitaṃ.
१३७१.
1371.
‘‘अट्टालका ओट्ठगीवियो, लोहितङ्कस्स मसारगल्लिनो।
‘‘Aṭṭālakā oṭṭhagīviyo, lohitaṅkassa masāragallino;
पासादेत्थ सिलामया, सोवण्णरतनेहि छादिता॥
Pāsādettha silāmayā, sovaṇṇaratanehi chāditā.
१३७२.
1372.
‘‘अम्बा तिलका च जम्बुयो, सत्तपण्णा मुचलिन्दकेतका।
‘‘Ambā tilakā ca jambuyo, sattapaṇṇā mucalindaketakā;
१३७३.
1373.
‘‘चम्पेय्यका नागमल्लिका, भगिनीमाला अथ मेत्थ कोलिया।
‘‘Campeyyakā nāgamallikā, bhaginīmālā atha mettha koliyā;
एते दुमा परिणामिता, सोभयन्ति उरगस्स मन्दिरं 37॥
Ete dumā pariṇāmitā, sobhayanti uragassa mandiraṃ 38.
१३७४.
1374.
‘‘खज्जुरेत्थ सिलामया, सोवण्णधुवपुप्फिता बहू।
‘‘Khajjurettha silāmayā, sovaṇṇadhuvapupphitā bahū;
यत्थ वसतो पपातिको, नागराजा वरुणो महिद्धिको॥
Yattha vasato papātiko, nāgarājā varuṇo mahiddhiko.
१३७५.
1375.
‘‘तस्स कोमारिका भरिया, विमला कञ्चनवेल्लिविग्गहा।
‘‘Tassa komārikā bhariyā, vimalā kañcanavelliviggahā;
काला तरुणाव उग्गता, पुचिमन्दत्थनी चारुदस्सना॥
Kālā taruṇāva uggatā, pucimandatthanī cārudassanā.
१३७६.
1376.
‘‘लाखारसरत्तसुच्छवी , कणिकाराव निवातपुप्फिता 39।
‘‘Lākhārasarattasucchavī , kaṇikārāva nivātapupphitā 40;
तिदिवोकचराव अच्छरा, विज्जुवब्भघना विनिस्सटा॥
Tidivokacarāva accharā, vijjuvabbhaghanā vinissaṭā.
१३७७.
1377.
‘‘सा दोहळिनी सुविम्हिता, विधुरस्स हदयं धनियति।
‘‘Sā dohaḷinī suvimhitā, vidhurassa hadayaṃ dhaniyati;
तं तेसं देमि इस्सर, तेन ते देन्ति इरन्धतिं ममं’’॥
Taṃ tesaṃ demi issara, tena te denti irandhatiṃ mamaṃ’’.
१३७८.
1378.
‘‘सो पुण्णको भूतपतिं यसस्सिं, आमन्तय वेस्सवणं कुवेरं।
‘‘So puṇṇako bhūtapatiṃ yasassiṃ, āmantaya vessavaṇaṃ kuveraṃ;
तत्थेव सन्तो 41 पुरिसं असंसि, आनेहि आजञ्ञमिधेव युत्तं॥
Tattheva santo 42 purisaṃ asaṃsi, ānehi ājaññamidheva yuttaṃ.
१३७९.
1379.
‘‘जातरूपमया कण्णा, काचम्हिचमया खुरा।
‘‘Jātarūpamayā kaṇṇā, kācamhicamayā khurā;
जम्बोनदस्स पाकस्स, सुवण्णस्स उरच्छदो॥
Jambonadassa pākassa, suvaṇṇassa uracchado.
१३८०.
1380.
‘‘देववाहवहं यानं, अस्समारुय्ह पुण्णको।
‘‘Devavāhavahaṃ yānaṃ, assamāruyha puṇṇako;
अलङ्कतो कप्पितकेसमस्सु, पक्कामि वेहायसमन्तलिक्खे’’॥
Alaṅkato kappitakesamassu, pakkāmi vehāyasamantalikkhe’’.
१३८१.
1381.
‘‘सो अग्गमा राजगहं सुरम्मं, अङ्गस्स रञ्ञो नगरं दुरायुतं 43।
‘‘So aggamā rājagahaṃ surammaṃ, aṅgassa rañño nagaraṃ durāyutaṃ 44;
पहूतभक्खं बहुअन्नपानं, मसक्कसारं विय वासवस्स॥
Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ, masakkasāraṃ viya vāsavassa.
१३८२.
1382.
‘‘मयूरकोञ्चागणसम्पघुट्ठं, दिजाभिघुट्ठं दिजसङ्घसेवितं।
‘‘Mayūrakoñcāgaṇasampaghuṭṭhaṃ, dijābhighuṭṭhaṃ dijasaṅghasevitaṃ;
नानासकुन्ताभिरुदं सुवङ्गणं 45, पुप्फाभिकिण्णं हिमवंव पब्बतं॥
Nānāsakuntābhirudaṃ suvaṅgaṇaṃ 46, pupphābhikiṇṇaṃ himavaṃva pabbataṃ.
१३८३.
1383.
‘‘सो पुण्णको वेपुलमाभिरूहि 47, सिलुच्चयं किम्पुरिसानुचिण्णं।
‘‘So puṇṇako vepulamābhirūhi 48, siluccayaṃ kimpurisānuciṇṇaṃ;
अन्वेसमानो मणिरतनं उळारं, तमद्दसा पब्बतकूटमज्झे॥
Anvesamāno maṇiratanaṃ uḷāraṃ, tamaddasā pabbatakūṭamajjhe.
१३८४.
1384.
दद्दल्लमानं यससा यसस्सिनं, ओभासती विज्जुरिवन्तलिक्खे॥
Daddallamānaṃ yasasā yasassinaṃ, obhāsatī vijjurivantalikkhe.
१३८५.
1385.
‘‘तमग्गही वेळुरियं महग्घं, मनोहरं नाम महानुभावं।
‘‘Tamaggahī veḷuriyaṃ mahagghaṃ, manoharaṃ nāma mahānubhāvaṃ;
आजञ्ञमारुय्ह मनोमवण्णो, पक्कामि वेहायसमन्तलिक्खे॥
Ājaññamāruyha manomavaṇṇo, pakkāmi vehāyasamantalikkhe.
१३८६.
1386.
‘‘सो अग्गमा 53 नगरमिन्दपत्थं, ओरुय्हुपागच्छि सभं कुरूनं।
‘‘So aggamā 54 nagaramindapatthaṃ, oruyhupāgacchi sabhaṃ kurūnaṃ;
समागते एकसतं समग्गे, अव्हेत्थ यक्खो अविकम्पमानो॥
Samāgate ekasataṃ samagge, avhettha yakkho avikampamāno.
१३८७.
1387.
‘‘को नीध रञ्ञं वरमाभिजेति, कमाभिजेय्याम वरद्धनेन 55।
‘‘Ko nīdha raññaṃ varamābhijeti, kamābhijeyyāma varaddhanena 56;
कमनुत्तरं रतनवरं जिनाम, को वापि नो जेति वरद्धनेन’’॥
Kamanuttaraṃ ratanavaraṃ jināma, ko vāpi no jeti varaddhanena’’.
१३८८.
1388.
‘‘कुहिं नु रट्ठे तव जातिभूमि, न कोरब्यस्सेव वचो तवेदं।
‘‘Kuhiṃ nu raṭṭhe tava jātibhūmi, na korabyasseva vaco tavedaṃ;
अभीतोसि 57 नो वण्णनिभाय सब्बे, अक्खाहि मे नामञ्च बन्धवे च’’॥
Abhītosi 58 no vaṇṇanibhāya sabbe, akkhāhi me nāmañca bandhave ca’’.
१३८९.
1389.
‘‘कच्चायनो माणवकोस्मि राज, अनूननामो इति मव्हयन्ति।
‘‘Kaccāyano māṇavakosmi rāja, anūnanāmo iti mavhayanti;
अङ्गेसु मे ञातयो बन्धवा च, अक्खेन देवस्मि इधानुपत्तो’’॥
Aṅgesu me ñātayo bandhavā ca, akkhena devasmi idhānupatto’’.
१३९०.
1390.
‘‘किं माणवस्स रतनानि अत्थि, ये तं जिनन्तो हरे अक्खधुत्तो।
‘‘Kiṃ māṇavassa ratanāni atthi, ye taṃ jinanto hare akkhadhutto;
बहूनि रञ्ञो रतनानि अत्थि, ते त्वं दलिद्दो कथमव्हयेसि’’॥
Bahūni rañño ratanāni atthi, te tvaṃ daliddo kathamavhayesi’’.
१३९१.
1391.
‘‘मनोहरो नाम मणी ममायं, मनोहरं मणिरतनं उळारं।
‘‘Manoharo nāma maṇī mamāyaṃ, manoharaṃ maṇiratanaṃ uḷāraṃ;
इमञ्च आजञ्ञममित्ततापनं, एतं मे जिनित्वा हरे अक्खधुत्तो’’॥
Imañca ājaññamamittatāpanaṃ, etaṃ me jinitvā hare akkhadhutto’’.
१३९२.
1392.
‘‘एको मणी माणव किं करिस्सति, आजानियेको पन किं करिस्सति।
‘‘Eko maṇī māṇava kiṃ karissati, ājāniyeko pana kiṃ karissati;
बहूनि रञ्ञो मणिरतनानि अत्थि, आजानिया वातजवा अनप्पका’’॥
Bahūni rañño maṇiratanāni atthi, ājāniyā vātajavā anappakā’’.
दोहळकण्डं नाम।
Dohaḷakaṇḍaṃ nāma.
मणिकण्डं
Maṇikaṇḍaṃ
१३९३.
1393.
‘‘इदञ्च मे मणिरतनं, पस्स त्वं द्विपदुत्तम।
‘‘Idañca me maṇiratanaṃ, passa tvaṃ dvipaduttama;
इत्थीनं विग्गहा चेत्थ, पुरिसानञ्च विग्गहा॥
Itthīnaṃ viggahā cettha, purisānañca viggahā.
१३९४.
1394.
‘‘मिगानं विग्गहा चेत्थ, सकुणानञ्च विग्गहा।
‘‘Migānaṃ viggahā cettha, sakuṇānañca viggahā;
१३९५.
1395.
चतुरङ्गिनिमं सेनं, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Caturaṅginimaṃ senaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१३९६.
1396.
‘‘हत्थारोहे अनीकट्ठे, रथिके पत्तिकारके।
‘‘Hatthārohe anīkaṭṭhe, rathike pattikārake;
१३९७.
1397.
सिङ्घाटकेसु भूमियो, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Siṅghāṭakesu bhūmiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१३९८.
1398.
‘‘एसिका परिखायो च, पलिखं अग्गळानि च।
‘‘Esikā parikhāyo ca, palikhaṃ aggaḷāni ca;
अट्टालके च द्वारे च, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Aṭṭālake ca dvāre ca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१३९९.
1399.
‘‘पस्स तोरणमग्गेसु, नानादिजा गणा बहू।
‘‘Passa toraṇamaggesu, nānādijā gaṇā bahū;
हंसा कोञ्चा मयूरा च, चक्कवाका च कुक्कुहा॥
Haṃsā koñcā mayūrā ca, cakkavākā ca kukkuhā.
१४००.
1400.
‘‘कुणालका बहू चित्रा, सिखण्डी जीवजीवका।
‘‘Kuṇālakā bahū citrā, sikhaṇḍī jīvajīvakā;
नानादिजगणाकिण्णं, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Nānādijagaṇākiṇṇaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४०१.
1401.
‘‘पस्स नगरं सुपाकारं, अब्भुतं लोमहंसनं।
‘‘Passa nagaraṃ supākāraṃ, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
समुस्सितधजं रम्मं, सोण्णवालुकसन्थतं॥
Samussitadhajaṃ rammaṃ, soṇṇavālukasanthataṃ.
१४०२.
1402.
निवेसने निवेसे च, सन्धिब्यूहे पथद्धियो॥
Nivesane nivese ca, sandhibyūhe pathaddhiyo.
१४०३.
1403.
वेसी च गणिकायो च, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Vesī ca gaṇikāyo ca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४०४.
1404.
‘‘मालाकारे च रजके, गन्धिके अथ दुस्सिके।
‘‘Mālākāre ca rajake, gandhike atha dussike;
सुवण्णकारे मणिकारे, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Suvaṇṇakāre maṇikāre, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४०५.
1405.
‘‘आळारिके च सूदे च, नटनाटकगायिनो।
‘‘Āḷārike ca sūde ca, naṭanāṭakagāyino;
पाणिस्सरे कुम्भथूनिके, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Pāṇissare kumbhathūnike, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४०६.
1406.
‘‘पस्स भेरी मुदिङ्गा च, सङ्खा पणवदिन्दिमा।
‘‘Passa bherī mudiṅgā ca, saṅkhā paṇavadindimā;
सब्बञ्च ताळावचरं, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Sabbañca tāḷāvacaraṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४०७.
1407.
‘‘सम्मतालञ्च वीणञ्च, नच्चगीतं सुवादितं।
‘‘Sammatālañca vīṇañca, naccagītaṃ suvāditaṃ;
तूरियताळितसङ्घुट्ठं , मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Tūriyatāḷitasaṅghuṭṭhaṃ , maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४०८.
1408.
‘‘लङ्घिका मुट्ठिका चेत्थ, मायाकारा च सोभिया।
‘‘Laṅghikā muṭṭhikā cettha, māyākārā ca sobhiyā;
१४०९.
1409.
‘‘समज्जा चेत्थ वत्तन्ति, आकिण्णा नरनारिभि।
‘‘Samajjā cettha vattanti, ākiṇṇā naranāribhi;
मञ्चातिमञ्चे भूमियो, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Mañcātimañce bhūmiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४१०.
1410.
‘‘पस्स मल्ले समज्जस्मिं, फोटेन्ते 73 दिगुणं भुजं।
‘‘Passa malle samajjasmiṃ, phoṭente 74 diguṇaṃ bhujaṃ;
निहते निहतमाने च, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Nihate nihatamāne ca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४११.
1411.
‘‘पस्स पब्बतपादेसु, नानामिगगणा बहू।
‘‘Passa pabbatapādesu, nānāmigagaṇā bahū;
सीहा ब्यग्घा वराहा च, अच्छकोकतरच्छयो॥
Sīhā byagghā varāhā ca, acchakokataracchayo.
१४१२.
1412.
‘‘पलासादा गवजा च, महिंसा रोहिता रुरू।
‘‘Palāsādā gavajā ca, mahiṃsā rohitā rurū;
१४१३.
1413.
‘‘कदलिमिगा बहू चित्रा, बिळारा ससकण्टका।
‘‘Kadalimigā bahū citrā, biḷārā sasakaṇṭakā;
नानामिगगणाकिण्णं, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Nānāmigagaṇākiṇṇaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४१४.
1414.
‘‘नज्जायो सुपतित्थायो, सोण्णवालुकसन्थता।
‘‘Najjāyo supatitthāyo, soṇṇavālukasanthatā;
अच्छा सवन्ति अम्बूनि, मच्छगुम्बनिसेविता॥
Acchā savanti ambūni, macchagumbanisevitā.
१४१५.
1415.
‘‘कुम्भीला मकरा चेत्थ, सुसुमारा च कच्छपा।
‘‘Kumbhīlā makarā cettha, susumārā ca kacchapā;
१४१६.
1416.
‘‘नानादिजगणाकिण्णा, नानादुमगणायुता।
‘‘Nānādijagaṇākiṇṇā, nānādumagaṇāyutā;
१४१७.
1417.
‘‘पस्सेत्थ पोक्खरणियो, सुविभत्ता चतुद्दिसा।
‘‘Passettha pokkharaṇiyo, suvibhattā catuddisā;
नानादिजगणाकिण्णा, पुथुलोमनिसेविता॥
Nānādijagaṇākiṇṇā, puthulomanisevitā.
१४१८.
1418.
‘‘समन्तोदकसम्पन्नं , महिं सागरकुण्डलं।
‘‘Samantodakasampannaṃ , mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ;
उपेतं वनराजेहि, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Upetaṃ vanarājehi, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४१९.
1419.
‘‘पुरतो विदेहे पस्स, गोयानिये च पच्छतो।
‘‘Purato videhe passa, goyāniye ca pacchato;
कुरुयो जम्बुदीपञ्च, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Kuruyo jambudīpañca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२०.
1420.
‘‘पस्स चन्दं सूरियञ्च, ओभासन्ते चतुद्दिसा।
‘‘Passa candaṃ sūriyañca, obhāsante catuddisā;
सिनेरुं अनुपरियन्ते, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Sineruṃ anupariyante, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२१.
1421.
चत्तारो च महाराजे, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Cattāro ca mahārāje, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२२.
1422.
रम्मे किम्पुरिसाकिण्णे, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Ramme kimpurisākiṇṇe, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२३.
1423.
‘‘फारुसकं चित्तलतं, मिस्सकं नन्दनं वनं।
‘‘Phārusakaṃ cittalataṃ, missakaṃ nandanaṃ vanaṃ;
वेजयन्तञ्च पासादं, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Vejayantañca pāsādaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२४.
1424.
‘‘सुधम्मं तावतिंसञ्च, पारिछत्तञ्च पुप्फितं।
‘‘Sudhammaṃ tāvatiṃsañca, pārichattañca pupphitaṃ;
एरावणं नागराजं, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Erāvaṇaṃ nāgarājaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२५.
1425.
‘‘पस्सेत्थ देवकञ्ञायो, नभा विज्जुरिवुग्गता।
‘‘Passettha devakaññāyo, nabhā vijjurivuggatā;
नन्दने विचरन्तियो, मणिम्हि पस्स निम्मितं॥
Nandane vicarantiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ.
१४२६.
1426.
‘‘पस्सेत्थ देवकञ्ञायो, देवपुत्तपलोभिनी।
‘‘Passettha devakaññāyo, devaputtapalobhinī;
१४२७.
1427.
‘‘परोसहस्सपासादे, वेळुरियफलसन्थते।
‘‘Parosahassapāsāde, veḷuriyaphalasanthate;
१४२८.
1428.
‘‘तावतिंसे च यामे च, तुसिते चापि निम्मिते।
‘‘Tāvatiṃse ca yāme ca, tusite cāpi nimmite;
१४२९.
1429.
‘‘पस्सेत्थ पोक्खरणियो, विप्पसन्नोदिका सुची।
‘‘Passettha pokkharaṇiyo, vippasannodikā sucī;
मन्दालकेहि सञ्छन्ना, पदुमुप्पलकेहि च॥
Mandālakehi sañchannā, padumuppalakehi ca.
१४३०.
1430.
छ पिङ्गला पन्नरस, हलिद्दा च चतुद्दस॥
Cha piṅgalā pannarasa, haliddā ca catuddasa.
१४३१.
1431.
‘‘वीसति तत्थ सोवण्णा, वीसति रजतामया।
‘‘Vīsati tattha sovaṇṇā, vīsati rajatāmayā;
इन्दगोपकवण्णाभा, ताव दिस्सन्ति तिंसति॥
Indagopakavaṇṇābhā, tāva dissanti tiṃsati.
१४३२.
1432.
‘‘दसेत्थ काळियो छच्च, मञ्जेट्ठा पन्नवीसति।
‘‘Dasettha kāḷiyo chacca, mañjeṭṭhā pannavīsati;
मिस्सा बन्धुकपुप्फेहि, नीलुप्पलविचित्तिका॥
Missā bandhukapupphehi, nīluppalavicittikā.
१४३३.
1433.
‘‘एवं सब्बङ्गसम्पन्नं, अच्चिमन्तं पभस्सरं।
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ, accimantaṃ pabhassaraṃ;
ओधिसुङ्कं महाराज, पस्स त्वं द्विपदुत्तम’’॥
Odhisuṅkaṃ mahārāja, passa tvaṃ dvipaduttama’’.
मणिकण्डं नाम।
Maṇikaṇḍaṃ nāma.
अक्खकण्डं
Akkhakaṇḍaṃ
१४३४.
1434.
‘‘उपागतं राज मुपेहि लक्खं, नेतादिसं मणिरतनं तवत्थि।
‘‘Upāgataṃ rāja mupehi lakkhaṃ, netādisaṃ maṇiratanaṃ tavatthi;
धम्मेन जिस्साम 95 असाहसेन, जितो च नो खिप्पमवाकरोहि॥
Dhammena jissāma 96 asāhasena, jito ca no khippamavākarohi.
१४३५.
1435.
‘‘पञ्चाल -पच्चुग्गत-सूरसेन, मच्छा 97 च मद्दा सह केककेभि।
‘‘Pañcāla -paccuggata-sūrasena, macchā 98 ca maddā saha kekakebhi;
पस्सन्तु नोते असठेन युद्धं, न नो सभायं न करोन्ति किञ्चि’’॥
Passantu note asaṭhena yuddhaṃ, na no sabhāyaṃ na karonti kiñci’’.
१४३६.
1436.
‘‘ते पाविसुं अक्खमदेन मत्ता, राजा कुरूनं पुण्णको चापि यक्खो।
‘‘Te pāvisuṃ akkhamadena mattā, rājā kurūnaṃ puṇṇako cāpi yakkho;
राजा कलिं विच्चिनमग्गहेसि, कटं अग्गही पुण्णको नाम यक्खो॥
Rājā kaliṃ viccinamaggahesi, kaṭaṃ aggahī puṇṇako nāma yakkho.
१४३७.
1437.
‘‘ते तत्थ जूते उभये समागते, रञ्ञं सकासे सखीनञ्च मज्झे।
‘‘Te tattha jūte ubhaye samāgate, raññaṃ sakāse sakhīnañca majjhe;
अजेसि यक्खो नरवीरसेट्ठं, तत्थप्पनादो तुमुलो बभूव’’॥
Ajesi yakkho naravīraseṭṭhaṃ, tatthappanādo tumulo babhūva’’.
१४३८.
1438.
‘‘जयो महाराज पराजयो च, आयूहतं अञ्ञतरस्स होति।
‘‘Jayo mahārāja parājayo ca, āyūhataṃ aññatarassa hoti;
जनिन्द जीनोसि 99 वरद्धनेन, जितो च मे खिप्पमवाकरोहि’’॥
Janinda jīnosi 100 varaddhanena, jito ca me khippamavākarohi’’.
१४३९.
1439.
‘‘हत्थी गवस्सा मणिकुण्डला च, यञ्चापि मय्हं 101 रतनं पथब्या।
‘‘Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca, yañcāpi mayhaṃ 102 ratanaṃ pathabyā;
गण्हाहि कच्चान वरं धनानं, आदाय येनिच्छसि तेन गच्छ’’॥
Gaṇhāhi kaccāna varaṃ dhanānaṃ, ādāya yenicchasi tena gaccha’’.
१४४०.
1440.
‘‘हत्थी गवस्सा मणिकुण्डला च, यञ्चापि तुय्हं रतनं पथब्या।
‘‘Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca, yañcāpi tuyhaṃ ratanaṃ pathabyā;
तेसं वरो विधुरो नाम कत्ता, सो मे जितो तं मे अवाकरोहि’’॥
Tesaṃ varo vidhuro nāma kattā, so me jito taṃ me avākarohi’’.
१४४१.
1441.
‘‘अत्ता च मे सो सरणं गती च, दीपो च लेणो च परायणो च।
‘‘Attā ca me so saraṇaṃ gatī ca, dīpo ca leṇo ca parāyaṇo ca;
असन्तुलेय्यो मम सो धनेन, पाणेन मे सादिसो एस कत्ता’’॥
Asantuleyyo mama so dhanena, pāṇena me sādiso esa kattā’’.
१४४२.
1442.
‘‘चिरं विवादो मम तुय्हञ्चस्स, कामञ्च पुच्छाम तमेव गन्त्वा।
‘‘Ciraṃ vivādo mama tuyhañcassa, kāmañca pucchāma tameva gantvā;
एसोव नो विवरतु एतमत्थं, यं वक्खती होतु कथा 103 उभिन्नं’’॥
Esova no vivaratu etamatthaṃ, yaṃ vakkhatī hotu kathā 104 ubhinnaṃ’’.
१४४३.
1443.
‘‘अद्धा हि सच्चं भणसि, न च माणव साहसं।
‘‘Addhā hi saccaṃ bhaṇasi, na ca māṇava sāhasaṃ;
तमेव गन्त्वा पुच्छाम, तेन तुस्सामुभो जना’’॥
Tameva gantvā pucchāma, tena tussāmubho janā’’.
१४४४.
1444.
‘‘सच्चं नु देवा विदहू कुरूनं, धम्मे ठितं विधुरं नाममच्चं।
‘‘Saccaṃ nu devā vidahū kurūnaṃ, dhamme ṭhitaṃ vidhuraṃ nāmamaccaṃ;
दासोसि रञ्ञो उद वासि ञाति, विधुरोति सङ्खा कतमासि लोके’’॥
Dāsosi rañño uda vāsi ñāti, vidhuroti saṅkhā katamāsi loke’’.
१४४५.
1445.
‘‘आमायदासापि भवन्ति हेके, धनेन कीतापि भवन्ति दासा।
‘‘Āmāyadāsāpi bhavanti heke, dhanena kītāpi bhavanti dāsā;
सयम्पि हेके उपयन्ति दासा, भया पणुन्नापि भवन्ति दासा॥
Sayampi heke upayanti dāsā, bhayā paṇunnāpi bhavanti dāsā.
१४४६.
1446.
‘‘एते नरानं चतुरोव दासा, अद्धा हि योनितो अहम्पि जातो।
‘‘Ete narānaṃ caturova dāsā, addhā hi yonito ahampi jāto;
भवो च रञ्ञो अभवो च रञ्ञो, दासाहं देवस्स परम्पि गन्त्वा।
Bhavo ca rañño abhavo ca rañño, dāsāhaṃ devassa parampi gantvā;
धम्मेन मं माणव तुय्ह दज्जा’’॥
Dhammena maṃ māṇava tuyha dajjā’’.
१४४७.
1447.
अधम्मरूपो वत राजसेट्ठो, सुभासितं नानुजानासि मय्हं’’॥
Adhammarūpo vata rājaseṭṭho, subhāsitaṃ nānujānāsi mayhaṃ’’.
१४४८.
1448.
‘‘एवं चे नो सो विवरेत्थ पञ्हं, दासोहमस्मि न च खोस्मि ञाति।
‘‘Evaṃ ce no so vivarettha pañhaṃ, dāsohamasmi na ca khosmi ñāti;
गण्हाहि कच्चान वरं धनानं, आदाय येनिच्छसि तेन गच्छ’’॥
Gaṇhāhi kaccāna varaṃ dhanānaṃ, ādāya yenicchasi tena gaccha’’.
अक्खकण्डं नाम।
Akkhakaṇḍaṃ nāma.
घरावासपञ्हा
Gharāvāsapañhā
१४४९.
1449.
‘‘विधुर वसमानास्स, गहट्ठस्स सकं घरं।
‘‘Vidhura vasamānāssa, gahaṭṭhassa sakaṃ gharaṃ;
खेमा वुत्ति कथं अस्स, कथन्नु अस्स सङ्गहो॥
Khemā vutti kathaṃ assa, kathannu assa saṅgaho.
१४५०.
1450.
अस्मा लोका परं लोकं, कथं पेच्च न सोचति’’॥
Asmā lokā paraṃ lokaṃ, kathaṃ pecca na socati’’.
१४५१.
1451.
तं तत्थ गतिमा धितिमा, मतिमा अत्थदस्सिमा।
Taṃ tattha gatimā dhitimā, matimā atthadassimā;
१४५२.
1452.
‘‘न साधारणदारस्स, न भुञ्जे सादुमेकको।
‘‘Na sādhāraṇadārassa, na bhuñje sādumekako;
न सेवे लोकायतिकं, नेतं पञ्ञाय वड्ढनं॥
Na seve lokāyatikaṃ, netaṃ paññāya vaḍḍhanaṃ.
१४५३.
1453.
‘‘सीलवा वत्तसम्पन्नो, अप्पमत्तो विचक्खणो।
‘‘Sīlavā vattasampanno, appamatto vicakkhaṇo;
निवातवुत्ति अत्थद्धो, सुरतो सखिलो मुदु॥
Nivātavutti atthaddho, surato sakhilo mudu.
१४५४.
1454.
‘‘सङ्गहेता च मित्तानं, संविभागी विधानवा।
‘‘Saṅgahetā ca mittānaṃ, saṃvibhāgī vidhānavā;
तप्पेय्य अन्नपानेन, सदा समणब्राह्मणे॥
Tappeyya annapānena, sadā samaṇabrāhmaṇe.
१४५५.
1455.
‘‘धम्मकामो सुताधारो, भवेय्य परिपुच्छको।
‘‘Dhammakāmo sutādhāro, bhaveyya paripucchako;
सक्कच्चं पयिरुपासेय्य, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Sakkaccaṃ payirupāseyya, sīlavante bahussute.
१४५६.
1456.
‘‘घरमावसमानस्स, गहट्ठस्स सकं घरं।
‘‘Gharamāvasamānassa, gahaṭṭhassa sakaṃ gharaṃ;
खेमा वुत्ति सिया एवं, एवं नु अस्स सङ्गहो॥
Khemā vutti siyā evaṃ, evaṃ nu assa saṅgaho.
१४५७.
1457.
‘‘अब्याबज्झं सिया एवं, सच्चवादी च माणवो।
‘‘Abyābajjhaṃ siyā evaṃ, saccavādī ca māṇavo;
अस्मा लोका परं लोकं, एवं पेच्च न सोचति’’॥
Asmā lokā paraṃ lokaṃ, evaṃ pecca na socati’’.
घरावासपञ्हा नाम।
Gharāvāsapañhā nāma.
लक्खणकण्डं
Lakkhaṇakaṇḍaṃ
१४५८.
1458.
‘‘एहि दानि गमिस्साम, दिन्नो नो इस्सरेन मे।
‘‘Ehi dāni gamissāma, dinno no issarena me;
१४५९.
1459.
‘‘जानामि माणव तयाहमस्मि, दिन्नोहमस्मि तव इस्सरेन।
‘‘Jānāmi māṇava tayāhamasmi, dinnohamasmi tava issarena;
तीहञ्च तं वासयेमु अगारे, येनद्धुना अनुसासेमु पुत्ते’’॥
Tīhañca taṃ vāsayemu agāre, yenaddhunā anusāsemu putte’’.
१४६०.
1460.
‘‘तं मे तथा होतु वसेमु तीहं, कुरुतं भवज्ज घरेसु किच्चं।
‘‘Taṃ me tathā hotu vasemu tīhaṃ, kurutaṃ bhavajja gharesu kiccaṃ;
अनुसासतं पुत्तदारे भवज्ज, यथा तयी पेच्च 115 सुखी भवेय्य’’॥
Anusāsataṃ puttadāre bhavajja, yathā tayī pecca 116 sukhī bhaveyya’’.
१४६१.
1461.
‘‘साधूति वत्वान पहूतकामो, पक्कामि यक्खो विधुरेन सद्धिं।
‘‘Sādhūti vatvāna pahūtakāmo, pakkāmi yakkho vidhurena saddhiṃ;
तं कुञ्जराजञ्ञहयानुचिण्णं, पावेक्खि अन्तेपुरमरियसेट्ठो’’॥
Taṃ kuñjarājaññahayānuciṇṇaṃ, pāvekkhi antepuramariyaseṭṭho’’.
१४६२.
1462.
‘‘कोञ्चं मयूरञ्च पियञ्च केतं, उपागमि तत्थ सुरम्मरूपं।
‘‘Koñcaṃ mayūrañca piyañca ketaṃ, upāgami tattha surammarūpaṃ;
पहूतभक्खं बहुअन्नपानं, मसक्कसारं विय वासवस्स’’॥
Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ, masakkasāraṃ viya vāsavassa’’.
१४६३.
1463.
‘‘तत्थ नच्चन्ति गायन्ति, अव्हायन्ति वरावरं।
‘‘Tattha naccanti gāyanti, avhāyanti varāvaraṃ;
अच्छरा विय देवेसु, नारियो समलङ्कता॥
Accharā viya devesu, nāriyo samalaṅkatā.
१४६४.
1464.
‘‘समङ्गिकत्वा पमदाहि यक्खं, अन्नेन पानेन च धम्मपालो।
‘‘Samaṅgikatvā pamadāhi yakkhaṃ, annena pānena ca dhammapālo;
अत्थत्थ 117 मेवानुविचिन्तयन्तो, पावेक्खि भरियाय तदा सकासे॥
Atthattha 118 mevānuvicintayanto, pāvekkhi bhariyāya tadā sakāse.
१४६५.
1465.
‘‘तं चन्दनगन्धरसानुलित्तं, सुवण्णजम्बोनदनिक्खसादिसं।
‘‘Taṃ candanagandharasānulittaṃ, suvaṇṇajambonadanikkhasādisaṃ;
भरियंवचा एहि सुणोहि भोति, पुत्तानि आमन्तय तम्बनेत्ते॥
Bhariyaṃvacā ehi suṇohi bhoti, puttāni āmantaya tambanette.
१४६६.
1466.
‘‘सुत्वान वाक्यं पतिनो अनुज्जा 119, सुणिसंवच तम्बनखिं सुनेत्तं।
‘‘Sutvāna vākyaṃ patino anujjā 120, suṇisaṃvaca tambanakhiṃ sunettaṃ;
आमन्तय वम्मधरानि चेते, पुत्तानि इन्दीवरपुप्फसामे’’॥
Āmantaya vammadharāni cete, puttāni indīvarapupphasāme’’.
१४६७.
1467.
‘‘ते आगते मुद्धनि धम्मपालो, चुम्बित्वा पुत्ते अविकम्पमानो।
‘‘Te āgate muddhani dhammapālo, cumbitvā putte avikampamāno;
आमन्तयित्वान अवोच वाक्यं, दिन्नाहं रञ्ञा इध माणवस्स॥
Āmantayitvāna avoca vākyaṃ, dinnāhaṃ raññā idha māṇavassa.
१४६८.
1468.
‘‘तस्सज्जहं अत्तसुखी विधेय्यो, आदाय येनिच्छति तेन गच्छति।
‘‘Tassajjahaṃ attasukhī vidheyyo, ādāya yenicchati tena gacchati;
अहञ्च वो सासितुमागतोस्मि 121, कथं अहं अपरित्ताय गच्छे॥
Ahañca vo sāsitumāgatosmi 122, kathaṃ ahaṃ aparittāya gacche.
१४६९.
1469.
‘‘सचे वो राजा कुरुरट्ठवासी 123, जनसन्धो पुच्छेय्य पहूतकामो।
‘‘Sace vo rājā kururaṭṭhavāsī 124, janasandho puccheyya pahūtakāmo;
किमाभिजानाथ पुरे पुराणं, किं वो पिता अनुसासे पुरत्था॥
Kimābhijānātha pure purāṇaṃ, kiṃ vo pitā anusāse puratthā.
१४७०.
1470.
‘‘समासना होथ मयाव सब्बे, कोनीध रञ्ञो अब्भतिको मनुस्सो।
‘‘Samāsanā hotha mayāva sabbe, konīdha rañño abbhatiko manusso;
तमञ्जलिं करिय वदेथ एवं, मा हेवं देव न हि एस धम्मो।
Tamañjaliṃ kariya vadetha evaṃ, mā hevaṃ deva na hi esa dhammo;
वियग्घराजस्स निहीनजच्चो, समासनो देव कथं भवेय्य’’॥
Viyaggharājassa nihīnajacco, samāsano deva kathaṃ bhaveyya’’.
राजवसति
Rājavasati
१४७१.
1471.
अलीनमनसङ्कप्पो, विधुरो एतदब्रवि॥
Alīnamanasaṅkappo, vidhuro etadabravi.
१४७२.
1472.
यथा राजकुलं पत्तो, यसं पोसो निगच्छति॥
Yathā rājakulaṃ patto, yasaṃ poso nigacchati.
१४७३.
1473.
‘‘न हि राजकुलं पत्तो, अञ्ञातो लभते यसं।
‘‘Na hi rājakulaṃ patto, aññāto labhate yasaṃ;
नासूरो नापि दुम्मेधो, नप्पमत्तो कुदाचनं॥
Nāsūro nāpi dummedho, nappamatto kudācanaṃ.
१४७४.
1474.
‘‘यदास्स सीलं पञ्ञञ्च, सोचेय्यं चाधिगच्छति।
‘‘Yadāssa sīlaṃ paññañca, soceyyaṃ cādhigacchati;
अथ विस्ससते त्यम्हि, गुय्हञ्चस्स न रक्खति॥
Atha vissasate tyamhi, guyhañcassa na rakkhati.
१४७५.
1475.
‘‘तुला यथा पग्गहिता, समदण्डा सुधारिता।
‘‘Tulā yathā paggahitā, samadaṇḍā sudhāritā;
अज्झिट्ठो न विकम्पेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Ajjhiṭṭho na vikampeyya, sa rājavasatiṃ vase.
१४७६.
1476.
‘‘तुला यथा पग्गहिता, समदण्डा सुधारिता।
‘‘Tulā yathā paggahitā, samadaṇḍā sudhāritā;
सब्बानि अभिसम्भोन्तो, स राजवसतिं वसे॥
Sabbāni abhisambhonto, sa rājavasatiṃ vase.
१४७७.
1477.
‘‘दिवा वा यदि वा रत्तिं, राजकिच्चेसु पण्डितो।
‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, rājakiccesu paṇḍito;
अज्झिट्ठो न विकम्पेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Ajjhiṭṭho na vikampeyya, sa rājavasatiṃ vase.
१४७८.
1478.
‘‘दिवा वा यदि वा रत्तिं, राजकिच्चेसु पण्डितो।
‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, rājakiccesu paṇḍito;
सब्बानि अभिसम्भोन्तो, स राजवसतिं वसे॥
Sabbāni abhisambhonto, sa rājavasatiṃ vase.
१४७९.
1479.
‘‘यो चस्स सुकतो मग्गो, रञ्ञो सुप्पटियादितो।
‘‘Yo cassa sukato maggo, rañño suppaṭiyādito;
न तेन वुत्तो गच्छेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Na tena vutto gaccheyya, sa rājavasatiṃ vase.
१४८०.
1480.
सब्बत्थ पच्छतो गच्छे, स राजवसतिं वसे॥
Sabbattha pacchato gacche, sa rājavasatiṃ vase.
१४८१.
1481.
‘‘न रञ्ञो सदिसं वत्थं, न मालं न विलेपनं।
‘‘Na rañño sadisaṃ vatthaṃ, na mālaṃ na vilepanaṃ;
आकप्पं सरकुत्तिं वा, न रञ्ञो सदिसमाचरे।
Ākappaṃ sarakuttiṃ vā, na rañño sadisamācare;
अञ्ञं करेय्य आकप्पं, स राजवसतिं वसे॥
Aññaṃ kareyya ākappaṃ, sa rājavasatiṃ vase.
१४८२.
1482.
‘‘कीळे राजा अमच्चेहि, भरियाहि परिवारितो।
‘‘Kīḷe rājā amaccehi, bhariyāhi parivārito;
नामच्चो राजभरियासु, भावं कुब्बेथ पण्डितो॥
Nāmacco rājabhariyāsu, bhāvaṃ kubbetha paṇḍito.
१४८३.
1483.
‘‘अनुद्धतो अचपलो, निपको संवुतिन्द्रियो।
‘‘Anuddhato acapalo, nipako saṃvutindriyo;
मनोपणिधिसम्पन्नो, स राजवसतिं वसे॥
Manopaṇidhisampanno, sa rājavasatiṃ vase.
१४८४.
1484.
‘‘नास्स भरियाहि कीळेय्य, न मन्तेय्य रहोगतो।
‘‘Nāssa bhariyāhi kīḷeyya, na manteyya rahogato;
नास्स कोसा धनं गण्हे, स राजवसतिं वसे॥
Nāssa kosā dhanaṃ gaṇhe, sa rājavasatiṃ vase.
१४८५.
1485.
‘‘न निद्दं बहु मञ्ञेय्य 133, न मदाय सुरं पिवे।
‘‘Na niddaṃ bahu maññeyya 134, na madāya suraṃ pive;
नास्स दाये मिगे हञ्ञे, स राजवसतिं वसे॥
Nāssa dāye mige haññe, sa rājavasatiṃ vase.
१४८६.
1486.
‘‘नास्स पीठं न पल्लङ्कं, न कोच्छं न नावं 135 रथं।
‘‘Nāssa pīṭhaṃ na pallaṅkaṃ, na kocchaṃ na nāvaṃ 136 rathaṃ;
सम्मतोम्हीति आरूहे, स राजवसतिं वसे॥
Sammatomhīti ārūhe, sa rājavasatiṃ vase.
१४८७.
1487.
‘‘नातिदूरे भजे 137 रञ्ञो, नाच्चासन्ने विचक्खणो।
‘‘Nātidūre bhaje 138 rañño, nāccāsanne vicakkhaṇo;
सम्मुखञ्चस्स तिट्ठेय्य, सन्दिस्सन्तो सभत्तुनो॥
Sammukhañcassa tiṭṭheyya, sandissanto sabhattuno.
१४८८.
1488.
खिप्पं कुज्झन्ति राजानो, सूकेन’क्खीव घट्टितं॥
Khippaṃ kujjhanti rājāno, sūkena’kkhīva ghaṭṭitaṃ.
१४८९.
1489.
‘‘न पूजितो मञ्ञमानो, मेधावी पण्डितो नरो।
‘‘Na pūjito maññamāno, medhāvī paṇḍito naro;
फरुसं पतिमन्तेय्य, राजानं परिसंगतं॥
Pharusaṃ patimanteyya, rājānaṃ parisaṃgataṃ.
१४९०.
1490.
‘‘लद्धद्वारो लभे द्वारं 141, नेव राजूसु विस्ससे।
‘‘Laddhadvāro labhe dvāraṃ 142, neva rājūsu vissase;
१४९१.
1491.
‘‘पुत्तं वा भातरं वा सं, सम्पग्गण्हाति खत्तियो।
‘‘Puttaṃ vā bhātaraṃ vā saṃ, sampaggaṇhāti khattiyo;
गामेहि निगमेहि वा, रट्ठेहि जनपदेहि वा।
Gāmehi nigamehi vā, raṭṭhehi janapadehi vā;
तुण्हीभूतो उपेक्खेय्य, न भणे छेकपापकं॥
Tuṇhībhūto upekkheyya, na bhaṇe chekapāpakaṃ.
१४९२.
1492.
‘‘हत्थारोहे अनीकट्ठे, रथिके पत्तिकारके।
‘‘Hatthārohe anīkaṭṭhe, rathike pattikārake;
न तेसं अन्तरा गच्छे, स राजवसतिं वसे॥
Na tesaṃ antarā gacche, sa rājavasatiṃ vase.
१४९३.
1493.
पटिलोमं न वत्तेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Paṭilomaṃ na vatteyya, sa rājavasatiṃ vase.
१४९४.
1494.
अप्पासी निपको सूरो, स राजवसतिं वसे॥
Appāsī nipako sūro, sa rājavasatiṃ vase.
१४९५.
1495.
‘‘न बाळ्हं इत्थिं गच्छेय्य, सम्पस्सं तेजसङ्खयं।
‘‘Na bāḷhaṃ itthiṃ gaccheyya, sampassaṃ tejasaṅkhayaṃ;
कासं सासं दरं बल्यं, खीणमेधो निगच्छति॥
Kāsaṃ sāsaṃ daraṃ balyaṃ, khīṇamedho nigacchati.
१४९६.
1496.
‘‘नातिवेलं पभासेय्य, न तुण्ही सब्बदा सिया।
‘‘Nātivelaṃ pabhāseyya, na tuṇhī sabbadā siyā;
अविकिण्णं मितं वाचं, पत्ते काले उदीरये॥
Avikiṇṇaṃ mitaṃ vācaṃ, patte kāle udīraye.
१४९७.
1497.
‘‘अक्कोधनो असङ्घट्टो, सच्चो सण्हो अपेसुणो।
‘‘Akkodhano asaṅghaṭṭo, sacco saṇho apesuṇo;
सम्फं गिरं न भासेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Samphaṃ giraṃ na bhāseyya, sa rājavasatiṃ vase.
१४९८.
1498.
१४९९.
1499.
‘‘विनीतो सिप्पवा दन्तो, कतत्तो नियतो मुदु।
‘‘Vinīto sippavā danto, katatto niyato mudu;
अप्पमत्तो सुचि दक्खो, स राजवसतिं वसे॥
Appamatto suci dakkho, sa rājavasatiṃ vase.
१५००.
1500.
‘‘निवातवुत्ति वुद्धेसु, सप्पतिस्सो सगारवो।
‘‘Nivātavutti vuddhesu, sappatisso sagāravo;
सुरतो सुखसंवासो, स राजवसतिं वसे॥
Surato sukhasaṃvāso, sa rājavasatiṃ vase.
१५०१.
1501.
‘‘आरका परिवज्जेय्य, सहितुं पहितं जनं।
‘‘Ārakā parivajjeyya, sahituṃ pahitaṃ janaṃ;
भत्तारञ्ञेवुदिक्खेय्य, न च अञ्ञस्स राजिनो॥
Bhattāraññevudikkheyya, na ca aññassa rājino.
१५०२.
1502.
‘‘समणे ब्राह्मणे चापि, सीलवन्ते बहुस्सुते।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
सक्कच्चं पयिरुपासेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Sakkaccaṃ payirupāseyya, sa rājavasatiṃ vase.
१५०३.
1503.
‘‘समणे ब्राह्मणे चापि, सीलवन्ते बहुस्सुते।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
सक्कच्चं अनुवासेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Sakkaccaṃ anuvāseyya, sa rājavasatiṃ vase.
१५०४.
1504.
‘‘समणे ब्राह्मणे चापि, सीलवन्ते बहुस्सुते।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
तप्पेय्य अन्नपानेन, स राजवसतिं वसे॥
Tappeyya annapānena, sa rājavasatiṃ vase.
१५०५.
1505.
‘‘समणे ब्राह्मणे चापि, सीलवन्ते बहुस्सुते।
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
आसज्ज पञ्ञे सेवेथ, आकङ्खं वुद्धिमत्तनो॥
Āsajja paññe sevetha, ākaṅkhaṃ vuddhimattano.
१५०६.
1506.
‘‘दिन्नपुब्बं न हापेय्य, दानं समणब्राह्मणे।
‘‘Dinnapubbaṃ na hāpeyya, dānaṃ samaṇabrāhmaṇe;
न च किञ्चि निवारेय्य, दानकाले वणिब्बके॥
Na ca kiñci nivāreyya, dānakāle vaṇibbake.
१५०७.
1507.
‘‘पञ्ञवा बुद्धिसम्पन्नो, विधानविधिकोविदो।
‘‘Paññavā buddhisampanno, vidhānavidhikovido;
कालञ्ञू समयञ्ञू च, स राजवसतिं वसे॥
Kālaññū samayaññū ca, sa rājavasatiṃ vase.
१५०८.
1508.
‘‘उट्ठाता कम्मधेय्येसु, अप्पमत्तो विचक्खणो।
‘‘Uṭṭhātā kammadheyyesu, appamatto vicakkhaṇo;
सुसंविहीतकम्मन्तो, स राजवसतिं वसे॥
Susaṃvihītakammanto, sa rājavasatiṃ vase.
१५०९.
1509.
‘‘खलं सालं पसुं खेत्तं, गन्ता चस्स अभिक्खणं।
‘‘Khalaṃ sālaṃ pasuṃ khettaṃ, gantā cassa abhikkhaṇaṃ;
मितं धञ्ञं निधापेय्य, मितंव पाचये घरे॥
Mitaṃ dhaññaṃ nidhāpeyya, mitaṃva pācaye ghare.
१५१०.
1510.
‘‘पुत्तं वा भातरं वा सं, सीलेसु असमाहितं।
‘‘Puttaṃ vā bhātaraṃ vā saṃ, sīlesu asamāhitaṃ;
अनङ्गवा हि ते बाला, यथा पेता तथेव ते।
Anaṅgavā hi te bālā, yathā petā tatheva te;
चोळञ्च नेसं पिण्डञ्च, आसीनानं पदापये॥
Coḷañca nesaṃ piṇḍañca, āsīnānaṃ padāpaye.
१५११.
1511.
‘‘दासे कम्मकरे पेस्से, सीलेसु सुसमाहिते।
‘‘Dāse kammakare pesse, sīlesu susamāhite;
दक्खे उट्ठानसम्पन्ने, आधिपच्चम्हि ठापये॥
Dakkhe uṭṭhānasampanne, ādhipaccamhi ṭhāpaye.
१५१२.
1512.
आवी रहो हितो तस्स, स राजवसतिं वसे॥
Āvī raho hito tassa, sa rājavasatiṃ vase.
१५१३.
1513.
‘‘छन्दञ्ञू राजिनो चस्स, चित्तट्ठो अस्स राजिनो।
‘‘Chandaññū rājino cassa, cittaṭṭho assa rājino;
असङ्कुसकवुत्ति’स्स, स राजवसतिं वसे॥
Asaṅkusakavutti’ssa, sa rājavasatiṃ vase.
१५१४.
1514.
आहतोपि न कुप्पेय्य, स राजवसतिं वसे॥
Āhatopi na kuppeyya, sa rājavasatiṃ vase.
१५१५.
1515.
किमेव सब्बकामानं, दातारं धीरमुत्तमं॥
Kimeva sabbakāmānaṃ, dātāraṃ dhīramuttamaṃ.
१५१६.
1516.
‘‘यो देति सयनं वत्थं, यानं आवसथं घरं।
‘‘Yo deti sayanaṃ vatthaṃ, yānaṃ āvasathaṃ gharaṃ;
पज्जुन्नोरिव भूतानि, भोगेहि अभिवस्सति॥
Pajjunnoriva bhūtāni, bhogehi abhivassati.
१५१७.
1517.
‘‘एसय्यो राजवसति, वत्तमानो यथा नरो।
‘‘Esayyo rājavasati, vattamāno yathā naro;
आराधयति राजानं, पूजं लभति भत्तुसु’’॥
Ārādhayati rājānaṃ, pūjaṃ labhati bhattusu’’.
राजवसति नाम।
Rājavasati nāma.
अन्तरपेय्यालं
Antarapeyyālaṃ
१५१८.
1518.
‘‘एवं समनुसासित्वा, ञातिसङ्घं विचक्खणो।
‘‘Evaṃ samanusāsitvā, ñātisaṅghaṃ vicakkhaṇo;
परिकिण्णो सुहदेहि, राजानमुपसङ्कमि॥
Parikiṇṇo suhadehi, rājānamupasaṅkami.
१५१९.
1519.
‘‘वन्दित्वा सिरसा पादे, कत्वा च नं पदक्खिणं।
‘‘Vanditvā sirasā pāde, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
विधुरो अवच राजानं, पग्गहेत्वान अञ्जलिं॥
Vidhuro avaca rājānaṃ, paggahetvāna añjaliṃ.
१५२०.
1520.
ञातीनत्थं पवक्खामि, तं सुणोहि अरिन्दम॥
Ñātīnatthaṃ pavakkhāmi, taṃ suṇohi arindama.
१५२१.
1521.
‘‘पुत्ते च मे उदिक्खेसि, यञ्च मञ्ञं घरे धनं।
‘‘Putte ca me udikkhesi, yañca maññaṃ ghare dhanaṃ;
१५२२.
1522.
‘‘यथेव खलती भूम्या, भूम्यायेव पतिट्ठति।
‘‘Yatheva khalatī bhūmyā, bhūmyāyeva patiṭṭhati;
एवेतं खलितं मय्हं, एतं पस्सामि अच्चयं’’॥
Evetaṃ khalitaṃ mayhaṃ, etaṃ passāmi accayaṃ’’.
१५२३.
1523.
‘‘सक्का न गन्तुं इति मय्ह होति, छेत्वा 171 वधित्वा इध कातियानं।
‘‘Sakkā na gantuṃ iti mayha hoti, chetvā 172 vadhitvā idha kātiyānaṃ;
इधेव होही इति मय्ह रुच्चति, मा त्वं अगा उत्तमभूरिपञ्ञ’’॥
Idheva hohī iti mayha ruccati, mā tvaṃ agā uttamabhūripañña’’.
१५२४.
1524.
‘‘मा हेवधम्मेसु मनं पणीदहि, अत्थे च धम्मे च युत्तो भवस्सु।
‘‘Mā hevadhammesu manaṃ paṇīdahi, atthe ca dhamme ca yutto bhavassu;
धिरत्थु कम्मं अकुसलं अनरियं, यं कत्वा पच्छा निरयं वजेय्य॥
Dhiratthu kammaṃ akusalaṃ anariyaṃ, yaṃ katvā pacchā nirayaṃ vajeyya.
१५२५.
1525.
‘‘नेवेस धम्मो न पुनेत 173 किच्चं, अयिरो हि दासस्स जनिन्द इस्सरो।
‘‘Nevesa dhammo na puneta 174 kiccaṃ, ayiro hi dāsassa janinda issaro;
घातेतुं झापेतुं अथोपि हन्तुं, न च मय्ह कोधत्थि वजामि चाहं’’॥
Ghātetuṃ jhāpetuṃ athopi hantuṃ, na ca mayha kodhatthi vajāmi cāhaṃ’’.
१५२६.
1526.
‘‘जेट्ठपुत्तं उपगुय्ह, विनेय्य हदये दरं।
‘‘Jeṭṭhaputtaṃ upaguyha, vineyya hadaye daraṃ;
अस्सुपुण्णेहि नेत्तेहि, पाविसी सो महाघरं’’॥
Assupuṇṇehi nettehi, pāvisī so mahāgharaṃ’’.
१५२७.
1527.
सेन्ति पुत्ता च दारा च, विधुरस्स निवेसने॥
Senti puttā ca dārā ca, vidhurassa nivesane.
१५२८.
1528.
‘‘इत्थिसहस्सं भरियानं, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, विधुरस्स निवेसने॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
१५२९.
1529.
‘‘ओरोधा च कुमारा च, वेसियाना च ब्राह्मणा।
‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, विधुरस्स निवेसने॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
१५३०.
1530.
‘‘हत्थारोहा अनीकट्ठा, रथिका पत्तिकारका।
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, विधुरस्स निवेसने॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
१५३१.
1531.
‘‘समागता जानपदा, नेगमा च समागता।
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, विधुरस्स निवेसने॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
१५३२.
1532.
‘‘इत्थिसहस्सं भरियानं, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, कस्मा नो विजहिस्ससि॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi.
१५३३.
1533.
‘‘ओरोधा च कुमारा च, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Orodhā ca kumārā ca, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, कस्मा नो विजहिस्ससि॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi.
१५३४.
1534.
‘‘हत्थारोहा अनीकट्ठा, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, कस्मा नो विजहिस्ससि॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi.
१५३५.
1535.
‘‘समागता जानपदा, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Samāgatā jānapadā, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, कस्मा नो विजहिस्ससि’’॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi’’.
१५३६.
1536.
‘‘कत्वा घरेसु किच्चानि, अनुसासित्वा सकं जनं।
‘‘Katvā gharesu kiccāni, anusāsitvā sakaṃ janaṃ;
मित्तामच्चे च भच्चे च 177, पुत्तदारे च बन्धवे॥
Mittāmacce ca bhacce ca 178, puttadāre ca bandhave.
१५३७.
1537.
‘‘कम्मन्तं संविधेत्वान, आचिक्खित्वा घरे धनं।
‘‘Kammantaṃ saṃvidhetvāna, ācikkhitvā ghare dhanaṃ;
निधिञ्च इणदानञ्च, पुण्णकं एतदब्रवि॥
Nidhiñca iṇadānañca, puṇṇakaṃ etadabravi.
१५३८.
1538.
‘‘अवसी तुवं मय्ह तीहं अगारे, कतानि किच्चानि घरेसु मय्हं।
‘‘Avasī tuvaṃ mayha tīhaṃ agāre, katāni kiccāni gharesu mayhaṃ;
अनुसासिता पुत्तदारा मया च, करोम कच्चान 179 यथामतिं ते’’॥
Anusāsitā puttadārā mayā ca, karoma kaccāna 180 yathāmatiṃ te’’.
१५३९.
1539.
‘‘सचे हि कत्ते अनुसासिता ते, पुत्ता च दारा अनुजीविनो च।
‘‘Sace hi katte anusāsitā te, puttā ca dārā anujīvino ca;
हन्देहि दानी तरमानरूपो, दीघो हि अद्धापि अयं पुरत्था॥
Handehi dānī taramānarūpo, dīgho hi addhāpi ayaṃ puratthā.
१५४०.
1540.
इदं पच्छिमकं तुय्हं, जीवलोकस्स दस्सनं’’॥
Idaṃ pacchimakaṃ tuyhaṃ, jīvalokassa dassanaṃ’’.
१५४१.
1541.
‘‘सोहं किस्स नु भायिस्सं, यस्स मे नत्थि दुक्कटं।
‘‘Sohaṃ kissa nu bhāyissaṃ, yassa me natthi dukkaṭaṃ;
कायेन वाचा मनसा, येन गच्छेय्य दुग्गतिं’’॥
Kāyena vācā manasā, yena gaccheyya duggatiṃ’’.
१५४२.
1542.
‘‘सो अस्सराजा विधुरं वहन्तो, पक्कामि वेहायसमन्तलिक्खे।
‘‘So assarājā vidhuraṃ vahanto, pakkāmi vehāyasamantalikkhe;
साखासु सेलेसु असज्जमानो, कालागिरिं खिप्पमुपागमासि’’॥
Sākhāsu selesu asajjamāno, kālāgiriṃ khippamupāgamāsi’’.
१५४३.
1543.
‘‘इत्थिसहस्सं भरियानं, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, यक्खो ब्राह्मणवण्णेन।
Bāhā paggayha pakkanduṃ, yakkho brāhmaṇavaṇṇena;
विधुरं आदाय गच्छति॥
Vidhuraṃ ādāya gacchati.
१५४४.
1544.
‘‘समागता जानपदा, नेगमा च समागता।
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, यक्खो ब्राह्मणवण्णेन।
Bāhā paggayha pakkanduṃ, yakkho brāhmaṇavaṇṇena;
विधुरं आदाय गच्छति॥
Vidhuraṃ ādāya gacchati.
१५४५.
1545.
‘‘इत्थिसहस्सं भरियानं, दासिसत्तसतानि च।
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, पण्डितो सो कुहिं गतो॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, paṇḍito so kuhiṃ gato.
१५४६.
1546.
‘‘समागता जानपदा, नेगमा च समागता।
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, पण्डितो सो कुहिं गतो’’॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, paṇḍito so kuhiṃ gato’’.
१५४७.
1547.
‘‘सचे सो सत्तरत्तेन, नागच्छिस्सति पण्डितो।
‘‘Sace so sattarattena, nāgacchissati paṇḍito;
सब्बे अग्गिं पवेक्खाम 183, नत्थत्थो जीवितेन नो’’॥
Sabbe aggiṃ pavekkhāma 184, natthattho jīvitena no’’.
१५४८.
1548.
‘‘पण्डितो च वियत्तो च, विभावी च विचक्खणो।
‘‘Paṇḍito ca viyatto ca, vibhāvī ca vicakkhaṇo;
खिप्पं मोचिय अत्तानं, मा भायित्थागमिस्सति’’ 185॥
Khippaṃ mociya attānaṃ, mā bhāyitthāgamissati’’ 186.
अन्तरपेय्यालं नाम।
Antarapeyyālaṃ nāma.
साधुनरधम्मकण्डं
Sādhunaradhammakaṇḍaṃ
१५४९.
1549.
‘‘सो तत्थ गन्त्वान विचिन्तयन्तो, उच्चावचा चेतनका 187 भवन्ति।
‘‘So tattha gantvāna vicintayanto, uccāvacā cetanakā 188 bhavanti;
नयिमस्स जीवेन ममत्थि किञ्चि, हन्त्वानिमं हदयमानयिस्सं’’ 189॥
Nayimassa jīvena mamatthi kiñci, hantvānimaṃ hadayamānayissaṃ’’ 190.
१५५०.
1550.
‘‘सो तत्थ गन्त्वा पब्बतन्तरस्मिं 191, अन्तो पविसित्वान पदुट्ठचित्तो।
‘‘So tattha gantvā pabbatantarasmiṃ 192, anto pavisitvāna paduṭṭhacitto;
असंवुतस्मिं जगतिप्पदेसे, अधोसिरं धारयि कातियानो॥
Asaṃvutasmiṃ jagatippadese, adhosiraṃ dhārayi kātiyāno.
१५५१.
1551.
‘‘सो लम्बमानो नरके पपाते, महब्भये लोमहंसे विदुग्गे।
‘‘So lambamāno narake papāte, mahabbhaye lomahaṃse vidugge;
असन्तसन्तो कुरूनं कत्तुसेट्ठो, इच्चब्रवि पुण्णकं नाम यक्खं॥
Asantasanto kurūnaṃ kattuseṭṭho, iccabravi puṇṇakaṃ nāma yakkhaṃ.
१५५२.
1552.
‘‘अरियावकासोसि अनरियरूपो, असञ्ञतो सञ्ञतसन्निकासो।
‘‘Ariyāvakāsosi anariyarūpo, asaññato saññatasannikāso;
अच्चाहितं कम्मं करोसि लुद्रं, भावे च ते कुसलं नत्थि किञ्चि॥
Accāhitaṃ kammaṃ karosi ludraṃ, bhāve ca te kusalaṃ natthi kiñci.
१५५३.
1553.
‘‘यं मं पपातस्मिं पपातुमिच्छसि, को नु तवत्थो मरणेन मय्हं।
‘‘Yaṃ maṃ papātasmiṃ papātumicchasi, ko nu tavattho maraṇena mayhaṃ;
अमानुसस्सेव तवज्ज वण्णो, आचिक्ख मे त्वं कतमासि देवता’’॥
Amānusasseva tavajja vaṇṇo, ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā’’.
१५५४.
1554.
‘‘यदि ते सुतो पुण्णको नाम यक्खो, रञ्ञो कुवेरस्स हि सो सजिब्बो 193।
‘‘Yadi te suto puṇṇako nāma yakkho, rañño kuverassa hi so sajibbo 194;
भूमिन्धरो वरुणो नाम नागो, ब्रहा सुची वण्णबलूपपन्नो॥
Bhūmindharo varuṇo nāma nāgo, brahā sucī vaṇṇabalūpapanno.
१५५५.
1555.
‘‘तस्सानुजं धीतरं कामयामि, इरन्धती नाम सा नागकञ्ञा।
‘‘Tassānujaṃ dhītaraṃ kāmayāmi, irandhatī nāma sā nāgakaññā;
तस्सा सुमज्झाय पियाय हेतु, पतारयिं तुय्ह वधाय धीर’’॥
Tassā sumajjhāya piyāya hetu, patārayiṃ tuyha vadhāya dhīra’’.
१५५६.
1556.
किं ते सुमज्झाय पियाय किच्चं, मरणेन मे इङ्घ सुणोमि 199 सब्बं’’॥
Kiṃ te sumajjhāya piyāya kiccaṃ, maraṇena me iṅgha suṇomi 200 sabbaṃ’’.
१५५७.
1557.
‘‘महानुभावस्स महोरगस्स, धीतुकामो ञातिभतो 201 हमस्मि।
‘‘Mahānubhāvassa mahoragassa, dhītukāmo ñātibhato 202 hamasmi;
तं याचमानं ससुरो अवोच, यथा ममञ्ञिंसु सुकामनीतं॥
Taṃ yācamānaṃ sasuro avoca, yathā mamaññiṃsu sukāmanītaṃ.
१५५८.
1558.
‘‘दज्जेमु खो ते सुतनुं सुनेत्तं, सुचिम्हितं चन्दनलित्तगत्तं।
‘‘Dajjemu kho te sutanuṃ sunettaṃ, sucimhitaṃ candanalittagattaṃ;
सचे तुवं हदयं पण्डितस्स, धम्मेन लद्धा इध माहरेसि।
Sace tuvaṃ hadayaṃ paṇḍitassa, dhammena laddhā idha māharesi;
एतेन वित्तेन कुमारि लब्भा, नञ्ञं धनं उत्तरि पत्थयाम॥
Etena vittena kumāri labbhā, naññaṃ dhanaṃ uttari patthayāma.
१५५९.
1559.
‘‘एवं न मूळ्होस्मि सुणोहि कत्ते, न चापि मे दुग्गहितत्थि किञ्चि।
‘‘Evaṃ na mūḷhosmi suṇohi katte, na cāpi me duggahitatthi kiñci;
हदयेन ते धम्मलद्धेन नागा, इरन्धतिं नागकञ्ञं ददन्ति॥
Hadayena te dhammaladdhena nāgā, irandhatiṃ nāgakaññaṃ dadanti.
१५६०.
1560.
‘‘तस्मा अहं तुय्हं वधाय युत्तो, एवं ममत्थो मरणेन तुय्हं।
‘‘Tasmā ahaṃ tuyhaṃ vadhāya yutto, evaṃ mamattho maraṇena tuyhaṃ;
इधेव तं नरके पातयित्वा, हन्त्वान तं हदयमानयिस्सं’’॥
Idheva taṃ narake pātayitvā, hantvāna taṃ hadayamānayissaṃ’’.
१५६१.
1561.
‘‘खिप्पं ममं उद्धर कातियान, हदयेन मे यदि ते अत्थि किच्चं।
‘‘Khippaṃ mamaṃ uddhara kātiyāna, hadayena me yadi te atthi kiccaṃ;
ये केचिमे साधुनरस्स धम्मा, सब्बेव ते पातुकरोमि अज्ज’’॥
Ye kecime sādhunarassa dhammā, sabbeva te pātukaromi ajja’’.
१५६२.
1562.
‘‘सो पुण्णको कुरूनं कत्तुसेट्ठं, नगमुद्धनि खिप्पं पतिट्ठपेत्वा।
‘‘So puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, nagamuddhani khippaṃ patiṭṭhapetvā;
अस्सत्थमासीनं समेक्खियान, परिपुच्छि कत्तारमनोमपञ्ञं॥
Assatthamāsīnaṃ samekkhiyāna, paripucchi kattāramanomapaññaṃ.
१५६३.
1563.
‘‘समुद्धतो मेसि तुवं पपाता, हदयेन ते अज्ज ममत्थि किच्चं।
‘‘Samuddhato mesi tuvaṃ papātā, hadayena te ajja mamatthi kiccaṃ;
ये केचिमे साधुनरस्स धम्मा, सब्बेव मे पातुकरोहि अज्ज’’॥
Ye kecime sādhunarassa dhammā, sabbeva me pātukarohi ajja’’.
१५६४.
1564.
‘‘समुद्धतो त्यस्मि अहं पपाता, हदयेन मे यदि ते अत्थि किच्चं।
‘‘Samuddhato tyasmi ahaṃ papātā, hadayena me yadi te atthi kiccaṃ;
ये केचिमे साधुनरस्स धम्मा, सब्बेव ते पातुकरोमि अज्ज’’॥
Ye kecime sādhunarassa dhammā, sabbeva te pātukaromi ajja’’.
१५६५.
1565.
‘‘यातानुयायी च भवाहि माणव, अल्लञ्च 203 पाणिं परिवज्जयस्सु।
‘‘Yātānuyāyī ca bhavāhi māṇava, allañca 204 pāṇiṃ parivajjayassu;
मा चस्सु मित्तेसु कदाचि दुब्भी, मा च वसं असतीनं निगच्छे’’॥
Mā cassu mittesu kadāci dubbhī, mā ca vasaṃ asatīnaṃ nigacche’’.
१५६६.
1566.
‘‘कथं नु यातं अनुयायी होति, अल्लञ्च पाणिं दहते कथं सो।
‘‘Kathaṃ nu yātaṃ anuyāyī hoti, allañca pāṇiṃ dahate kathaṃ so;
असती च का को पन मित्तदुब्भो, अक्खाहि मे पुच्छितो एतमत्थं’’॥
Asatī ca kā ko pana mittadubbho, akkhāhi me pucchito etamatthaṃ’’.
१५६७.
1567.
‘‘असन्थुतं 205 नोपि च दिट्ठपुब्बं, यो आसनेनापि निमन्तयेय्य।
‘‘Asanthutaṃ 206 nopi ca diṭṭhapubbaṃ, yo āsanenāpi nimantayeyya;
तस्सेव अत्थं पुरिसो करेय्य, यातानुयायीति तमाहु पण्डिता॥
Tasseva atthaṃ puriso kareyya, yātānuyāyīti tamāhu paṇḍitā.
१५६८.
1568.
‘‘यस्सेकरत्तम्पि घरे वसेय्य, यत्थन्नपानं पुरिसो लभेय्य।
‘‘Yassekarattampi ghare vaseyya, yatthannapānaṃ puriso labheyya;
न तस्स पापं मनसापि चिन्तये, अदुब्भी पाणिं दहते मित्तदुब्भो॥
Na tassa pāpaṃ manasāpi cintaye, adubbhī pāṇiṃ dahate mittadubbho.
१५६९.
1569.
‘‘यस्स रुक्खस्स छायाय, निसीदेय्य सयेय्य वा।
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
न तस्स साखं भञ्जेय्य, मित्तदुब्भो हि पापको॥
Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho hi pāpako.
१५७०.
1570.
‘‘पुण्णम्पि चेमं पथविं धनेन, दज्जित्थिया पुरिसो सम्मताय।
‘‘Puṇṇampi cemaṃ pathaviṃ dhanena, dajjitthiyā puriso sammatāya;
लद्धा खणं अतिमञ्ञेय्य तम्पि, तासं वसं असतीनं न गच्छे॥
Laddhā khaṇaṃ atimaññeyya tampi, tāsaṃ vasaṃ asatīnaṃ na gacche.
१५७१.
1571.
‘‘एवं खो यातं अनुयायी होति, अल्लञ्च पाणिं दहते पुनेवं।
‘‘Evaṃ kho yātaṃ anuyāyī hoti, allañca pāṇiṃ dahate punevaṃ;
असती च सा सो पन मित्तदुब्भो, सो धम्मिको होति जहस्सु अधम्मं’’॥
Asatī ca sā so pana mittadubbho, so dhammiko hoti jahassu adhammaṃ’’.
साधुनरधम्मकण्डं नाम।
Sādhunaradhammakaṇḍaṃ nāma.
कालागिरिकण्डं
Kālāgirikaṇḍaṃ
१५७२.
1572.
‘‘अवसिं अहं तुय्हं तीहं अगारे, अन्नेन पानेन उपट्ठितोस्मि।
‘‘Avasiṃ ahaṃ tuyhaṃ tīhaṃ agāre, annena pānena upaṭṭhitosmi;
मित्तो ममासी विसज्जामहं तं, कामं घरं उत्तमपञ्ञ गच्छ॥
Mitto mamāsī visajjāmahaṃ taṃ, kāmaṃ gharaṃ uttamapañña gaccha.
१५७३.
1573.
‘‘अपि हायतु नागकुला 207 अत्थो, अलम्पि मे नागकञ्ञाय होतु।
‘‘Api hāyatu nāgakulā 208 attho, alampi me nāgakaññāya hotu;
सो त्वं सकेनेव सुभासितेन, मुत्तोसि मे अज्ज वधाय पञ्ञ’’॥
So tvaṃ sakeneva subhāsitena, muttosi me ajja vadhāya pañña’’.
१५७४.
1574.
‘‘हन्द तुवं यक्ख ममम्पि नेहि, ससुरं ते 209 अत्थं मयि चरस्सु।
‘‘Handa tuvaṃ yakkha mamampi nehi, sasuraṃ te 210 atthaṃ mayi carassu;
मयञ्च नागाधिपतिं विमानं, दक्खेमु नागस्स अदिट्ठपुब्बं’’॥
Mayañca nāgādhipatiṃ vimānaṃ, dakkhemu nāgassa adiṭṭhapubbaṃ’’.
१५७५.
1575.
‘‘यं वे नरस्स अहिताय अस्स, न तं पञ्ञो अरहति दस्सनाय।
‘‘Yaṃ ve narassa ahitāya assa, na taṃ pañño arahati dassanāya;
अथ केन वण्णेन अमित्तगामं, तुवमिच्छसि उत्तमपञ्ञ गन्तुं’’॥
Atha kena vaṇṇena amittagāmaṃ, tuvamicchasi uttamapañña gantuṃ’’.
१५७६.
1576.
‘‘अद्धा पजानामि अहम्पि एतं, न तं पञ्ञो अरहति दस्सनाय।
‘‘Addhā pajānāmi ahampi etaṃ, na taṃ pañño arahati dassanāya;
पापञ्च मे नत्थि कतं कुहिञ्चि, तस्मा न सङ्के मरणागमाय’’॥
Pāpañca me natthi kataṃ kuhiñci, tasmā na saṅke maraṇāgamāya’’.
१५७७.
1577.
‘‘हन्द च ठानं अतुलानुभावं, मया सह दक्खसि एहि कत्ते।
‘‘Handa ca ṭhānaṃ atulānubhāvaṃ, mayā saha dakkhasi ehi katte;
यत्थच्छति नच्चगीतेहि नागो, राजा यथा वेस्सवणो नळिञ्ञं 211॥
Yatthacchati naccagītehi nāgo, rājā yathā vessavaṇo naḷiññaṃ 212.
१५७८.
1578.
‘‘तं नागकञ्ञा चरितं गणेन, निकीळितं निच्चमहो च रत्तिं।
‘‘Taṃ nāgakaññā caritaṃ gaṇena, nikīḷitaṃ niccamaho ca rattiṃ;
१५७९.
1579.
‘‘अन्नेन पानेन उपेतरूपं, नच्चेहि गीतेहि च वादितेहि।
‘‘Annena pānena upetarūpaṃ, naccehi gītehi ca vāditehi;
परिपूरं कञ्ञाहि अलङ्कताहि, उपसोभति वत्थपिलन्धनेन 217॥
Paripūraṃ kaññāhi alaṅkatāhi, upasobhati vatthapilandhanena 218.
१५८०.
1580.
‘‘सो पुण्णको कुरूनं कत्तुसेट्ठं, निसीदयी पच्छतो आसनस्मिं।
‘‘So puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, nisīdayī pacchato āsanasmiṃ;
आदाय कत्तारमनोमपञ्ञं, उपानयी भवनं नागरञ्ञो॥
Ādāya kattāramanomapaññaṃ, upānayī bhavanaṃ nāgarañño.
१५८१.
1581.
‘‘पत्वान ठानं अतुलानुभावं, अट्ठासि कत्ता पच्छतो पुण्णकस्स।
‘‘Patvāna ṭhānaṃ atulānubhāvaṃ, aṭṭhāsi kattā pacchato puṇṇakassa;
सामग्गि पेक्खमानो 219 नागराजा, पुब्बेव जामातरमज्झभासथ’’॥
Sāmaggi pekkhamāno 220 nāgarājā, pubbeva jāmātaramajjhabhāsatha’’.
१५८२.
1582.
‘‘यन्नु तुवं अगमा मच्चलोकं, अन्वेसमानो हदयं पण्डितस्स।
‘‘Yannu tuvaṃ agamā maccalokaṃ, anvesamāno hadayaṃ paṇḍitassa;
कच्चि समिद्धेन इधानुपत्तो, आदाय कत्तारमनोमपञ्ञं’’॥
Kacci samiddhena idhānupatto, ādāya kattāramanomapaññaṃ’’.
१५८३.
1583.
‘‘अयञ्हि सो आगतो यं त्वमिच्छसि, धम्मेन लद्धो मम धम्मपालो।
‘‘Ayañhi so āgato yaṃ tvamicchasi, dhammena laddho mama dhammapālo;
कालागिरिकण्डं नाम।
Kālāgirikaṇḍaṃ nāma.
१५८४.
1584.
‘‘अदिट्ठपुब्बं दिस्वान, मच्चो मच्चुभयट्टितो 225।
‘‘Adiṭṭhapubbaṃ disvāna, macco maccubhayaṭṭito 226;
ब्यम्हितो नाभिवादेसि, नयिदं पञ्ञवतामिव’’॥
Byamhito nābhivādesi, nayidaṃ paññavatāmiva’’.
१५८५.
1585.
‘‘न चम्हि ब्यम्हितो नाग, न च मच्चुभयट्टितो।
‘‘Na camhi byamhito nāga, na ca maccubhayaṭṭito;
न वज्झो अभिवादेय्य, वज्झं वा नाभिवादये॥
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
१५८६.
1586.
‘‘कथं नो अभिवादेय्य, अभिवादापयेथ वे।
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
यं नरो हन्तुमिच्छेय्य, तं कम्मं नुपपज्जति’’॥
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
१५८७.
1587.
‘‘एवमेतं यथा ब्रूसि, सच्चं भाससि पण्डित।
‘‘Evametaṃ yathā brūsi, saccaṃ bhāsasi paṇḍita;
न वज्झो अभिवादेय्य, वज्झं वा नाभिवादये॥
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
१५८८.
1588.
‘‘कथं नो अभिवादेय्य, अभिवादापयेथ वे।
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
यं नरो हन्तुमिच्छेय्य, तं कम्मं नुपपज्जति’’॥
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
१५८९.
1589.
‘‘असस्सतं सस्सतं नु तवयिदं, इद्धीजुतीबलवीरियूपपत्ति 227।
‘‘Asassataṃ sassataṃ nu tavayidaṃ, iddhījutībalavīriyūpapatti 228;
पुच्छामि तं नागराजेतमत्थं, कथं नु ते लद्धमिदं विमानं॥
Pucchāmi taṃ nāgarājetamatthaṃ, kathaṃ nu te laddhamidaṃ vimānaṃ.
१५९०.
1590.
‘‘अधिच्चलद्धं परिणामजं ते, सयंकतं उदाहु देवेहि दिन्नं।
‘‘Adhiccaladdhaṃ pariṇāmajaṃ te, sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ;
अक्खाहि मे नागराजेतमत्थं, यथेव ते लद्धमिदं विमानं॥
Akkhāhi me nāgarājetamatthaṃ, yatheva te laddhamidaṃ vimānaṃ.
१५९१.
1591.
‘‘नाधिच्चलद्धं न परिणामजं मे, न सयंकतं नापि देवेहि दिन्नं।
‘‘Nādhiccaladdhaṃ na pariṇāmajaṃ me, na sayaṃkataṃ nāpi devehi dinnaṃ;
सकेहि कम्मेहि अपापकेहि, पुञ्ञेहि मे लद्धमिदं विमानं’’॥
Sakehi kammehi apāpakehi, puññehi me laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
१५९२.
1592.
‘‘किं ते वतं किं पन ब्रह्मचरियं, किस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ, kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धीजुतीबलवीरियूपपत्ति, इदञ्च ते नाग महाविमानं’’॥
Iddhījutībalavīriyūpapatti, idañca te nāga mahāvimānaṃ’’.
१५९३.
1593.
‘‘अहञ्च भरिया च मनुस्सलोके, सद्धा उभो दानपती अहुम्हा।
‘‘Ahañca bhariyā ca manussaloke, saddhā ubho dānapatī ahumhā;
ओपानभूतं मे घरं तदासि, सन्तप्पिता समणब्राह्मणा च॥
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
१५९४.
1594.
‘‘मालञ्च गन्धञ्च विलेपनञ्च, पदीपियं सेय्यमुपस्सयञ्च।
‘‘Mālañca gandhañca vilepanañca, padīpiyaṃ seyyamupassayañca;
अच्छादनं सायनमन्नपानं, सक्कच्च दानानि अदम्ह तत्थ॥
Acchādanaṃ sāyanamannapānaṃ, sakkacca dānāni adamha tattha.
१५९५.
1595.
‘‘तं मे वतं तं पन ब्रह्मचरियं, तस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ, tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धीजुतीबलवीरियूपपत्ति, इदञ्च मे धीर महाविमानं’॥
Iddhījutībalavīriyūpapatti, idañca me dhīra mahāvimānaṃ’.
१५९६.
1596.
‘‘एवं चे ते लद्धमिदं विमानं, जानासि पुञ्ञानं फलूपपत्तिं।
‘‘Evaṃ ce te laddhamidaṃ vimānaṃ, jānāsi puññānaṃ phalūpapattiṃ;
तस्मा हि धम्मं चर अप्पमत्तो, यथा विमानं पुन मावसेसि’॥
Tasmā hi dhammaṃ cara appamatto, yathā vimānaṃ puna māvasesi’.
१५९७.
1597.
‘‘नयिध सन्ति समणब्राह्मणा च, येसन्नपानानि ददेमु कत्ते।
‘‘Nayidha santi samaṇabrāhmaṇā ca, yesannapānāni dademu katte;
अक्खाहि मे पुच्छितो एतमत्थं, यथा विमानं पुन मावसेम’’॥
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, yathā vimānaṃ puna māvasema’’.
१५९८.
1598.
‘‘भोगी हि ते सन्ति इधूपपन्ना, पुत्ता च दारा अनुजीविनो च।
‘‘Bhogī hi te santi idhūpapannā, puttā ca dārā anujīvino ca;
तेसु तुवं वचसा कम्मुना च, असम्पदुट्ठो च भवाहि निच्चं॥
Tesu tuvaṃ vacasā kammunā ca, asampaduṭṭho ca bhavāhi niccaṃ.
१५९९.
1599.
‘‘एवं तुवं नाग असम्पदोसं, अनुपालय वचसा कम्मुना च।
‘‘Evaṃ tuvaṃ nāga asampadosaṃ, anupālaya vacasā kammunā ca;
ठत्वा इध यावतायुकं विमाने, उद्धं इतो गच्छसि देवलोकं’’॥
Ṭhatvā idha yāvatāyukaṃ vimāne, uddhaṃ ito gacchasi devalokaṃ’’.
१६००.
1600.
‘‘अद्धा हि सो सोचति राजसेट्ठो, तया विना यस्स तुवं सजिब्बो।
‘‘Addhā hi so socati rājaseṭṭho, tayā vinā yassa tuvaṃ sajibbo;
दुक्खूपनीतोपि तया समेच्च, विन्देय्य पोसो सुखमातुरोपि’’॥
Dukkhūpanītopi tayā samecca, vindeyya poso sukhamāturopi’’.
१६०१.
1601.
‘‘अद्धा सतं भाससि नाग धम्मं, अनुत्तरं अत्थपदं सुचिण्णं।
‘‘Addhā sataṃ bhāsasi nāga dhammaṃ, anuttaraṃ atthapadaṃ suciṇṇaṃ;
एतादिसियासु हि आपदासु, पञ्ञायते मादिसानं विसेसो’’॥
Etādisiyāsu hi āpadāsu, paññāyate mādisānaṃ viseso’’.
१६०२.
1602.
‘‘अक्खाहि नो तायं मुधा नु लद्धो, अक्खेहि नो तायं अजेसि जूते।
‘‘Akkhāhi no tāyaṃ mudhā nu laddho, akkhehi no tāyaṃ ajesi jūte;
धम्मेन लद्धो इति तायमाह 229, कथं नु त्वं हत्थमिमस्स मागतो’’॥
Dhammena laddho iti tāyamāha 230, kathaṃ nu tvaṃ hatthamimassa māgato’’.
१६०३.
1603.
‘‘यो मिस्सरो तत्थ अहोसि राजा, तमायमक्खेहि अजेसि जूते।
‘‘Yo missaro tattha ahosi rājā, tamāyamakkhehi ajesi jūte;
सो मं जितो राजा इमस्सदासि, धम्मेन लद्धोस्मि असाहसेन॥
So maṃ jito rājā imassadāsi, dhammena laddhosmi asāhasena.
१६०४.
1604.
‘‘महोरगो अत्तमनो उदग्गो, सुत्वान धीरस्स सुभासितानि।
‘‘Mahorago attamano udaggo, sutvāna dhīrassa subhāsitāni;
हत्थे गहेत्वान अनोमपञ्ञं, पावेक्खि भरियाय तदा सकासे॥
Hatthe gahetvāna anomapaññaṃ, pāvekkhi bhariyāya tadā sakāse.
१६०५.
1605.
‘‘येन त्वं विमले पण्डु, येन भत्तं न रुच्चति।
‘‘Yena tvaṃ vimale paṇḍu, yena bhattaṃ na ruccati;
न च मे तादिसो वण्णो, अयमेसो तमोनुदो॥
Na ca me tādiso vaṇṇo, ayameso tamonudo.
१६०६.
1606.
‘‘यस्स ते हदयेनत्थो, आगतायं पभङ्करो।
‘‘Yassa te hadayenattho, āgatāyaṃ pabhaṅkaro;
तस्स वाक्यं निसामेहि, दुल्लभं दस्सनं पुन॥
Tassa vākyaṃ nisāmehi, dullabhaṃ dassanaṃ puna.
१६०७.
1607.
‘‘दिस्वान तं विमला भूरिपञ्ञं, दसङ्गुली अञ्जलिं पग्गहेत्वा।
‘‘Disvāna taṃ vimalā bhūripaññaṃ, dasaṅgulī añjaliṃ paggahetvā;
हट्ठेन भावेन पतीतरूपा, इच्चब्रवि कुरूनं कत्तुसेट्ठं॥
Haṭṭhena bhāvena patītarūpā, iccabravi kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ.
१६०८.
1608.
‘‘अदिट्ठपुब्बं दिस्वान, मच्चो मच्चुभयट्टितो।
‘‘Adiṭṭhapubbaṃ disvāna, macco maccubhayaṭṭito;
ब्यम्हितो नाभिवादेसि, नयिदं पञ्ञवतामिव’’॥
Byamhito nābhivādesi, nayidaṃ paññavatāmiva’’.
१६०९.
1609.
‘‘न चम्हि ब्यम्हितो नागि, न च मच्चुभयट्टितो।
‘‘Na camhi byamhito nāgi, na ca maccubhayaṭṭito;
न वज्झो अभिवादेय्य, वज्झं वा नाभिवादये॥
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
१६१०.
1610.
‘‘कथं नो अभिवादेय्य, अभिवादापयेथ वे।
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
यं नरो हन्तुमिच्छेय्य, तं कम्मं नुपपज्जति’’॥
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
१६११.
1611.
‘‘एवमेतं यथा ब्रूसि, सच्चं भाससि पण्डित।
‘‘Evametaṃ yathā brūsi, saccaṃ bhāsasi paṇḍita;
न वज्झो अभिवादेय्य, वज्झं वा नाभिवादये॥
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
१६१२.
1612.
‘‘कथं नो अभिवादेय्य, अभिवादापयेथ वे।
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
यं नरो हन्तुमिच्छेय्य, तं कम्मं नुपपज्जति’’॥
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
१६१३.
1613.
‘‘असस्सतं सस्सतं नु तवयिदं, इद्धीजुतीबलवीरियूपपत्ति।
‘‘Asassataṃ sassataṃ nu tavayidaṃ, iddhījutībalavīriyūpapatti;
पुच्छामि तं नागकञ्ञेतमत्थं, कथं नु ते लद्धमिदं विमानं॥
Pucchāmi taṃ nāgakaññetamatthaṃ, kathaṃ nu te laddhamidaṃ vimānaṃ.
१६१४.
1614.
‘‘अधिच्चलद्धं परिणामजं ते, सयंकतं उदाहु देवेहि दिन्नं।
‘‘Adhiccaladdhaṃ pariṇāmajaṃ te, sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ;
अक्खाहि मे नागकञ्ञेतमत्थं, यथेव ते लद्धमिदं विमानं’’॥
Akkhāhi me nāgakaññetamatthaṃ, yatheva te laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
१६१५.
1615.
‘‘नाधिच्चलद्धं न परिणामजं मे, न सयं कतं नापि देवेहि दिन्नं।
‘‘Nādhiccaladdhaṃ na pariṇāmajaṃ me, na sayaṃ kataṃ nāpi devehi dinnaṃ;
सकेहि कम्मेहि अपापकेहि, पुञ्ञेहि मे लद्धमिदं विमानं’’॥
Sakehi kammehi apāpakehi, puññehi me laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
१६१६.
1616.
‘‘किं ते वतं किं पन ब्रह्मचरियं, किस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ, kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धीजुतीबलवीरियूपपत्ति, इदञ्च ते नागि महाविमानं’’॥
Iddhījutībalavīriyūpapatti, idañca te nāgi mahāvimānaṃ’’.
१६१७.
1617.
‘‘अहञ्च खो सामिको चापि मय्हं, सद्धा उभो दानपती अहुम्हा।
‘‘Ahañca kho sāmiko cāpi mayhaṃ, saddhā ubho dānapatī ahumhā;
ओपानभूतं मे घरं तदासि, सन्तप्पिता समणब्राह्मणा च॥
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
१६१८.
1618.
‘‘मालञ्च गन्धञ्च विलेपनञ्च, पदीपियं सेय्यमुपस्सयञ्च।
‘‘Mālañca gandhañca vilepanañca, padīpiyaṃ seyyamupassayañca;
अच्छादनं सायनमन्नपानं, सक्कच्चं दानानि अदम्ह तत्थ॥
Acchādanaṃ sāyanamannapānaṃ, sakkaccaṃ dānāni adamha tattha.
१६१९.
1619.
‘‘तं मे वतं तं पन ब्रह्मचरियं, तस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ, tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
इद्धीजुतीबलवीरियूपपत्ति , इदञ्च मे धीर महाविमानं’’॥
Iddhījutībalavīriyūpapatti , idañca me dhīra mahāvimānaṃ’’.
१६२०.
1620.
‘‘एवं चे ते लद्धमिदं विमानं, जानासि पुञ्ञानं फलूपपत्तिं।
‘‘Evaṃ ce te laddhamidaṃ vimānaṃ, jānāsi puññānaṃ phalūpapattiṃ;
तस्मा हि धम्मं चर अप्पमत्ता, यथा विमानं पुन मावसेसि’’॥
Tasmā hi dhammaṃ cara appamattā, yathā vimānaṃ puna māvasesi’’.
१६२१.
1621.
‘‘नयिध सन्ति समणब्राह्मणा च, येसन्नपानानि ददेमु कत्ते।
‘‘Nayidha santi samaṇabrāhmaṇā ca, yesannapānāni dademu katte;
अक्खाहि मे पुच्छितो एतमत्थं, यथा विमानं पुन मावसेम’’॥
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, yathā vimānaṃ puna māvasema’’.
१६२२.
1622.
‘‘भोगी हि ते सन्ति इधूपपन्ना, पुत्ता च दारा अनुजीविनो च।
‘‘Bhogī hi te santi idhūpapannā, puttā ca dārā anujīvino ca;
तेसु तुवं वचसा कम्मुना च, असम्पदुट्ठा च भवाहि निच्चं॥
Tesu tuvaṃ vacasā kammunā ca, asampaduṭṭhā ca bhavāhi niccaṃ.
१६२३.
1623.
‘‘एवं तुवं नागि असम्पदोसं, अनुपालय वचसा कम्मुना च।
‘‘Evaṃ tuvaṃ nāgi asampadosaṃ, anupālaya vacasā kammunā ca;
ठत्वा इध यावतायुकं विमाने, उद्धं इतो गच्छसि देवलोकं’’॥
Ṭhatvā idha yāvatāyukaṃ vimāne, uddhaṃ ito gacchasi devalokaṃ’’.
१६२४.
1624.
‘‘अद्धा हि सो सोचति राजसेट्ठो, तया विना यस्स तुवं सजिब्बो।
‘‘Addhā hi so socati rājaseṭṭho, tayā vinā yassa tuvaṃ sajibbo;
दुक्खूपनीतोपि तया समेच्च, विन्देय्य पोसो सुखमातुरोपि’’॥
Dukkhūpanītopi tayā samecca, vindeyya poso sukhamāturopi’’.
१६२५.
1625.
‘‘अद्धा सतं भाससि नागि धम्मं, अनुत्तरं अत्थपदं सुचिण्णं।
‘‘Addhā sataṃ bhāsasi nāgi dhammaṃ, anuttaraṃ atthapadaṃ suciṇṇaṃ;
एतादिसियासु हि आपदासु, पञ्ञायते मादिसानं विसेसो’’॥
Etādisiyāsu hi āpadāsu, paññāyate mādisānaṃ viseso’’.
१६२६.
1626.
‘‘अक्खाहि नो तायं मुधा नु लद्धो, अक्खेहि नो तायं अजेसि जूते।
‘‘Akkhāhi no tāyaṃ mudhā nu laddho, akkhehi no tāyaṃ ajesi jūte;
धम्मेन लद्धो इति तायमाह, कथं नु त्वं हत्थमिमस्स मागतो’’॥
Dhammena laddho iti tāyamāha, kathaṃ nu tvaṃ hatthamimassa māgato’’.
१६२७.
1627.
‘‘यो मिस्सरो तत्थ अहोसि राजा, तमायमक्खेहि अजेसि जूते।
‘‘Yo missaro tattha ahosi rājā, tamāyamakkhehi ajesi jūte;
सो मं जितो राजा इमस्सदासि, धम्मेन लद्धोस्मि असाहसेन॥
So maṃ jito rājā imassadāsi, dhammena laddhosmi asāhasena.
१६२८.
1628.
‘‘यथेव वरुणो नागो, पञ्हं पुच्छित्थ पण्डितं।
‘‘Yatheva varuṇo nāgo, pañhaṃ pucchittha paṇḍitaṃ;
तथेव नागकञ्ञापि, पञ्हं पुच्छित्थ पण्डितं॥
Tatheva nāgakaññāpi, pañhaṃ pucchittha paṇḍitaṃ.
१६२९.
1629.
‘‘यथेव वरुणं नागं, धीरो तोसेसि पुच्छितो।
‘‘Yatheva varuṇaṃ nāgaṃ, dhīro tosesi pucchito;
तथेव नागकञ्ञम्पि, धीरो तोसेसि पुच्छितो॥
Tatheva nāgakaññampi, dhīro tosesi pucchito.
१६३०.
1630.
‘‘उभोपि ते अत्तमने विदित्वा, महोरगं नागकञ्ञञ्च धीरो 231।
‘‘Ubhopi te attamane viditvā, mahoragaṃ nāgakaññañca dhīro 232;
अछम्भी अभीतो अलोमहट्ठो, इच्चब्रवि वरुणं नागराजानं॥
Achambhī abhīto alomahaṭṭho, iccabravi varuṇaṃ nāgarājānaṃ.
१६३१.
1631.
‘‘मा रोधयि 233 नाग आयाहमस्मि, येन तवत्थो इदं सरीरं।
‘‘Mā rodhayi 234 nāga āyāhamasmi, yena tavattho idaṃ sarīraṃ;
हदयेन मंसेन करोहि किच्चं, सयं करिस्सामि यथामति ते’’॥
Hadayena maṃsena karohi kiccaṃ, sayaṃ karissāmi yathāmati te’’.
१६३२.
1632.
‘‘पञ्ञा हवे हदयं पण्डितानं, ते त्यम्ह पञ्ञाय मयं सुतुट्ठा।
‘‘Paññā have hadayaṃ paṇḍitānaṃ, te tyamha paññāya mayaṃ sutuṭṭhā;
अनूननामो लभतज्ज दारं, अज्जेव तं कुरुयो पापयातु’’॥
Anūnanāmo labhatajja dāraṃ, ajjeva taṃ kuruyo pāpayātu’’.
१६३३.
1633.
‘‘स पुण्णको अत्तमनो उदग्गो, इरन्धतिं नागकञ्ञं लभित्वा।
‘‘Sa puṇṇako attamano udaggo, irandhatiṃ nāgakaññaṃ labhitvā;
हट्ठेन भावेन पतीतरूपो, इच्चब्रवि कुरूनं कत्तुसेट्ठं॥
Haṭṭhena bhāvena patītarūpo, iccabravi kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ.
१६३४.
1634.
‘‘भरियाय मं त्वं अकरि समङ्गिं, अहञ्च ते विधुर करोमि किच्चं।
‘‘Bhariyāya maṃ tvaṃ akari samaṅgiṃ, ahañca te vidhura karomi kiccaṃ;
इदञ्च ते मणिरतनं ददामि, अज्जेव तं कुरुयो पापयामि’’॥
Idañca te maṇiratanaṃ dadāmi, ajjeva taṃ kuruyo pāpayāmi’’.
१६३५.
1635.
‘‘अजेय्यमेसा तव होतु मेत्ति, भरियाय कच्चान पियाय सद्धिं।
‘‘Ajeyyamesā tava hotu metti, bhariyāya kaccāna piyāya saddhiṃ;
आनन्दि वित्तो 235 सुमनो पतीतो, दत्वा मणिं मञ्च नयिन्दपत्थं॥
Ānandi vitto 236 sumano patīto, datvā maṇiṃ mañca nayindapatthaṃ.
१६३६.
1636.
‘‘स पुण्णको कुरूनं कत्तुसेट्ठं, निसीदयी पुरतो आसनस्मिं।
‘‘Sa puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, nisīdayī purato āsanasmiṃ;
आदाय कत्तारमनोमपञ्ञं, उपानयी नगरं इन्दपत्थं॥
Ādāya kattāramanomapaññaṃ, upānayī nagaraṃ indapatthaṃ.
१६३७.
1637.
‘‘मनो मनुस्सस्स यथापि गच्छे, ततोपिस्स खिप्पतरं 237 अहोसि।
‘‘Mano manussassa yathāpi gacche, tatopissa khippataraṃ 238 ahosi;
स पुण्णको कुरूनं कत्तुसेट्ठं, उपानयी नगरं इन्दपत्थं’’॥
Sa puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, upānayī nagaraṃ indapatthaṃ’’.
१६३८.
1638.
‘‘एतिन्दपत्थं नगरं पदिस्सति, रम्मानि च अम्बवनानि भागसो।
‘‘Etindapatthaṃ nagaraṃ padissati, rammāni ca ambavanāni bhāgaso;
अहञ्च भरियाय समङ्गिभूतो, तुवञ्च पत्तोसि सकं निकेतं’’॥
Ahañca bhariyāya samaṅgibhūto, tuvañca pattosi sakaṃ niketaṃ’’.
१६३९.
1639.
‘‘स पुण्णको कुरूनं कत्तुसेट्ठं, ओरोपिय धम्मसभाय मज्झे।
‘‘Sa puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, oropiya dhammasabhāya majjhe;
आजञ्ञमारुय्ह अनोमवण्णो, पक्कामि वेहायसमन्तलिक्खे॥
Ājaññamāruyha anomavaṇṇo, pakkāmi vehāyasamantalikkhe.
१६४०.
1640.
‘‘तं दिस्वा राजा परमप्पतीतो, उट्ठाय बाहाहि पलिस्सजित्वा।
‘‘Taṃ disvā rājā paramappatīto, uṭṭhāya bāhāhi palissajitvā;
अविकम्पयं धम्मसभाय मज्झे, निसीदयी पमुखमासनस्मिं’’॥
Avikampayaṃ dhammasabhāya majjhe, nisīdayī pamukhamāsanasmiṃ’’.
१६४१.
1641.
‘‘त्वं नो विनेतासि रथंव नद्धं, नन्दन्ति तं कुरुयो दस्सनेन।
‘‘Tvaṃ no vinetāsi rathaṃva naddhaṃ, nandanti taṃ kuruyo dassanena;
अक्खाहि मे पुच्छितो एतमत्थं, कथं पमोक्खो अहु माणवस्स’’॥
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, kathaṃ pamokkho ahu māṇavassa’’.
१६४२.
1642.
‘‘यं माणवोत्याभिवदी जनिन्द, न सो मनुस्सो नरवीरसेट्ठ।
‘‘Yaṃ māṇavotyābhivadī janinda, na so manusso naravīraseṭṭha;
यदि ते सुतो पुण्णको नाम यक्खो, रञ्ञो कुवेरस्स हि सो सजिब्बो॥
Yadi te suto puṇṇako nāma yakkho, rañño kuverassa hi so sajibbo.
१६४३.
1643.
‘‘भूमिन्धरो वरुणो नाम नागो, ब्रहा सुची वण्णबलूपपन्नो।
‘‘Bhūmindharo varuṇo nāma nāgo, brahā sucī vaṇṇabalūpapanno;
तस्सानुजं धीतरं कामयानो, इरन्धती नाम सा नागकञ्ञा॥
Tassānujaṃ dhītaraṃ kāmayāno, irandhatī nāma sā nāgakaññā.
१६४४.
1644.
‘‘तस्सा सुमज्झाय पियाय हेतु, पतारयित्थ मरणाय मय्हं।
‘‘Tassā sumajjhāya piyāya hetu, patārayittha maraṇāya mayhaṃ;
सो चेव भरियाय समङ्गिभूतो, अहञ्च अनुञ्ञातो मणि च लद्धो’’॥
So ceva bhariyāya samaṅgibhūto, ahañca anuññāto maṇi ca laddho’’.
१६४५.
1645.
‘‘रुक्खो हि मय्हं पद्धारे 239 सुजातो, पञ्ञाक्खन्धो सीलमयस्स साखा।
‘‘Rukkho hi mayhaṃ paddhāre 240 sujāto, paññākkhandho sīlamayassa sākhā;
अत्थे च धम्मे च ठितो निपाको, गवप्फलो हत्थिगवस्सछन्नो॥
Atthe ca dhamme ca ṭhito nipāko, gavapphalo hatthigavassachanno.
१६४६.
1646.
‘‘नच्चगीततूरियाभिनादिते, उच्छिज्ज सेनं 241 पुरिसो अहासि।
‘‘Naccagītatūriyābhinādite, ucchijja senaṃ 242 puriso ahāsi;
सो नो अयं आगतो सन्निकेतं, रुक्खस्सिमस्सापचितिं करोथ॥
So no ayaṃ āgato sanniketaṃ, rukkhassimassāpacitiṃ karotha.
१६४७.
1647.
‘‘ये केचि वित्ता मम पच्चयेन, सब्बेव ते पातुकरोन्तु अज्ज।
‘‘Ye keci vittā mama paccayena, sabbeva te pātukarontu ajja;
तिब्बानि कत्वान उपायनानि, रुक्खस्सिमस्सापचितिं करोथ॥
Tibbāni katvāna upāyanāni, rukkhassimassāpacitiṃ karotha.
१६४८.
1648.
‘‘ये केचि बद्धा मम अत्थि रट्ठे, सब्बेव ते बन्धना मोचयन्तु।
‘‘Ye keci baddhā mama atthi raṭṭhe, sabbeva te bandhanā mocayantu;
यथेव यं बन्धनस्मा पमुत्तो, एवमेते मुञ्चरे बन्धनस्मा॥
Yatheva yaṃ bandhanasmā pamutto, evamete muñcare bandhanasmā.
१६४९.
1649.
‘‘उन्नङ्गला मासमिमं करोन्तु, मंसोदनं ब्राह्मणा भक्खयन्तु।
‘‘Unnaṅgalā māsamimaṃ karontu, maṃsodanaṃ brāhmaṇā bhakkhayantu;
अमज्जपा मज्जरहा पिवन्तु, पुण्णाहि थालाहि पलिस्सुताहि॥
Amajjapā majjarahā pivantu, puṇṇāhi thālāhi palissutāhi.
१६५०.
1650.
‘‘महापथं निच्च समव्हयन्तु, तिब्बञ्च रक्खं विदहन्तु रट्ठे।
‘‘Mahāpathaṃ nicca samavhayantu, tibbañca rakkhaṃ vidahantu raṭṭhe;
यथाञ्ञमञ्ञं न विहेठयेय्युं, रुक्खस्सिमस्सापचितिं करोथ’’॥
Yathāññamaññaṃ na viheṭhayeyyuṃ, rukkhassimassāpacitiṃ karotha’’.
१६५१.
1651.
ओरोधा च कुमारा च, वेसियाना च ब्राह्मणा।
Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
बहुं अन्नञ्च पानञ्च, पण्डितस्साभिहारयुं॥
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
१६५२.
1652.
हत्थारोहा अनीकट्ठा, रथिका पत्तिकारका।
Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
बहुं अन्नञ्च पानञ्च, पण्डितस्साभिहारयुं॥
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
१६५३.
1653.
समागता जानपदा, नेगमा च समागता।
Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
बहुं अन्नञ्च पानञ्च, पण्डितस्साभिहारयुं॥
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
१६५४.
1654.
बहुजनो पसन्नोसि, दिस्वा पण्डितमागते।
Bahujano pasannosi, disvā paṇḍitamāgate;
पण्डितम्हि अनुप्पत्ते, चेलुक्खेपो पवत्तथाति॥
Paṇḍitamhi anuppatte, celukkhepo pavattathāti.
विधुरजातकं नवमं।
Vidhurajātakaṃ navamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५४६] ९. विधुरजातकवण्णना • [546] 9. Vidhurajātakavaṇṇanā
