| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya |
૭. વીમંસકસુત્તં
7. Vīmaṃsakasuttaṃ
૪૮૭. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘વીમંસકેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના પરસ્સ ચેતોપરિયાયં અજાનન્તેન 1 તથાગતે સમન્નેસના કાતબ્બા ‘સમ્માસમ્બુદ્ધો વા નો વા’ ઇતિ વિઞ્ઞાણાયા’’તિ. ‘‘ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા, ભગવંનેત્તિકા ભગવંપટિસરણા; સાધુ વત, ભન્તે, ભગવન્તંયેવ પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો; ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ . ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
487. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca – ‘‘vīmaṃsakena, bhikkhave, bhikkhunā parassa cetopariyāyaṃ ajānantena 2 tathāgate samannesanā kātabbā ‘sammāsambuddho vā no vā’ iti viññāṇāyā’’ti. ‘‘Bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā, bhagavaṃnettikā bhagavaṃpaṭisaraṇā; sādhu vata, bhante, bhagavantaṃyeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho; bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tena hi, bhikkhave, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī’’ti . ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
૪૮૮. ‘‘વીમંસકેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના પરસ્સ ચેતોપરિયાયં અજાનન્તેન દ્વીસુ ધમ્મેસુ તથાગતો સમન્નેસિતબ્બો ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યેસુ ધમ્મેસુ – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ.
488. ‘‘Vīmaṃsakena, bhikkhave, bhikkhunā parassa cetopariyāyaṃ ajānantena dvīsu dhammesu tathāgato samannesitabbo cakkhusotaviññeyyesu dhammesu – ‘ye saṃkiliṭṭhā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti vā te tathāgatassa no vā’ti? Tamenaṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ye saṃkiliṭṭhā cakkhusotaviññeyyā dhammā, na te tathāgatassa saṃvijjantī’ti.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘Yato naṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ye saṃkiliṭṭhā cakkhusotaviññeyyā dhammā, na te tathāgatassa saṃvijjantī’ti, tato naṃ uttariṃ samannesati – ‘ye vītimissā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti vā te tathāgatassa no vā’ti? Tamenaṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ye vītimissā cakkhusotaviññeyyā dhammā, na te tathāgatassa saṃvijjantī’ti.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ તે તથાગતસ્સા’તિ.
‘‘Yato naṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ye vītimissā cakkhusotaviññeyyā dhammā, na te tathāgatassa saṃvijjantī’ti, tato naṃ uttariṃ samannesati – ‘ye vodātā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti vā te tathāgatassa no vā’ti? Tamenaṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ye vodātā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti te tathāgatassā’ti.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ તે તથાગતસ્સા’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘દીઘરત્તં સમાપન્નો અયમાયસ્મા ઇમં કુસલં ધમ્મં, ઉદાહુ ઇત્તરસમાપન્નો’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘દીઘરત્તં સમાપન્નો અયમાયસ્મા ઇમં કુસલં ધમ્મં, નાયમાયસ્મા ઇત્તરસમાપન્નો’તિ.
‘‘Yato naṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ye vodātā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti te tathāgatassā’ti, tato naṃ uttariṃ samannesati – ‘dīgharattaṃ samāpanno ayamāyasmā imaṃ kusalaṃ dhammaṃ, udāhu ittarasamāpanno’ti? Tamenaṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘dīgharattaṃ samāpanno ayamāyasmā imaṃ kusalaṃ dhammaṃ, nāyamāyasmā ittarasamāpanno’ti.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘દીઘરત્તં સમાપન્નો અયમાયસ્મા ઇમં કુસલં ધમ્મં, નાયમાયસ્મા ઇત્તરસમાપન્નો’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘ઞત્તજ્ઝાપન્નો અયમાયસ્મા ભિક્ખુ યસપ્પત્તો, સંવિજ્જન્તસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા’તિ? ન તાવ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તિ યાવ ન ઞત્તજ્ઝાપન્નો હોતિ યસપ્પત્તો. યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઞત્તજ્ઝાપન્નો હોતિ યસપ્પત્તો , અથસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તિ. તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘ઞત્તજ્ઝાપન્નો અયમાયસ્મા ભિક્ખુ યસપ્પત્તો, નાસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘Yato naṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘dīgharattaṃ samāpanno ayamāyasmā imaṃ kusalaṃ dhammaṃ, nāyamāyasmā ittarasamāpanno’ti, tato naṃ uttariṃ samannesati – ‘ñattajjhāpanno ayamāyasmā bhikkhu yasappatto, saṃvijjantassa idhekacce ādīnavā’ti? Na tāva, bhikkhave, bhikkhuno idhekacce ādīnavā saṃvijjanti yāva na ñattajjhāpanno hoti yasappatto. Yato ca kho, bhikkhave, bhikkhu ñattajjhāpanno hoti yasappatto , athassa idhekacce ādīnavā saṃvijjanti. Tamenaṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ñattajjhāpanno ayamāyasmā bhikkhu yasappatto, nāssa idhekacce ādīnavā saṃvijjantī’ti.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘ઞત્તજ્ઝાપન્નો અયમાયસ્મા ભિક્ખુ યસપ્પત્તો, નાસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તી’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘અભયૂપરતો અયમાયસ્મા, નાયમાયસ્મા ભયૂપરતો; વીતરાગત્તા કામે ન સેવતિ ખયા રાગસ્સા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘અભયૂપરતો અયમાયસ્મા, નાયમાયસ્મા ભયૂપરતો; વીતરાગત્તા કામે ન સેવતિ ખયા રાગસ્સા’તિ. તઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખું પરે એવં પુચ્છેય્યું – ‘કે પનાયસ્મતો આકારા, કે અન્વયા, યેનાયસ્મા એવં વદેસિ – અભયૂપરતો અયમાયસ્મા, નાયમાયસ્મા ભયૂપરતો; વીતરાગત્તા કામે ન સેવતિ ખયા રાગસ્સા’તિ. સમ્મા બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવં બ્યાકરેય્ય – ‘તથા હિ પન અયમાયસ્મા સઙ્ઘે વા વિહરન્તો એકો વા વિહરન્તો, યે ચ તત્થ સુગતા યે ચ તત્થ દુગ્ગતા, યે ચ તત્થ ગણમનુસાસન્તિ, યે ચ ઇધેકચ્ચે આમિસેસુ સંદિસ્સન્તિ, યે ચ ઇધેકચ્ચે આમિસેન અનુપલિત્તા, નાયમાયસ્મા તં તેન અવજાનાતિ . સમ્મુખા ખો પન મેતં ભગવતો સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં – અભયૂપરતોહમસ્મિ, નાહમસ્મિ ભયૂપરતો, વીતરાગત્તા કામે ન સેવામિ ખયા રાગસ્સા’તિ.
‘‘Yato naṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘ñattajjhāpanno ayamāyasmā bhikkhu yasappatto, nāssa idhekacce ādīnavā saṃvijjantī’ti, tato naṃ uttariṃ samannesati – ‘abhayūparato ayamāyasmā, nāyamāyasmā bhayūparato; vītarāgattā kāme na sevati khayā rāgassā’ti? Tamenaṃ samannesamāno evaṃ jānāti – ‘abhayūparato ayamāyasmā, nāyamāyasmā bhayūparato; vītarāgattā kāme na sevati khayā rāgassā’ti. Tañce, bhikkhave, bhikkhuṃ pare evaṃ puccheyyuṃ – ‘ke panāyasmato ākārā, ke anvayā, yenāyasmā evaṃ vadesi – abhayūparato ayamāyasmā, nāyamāyasmā bhayūparato; vītarāgattā kāme na sevati khayā rāgassā’ti. Sammā byākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaṃ byākareyya – ‘tathā hi pana ayamāyasmā saṅghe vā viharanto eko vā viharanto, ye ca tattha sugatā ye ca tattha duggatā, ye ca tattha gaṇamanusāsanti, ye ca idhekacce āmisesu saṃdissanti, ye ca idhekacce āmisena anupalittā, nāyamāyasmā taṃ tena avajānāti . Sammukhā kho pana metaṃ bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ – abhayūparatohamasmi, nāhamasmi bhayūparato, vītarāgattā kāme na sevāmi khayā rāgassā’ti.
૪૮૯. ‘‘તત્ર , ભિક્ખવે, તથાગતોવ ઉત્તરિં પટિપુચ્છિતબ્બો – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, તથાગતો એવં બ્યાકરેય્ય – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’’’તિ.
489. ‘‘Tatra , bhikkhave, tathāgatova uttariṃ paṭipucchitabbo – ‘ye saṃkiliṭṭhā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti vā te tathāgatassa no vā’ti? Byākaramāno, bhikkhave, tathāgato evaṃ byākareyya – ‘ye saṃkiliṭṭhā cakkhusotaviññeyyā dhammā, na te tathāgatassa saṃvijjantī’’’ti.
‘‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વાતિ? બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, તથાગતો એવં બ્યાકરેય્ય – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘Ye vītimissā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti vā te tathāgatassa no vāti? Byākaramāno, bhikkhave, tathāgato evaṃ byākareyya – ‘ye vītimissā cakkhusotaviññeyyā dhammā, na te tathāgatassa saṃvijjantī’ti.
‘‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વાતિ? બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, તથાગતો એવં બ્યાકરેય્ય – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ તે તથાગતસ્સ; એતંપથોહમસ્મિ, એતંગોચરો 3, નો ચ તેન તમ્મયો’તિ.
‘‘Ye vodātā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti vā te tathāgatassa no vāti? Byākaramāno, bhikkhave, tathāgato evaṃ byākareyya – ‘ye vodātā cakkhusotaviññeyyā dhammā, saṃvijjanti te tathāgatassa; etaṃpathohamasmi, etaṃgocaro 4, no ca tena tammayo’ti.
‘‘એવંવાદિં ખો, ભિક્ખવે, સત્થારં અરહતિ સાવકો ઉપસઙ્કમિતું ધમ્મસ્સવનાય. તસ્સ સત્થા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં. યથા યથા ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સત્થા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં તથા તથા સો તસ્મિં ધમ્મે અભિઞ્ઞાય ઇધેકચ્ચં ધમ્મં ધમ્મેસુ નિટ્ઠં ગચ્છતિ, સત્થરિ પસીદતિ – ‘સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા, સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’તિ. તઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખું પરે એવં પુચ્છેય્યું – ‘કે પનાયસ્મતો આકારા, કે અન્વયા, યેનાયસ્મા એવં વદેસિ – સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા , સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવં બ્યાકરેય્ય – ‘ઇધાહં, આવુસો, યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિં ધમ્મસ્સવનાય. તસ્સ મે ભગવા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં. યથા યથા મે, આવુસો , ભગવા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં તથા તથાહં તસ્મિં ધમ્મે અભિઞ્ઞાય ઇધેકચ્ચં ધમ્મં ધમ્મેસુ નિટ્ઠમગમં, સત્થરિ પસીદિં – સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા, સ્વાક્ખાતો ભગવતા, ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’તિ.
‘‘Evaṃvādiṃ kho, bhikkhave, satthāraṃ arahati sāvako upasaṅkamituṃ dhammassavanāya. Tassa satthā dhammaṃ deseti uttaruttariṃ paṇītapaṇītaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti uttaruttariṃ paṇītapaṇītaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ tathā tathā so tasmiṃ dhamme abhiññāya idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhaṃ gacchati, satthari pasīdati – ‘sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto bhagavatā dhammo, suppaṭipanno saṅgho’ti. Tañce, bhikkhave, bhikkhuṃ pare evaṃ puccheyyuṃ – ‘ke panāyasmato ākārā, ke anvayā, yenāyasmā evaṃ vadesi – sammāsambuddho bhagavā , svākkhāto bhagavatā dhammo, suppaṭipanno saṅgho’ti? Sammā byākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaṃ byākareyya – ‘idhāhaṃ, āvuso, yena bhagavā tenupasaṅkamiṃ dhammassavanāya. Tassa me bhagavā dhammaṃ deseti uttaruttariṃ paṇītapaṇītaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ. Yathā yathā me, āvuso , bhagavā dhammaṃ deseti uttaruttariṃ paṇītapaṇītaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ tathā tathāhaṃ tasmiṃ dhamme abhiññāya idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhamagamaṃ, satthari pasīdiṃ – sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto bhagavatā, dhammo, suppaṭipanno saṅgho’ti.
૪૯૦. ‘‘યસ્સ કસ્સચિ, ભિક્ખવે, ઇમેહિ આકારેહિ ઇમેહિ પદેહિ ઇમેહિ બ્યઞ્જનેહિ તથાગતે સદ્ધા નિવિટ્ઠા હોતિ મૂલજાતા પતિટ્ઠિતા, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, આકારવતી સદ્ધા દસ્સનમૂલિકા, દળ્હા; અસંહારિયા સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા કેનચિ વા લોકસ્મિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, તથાગતે ધમ્મસમન્નેસના હોતિ. એવઞ્ચ પન તથાગતો ધમ્મતાસુસમન્નિટ્ઠો હોતી’’તિ.
490. ‘‘Yassa kassaci, bhikkhave, imehi ākārehi imehi padehi imehi byañjanehi tathāgate saddhā niviṭṭhā hoti mūlajātā patiṭṭhitā, ayaṃ vuccati, bhikkhave, ākāravatī saddhā dassanamūlikā, daḷhā; asaṃhāriyā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Evaṃ kho, bhikkhave, tathāgate dhammasamannesanā hoti. Evañca pana tathāgato dhammatāsusamanniṭṭho hotī’’ti.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
વીમંસકસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.
Vīmaṃsakasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૭. વીમંસકસુત્તવણ્ણના • 7. Vīmaṃsakasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૭. વીમંસકસુત્તવણ્ણના • 7. Vīmaṃsakasuttavaṇṇanā
